www.anthromed.gr
ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2019
ΤΕΥΧΟΣ 06
ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ - ΗΠΑΡ: ΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣ ΘΑΡΡΟΥΣ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ - Η ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΤΡΙΠΤΥΧΟΥ ΣΤΙΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΕΣ & ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ - ΤΑ ΕΠΤΑ ΜΕΤΑΛΛΑ: ΧΑΛΚΟΣ - ΒΟΤΑΝΟΛΟΓΙΑ: ΧΕΙΛΑΝΘΗ (ΜΕΡΟΣ 2Ο) - ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ
ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
περιεχόμενα
ΤΕΥΧΟΣ 06 - ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2019 ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
Φίλοι της Ανθρωποσοφικής Ιατρικής www.anthromed.gr anthroposophicalm@gmail.com Ανθρωποσοφική Ιατρική
Το περιοδικό «Ανθρωποσοφική Ιατρική» φιλοξενεί εμπεριστατωμένα άρθρα, μελέτες και αποσπάσματα για την Ανθρωποσοφική Ιατρική απο όλο το κόσμο. Το περιοδικό θα αποτελείται από 7 τεύχη και θα κυκλοφορεί 2 φορές το χρόνο, Άνοιξη και Φθινόπωρο. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική ή περιληπτική, η κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχομένου του περιοδικού με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. (Ν.2121/1993 και κανόνες διεθνούς δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα). Οι πληροφορίες που παρέχονται δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη γνωμάτευση ιατρού ή άλλου ειδικού της υγείας. Πάντα χρησιμοποιείτε τα βότανα ή τα φυσικά σκευάσματα υπό την επίβλεψη ενός ειδικού ιατρού και ποτέ μόνοι σας ή με δική σας πρωτοβουλία. Οι φυσικές θεραπείες δεν αποτελούν υποκατάστατο ιατρικής περίθαλψης. Παρακαλούμε συμβουλευτείτε απαραιτήτως τον εξειδικευμένο ιατρό σας για οποιοδήποτε θέμα υγείας πριν την χρήση οποιασδήποτε θεραπείας.
© Kateřina Machytková
Εκδόσεις Etra © 2019 τηλ.: 210 9811753 - www.etra.gr etrapublishing@gmail.com Σύνταξη & επιλογή ύλης: Κατραμάδος Γεράσιμος anthroposophicalm@gmail.com Μετάφραση & Επιμέλεια: © Eκδόσεις Etra Εικόνα εξωφύλλου: © Kateřina Machytková (Rudolf Steiner: Calendar of the Soul) Σκίτσα στον τομέα «Βοτανολογία»: W.Roggenkamp ©/ M.Kleiner©
04. Στοχασμοί και Οδηγίες για την εμβάθυνση της Θεραπευτικής τέχνης 06. Ήπαρ: τροφοδότης Θάρρους 14. Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης 18. Η ιδέα του τρίπτυχου στις ανοσολογικές & φλεγμονώδεις αντιδράσεις 26. Τα επτά μέταλλα: Χαλκός 32. Βοτανολογία: Χειλανθή (Μέρος 2ο) 38. Μύθοι και μυστήρια της Αιγύπτου
