Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
Tilburg, juni 2007
dienst l andelijk gebied vo o r o n t w i k k e l i n g e n b e h e e r
2
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
INHOUD
Opening • • • • • • •
Inleiding Aanpak Uitgangspunten Bossche Buitens Lange lijnen Belevingssferen Leeswijzer
Inventarisatie Visie Nieuwe lange lijnen
3
Schema belevingssferen Uitwerking Bossche broek • kansen en knelpunten • maatregelen
Uitwerking Diezemonding • kansen en knelpunten • maatregelen
Uitwerking Engelermeer • kansen en knelpunten • maatregelen
Uitwerking De Gement en Moerputten • kansen en knelpunten • maatregelen
Uitwerking Groene geledingszone • kansen en knelpunten • maatregelen
Uitwerking Hooge Heide • kansen en knelpunten • maatregelen
Uitwerking De Heinis • kansen en knelpunten • maatregelen
Uitwerking Uiterwaarden van de Maas • kansen en knelpunten • maatregelen
Literatuurlijst Bijlagen
• Toelichting Lange Lijnen; verbindingen over land • Berekening tekorten recreatie Hooge Heide • Toeristisch recreatieve ontwikkelingskaart Recon• • • •
structieplan Fietsroutenetwerk: bewegwijzerde fietsroutes Wandelroutenetwerk: bewegwijzerde wandelroutes Voorzieningen en ruiterroutes Watersport
Colofon
4
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
OPENING
5
Inleiding
De gemeente ‘s-Hertogenbosch heeft behoefte aan een recreatievisie voor de recreatie- en groengebieden rondom de stad. Doel is om de inwoners gericht te kunnen informeren over de vrijetijdsmogelijkheden in deze gebieden. De gemeente wil graag helder krijgen wat het beeld en de sfeer is van de verschillende gebieden. Hebben zij een identiteit, welke kansen liggen er voor recreatie en welke maatregelen zijn nodig om dit te realiseren? In het kader van Groen In en Om de Stad (GIOS) heeft de gemeente ‘s-Hertogenbosch de Dienst Landelijk Gebied gevraagd deze recreatievisie op te stellen met daarin inspirerende sfeerbeelden en ideeën. Aandachtspunten hierin zijn de relatie stad-land, recreatieve routes en entrees tot gebieden. Het accent in de visie moet liggen op het thema ‘recreatie dichtbij de stad’.
Aanpak
3. 4. 5. 6. 7. 8.
Engelermeer Uiterwaarden van de Maas Diezemonding Groene Geledingszone De Heinis Hooge Heide
Lange Lijnen
De Lange Lijnen uit de Landschapsvisie zijn als vertrekpunt genomen. Deze Lange Lijnen zijn aangepast aan aantrekkelijke recreatieve verbindingen die logischer zijn richting een Bossche Buiten en richting natuur/recreatiegebieden in de regio. Daarnaast zijn nieuwe Lange Lijnen toegevoegd. Samenhangende Verbindingen tenslotte zorgen voor de samenhang in de Lange Lijnen tussen de binnenstad en de Bossche Buitens en voor recreatieve verbindingen rond de stad.
o o
bereikbaar; landschap is decor, belevingswaarde is van belang; speelplekken; het is er veilig.
De Lange Lijnen als verbindingen over land zijn: o • Voor het ontwikkelen van de recreatievisie is eerst een • Zuidelijke Maasdijk analyse gemaakt van de huidige recreatieve situatie. • Orthense Dijk Er even tussen uit Elementen hiervan zijn: • Keerdijk o even tot rust te komen; belangrijke kenmerken zijn • analyse van relevante rapporten; • Engelermeer rust, ruimte en stilte; • het recreatieve bewegwijzerde routenetwerk en de re- • Hooge Heide o kronkelige paden; deze geven meer het gevoel creatieve voorzieningen zijn in GIS gebracht en op • Gement “alleen” te zijn en geeft beleving van rust en ruimte; kaart gezet; • Dijk Drongelens Kanaal o hoge paddichtheid; dit geeft meer routekeuzes en min• de recreatieve aanduidingen uit het Reconstructieplan; • Groene Woud der ontmoetingen met andere recreanten; • interviews zijn gehouden met de terreinbeherende ino aparte paden voor wandelaars, fietsers, ruiters en stanties (Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en het De Lange Lijnen als verbindingen over water: atb’ers; Brabants Landschap), een viertal medewerkers van de • De Maas o landschap als groen decor en veel afwisseling tussen gemeente • De Dieze landschapstypen en blauw/groen, bij voorkeur met op• 's-Hertogenbosch, ANWB, ZLTO en de Regionale VVV; • Drongelens Kanaal gaande begroeiing; • terreinbezoeken. • De Aa o bramen plukken e.d.; • De Dommel o het zicht op onaantrekkelijke “man-made” elementen Aan de hand van deze analyse zijn de huidige identiteit, • Zuid Willemsvaart door de stad (na aanleg (zoals bebouwing en snelwegen) voorkomen door opknelpunten en kansen in kaart gebracht. Deze elementen omlegging van de Zuid-Willemsvaart) gaande begroeiing; geen padenstelsel langs geluidszijn per gebied vertaald in een visie met verschillende bebronnen. levingssferen. Om deze belevingssferen te versterken of Belevingssferen te bereiken zijn maatregelen voorgesteld. De maatregeRecreatiegedrag kenmerkt zich door dynamiek en contiInteresse voor gebieden len zijn onderscheiden in drie niveau's van inspanning: nuïteit. Vrije tijd die overblijft wil men graag goed beste- o er lekker tussen uit en ook nog iets leren; snel te realiseren; minder snel te realiseren en algemene den; veel dingen zien en doen. Anderzijds bezit het recre- o gebied heeft uniek karakter; maatregelen. atiegedrag een hoge mate van continuïteit. Wandelen en o informatie over cultuurhistorie, landschap, architecfietsen kent nog steeds een hoge participatiegraad. tuur, natuur (hoeft niet diepgaand); De nadruk in de rapportage ligt op de visualisatie. De Uitgaande van de uiteenlopende wensen en belevingen o de opbouw van het landschap moet zichtbaar blijven; verzamelde gegevens zijn daarom alleen op kaart gezet. van recreanten zijn vijf motiefgroepen/belevingssferen o rondleidingen; Dit levert een helder en duidelijk leesbaar geheel op. Bo- onderscheiden (Alterra). Een belangrijke leidraad bij het o beperkte recreatieve voorzieningen: padenstelsel vendien is daarmee direct een link gelegd met de locatie. hanteren van de belevingssferen is dat je mensen keuzes (knuppelpaden, natuurpaden, educatieve paden) met aanbiedt in de verschillende motiefgebieden; de ene keer informatie en bankjes; Uitgangspunten gaan mensen vanuit een ander motief op pad dan de an- o streekproducten; Voor het opstellen van de recreatievisie zijn drie uitdere keer. o kinderboerderij; gangspunten als vertrekpunt gehanteerd: De vijf motiefgroepen zijn hieronder omschreven met o bijzondere elementen die te bezoeken zijn 1. De Bossche Buitens uit de Landschapsvisie ‘s-Hertogen- een aantal kenmerken. Het is niet zo dat al deze elemen(molens, musea, bezoekerscentrum); bosch; ten moeten voorkomen, maar het geeft een beeld van de o vrijwillig landschapsbeheer. 2. De Lange Lijnen uit de Landschapsvisie ‘s-Hertogenmotiefgroep met de daarbij passende inrichtingselemenbosch; ten voor een gebied. Natuurliefhebber 3. Recreatieve belevingssferen, gebaseerd op een o rust, ruimte, stilte; opgaan in een heel andere methodiek van Alterra. Gezelligheid wereld / andere werkelijkheid; o gezellig samen op pad met familie of vrienden: o mensen die veel weten van natuur; Bossche Buitens het moet leuk zijn; o op zoek naar het unieke karakter van het gebied; De onderscheiden deelgebieden zijn afgeleid uit de vijf o weten wat het gebied brengt: informatie over routes; o volledige toegankelijkheid (struinen), Bossche Buitens uit de Landschapsvisie, maar hernoemd o horeca gewenst: terrassen; kronkelende natuurpaden; en uitgebreid naar het recreatie/natuurgebied dat voor o ontmoetingsplekken/veel mensen/het mag wel druk o hoge natuurwaarde: verschillende soorten flora en faude bewoner en recreant herkenbaar is. Zo is uitgekomen zijn; na; op een achttal recreatieve deelgebieden: o verharde tot semiverharde paden (droog); o geen prikkeldraad; 1. Bossche Broek o hoge paddichtheid; o observatiehutten; 2. De Gement en Moerputten o men wil er met de auto kunnen komen, goed o wildernis; genieten van de ruigte.
