TEKST: RUTGER VAHL
Het eindejaarsgeschenk
Een traditie met inhoud Is het wel gepast om een eindejaarsgeschenk te geven als je in hetzelfde jaar tientallen medewerkers hebt moeten ontslaan? Het is crisis en veel bedrijven worstelen met deze vraag. De conclusie is dat het kerstpakket of keuzeconcept niet sneuvelt. Integendeel. Maar er wordt wel beter nagedacht over inhoud en vorm.
N
ederland heeft eerder een economische crisis meegemaakt. Maar wat de huidige recessie bijzonder maakt, is dat deze gepaard gaat met een flinke morele verontwaardiging. De duurzaamheidstrend die al een tijdje gaande was, is samengekomen met publieke ophef over onverantwoorde banken, exorbitante bonussen en doorgeschoten marktwerking. Deze maatschappelijke ontwikkeling raakt ook het eindejaarsgeschenk. Organisaties stellen zich de vraag of ze dit jaar wel de portemonnee moeten trekken voor een kerstpakket, keuzeconcept of cadeaubon. Als er over de hele linie bezuinigd moet worden, is het dan wel gepast om medewerkers een eindejaarsgeschenk te geven? Helemaal als er in hetzelfde jaar ook van tientallen medewerkers afscheid moest worden genomen?
Feiten en cijfers
2011 kregen ruim 4,8 miljoen Nederlanders een • Inkerstpakket • Ruim 90% van de Nederlanders vindt het kerstpakket een traditie die behouden moet blijven gemiddelde waarde van een pakket steeg in 2011 • De met 2 euro naar 42 euro omzet van de kerstpakkettenbranche steeg in 2011 • de naar tweehonderd miljoen euro, maar is waarschijnlijk
•
hoger omdat de uitgaven van kleine bedrijven (die wijn inkopen bij Gall & Gall en kerstbroden bij de lokale bakker) niet meegemeten worden. In 2009 was het totaalbedrag 180 miljoen. Er werden toen 5 miljoen kerstpakketten uitgedeeld, maar de waarde was lager (36 euro). Werkgevers kunnen alleen in natura fiscaal voordelig een kerstcadeau geven. Het fiscale voordeel geldt tot 70 euro maar is dus niet van toepassing op financiële extraatjes.
Goede traditie Een rondgang langs diverse leveranciers (en de uitkomst uit het Eindejaars Onderzoek van PromZ Magazine, zie pag. 18 en verder) levert een even positief als toch wel verrassend beeld op. Organisaties blijven onverminderd vasthouden aan de oerHollandse traditie van het eindejaarsgeschenk. Sterker nog, de keuze om medewerkers ook dit jaar weer te belonen met kerst lijkt bewuster dan ooit. “Ik merk dat klanten intern discussies hebben gehad over de vraag of ze dit jaar wel een kerstpakket moesten doen,” zegt Arjan de Knegt van De Knegt & Leeflang. “Er wordt bij stil gestaan of het in deze tijden wel nuttig en verantwoord is om tienduizenden euro’s uit te geven aan een extraatje aan het eind van het jaar. Maar klanten zeggen tegen mij dat ze juist nu hun waardering aan medewerkers willen laten zien. Er is het afgelopen jaar extra hard gewerkt. Als er mensen ontslagen moesten worden, hebben de resterende medewerkers vaak meer taken op hun bord gekregen. Dat moet worden beloond, vinden organisaties. En bovendien wordt er al op heel veel dingen beknibbeld. Als men ook nog het kerstpakket schrapt, blijft er helemaal niets over voor medewerkers.” Met hun bewuste ‘ja’ tegen het eindejaarsgeschenk sluiten werkgevers aan bij de wens van het overgrote deel van de Nederlanders. Uit een peiling op www.infokerstpakket.nl, de website van het Voorlichtingsbureau Kerstpakketten, gaf 92% van de respondenten in 2011 aan dat het eindejaarsgeschenk van werkgevers aan werknemers een goede traditie is die zeker in stand gehouden moet worden.