Είναι φυσικά πολύ σημαντικό να εστιάσουμε στο ότι η καλλιτεχνική ευρυθμία -η οποία στην ουσία αποτελεί έκφραση του στοιχείου εκείνου που είναι έμφυτο στη διαμόρφωση και τις τάσεις για κίνηση του ανθρώπινου σώματος- είναι αυτό που πρέπει να αξιολογηθεί ως σωστό για την ανάπτυξη του ανθρώπινου οργανισμού ως ψυχή, πνεύμα και σώμα. Ωστόσο, μπορούμε επίσης να εργαστούμε για τη δημιουργία μιας θεραπευτικής ευρυθμίας η οποία θα έχει εκτεταμένη χρήση στην αντιμετώπιση διαφόρων χρόνιων και οξέων παθήσεων αλλά και η οποία θα αποδειχτεί πολύτιμη και στην πρόληψη διαφόρων ασθενειών -ειδικά στις περιπτώσεις όπου υπάρχει τάση για κάποια συγκεκριμένη πάθηση. Αυτό είναι το σημείο όπου το διδακτικό-παιδαγωγικό στοιχείο της ευρυθμίας εισέρχεται σταδιακά στο στοιχείο της υγείας και της θεραπείας. Ωστόσο, θα ήθελα να επι-
σημάνω ιδιαίτερα για όσους γνωρίζουν την καλλιτεχνική και επιθυμούν να ασκήσουν τη θεραπευτική ευρυθμία, πως θα πρέπει να ξεχάσουν με τον πιο επιστάμενο τρόπο όλα όσα έμαθαν αυτές τις ώρες της καλλιτεχνικής ευρυθμίας. Σε αυτό το σημείο πρέπει να θέσουμε έναν αυστηρό διαχωρισμό μεταξύ των στόχων υγείας και θεραπείας και της καλλιτεχνικής ποιότητας που πρέπει να πασχίσουμε να επιτύχουμε όταν επιδιδόμαστε στην καλλιτεχνική ευρυθμία. Και αν κάποιος επιμείνει να αναμίξει τα δύο αυτά είδη ευρυθμίας, το μόνο που θα πετύχει θα είναι, πρώτον, να καταστρέψει την καλλιτεχνική του ικανότητα και δεύτερον να γίνει ανίκανος να πετύχει οτιδήποτε το σημαντικό σε σχέση με το κομμάτι της που σχετίζεται με την υγεία και τη θεραπεία. (R. Steiner: απόσπασμα από το βιβλίο «Θεραπευτική Ευρυθμία». Διάλεξη 1η , 12 Απριλίου 1921, Dornach, Εκδόσεις Etra.)
ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ - ΤΕΥΧΟΣ 6
Σειρά διαλέξεων για νέους Ιατρούς - GA316 (απόσπασμα) Στοχασμοί και Οδηγίες για την εμβάθυνση της Θεραπευτικής τέχνης
Η πρώτη σειρά διαλέξεων για ιατρούς δόθηκε από τον R. Steiner το Πάσχα του 1920. Συμμετείχαν αρκετοί φοιτητές ιατρικής μεταξύ των οποίων ήταν και οι εξής: Helene von Grunelius (18971936), Manfred von Kries (1899-1984), Henk and Madeleine [‘Maddy’] van Deventer (1888-1983). Σε προχωρημένη ηλικία η Madeleine van Deventer έγραψε ένα άρθρο στο οποίο κατέγραψε τις αναμνήσεις της με τίτλο «Η Ανθρωποσοφική Ιατρική κοινότητα στα διάφορα στάδια της ανάπτυξης της» (Arlesheim, 1982). Το ακόλουθο υλικό ελήφθη από το άρθρο της και επίσης από το βιβλίο «Ποια ήταν η Ita Wegman», τόμος Ι που γράφτηκε από τον J. E. Zeylmans van Emmichoven, το 1990.
