Ο Συνοπ τι κός Οδηγός
της Βίβλου Debra K. Reid and Martin Manser
Ȫ ȭɓɋɍ Ɏ ɒɇ Ɉɟ ɑ ȪɁɄɀɟ ɑ ɒ Ʉɑ
ɜȾɉɍɓ
Ǥ
Copyright © 2010 Debra K. Reid and Martin Manser This edition copyright © 2010 Lion Hudson The authors assert the moral right A Lion Book an imprint of Lion Hudson plc Wilkinson House, Jordan Hill Road, Oxford OX2 8DR, England www.lionhudson.com ISBN 978 0 7459 5313 7 Distributed by: UK: Marston Book Services, PO Box 269, Abingdon, Oxon, OX14 4YN USA: Trafalgar Square Publishing, 814 N. Franklin Street, Chicago, Illinois 60610 USA Christian Market: Kregel Publications, PO Box 2607, Grand Rapids, Michigan 49501 First edition 2010 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 All rights reserved Acknowledgments
Scripture quotations taken from the Holy Bible, Today’s New International Version. Copyright © 2004 by International Bible Society. Used by permission of Hodder & Stoughton Publishers. A member of the Hachette Livre UK Group. All rights reserved. ‘TNIV’ is a registered trademark of International Bible Society. p. 169: Scripture taken from the New American Standard Bible, Copyright © 1960,1962, 1963, 1968,1971,1972,1973,1975,1977,1995 by The Lockman Foundation. Used by permission.
The authors are grateful to HarperCollins for giving their permission to publish extracts from Dictionary of the Bible (ed. Martin Selman and Martin Manser), to Facts on File for giving their permission to publish extracts from Critical Companion to the Bible (ed. Martin Manser), and to IVP and InterVarsity Press USA for giving their permission to publish an extract from Tyndale New Testament Commentary, John (by Colin G. Kruse). The authors are also grateful to our commissioning editors Kate Kirkpatrick, Stephanie Heald and Morag Reeve for their guidance and encouragement. A catalogue record for this book is available from the British Library. Typeset in 9.5/11 Bodoni Svty Two ITC TT Printed and bound in Singapore Websites: www.spurgeons.ac.uk and www.martinmanser.com
Περιεχόμενα Εισαγωγή 1 Τι είναι η Βίβλος;
Περισσότερο από μια συλλογή κειμένων Η ζωή στους βιβλικούς χρόνους Η αυθεντία της Βίβλου Οι γλώσσες της Βίβλου Η διάδοση της Βίβλου Η μετάφραση της Βίβλου Ο κανόνας της Βίβλου Ενα συνεχές έργο
2Ο Κόσμος της Βίβλου
Η διαφορετική προέλευση των βιβλικών κειμένων Το ιστορικό περιβάλλον Το γεωγραφικό περιβάλλον Οι άλλες περιοχές που επισκέφθηκε ο Ιησούς Το πολιτιστικό περιβάλλον Η αρχαιολογία: η συμβολή της στην κατανόηση του βιβλικού κόσμου
3 Τι υπάρχει μέσα στη Βίβλο; Τα διαφορετικά φιλολογικά είδη στη βιβλική βιβλιοθήκη Τα ιστορικά κείμενα Ο Νόμος Τα προφητικά κείμενα Οι προφήτες στην Παλαιά Διαθήκη Τα ποιητικά κείμενα και οι ύμνοι Η Σοφιολογική Γραμματεία Οι Επιστολές Η Αποκαλυπτική Γραμματεία
4 Περίληψη της Παλαιάς Διαθήκης 8 8 9 10 10 13 16 17 21
22 22 22 26 31 31 36
Η διήγηση της Παλαιάς Διαθήκης Η διήγηση ιστορίας και πίστης της Παλαιάς Διαθήκης Τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης
5 Περίληψη της Καινής Διαθήκης Η διήγηση της Καινής Διαθήκης Τα βιβλία της Καινής Διαθήκης
6 Πρόσωπα της Βίβλου
