Magazine 'Zin in Stilte'

EENMALIGE UITGAVE VAN DE HEZENBERG & VRIENDEN VAN DE HEZENBERG

Inhoud: Stilte is hier geen leegte Het hart van de Hezenberg | Helende stilte Een stem van zuivere stilte | De terugblik

E V A ITG U LE A I C E P S

02

PAG.

03

ACTIEPLATFORM STEUNDEHEZENBERG.NL

PAG.

Renovatie kapel

OPROEP REACTIES VAN DONATEURS

“De kapel was mijn ontspanning, mijn stukje rust vinden, mijn zang weer durven toelaten en merken dat als ik zing, God dichtbij mij is. Ik mis de kapel nog vaak, de mooie plek met prachtige akoestiek.”

“Ik heb in de kapel heel veel rust en geborgenheid gevonden tijdens mijn verblijven op de Hezenberg. Ik hoop dan ook dat de Kapel kan blijven bestaan.”

“Voor deze kapel geef ik graag een bijdrage. Deze plek is voor mij ook betekenisvol.”

“Ik wil graag een bijdrage leveren voor de renovatie van de (voor mij) meest dierbare plek op het terrein van de Hezenberg. Iedereen bij God onder de pannen!”

“De kapel was heel bijzonder. Daar kwam ik echt tot rust tijdens mijn verblijf op de Hezenberg. Heeft zeker bijgedragen aan mijn herstel. En bewustwording van het feit dat stilte je brengt bij jezelf.”

“Ik draag de Kapel zeker een warm hart toe!! Fijn dat er gekozen wordt voor een duurzame renovatie”.

Er is dringend onderhoud nodig aan de kapel (zie p. 6,7). Draag je de kapel ook een warm hart toe? En wil je een bijdrage leveren aan een duurzame renovatie? Ga dan naar steundehezenberg.nl. Hier kun je één of meerdere dakpannen doneren, een gift geven voor vloerverwarming en/of isolatie sponsoren.

Je kunt ook een algemene gift overmaken voor de renovatie via steundehezenberg.nl of via NL17 INGB 0664 4820 15, ten name van Stichting Vrienden van de Hezenberg, Hattem. Vermeld hierbij ‘renovatie kapel’. Alvast bedankt!

“Moge de stilte in de kapel “weerklank” vinden in een stilte in ons hart...”

Colofon

STILTE IS HIER GEEN LEEGTE In sommige tradities of religies is het een doel op zich om ‘leeg’ te worden. In die leegte is dan rust te vinden. In het christelijk geloof gaat het juist om het vullen van een leeg hart. Al moet er soms eerst ruimte gemaakt worden om het verleden een plek te geven. Rust vinden om stil te staan en je opnieuw te richten. Om God tot je te laten spreken. Dat is een interessant verschil.

Een poosje geleden nam ik voor het eerst zelf deel aan een retraite bij de Hezenberg. In aanvang had het iets weg van een werkbezoek. Maar de eerste meditatie om ‘te landen’, bracht mij direct in een andere verhouding tot de Hezenberg. Ik was deelnemer. Ik was er voor mezelf. Toch was ik er ook samen met anderen. De onderlinge bespiegelingen sloten op bijzondere wijze aan bij waar ik op dat moment in mijn persoonlijk geloofsleven mee bezig was. Heel mooi vond ik hoe Bijbelteksten ter meditatie werden meegegeven. Door de meditatiewijze spraken deze teksten op heel nieuwe wijze tot mijn hart. Had God een andere ingang bij mij gevonden?

Het ritme van een retraite op de Hezenberg is het ritme van naar binnen keren, stilstaan, ruimte maken, gebed, luisteren, vragen stellen, voelen en ook het ontmoeten van God, de ander en jezelf. God toonde zijn aanwezigheid in de stilte, niet in de ‘storm en de donder’ van het leven (zie blz. 10). De stilte leidde bij mij tot zelfreflectie in relatie tot Gods Woord.

Eng? Ja en nee.

Door los te laten krijg je de controle juist weer in handen.

Het oude verliezen om iets nieuws terug te vinden.