Meer voor minder Of budgetten door de crisis onder druk staan, moet blijken als aan het eind van dit jaar de balans kan worden opgemaakt. Aan de ene kant lijkt het logisch dat uitgaven dalen. Als er overal bezuinigd moet worden, dan kan het eindejaarsgeschenk zich niet aan die trend onttrekken. De gemiddelde prijs van een eindejaarspakket ligt dit jaar rond de 35 euro, schat Stef Pronk van
10
412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 10
14-08-12 09:20
g i f tz
Pronk Juweel. Dat zou 7 euro lager zijn dan in 2011, toen het gemiddelde bedrag op 42 euro per medewerker uitkwam. “Aan ons als leverancier de taak voor lagere budgetten toch pakketten te maken die dezelfde uitstraling hebben als altijd. Het vraagt extra creativiteit en slim inkopen. Meer beurzen bezoeken, bijvoorbeeld ook in het buitenland.â€? Dick Brandwijk, leverancier van kerstpakketten aan vooral middelgrote bedrijven, ziet een geringe daling, zo’n 5 tot 10%, in budgetten. “De eerste twee maanden van het seizoen zat ik 10% boven de omzet die ik vorig jaar op dat moment had. Dit wil overigens niet zeggen dat ik de markt zie groeien. Ik denk wel dat organisaties er dit jaar vroeger bij waren. Door snel te beslissen zijn ze goedkoper uit, omdat producten uit AziĂŤ geĂŻmporteerd kunnen worden in plaats van dat ik ze uit Europa moet halen.â€? Jolanda Koedood van Novelties/Kadoklikken.nl constateert dat budgetten al jaren op hetzelfde niveau blijven en hooguit licht dalen. Daarbij moet worden opgemerkt dat Novelties veel grote organisaties bedient, waarvoor 35 of 40 euro per pakket nou niet meteen een verschil is dat er inhakt op de begroting. Opvallend
vindt ze dat budgetten tussen ministeries aanzienlijk kunnen verschillen. “Daar kan wel een factor 1,5 verschil in zitten.�
Gezelligheid Als budgetten lager zijn, heeft dit invloed op de aard en inhoud van het eindejaarsgeschenk. Het traditionele kerstpakket is al enige jaren bezig met een gestage opmars, constateert Stef Pronk. “Voor opdrachtgevers is een van de voordelen van een pakket – de goed gevulde doos – dat medewerkers de verrassing altijd leuk vinden.� Dat de waarde van een kerstpakket minder makkelijk valt in te schatten dan van een concreet product, is extra prettig als de werkgever minder te besteden heeft. Maar als leverancier zul je dan wel moeite moeten doen om die doos voor een lager budget net zo goed gevuld te krijgen als in de goede tijden. Pronk: “De oplossing die vaak gekozen wordt is food. Wij zien dat de inhoud van het kerstpakket dit jaar voor zeker 90% uit voedselproducten bestaat. De uitdaging voor leveranciers is om zich in food te onderscheiden. Hoe doe je dat? Wij zijn bijvoorbeeld sterk in versproducten. Dat maakt ons anders.�
2012 - nummer 3 - www.promz.nl
412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 11
11
14-08-12 09:20
g i f tz
Een traditie met inhoud
Samen de doos uitpakken, samen delen: de herwaardering van 'gezelligheid' Arjan de Knegt denkt dat de foodtrend niet alleen met geld te maken heeft. “Je ziet heel duidelijk ook een herwaardering van gezelligheid in het gezin. Samen de doos uitpakken, samen delen en voor elk wat wils: dat is met food veel beter te doen dan met non-food.� De hang naar nostalgie ziet De Knegt ook in de aard van de food-producten. “Een paar jaar geleden hadden deze artikelen moderne, trendy verpakkingen. Dit jaar is het weer meer oud-Hollands.� Net als collega Pronk signaleert De Knegt dat opdrachtgevers de leveranciers uitdagen om voor minder geld en met foodproducten een onderscheidend kerstpakket samen te stellen. “Wij proberen ons te onderscheiden met artikelen die we zelf ontwikkelen. Vaak zijn dat sfeervolle cadeaus maar ook food-producten met eigen verpakking of thema.�
