SamenScholing1:HUridisch 20 13-12-2011 12:17 Pagina 1
Magazine voor partners van Instituut Archimedes, Hogeschool Utrecht december 2011
REAGEREN OP DE VERANDERENDE EISEN DIE DE MAATSCHAPPIJ AAN LERAREN STELT | ONDERWIJS TALENTPRIJS | DE GRENS VAN HET ROMEINSE RIJK LAG IN DE SAHARA
01
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:06 Pagina 2
VOORAF
Instituut Archimedes is toe aan een volgende stap in de samenwerking. U ook? Voor u ligt het eerste nummer van ons magazine SamenScholing. Ik zeg nadrukkelijk ons magazine: Instituut Archimedes en opleidingsscholen leiden samen vakbekwame leraren op, en daarover gaat dit blad. We willen hiermee inspireren tot verdere samenwerking. Naast het opleiden van leraren willen we namelijk vooruit op het gebied van planmatige kwaliteitsverbetering van ons onderwijs. Dus het vo, mbo en hbo. Daarmee hebben we de afgelopen jaren ervaring opgedaan, binnen onze opleidingsvarianten Samen op Scholen en IDEE. Die ervaring gaan we integreren in onze opleiding. We hebben hard gewerkt aan de kwaliteit van onze opleiding. Zo hebben we de landelijke kennisbasis een plaats gegeven in ons curriculum. De eerste pilots van landelijke toetsen hebben we achter de rug. Vanaf volgend jaar kunnen studenten zich profileren in avo-onderwijs, beroepsonderwijs of leerproblemen. Als lerarenopleiding willen we docenten afleveren die bijdragen aan onderwijsontwikkeling op school. Docenten die verantwoord en planmatig werken aan kwaliteitsverbetering in het kader van het schoolontwikkelingsplan. Vereisten: een onderzoekende houding bij die docent, en een klimaat op school waarin planmatig en verantwoord wordt gewerkt aan onderwijsontwikkeling. Aan zo’n klimaat leveren wij graag een bijdrage, want dat verrijkt ook onze lerarenopleiding. Met het Nieuw Educatief Ontwerp werken we daar samen met u naartoe. Meer hierover op p. 4. Wij zijn dus op zoek naar scholen die onze expertise en onze studenten willen inzetten om uw en ons onderwijs te verbeteren. Wij hebben zulke projecten nodig om onze opleiding uitdagend en eigentijds te houden. Welke school zou bijvoorbeeld graag een keuzevak Spaans invoeren (zie p. 2)? Wij kunnen de uitvoering geheel op ons nemen. Of denk aan verbeteringen op een bepaald vakgebied: adopteer een vakgroep. Als het past binnen uw planmatige schoolontwikkeling staan ons Kenniscentrum Educatie en onze Academieteams tot uw beschikking. We hebben elkaar veel te bieden om te komen tot hoogwaardig onderwijs in de regio. Wij zijn toe aan deze volgende stap. U ook? Laat het me dan persoonlijk weten. Stef Heinsman directeur Archimedes stef.heinsman@hu.nl
2
KORT KORT KORT KORT K O R
Leraren keurmerkscholen aan het werk voor de HU Gesignaleerd in het kleurige gebouw van de Faculteit Educatie: echte leraren. Geen hogeschooldocenten, geen leraren in opleiding, maar elf gepokte en gemazelde leraren uit het voortgezet onderwijs. Sinds dit studiejaar werken ze een dag per week voor de HU. Het zijn docenten van keurmerkscholen, waar studenten van de lerarenopleidingen het vak in de praktijk kunnen brengen. Doel van deze kleine dienstverbanden: het uitwisselen van kennis over elkaars manier van werken. De leraar als bruggenbouwer, zo u wilt. Zo brengen de leraren ervaring met de meest actuele stand van zaken rond het leraarschap de opleiding in. Ze zijn verbonden aan een vakgroep, geven les en begeleiden eerstejaarsstudenten. Meer informatie: bol.archimedes@hu.nl.
Aanbieding: Spaans op scholen Het vak Spaans is hip. Er is veel belangstelling voor onder jongeren. Barcelona en Madrid zijn steden waar jongeren graag naartoe gaan. Het Spaanse taalgebied in de wereld is enorm. Zo’n 500 miljoen mensen in de wereld spreken de taal. Denkt u er wel eens over het vak Spaans op uw school te introduceren of uit te breiden? De vakgroep Spaans van Archimedes heeft een goed aanbod. Onze gemotiveerde docenten en studenten kunnen op uw school het vak Spaans in de steigers zetten en de lessen uitvoeren. We verzorgen dus het hele traject. De lessen kunnen worden gegeven door onze studenten (derdejaars en vierdejaars), waaronder zich een groot aantal native speakers bevindt. Doeltaal-voertaal en activerende werkvormen staan bij ons hoog in het vaandel. De studenten worden begeleid vanuit Instituut Archimedes. Meer informatie: adrienne.nijenhuis@hu.nl.