Ruimte maken om vervuld te raken.

Anne Jan Kok

Copyright: Hezenberg, Hattem 2019

Aan dit nummer werkten mee:

Overname van (delen van) artikelen is toegestaan

Eenmalige uitgave op basis van Op de Hoogte

Anne Jan Kok (hoofdredactie), Stefanie van Hoof

met bronvermelding. De afgebeelde personen op de

nr. 4, 2018

(eindredactie), Rinus van Warven (redactie),

foto’s hebben niet altijd relatie met de tekst, vanwege

Oplage: 1000 exemplaren

Met medewerking van Carla Boven, Elisabeth Verhaar.

bescherming van de privacy.

Relatiemagazine: coproductie Hezenberg

Vormgeving: Bredewold. Creatie, web & print

De Hezenberg is een erkende organisatie voor GGZ,

en Vrienden van de Hezenberg.

Fotografie: Eljee Bergwerff en Rinus van Warven

Pastoraat en Retraite en werkt landelijk.

Meer informatie: hezenberg.nl

04

PAG.

05

KAPEL-SPECIAL

PAG.

Het hart van de Hezenberg Het was ooit een paardenstal, maar de ruimte is met grote zorg aangekleed. De stilte, de warmte, de eenvoud. Het heeft iets heiligs. Alsof de muren om je heen staan als een warme deken. De kapel is het hart van de Hezenberg. Een plek van bezinning en herstel.

Plek van licht ‘Veel mensen hebben het gevoel: hier wil ik wel even blijven. Je voelt de aandacht.

Het is een plek waarin mensen zichzelf nog kunnen herkennen en ontdekken’, vertelt pastor Carla Boven. ‘Het is een plek waarbij mensen beseffen dat ondanks wat er gebeurt in het dagelijks leven ze tóch door kunnen gaan. In een duistere wereld representeert deze plek veel licht’. De kaars is daarom een van de belangrijkste liturgische elementen, die steekt ze met genoegen aan. De kapel geeft iedere bezoeker een eigen unieke ervaring. De een beleeft rust en stilte, de ander wordt juist geconfronteerd met diepe vragen, weer een ander heeft een bijzondere ontmoeting met God. Omdat de pastors niet sturend zijn is er vooral ruimte.

Veilige bedding ‘Iedere morgen luiden we hier de klok om hoorbaar te maken dat er hier iets

belangrijks gaat gebeuren. Vervolgens gaan we de stilte in en word je geconfronteerd met de obstakels die er misschien in je liggen. Op het moment dat je gaat zitten, voel je de dag die voor je ligt. Je kunt er je bezinnen op hoe je je dag wilt doorbrengen’. De stilte krijgt woorden door samen te zingen. Soms beweeg je mee op de adem van een andere mens. ‘Het is de intentie van de monastieke traditie om te vragen: “Heer, open onze lippen”’, betoogt Carla. De teksten die gesproken worden, hebben voor een deel een verbinding met Taizé en Iona. ‘Dat diepe geestelijke besef zit hier in onze genen. De liederen uit die traditie boren diepere lagen aan. Er ontstaat ruimte: je mag zoeken, twijfelen, niet weten, vallen en opstaan. De woorden die je hoort, kun je bewaren in je handen. Je mag ermee leven en ermee op weg gaan.’ Carla vindt het mooie van de vieringen dat ze sober zijn. ‘Er wordt weinig gezegd. Maar door het ritme

wordt het herkenbaar en krijgt het een veilige bedding. Je komt binnen in stilte, je laat je stem even horen en je keert vervolgens terug naar de stilte.’

Mensen kunnen hier in contact komen met hun eigen zachtheid.

De kapel geeft iedere bezoeker een eigen unieke ervaring.

Onverwoestbaar Helena benadrukt de waarde van stilstaan en bezinnen, zoals die vorm en inhoud krijgt in de kapel. De liturgische symbolen in de kapel herinneren telkens weer aan het Benedictijnse ritme van getijden en gebeden. Helena heeft zelf lang rondgekeken in de wereld van therapieën. Zij beseft als geen ander hoe het menselijke verlangen naar verbinding onverwoestbaar is. ‘Het grensgebied van hulpverlening aan de ene kant en zingeving aan de andere kant schept ruimte voor wat er gebeurt bij mensen.’