Οι απαρχές Οι Πατριάρχες Οι άρχοντες και οι Κριτές Οι Προφήτες Οι βασιλείς και οι βασίλισσες Ο Ιησούς και οι συγγενείς του Οι δώδεκα μαθητές Οι άνθρωποι που γνώρισαν τον Ιησού Οι Απόστολοι και οι άρχοντες της εκκλησίας Οι γυναίκες στη Βίβλο
56 56 62 64
82 82 92
108 108 110 111 114 115 117 119 121 122 124
38 38 39 41 44 46 47 49 50 53
7 Τα έθνη και οι ομάδες στη Βίβλο Οι δώδεκα φυλές του Ισραήλ Τα άλλα έθνη Οι ιουδαϊκές ομάδες της Καινής Διαθήκης Ο πολιτισμός της Καινής Διαθήκης
126 126 130 132 135
8 Οι τόποι στη Βίβλο
Οι τόποι όπου κάποιοι άνθρωποι συνάντησαν τον Θεό Οι τόποι όπου έλαβε χώρα η θαυματουργική παρέμβαση του Θεού Οι τόποι στη ζωή του Ιησού Οι τόποι που συνδέονται με ταξίδια Οι τόποι αμαρτίας Οι τόποι εξορίας και αιχμαλωσίας Οι τόποι ελπίδας
Σημειώσεις
178
138
Γλωσσάρι
179
140 143 146 147 148 148
Ευρετήριο
188
Aναφορές - Ευχαριστίες
192
138
9 Η Βίβλος και η Χριστιανική πίστη 150 Η καρδιά της βιβλικής πίστης Η βιβλική πίστη και το χριστιανικό ημερολόγιο
150 160
10 Η ανάγνωση και η χρήση της Βίβλου σήμερα 164 Πώς να διαβάσει κάποιος τη Βίβλο Γιατί είναι σημαντική η ανάγνωση της Βίβλου Οργανώνοντας χρόνο για προσωπική μελέτη της Βίβλου Η ανάγνωση της Βίβλου απ’ άκρη σε άκρη Η ανάγνωση της Βίβλου χρονολογικά Η ανάγνωση της Βίβλου θεματικά Η βοήθεια ανάγνωσης της Βίβλου Διαβάζοντας τη Βίβλο μαζί με άλλους ανθρώπους
164 164 169 170
172 172 174 176
Εισαγωγή Η Βίβλος είναι το βιβλίο με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο ρόλος της στον Δυτικό κόσμο και πολιτισμό είναι ασύγκριτος. Πώς όμως αυτή η φαινομενικά τυχαία συλλογή αρχαίων κειμένων έγινε τόσο δημοφιλής; Σε αυτόν τον Συνοπτικό Οδηγό της Βίβλου, οι Martin Manser και Debra Reid εξερευνούν τη δημιουργία και το περιεχόμενο της Βίβλου, αλλά και τη συνάφειά της με τη σημερινή εποχή. Περιέχονται κεφάλαια που καλύπτουν τον κόσμο της Βίβλου, αλλά και ανάλυση, βιβλίο προς βιβλίο, που αναφέρεται στις ιστορίες των γνωστότερων προσώπων της Βίβλου. Έτσι αποτελεί μια ιδανική εισαγωγή για νέους αναγνώστες της Βίβλου, αλλά και για εκείνους που την έχουν μεν διαβάσει πολλές φορές, θέλουν όμως να κατανοήσουν καλύτερα πώς συνδέονται πρόσωπα και γεγονότα μεταξύ τους.
1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Οι Χριστιανοί θεωρούν ότι η Βίβλος είναι η σημαντικότερη συλλογή βιβλίων που έχει δημιουργηθεί. Έχει μεταφραστεί σε περισσότερες γλώσσες κι έχει κυκλοφορήσει σε περισσότερα αντίτυπα από οποιοδήποτε άλλο βιβλίο που έχει γραφεί και εκδοθεί. Παρά ταύτα, στην προφανή και απλή ερώτηση «Τί είναι η Βίβλος;» η απάντηση είναι πολύ δύσκολη. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν τόσοι τρόποι απάντησης όσοι και οι λόγοι που οδηγούν κάποιον να θέσει αυτό το ερώτημα. Ο γενικός σκοπός αυτού εδώ του βιβλίου είναι να δώσει κάποια απάντηση στο ερώτημα αυτό για όσους προσπαθούν να κατανοήσουν περισσότερο τη Βίβλο. Η καλύτερη κατανόηση της Βίβλου όμως δεν είναι το ίδιο με τη δυνατότητα να οριστεί τι πραγματικά είναι η Βίβλος. Σκεφτείτε τους παρακάτω ορισμούς σχετικά με τη Βίβλο:
«Η Βίβλος είναι μια συλλογή κειμένων, γραμμένων σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, που αναγνωρίστηκε τελικά 8
από την Εκκλησία ως Αγία Γραφή». Αυτή η δήλωση ορίζει την Βίβλο από την πλευρά της δημιουργίας της: αναφέρεται στην προέλευση της Βίβλου.