Α
πό την αρχή ένας αριθμός φοιτητών (ιατρικής) έλαβε μέρος στις ιατρικές διαλέξεις […] Κατά την διάρκεια της τρίτης σειράς διαλέξεων που έλαβε χώρα το φθινόπωρο του 1922 στη Στουτγάρδη , υπήρχαν 15 φοιτητές. Συχνά μαζευόμασταν στα café της Στουτγάρδης. Εκεί κάναμε έντονες συζητήσεις. Μας είχε γίνει ήδη ξεκάθαρο ότι, αν και οι ιατρικές διαλέξεις του R. Steiner ικανοποιούσαν την δίψα μας για γνώση, δεν βρήκαν την ανθρωπότητα. Είχαμε επανειλημμένως ζητήσει από τους ιατρούς της κλινικής της Στουτγάρδης να ζητήσουν από τον R. Steiner να δώσει κι άλλες διαλέξεις με μια πιο Άνθρωποηθική προσέγγιση. Η απάντηση ήταν: « Δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό διότι δεν έχουμε κατανοήσει ακόμη πλήρως την αξία όσων ήδη μας έχει δώσει.» Η δική μας απάντηση ήταν: «Δεν μπορούμε να περιμένουμε γι’ αυτό: Ποιος ξέρει για πόσο ακόμη θα είναι μαζί μας ο R. Steiner.» Γνωρίζαμε, με την βεβαιότητα που προσφέρουν τα νιάτα, ότι ο χρόνος ήταν λιγοστός και ότι θα ήταν αδικαιολόγητο αν δεν άκουγε τις ερωτήσεις που θα του επέτρεπαν να ασχοληθεί με μια πιο στενή πτυχή του ιατρικού έργου. Μόλις συνειδητοποιήσαμε ότι το μονοπάτι απέναντι στους «παλαιότερους ιατρούς» δεν οδηγούσε
4 | ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ©
πουθενά, αποφασίσαμε να απευθυνθούμε άμεσα στον R. Steiner. Έτσι αφού το συζητήσαμε αποφασίσαμε να υποβάλουμε την ακόλουθη ερώτηση στο τέλος του μαθήματος στην Στουτγάρδη, κατά την διάρκεια που υποβάλλονταν ερωτήσεις: «Είναι δυνατόν να μας δείξετε (σε εμάς του φοιτητές της ιατρικής) έναν τρόπο να γίνουμε ανθρωπόσοφοι ιατροί κι ας είμαστε ακόμη φοιτητές;» Το χαρτί που είχαμε γράψει την ερώτηση αγνοήθηκε από τον συντονιστή της συζήτησης. Είχε γλιστρήσει κάτω από το τραπέζι. Ο R. Steiner ρώτησε, « Τι είναι αυτό το σημείωμα;» του είπαν: «Είναι μια ερώτηση από κάποιους μαθητές.» Το μόνο που μας είχε μείνει ήταν να στραφούμε κατευθείαν στον R. Steiner. Μετά τη συζήτηση ζητήσαμε μια συνάντηση μαζί του και μας είπαν να έρθουμε την επόμενη ημέρα. Από τους 15 φοιτητές μόνο 4 είχαν παρευρεθεί την επόμενη ημέρα (29 Οκτωβρίου 1922) μπροστά από το διαμέρισμα του R. Steiner […] Αναδείξαμε το ενδιαφέρον μας όσο μπορούσαμε. Είπαμε αρκετά ανοιχτά ότι δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά με τις διαλέξεις σε αυτόν το κύκλο. Μας φαινόταν να κατευθυνόμαστε πλήρως στους παλαιότερους ιατρούς. Ελπίζαμε να μπορούσαμε
ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
να κατανοήσουμε περισσότερα αργότερα, αλλά για την ώρα δεν μπορούσαμε να βρούμε εκεί τον δρόμο μας. Αναζητούσαμε περισσότερα από αυτό που ήταν ο άνθρωπος και η ηθική. Κάποιος από εμάς επισήμανε της εμπειρίες της ιατρικής σχολής. Για να πάρεις κάτι θετικό από τις αρνητικές πτυχές της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, είναι απαραίτητη η πνευματική γνώση και μάλιστα σε υψηλό επίπεδο. Κάποιος άλλος εξέφρασε την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να γίνουν διαλέξεις σχετικά με το τι ήταν γενικά ο άνθρωπος με υπό-θέμα την «Ιατρική», όπως είχε γίνει πρόσφατα για το Παιδαγωγικό μάθημα νέων που είχε ασχοληθεί γενικότερα με τον άνθρωπο από την προοπτική της παγκόσμιας ιστορίας. Ο R. Steiner μας άκουσε