Gewijde ruimte Zachte sereniteit Vanaf 1946 wordt er naast het dagelijkse ritme elke dinsdagavond in de kapel een voorbede- en zegendienst gehouden.

Helena Nieminen werkte van eind 1999 tot halverwege 2013 als pastor en psychotherapeut op de Hezenberg. Ze heeft het zelf regelmatig ervaren dat ze in de kapel weer oplaadde als ze moe was. ‘Het lijkt wel of je met meer energie uit de kapel komt dan wanneer je erin gaat. De liturgie is weliswaar oud, maar enorm goed doordacht. Er gebeurt iets ten dienste van mensen. Er hangt een prachtige zachte sereniteit.’

Wetenschappelijk gezien kan Helena het niet verklaren, maar de kapel zorgt er volgens haar voor dat mensen in contact komen met hun eigen zachtheid.

De kapel als geheel is een aan God gewijde ruimte. De knielbank (waarop de voorbede plaatsvindt) is voor haar een van de meest wezenlijke hulpmiddelen.

‘Door het knielen op het bankje overstijgen mensen zichzelf. Zij doen dat in het vertrouwen dat de relatie met de ander en met God hen verbinding schenkt. De kapel is voor veel mensen de plek bij uitstek om openhartig met elkaar en met God te spreken. De kapel is het hart van de Hezenberg.’

06

07

PAG.

PAG.

De kapel biedt onderdak aan iedereen die op zoek is naar stilte en bezinning. Door de jaren heen is het gebouw met beperkte middelen opgeknapt en onderhouden. Nu is het tijd voor een aantal duurzame aanpassingen die de kapel weer toekomstbestendig maken.

In 1962 werd de kapel flink opgeknapt. Het lekkende dak werd hersteld, de ingang werd verplaatst naar de westkant en er kwam een halletje met garderobe en een spreekkamertje. Het meubilair werd omgekeerd naar het oosten, het orgel kwam op een verhoging achterin te staan, de tafel voorin. De blinde zuidmuur kreeg zacht gekleurde glas-in-lood-ramen. De liturgische ontwikkelingen van na de oorlog weerspiegelen zich ook in de kapel op de Hezenberg: er komt een Paaskaars, een Tafelkleed in de liturgische kleuren, het spreekgestoelte verdwijnt om plaats te maken voor een eenvoudige lezenaar. Een stenen doopvont met afbeeldingen van de twaalf apostelen krijgt een centrale plaats.

1850

In 1851 stichtte de lokale invloedrijke familie Daendels een landgoed in Hattem. Op een natuurlijke zandrug aan de rand van de Veluwe werd een landhuis neergezet met een koetshuis, een paardenstal en een personeelswoning.

1875

1900

Sinds 1946 is het landgoed de thuisbasis van Stichting de Hezenberg. De vieringen en samenkomsten vonden eerst plaats in het Landhuis. Er ontstond behoefte aan een aparte ruimte. De paardenstal werd door een groep vrijwilligers van mest en vuil ontdaan en in gebruik genomen als kapel.

1925

1950

1975

In 1995 vond er opnieuw een ingrijpende verbouwing plaats: het platte dak maakte plaats voor een puntdakconstructie met een uitbouw naar voren als luifel, waaraan de klok werd bevestigd. Het verhoogde dak zorgde voor meer ruimte en een betere akoestiek. Met hulp van vrijwilligers werd de binnen- en buitenkant geschilderd. Op de vooravond van Kerst werd de nog naar verf geurende kapel opnieuw feestelijk in gebruik genomen.

In 2012 vond het laatste onderhoud plaats. Wegens geldgebrek is de kapel toen niet geïsoleerd. Er werden tweedehands dakpannen gebruikt. Er werd een verwarming geplaatst die intussen, evenals de dakpannen, aan het einde van zijn levensduur is gekomen.