«Η Βίβλος είναι ένας τίτλος που δόθηκε στις Χριστιανικές Γραφές που αποτελούνται από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη». Αυτή η δήλωση αναφέρεται στο περιεχόμενο της Βίβλου. «[Η Βίβλος είναι] το πολυτιμότερο πράγμα που διαθέτει αυτός ο κόσμος… Περιέχει σοφία· είναι ο βασιλικός Νόμος· είναι οι ζωντανοί Χρησμοί του Θεού.» Αυτή η τρίτη δήλωση αναφέρεται στο κύρος και στην αξία της Βίβλου.
Οι πρώτοι δύο ορισμοί συχνά συναντιούνται σε λεξικά, γιατί αποτελούν παγκοσμίως αποδεκτές απαντήσεις στο ερώτημα τι σημαίνει ο όρος «Βίβλος». Ο τρίτος ορισμός προσφέρει περισσότερα: είναι ένας ορισμός που αντανακλά την πίστη που έχουν αποθέσει στη Βίβλο γενιές Χριστιανών. Η αναφορά της πίστης στη Βίβλο είναι σημαντική,
Ο ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΤΗΣ ΒΙΒΛΟΥ
γιατί η Βίβλος είναι μια συλλογή βιβλίων που γράφτηκαν ως μαρτυρίες μιας πίστης που αναπτύχθηκε σε διάστημα αρκετών αιώνων. Αυτά τα βιβλία καταγράφουν ένα ταξίδι πίστης με στόχο να εμπνεύσουν πίστη. Σε αυτή την πίστη βασίζεται λοιπόν αυτός ο τρίτος ορισμός.
Αυτή η εισαγωγή στη Βίβλο περιέχει κάποιες πληροφορίες σχετικά με τα πολιτιστικά
και ιστορικά στοιχεία της ζωής κατά τους βιβλικούς χρόνους. Περιέχει όμως και εικόνες για τη θρησκεία και την πίστη των ανθρώπων που παρουσιάζει η Βίβλος. Η ιστορία και η πίστη συνυφαίνονται στη Βίβλο όπως και η προσωπική, εθνική και διεθνής ιστορία συνυφαίνεται με την πίστη ή την έλλειψή της, πάνω στην οποία βασίζονται ζωές, κοινωνίες, αλλά και εθνικές ταυτότητες.
9
Επεξήγηση Όρων:
Αγία Γραφή, Βίβλος, Ιερά Γράμματα: Παλαιά και Καινή Διαθήκη Διαθήκη: Συνθήκη, συμμαχία, σύμβαση, συμφωνία
και τη διαδικασία κατά την οποία επιλέχθηκε το σημερινό περιεχόμενό της.
Η λέξη «Βίβλος»
Η λέξη Βίβλος προέρχεται από τη λέξη «Βύβλος», που έχει αντίστοιχη ετυμολογία με τη λέξη βιβλίο. Έτσι η ετυμολογία της λέξης υποδηλώνει μια συλλογή, μια βιβλιοθήκη. Και στη Λατινική γλώσσα η συλλογή αυτή ονομάστηκε «Biblia», ονομασία την οποία υιοθέτησαν και οι σύγχρονες λατινογενείς γλώσσες. Οι περισσότερες έντυπες εκδόσεις της Βίβλου στον κόσμο αποτελούνται από εξήντα έξι βιβλία. Τριάντα εννιά από αυτά απαρτίζουν το πρώτο μέρος της συλλογής αυτής που είναι γνωστό ως Παλαιά Διαθήκη, και είκοσι επτά βιβλία απαρτίζουν το δεύτερο μέρος της συλλογής, γνωστό ως Καινή Διαθήκη. Στην πλειονότητα των ελληνικών εκδόσεων περιλαμβάνονται ακόμη δέκα βιβλία στην Παλαιά Διαθήκη, που είναι γνωστά και ως Δευτεροκανονικά (βλ. κεφάλαιο 1, Τα δέκα επιπλέον βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης που διασώζονται μόνο στα ελληνικά).