Nieuwe keurmerkscholen En weer heeft een aantal scholen het Keurmerk Opleidingsschool ontvangen! Op 6 oktober werden de felbegeerde keurmerken uitgereikt aan de Goudse Waarden uit Gouda, het Kalsbeek College en het Minkema College uit Woerden en het Vechtstede College uit Weesp. Onze felicitaties! Met het Keurmerk Opleidingsschool waarborgen we de kwaliteit van opleiden in de school. Het keurmerk is ontwikkeld door opleidingsscholen uit de regio Utrecht in samenwerking met Hogeschool Utrecht en de Universiteit Utrecht. Op dit moment hebben al 101 locaties van scholen voor voortgezet onderwijs en roc's het keurmerk bemachtigd. Meer informatie: bol.archimedes@hu.nl.
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 13:56 Pagina 3
O R T KORT KORT KORT KORT
Onderzoekvoucher beroepsonderwijs Het College van Bestuur heeft hogeschooldocent Wenja Heusdens een onderzoeksvoucher toegekend. Hiermee kan zij het door haar voorgestelde onderzoek uitvoeren: ‘Leren in een krachtige leeromgeving in het beroepsonderwijs: leerprocessen en leeruitkomsten van mbo-studenten’. Dit onderzoek past binnen een landelijk innovatiearrangement in het beroepsonderwijs over leeromgevingen die de sterke kanten combineren van schools leren en leren op de werkplek. Wenja voert haar onderzoek uit onder auspiciën van prof. dr. Elly de Bruijn, prof. dr. Mieke Brekelmans (Universiteit Utrecht) en copromotor dr. Liesbeth Baartman. Meer over Wenja’s werk in haar dossier op Onderwijsweb: www.onderwijsweb.hu.nl > Talentontwikkeling in het (v)mbo.
Promotie Dubravka Knezic Wat is de pedagogische kracht van het socratisch gesprek? Die vraag onderzocht hogeschooldocent Dubravka Knezic in haar proefschrift ‘Socratic dialogue and teacher-pupil interaction’. Ze promoveerde op 14 oktober jl. Het socratisch gesprek is een groepsgesprek waarbij deelnemers overeenstemming proberen te bereiken over een fundamenteel onderwerp. Het gesprek heeft een aantal grondregels en wordt gehouden onder de strikte leiding van een getrainde gespreksleider. Een socratisch gesprek kent regels, zoals ‘controleer of je iets goed hebt begrepen’. En: ‘sluit aan bij wat is gezegd‘. Die regels bevorderen het samen nadenken en het wederzijdse begrip. Dubravka liet met haar onderzoek laat zien dat leraren in opleiding die een cursus socratisch gesprek hebben gevolgd, betere interactieve vaardigheden hebben bij individuele gesprekken met leerlingen. Ze stellen meer open vragen, luisteren beter naar hun leerlingen, vragen door en controleren of ze begrepen hebben wat leerlingen gezegd hebben. Daarnaast besteden ze meer aandacht aan taal, zelfs als ze geen taaldocenten zijn. Meer hierover in Dubravka’s dossier op Onderwijsweb: www.onderwijsweb.hu.nl > Het socratisch gesprek.
INHOUD Hoofdzaak
4
Het meesterstuk
6
Hoogvlieger: Egbert-jan Jonker
7
Het moment 9 november 2011
8
Samen op scholen
10
#durftevragen
11
Onderzoekend
12
Bijblijven
14
Geletterd
14
Column
15
To do
16
Colofon SamenScholing is het magazine voor relaties van Instituut Archimedes, Hogeschool Utrecht Redactieraad Frits Poutsma, Gerrit Huisman, Djaminah Clarkson Hoofd- en eindredactie Hogeschool Utrecht, Faculteit Educatie, Marketing & Communicatie, Lisette Blankestijn Fotografie Jan-Willem Groen
Redactiesecretariaat Voor vragen, opmerkingen, adreswijzigingen of aanvragen van meer exemplaren: Bureau Ondersteuning Leerlijnen (BOL) van Archimedes bol.archimedes@hu.nl. telefoon: 088-481 7152 Vormgeving Troost communicatie Druk Grafisch Bedrijf Tuijtel B.V. Oplage 2600
Illustratie Pieter van Cleef
3
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:06 Pagina 4
HOOFDZAAK
NIEUW EDUCATIEF ONTWERP DE WERELD VERANDERT, JONGEREN VERANDEREN EN DUS VERANDERT HET ONDERWIJS MEE. DAAROM HERSTRUCTUREERT INSTITUUT ARCHIMEDES DE LERARENOPLEIDINGEN. Vanaf het komend studiejaar baseren we het curriculum op twee domeinen, vak en beroep. Er komt meer aandacht voor de samenhang tussen die twee. Naam van deze herstructurering: Nieuw educatief ontwerp. Wat betekent dit voor de scholen, voor Archimedes en voor de leraren die we opleiden? Over die vraag spraken we met een aantal betrokkenen. Aan tafel: Jaap Meulstee, schoolopleider bij College De Brink, een vmbo-school in Laren. Deze school is ‘keurmerkschool’ en heeft dus laten zien dat ze opleiden in de school serieus neemt en zorg draagt voor de kwaliteit ervan. Dat geldt ook voor het Scala College, een brede scholengemeenschap in Alphen aan de Rijn, vertegenwoordigd door rector Bart Visser.
