SamenScholing - oktober 2014

Magazine voor partners van Instituut Archimedes, Hogeschool Utrecht oktober 2014

WERKEN EN LEREN KAN BEHAPBAARDER | EXCELLENTIE DUITS | HYBRIDE LEREN | DOCENTEN AAN ZET MET HUBL | DE LEERHUIZEN OP HET REVIUS | LEREN MET NEFRON |

06

KORT KORT KORT KORT KORT KORT KORT KORT K O R T KORT KORT KORT KORT

Ook op Hogeschool Utrecht kiezen veel studenten sneller voor een baan in het algemeen vormende onderwijs (havo en vwo).

Niet verwonderlijk want studenten komen zelf vaak van de havo, zij zijn onbekend met het vmbo en mbo. De hogeschool hoopt door het aanbieden van twee afstudeerrichtingen meer studenten enthousiast te maken voor het beroepsonderwijs.

Faculteit Educatie begint lerarenopleidingen in Den Haag De faculteit Educatie (FE) start in in september 2015 in samenwerking met lokale partners lerarenopleidingen in Den Haag.

Het onderwijs vindt plaats via blended learning. Ze leiden studenten op tot tweedegraads docenten terwijl docenten die al in het tweedegraads gebied lesgeven een eerstegraads bevoegdheid kunnen halen.

Specifieke didactiek Studenten krijgen tijdens hun opleiding een aanvulling op hun kennisbasis. Ze maken nader kennis met het beroepsgerichte onderwijs als sector en de leerlingen. Ook is er ruim aandacht voor de specifieke didactiek die hoort bij het beroepsonderwijs.

Idealiter lopen studenten in de eerste twee jaar stage op zowel het algemeen vormend onderwijs als op het beroepsgericht onderwijs. In het derde jaar kiezen ze dan vervolgens een afstudeerrichting.

De plannen zijn een gezamenlijk initiatief van Hogeschool Utrecht, de Haagse Hogeschool, de gemeente Den Haag en de samenwerkende Haagse scholen voor voortgezet onderwijs. De stad heeft geen tweede of eerstegraads lerarenopleiding binnen de muren, waardoor er relatief weinig studenten voor dit beroep kiezen. Pogingen om dergelijke studies van de grond te krijgen werden door het ministerie van Onderwijs afgekeurd. Dit tegen de zin van de gemeente, hogescholen en scholen van voortgezet onderwijs in de regio.

De maatregel geldt in eerste instantie voor de voltijdopleiding, de huidige eerstejaars is de eerste lichting studenten die zich gaat differentiëren. Hun onderwijsbevoegdheid, tweedegraads, blijft overigens hetzelfde. Studenten die zich specialiseerden in het beroepsonderwijs kunnen, met enige bijscholing, ook aan de slag in het algemeen vormende onderwijs en vice versa.

Meer informatie: gitta.verhoeven@hu.nl

Grote vlucht Blended learning combineert het traditionele contactonderwijs en afstandsleren: het onderwijs vindt zowel face-to-face in collegezalen en werkgroepen als digitaal plaats. Studenten kunnen voor een groot deel zelf bepalen wanneer ze studeren en werken veel in teams samen. Blended learning gaat het komend jaar een grote vlucht nemen, weet faculteitsdirecteur Dick de Wolff: “Per 1 juli 2015 zijn alle opleidingen van het Instituut Archimedes op die manier ingericht.”

Vanuit het project Maestro Kompas worden sinds april 2013 onderwijsmodules uit het curriculum van Instituut Archimedes door middel van blended learning verzorgd op St. Eustatius en Bonaire. Sinds oktober 2010 zijn de eilanden Bonaire, St. Eustatitus en Saba namelijk bijzondere deelgemeenten van Nederland en wordt er hard gewerkt om een aantal on(der)bevoegde docenten in het primair- en voortgezet onderwijs op te leiden tot bevoegd tweedegraads docenten.

Meer informatie: radha.gangarampanday@hu.nl

2

INHOUD Hoofdzaak ‘Combinatie van leren en werken moet beter’

4

Het meesterstuk Niels van de Voort

6

Hoogvlieger Rend Algehaili

7

Blend it Docent aan zet op HUbl

8

Het moment 10 september 2014

10

Onderzoekend Hybride leren

12

Beroepsproduct Duits op het Broklede

14

#durftevragen Flip the classroom

15

Vooruitzien

Foto: Ed van Rijswijk

Vier docenten op de BES-eilanden hebben onlangs hun opleiding tot leraar Omgangskunde kunnen voltooien, door de aanvullende leerlijn Rekenen & Taal via blended learning te volgen.

Twee docenten op Bonaire, Esther van Balen en David Frans, ontvingen in april in een feestelijke setting hun certificaat. Twee docenten uit St. Eustatius krijgen hun certificaat in Nederland.

Volgens De Wolff voert de faculteit ook gesprekken met middelbare scholen in Amsterdam, Almere, Zwolle en Utrecht om in samenwerking met andere hogescholen op deze innovatieve manier onderwijs aan te bieden. Hoewel hogescholen niet zonder toestemming van het ministerie een opleiding mogen starten in een andere stad, is dit model volgens de faculteitsdirecteur volgens de regels.

Bron: Trajectum

Foto: Femke van den Heuvel

Certificaten Taal & Rekenen uitgereikt op Bonaire

Meer aandacht voor beroepsonderwijs

Nieuwe keurmerkscholen

Het tekort aan leraren in het voortgezet onderwijs, en dan met name in het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), en in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) wordt groter. Het kabinet heeft daarom een aantal maatregelen afgekondigd. Deze maatregelen moeten er voor zorgen dat er meer studenten kiezen voor het leraarschap in het beroepsgerichte onderwijs en dat deze studenten ook beter zijn toegerust op het moment dat ze voor de klas komen.