Uitdagingszoeker: o landschap staat ten dienste van de (sport)activiteit; beleving richt zich op de uitdaging en niet op het landschap; o de fysieke uitdaging wordt aangegaan: mountainbiken, racefietsen, skeeleren, waterskiën, zeilen, kanoën, speelbossen, speelplaatsen, klimwanden, klimbomen; o inrichtingseisen die horen bij de sportbeoefening; eigen paden voor de verschillende recreatievormen; brede asfaltpaden voor racefietsen en skaten; onverharde en kronkelige paden methoogteverschillen voor mountainbikers; voldoende breed kanovaarwater met overdraagplaatsen. Ook plaatsgebonden voorzieningen zoals een speelbos, waterspeelplaats, klimwanden, klimbomen. o parkeerplaatsen met startpunten voor de activiteit; o veel ruimte nodig, lange afstanden, “kicken”; o informatie willen over wat je kunt doen. “Er even tussen uit” is een heel belangrijk motief voor veel mensen. Het motief “Gezelligheid” is een belangrijk tweede motief. Gemiddeld gaan mensen in drie van de motieven wel eens recreëren. De “Gezelligheidsgroep” en “Interessegroep” zijn duidelijk anders wat gezinssamenstelling en opleiding betreft. Zo moet je de “Gezelligheidsgroep” in een gebied niet mengen met de “Er tussen uit groep”; daarop moet je een zonering toepassen. In de recreatievisie zijn voor de onderscheiden Bossche Buitens de belangrijkste motiefgroepen benoemd waarmee aan het gebied een identiteit is gehangen.
Leeswijzer
De eerste twee kaarten bevatten de huidige en de gewenste situatie voor het gehele gebied van de gemeente. Als achtergrondinformatie voor de kaart van de huidige situatie zijn in de bijlagen de GIS-kaarten opgenomen met bestaande recreatievoorzieningen, recreatieve bewegwijzerde routes. Als achtergrondinformatie voor de kansen- en knelpuntenkaarten is in de bijlage de kaart met de reconstructie-aanduidingen opgenomen. Op de kaart met de gewenste situatie staan de na te streven belevingssferen voor ieder deelgebied, de aangepaste Lange Lijnen (droge en natte verbindingen) en de Poorten en Entrees van de stad naar buiten. Op een aparte kaart zijn de aangepaste Lange Lijnen opgenomen met daarbij een korte toelichting. De belevingssferen (na te streven identiteit) en de Poorten en Entrees zijn per deelgebied op de maatregelenkaart toegelicht. Vervolgens zijn per deelgebied een kansen/knelpuntenkaart en een maatregelenkaart opgenomen. Deze kaarten zijn naast elkaar in het rapport opgenomen waardoor direct de relatie te zien is tussen de kansen/knelpunten en de maatregelen. De “tussenstap” tussen deze twee kaarten, de gewenste situatie voor het gebied, is voor de leesbaarheid vóór de kaarten van de deelgebieden opgenomen.
nu
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
RECREATIE IN ‘S-HERTOGENBOSCH Diezemonding
Uiterwaarden van de Maas
Het gebied kent nu een overwegend agrarisch gebruik. De recreatieve beleving is zeer laag door de beperkte natuurwaarden. Daarbij is het gebied niet aantrekkelijk voor recreanten omdat er geen wandel- of fietspaden aanwezig zijn. De oevers van de Dieze zijn niet goed te bereiken, alleen daar waar woonboten gelegen zijn is het mogelijk om langs het water te lopen en de weidsheid van het wateroppervlak te beleven. Het zicht op de industrieterreinen De Rietvelden, het Ertveld en de A59 geven een negatieve beleving en verstoren de landschappelijke kwaliteit van de Diezeoevers.
In de uiterwaarden ben je er even echt uit en nog zo dicht bij je woning: een volstrekt andere beleving. Je krijgt het gevoel even weg te zijn: ruige natuur, stilte, je mag er struinen en het zicht over de Maas is weids.
Hooge Heide Je ervaart de Hooge Heide niet als een aantrekkelijk en goed toegankelijk bos- en buitengebied. Veel hekken en doorsnijdingen en veel verschillende functies in het gebied. De oriëntatie is lastig en duidelijke startpunten voor fietsers en wandelaars ontbreken nagenoeg.
Landschap snelweg / autoweg doorgaande weg
De Heinis De Heinis is een bijzonder stukje midden in de stad. Het contrast met de stad is groot. Je ervaart er de rust en de knusheid.
6
plattelandsweg woonbebouwing bedrijven water akkerland weiland lintbeplanting bos, droog bos, nat
Engelermeer
heide
INVENTARISATIE
Het Engelermeer is deels recreatieplas en een groot deel natuurplas. Het meer biedt zowel intensieve als extensieve recreatiemogelijkheden. De verschillende recreatieve mogelijkheden zijn beperkt; de wandelmogelijkheden in het oosten zijn onduidelijk. De recreatieve beleving en uitstraling voor wandelaars / recreanten buiten het zwemseizoen is mager. De eendenkooi is afgesloten en functioneert niet meer. Het gebied heeft een recreatieve kwaliteitsslag nodig en biedt daar ook volop kansen voor.
stuifzand grasland, droog grasland, nat
Recreatie
Groene geledingszone Een groot deel van de geledingszone is nu kaal, winderig, lawaaiig en onbestemd en ligt ingeklemd tussen drukke wegen. De Rosmalense plas is een afgelegen plas en omgeven door veel omgevingslawaai. Dit belemmert een aantrekkelijk recreatief gebruik.
begrenzing bossche buitens lange lijnen: verbindingen over water lange lijnen: verbindingen over land fietsen paardrijden wandelen struinen varen / zeilen / surfen kanoën zwemmen
De Gement en Moerputten Natuurbeleving en rust zijn twee belangrijke kenmerken van de Gement; vooral vogelaars komen er voor de weidevogels en wintergasten. Als fietsgebied is de Gement nu minder aantrekkelijk door het drukke verkeer. maar het landschap heeft wel een hoge belevingswaarde en dat zal door de EHS inrichting nog worden versterkt. De wandelroute over de spoorbrug in de Moerputten is een recreatieve trekker, maar een rondwandeling door de Moerputten kan nu niet.
duiken verblijfsrecreatie
Bossche Broek Een aantrekkelijk open natuurgebied voor wandelaars, fietsers, skeeleraars, rustzoekers en natuurliefhebbers (botanische waarden, vogels en reeën) direct aan de rand van de historische binnenstad. Die relatie maakt het Bossche Broek ook zo bijzonder: het Bossche Broek wordt dan ook, vooral in de weekenden, intensief gebruikt door wandelaars, fietsers en skaters. Het zicht op de stadsrand vanuit het Bossche Broek met de Sint Jan als markant herkenningspunt is zeer uniek.
horeca
gewe
nst
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
RECREATIE IN ‘S-HERTOGENBOSCH Diezemonding
Uiterwaarden van de Maas
Groene geledingszone
Het landschap dringt als een groenblauwe slinger diep in de stad binnen; ruige natuur en volop recreatiemogelijkheden dicht bij de stad. Door de grote infrastructurele barrières is het geen direct recreatief uitloopgebied voor de stad. De natuurliefhebber krijgt een aantrekkelijk gebied met mogelijkheden voor struinen en rust, ruimte en stilte. De uitdager kan kanovaren en roeien op Ertveldplas en Dieze met verbindingen naar de stad en de Maas. Voor de recreatieve fietser verbetert de fietsroute vanuit Haverleij, Engelen en de Maaspoort naar de Maas enorm: de mogelijkheden zijn veiliger en meer divers en de belevingswaarde wordt verhoogd door de inrichting van het gebied.
Heerlijk struinen in de uiterwaarden waarbij het duidelijk is waar je de uiterwaarden in mag en wat voor mogelijkheden er zijn. Door de directe nabijheid van met name de Maaspoort, maar ook Empel zullen de uiterwaarden daar intensiever worden bezocht dan nabij Bokhoven. Door meer verbindingen vanuit deze stadswijken naar de dijk verbetert de bereikbaarheid. De dijk langs de Maas wordt voor fietsers en wandelaars veel aantrekkelijker en veiliger met voldoende rust- en uitzichtplekken. De Koornwaardplas wordt aantrekkelijk voor de gezelligheidszoeker.
De Groene Geledingszone zal vooral voor de westelijk gelegen woonwijken van Rosmalen gaan functioneren als een goed toegankelijk en aantrekkelijk recreatief uitloopgebied met gevarieerde mogelijkheden (intensief gebruik).De waterbeleving speelt hierin een belangrijke rol. De nieuwe vaar- en wandel-verbindingen zijn interessant voor de uitdagingszoekers uit de Grote Wielen.
De Heinis De Heinis blijft een heel bijzonder stukje midden in de stad. Er komen directe wandelverbindingen naar de Heinis waardoor meer mogelijkheden komen voor ommetjes vanuit de woonwijken en het kantorenpark (Er even tussen uit). De onderbroken fietsverbinding “de Heinis” wordt voor een deel hersteld.
7
Landschap snelweg / autoweg doorgaande weg plattelandsweg woonbebouwing bedrijven water akkerland weiland lintbeplanting bos, droog bos, nat heide stuifzand grasland, droog grasland, nat
Engelermeer
Recreatie
VISIE
Het Engelermeer wordt een intensieve bovenlokale recreatieplas voor de uitdager met uiteenlopende watersportmogelijkheden, outdoor-faciliteiten en overnachtingsmogelijkheid. De jongere generatie krijgt mogelijkheden in het speelbos bij de voormalige eenenkooi. De gezelligheidszoeker is met name in de zomermaanden te vinden op het strand- en zwemgedeelte.
begrenzing bossche buitens lange lijnen: verbindingen over water lange lijnen: verbindingen over land
Hooge Heide
De Gement en Moerputten
Bossche Broek
De belevingswaarde van de Gement zal voor de natuurliefhebber sterk toenemen door realisering van de EHS en door de verkeersmaatregelen. Als fietsgebied wordt de Gement hierdoor ook veel aantrekkelijker. Als rondgaande wandelroutes mogelijk worden in de Moerputten, zal het gebied als wandelgebied aantrekkelijker worden en de belevingswaarde voor de in natuur en cultuur geïnteresseerde wandelaar toenemen.