STUDENTEN GAAN MEER BEROEPSPRODUCTEN VOOR SCHOLEN MAKEN
4
Op beide scholen werken tientallen studenten, begeleid door instituutsopleiders en werkplekbegeleiders. Voor Instituut Archimedes licht projectleider Marjan van Roozendaal de uitwerking van het Nieuw Educatief Ontwerp toe. Arien Bekker (Bureau Ondersteuning Leerlijnen, regiegroep NEO) is bij Archimedes verantwoordelijk voor de organisatie van het werkplekleren van de student in de school. Leerlingen “Een gesprek over leraren opleiden moet gaan over onze leerlingen”, trapt Jaap af. “We moeten ervoor zorgen dat onze leerlingen het onderwijs krijgen dat ze nodig hebben. Daarvoor hebben ze goede leraren nodig. Bij ons op school zitten kinderen die vaak allerlei problemen hebben en niet zo goed kunnen leren. Ik was vroeger leraar aardrijkskunde en geschiedenis. Ik vertelde leerlingen ‘waar dingen liggen’ en ‘wanneer dingen gebeurden’. Maar die vakinhoud bleek met het verloop van de tijd volkomen willekeurig. Voor het vmbo is de pedagogische en didactische bekwaamheid van leraren veel belangrijker dan hun vakkennis. Op het vwo is dat misschien anders. Onze leerlingen moeten opgeleid worden om later iets te kunnen doen, een beroep uit te oefenen.” Arien: “We weten dat het voortgezet onderwijs en de beroeps- en volwasseneducatie behoefte hebben aan gespecialiseerde leraren, binnen de brede tweedegraadsbevoegdheid. Het nieuwe curriculum biedt daar mogelijkheden voor. Studenten kiezen voor een werkveld: met een minor kunnen ze zich specialiseren in het mbo, vmbo of havo/vwo. Werken ze
een paar jaar en willen ze dan in een andere sector werken? Dan komen ze terug om zich te laten bijscholen. Soms klagen studenten dat ze dingen moeten leren waar ze vervolgens met leerlingen nooit wat mee doen. Daarom gaan de NEO-studenten meer ‘vak’ in de praktijk brengen in de scholen. Werkplekleren en studieloopbaanbegeleiding gaan samen. Zo ervaart de student meer samenhang in zijn opleiding.” “Leerlingen hebben recht op docenten die zijn opgeleid op een manier die past bij de ontwikkelingen in de samenleving”, voegt Marjan toe. “Met het Nieuw Educatief Ontwerp reageert de HU op de veranderende eisen die de maatschappij aan leraren stelt. Landelijk is voor elk vak een kennisbasis ontwikkeld. Burgershap is een speerpunt. Men wil ICT en sociale media benutten. En het hbo wil meer inzet op praktijkonderzoek en onderzoeksvaardigheden van studenten. Met ons aangepaste curriculum bereiden we onze studenten op dit alles voor. Door de onderzoekscomponent in de opleiding te verzwaren bijvoorbeeld.” Beroepsproducten Studenten gaan meer en omvangrijker beroepsproducten voor scholen maken. Arien: “Een beroepsproduct is de grote broer van het schoolproject: het gaat om producten waarvoor studenten vakmatig onderzoek doen waar de school echt wat aan heeft. Het Nieuw Educatief Ontwerp geeft de studenten meer vrijheid, ze kunnen een cursus vervangen door zo’n extra beroepsproduct.” “Wij vinden onderzoeksvaardigheden ook belangrijk voor onze leerlingen”, zegt Bart Visser (Scala College). “Vooral in de
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:06 Pagina 5
© Pieter van Cleef
bovenbouw. Jullie studenten kunnen onze leerlingen dus confronteren met het uitvoeren van onderzoek. Ook zouden ze kunnen aanhaken bij onderzoek dat onze eigen docenten uitvoeren. We bereiden tweetalig vmbo voor, studenten kunnen dingen uitzoeken ten behoeve van de implementatie daarvan. Maar hoe borgen we de kwaliteit van dat onderzoek? Wij kunnen vaststellen of het relevant is, maar Instituut Archimedes moet het vakinhoudelijk en procesmatig beoordelen.”
Samenwerken Dit alles betekent dus ook: meer samenwerking tussen scholen en instituut. Meer vertrouwen, meer delegeren. Archimedes wil de scholen daarom nog beter leren kennen. Kennis uitwisselen, de praktijk naar binnenhalen. Nu al zijn leraren uit de beroepspraktijk in korte kleine dienstverbanden op het instituut aan het werk. En omgekeerd is de HU veel in de scholen. Schoolopleider Jaap: “Wij hebben regelmatig een instituutsbegeleider op school,
maar we willen meer samen optrekken. We investeren veel tijd en geld in de studenten, maar ze leveren ook veel op. Ik hoop dat het Nieuw Educatief Ontwerp leidt tot nog betere leraren.” Dat geldt voor iedereen. Instituut Archimedes en de opleidingsscholen gaan het samen volgen. Vragen over dit artikel? neo@hu.nl
5
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:06 Pagina 6
H E T M E E S T E R S T U K In deze rubriek vertellen (afgestudeerde) masterstudenten over hun onderzoek. Ook in deze rubriek? Mail naar bol.archimedes@hu.nl.