2000

2025

In 2019 willen we door duurzame aanpassingen te doen de kapel meer toekomstbestendig maken. De dakpannen zullen moeten worden vervangen. De muren moeten van isolatie worden voorzien om het energieverbruik van de kapel terug te dringen. En door vloerverwarming aan te brengen, met plavuizen, blijft ’s winters de warmte en ’s zomers de koelte langer aanwezig. Met deze nodige zorg wordt er recht gedaan aan de functie van de kapel.

Voor deze renovatie is de steun van donateurs hard nodig. Via steundehezenberg.nl kun je een bijdrage geven om de renovatie van de kapel mogelijk te maken. Help ook mee!

08

09

PAG.

PAG.

Trainen Als je je wijdt aan retraite en bezinning, kun je luisteren naar wat er in je is.

Door de stilte in te gaan, kun je ruimte geven aan emoties en verlangens. Zo kun je ervaren dat er een vrijheid is die voorbijgaat aan het lawaai in je hoofd.

‘Als ik de stilte bewaar,’ zegt therapeut Elisabeth Verhaar, ‘vind ik rust, eigenheid, openheid, reflectie en acceptatie. Dat is de essentie van de therapeutische werkvormen op de Hezenberg. De enige die de stilte kan bewaren, ben jezelf. Je kunt leren de stilte te dragen en te verdragen. Als de wereld om ons heen niet stil genoeg is, ga ik het stil maken voor mezelf. En dat is niet altijd eenvoudig. Het is een kwestie van oefenen en trainen. Je kunt de stilte zoeken door naar een stille plek te gaan, te bidden of te mediteren. Hoe meer je de stilte traint, des te minder word je afhankelijk van de dingen buiten je.’

Ontvankelijkheid

Helende stilte Het is bijna nergens gewoon stil. Overal zijn geluiden om ons heen. Die geluiden zijn een bron van stress en spanning. En ook in onszelf is het zelden stil. ‘Radio NSD’ is een metafoor die door therapeuten vaak wordt gebruikt: het ‘non-stopdenken’ is die zender die een voortdurende stroom aan gedachten uitzendt.

Negatieve gedachten, vragen waar je mee worstelt, onverwerkte ervaringen, schuldgevoelens en ga zo maar door. Als je de confrontatie durft aan te gaan, kun je grip krijgen op je gedachten. Als je bewust stil wordt, kun je er de heilzame werking van ervaren.

Op de Hezenberg wordt onder andere gewerkt met Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Het gaat om een relatief nieuwe vorm van therapie die aan het eind van de 20ste eeuw is ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Steven Hayes. Met ACT leer je jezelf te richten op zaken die je op directe wijze kunt beïnvloeden, zoals je eigen gedrag. Het vechten tegen onvermijdelijke zaken gaat uiteindelijk ten koste van een waardevol leven. ‘Stilte zorgt daarbij voor ontvankelijkheid voor dat wat komen gaat’, vertelt Elisabeth. ‘In de stilte krijg je de vrijheid om je echte stem te ontdekken, om te luisteren naar je wezenlijke wensen en behoeftes.’ Het lijkt voor de hedendaagse mens wel moeilijk om de stilte te dragen en te verdragen.

‘Maar als het dan lukt, stelt het je in de gelegenheid om bij jezelf te blijven’ vervolgt Elisabeth. ’Het is de uitdaging om bewust aandacht te hebben voor wat

je voelt en beleeft. En het helpt ook dat je leert om gevoelens, stemmingen en gedachten niet te serieus te nemen. Ze als het ware te zien als blaadjes in de rivier, ze komen en gaan.’

Schoonheid Behalve meditatie is er op de Hezenberg ook specifieke aandacht voor ‘monastieke stilte’ (zie pag. 4 en 5). Pastor Carla Boven doet regelmatig een stiltewandeling op het terrein van de Hezenberg. ‘Tijdens een wandeling in de natuur, kun je ervaren dat je werkelijk met de schepping verbonden bent. Zonder stilte in jezelf kun je de roep van de schoonheid of Gods stille stem niet horen. Als je voeling hebt met deze verfrissende en helende elementen van de monastieke stilte, dan bén je.’

Wistjedat Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat: •T wee minuten stilte meer ontspannend werkt dan rustgevende muziek.