Het Bossche Broek is een, vooral in de weekenden, intensief gebruikt, stedelijk uitloopgebied waar ruimte is voor verschillende motiefgroepen, goed gezoneerd over het gebied. In het noordelijk deel heeft de wandelaar straks volop mogelijkheden met een dichter padenstelsel. Voor de natuurliefhebber is het zuidelijk deel interessant. De gezelligheidszoeker zal vooral te vinden zijn bij de Zuiderplas, in het meest noordelijke deel en bij het horecapunt bij het oude gemaal. Voor degenen die de uitdaging zoeken zijn er vaarmogelijkheden op de Dommel en het skeeleren op de fietspaden.
Een goed toegankelijk bos- en landschapsgebied met een intensief recreatief padenstelsel en een hoge belevingswaarde. Het gebied kent variatie in besloten en meer open bossen, landerijen en landgoederen. Goede recreatieve verbindingen met het omliggende buitengebied. Duidelijke ontvangst- en vertrekpunten en recreatieve bewegwijzering. Op een aantrekkelijke locatie ligt een bijzondere trekker met horeca; het kan bijvoorbeeld een laagdrempelige horecagelegenheid zijn met een speelbos (zoiets als Den Bockenreijer in de Utrecht).
poort entree sfeer 1: “gezelligheid” sfeer 2: “er even tussenuit” sfeer 3: “interesse voor gebied” sfeer 4: “natuurliefhebber” sfeer 5: “uitdaging”
same
nhan
g
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
RECREATIE IN ‘S-HERTOGENBOSCH
NIEUWE LANGE LIJNEN
8
De toelichting bij deze kaart is opgenomen in de bijlagen. nieuwe lange lijnen Zuidelijke Maasdijk Engelermeer Orthense Dijk Hooge Heide Gement Dijk Drongelens Kanaal Groene Woud Keerdijk
samenhangende verbindingen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
RECREATIE IN ‘S-HERTOGENBOSCH
9
Motiefgroepen
SCHEMA BELEVINGSSFEREN
Bossche Buiten
Er even tussen uit Gezelligheid
Natuurliefhebber Interesse voor
Uitdager
gebieden Engelermeer
X
X
Maasuiterwaarden
X
X
Diezemonding
X
Groene
X
X X
X
X
X
X
Geledingszone Heinis
X
Hooge Heide
X
X
Bossche Broek
X
X
X
X
X
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
BOSSCHE BROEK
10
Kansen 1 Project Bossche Broek Noord. 2. Nieuw informatiecentrum bij de Grote Hekel: relatie met Bossche Broek. 3. Versterken relatie Heemtuin en Zuiderplas . 4. Zwemwater dicht bij de stad. 5. Contrast stad - open gebied is heel bijzonder: dat moet je koesteren. 6. Fort Isabella: nieuwe inrichting, aantrekkelijke schakel in verbinding Bossche Broek met Gement. 7. Recreatieve functie voor het oude gemaaltje bij het voetpontje passend bij het karakter van het Bossche Broek. 8. Cultuurhistorie zichtbaar/beleefbaar maken voor recreant, passend bij de natuurlijke omgeving.
Knelpunten 1. Horecagelegenheid Zuiderplas geen aantrekkelijke uitstraling. 2. Zuidelijke entree bij snelwegen onaantrekkelijk.
KANSEN EN KNELPUNTEN
3. Aantal achterafgebieden: heemtuin en Pettelaarse schans. 4. Parkeren en bewegwijzering naar Bossche Broek. 5. Geen vaarverbinding tussen de Dommel en het Afwateringskanaal. Voor kanoërs en roeiers is het Afwateringskanaal interessant omdat zij hier zonder obstakels lange rechte stukken kunnen varen. 6. De recreatieve verbinding voor wandelaars en fietsers tussen de Gement en het Bossche Broek is niet optimaal: openhouden spoorwegovergang Isabellalaan voor wandelaars is essentieel. Routes die er nu overheen gaan: LAW Pelgrimspad, NS wandelroute Vughtse Lunetten, MLAW Lunettenroute en recreatieve wandelverbinding Gement – Bossche Broek. 7. Bewoners missen informatie over wandel- en fietsroutes in de omgeving. 8. Auto’s voor zeilschool en jachthaventje over drukke fietsroute.
De kansen en knelpunten die van toepassing zijn op het hele gebied, zijn respectievelijk groen en oranje weergegeven.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
BOSSCHE BROEK
11
Maatregelen 1. Maatregelen overnemen van project Bossche Broek Noord (recreatievisie) onder meer recreatieve zonering, uitbreiden wandelpadennetwerk, cultuurhistorie zichtbaar maken, rustpunten, kwaliteitsslag entrees en recreatieve bestemming oude gemaal.
Er even tussen uit: o
o
o
noordelijk deel Bossche Broek van de Singelgrachtweg tot de Donkerhooiweg en langs de Dommel tot de nieuwe doorsteek naar de Donkerhooiweg verbindingsroutes naar Bossche Broek Zuid, Groene Woud en Vught
Interesse voor gebieden:
2. Zuiderplas: • kwaliteitsslag horeca: biedt kansen voor een ontmoetingsplek, rustplek en startpunt voor recreatieve routes; • versterken relatie haventje (zeilen), heemtuin en zwemplas met horeca; • weer een officiële zwemplas met strandje.
o
3. Wandelverbinding tussen Bossche Broek Noord en Gement: aanleg voetpontje over het Afwateringskanaal maakt deze verbinding voor wandelaars veel aantrekkelijker en directer. De route sluit dan aan op de Gementroute.
Natuurliefhebber
4. Verbinding voor kanoërs en roeiers tussen de Dommel en het Afwateringskanaal realiseren (vaarverbinding of overstapplaatsen).
o o
o o
ten zuiden van de Donkerhooiweg en ten westen van de Sterrebosweg vanaf de paden
Uitdagingszoekers o
5. Toekomstig informatiecentrum benadrukken als poort naar Dommeldal, Groene Woud , Vughtse Heide en Loonse en Drunense duinen. Bijvoorbeeld een “groene loper” aanleggen van het informatiecentrum als entree naar het Bossche Broek in de bestrating.
noordelijk deel Bossche Broek (tot de Donkerhooiweg) koppeling die in dit gebied wordt gelegd met de informatie over cultuurhistorie wandel-vaarexcursies van Staatsbosbeheer
o o
kanovaren en roeien op de Dommel (van Sint Michielsgestel naar Den Bosch) skeeleren op de fietspaden zeilen op de Zuiderplas
6. Onderdoorgangen snelweg vanuit Sint Michielsgestel en Vught aantrekkelijker maken.
Gezelligheid
7. Recreatieve entree vanuit Vught en Sint Michielsgestel bij Sterrenbosweg inrichten: informatie, bewegwijzering, rustplaats en zichtas naar Bossche Broek.
o
o
o
meest noordelijke deel Bossche Broek, tot de Singelgrachtweg Zuiderplas Sobere horecavoorzieningen (theehuis idee) in het oude gemaal
8. Recreatieve bestemming oude gemaal, bijvoorbeeld een theehuis met terras.
MAATREGELEN
9. Auto’s voor zeilschool en jachthaven niet meer vanaf de Zuiderplasweg; nieuwe route realiseren via Homeruslaan en Pettelaarseweg. 10. Entree vanuit stadsdeel zuid-oost.
Poort: - punt dichtbij de stad - informatie - bewegwijzering - rustplek
11. Uniforme bebording en routestructuur; duidelijke bewegwijzering.
Entree: - informatiebordje Maatregel, snel te realiseren Maatregel, niet snel te realiseren geel
Algemene maatregelen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
DIEZEMONDING
12
Kansen 1. Via de sluis in het Henriëttekanaal is het gebied verbonden met de Haverleij en de Maasdijk. 2. Voor kanoërs en roeiers zijn de Ertveldplas, het Henriettekanaal en de Dieze interessant omdat zij hier zonder obstakels lange rechte stukken kunnen varen. 3. De wielen zijn interessant voor sportvissers (in de Fransche Wielen wordt al gevist). 4. De Dieze en de Engelsedijk zijn twee belangrijke lijnen die kansen bieden voor recreatief gebruik (vaarroutes en fiets- en wandelroutes). 5. De Dieze is een belangrijke vaarroute de stad in en uit. 6. De Engelsedijk is een belangrijke cultuurhistorische lijn als onderdeel van de bedijking van het Beerse Overlaat, samen met de Orthensedijk en de Heinisdijk. 7. Waardevolle cultuurhistorische elementen: fort Crèvecoeur, het sluizencomplex, oude dijken, het waterfront van Engelen, en de uitmonding van de voormalige Beerse Overlaat. 8. Door uitvoering maatregelen uit het plan Waterpoort wordt het een aantrekkelijk gebied voor de natuurliefhebbers en voor de (doorgaande) recreatieve fietser. 9. Stadslandbouw in de Henriëttewaard; uiteenlopende mogelijkheden zoals productie, educatie, diensten en accommodatie.