Wie? Opleiding? Onderzoek?
Werk?
En nu?
Silke Vogelsang Bachelor en Master of Education aan de HU “Wenn Wörter zu Worten werden – actieonderzoek naar mogelijke didactische oplossingen voor de verwerving van woordenschat in een vreemde taal.” Docent Duits bij Instituut Archimedes én op Regionale scholengemeenschap Broklede te Breukelen. Daar is Silke ook sectievoorzitter van de vakgroep Duits, mentor van 6-vwo en leerlingbegeleider bij het behalen van het Goethe-certificaat. “Tijdens mijn lessen probeer ik aspecten van de uitkomsten van mijn onderzoek om te zetten naar de praktijk. Dat blijft lastig omdat je je als docent binnen bepaalde kaders moet bewegen. Deze kaders zijn om diverse redenen moeilijk te omzeilen. Ik zou dus meer met mijn onderzoeksuitkomsten willen doen, dan dat ik nu doe.”
“MOTIVATIE IS ALS JE DROMEN HUN WERKPAK AANTREKKEN” “Het heerlijke aan het geven van een taal is dat het altijd draait om interactie. Het is fantastisch om met leerlingen in gesprek te gaan, en dat natuurlijk het liefst in de doeltaal. Obstakel blijkt echter steeds weer: de ontbrekende woordenschat. De leerlingen kunnen daardoor (blijkbaar) niet verwoorden wat zij willen zeggen. Het lijkt hun aan het gereedschap te ontbreken. Dit belemmert hen in hun proces, maar het belemmert ook mij als docent in het behalen van mijn lesdoelen. Maar vooral heeft die ontoereikende woordenschat een negatief effect op de oh zo belangrijke ‘durf’ van de leerlingen.” Communicatieve lesmethode “Ik had een droom: een werkende communicatieve lesmethode. Een methode waarbij het om inhoud en niet om vorm gaat, en die de nadruk legt op taal als communicatiemiddel. Geen regeltjes stampen, maar een effectieve methode die leerlingen taal aanreikt als middel om met elkaar in contact te komen. Daarom ging ik voor mijn masterstudie op zoek naar didactische oplossingen voor de verwerving van woordenschat in een vreemde taal.” Woordcombinaties “Ik begon een actieonderzoek. Na een literatuurstudie ben ik in de bovenbouw gaan experimenteren met de inzet van woordcombinaties (collocaties en chunks). Het doel: leerlingen taal laten ervaren als een samenhangend geheel, in plaats van een opeenhoping van losse bouwstenen. Tijdens mijn onderzoek in
6
de klas waren de resultaten duidelijk aantoonbaar. De lexicale kennis van de leerlingen groeide, hun taalgebruik werd vloeiender, maar het belangrijkste: er ontstonden succesbelevenissen.” Successen koesteren “Deze ervaringen werden voor mij ook de belangrijkste bron voor een conclusie: als docent moet ik leerlingen helpen een realistisch beeld te vormen over wat wel en niet haalbaar is in een lessituatie. Met de juiste methodiek en aanpak de voorwaarden scheppen om effectief te kunnen werken en doelen te bereiken. Hierbij help ik mijn leerlingen enerzijds door eisen te stellen en anderzijds samen kleine successen te boeken en koesteren. Het werd duidelijk: met het juiste werkpak aan, hoeft een communicatieve lesmethode geen droom te blijven.” Meer informatie: silke.vogelsang@hu.nl
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:07 Pagina 7
HOOGVLIEGER > EGBERT-JAN JONKER Egbert-jan Jonker (inmiddels tweedejaarsstudent wiskunde) behaalde in mei 2011 de derde plaats bij de Archimedes Onderwijs Talentprijs. Zijn opleidingsschool was ROC Landstede in Harderwijk. Die nomineerde hem, omdat hij als eerstejaarsstudent op diverse fronten zijn enthousiasme over het docentenvak liet zien. “Egbert-jan zit vol energie, ziet wat beter kan en onderneemt actie. Hij bezit over een grote dosis doorzettingsvermogen en weet collega’s te overtuigen. Egbert-jan heeft een Nigeriaanse vluchteling begeleid met
rekenvaardigheden, en met succes: de leerling boekte goede leerresultaten. Nog steeds begeleidt hij volwassenen met rekenen. Egbert-jan heeft nu al een eigen visie op lesgeven en leermateriaal.” Allemaal redenen voor de derde prijs. De Archimedes Onderwijs Talentprijs ging naar techniekstudent Laurens Koppers, de tweede prijs was voor wiskundestudent Katja Kleinpenning.