με προσοχή και είπε: Αν θέλετε να δημιουργήσετε μια ανθρωπιστική ομάδα, με κάποιο αποτέλεσμα στον πολιτισμό όπως εκείνο των παιδαγωγών, αυτό αποτελεί μια αντίφαση, κάτι παράδοξο. Βλέπετε, για τους παιδαγωγούς, η παιδαγωγική από μόνη της μπορεί να απορροφηθεί πλήρως σε αυτό που είναι γενικά ανθρώπινο. Αυτό στη δική σας περίπτωση δεν είναι εφικτό. Μπορείτε να μαζευτείτε είτε σαν ανθρωπιστική ομάδα με πολιτισμικά καθήκοντα, είτε ως ιατροί. Και τα δυο μαζί κάτω από αυτή την μορφή δεν μπορούν να υπάρξουν. Δεν μπορείτε να ξεχάσετε το καθαρά ιατρικό μέσα στο καθαρά ανθρώπινο. Επίσης οι παιδαγωγοί βρίσκονται σε μια εντελώς διαφορετική κατάσταση: μέσω του επαγγέλματος τους έχουν διατηρήσει μια ισχυρότερη σχέση με το ζωντανό ανθρώπινο ον, το παιδί. Μέσα από την εργασία τους πράγματι δεν μπορούν να χάσουν επαφή με το ανθρώπινο ον. Αλλά η σύγχρονη ακαδημαϊκή ιατρική είναι εντελώς νεκρή, δεν έχει καμία σύνδεση με το ανθρώπινο ον και δεν έχει ιδέα για το τι συμβαίνει όταν πρέπει να ασχοληθεί με ένα άτομο που ασθενεί. Στη δική σας περίπτωση το θέμα είναι εντελώς διαφορετικό. Μέσα σας αισθάνεστε μια τεράστια άβυσσο που θα πρέπει να γεφυρώστε. Θα πρέπει να βρείτε τη γέφυρα από το ιατρικό-επιστημονικό προς εκείνο που είναι ηθική και αγάπη. Βλέπετε, εάν για παράδειγμα, αναφερθώ σε αυτό που ονομάζω οργανισμό θερμότητας του ανθρώπινου όντος, τότε για εσάς αυτό θα αποτελέσει μια αφηρημένη έννοια. Αλλά θα πρέπει να βρείτε την γέφυρα προκειμένου να βιώσετε αυτό τον οργανισμό θερμότητας με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε βιώνοντας τη θερμική διαφοροποίηση σε κάθε όργανο να βρείτε τον δικό σας δρόμο γι’ αυτό που είναι ηθικά θερμό. Θα πρέπει να φτάσουμε στο σημείο όπου αυτό που ονομάζουμε «ζεστή καρδιά» να μπορεί να βιωθεί μέσα στο φυσικό πεδίο. Θα πρέπει να βρείτε τον δρόμο από την
φυσιολογία (επιστημονικό), στο πνευματικό-ηθικό και μέσα από αυτό να πάτε στη φυσιολογία- ανατομία. Μια τέτοια ομάδα ανθρώπων, που έχει «ζεστή καρδιά» και που γνωρίζει ότι στο φυσικό πεδίο τα Εγώ λειτουργούν στον οργανισμό θερμότητας, μια τέτοια ομάδα θα μπορεί να επηρεάσει το περιβάλλον της από πολύ βαθύτερες δυνάμεις θερμότητας. Θα μπορεί μέσα από τις δυνάμεις αγάπης, οι οποίες λειτουργούν στο φυσικό πεδίο, να επηρεάσει τον πολιτισμό. Από την άλλη εάν οι άνθρωποι αυτοί βυθιστούν στο επίπεδο των Φιλισταίων, στη νοητική στενότητα, τότε θα γίνει ξεκάθαρο ότι οι σκληρωτικές και άλλες δυνάμεις θα καταστούν δραστικές με έναν πολύ ριζοσπαστικό και καταστροφικό τρόπο, πολύ πιο καταστροφικό από άλλους! Βρείτε 50, 60, 70 φοιτητές ιατρικής που μπορούν να ασπαστούν τις απόψεις σας και φέρτε τους σε εμένα. Τότε θα μιλήσουμε περισσότερο για το θέμα αυτό. Φυσικά θα πρέπει να είναι νέοι άνθρωποι που ασχολούνται με την ιατρική, γιατί βλέπετε δεν μπορώ να μιλήσω για αυτά τα θέματα σε πιο ηλικιωμένους. Αλλά συγκεντρώστε 50, 60 , 70 νέους φοιτητές της ιατρικής. Πρέπει να είναι νέοι, φυσικά όχι με βάση την βιολογική ηλικία τους. Διότι υπάρχουν και ηλικιωμένοι άνθρωποι που μέσα τους παραμένουν ακόμη νέοι. Λοιπόν θα καταλάβετε τι εννοώ, φέρτε τους σε εμένα και θα δώσω ένα μάθημα στο οποίο θα μπορούσατε να δώσετε τον τίτλο: «Ο εξανθρωπισμός της Ιατρικής» (οι