KANSEN EN KNELPUNTEN
Knelpunten 1. Slechte oost-west ontsluiting. 2. Slechts enkele toegangswegen naar het gebied voor de auto. 3. Infrastructuur rondom het gebied vormt een barrière voor fietsers. 4. De bereikbaarheid van de Diezemonding vanuit de oostelijk gelegen woonwijken is slecht en deels ook (recreatief) onaantrekkelijk. 5. Een directe toegang naar de Diezemonding vanuit Engelen ontbreekt. 6. Scheepvaart Henriëttekanaal is een belemmering voor het herstellen van de veerverbindingen. 7. De Dieze is voor watersporters matig aantrekkelijk m.n. door het harde technische profiel van de rivier en de harde oevers; menging met beroepsvaart is problematisch (m.n. in de sluis). 8. Bewoners missen informatie over de wandel- en fietsroutes in de omgeving.
De kansen en knelpunten die van toepassing zijn op het hele gebied, zijn respectievelijk groen en oranje weergegeven.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
DIEZEMONDING
13
Maatregelen In het plan Waterpoort; Visie op inrichting en beheer van de Diezemonding zijn veel recreatieve voorzieningen opgenomen. Enkele aanvullingen: 1. Goede toegankelijkheid in het toekomstig bos tussen Engelse Dijk en snelweg: struinen. 2. Haalbaarheid “wandelen over boerenland” in Henriëttewaard in overleg met agrariërs onderzoeken (verfijning wandelnetwerk). 3. Aansprekende bewegwijzering vanuit de woonwijken en bewegwijzering in het gebied zelf, zoals richting Maasuiterwaarden. 4. Herkenbare recreatievaarroute vanaf de Maas over de Dieze naar de binnenstad.
Natuurliefhebber
(voorlopig vooral ten zuiden van de A59) o plan Waterpoort voldoet aan de vraag van de natuurliefhebber: rust, ruimte, stilte, wildernis (nat, moerassig natuurgebied), volledig toegankelijk.
Er even tussen uit:
gericht op de doorgaande recreatieve fietser o aantrekkelijke fietsroute vanuit de stad naar de Maas over de Engelsedijk en de nieuwe fietsverbindingen (plan Waterpoort) o het toekomstig bos schermt het gebied af van de Treurenburg
Uitdagingszoekers:
van de Maas naar de Dieze richting stad o lange afstandskanoër en -roeier
5. Realiseren van een wandelpad aan de buitenzijde van de te herstellen oude gracht rond het fort Crèvecoeur. 6. Eenvoudige aanlegplaatsen (3-uursregeling) in de Dieze voor de recreatievaarder die in het natuurgebied een korte wandeling wil maken (bijvoorbeeld aansluiten op de pleisterplaatsen uit het plan Waterpoort).
7. Mogelijkheid voor kasteel Meerwijk voor ontwikkeling van een horecafunctie (afstapplaats in het routenetwerk) en informatiepunt. 8. Verkennen mogelijkheden voor stadslandbouw in de Henriëttewaard. 9. Wandelroute Bokhoven: wandelen over schouwpad langs Luisbroeksche Wetering en Hedikhuizensche Maas mogelijk maken; wandelverbinding Haverleij naar De Sompen, Hooislagen en via Hedikhuizensche Maas naar de Maas; via de Maasuiterwaard en dijk terug naar Haverleij (circa 10 kilometer).
Poort: - punt dichtbij de stad - informatie - bewegwijzering - rustplek
MAATREGELEN
Entree: - informatiebordje Maatregel, snel te realiseren Maatregel, niet snel te realiseren geel
Algemene maatregelen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
ENGELERMEER
Kansen 1. De grootte van de plas met toekomstige uitbreiding geeft kansen voor versterken van en variatie in de waterrecreatiemo-gelijkheden. 2. Door de grootte van de plas en het aantal plassen zijn meerdere activiteiten te zoneren. 3. Verblijfsaccommodatie (bijvoorbeeld een Stayokay hostel) in combinatie met een andere ontwikkeling, bijvoorbeeld een zeilschool of outdoor-terrein. 4. Zwemstrand: vast horecapunt dat in het weekend open is: rustpunt voor wandelaars en fietsers.
14
5. Mogelijke nieuwe functie voor eendenkooi: speelbos en waterspeelplek. 6. Relatie met Haverleij versterken. 7. Er komt een ecologische verbinding onder de A59 door: combinatie met recreatieve verbinding. 8. In het Reconstructieplan is het zuidwestelijk deel van het Engelermeer aangeduid als Intensief Recreatief Gebied. Het gebied tussen Vlijmen en ’s-Hertogenbosch (noorden A59) is aangemerkt als stedelijk uitloopgebied.
Knelpunten
KANSEN EN KNELPUNTEN
1. Fietsbewegwijzering vanuit Kruiskamp ontbreekt. 2. Geen ontsluiting voor auto’s aan de Bossche kant; auto’s moeten via Vlijmen of bovenlangs via de Engelenseweg. 3. Wandelmogelijkheden noordoostelijk deel Engelermeer: damwanden niet aantrekkelijk voor wandelaars; wel effectief voor tegenhouden motoren en brommers. 4. Wandelmogelijkheden in oostelijk deel niet duidelijk aangegeven (routes). 5. Bewoners missen informatie over wandel- en fietsroutes in de omgeving. De kansen en knelpunten die van toepassing zijn op het hele gebied, zijn respectievelijk groen en oranje weergegeven.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
ENGELERMEER
Maatregelen
Noordoostzijde: Er even tussen uit. o
diverse wandelmogelijken en verbindingen naar Haverleij en Engelen.
1. Zonering: noordoostkant natuur met wandelroutenetwerk, droge paden aanleggen, routebewegwijzering. 2. Ontwikkeling zuidplas tot een bovenlokale watersportplas. Mogelijkheden voor ontwikkeling van diverse watersport- en outdoormogelijkheden en een horecafunctie. Uitwerken in een inrichtingsplan met een haalbaarheidsonderzoek naar vestiging van een verblijfsaccommodatie zoals een Stayokay hostel.
Zuidzijde: Gezelligheid en Uitdager Gezelligheid: o o
strandbadgedeelte aan zuidzijde horecagelegenheid
15 Uitdagingszoekers: o o
o o
speelbos/waterspeelplaats bij eendenkooi intensieve recreatiemogelijkheden met voorzieningen: varen, duiken, jachthaven, zeilschool, outdooractiviteiten. verblijfsaccommodatie gekoppeld aan de watersport en outdoor. rondje Engelermeer voor fietsers en skaters.
3. Speelbos en waterspeelplaats in de voormalige eendenkooi. 4. Rondje voor fietsers en skeelers rondom Engelermeer (kwaliteit paden en nieuwe paden).
MAATREGELEN
5. Vaste horecafunctie aan de zuidzijde: ook als afstappunt voor recreanten buiten het zwemseizoen 6. Robuuste ecologische verbindingszone Moerputten, Engelermeer, Maasuiterwaarden met mogelijkheden voor recreatief medegebruik. Aanleg van een nieuw vrijliggende fietspad in de Robuuste Ecologische Verbindings Zone (REVZ).
Poort: - punt dichtbij de stad - informatie - bewegwijzering - rustplek
7. Aansprekende bewegwijzering vanuit de woonwijken en bewegwijzering in het gebied.
Entree: - informatiebordje Maatregel, snel te realiseren Maatregel, niet snel te realiseren geel
Algemene maatregelen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
GEMENT EN MOERPUTTEN
Kansen 1. Deuterse straat en Honderdmorgense dijk gaan eruit voor doorgaand gemotoriseerd verkeer (geen sluipverkeer) als compenserende en mitigerende maatregelen voor de bouw van de Zuidweststructuur. Dit biedt kansen voor veilig fietsen en ruimte voor wandelaars. 2. Natuurgebied wordt vergroot (EHS begrenzing): versterking natuurbeleving. 3. Wandelroute langs Bossche sloot. 4. Wandelroute over spoorbrug Moerputten verbinden met directe omgeving.
16
5. Herinrichting terrein Isabellakazerne geeft kansen voor ontwikkelen en verbeteren van recreatieve routestructuren. 6. In het Reconstructieplan staat de Gement aangegeven als Stedelijk Uitloopgebied.
Knelpunten 1. Je kunt in de Moerputten geen rondgaande wandeling maken vanaf de spoorbrug.