‘EGBERT-JAN ZIT VOL ENERGIE, ZIET WAT BETER KAN EN ONDERNEEMT ACTIE.‘
7
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:07 Pagina 8
HET MOMENT 9 NOVEMBER 2011
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:07 Pagina 9
Studenten van Instituut Archimedes zijn vandaag begonnen op POUWER, school voor Praktijkonderwijs in Utrecht. POU staat voor Praktijk Onderwijs Utrecht en WER staat voor de manier waarop leerlingen leren bij POUWER: Werken, Evalueren en Reflecteren. Zie ook de coverfoto. Huub Vendrik begeleidt de studenten, jaarlijks zo’n 18.
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:08 Pagina 10
SAMEN OP SCHOLEN
Het Christelijk Lyceum in Veenendaal (CLV) is een scholengemeenschap voor mavo, havo, vwo (atheneum en gymnasium). In mei 2011 behaalde het CLV het Keurmerk Opleidingsschool. Op dit moment werken 24 studenten van de HU op het CLV. Schoolopleider Wim van den Berg zorgt voor een schoolorganisatie waarin alle studenten goed begeleid worden.
10
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:08 Pagina 11
#DURFTEVRAGEN
In deze rubriek reageert Instituut Archimedes op vragen vanuit het werkveld. Hebt u ook een vraag? Stuur een e-mail aan bol.archimedes@hu.nl
ICT IN HET ONDERWIJS VRAAG: Vindt u dat een leraren opleiding voorloper moet zijn bij het voorbereiden van toekomstige leraren op het inzetten van ICT-toepassingen in het onderwijs? Zo ja: hoe kwijt de HU zich van die taak? Of zo nee: waarom niet? Frans Schouwenburg, relatiemanager voortgezet onderwijs bij Kennisnet
ANTWOORD: Technologische ontwikkelingen hebben een enorme invloed op het onderwijs. Willen scholen adequaat op dergelijke ontwikkelingen kunnen reageren dan is een duidelijke onderwijsvisie noodzakelijk. Om ervoor te zorgen dat onze studenten goed hun weg vinden als ze de opleiding verlaten, moeten ze tijdens hun studie een onderwijsvisie en een didactisch repertoire kunnen ontwikkelen die aansluiten bij de behoefte van scholen. Niet ondenkbaar is een ontwikkeling van een onderwijsvisie die eerst vooral is gericht op kennisoverdracht naar een visie met steeds meer elementen die gericht zijn op kennisconstructie. De bijbehorende didactische vormen kunnen de studenten vervolgens oefenen op een (passende) opleidingschool. Op deze manier bouwt een student een breed repertoire op en ervaart hij welke leerprincipes gerelateerd aan de twee onderwijsvisies het best bij hem passen. Kennisbasis ICT De introductie van de Kennisbasis ICT is een belangrijke eerste stap om de student te leren hoe ze ICT effectief kunnen inzetten. De mogelijkheid om studenten in te zetten bij de ontwikkeling van digitaal leermateriaal voor opleidingscholen creĂŤert een win-winsituatie voor studenten, scholen en de lerarenopleiding. De implementatie van de Kennisbasis ICT in onze opleiding is volop in ontwikkeling, in de vorm van een duidelijk herkenbare ICT-lijn, verweven met vak- en/of vakdidactische cursussen en andere curriculumonderdelen. De introductie van het Nieuw Educatief Ontwerp [zie pagina 4, red.] biedt daarbij een uitgelezen kans.
Onderzoek Om een blijvende ontwikkeling verder mogelijk te maken zijn nog een paar stappen nodig. Voor een succesvolle implementatie van de Kennisbasis ICT is een explicitering van de onderwijsvisie nodig, waarbij we integraal ook kijken naar gebieden als: onderzoek, kennisontwikkeling en innovatie. Juist (toegepast) onderzoek en verdere kennisontwikkeling zorgen ervoor dat een (kennis-)organisatie en dus ook de lerarenopleiding vroegtijdig en adequaat kan reageren op nieuwe ontwikkelingen. Zonder het creĂŤren van nieuwe (eigen) kennis en inzichten is steeds de kans aanwezig dat de wet van de remmende voorsprong zijn intrede doet. Dit betekent de ontwikkeling van een onderzoekslijn met een scherp oog voor ICT-toepassingen en de mogelijkheid voor studenten om zich verder te profileren op gebieden als e-didactiek, ontwerp en de creatieve industrie. Minoren en excellentieroutes zijn daarvan voorbeelden. De uitdaging bestaat uit het aanbrengen van samenhang en zorgen voor synergie. Daar zijn al goede voorbeelden van. Het onderzoek van het Academieteam Serious Gaming naar de inzet van een serious game bij een opleidingsschool bijvoorbeeld. En de ontwikkeling van een serious game bij de minor E-learning en games. Drs. Rinus Tiesma, hogeschooldocent rinus.tiesma@hu.nl
11
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:09 Pagina 12
Bart Wagemakers is lerarenopleider bij de vakgroep geschiedenis van Instituut Archimedes. Naast onderwijs houdt hij zich bezig met onderzoek. Bart publiceerde in de afgelopen jaren een tiental artikelen in (inter)nationale historische en archeologische tijdschriften. In zijn promotieonderzoek concentreert hij zich op de humanitaire gevolgen van de eerste Joodse Oorlog (66-70 n. Chr.). bart.wagemakers@hu.nl