αναφορές εδώ δυστυχώς δεν είναι ακριβείς. Καταγράφηκαν αργότερα από μνήμης). Με αυτά τα λόγια φύγαμε και έτσι ξεκίνησε η αναζήτηση των νέων φοιτητών της ιατρικής […] Όλες οι αιτήσεις πήγαιναν στην Helene von Grunelius η οποία τις φίλτραρε και τις αξιολογούσε προσεκτικά. Το 1923 έγιναν κι άλλες συζητήσεις με τον R. Steiner σε σχέση με τους στόχους που είχαμε θέσει. Θυμάμαι μια συνάντηση στο ξυλουργείο με τον R. Steiner την Ita Wegman και τους βοηθούς ιατρούς από την κλινική. Εκτός από εμένα και τον αδερφό μου μαζί μας ήταν ακόμη ένας ή δυο φοιτητές ιατρικής. Το θέμα ήταν η υπόδειξη του R. Steiner ότι οφείλαμε να πάρουμε ένα σημειωματάριο. Στην αριστερή πλευρά θα γράφαμε τι λέει ο καθηγητής, ή ένα καλό ιστορικό, ενώ στην δεξιά πλευρά θα μεταφέραμε τα ιατρικά συμπτώματα στη γλώσσα των ανθρώπινων περιβλημάτων. Σαν παράδειγμα ο R. Steiner έδωσε το εξής: «Ο ασθενής έχει οίδημα στο κάτω μισό του σώματος», θα μεταφερθεί ως εξής: «Αδύναμο αιθερικό στο κάτω μισό του σώματος». Ήταν μια συμβουλή την οποία δεν ακολουθήσαμε πιστά λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης […] © ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ | 5
ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ - ΤΕΥΧΟΣ 6
Ήπαρ, ο τροφοδότης θάρρους για οποιαδήποτε δράση Απόσπασμα απο το βιβλίο του Dr Walter Holtzapfel με τίτλο: The Human Organs
Τ
ο ήπαρ είναι πρωτίστως το όργανο που δίνει στον άνθρωπο το κουράγιο να μετατρέψει μια σκέψη σε ολοκληρωμένη πράξη. Το ήπαρ αποτελεί τον ενδιάμεσο που επιτρέπει σε μια ιδέα, που έχει συλληφθεί από το μυαλό, να γίνει μια πράξη που θα την εκτελέσουν τα άκρα του σώματος. Με αυτά τα λόγια, από την πρώτη διάλεξη των Μαθημάτων Θεραπευτικής Αγωγής1, ο Rudolf Steiner δίνει μια διαφορετική περιγραφή για το ήπαρ από οποιαδήποτε ιατρικό σύγγραμμα, η οποία, όμως, επειδή αποτελεί τη βάση για τη γνώση των ανθρώπινων οργάνων στη θεραπευτική αγωγή, θα πρέπει να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο όλων των άλλων μελετών. Ως βασικό όργανο στην υλοποίηση μιας ιδέας και την εξωτερίκευση μιας εσωτερικής απόφασης σε πράξη, το ήπαρ έχει χαρακτηρίσει ως το όργανο της θέλησης. Ποια είναι η αλυσίδα των γεγονότων στα οποία βασίζεται η υλοποίηση μιας απόφασης; Πώς μπορεί μια ιδέα στο μυαλό ενός ανθρώπου να αποκτήσει φυσική υπόσταση σε μια πράξη; Πώς μετατρέπεται μια ιδέα σε κινήσεις των άκρων; Μια συνειδητή ιδέα στο μυαλό ενός ανθρώπου απέχει σημαντικά από την υλοποίησή της, έτσι ώστε οι κινήσεις των άκρων να μπορούν να επέμβουν άμεσα. Η πραγμάτωσή της γίνεται μόνο με μια σταδιακή κίνηση προς τα κάτω μέσω των μελών του ανθρώπου. Μια απόφαση του απόλυτα συνειδητού «Εγώ-ειμί» ή του Εγώ πρέπει πρώτα απ’ όλα να κυριεύσει το αστρικό σώμα, το οποίο με τη σειρά του θα πρέπει να κυριεύσει το αιθερικό σώμα πριν από την ολοκλήρωση της τελικής πράξης από το φυσικό σώμα. Για τον προσδιορισμό του ρόλου που διαδραματίζει το ήπαρ στην αλυσίδα των γεγονότων, θα πρέπει να αναλογιστούμε τη σωματική εκδήλωση των υπερ-αισθητών μελών του ανθρώπινου σώματος. Το «Εγώ-ειμί» ή το Εγώ λειτουργεί στο στοιχείο της θερμότητας, το αστρικό σώμα στο στοιχείο του 1. [Σ.τ.Μ]: Rudolf Steiner: Curative Education Course – GA317.