KANSEN EN KNELPUNTEN
2. Vispassage zorgt ervoor dat er geen vaarverbinding Dommel - Afwateringskanaal is: een gemis voor de kanoërs en roeiers. Voor kanoërs en roeiers is het Afwateringskanaal interessant omdat zij hier zonder obstakels lange rechte stukken kunnen varen. 3. Op het informatiepaneel van Staatsbosbeheer staat de Gementroute niet helemaal aangegeven: het parkeerterrein is juist ook een startpunt voor deze wandelroute. 4. Bewoners missen informatie over wandel- en fietsroutes in de omgeving. 5. Huidige verkeersmaatregel voor Deutersestraat en Honderdmorgensedijk functioneert niet: nog heel veel sluipverkeer Vught – Den Bosch. 6. De recreatieve verbinding voor wandelaars en fietsers tussen de Gement en het Bossche Broek is niet optimaal: openhouden spoorwegovergang Isabellalaan voor wandelaars is essentieel. Routes die er nu overheen gaan: LAW Pelgrimspad, NS wandelroute Vughtse Lunetten, MLAW Lunettenroute en recreatieve wandelverbinding Gement – Bossche Broek. 7. In het fietsknooppuntennetwerk ontbreken de noordzuid verbindingen door Gement tot het Vlijmensch Ven. 8. Aandachtspunt: passeerbaarheid nieuwe Randweg ter hoogte van de Isabellakazerne voor fietsers en wandelaars.
De kansen en knelpunten die van toepassing zijn op het hele gebied, zijn respectievelijk groen en oranje weergegeven.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
GEMENT EN MOERPUTTEN
17
Natuurliefhebber:
Maatregelen
o o
1. Wandelrondje (laarzenpaden, knuppelpaden) aanleggen door Moerputten; zowel ten noorden als ten zuiden van de voormalige spoorlijn, bijvoorbeeld pad aanleggen op omliggende paraboolduinen.
Gement weidevogels Moerputten moeras
Interesse voor gebieden:
2. Wandelroutes op informatiepaneel bij de parkeerplaats helemaal aangeven.
o
3. Wandelverbinding tussen Bossche Broek Noord en Gement: aanleg voetpontje over het Afwateringskanaal maakt deze verbinding voor wandelaars veel aantrekkelijker en directer. De route sluit dan aan op de Gementroute.
Moerputtenbrug; deze wandelroute trekt nu heel veel bezoekers; door het aanleggen van rondgaande wandelroutes zou je de recreatieve druk kunnen spreiden (zonering).
4. Een veel aantrekkelijkere entree vanuit den Bosch; bewegwijzering vanuit de stad. 5. Passeerbaarheid voor fietser en wandelaars van de nieuwe Randweg op recreatief logische plaatsen. 6. Aantrekkelijker maken van entree vanaf Vught bij brug over het Afwateringskanaal; bewegwijzering, startpunten routenetwerk, uitkijkpunt over de Gement. 7. Fysiek afsluiten Honderdmorgensedijk en Deutersestraat voor doorgaand gemotoriseerd verkeer: Gement wordt daarmee aantrekkelijk voor fietsers en skaters. 8. Na het treffen van verkeersmaatregelen markeren van noord-zuid verbindingen in het fietsroutenetwerk; bijvoorbeeld over de Deutersestraat richting Deuteren – ’s-Hertogenbosch en richting Nieuwkuijk. 9. Kansen bieden voor vestiging van een horecagelegenheid in Deuteren (afstappunt). 10. Nieuw aan te leggen dijken (zie rapport Water van last tot lust) afwisselend benutten voor wandelaars, fietsers en skaters (geen gezamenlijke paden).
MAATREGELEN
11. Bij eventuele realisering van de ecologische verbinding onder A59 : de verbinding moet ook toegankelijk worden voor fietsers en wandelaars voor verbetering van de recreatieve verbinding Gement – Engelermeer – Maasuiterwaarden. 12. Overleg met volkstuinvereniging voor een koppeling van het routenetwerk aan de volkstuinen voor een combinatie met terreinbezoek, rustplaats en groenteverkoop.
Poort: - punt dichtbij de stad - informatie - bewegwijzering - rustplek
13. Aantrekkelijke fiets- en wandelverbinding vanuit Paleiskwartier naar de Gement. Realiseren van wandelommetjes ten noorden van Maysteeg.
Entree: - informatiebordje
14. Goede bewegwijzering vanuit de stad.
Maatregel, snel te realiseren Maatregel, niet snel te realiseren geel
Algemene maatregelen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
GROENE GELEDINGSZONE
18
Kansen 1. Beleving Zuid-Willemsvaart (boten kijken, wandelen langs het water): wandel- en fiets verbindingen met woonwijken. 2. Nieuwe Rosmalense Aa: recreatief medegebruik. 3. Mogelijkheden voor intensief padenstelsel. 4. Geledingszone ligt precies op de overgang zandgrond – rivierklei. Deze overgang benadrukken en beleefbaar maken door te variëren in de beplanting; van dicht bos met eiken-beuken naar hagenstructuur van struiken. 5. Zuid-Willemsvaart inpassen in de omgeving. 6. Aanbrengen recreatieve zonering in relatie tot woonwijken. 7. Nieuw station: startpunt voor recreanten. 8. Poldergebied: op de stroomruggen veel bloeiende soorten in de hagen langs de wegen planten waardoor kleurige “oprijlaantjes” naar de Maasuiterwaarden en de bossen van Hooge Heide ontstaan. 9. Wandelen langs De Nieuwe Vliet en de Hoefgraaf : verbinding naar de Maas. 10. Kanovaren en roeien op de Nieuwe Vliet en de Hoefgraaf; vaarverbinding naar de Maas en rondgaande vaarverbinding.
KANSEN EN KNELPUNTEN
11. Waterrecreatie Groote Wielen: grote recreatieplas dicht bij de woning. 12. Manege De Groote Wielen: mogelijkheden voor ontwikkeling als pleisterplaats.
Knelpunten 1. Barrières in noord-zuid-richting: A2 en Zuidwillemsvaart. Rosmalen wordt nog meer afgescheiden van Den Bosch. 2. Rosmalense plas heeft nu weinig uitstraling. 3. De wijk Groote Wielen ligt niet mooi in het landschap. 4. Waterplas Groote Wielen wordt geen zwemwater; behoefte aan zwemwater, zeker zo dicht bij huis, is groot. 5. Ruiterverbindingen vanuit maneges naar het buitengebied en naar de regionale ruiterroute over de dijk langs de Maas lijken niet aantrekkelijk. 6. Bewoners missen informatie over wandel- en fietsroutes in de omgeving.
De kansen en knelpunten die van toepassing zijn op het hele gebied, zijn respectievelijk groen en oranje weergegeven.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
GROENE GELEDINGSZONE
Maatregelen 1. De lijn van de Zuid-Willemsvaart wordt niet benadrukt, maar juist de lijnen haaks daarop (beplanting). 2. Voorkomen moet worden dat het gebied tussen Empel en de Groote Wielen een rommelzone wordt. Schep een sterk landschappelijk raamwerk met een mooie overgang naar het open poldergebied. 3. Nieuwe ‘Lange Lijn Groene Geledingszone’; een nieuw fietspad langs de Zuid-Willemsvaart. 4. Uitwerken recreatieve zonering met inrichtingsmaatregelen; aanzet voor hoofdzonering:
19
Tussen Empel en Zuid-Willemsvaart (tot de Rodenborchweg) a. Recreatief geen interessant gebied door het nieuwe bedrijventerrein wat ten noorden van de Rosmalense Plas is gepland. Wel aandacht nodig voor aantrekkelijke ‘lunchwandelommetjes’ vanuit de bedrijven richting en rond de Rosmalense Plas. b. De aanleg van een nieuw fietspad ten westen van de Zuid-Willemsvaart geeft mogelijkheden voor ontwikkeling van een rustplek bij de Rosmalense plas (zuidzijde).
Tussen Groote Wielen en Rodenborchweg (ten oosten van de Zuid-Willemsvaart): c. Hiervoor dient een sterk landschappelijk raamwerk te worden geschapen (zie punt 2). Daarbinnen een intensief padenstelsel en intensieve (recreatieve) voorzieningen. d. Proefboerderij: trekpleister voor recreanten. e. Visplekken langs de Rosmalense Aa. f. Struinpad langs een deel van de Rosmalense Aa g. Aantrekkelijke ontsluiting vanuit Groote Wielen; vormgeving bruggetjes over Rosmalense Aa.
MAATREGELEN
Tussen de Rodenborchweg en de Graafsebaan, ten oosten van de ZuidWillemsvaart: h. Langs Rosmalen west; recreatief uitloopgebied, ommetjes, avontuurlijke natuurlijke speelplekken, hondenlosloop voorzieningen, waterspeelplek in Rosmalense Aa, vormgeving bruggetjes over Rosmalense Aa. i. Aantrekkelijke ontsluiting vanuit Rosmalen-West; j. Gebied mag dicht beplant worden. k. Visplekken langs de Rosmalense Aa. l. Struinpad langs een deel van de Rosmalense Aa m. Relatie leggen met het kanaal; beleving vanaf fietspad langs kanaal n. Nieuw station is vertrekpunt voor wandelroutes richting Maas. o. Aanleg fietsverbinding Zuid Willemsvaart naar De Heinis
Ten noorden van de Groote Wielen 5. Wandelpaden langs Hoefgraaf en Nieuwe Vliet: wandelverbinding naar de Maas vanuit de Groote Wielen. Aansluiten op nieuw pontje bij Gewande. Ook aansluiten op camping Blauwe Sluis. Wandelpaden aan buitenzijde EVZ aanleggen. Deels beschut maken van wandelpaden. 6. Waterplas de Groote Wielen: ontwikkelen tot een intensieve recreatieplas óók voor zwemmen, zonnen, spelen, surfen, varen en vissen. 7. In overleg met maneges bekijken of behoefte is aan verbetering van de ruiterpaden/mogelijkheden voor het buiten rijden en aansluiting daarvan op het regionale ruiterroutenetwerk.