Jaap Patist doet onderzoek en publiceert over thema’s als ‘de pedagogische relatie in multiculturele klassen’, ‘de samenhang of keuze tussen onderwijsvisie en beleidsmatig handelen van schoolleiders op kleurrijke scholen’ en ‘multiperspectiviteit in het onderwijs’. Ook hij is lerarenopleider bij de vakgroep geschiedenis van Instituut Archimedes. jaap.patist@hu.nl
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:09 Pagina 13
ONDERZOEKEND
MULTIPERSPECTIVITEIT IN HET ONDERWIJS “HET IS BELANGRIJK DAT GESCHIEDENISSTUDENTEN IN DE HELE OPLEIDING STRUCTUREEL WORDEN GESTIMULEERD EEN MULTIPERSPECTIVISCHE BENADERING TE KIEZEN.” Natuurlijk kun je vanuit verschillende invalshoeken naar de geschiedenis kijken. Economisch, sociaal, religieus... Jaap Patist en Bart Wagemakers gingen voor hun onderzoek Multi perspectiviteit in het geschiedenis onderwijs een stap verder: zij keken naar de verschillende culturele en etnische achtergronden van leerlingen in de klas, en wat deze achtergronden betekenen voor de insteek van de les. Stel: de geschiedenisles gaat over de Zesdaagse Oorlog. Dan maakt het nogal verschil of je het Israëlisch perspectief belicht, of dat van de Arabische wereld, of juist verschillende perspectieven. Daarnaast is het relevant om stil te staan bij de culturele achtergrond van de leerlingen in je klas. Bart Wagemakers en Jaap Patist, lerarenopleiders bij Instituut Archimedes vroegen zich af: hoe groot is het besef van multiperspectivisch bewustzijn van onze studenten als ze de lerarenopleiding starten? Wat kunnen wij hun bijbrengen? En hoe staat het ervoor met dat bewustzijn als ze afstuderen? Bart: “Er waren een paar redenen om daar onderzoek naar te doen. Natuurlijk
DE GRENS VAN HET ROMEINSE RIJK LAG IN DE SAHARA
circuleert het gerucht dat sommige leraren lessen over de Holocaust vermijden. Belangrijker vinden wij de tendens dat ons geschiedenisonderwijs steeds eurocentrischer en nationalistischer wordt. We constateren een behoefte om meer onderwijs over ons ‘eigen’ verleden te geven. Denk aan de Canon van Nederland.” Romeinse Rijk “Dat eurocentrische onderwijs is niet goed, in de multiculturele samenleving moet je onderwijs geven waarbij iedereen erbij hoort”, vult Jaap aan. “Een hoofdstukje over het Nederlandse slavernijverleden is niet genoeg. De Turkse en Marokkaanse geschiedenis moet ook aan bod komen. Dat is niet moeilijk, vaak is de aansluiting met de Europese geschiedenis eenvoudig te vinden. Neem de Tachtigjarige Oorlog: de Turken bedreigden de Spanjaarden. De Nederlanders zochten steun bij de sultan in Marrakech. Of neem het Romeinse Rijk. Leerlingen leren: de Romeinen kwamen tot de Oude Rijn. Kleine moeite om dan hen ook te vertellen waar de grens van het Romeinse rijk in Marokko en Turkije liep! Leerlingen met niet-westerse achtergronden beseffen niet vanzelf dat hun geschiedenis deel uitmaakt van de Europese en Nederlandse geschiedenis.” Nulmeting Bart en Jaap deden een aantal onderzoeken naar het multicultureel bewustzijn van studenten. Die wisten op voorhand niet dat ze object van onderzoek waren.
Alle studenten kregen een nulmeting. Een deel van hen volgde daarna een module over het Midden-Oosten. Een ander deel volgde een vernieuwde cursus waarbij geprobeerd werd multiperspectiviteit op te roepen: Multiperspectivisch geschiedenisonderwijs over het MiddenOosten. Na afloop werden de studenten weer onderworpen aan een casus. Ze kregen een fictieve opdracht: geef een les over de kruistochten. De studenten kregen een lijst met verzonnen internationale namen van de leerlingen. Welke invloed had dit alles op de multiperspectiviteit in hun lessen? Welke verschillen waren er tussen de verschillende groepen studenten? En hoe ontwikkelde dit bewustzijn zich tijdens de opleiding? Structureel stimuleren De uitkomsten van het onderzoek bevestigden de verwachtingen, vertelt Jaap: “Studenten laten kort na de vernieuwde cursus een stijging zien op het gebied van de multiperspectivische benadering van een geschiedenisles: ze denken meer vanuit de culturele achtergrond van de leerlingen uit de klas. Maar we zagen ook: op langere termijn neemt deze benadering weer af.” Bart: “Het is dus heel belangrijk dat studenten niet alleen tijdens één cursus maar in de hele opleiding structureel worden gestimuleerd een multiperspectivische benadering te kiezen. Door hen telkens bewust te maken en hen te trainen in de toepassing daarvan, is het mogelijk om hun houding ook op langer termijn te beïnvloeden.”