6 | ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ©
αέρα, το αιθερικό σώμα στο υγρό στοιχείο και το φυσικό σώμα στο στερεό στοιχείο της γης. Τα διαδοχικά αποτελέσματα αυτών των στοιχείων απεικονίζονται με ένα παράδειγμα από τη φύση. Όσο ελάχιστα μπορεί το Εγώ να κινήσει απευθείας τα άκρα, τόσο και ο ήλιος μπορεί να ασκήσει μια άμεση διαμορφωτική δύναμη στις πέτρες. Όμως, ο ήλιος μπορεί να ζεστάνει τον αέρα και κατά συνέπεια να διεγείρει την κυκλοφορία του νερού. Υδρατμοί ανεβαίνουν σχηματίζοντας σύννεφα και ξαναπέφτουν με τη μορφή βροχής, τροφοδοτώντας ρυάκια, ποτάμια και θάλασσες. Το τρεχούμενο νερό με τη σειρά του θα λειάνει πέτρες και θα τις μετατρέψει σε στρογγυλά βότσαλα. Μέσω του νερού, η ορμή που πηγάζει από τον ήλιο προκαλεί τα τελικά αποτελέσματα. Το ήπαρ έχει μια παρόμοια θέση στην αλληλουχία των γεγονότων, μετατρέποντας μια πνευματική απόφαση σε πραγματικό γεγονός. Ως ένα όργανο απαλό και σπογγώδες, ζει εξολοκλήρου στο υγρό στοιχείο και ανήκει στο στοιχείο του νερού. Ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις τα όργανα διαποτίζονται από τρία διαφορετικά υγρά (το κόκκινο και το μπλε αίμα και τη λέμφο), στο ήπαρ βρίσκουμε δύο ακόμη (το αίμα της πυλαίας φλέβας και τη χολή). Το ήπαρ δεν έχει μόνο μια υδαρή συνοχή, αλλά ρυθμίζει όλες τις αποθήκες νερού του σώματος – σύνθετο καθήκον, εφόσον τα δύο τρίτα του σώματός μας αποτελούνται από υγρά. Η δίψα γεννιέται στο ήπαρ, «το κέντρο δίψας» στον μεσεγκέφαλο αντανακλά απλώς αυτή τη λειτουργία του ήπατος. Το υγρό στοιχείο είναι το θεμέλιο των αιθερικών σωματικών δραστηριοτήτων που είναι ενεργές στις διαδικασίες της ανάπτυξης και της αναγέννησης. Το ήπαρ είναι ικανό να αναγεννηθεί ακόμη και αν έχουν αφαιρεθεί με επέμβαση τα τρία τέταρτα από αυτό. Στο έμβρυο είναι πλήρως διογκωμένο λόγω της διαδικασίας της ανάπτυξης και καταλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος της κοιλιακής κοιλότητας. Σε δεσπόζουσα θέση, το ήπαρ βρίσκεται στο ανώτε-