Poort: - punt dichtbij de stad - informatie - bewegwijzering - rustplek Entree: - informatiebordje
Er even tussenuit o
Ten noorden van de Grote Wetering en ten oosten van de Zuid-Willemsvaart
Maatregel, snel te realiseren Maatregel, niet snel te realiseren geel
Gezelligheid: o o o
Tussen Empel en Zuid-Willemsvaart (tot de Rodenborchweg) Tussen Grote Wetering en Rodenborchweg (ten oosten van de Zuid-Willemsvaart)
Gebied tussen de Rodenborchweg en de Graafsebaan (door de smalle strook)
Algemene maatregelen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
HOOGE HEIDE
Kansen 1. Variatie in terreintypen (stuifduinen, rabattenbos, landgoederen, heide, naaldbos, loofbos, akkerbouw, grasland). 2. De nu versnipperde omvang geeft mogelijkheden voor versterking tot een recreatief (bos)gebied. 3. Aanwezigheid van water (Grote Wetering, poelen). 4. Veel onverharde paden. 5. Enige bosgebied in Den Bosch.
20
11. Grote maaswijdte tussen fietsmogelijkheden aan de oostkant van de stad. Voor een rondje Bossche Broek – Wamberg – Hooge Heide ontbreekt een aantrekkelijke verbinding terug naar den Bosch. Ook het Fietsknooppuntennetwerk heeft beperkte dwarsverbindingen. 12. Ten noorden, oosten en zuiden van Rosmalen ontbreekt het netwerk van Middellange Afstandwandelroutes (mlaw’s), wat wel ten zuiden en westen van ’s-Hertogenbosch is uitgezet. Bepaalde delen bieden zeker kansen voor een aantrekkelijk wandelnetwerk.
6. Monumentale lanen in de omgeving van Wamberg. 7. Beëindiging van agrarische bedrijven geeft mogelijkheden voor nieuwe landgoederen. 8. In het Reconstructieplan zijn delen van het gebied aangemerkt als Stedelijk uitloopgebied, Intensief recreatief gebied en Kansrijk extensief recreatief gebied.
Knelpunten 1. Je beleeft geen bosgebied; het gebied oogt rommelig en slecht onderhouden.
KANSEN EN KNELPUNTEN
2. Huidige bezoekers missen parkeermogelijkheden, bankjes en informatie over wandel- en fietsroutes in de omgeving. 3. De omheiningen langs de Oude Baan Oost, Bergstraat en Waterleidingstraat beperken de toegankelijkheid van de aanwezige padenstructuur en geven een negatieve beleving; omheiningen zijn ook slecht voor de ecologische waarde van de bossen. 4. Doorsnijdingen door A50/59 en spoorlijn. 5. Geen oriëntatie, geen centrum, geen heldere bewegwijzering. 6. Vanaf Nuland en vanaf de Vliertwijksestraat komt het gemotoriseerd verkeer in de Nulandse heide (weg langs het spoor). 7. Geen recreatieve verbinding Nulandse Heide met Karregat: geen spoorwegovergang meer. 8. Eikenburg en bosgebied ten zuiden van Het Vinkel: wandelroute loopt over fietspad. 9. Zeer beperkte dwarsverbindingen voor wandelaars. 10. Het beheer is versnipperd.
Uitgaande van volledige toegankelijkheid van alle delen van de Hooge Heide is er –kwantitatief gezienvolgens een grove berekening (methode Bervaes) sprake van een tekort in groen voor de direct omwonenden, rekening houdend met de nieuwe recreatieve druk van de Groote Wielen op dit gebied. Een berekening van de vraag-aanbodanalyse via bijvoorbeeld Stichting Recreatie of Alterra zou dit veel scherper in beeld kunnen brengen. Niet alle delen zijn nu immers goed toegankelijk. Zie bijlage ´Berekening tekorten recreatie Hooge heide´.
De kansen en knelpunten die van toepassing zijn op het hele gebied, zijn respectievelijk groen en oranje weergegeven.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
HOOGE HEIDE
21
Er even tussen uit
Maatregelen
o
1. Uitwerken van een recreatief inrichtingsplan Hooge Heide aandachtspunten: a. Ontsnipperen voor recreant (hekwerken). b. Wandelverbindingen tussen Hooge Heide en Het Vinkel. c. In bosgebied Eikenburg en Het Vinkel intensiever padenstelsel voor wandelaars realiseren: dwarspaden aanleggen. d. Aparte paden voor wandelaars en fietsers (eventueel ruiters en atb’ers). e. Uniforme bebording en routestructuur; duidelijke bewegwijzering. f. Vanaf de Veedijk een duidelijke entree maken voor bezoekers van verder weg (bestemming Eikenburg en Het Vinkel): wandelroutes en fietsnetwerk hierop aansluiten. g. Op een aantal locaties langs Oude Bossche Baan Oost en Waterleidingstraat een parkeerplaats aanleggen met startpunten voor wandelroutes en informatie.
Een dicht netwerk van gescheiden fiets- en wandelpaden
Uitdagingszoekers o
Kansen voor Uitdager door het aanleggen van een ATB route
Gezelligheid o
Nieuwe horeca met speelbos als doel en afstappunt.
h. Wenselijkheid ruiterroutes onderzoeken i. Uit laten voeren van een berekening van eventuele tekorten voor recreatie (kwantitatief), eventueel aangevuld met een kwalitatieve analyse.
Poort: - punt dichtbij de stad - informatie - bewegwijzering - rustplek
MAATREGELEN
2. Houtwallen/lanen/bosstroken in Het Vinkel voor verbetering belevingswaarde (lelijke bebouwing en snelweg aan zicht onttrekken). Daarmee wordt het Vinkel ook aantrekkelijk voor het aanleggen van wandel- en fietspaden (bv. wandelen over schouwpaden). 3. Realiseren radiale aantrekkelijke fietsverbinding van Hintham-zuid (Oosterplas) naar fietspad langs Wamberg: verbindende schakel stad Den Bosch naar Hooge Heide. 4. Parallelweg langs spoor tussen Nulandse Heide en Vliertwijksestraat alleen voor fietsers en wandelaars. Realiseren noord-zuid verbindingen vanaf parallelweg naar het gebied ten noorden van de Nulandse Heide. 5. Verbetering recreatieve ontsluiting vanaf Sparrenburg; doortrekken fietsverbinding langs spoor vanaf de Vliertwijksestraat naar T.M. Kortenhorstlaan.
Entree: - informatiebordje Maatregel, snel te realiseren Maatregel, niet snel te realiseren 6. Nieuwe Fietsverbinding tussen de Groote Wielen en de Oude Baan Oost via het Sprokkelbosch. 7. Ommetjesstructuur in het landelijk gebied in het Sprokkelbosch voor bewoners Hondsberg / Overlaet oost en Groote Wielen (wandelen over boerenland). 8. Aanleg ontbrekende fietsverbindingen in lange Lijn Hooge Heide (van Hintham naar de binnenstad).
geel
Algemene maatregelen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
DE HEINIS
22
Kansen 1. Relatie leggen vanuit noordelijk gelegen wijken en vanuit zuidelijk gelegen bedrijventerrein (lunchwandelen). 2. De Heinis is een aantrekkelijke locatie voor een extensieve horeca (afstappunt), bijvoorbeeld een theehuis.
Knelpunten 1. Het fietspad de Heinis is onderdeel van de Lange Lijn Orthense Dijk maar bestaat fysiek niet meer. De A2 en straks de de nieuwe Zuid-Willemsvaart doorsnijden deze lange cultuurhistorische lijn. 2. Een directe wandelverbinding met de noordelijk wijken De Reit en De Haren ontbreekt.
KANSEN EN KNELPUNTEN
3. Bewoners missen informatie over wandel- en fietsroutes in de omgeving.
De kansen en knelpunten die van toepassing zijn op het hele gebied, zijn respectievelijk groen en oranje weergegeven.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
DE HEINIS
Maatregelen
Er even tussen uit o
1. Het zou zeer bijzonder zijn als de Heinis weer met elkaar verbonden zou worden over de A2 en de Zuid-Willemsvaart. Een alternatief is via de Bruistensingel en vanaf de Rodenborchweg via een nieuw aan te leggen fietspad aan de oostzijde van de nieuwe Zuid-Willemsvaart.
o
vooral gericht op het dagelijkse ommetje vanuit de woonwijken en het kantorenpark vissen in wielen
2. Aanleggen van wandelpaden vanuit de wijken De Reit en De Haren en vanuit het kantorenpark: meerdere ommetjes mogelijk. 3. Informatie over de geschiedenis van de Heinis.
23
4. Bewegwijzering bestemmingen Lange Lijn Orthensedijk en Lange Lijn Orthense Dijk als fietsverbinding herkenbaar maken (zoals profiel en kleur van het fietspad en doorgaande lijn via voorrang voor fietsers).