Het Anna van Rijn College te Nieuwegein, het Christelijk Lyceum in Veenendaal, het Minkema College te Woerden, het Scala College te Alphen aan de Rijn en het Vathorst College in Amersfoort hebben het Keurmerk Opleidingsschool ontvangen.

Het Keurmerk is ontwikkeld door opleidingsscholen uit de regio in samenwerking met Hogeschool Utrecht en Universiteit Utrecht om de kwaliteit van opleiden in scholen te waarborgen.

Meer informatie: www.samenopleiden.nl

Innovatie door vooruitzien

16

Column

17

Bijblijven

19

To do

20

Colofon SamenScholing is het magazine voor relaties van Instituut Archimedes, Hogeschool Utrecht Redactieraad Nynke van Ingen, Michel van Schaik Hoofdredactie Chantal Martini Eindredactie Remco Mourits Vormgeving Troost communicatie

Foto cover: Femke van den Heuvel Druk Grafisch Bedrijf Tuijtel B.V. Oplage 2600 Redactiesecretariaat Voor vragen, opmerkingen, adreswijzigingen of aanvragen voor meer exemplaren kunt u terecht bij Dienstencentrum.educatie.archimedes@hu.nl.

3

HOOFDZAAK

‘COMBINATIE VAN LEREN EN WERKEN MOET BETER’ DE AFGELOPEN TIEN JAAR IS HET AANTAL PROFESSIONALS DAT AAN EEN DEELTIJDOPLEIDING BEGINT, GEHALVEERD. OOK IN HET ONDERWIJS KIEZEN PROFESSIONALS STEEDS MINDER VAAK VOOR EEN STUDIE NAAST HUN BAAN.

Foto: Ed van Rijswijk

Het aantal loopt zó sterk terug dat minister Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Alexander Rinnooy Kan heeft gevraagd om te onderzoeken hoe we deeltijdonderwijs aantrekkelijker kunnen maken. Dit resulteerde in het rapport ‘Flexibel hoger onderwijs voor volwassenen’.

Job van der Mijl, hoofd P&O bij de christelijke scholengroep CVOG, is verbaasd over de terugloop van deeltijders.

“Ik had verwacht dat het aantal deeltijders juist toegenomen zou zijn. Jaren geleden konden mensen langere tijd onbevoegd voor de klas staan. Dat kan nu niet meer. Onderwijsprofessionals zijn mensen die heel bewust kiezen om in het onderwijs te werken. Het is dus een groep die erg gemotiveerd is. Maar zonder diploma mogen ze niet langer dan vier jaar onbevoegd werken en moeten ze dus op den duur vertrekken.”

4

Onderwijsprofessionals staan onder hoge druk Uit het onderzoek ‘Kenmerken, wensen en behoeften deeltijd hoger onderwijs’ dat ResearchNed in 2012 voor het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap uitvoerde blijkt dat deeltijdonderwijs onvoldoende afgestemd is op de specifieke kenmerken en behoeften van werkenden en de vraag van werkgevers. Het is dus niet flexibel genoeg en niet vraaggericht. Van der Mijl: “Ik merk aan docenten op mijn school dat een deeltijdopleiding volgen een enorme druk geeft. Werken en studeren is een lastige combinatie, het vraagt nogal wat. De studenten hebben naast hun baan vaak een gezin, waardoor het een belasting is om alle ballen in de lucht te houden. Wat je hieraan zou kunnen doen, is maatwerk bieden. Je kijkt dan wat iemand nodig heeft om zijn onderwijsbevoegdheid te halen. Zo zouden docenten meer on the job kunnen worden getraind, waarbij de hogeschool over de schouder meekijkt naar wat een

docent doet. Maar ik kan me voorstellen dat dat niet haalbaar is, omdat het te veel legosteentjes voor de lerarenopleiding oplevert.”

Behapbaarder onderwijs Hogeschool Utrecht is een van de grootste aanbieders van onderwijs voor professionals. Aart van Bruggen, programmamanager van het onderwijsinnovatieprogramma van de Faculteit Educatie: “Wij denken voortdurend na over hoe we ons onderwijs beter kunnen laten aansluiten bij professionals. Eén van de oplossingen kan leerwegonafhankelijk toetsen (LOT) zijn. Bij LOT maakt de student een toets voordat hij begint aan een cursusmodule.

Professionals die veel kennis in huis hebben, kunnen zo de opleiding versnellen.

Ze zijn dan niet alleen minder tijd kwijt, maar worden ook meer uitgedaagd.”

Vanaf juli 2015 worden alle lerarenopleidingen van het Instituut Archimedes aangeboden in een blended omgeving. Met blended onderwijs - een combinatie van

face-to-face onderwijs, onderwijs in een digitale leeromgeving en op de werkvloer - kunnen studenten veel beter hun eigen tijd indelen. De student kan deels plaats onafhankelijk leren en zo worden ze meer uitgedaagd om met de stof de

diepte in te gaan. Ik denk dat blended onderwijs zo kan bijdragen aan flexibel onderwijs dat gericht is op individuele behoeften.”

Stijntje Vogelaar

AANTREKKELIJK ONDERWIJS VOLGENS RINNOOY KAN Het deeltijdonderwijs laat al jaren een dalende trend zien. De door minister Bussemaker (OCW) ingestelde Commissie Rinnooy Kan heeft onderzocht hoe die trend kan worden gekeerd. In het rapport flexibel hoger onderwijs voor volwassenen raadt de Commissie Rinnooy Kan het volgende aan: • Splits opleidingen op in modules. Zo kunnen professionals cursussen van overzichtelijke omvang volgen en toch aan een diploma werken.