Η Βίβλος είναι γνωστή με ποικίλα ονόματα: τα Ιερά Γράμματα, οι Άγιες Γραφές, η Αγία Γραφή, η Γραφή, ο Λόγος του Θεού. Αυτοί οι όροι δίνουν έμφαση στον τρόπο με τον οποίον οι Χριστιανοί έχουν προσδώσει στη Βίβλο ιδιαίτερο κύρος και αυθεντία. Αυτό το γεγονός αναγνωρίζεται ευρύτερα, έτσι ώστε η λέξη «βίβλος» ν’ αποτελεί πλέον όρο που χρησιμοποιείται για κάθε είδος εγχειριδίου που έχει μεγαλύτερο κύρος από άλλα του είδους του, όπως μια «βίβλος» της Γαλλικής κουζίνας ή μια «βίβλος» συντήρησης αυτοκινήτων. Μια «βίβλος» ξεχωρίζει από όλα τα αντίστοιχα βιβλία του είδους της ως κάτι διαφορετικό. Είναι η αυθεντία και όχι απλά μια αυθεντία. Οι Χριστιανοί όμως υπερθεματίζουν: θεωρούν ότι η αυθεντικότητα της Βίβλου είναι μοναδική γιατί δεν αναφέρεται μόνο σε μια σφαίρα της ζωής, αλλά διαπερνά όλες της σφαίρες της ζωής. Η Βίβλος έχει τη δική της ιστορία. Το υπόλοιπο του κεφαλαίου αυτού, θα ασχοληθεί με τρεις σημαντικές πλευρές αυτής της ιστορίας: τις γλώσσες στις οποίες γραφόταν, τον τρόπο με τον οποίο διαδόθηκε το κείμενο της Βίβλου, 10
Η Βίβλος γράφτηκε σε τρεις γλώσσες: Κλασική Εβραϊκή, Βιβλική Αραμαϊκή (ή Χαλδαϊκή) και Ελληνική γλώσσα (Ελληνιστική Κοινή). Το μεγαλύτερο μέρος της Παλαιάς Διαθήκης είναι γραμμένο στα Εβραϊκά, υπάρχουν όμως και ορισμένα κείμενα στα Αραμαϊκά, καθώς και δέκα βιβλία γραμμένα στα Ελληνικά, τα λεγόμενα Δευτεροκανονικά. Η Καινή Διαθήκη είναι γραμμένη στην Ελληνιστική Κοινή, παρότι παρουσιάζονται περιστασιακά αραμαϊκές λέξεις – χωρίς να προκαλεί έκπληξη το γεγονός αυτό, καθώς τα Αραμαϊκά ήταν η γλώσσα που φαίνεται πως μιλούσαν ο Ιησούς και οι σύγχρονοι του Ιουδαίοι. Η Κλασική Εβραϊκή γλώσσα ανήκει σε μια κατηγορία γλωσσών γνωστών ως «Κλασικές Σημιτικές γλώσσες» (Εβραϊκή, Συριακή, Αιθιοπική, Αραμαϊκή και Ακκαδική). Αυτή ήταν η κυρίαρχη γλωσσική ομάδα στην Εγγύς Ανατολή την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης. Η Κλασική Εβραϊκή έγινε η γλώσσα των Εβραίων όταν αυτοί εισήλθαν στη Χαναάν, και τα εβραϊκά βιβλικά κείμενα δείχνουν ότι η γλώσσα αυτή διατήρησε αξιοσημείωτη συνοχή παρά την ευρεία γεωγραφική, πολιτισμική και ιστορική διάδοση των κειμένων αυτών. Δεν θα είναι αλήθεια να πούμε ότι τα Εβραϊκά της Παλαιάς Διαθήκης έχουν απόλυτη συνέπεια από κάθε άποψη, οι συγγραφείς όμως παραμένουν σ’ ένα συγκεκριμένο γλωσσικό σύστημα με ένα μοναδικό γραμματικό πλαίσιο. Αρχικά η Παλαιά Διαθήκη ήταν γραμμένη με λέξεις που αποτελούνταν μόνο από σύμφωνα. Αυτό ίσχυε μέχρι την εποχή των Μασορι-