•T wee uur stilte per dag de ontwikkeling van nieuwe hersencellen bevordert in de hippocampus, het hersengebied dat belangrijk is voor emoties, geheugen en het lerend vermogen.

‘In de stilte ontstaat de vrijheid om te luisteren naar wezenlijke wensen en behoeftes.’

Elisabeth Verhaar

Door meditatie nemen stresshormonen af, ontspannen je spieren, krijg je een rustige ademhaling én het zorgt voor meer rust in je hoofd. Na drie maanden regelmatig mediteren kun je gemakkelijker je aandacht verdelen over prikkels uit je omgeving. In stilte alleen zijn met je gedachten zorgt voor een bron van creativiteit. Je kunt beter nadenken over diepzinnige en complexe zaken en je komt makkelijker tot nieuwe inzichten.

Tijdens stilte krijgt je onderbewuste de ruimte om gebeurtenissen te verwerken.

Leren mediteren Bezinning en verstilling zijn altijd een belangrijk onderdeel geweest binnen de christelijke traditie. Er zijn verschillende manieren om te bezinnen.

Meditatie is een bekende vorm. Het woord komt van het Latijnse woord meditatio, dat op zijn beurt afgeleid is van het werkwoord meditari dat ‘nadenken’, ‘overdenken’ betekent. Door te mediteren observeer je je gedachten en gevoelens. Je ziet in dat die er zijn en dat je er niets mee hoeft. Na verloop van tijd ontstaat er een langere pauze tussen je gedachten. In die pauzes vind je stilte. Met de nodige oefening, lukt het steeds beter om de stilte in jezelf te bewaren. Bij een retraite op de Hezenberg kun je leren hoe je christelijke meditatie een plek kunt geven in je leven en hoe stilte helpt om meer ruimte in je leven in te bouwen om balans te houden of te vinden.

10

11

PAG.

PAG.

OASE // 1 KONINGEN 19 Op deze plek willen we stilstaan bij de leegte die er achterblijft als een dierbare overlijdt. Wijlen theoloog Bonhoeffer schreef daar een bijzonder gedicht over.

Een stem van zuivere stilte

Als je van iemand houdt…

Als je van iemand houdt en je bent door de dood van elkaar gescheiden, dan is er op de wereld niets en niemand, die de leegte van de afwezigheid kan vullen.

Wie kent niet de momenten dat je je Probeer het maar niet, want het zal je nooit lukken.

Aanvaard liever het gemis dat je is overkomen.

Dat klinkt hard, maar het is ook een grote troost, want zolang de leegte werkelijk leeg blijft, blijf je daardoor met elkaar verbonden.

leeg voelt en moe? De bijbel vertelt ons verhalen van bemoediging. Dat God aanwezig is, juist in de woestijnmomenten.

Om dat te kunnen ervaren is het goed om je af en toe terug te trekken, om een moment

Zeg niet: “God zal de leegte vullen”, want – geloof me – dat doet Hij niet.

Integendeel: Hij houdt de leegte leeg en helpt ons om zo de vroegere gemeenschap met elkaar te bewaren, zij het ook in pijn.

van bezinning te zoeken.

Op de Sinaï sprak God tot Mozes en de Israëlieten.

Donderslagen, bliksemflitsen en een steeds harder aanzwellend hoorngeschal gingen het Woord van God vooraf en vergezelden het (Exodus 19). Eeuwen later keert de profeet Elia terug naar dezelfde berg van God. Daar beleeft hij de ervaring van zijn voorouders opnieuw: orkaan, aardbeving en vuur. Elia houdt zich gereed om naar God te luisteren die hem in de donder toespreekt. Maar God bevindt zich niet in de traditionele uitingsvormen van zijn macht. Wanneer het oorverdovend lawaai ophoudt, hoort Elia “het gefluister van zuivere stilte”, en dan spreekt God tot hem (1 Koningen 19). Woorden die met luide stem uitgesproken worden, laten zich horen, maken indruk. Maar wij weten goed dat ze de harten nauwelijks raken. In plaats van een goede ontvangst, ontmoeten ze weerstand. De ervaring van Elia toont aan dat God geen indruk wil maken, maar begrepen en ontvangen wil worden. God heeft “een stem van zuivere stilte” gekozen om te spreken.