• Onderwijs moet meer aansluiten bij de praktijk van de deelnemer, meer op maat bij wat mensen al kennen. Men moet de kennis in de praktijk kunnen toepassen en toetsen.

• Het onderwijs moet flexibeler worden. Het moet zo vormgegeven zijn dat het makkelijker op maat te maken is. Bijvoorbeeld met blended learning.

• Misschien moet de financiering aangepast worden, op zo’n manier dat er een minder groot verschil is tussen private en publieke onderwijsinstellingen. Laat scholen hiermee experimenteren.

• Er moet een collegegeldkrediet komen voor deeltijdstudenten.

5

H E T M E E S T E R S T U K

HOOGVLIEGER > REND ALGEHAILI

In deze rubriek vertellen (afgestudeerde) masterstudenten over hun onderzoek.

Ook in deze rubriek? Mail naar Dienstencentrum.educatie.archimedes@hu.nl.

Wie? Opleiding?

Onderzoek?

Werk?

Foto: Frank Peek

Foto: Femke van den Heuvel

En nu?

Niels van de Voort Lerarenopleiding Biologie 1e graads In welke mate draagt leerstofverwerking met behulp van een educatief spel bij aan het verhogen van de intrinsieke motivatie van bovenbouw vwo-leerlingen voor het vak biologie.

Biologieleraar, Oranje Nassau school Bilthoven en RSG Lingecollege Tiel Door het Nefron-spel te gebruiken is er een hogere intrinsieke motivatie en betrokkenheid van bovenbouw vwo-leerlingen. Daarnaast zijn ze ontvankelijker voor informatie en hebben ze meer leerplezier.

V.l.n.r.: tweede prijswinnaar Hennie de Harder, eerste prijswinnaar: Rend Algehaili en derde prijswinnaar Oscar Smeets

"SPELENDERWIJS LEREN IS IETS HEEL BIOLOGISCH" “Ik heb het van jongs af aan leuk gevonden om dingen uit te leggen. Als kind kwam ik veel bij mijn opa en oma op de boerderij, en daar verzamelde ik allerlei krekels en andere beestjes.

Ik denk dat daar de fascinatie voor natuur is begonnen. Toen ik voor het eerst in mijn leven in een oud biologielokaal kwam, met skeletten en kasten met organen op sterk water, wist ik dat ik biologieleraar wilde worden.”

Biologische inslag “In de natuur wordt heel veel spelenderwijs overgebracht. Bij herten wordt zo de rangorde bijgebracht, jonge roofdieren spelen met verzwakte prooien om jachttechnieken te leren.

Spelenderwijs leren is dus iets heel biologisch. Nu gebeurt dat vooral op basisscholen, maar in vwo bovenbouw komt het nauwelijks voor. Ik zie dat als een gemiste kans.”

Motivatie “Leerlingen worden vooral door externe factoren gemotiveerd.

Het eerste wat ze vragen: wanneer krijg ik hier een cijfer voor?

Ze zijn niet bezig met de leeractiviteit uit interesse of plezier, maar met de beloning. Ik wilde een leeractiviteit ontwikkelen die leerlingen betrekt, die concentratie maar ook plezier en enthousiasme in het leerproces van de leerlingen bewerkstelligt.”

“Ik heb het Nefron-spel bedacht. De nefron is het werkende onderdeel van de nier. Ik wilde dat leerlingen zich een beeld konden vormen van de werking door die bijna letterlijk te door-

6

lopen. De nefron is een soort lus. Op verschillende plekken in die lus worden belangrijke stoffen teruggewonnen uit de voorurine. Voor leerlingen is dit soms lastig te doorgronden, maar door de spelvorm ervaren zij op welke plekken in de nefron stoffen wel en stoffen niet door de nier worden geresorbeerd.”

ARCHIMEDES ONDERWIJSTALENT VAN HET JAAR

Het werkt!

“De betrokkenheid van leerlingen in Nederland bij hun onderwijs is lager dan in omringende landen, blijkt uit het Onderwijsrapport. Het advies vanuit de overheid was om meer aansluiting te zoeken bij de leefwereld van leerlingen. Jongeren spelen veel spellen en games. Dus twijfelde ik tussen een digitale variant en een bordspel. Het werd uiteindelijk een bordspel, een bordspel zet meer aan tot samenwerkend leren en vraagt positieve wederzijdse afhankelijkheid van de leerling. Je krijgt daardoor meer betrokkenheid en speelplezier.”

Rend Algehaili, student aan de lerarenopleiding Gezondheidszorg en Welzijn, kreeg de Onderwijstalentprijs voor haar project Gezonde Voeding. Ze ontwikkelde een lessenserie voor leerlingen op het ROC MN Welzijn College, die het eetgedrag van leerlingen verbetert. Leerlingen houden een voedingsdagboek bij, vullen enquêtes in, doen een voedingsspel, een kookopdracht en reflecteren op hun gedrag. De serie is geschikt voor leerlingen van alle niveaus op de middelbare school en het mbo.

Creativiteit “Ik heb het spel zelf ontworpen en bewerkt met Illustrators en Photoshop, en daarna zelf in elkaar gezet. De leerlingen gaan veel meer op in de leerstof dan bij de traditionele manier uit de lesboeken. Een keertje was de bel al meerdere keren gegaan en had ik ze al een aantal malen gemaand om op te ruimen.

Toen riepen ze in koor: ‘Nog heel even meneer, we willen het spel graag afmaken!’”