τών (600-900 μ.Χ.), οπότε προστέθηκαν τα φωνήεντα και τα σημεία στίξης που υπάρχουν στις σημερινές έντυπες εκδόσεις της Εβραϊκής Παλαιάς Διαθήκης. Όσο οι Ασσύριοι αποκτούσαν δύναμη (βλ. κεφάλαιο 7), ανέπτυξαν την Αραμαϊκή ως την κοινή γλώσσα της αυτοκρατορίας τους, και αυτή απέκτησε ευρεία χρήση στην Εγγύς Ανατολή (βλ. κεφάλαιο 2 όπου ο όρος αυτός αναπτύσσεται πληρέστερα). Πρώτα η νέοΒαβυλωνιακή αυτοκρατορία (605-539 π.Χ.) και στη συνέχεια η Περσική Αυτοκρατορία μετά την κατάκτηση της Βαβυλώνας (539330 π.Χ.) συνέχισε αυτή την εκτεταμένη χρήση (βλ. κεφάλαιο 2, Ιστορικό Περιβάλλον). Καθώς τα Αραμαϊκά αποτέλεσαν την lingua franca της Περσικής αυτοκρατορίας, ένα επίσημο αραμαϊκό ύφος υιοθετήθηκε για τα επίσημα και τα νομικά κείμενα. Αυτή η επίσημη Αραμαϊκή επηρεάστηκε από διάφορες προφορικές διαλέκτους κι έτσι κατέληξε στη μορφή των γραπτών Αραμαϊκών που βρίσκουμε στα αραμαϊκά τμήματα της Παλαιάς Διαθήκης. Η Αραμαϊκή γλώσσα υπάρχει σε πολύ
μικρό ποσοστό του κειμένου της Παλαιάς Διαθήκης: σε χωρία του βιβλίου του Δανιήλ, κεφάλαια 2-7, και του Έσδρα, κεφάλαια 4-6 και 7, κι έναν μόνο στίχο στο βιβλίο του Ιερεμία (10:11). Οι αλλαγές από το Εβραϊκό στο Αραμαϊκό τόσο στο βιβλίο του Έσδρα όσο και του Δανιήλ υποδηλώνουν ότι οι συγγραφείς αυτών των κειμένων της Παλαιάς Διαθήκης είχαν καλή γνώση και των δύο γλωσσών. Η μορφή των Αραμαϊκών που χρησιμοποιείται στα κείμενα αυτά χρησιμοποιήθηκε από τους Εβραίους για μεγάλο χρονικό διάστημα τουλάχιστον μέχρι τον Μεσαίωνα. Η δημοτικότητα όμως της Αραμαϊκής γλώσσας, όπως είναι προφανές, ξεθώριασε με την προαγωγή της ελληνικής αυτοκρατορίας. Παρότι η Καινή Διαθήκη γράφτηκε στα Ελληνικά, ο Ιησούς και οι σύγχρονοί του Ιουδαίοι θα πρέπει να χρησιμοποιούσαν τα Αραμαϊκά ως καθομιλουμένη. Για τον λόγο αυτόν, βλέπουμε ορισμένα ξεκάθαρα παραδείγματα αραμαϊκών επιρροών στο κείμενο της Καινής Διαθήκης όσον αφορά τόσο τις λέξεις όσο και το ύφος που έχουν υιοθετηθεί.
11
Ένα απόσπασμα από το «Χειρόγραφο των Ψαλμών» που βρέθηκε στο Κουμράν, κοντά στην Ερυθρά Θάλασσα, γραμμένο σε εβραϊκή γραφή, που χρονολογείται περίπου στο 30-50 μ.Χ.
Συνοπτικοί Οδηγοί Σύντομοι. Εικονογραφημένοι. Ενημερωτικοί. • Παρουσιάζει τις απαρχές και την επίδραση του βιβλίου με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία σε ολόκληρο τον κόσμο. • Περιλαμβάνει τις απαρχές, τα περιεχόμενα, την ιστορία και την επίδραση της Βίβλου. • Ένα τέλειο εργαλείο μελέτης!
ISBN 978-618-5078-16-4 Ελληνική Βιβλική Εταιρία Εμμ. Μπενάκη 50, 10681, Αθήνα τηλ. 210.3839627
www.hellenicbiblesociety.gr