Poort: - punt dichtbij de stad - informatie - bewegwijzering - rustplek
MAATREGELEN
Entree: - informatiebordje Maatregel, snel te realiseren Maatregel, niet snel te realiseren geel
Algemene maatregelen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
UITERWAARDEN VAN DE MAAS
KANSEN EN KNELPUNTEN
24
Kansen
Knelpunten
1. De Maasuiterwaarden zijn hartstikke mooi en een prachtige aanvulling op wat er is aan recreatiemogelijkheden rond Den Bosch.
1. Het is onduidelijk dat je als wandelaar welkom bent langs de Maas en waar je het gebied in en uit kunt.
2. Mogelijkheden voor zonering in relatie tot stedelijke uitloop; rustzoekers boven Empel en Bokhoven. Boven Maaspoort mogelijkheden voor intensievere betreding. 3. Delen van de dijken exclusief bestemmen voor wandelaars en fietsers: verhoging belevingswaarde. 4. Plannen voor opknappen en toegankelijk maken Fort Crèvecoeur: geeft een bijzondere toevoeging in de recreatieve mogelijkheden. 5. Momenteel is er voor fietsers en wandelaars alleen een aantrekkelijke oversteek over de Maas mogelijk bij Herpt (nabij Heusden) en Lith en in de zomer is er een voetveer bij Alem. Een pontje bij Blauwe Sluis versterkt de omgeving en de relatie met “de overkant”: vergroten aantrekkelijk fietsgebied vanuit de Maaspoort, Groote Wielen en vanuit Empel. 6. Toekomstige sluis van nieuwe Zuid-Willemsvaart bij Empel wordt een interessant punt voor terras, horeca, rustpunt e.d.
2. Directe doorsteken vanuit de wijk Maaspoort, vanuit Empel naar de dijk ontbreken of zijn beperkt; de wandelrondjes worden daardoor wel erg groot. 3. Oriëntatie voor fietsers naar de verschillende recreatiegebieden is slecht. 4. Nieuwe Zuid-Willemsvaart vormt straks een nieuwe barrière voor de recreatieve verbindingen. 5. De voormalige stortplaats is een rommelzone. Door de grootschalige vervuiling is een recreatieve ontwikkeling van de Koornwaardplas heel lastig. 6. Geen directe vaarverbindingen tussen de verschillende waterlopen: overstapplaatsen ontbreken nu. 7. Onderdoorgang snelweg is wat rommelig: eerst een kleinschalig dijkje, dan kaal. Daardoor raakt men gedesoriënteerd. 8. Geen bankjes langs de Maas. 9. Bewoners missen informatie over wandel– en fietsroutes in de omgeving
De kansen en knelpunten die van toepassing zijn op het hele gebied, zijn respectievelijk groen en oranje weergegeven.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
UITERWAARDEN VAN DE MAAS
Maatregelen bij Maaspoort: 1. bankjes op uitzichtpunten in uiterwaard (vormgeving en materiaal afstemmen op gebied). 2. bankjes plaatsen op Empelsedijk bij uitzichtpunten. 3. goed begaanbare paden (halfverhard) maken vanuit Maaspoort naar Empelsedijk. 4. de Maasboulevard - Empelsedijk tot de Empelse Schans afsluiten voor gemotoriseerd verkeer (vanaf de onderdoorgang spoor aansluiting maken op wijk Maasoever).
25
5. er zijn plannen voor het realiseren van een passantenhaven aan de Maasboulevard: wandelroutes door uiterwaard aansluiten op de passantenhaven.
Bokhoven: 15. Bankjes op uitzichtpunten in uiterwaard (vormgeving en materiaal afstemmen op gebied).
6. Informatie over toegankelijkheid bij ingangen.
16. Bankjes plaatsen op de Bokhovense Maasdijk bij uitzichtpunten
Er even tussen uit: o o
7. Een kwaliteitsslag bij de toegang bij Oud Empel: duidelijkheid vanaf de dijk en relatie met het horecapunt. Koornwaard: 8. Empelsedijk afsluiten voor gemotoriseerd verkeer tot Gewande.
MAATREGELEN
9. Goed begaanbare paden (halfverhard) vanuit Empel naar Empelsedijk.
17. Informatie over toegankelijkheid bij ingangen. Voor doorgaande fietser over dijken: 18. Bij nieuwe sluis Empel mogelijkheid voor vestiging horeca/terras/rustpunt
20. Bewegwijzering voor fietsers (doelbewegwijzering) 21. Kwaliteitsslag tunneltje onder A2.
11. Informatie over toegankelijkheid bij ingangen.
Vanuit Groote Wielen 22. Overdraagplaatsen voor kanovaarders bij de Hustenweg, van Hoefgraaf – Nieuwe Vliet naar de Hertogswetering, van de Hoefgraaf naar de Nieuwe Vliet en vervolgens naar de Maas bij Gewande.
13. Parkeerplaatsje (5 tot 10 auto’s) vlakbij knip snelweg, klein infobordje wat de wandelaar in het gebied kan doen. 14. herstructurering camping Blauwe Sluis
Natuurliefhebber: o
Poort: - punt dichtbij de stad - informatie - bewegwijzering - rustplek
uiterwaard ten noorden van Bokhoven
19. Fietspontje nabij Gewande
10. Bankjes plaatsen op Empelsedijk bij uitzichtpunten.
12. Mogelijkheden onderzoeken voor waterrecreatieplek Koornwaardplas en terrein oude vuilstort (ivm vervuiling): strandje, jachthaven, waterspeelplek, uitkijktoren op voormalige vuilstort; er ligt al een plan voor uitbreiding van de jachthaven
uiterwaard ten noorden van de Maaspoort uiterwaard ten noorden van Empel
23. Uitstapplaats voor kanovaarders bij camping Blauwe Sluis.
Entree: - informatiebordje
Gezelligheid: o
o
dijken langs de uiterwaard: de doorgaande fietser met diverse afstappunten in te richten recreatieplas Koornwaard (jachthaven, strandje, waterspeelplek, uitkijktoren)
Uitdagingszoekers: o
o
wandelen en varen vanaf de waterplas Groote Wielen naar de Maas kanovaren op de Maas
Maatregel, snel te realiseren Maatregel, niet snel te realiseren geel
Algemene maatregelen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
LITERATUURLIJST
26
Arcadis regio zuid en DLG+ Landscape Architects BV, 2004. Water van last tot lust. Totaalvisie Gement-Bossche Broek. Gemeente ‘s-Hertogenbosch en Waterschap Aa en Maas, 2004. Waterpoort. Visie op inrichting en beheer van de Diezemonding. Gemeente ’s-Hertogenbosch, 2005. Fietsplan in uitvoering. Gemeente ’s-Hertogenbosch, 2007. Buitengebied, nota van uitgangspunten. Gemeente ’s-Hertogenbosch en IVN vogel- en natuurwacht ‘s-Hertogenbosch e.o., 2006. Hooge Heide weteringroute. Gemeente ’s-Hertogenbosch rode wandelroute Gement. Gerritsen, E. en C.M. Goossen, 2004. Beoordeling van recreatieve belevingssferen door inwoners van Apeldoorn. Een onderzoek naar de wensen van inwoners van gemeente Apeldoorn over het toekomstige gebruik en beleving van de Groene Mal. Wageningen: Alterrarapport 891, Reeks belevingsonderzoek nr. 10. Goossen, C.M., 2006. Cursusmap Recreatie in en om de stad. Tussen inrichtingsnormen en belevingswaarden. Wageningen Business School. H+N+S landschapsarchitecten in samenwerking met VISTA adviesbureau voor ruimtelijke planning, landschapsarchitectuur en ecologie, 1999. Landschapsvisie ‘s-Hertogenbosch. H+N+S landschapsarchitecten, 2001. Hooge Heide. Visie op inrichting en beheer. Inrichtings- en beheersvisie in opdracht van de gemeente ‘s-Hertogenbosch.