Volgens haar begeleiders ‘brengt Rend met veel energie en creativiteit in beeld hoe de studenten eten en drinken, en ze doet aanbevelingen over welke interventies het kiezen voor gezonde voeding stimuleren. Haar bijdrage helpt om ‘vitaal burgerschap’ steviger neer te zetten’. De tweede plaats was er voor Hennie de Harder (Lerarenopleiding Wiskunde), die een YouTubekanaal ontwikkelde met filmpjes waarop rekenen wordt gekoppeld aan het toekomstige beroep van de leerlingen. Het doel is om leerlingen en docenten bewuster te maken van de rol van rekenen in het beroep waarvoor ze worden opgeleid.

Onderwijs Top Talentprijs Elk jaar reikt het Instituut voor Nationale Onderwijs Promotie (INOP) de Onderwijs Top Talentprijs uit.

Namens Instituut Archimedes zijn Rend Algehaili en Niels van de Voort genomineerd. Rend was al eerder uitgeroepen tot winnaar van de Archimedes Onderwijs Talentprijs (zie hierboven). Niels is genomineerd met zijn onderzoek: “Verhogen van de intrinsieke motivatie voor biologie middels een educatief bordspel” (zie artikel linker pagina). De prijs bestaat uit een geldbedrag van duizend euro en een bronzen kunstwerk. Bovendien krijgen alle deelnemende studenten de mogelijkheid bij Edupub hun werk gratis in eigen beheer te publiceren.

Oscar Smeets (Lerarenopleiding Wiskunde) behaalde een derde

Regi Acton

plek met zijn implementatie van de elektronische leeromgeving Blackboard op zijn leer-werkplek Tech College.

De Onderwijstalentprijs is een initiatief van het instituut Archimedes van de Faculteit Educatie. De winnares wordt uitgezonden naar de landelijke Onderwijs Top Talentprijs 2014.

Regi Acton

7

BLEND IT

DOCENT AAN ZET OP HUBL HUBL IS DE DIGITALE LEEROMGEVING VAN HOGESCHOOL UTRECHT DIE WORDT GEBRUIKT IN HET ‘BLENDED LEARNING’-ONDERWIJS. HUbl is als het ware een klaslokaal online: een ontmoetingsplek voor studenten en de docent waar studenten materialen vinden zoals instructiefilmpjes, voorbereidende opdrachten, verdiepend materiaal, toetsen en een forum waarop leerteams kunnen discussiëren. Maar HUbl doet meer: het laat de docent nadenken over de inhoud van de contacturen en geeft hem tools om zelf zijn cursus beter vorm te geven.

Wat is blended learning?

Blended learning is een onderwijsconcept waarbij studenten leren door de combinatie van contacturen, een elektronische leeromgeving (HUbl) en leren op de werkplek. Vakinhoud, vakdidactiek en algemene didactiek worden hierbij gekoppeld aan

de mogelijkheden van de technologie. Omdat er ook altijd sprake is van contactonderwijs verschilt blended learning van e-learning of MOOC’s, waarbij het leren geheel digitaal plaatsvindt.

Foto: Jan Willem Groen

HUbl is een digitale coursebuilder die samen met docenten en studenten ontwikkeld is door Hogeschool Utrecht (HU).

De gedachte erachter is dat het platform zich aanpast aan wat de docent wil en niet andersom. De docent blijft immers de vormgever van een vak. Wat wil je vertellen en hoe doe je dat? HUbl haakt in op het ‘hoe’ en laat de docent snel wijzigingen aanbrengen, zodat de vakinhoud gevormd kan worden naar de groep studenten en de actualiteit.

Knelpunten eerder duidelijk Een voorbeeld: studenten maken opdrachten thuis op HUbl, stellen er vragen over online en helpen elkaar op het forum waardoor ze veel beter voorbereid naar de bijeenkomsten komen. “Zo is het voorafgaand aan een bijeenkomst voor mij duidelijker waar de knelpunten liggen en waar ik aandacht aan moet besteden”, aldus lerarenopleider techniek Rob Hoevenaars. Deze werkwijze vergroot de efficiency van de cursus: “Wat eerst in vijf bijeenkomsten werd verteld, kan nu in drie bijeenkomsten.”

Online presence en energizers Met deze werkwijze kunnen er extra onderwerpen behandeld worden en is er tijd voor extra’s als ‘de vraag van de

week’ en discussies op HUbl. Belangrijk daarbij is de online ‘presence’ van de docent om de studenten actief aan het werk te zetten in de leeromgeving.

Hoevenaars doet dat met forumposts en met ‘energizers’ in de vorm van filmpjes.

Kennisoverdracht op metaniveau Door de combinatie van HUbl en contactonderwijs wordt de docent uitgedaagd om zichzelf andere vragen te stellen. Wat kan er online worden uitgelegd?

En waarop kan dieper worden ingegaan tijdens de contacturen? Hoevenaars: “Ook moet ik opdrachten overdenken. Ik heb online niet de mogelijkheid verbaal bij te sturen of te corrigeren. Om te voorkomen dat de opdrachten vragen oproepen, moet ik ze zo simpel, helder, kort en bondig mogelijk formuleren.” HUbl is nu ongeveer twee jaar in gebruik en over het algemeen is de ervaring dat het contactonderwijs meer in het teken staat van kennisoverdracht op metaniveau.

Verandering van didactiek Nanda van der Stap begeleidt docenten van de faculteit Educatie van Hogeschool Utrecht in het vertalen van reguliere cursussen naar ‘blended’ cursussen. “HUbl dient hier slechts als platform, een tool.