13
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:09 Pagina 14
BIJBLIJVEN
GELETTERD HET KOMT WEL GOED, JUF Auteurs: Recensent:
Wie: Wat: Waarom: Resultaat:
Gepko Hahn, docent geschiedenis aan het Corlaer College in Nijkerk schoolopleiderstraject bij Centrum Archimedes Corlaer heeft gecertificeerde schoolopleiders nodig Theoretische bagage, betere leerwerkstageboeken en toepassing van de technieken ook bij leerlingen, stagiaires en nieuwe docenten
Ik ben al 38 jaar docent, en heb jarenlange ervaring in het coachen van nieuwe docenten. Mede daarom benaderde de schoolleiding mij om het schoolopleiderstraject te gaan volgen. Het Corlaer College wil partnerschool worden van onder meer Hogeschool Utrecht en Hogeschool Windesheim, en daar hebben we gecertificeerde schoolopleiders voor nodig. Bewustwording Inmiddels heb ik het schoolopleiderstraject afgerond. Er zit nu meer structuur in de manier waarop ik nieuwe docenten begeleid. Begeleidingstechnieken die ik al gebruikte kan ik nu theoretisch plaatsen. Zoals de zes denkhoeden van De Bono. Daarmee kun je vanuit verschillende perspectieven naar een probleem kijken. Ik ben me nu bewust van de visie die ik heb op coachen en begeleiden. Ik gebruik de handboeken voor de studenten, de leerwerkstageboeken. Die heb ik toegepast op onze school, met de theoretische bagage die ik nu heb. Tastbare opbrengst van mijn schoolopleiderstraject is dat we onze visie op begeleiden theoretisch kunnen onderbouwen. Daardoor vullen we deze praktisch beter in. De coaching- en begeleidingstechnieken die ik heb geleerd kan ik niet alleen goed gebruiken in de omgang met de leraren-in-opleiding, maar ook bij onze leerlingen. Met name in de examenklassen. De technieken passen bij de onderwijsvisie van onze school, waarin veel wordt geïnvesteerd in het bijbrengen van vaardigheden aan leerlingen, en het ontwikkelen van hun talenten. Verschillende lerarenopleidingen Ik weet nu ook meer van de manier waarop Hogeschool Utrecht leraren opleidt. Wij zijn er nu klaar voor om meer studenten te plaatsen. Meer informatie: centrumarchimedes@hu.nl
14
Nella Blokker en Clemens Kok Jenny Wesselink, docent en opleider ROC Midden Nederland
Op 8 september 2011 bezocht premier Rutte onze school. In zijn toespraak zei hij: “En de docenten in het mbo - dat heb ik ook vandaag weer gemerkt - zijn tot in hun haarvaten gemotiveerd om hun vakmanschap over te dragen aan jonge mensen”. Met de haarvaten van Nella Blokker, schrijfster van het boek ‘Het komt wel goed, juf!’ zit het goed. Wat heeft zij een prachtig boek geschreven! Als Educatiedocent op het ROC Amsterdam beschrijft ze haar overstap naar het mbo. Dankzij haar inzet én bereidheid om te geloven in haar leerlingen, lukt het haar positief op haar eerste ervaringen te reflecteren. Als opleider van docenten die in het ROC Midden Nederland de overstap maken van Educatie (bve) naar mbo, weet ik dat de inhoud van het boek een schot in de roos is. Het boek is zó herkenbaar! Tijdens de tien themabijeenkomsten praten we onder meer over de veiligheid in een groep én welke competenties je als docent in huis moet hebben om voor deze veiligheid te kunnen zorgen. Nella schrijft: “Studenten moeten zich in een groep eerst veilig voelen. Pas daarna zijn ze in staat te leren en communiceren”. En zo is het! Leonard Geluk, voorzitter van het College van Bestuur ROC Midden Nederland, zei op 8 september tegen premier Rutte: “Want natuurlijk is de ambitie om half Nederland hbo-opgeleid te laten zijn prima, maar laat dan die andere helft excelleren op het mbo.” Ik ben ervan overtuigd dat het dankzij de invloed van docenten als Nella Blokker met dat excelleren van de mbostudenten ook wel goed komt. In de inleiding van haar boek staat: “Na één schooljaar kan ik zonder enige vorm van overdrijving zeggen dat ik deze doelgroep in mijn hart heb gesloten”. De overstappers op het ROC Midden Nederland deden hetzelfde met dit boek. Ook een boek bespreken? bol.archimedes@hu.nl
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:09 Pagina 15
GELETTERD MACHOMANNETJES: 99 TIPS OM DE STRAATCULTUUR TERUG TE DRINGEN UIT UW SCHOOL Auteur: Recensent:
van Hans Kaldenbach Gerda Manhuis (pseudoniem)