Eigen keuze stagneert De herwaardering van het traditionele pakket lijkt ten koste te gaan van het eigenkeuzeconcept, de innovatie in eindejaarsgeschenken die tien jaar geleden in Nederland doorbrak. Het leek toen het ei van Columbus: laat medewerkers zelf kiezen uit een range producten en belevenissen, en iedereen is blij. Maar behalve onmiskenbare voordelen, bleken er ook nadelen aan de eigenkeuzeconcepten te zitten. De meest gehoorde klacht van opdrachtgevers is dat het ‘kerstidee’ verdwijnt. Medewerkers kiezen thuis vanachter hun computer, het wordt onpersoonlijk gevonden en opdrachtgevers merken soms ook dat ‘zelf kiezen’ door medewerkers als gemakzucht van de baas wordt uitgelegd. Medewerkers worden daarbij overstelpt met keuzes. Ze hebben geen tijd om alle bonnen te verzilveren en zijn zelf ook een beetje gemakzuchtig. Liever een kant-en-klaar pakket dan zelf naar een webshop en winkel om iets uit te kiezen. Hoe dan ook, grote organisaties kiezen vaak voor het eigenkeuzeconcept. Dat biedt hen twee voordelen. Allereerst zijn ze af van de logistiek met rondzwervende pakketten in het pand. Daarnaast hebben grote bedrijven ook een zeer gemĂŞleerd medewerkersbestand, waardoor het moeilijk is om iedereen met een standaardpakket te plezieren. “Sommigen drinken geen wijn, anderen hebben geen kinderen, de derde wil geen vlees. Dan is zelf kiezen natuurlijk ideaal,â€? aldus Jolanda Koedood.
Tenders Voor de zomer waren er de grote aanbestedingen. Zowel Novelties als IntercĂŠdĂŠ tekenden op een aantal tenders in. Jolanda Koedood signaleert de trend dat overheden hun aanbestedingen clusteren. “Vroeger hadden politiekorpsen vaak hun eigen inkopers. Nu zie je dat de politie ĂŠĂŠn tender doet voor 65.000 politieagenten. Voor de politie lijkt dat enorme efficiency-voordelen te bieden, maar ik denk dat men onderschat dat de afhandeling van die gigantische order heel wat voeten in de aarde zal hebben. En je moet de aansturing heel strak organiseren, anders kunnen er intern problemen bij de taakverdeling ontstaan.â€? Cocky Schalk van IntercĂŠdĂŠ voegt hier aan toe dat clustering voor de branche ook ingrijpende gevolgen heeft. “Het aantal aanbestedingen neemt drastisch af. Voorheen waren er 28 kansen om een order voor de politie in de wacht te slepen, nu nog maar ĂŠĂŠn.â€? Maar ook voor opdrachtgevers heeft clustering gevolgen, denkt Schalk. “Orders worden nu zo groot dat er maar weinig leveranciers zijn die deze aantallen goed aan kunnen. De keuze van opdrachtgevers wordt aanzienlijk kleiner.â€? Schalk juicht toe dat opdrachtgevers ook kleinere leveranciers een kans willen bieden in aanbestedingen – een uitdrukkelijke wens van de politiek overigens – maar constateert dat het in de praktijk niet echt werkt. “Willen opdrachtgevers kleinere leveranciers echt een kans geven, dan zullen ze ook de aanvullende eisen moeten laten vallen. Bijvoorbeeld dat je als kleinere partij met ‘gelijkwaardige’ referenties moet komen.â€?