De gehele didactiek van een vak is anders als je blended werkt.” In die didactiek wordt de sociaal-constructivistische benadering benadrukt: het samen leren, met én van elkaar. “En dat mondt uit in werken in leerteams aan een opdracht”, aldus Van der Stap. “In die opdrachten zit precies het verschil. Dat zijn niet de opdrachten die je vroeger als huiswerk meekreeg, het zijn opdrachten waarin er een cyclisch leerproces plaatsvindt in plaats van een lineair leerproces, waarbij collaboratief leren bewerkstelligd wordt.”

Ruimte voor de beroepspraktijk HUbl biedt ook ruimte voor invulling vanuit het werkveld. Meer het werkveld erbij betrekken en meer aanvulling vanuit die hoek is een grote wens van de HU: “Hoe kunnen we samen de inhoud optimaliseren en welke rol gaat HUbl hierin spelen?” vraagt Hans van de Kant, programmaleider pedagogisch-didactische leerlijn, zich af. “Want we hebben elkaar nodig en moeten er samen voor zorgen dat onze studenten goed toegerust de arbeidsmarkt op gaan.”

De ervaringen die de huidige studenten met HUbl en blended learning opdoen, nemen ze in ieder geval mee naar hun toekomstige werkplek. Deze kennisoverdracht naar de beroepspraktijk is broodnodig want de technologische ontwikkelingen gaan snel. “En daar moeten wij studenten op voorbereiden”, vindt Van de Kant. “We trainen ze niet hoe ze de tool moeten gebruiken, maar juist hoe je het gehele leerproces inricht en de relatie legt tussen de digitale mogelijkheden en het contactonderwijs.”

Meral van Leeuwen

9

De FIRST LEGO League 2014 is nu ook in de regio Utrecht officieel van start gegaan. Onder belangstelling van de deelnemende scholen en het bedrijfsleven zijn tijdens de kick-off bijeenkomst op de Faculteit Educatie de zogenaamde ‘challenges’ bekend gemaakt. De FIRST LEGO League is een wedstrijd die jongeren tussen de 9 en 15 jaar uitdaagt om de maatschappelijke rol van techniek en technologie te onderzoeken aan de hand van verschillende opdrachten. Meer informatie: onderwijsweb.hu.nl > nieuws

Foto: Harold van de Kamp

HET MOMENT 10 SEPTEMBER 2014

ONDERZOEKEND

HYBRIDE LEREN –

“WAAROM MOET IK DIT EIGENLIJK LEREN?” DIE VRAAG HOEF JE NIET TE VERWACHTEN VAN STUDENTEN DIE LES KRIJGEN IN EEN HYBRIDE LEEROMGEVING. IN ZO’N LEEROMGEVING IS ALLES WAT ZE LEREN GEKOPPELD AAN DE PRAKTIJK.

DE OPTIMALE MIX VAN PRAKTIJK EN THEORIE

Foto: Bart Althuizen

Het is een drukte van belang in de keuken van het restaurant van het Koning Willem I College. Je ruikt versgebakken brood en kleine poederwolkjes stijgen op terwijl studenten druk in de weer zijn met het kneden van deeg. Derdejaarsstudenten houden de keuken strak in de hand: ze geven leiding aan de eerstejaars. Aan alles is te zien dat aan de horecaopleiding van het Koning Willem I College horecaprofessionals worden opgeleid. Maar dan wel op een bijzondere manier. Deze horecaschool leidt studenten op in een hybride leeromgeving: theorie en praktijk staan hier nooit los van elkaar. Ook in hoorcolleges wordt de theorie constant aan de praktijk gekoppeld. Maar als het even kan, worden lessen helemaal niet in een hoorcollege gegeven. Zo geven docenten Nederlands niet alleen meer klassikaal onderwijs, maar lopen ze ook rond in de praktijk op zoek naar lessituaties voor hun vak.

De studenten, docenten en betrokken bedrijven zijn enthousiast over hybride leren. Studenten kunnen de theorie beter plaatsen en zien dat ze beter worden in hun werk. Docenten zien hun studenten stapsgewijs professionals worden en bedrijven vinden het prettig om intensief bij de opleiding betrokken te zijn omdat de opleiding daardoor beter bij de praktijk aansluit.

Niet alleen voor mbo’ers Niet alleen vmbo’ers en mbo’ers hebben baat bij de koppeling van theorie aan de praktijk. Op ieder niveau profiteren professionals van hybride leren. Zo krijgen studenten Small Business and Retail Management aan Hogeschool Utrecht helemaal geen lessen. Ze worden in hun eerste jaar meteen zelfstandig ondernemer. Ze verdiepen zich in de kerncompetenties van een ondernemer en tonen zelf aan dat ze deze capaciteiten in de loop van het jaar zijn gaan beheersen. Dit vraagt veel van de studenten. Maar het resulteert wel in een klas vol echte ondernemers.

Impliciete kennis expliciet maken Belangrijk in het succes van een hybride leeromgeving is dat de kennis die leerlingen onbewust opdoen op de werkvloer expliciet gemaakt wordt. Informatieoverdracht op de werkvloer gebeurt bijvoorbeeld door het werk even stil te leggen. De werkbegeleider vertelt dan waarom een bepaalde werkwijze werkt. Op de horecaschool vertelt de werkbegeleider bijvoorbeeld waarom deeg terugveert als je het kneed. “Gluten zijn als een elastiek. Als je eraan trekt veert het terug. En als je er te hard aan trekt gaan de gluten kapot.” Tijdens het leren op de werkplek zijn mentoren en ervaren collega’s erg belangrijk: zij moeten in staat zijn om hun – vaak impliciete – kennis te expliciteren en op een heldere manier te verwoorden.