Met zijn succesboekje ‘Respect! tips voor het omgaan met jongeren uit de straatcultuur’ leerde Hans Kaldenbach professionals die moeite hebben met gedrag van lastige jongeren zich staande te houden. Hij schreef dit boek voor bijvoorbeeld politiemensen, jongerenwerkers en ook leraren. In zijn nieuwe boek ‘Machomannetjes’ richt Hans zich specifiek op het onderwijs. Met 235 bladzijden is ‘Machomannetjes’ een kloek boek geworden, waarin Kaldenbach schetst hoe straatcultuur de school is binnengedrongen, waarom we er zo veel last van hebben, maar vooral: hoe we straatgedrag in onze school, onze klas kunnen verminderen. Straatcultuur gaat absoluut niet samen met schoolcultuur. Als u geneigd bent tot verbieden en straffen kunt u hier leren hoe het effectief anders kan. Met korte, losse en leesbare stukjes komt deze onderwijsman prettig dicht bij de schoolpraktijk en is hij een waardevolle ondersteuner voor al die leraren die graag prettig les willen geven en leercultuur willen behouden. Een aanrader met een hoog praktijkgehalte. Ook een boek bespreken? bol.archimedes@hu.nl
COLUMN IN HET OOG VAN DE STORM We zitten in het oog van de storm. Terwijl alles wijst op zwaar weer, is het om ons heen verdacht rustig. Hier en daar klappert een raam. De eerste vette druppels vallen uit de lucht. Doorzetten doet de bui nog niet. Toch weten we zeker: als de storm losbreekt kun je je maar beter bergen. Zoals met een flinke storm, zo gaat het ook met het lerarentekort. Ondanks dramatische voorspellingen, is het opmerkelijk stil. Natuurlijk: sinds Actieplan LeerKracht is ruim € 600 miljoen extra geïnvesteerd in lerarensalarissen. Scholen hebben regionaal plannen gemaakt voor de aanpak van het lerarentekort. Lerarenopleidingen zijn nieuwe opleidingsvormen gestart. Toch vormen deze initiatieven een druppel op de gloeiende plaat. Jaarlijks studeren er maar 1900 eerstegraadsdocenten af. We hebben het dubbele nodig. Het imago van de leraar blijft stoffig. Veel scholen kennen een gesloten cultuur. Ook veel lerarenopleidingen zijn naar binnen gericht, en houden vast aan hun traditionele programma. Nieuwe studenten (inclusief zij-instromers!) ‘hebben zich maar aan te passen’. Er wordt tot nu toe nauwelijks serieus rekening gehouden met de kennis en maatschappelijke ervaring van studenten. In plaats van een goed assessment, maatwerk en flexibele programmering, gebruiken lerarenopleidingen een ‘verwantschapstabel’ – een eenvormige afvinklijst. Niet vreemd dus, dat de totale uitval van lerarenopleidingen en van jonge leraren nog steeds meer dan 50% bedraagt. Intussen blijven ook in het Actieplan Leraar 2020 de echte dilemma’s onopgelost. Moeten we de eisen verlagen - en bankemployees omscholen tot economieleraren? Of de eisen verhogen, en daarmee de status van het beroep versterken? Hoe kunnen lerarenopleidingen flexibeler inspelen op verschillende doelgroepen? Welke rol moeten scholen spelen bij de opleiding van leraren? Om dit scherp te krijgen heb ik met drie andere onderwijsmensen in 2008 de initiatiefgroep ‘Leraren met Lef’ opgericht. Wat ons betreft is de toekomst aan scholen en lerarenopleidingen met een heldere visie en een open cultuur, die mikken op leraren met lef. Scholen die hoge eisen stellen en veel ruimte en verantwoordelijkheid bieden aan hun docenten. Lerarenopleidingen die flexibel inspelen op zij-instromers en jonge academici, en die hoge vakinhoudelijke en didactische eisen stellen. Dat is beter voor de kwaliteit van het onderwijs, beter voor het imago van de leraar als deskundige professional. Alleen zo komen we door de storm die ‘lerarentekort’ heet. Pieter Hettema, zelfstandig onderwijsadviseur vanuit ‘Publiek Leiderschap’
15
SamenScholing1:HUridisch 20 09-12-2011 10:09 Pagina 16
TO DO
•
24 januari 2012 Praktisch vmbo – 3e jaarcongres Zie www.praktischvmbo.nl Tijd: hele dag Plaats: Reehorst, Ede
•
25-26 januari 2012 Onderwijs & ICT Zie www.onderwijs-en-ict.org Tijd: hele dag Plaats: Jaarbeurs, Utrecht
•
3-4 februari 2012 Masterbeurs Utrecht Zie www.masterbeurs.nl Tijd: hele dag Plaats: Jaarbeurs, Utrecht
•
8 februari 2012 Themadag Lerarenbeurs Zie www.cnvo.nl Tijd: 15:00 tot 19:00 uur Plaats: CNV-gebouw, Tiberdreef 4 in Utrecht
•
10 maart 2012 Open dag Hogeschool Utrecht Informatie over bachelor- en masteropleidingen en het cursusaanbod van Instituut Archimedes. Tijd: 10:00 tot 15:00 uur Plaats: Faculteit Educatie, Padualaan 97 in Utrecht
•
14 april 2012 Landelijke manifestatie Leraren met Lef Zie www.lerarenmetlef.com Tijd: hele dag Plaats: DeFabrique, Westkanaaldijk 7 in Utrecht