JES Marketing Onderzoek BV, 2004. Onderzoek naar de groene gebieden in en om ’s-Hertogenbosch in opdracht van de gemeente ’s-Hertogenbosch, ANWB en Staatsbosbeheer. JES Marketing Onderzoek BV, 2004. Bezoekersonderzoek in vier groene gebieden in en om ’s-Hertogenbosch in opdracht van de gemeente ’s-Hertogenbosch, ANWB en Staatsbosbeheer. Middelkoop, M. van, E.J. Bruls en A.J. van Golen, 2001. Rood en groen in balans. Een verkenning van groennormen en alternatieve benaderingen. Stichting Recreatie in opdracht van de Directie Groene Ruimte en Recreatie van het ministerie van LNV. Praktijkonderzoek Plant en Omgeving, 2006. Stad en Landbouw: een vruchtbare combinatie. Provincie Noord-Brabant, 2005. Reconstructieplan / Milieueffectrapportage De Meierij. Regio-VVV Meierij en Noordoost-Brabant, 2006, Fietsroutenetwerk De Meierij. Regio-VVV Meierij en Noordoost-Brabant. Wandelroutes in de Meierij. Routebureau Brabant, In galop door Brabant; Van Duinen tot Mortelen. Staatsbosbeheer; blauwe wandelroute Moerputten Website van de gemeente ’s-Hertogenbosch. Website Rijkswaterstaat (omlegging Zuid-Willemsvaart)
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
BIJLAGEN • Toelichting Lange lijnen: verbindingen over land • Berekening tekorten recreatie Hooge Heide • Toeristisch Recreatieve ontwikkelingskaart Reconstructieplan • Fietsroutenetwerk: bewegwijzerde fietsroutes • Wandelroutenetwerk: bewegwijzerde wandelroutes
27
• Voorzieningen en ruiterroutes • Watersport
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
TOELICHTING LANGE LIJNEN, VERBINDINGEN OVER LAND
28
Samenhang tussen de natuur- en recreatiegebieden rondom Den Bosch en vanuit de binnenstad De Lange Lijnen uit de Landschapsvisie zijn als vertrekpunt genomen. De Lange Lijnen zijn aangepast aan aantrekkelijke recreatieve verbindingen die logischer zijn naar de verbinding naar een Bossche Buiten en richting natuur/recreatiegebieden in de regio. Daarnaast zijn nieuwe Lange Lijnen en samenhangende verbindingen toegevoegd die zorgen voor de samenhang in de recreatieve verbindingen tussen de binnenstad en de Bossche Buitens en voor recreatieve verbindingen rond de stad. De uitwerking betreft Lange Lijnen voor de (recreatieve) fietser. Als centraal punt is de Sint Jan genomen. Alle Lange Lijnen komen via de samenhangende verbindingen hierop uit. Voor een aantal Lange Lijnen en Samenhangende Verbindingen zou een aantal ontbrekende fietspaden moeten worden gerealiseerd. Lange Lijn Zuidelijke Maasdijk Oost-west fietsverbinding langs de Maas. Lange Lijn Orthense Dijk Verbinding van de Maas (Lange Lijn Zuidelijke Maasdijk) via het stedelijk gebied naar de Hooge Heide. Aanleg ontbrekende schakel in fietsverbinding De Heinis. Lange Lijn Keerdijk Verbindende schakel tussen de Lange Lijnen Groene Woud en Hooge Heide. Lange Lijn Engelermeer (was: groenstructuur stadsdeel west) Verbinding van de stad met het Engelermeer en de Maas. Lange Lijn Hooge Heide (nieuw) Verbinding vanuit de binnenstad naar de Wamberg en Hooge Heide. Aanleg ontbrekende schakels in fietsverbinding van Hintham naar de Sint Jan. Lange Lijn Gement (was Lange Lijn Langstraatspoortracé) Verbinding van de binnenstad naar Gement en Vlijmens Ven. Lange Lijn Dijk Drongelens Kanaal Verbinding van de binnenstad naar Drongelens Kanaal, Vughtse Heide en de Loonse en Drunense Duinen. Lange Lijn Groene Woud (nieuw) Verbinding van de binnenstad via het Bossche Broek en het Dommeldal richting het Groene Woud.
Samenhangende verbindingen:
• Nieuwe oversteek bij Gewande voor recreatieve fiets• •
•
•
verbinding Lange Lijn Zuidelijke Maasdijk met Gelderland (aanleg fiets-voetveer). Bestaande verbinding: recreatieve fietsverbinding Lange Lijn Zuidelijke Maasdijk met Hedel. Verbindende schakel van Lange Lijn Zuidelijke Maasdijk met (nieuwe) Lange Lijn Hooge Heide via de Groote Wielen en Hooge Heide. Aanleg van een nieuw fietspad door het Sprokkelbosch. Door de aanleg van een fietspad langs de nieuwe Zuid Willemsvaart ontstaat de samenhangende verbinding tussen de Lange Lijnen Zuidelijke Maasdijk en Hooge Heide. Verbindende schakel tussen de Lange Lijnen Drongelens Kanaal en Groene Woud. Het openhouden van de spoorwegovergang in Vught is hiervoor essentieel.
• Verbindende schakel tussen de Lange Lijnen Gement
en Engelermeer.
• Verbindende schakel tussen de binnenstad en de Lan-
ge Lijnen Gement en Drongelens Kanaal.
• Verbindende schakel tussen de binnenstad en de Lan-
ge Lijn Orthense Dijk.
• Verbindende schakel tussen de Lange Lijnen Gement
met Orthense Dijk en Zuidelijke Maasdijk: daarvoor is de aanleg van een fietspad in de Robuuste Ecologische Verbindings Zone (REVZ) gewenst. Dit is een zeer waardevolle aanvulling op de recreatieve beleving van het buitengebied van den Bosch.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
BEREKENING TEKORTEN RECREATIE HOOGE HEIDE
29
De Hooge Heide is op dit moment niet goed toegankelijk. Aan de west en oostzijde is de Hooge Heide begrensd door woonwijken/dorpen en aan de noordzijde is de VINEX-locatie de Groote Wielen volop in ontwikkeling. De vraag is of de huidige recreatieve mogelijkheden van de Hooge Heide voldoende zijn voor opvang en behoefte van de bewoners uit deze naastgelegen (nieuwe) woonwijken/dorpen. Om dit in beeld te brengen is een grove berekening uitgevoerd, waarbij uitgegaan is van volledige toegankelijkheid van de groengebieden. Aan de hand van het aantal woningen en het aantal m2 regionaal groen wat per woning nodig is, is er kwantitatief gezien, sprake van een tekort aan groen in de Hooge Heide (een grove inschatting volgens het groenmodel van Bervaes e.a.). Om hier een specifieker beeld van te krijgen zou het heel interessant zijn dit voor Hooge Heide verder uit te werken. Je krijgt hiermee beter grip op de huidige en toekomstige recreatieve tekorten, ontwikkelingsmo-gelijkheden en wensen voor Hooge Heide en omgeving.
teit van voorzieningen en richt zich vooral op de activiteiten wandelen en fietsen. Uitgangspunten voor de berekening zijn de recreatieve opvangcapaciteiten die aan de grondgebruikklassen worden toegekend, het percentage van de bevolking dat op een bepaalde maatgevende dag deelneemt aan de activiteit en de normafstanden waarbinnen voldoende capaciteit beschikbaar moet zijn.
De Stichting Recreatie heeft een vergelijkbaar vraag-aanbod model wat geschikt is voor het maken van analyses of er voldoende recreatiemogelijkheden zijn. Het model gaat in op de belangrijkste recreatievormen: wandelen, fietsen en zonnen/zwemmen. Kern van het model is dat het de vraag naar recreatiemogelijkheden vergelijkt met het aanbod (ha groengebied). Ook kan het effect van veranderingen in vraag (bijvoorbeeld bevolkingstoename of veranderingen in bevolkingssamenstelling) en/of groenaanbod (afname groen, nieuw groen) op het tekort aan recreatief groen in beeld worden gebracht. In het model zijn de (effecten van) barrières zoals spoor- en snelwegen meegenomen. In geval van tekorten kan bijvoorbeeld beBerekening tekorten keken worden wat de effecten zijn van nieuw aan te legAlterra en Stichting Recreatie beschikken beiden over een gen recreatiegroen op welke locatie; welke omvang van model voor berekening van eventuele tekorten voor regroenaanleg en welke locatie is het effectiefst. creatie (kwantitatief). Dit kan aangevuld worden met een kwalitatieve analyse. Met een vraag-aanbod analyse kan het recreatief groenaanbod van Hooge Heide (en de omgeving) afgezet worDe AVANAR Methodiek van Alterra is een model dat bere- den tegen de vraag vanuit de omliggende bevolkingskent in hoeverre het aanbod van recreatiemogelijkheden concentraties en de toename daarvan door stedelijke in een natuurlijke omgeving aansluit bij de vraag naar re- uitbreiding (Groote Wielen). Is er sprake van een tekort creatieactiviteiten vanuit de woning. Dit model maakt in- nu en in de toekomst? Wat is het effect van een nieuwe zichtelijk waar de bewoners over te weinig groene rewoonwijk? Ook kunnen vraag en aanbod desgewenst op creatieruimte beschikken en hoe groot die tekorten zijn. grotere regionale schaal (Den Bosch en omgeving) tegen Het model richt zich op de kwantiteit en niet op de kwali- elkaar afgezet worden.
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
Toeristisch recreatieve ontwikkelingskaart Reconstructieplan
30
Fietsroutenetwerk: bewegwijzerde fietsroutes
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
Fietsroutenetwerk: bewegwijzerde ďŹ etsroutes
31
Recreatievisie 's-Hertogenbosch Lith Rossum
Lithoijen
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
Wandelroutenetwerk: bewegwijzerde wandelroutes
32
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
Voorzieningen en ruiterroutes
33
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
Watersport
34
Recreatievisie ‘s-Hertogenbosch
COLOFON
35
Aan dit rapport hebben de volgende medewerkers van DLG gewerkt: Marjo van Balen - GIS bewerker / vormgever Joanie van Esch - Specialist Recreatie Heleen van den Hooven - Technisch medewerker / Ruimtelijk Ontwerp Robert Maarschalkerweerd - Technisch medewerker Rinus Visser - GIS bewerker / vormgever Bianca de Vlieger - Specialist Ruimtelijk Ontwerp Projectleider: Hans Leermakers
Dienst Landelijk Gebied Prof. Cobbenhagenlaan 125 Postbus 1180, 5004 BD Tilburg telefoon (013) 595 05 95 telefax (013) 595 05 00