Hybride onderwijs vraagt investering Veel mbo- en hbo-onderwijsinstellingen denken dat ze al hybride onderwijs aanbieden. Maar een echte hybride leeromgeving luistert nauw. Ilya Zitter, onderzoeker van hybride leeromgevingen aan Hogeschool Utrecht: “Het is een misvatting dat een opleiding hybride is als studenten een stage lopen of de opleiding in deeltijd of duale vorm volgen. Als theorie op welk moment dan ook separaat van praktijk wordt aangeboden, is de leeromgeving nog niet hybride. Denk ook aan de beoordelingsvorm: die moet passen binnen een hybride leeromgeving. Je kunt vaardigheden die integraal zijn opgedaan niet los van de praktijk toetsen.” Ilya werkt de komende tijd met een aantal partners binnen De Hybride Alliantie aan een test waarmee scholen kunnen beoordelen hoe hybride hun onderwijs is en welke aspecten ze kunnen doorontwikkelen om hybride te worden.

De alliantie verwacht binnen een half jaar een eerste versie van de diagnosetool op te leveren.

Stijntje Vogelaar

13

BEROEPSPRODUCT

In deze rubriek reageert Instituut Archimedes op vragen vanuit het werkveld.

Hebt u ook een vraag? Stuur deze aan Dienstencentrum.educatie.archimedes@hu.nl.

klaar.” Marte ontwikkelde voor excellentie leerlingen een website met uitdagende opdrachten.

Illustratie: Pieter van Cleef

“Leerlingen die klaar zijn met hun reguliere werk gaan alleen of in tweetallen aan het werk met de site. Ze leren er meer over Duitsland, beter schrijven en lezen.

Zowel de leerlingen als de schoolleiding van het Broklede in Breukelen zijn enthousiast.” De site kan ook door andere docenten Duits worden gebruikte. Marte heeft nu materiaal rond dertien beroepen gemaakt, “maar dat aantal kan ik eenvoudig uitbreiden.” http://extradeutsch.webklik.nl/page/willkommen

VRAAG: Steeds meer scholen kiezen ervoor om leerlingen een deel van de stof online te laten verwerken: 'flip the classroom'. Maar: hoe kunnen leerlingen online leren zonder de instructies van een docent? Bovendien vraag ik mij bij dit type onderwijs ook af hoe het sociaal contact tussen zowel leerlingen als de leerling-docent interactie in stand kan worden gehouden.

Vader van zoon (18) die zich oriënteert op een vervolgopleiding.

Foto: Jan Willem Groen

Een cijfer geven voor Justin Bieber zijn kleding?

Rapteksten vertalen of een oplossing bedenken voor vrienden die te veel Whatsappen? Leerlingen uit de onderbouw havo en vwo van het Broklede in Breukelen kunnen sinds kort in de huid kruipen van onder andere de modepolitie, een psycholoog en muziekproducer.

Marte van der Doelen is docente Duits. “De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor excellentie”, vertelt ze. “Zo ook op mijn school. Ik vind dat prettig.

Voor kinderen die extra aandacht nodig hebben, is er veel voorhanden. Maar voor leerlingen die een stapje meer kunnen, ligt gewoon nog niet zoveel lesmateriaal

#DURFTEVRAGEN

ANTWOORD: De uitgangspositie van leren die in blended learning vorm krijgt is 'sociaal constructivisme'. Heel kort betekent dit dat leerlingen leren in een sociale context, één die gericht is op toepassing van het geleerde.

Docenten maken het materiaal wat leerlingen samen moeten bestuderen online beschikbaar. Daar worden verschillende opdrachten aan gekoppeld waarbij de leerlingen de stof zelf eigen maken en deze vervolgens met elkaar uitwisselen en zodoende toevoegen aan hun eigen kennis. De docent speelt in deze fase voornamelijk een begeleidende rol.

Daarnaast ontwikkelt de docent wat moeilijkere opdrachten die klassikaal uitgevoerd worden onder instructie en begeleiding van de docent.

Juist door die combinatie wordt het sociale contact intensiever: zowel tussen de leerlingen zelf als met de docent. De

docent is immers niet afwezig in het leerproces van de leerlingen, hij is zelfs intensiever betrokken met de leerlingen. Het is tevens aardig om te weten dat deze manier van leren door de leerlingen als leuker en zinvoller wordt beschouwd. De online manier van samenwerking sluit beter aan bij de belevingswereld van de leerlingen waarin technologie en sociale media vaak een centrale rol speelt.

Nanda van der Stap, lerarenopleider Engels, ontwerper van blended leeromgevingen

15

VOORUITZIEN

INNOVATIEF DOOR KLEINSCHALIGHEID

COLUMN HET TALENT STAAT GELUKKIG IN LENT

INNOVATIEF ONDERWIJS IS VEEL MEER DAN HET GEBRUIKEN VAN MODERNE TECHNOLOGIEËN. JUIST ‘OUDERWETSE’ BEGRIPPEN ALS: ELKAAR ZIEN, AANDACHT EN KLEINSCHALIGHEID ZIJN DE TOVERWOORDEN OP HET REVIUS LYCEUM IN WIJK BIJ DUURSTEDE.

“De manier waarop wij ons onderwijs inrichten, mag je met recht innovatief noemen. Zelfs ons gebouw is zo ontworpen dat het ruimte geeft aan ons onderwijskundig concept”, vertelt Gemke Schrakamp, directeur van het Revius Lyceum in Wijk bij Duurstede. “En dat maakt dit een bijzonder plezierige school, voor zowel de leerlingen als het personeel.” Gemke loopt inmiddels aardig wat jaartjes mee in het onderwijs en zag grote, haast onpersoonlijke, scholen en teams waarin docenten elkaar weinig zien. “Niet verwondelijk als je bedenkt dat een beetje school tegenwoordig zo’n duizend leerlingen heeft en er docententeams bestaan van dertig docenten. Dan zie je elkaar dus niet. Leerlingen de docenten niet, de docenten elkaar niet.