(advertentie)
2012 - nummer 3 - www.promz.nl
412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 13
13
14-08-12 09:21
g i f tz
Een traditie met inhoud
Personeelsvereniging kiest Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) is een voorbeeld van een instelling die de aanbesteding clustert. Zo participeerde onder andere Rijkswaterstaat in de tender, die goed was voor 13.000 eindejaarsgeschenken. Joke de Wilde, coĂśrdinator personeelsverenigingen van het ministerie: “Wij kiezen al jaren voor een eigenkeuzesysteem. Ik merk dat medewerkers graag zelf de keuze hebben. Het bedrag is bij ons op 35 euro gesteld.â€? De Wilde vertelt dat er binnen het ministerie dit jaar wel gesproken is over de wenselijkheid van een eindejaarsgeschenk. “De uitkomst was heel duidelijk dat we ermee doorgaan omdat medewerkers die waardering op prijs stellen. De ambtenaar heeft het niet makkelijk, dus de kerstattentie willen we hem of haar niet afpakken.â€? De Wilde laat elke deelnemer aan de tender een presentatie geven van de geschenken die hij te bieden heeft. Elke deelnemer is verplicht boeken, tijdschriften, een wijnpakket en een goed doel in het assortiment te hebben. “We selecteren op prijs/kwaliteit-verhouding. Service en fullfilment is bij iedereen in orde. Uiteindelijk mogen leden van de personeelsverenigingen een keuze maken. Die aanbieder wordt het dan.â€? (De opdracht is naar Kadoklikken.nl gegaan, red.)
Tintelingen is een bedrijf dat de markt van eigenkeuzeconcepten in Nederland heeft opengebroken en volwassen heeft gemaakt. De Jong ziet een belangrijke verandering ten opzichte van een paar jaar geleden. “Tintelingen koos altijd bewust voor een beperkt aantal producten in de shop. Het idee was dat wij, vanuit onze inkoopexpertise, de leukste, origineelste en meest gewaardeerde artikelen selecteerden. Medewerkers hadden een beperkte keuze maar wisten dat ze altijd een goed, bruikbaar product kozen. Bovendien hadden ze minder keuzestress. Inmiddels hebben we, noodgedwongen door de marktomstandigheden, het aantal producten en belevenissen in onze shops moeten verdubbelen. Een beetje shop telt tegenwoordig 100 keuzes.�
Waardebonnen Met ‘marktomstandigheden’ doelt De Jong op het feit dat ook retailers zich op eindejaarsgeschenken zijn gaan storten. Elke keuzeconcept bevat tegenwoordig enkele waardebonnen die kunnen worden besteed bij bouwmarkten, warenhuizen of trendy winkels. Het lijkt behoorlijke concurrentie voor de traditionele leveranciers van eindejaarsgeschenken. Warenhuizen en bouwmarkten bieden de medewerker immers een keuze uit honderden, zo niet
Geen goede doelen Qua keuze gaan de medewerkers van I&M traditiegetrouw (en conform het landelijk gemiddeld) voor ‘stekkerproducten’ en producten voor in en om het huis. Slechts twee procent kiest voor een goed doel. Leveranciers zien een afname van deze categorie. “Het percentage medewerkers dat voor een goed doel koos, lag een paar jaar geleden op 5% en is nu gehalveerd,� constateert Elke de Jong van eigenkeuzeconcept Tintelingen. Misschien heeft het iets te maken met de tijdgeest, meent De Jong. “Maar het zou ook kunnen dat mensen door het jaar heen al veel aan goede doelen geven en besluiten dat het eindejaarsgeschenk nu echt eens een beloning voor henzelf moet zijn.� Stef Pronk van Pronk Juweel voegt toe dat duurzaamheid en MVO voor de opdrachtgever wel erg belangrijk zijn geworden. “Dat de producten in het kerstpakket fair trade en biologisch zijn, begint bijna vanzelfsprekend te worden. Staar je dus niet blind op het gegeven dat medewerkers niet voor goede doelen kiezen.�
(advertentie)
2012 - nummer 3 - www.promz.nl
412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 15
15
14-08-12 09:21
g i f tz
Een traditie met inhoud
Zomaar 50 euro op je bankrekening, dat is toch geen passend dankjewel? duizenden A-merken. Bovendien is het voor bedrijven ook wel makkelijk: geef je medewerkers een bon en heb verder nergens omkijken meer naar. De medewerker heeft als voordeel dat de bon op elk gewenst moment, desnoods zes maanden later, ingewisseld kan worden. Arjan de Knegt van De Knegt & Leeflang vindt dit een zorgelijke ontwikkeling maar vindt dat de traditionele leveranciers er medeverantwoordelijk voor zijn. “Zij zijn zelf begonnen met het aanbieden van waardebonnen in eigenkeuzeconcepten.” In tenders eisen opdrachtgevers tegenwoordig dat de leverancier minimaal een aantal waardebonnen van grote retailers in het assortiment heeft. “En ik ken het voorbeeld van een ziekenhuis, dat vorig jaar een eigenkeuzeconcept had waarin een bon van V&D zat. Dit jaar is het ziekenhuis rechtstreeks naar V&D gegaan en heeft gezegd: doe maar een bon voor al mijn medewerkers.” Als het warenhuis dan op een avond zijn deuren opent voor alleen de medewerkers van dit ziekenhuis, is een nieuw, aantrekkelijk concept voor het eindejaarsgeschenk geboren.