Wanneer het Woord van God een “stem” wordt “van zuivere stilte”, dan is het effectiever dan ooit om onze harten te veranderen. De orkaan van de berg Sinaï spleet de rotsen, maar het stille Woord van God is in staat om harten van steen te breken.

Voor Elia zelf was de plotselinge stilte waarschijnlijk angstaanjagender dan de orkaan en de donder. De manieren waarop God zich op indrukwekkende wijze manifesteerde, waren hem in zekere zin vertrouwd. Het is juist de stilte van God die voor ons zo onthutsend is, want hij verschilt zozeer van alles wat Elia tot dan toe kende.

Hoe mooier en rijker de herinneringen, des te moeilijker is het afscheid.

Maar dankbaarheid zal de pijn der herinnering veranderen in stille vreugde.

De mooie dingen van vroeger zijn geen doorn in het vlees, maar een kostbaar geschenk, dat je met je mee draagt.

OEFENING

Zorg dat je niet altijd blijft graven in je herinneringen, maar doe dat van tijd tot tijd.

Ook een kostbaar geschenk bekijk je niet aldoor, maar alleen op bijzondere ogenblikken.

• Als ik stil word, voel ik me dan onrustig?

• Kan ik de bron van de onrust voor mijzelf onder woorden brengen op papier?

Buiten die ogenblikken is het een verborgen schat, een veilig bezit.

Dus, droog je tranen en huil niet, Als je van me houdt.

Sta eens stil bij het volgende:

Vind je het moeilijk om stil te worden en wil je hier begeleiding bij? De Hezenberg biedt retraites aan onder begeleiding van een pastor die je kan helpen om stil te worden en om dit ook toe te passen in je dagelijkse leven. Meer informatie? Kijk op retraitehezenberg.nl

Dietrich Bonhoeffer was een vooraanstaand Duits kerkleider, theoloog en verzetsstrijder tegen het nazisme. Hij werd geboren in 1906 en overleed op 9 april 1945 in het Duitse Flossenbürg.

12

DE TERUGBLIK

PAG.

Mijn kaarsje gaat steeds meer branden ‘Ik kende de christelijke traditie helemaal niet zo goed. Wat ik ervan kende was een soort zondagsschool-geloof. Dat ene liedje. Ik wist zelfs niet goed meer hoe het ging. “Jezus zegt dat Hij hier van ons verwacht, dat wij zijn als kaarsjes brandend in de nacht.” Makkelijke tekst, leuk melodietje.

Maar snappen waar het over gaat?

Ik heb er ook een tijd over getwijfeld of de Hezenberg wel de plek voor mij was om tot rust te komen. Was het niet te religieus? Inmiddels weet ik beter.

Ik heb de stilte-momenten in de kapel als een zegen ervaren. Mijn hoofd zat altijd zo vol. Met twijfels, onzekerheden, oordelen over mezelf. Elke keer als ik een tijdje in de kapel had gezeten, was het net alsof de olifant - het oordeel over mijn ‘ik-je’ – kromp tot het formaat van een pinda. Ik voelde me zó vrij.

Alsof ik weer kon ademen.

Die momenten in dat kapelletje op de Hezenberg: ze hebben me mijn ‘zelf’ teruggegeven. Ik heb weer naar mijn echte stem leren luisteren, in plaats van naar die nare stemmetjes in mijn hoofd. En die echte stem zei me dat ik een kind van de Vader mag zijn. Ik heb nog wel eens last van die stemmetjes.

Maar ze zullen me nooit weer in de greep krijgen. Want elke keer als ik alles wat ik voel, denk en beleef, opdraag aan de stille aanwezige Eeuwige, dan klaart het op en gaat mijn kaarsje steeds meer branden, ook al lijkt het nacht.

Ik doorgrond de diepgang van dat kinderliedje steeds meer.’

a Hezenberg 6, 8051 CB Hattem t 038 444 5251 e info@hezenberg.nl i hezenberg.nl