En dat elkaar zien vind ik juist zo belangrijk. Daarom doen we dat hier anders.”

Het Revius Lyceum Wijk bij Duurstede is een school voor vmbo bk (eerste twee leerjaren, de bovenbouw vindt plaats op het CCZ in Zeist), vmbo tl, havo, atheneum, gymnasium,

tweetalig atheneum en tweetalig gymnasium. De tweede fase van het vwo vindt plaats op het Revius Lyceum in Doorn. Revius Wijk telt ongeveer 920 leerlingen.

Foto: Femke van den Heuvel

“DIT IS DE LEUKSTE TIJD OM IN HET ONDERWIJS TE WERKEN, DE ONTWIKKELINGEN GAAN ZO ONTZETTEND HARD”

Thuisbasis De gekleurde blokken in de gevel van de school zie je binnen terug in de leerhuizen. Achter een rode buitenmuur zit een rood georiënteerd leerhuis. Achter de grijze façade een turquoise, “want grijs vonden we wat saai voor de leerlingen”, lacht Gemke. “Die leerhuizen zijn eigenlijk kleine schooltjes binnen de grote school. Elk leerhuis bestaat uit een gemeenschappelijke ruimte waar maximaal twee groepen tegelijk aan het werk zijn, en enkele instructielokalen. Elke leerling heeft samen met zijn eigen klas en met een aantal andere klassen een leerhuis als thuisbasis. In elk leerhuis is een klein team van

Ze zitten met 100 kinderen (een unit) tussen 4 en 12 jaar in een ruimte op de basisschool Het Talent in Lent. Kan nooit goed gaan hoor ik denken: onrust, geen overzicht, en hoe moet je les geven? Doe toch normaal: gewoon met 24 in de klas! Dit is weer zo’n vernieuwingshype van een paar enthousiastelingen.

Laat ons met rust, we hebben al genoeg innovatie over ons heen gehad!

'Het onderwijs' kreeg een paar jaar geleden haar gelijk.

Kamerlid Jeroen Dijsselbloem rapporteerde toen over 20 jaar onderwijsvernieuwing dat het verstandig was vooraf te bedenken of het wel een goed idee is te experimenteren met kinderen en hun leraren.

Eerst nadenken dus: bereidt mijn onderwijs mijn leerlingen voor op hun functioneren straks? Voldoet mijn onderwijs aan de eisen van de 21ste eeuw?

Waarom zijn klassen van 24 met een leraar regel?

Waarom is er geen stelselmatige vernieuwing waardoor dappere initiatieven van enkelingen als leuk maar onmogelijk worden afgedaan? Zijn we niet met z'n allen hopeloos conservatief?

Maar ik ben zo druk met alles van vandaag, ik heb geen tijd om over morgen na te denken.

Gelukkig hebben we collega’s die de opdracht hebben gekregen voor ons na te denken; de Onderwijsraad. En wat zeggen die? Het onderwijs heeft te weinig aandacht voor de –wat ze noemen21ste-eeuwse vaardigheden zoals kritisch denken, culturele sensitiviteit, kennis van het eigen functioneren.

Deze vaardigheden worden niet getoetst, de Citoscores voor rekenen en taal vragen alle aandacht want ouders, inspectie en vo-scholen vragen er om en hanteren de uitslagen als spijkerharde garanties voor succes (of niet..).

Wat lijkt nu de stand van zaken? Verdoofd door de mooie plek op de wereldwijde vergelijkingslijst, opgehitst door neo-liberaal markt- en concurrentie denken en starend op de nu-navel, zetten we onze leerlingen in een wereld die meer vraagt dan rekenen taalvaardigheden. Opgehokt in klassen van 24 waar het gemiddelde (een zesje) de norm is en waar slimmerikken lui gemaakt worden.

Terug naar Het Talent in Lent, daar in de unit hebben ze het voor elkaar; de klas is geen belemmering meer, excellentie krijgt de ruimte. De 21ste -eeuwse vaardigheden zijn in het curriculum opgenomen en zelfs de Citoscores zijn oké. Maar goed dat Het Talent niet in onze regio staat. Want naar welke voschool zouden die kinderen met hun up-to-date vaardigheden in godsnaam toe moeten?

Gerrit Huisman

vervolg op pagina 18

17

docenten verantwoordelijk voor het onderwijs aan en de zorg voor de betreffende leerlingen. Dit bevordert het gevoel van geborgenheid en sociale veiligheid voor elke leerling. Maar ook de docenten vinden dit erg prettig werken. Vaak zijn ook de docenten die op dat moment een tussenuur hebben, gewoon in het gemeenschappelijke ruimte of de teamkamer aan het werk. Docenten en lesassistenten die in een leerhuis werken, kennen elkaar en de leerlingen heel goed. Je overlegt nou eenmaal eenvoudiger als je geen afspraak hoeft te maken.”

Foto:Ria Henderikx

BIJBLIJVEN

Wie Wat

De leerhuizen zijn verdeeld over twee verdiepingen, gebouwd rond een vide die uitzicht biedt op een aula waar het in de pauzes een drukte van belang is. Leerlingen krioelen over een door een docent ontworpen vloer met organische vormen, overal staan vuilnisbakken. De drukte rond de lunch vormt een schril contrast met de rust die er heerst als de bel is gegaan. Achter de meeste deuren zitten leerlingen met hun neus in de boeken of te werken op een laptop of iPad. Hier en daar wordt samengewerkt, een docente kijkt mee met een moeilijke biologieoefening. iPadvinders “Ons pedagogische beleid komt het beste tot uiting in de samenwerking die we elke dag weer zien in de leerhuizen. We zijn een middelgrote school maar hebben het onderwijs kleinschalig ingericht. Dat bevordert de samenwerking enorm. Ik zie het steeds meer gebeuren, dat vakdocenten samen projecten en lessen bedenken. Ze verweven de vakken met elkaar. Tekst verklaren uit het aardrijkskundeboek is daar een voorbeeld van.