den houden leveranciers lagere voorraden aan. Wie laat bestelt, loopt het risico dat het gewenste product niet op tijd leverbaar is.” Tot slot nog dit: als medewerkers zelf mogen kiezen welk cadeau ze willen met kerst, dan gaat een aanzienlijk deel voor het traditionele kerstpakket. De Knegt: “Dat is 20 tot 25 procent. Het onderstreept dat mensen toch graag verrast willen worden. En het gevoel van met het hele gezin een doos uitpakken, wat heel veel mensen zich van vroeger herinneren, is oersterk en onvervangbaar. Het kerstpakket mag een traditie zijn, het is wel een traditie die meer levend is dan ooit.”
Trends in eindejaarsgeschenken
• Door de crisis stellen organisaties dit jaar vragen bij nut en noodzaak van eindejaarsgeschenk Veel concluderen dat medewerkers juist • in deorganisaties huidige moeilijke omstandigheden een blijk
Met het hele gezin Maar Jolanda Koedood denkt niet dat opdrachtgevers massaal voor waardebonnen gaan kiezen. “Zo’n bon kun je één jaar geven en het jaar erop misschien nog een keer. Maar daarna gaan medewerkers klagen. Vinden ze het onpersoonlijk, verwijten ze de werkgever dat ‘ie zich er wel heel makkelijk vanaf maakt. De kern van het eindejaarsgeschenk is dat de baas zijn personeel persoonlijk bedankt voor de geleverde inspanningen in het afgelopen jaar. Is een waardebon of - nog erger - zomaar 50 euro op je bankrekening, een passend dankjewel? Dat denk ik niet. De leveranciers van kerstgeschenken moeten blijven doen waar ze van oudsher goed in waren: het selecteren van originele, goede producten en die mooi verpakken.” Een laatste trend in kerstpakketten is dat opdrachtgevers elk jaar de neiging hebben om later te bestellen. Uit een onderzoek van DHL en BusinessCompleet.nl onder 892 respondenten bleek in 2011 dat 20 procent van de ondervraagde ondernemers op het laatste moment het eindejaarsgeschenk regelde, terwijl iets meer dan de helft ergens in het najaar in actie kwam. Cocky Schalk van Intercede zegt hierover: “Men komt er in het najaar ineens achter dat de kerst alweer voor de deur staat. Zeker in deze recessietij-
• • • • • • •
van waardering met kerst verdienen. Het eindejaarsgeschenk blijft dus populair Budgetten lijken iets onder druk te staan, maar de gemiddelde prijs per medewerker blijft rond de 30 à 35 euro euro Het aantal eindejaarsgeschenken nam de afgelopen jaren af van 5 miljoen naar 4,8 miljoen Werkgevers bestellen steeds later, constateerde branchevereniging Platform Promotional Products in 2011 Minder maar wel grotere tenders doordat organisaties fuseren of de inkoop van het eindejaarsgeschenk clusteren (waar organisatieonderdelen voorheen zelf hun inkoop deden) Grote, zeer diverse organisaties hebben voorkeur voor eigenkeuzeconcepten, traditionelere bedrijven (bijvoorbeeld in de bouw) hangen aan het kerstpakket Retailers hebben zich met hun waardebonnen definitief op de markt van eindejaarsgeschenken genesteld De trend van 2012 is duurzaamheid, maar voor goede doelen kiezen steeds minder medewerkers.
2012 - nummer 3 - www.promz.nl
412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 17
17
14-08-12 09:21