Aan het didactische concept werken we hard. Door de moderne technologieën is er enorm veel mogelijk, eigenlijk kan al het oude lesmateriaal zo de deur uit. Dat komt vooral door de iPad. Lesmateriaal is nu veel aantrekkelijker. En door te werken met de mogelijkheden die een tablet biedt, kunnen we nog beter inspelen op de verschillende leerstijlen, tempi en gepersonaliseerd leren aldus Gemke.

Foto’s: Femke van den Heuvel

DIE LEERHUIZEN ZIJN EIGENLIJK KLEINE SCHOOLTJES BINNEN DE GROTE SCHOOL. IN ELK LEERHUIS IS EEN KLEIN TEAM VAN DOCENTEN VERANTWOORDELIJK VOOR HET ONDERWIJS AAN EN DE ZORG VOOR DE BETREFFENDE LEERLINGEN

“In de brugklassen van de vmbo voerden we als eerste de iPad in. Leerlingen hebben dus geen boeken, al het lesmateriaal staat op de iPad. Werken met de iPad betekent dat ook de docenten uitsluitend nog met de iPad werken. Dat was voor sommige collega’s best wennen. Daarom hebben we veel tijd gestoken in het opleiden van onze docenten. Twee iPadvinders ondersteunen dat onderwijs. Omdat we binnen onze leerhuizen een kleinschalige en veilige leeromgeving hebben gecreëerd, kunnen we ons nu nog beter richten op de variëteit in werkvormen en op het ontwikkelen van individuele leerroutes. Elk kind heeft een eigen leerstijl en een eigen leertempo. Omdat de pilot in het vmbo positief is verlopen, voerde het Revius Wijk dit schooljaar in alle eerste en tweede klassen de iPad in.”

Chantal Martini

Waarom

Resultaat

Ria Henderikx Stafmedewerker onderwijs Scala College Alphen aan de Rijn Digitale didactiek: Innovator, diverse modules, waaronder ‘Flipping the Classroom’.

Het onderwijs innoveren en de school verder helpen op het gebied van ICT in het onderwijs De school zet voorzichtige stappen in goede richting.

“Wij zijn van mening dat ICT een toegevoegde waarde moet hebben voor ons onderwijs. Wij willen dat digitale leermiddelen onze leerlingen activeren en uitdagen. We hadden al initiatieven binnen de school op dit gebied, en vanuit mijn functie als stafmedewerker onderwijs kijk ik altijd vooruit. Deze cursus levert een bijdrage aan ontwikkeling. Je wilt dat de school verder komt op gebied van ICT in het onderwijs.”

“Onze e-coaches ondersteunen een deelsectie, maar sommigen doen meer. Ze organiseren ook studiedagen of geven scholing aan een team. Mijn taak als innovator is al die goede initiatieven bij elkaar te brengen en te houden. Ik ga het gesprek aan met de e –coaches, volg wat ze doen, monitor wat ze hun collega’s leren en bekijk wat voor resultaat het oplevert voor de school. We zijn bijvoorbeeld een nieuwe elektronische leeromgeving aan het invoeren. Hoe zorgen we dat mensen daar goed mee om kunnen gaan en de mogelijkheden benutten? Met goeie e-coaches om mij heen ben ik in staat de ontwikkelingen in de school uit te bouwen.“ “Een voorbeeld van een goede ontwikkeling is ‘Flipping the Classroom’, het is eigenlijk het verplaatsten van de instructie van het klaslokaal naar thuis, via instructiefilmpjes. Je kunt dan als docent veel meer van het verwerkingsproces van de leerling in de klas gadeslaan, en je hebt meer tijd om activerende werkvormen in te zetten. Met enkel een filmpje plaatsen ben je er niet. Het gaat om wat er gebeurt ná het kijken van de instructie. De didactiek erna! Leerlingen die moeite hebben profiteren er ook van, die kunnen de stof nog eens rustig nakijken.”

19

TO DO

• 30 oktober 2014 Congres Gedragsproblemen in de klas Plaats: Utrecht Meer informatie: www.lannoocampus-academie.nl • 7 november Jaarlijkse VELON-studiedag Plaats: Tilburg Meer informatie: www.velon.nl • 8 november 2014 Open dag (voor scholieren/studenten en professionals Tijd: 10.00 – 15.00 uur Plaats: Faculteit Educatie, Padualaan 97, Utrecht Meer informatie: www.onderwijsweb.hu.nl > agenda • 13 en 14 november 2014 Congres Leren zichtbaar maken met John Hattie Meer informatie: www.lerenzichtbaarmaken.nl • 13 november 2014 Colloquium Expertisenetwerk Professionele ontwikkeling van lerarenopleiders Tijd: 14:30 - 17:00 uur Plaats: Zwolle Meer informatie: www.lerarenopleider.nl/velon • 26 en 27 maart 2015 Congres voor Lerarenopleiders 2015 ‘De Kunst van het opleiden’ Plaats: Papendal te Arnhem.

Meer informatie: www.lerarenopleider.nl/velon • 2 april 2015 Conferentie ‘Onderwijs dat deugt’ Tijd: 9.30 uur - 16.30 uur Plaats: Hogeschool Utrecht, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort Meer informatie: www.onderzoek.hu.nl > evenementen