Gijzelgracht enquête bouwoverlast NZ/lijn Vijzelgracht

ENQUÊTE bouwoverlast STICHTING

METROBOUW NZ/LIJN VIJZELGRACHT

Gijzelgracht

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

“ O p we g n a a r b o u w fa t s o e n”

2

Inhoud Inleiding 3 Aanpak Onderzoek door middel van vragenlijst 4 Verwerking van de vragenlijsten 4 De antwoordscores 5 Algemene kenmerken ondervraagden 5 Vragen enquête bouwoverlast metrobouw NZ/lijn Vijzelgracht en omgeving 7 Alleen voor ondernemers / ondernemers 25 De belangenbehartiging 26 Conclusie 29 Colofon 31

Inleiding

1

Begeleidings Commissie Uitvoering NZ/lijn

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

In het zicht van de stationsafbouw op de Vijzelgracht besloot de stichting Gijzelgracht tot een terugblik en evaluatie van 15 jaar stationsbouw door de dienst Metro en Tram. Hoe hebben de omwonenden en ondernemers dat ervaren? Om deze vraag te beantwoorden besluit de stichting een enquête te houden in de directe bewonersomgeving van het bouwterrein, afgebakend door het zogenaamde monitor (spiegeltjes aan de gevel) gebied.

Centraal staan de vragen: wat heeft zich allemaal aan overlast en schadegevallen voorgedaan en kwam de veiligheid van bewoners en hun eigendommen in het geding?

Er is een vragenlijst ontwikkeld, waarmee studenten uit de sociale wetenschappen aan de slag zijn gegaan ter begeleiding van en toelichting op de enquête, met de mogelijkheid ook enig interviewmoment in te bouwen.

Andere bronnen hebben we ook geraadpleegd, teneinde de kwantitatieve feiten, uitgedrukt in percentages, zo mogelijk in een kwalitatief kader te kunnen plaatsen van interpretatie en verklarende antwoorden. Van betekenis hierbij zijn vooral de klachten en meldingen- registratie van de NZ/lijn zelf en de BCU)1 verslagen.

De vragenlijst bevat twee perioden: een eerste fase van graafwerkzaamheden tot aan de ‘calamiteiten’ (verzakkingen op de Vijzelgracht, in 2008) en de periode erna vanaf 2009 tot 2015.

Het belang van dit onderscheid ondersteunt het geheugen van de respondenten. Ook wordt het mogelijk om de effecten vast te stellen die na de calamiteiten door de maatregelen van de gemeente zijn genomen. De basis voor deze maatregelen zijn onder meer de rapportages van de Gemeentelijke Ombudsman en het rapport van de commissie Veerman.

Deze ‘vooringenomenheid’ over ons inziens een daadwerkelijke omslag in het metrobeleid betreft ook een aanpassing van het omgevingsmanagement en de schade-afhandeling vanaf de jaren 2009. De vraag voor ons blijft wel: vinden we deze omslag ook terug in het enquête resultaat?

3

Aanpak Onderzoek door middel van vragenlijst Het onderzoek is aangekondigd met een uitnodigingsbrief opgetuigd met herkenbare beelden/ foto’s uit de eerste periode van de cascobouw van het metrostation. Daarvan zijn 128 exemplaren verspreid in de gemonitorde bewoners- en winkelomgeving, o.i. de totale populatie van bewoonde adressen en winkels in het monitorgebied. Deelname aan het onderzoek is gescreend op de factor woonduur, men moest minstens 10 jaar ervaring hebben opgedaan met de actieve bouwperiode.

Al gauw bleek dat een belangrijk deel van de oorspronkelijke bewoners vertrokken is vanaf de beginfase (2003) van de bouw. Wij schatten dat op 25%. Hun beweegredenen ontbreken helaas in ons onderzoek. Hebben hier mensen met hun voeten gestemd?

Hun plaatsen zijn door nieuwe bewoners ingenomen, wetend dat de bouwherrie hun deel werd.

De eerste reacties van respondenten komen moeizaam op gang. Vormt de inzet van studenten een drempel? Is men het gesprek over overlast en schadekwesties beu? Of is het ook de tijdgeest die zich suf enquêteert?

Onze pilot betreft een benedengrens van 40 ingevulde vragenlijsten. Een bovengrens van 60 zal de verwerking van de vragenlijsten een wetenschappelijke basis geven, aldus een wetenschappelijk medewerker, mits de samenstelling van de steekproef geen ‘scheve verdelingen’ of onvoldoende gespreide reacties uit de omgeving telt.

Helaas is de pilot niet gehaald en stokt bij 36 reacties. Ook de samenstelling van de steekproef, mede door de kleine omvang, is niet voldoende gespreid.

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Verwerking van de vragenlijsten

4

De antwoorden van de vragenlijst zijn verwerkt met het programma ‘Google Formulieren’ en levert een eindresultaat op van ‘taarten’ en ‘balken’. Hoewel het pilot aantal niet gehaald is besluiten we, met afzien van een wetenschappelijk onderbouwde pretentie, toch door te gaan met een dataanalyse van de 36 reacties. Want zo klein is de steekproef ook weer niet, een methodologisch verantwoorde benadering van het werken met hoge percentages, die duidelijk het verschil maken in een antwoordcategorie is betekenisvol. We kiezen dan voor een 40%+ benadering: gegevens verzamelingen met een 40% antwoordpercentage of meer mogen dan geduid worden, hun informatiewaarde is substantieel mits het aantal reacties van 36 bij de interpretatie arbeid gehandhaafd blijft.

Zoals gezegd maken we ook gebruik van andere ondersteunende bronnen. Vooral de registratie van klachten en meldingen NZ/lijn geeft een kwalitatief goed zicht op de overlasttermen en schademeldingen gedurende de bouwperiode van de afgelopen 15 jaar. Meerdere keren vinden we een bevestiging van de enquêterespons terug in het klachtenbeeld van die registratie.

Een nader onderzoek van reacties naar een onderlinge samenhang blijft verder achterwege; de steekproef blijkt te klein en voldoet niet aan eerder genoemde statistische voorwaarden.

We hebben hier één uitzondering op gemaakt: is er een verschil in overlastbeleving tussen mannen en vrouwen? Zie bijlage 1.

De antwoordscores We mogen dus een boodschap hebben aan bepaalde uitkomsten van onze enquête, als we maar afgaan op de grote percentages vanaf 40% of meer, aldus een methodologisch geschoold advies.

Allereerst hebben we als referentievariabelen geslacht, leeftijd, woning eigendom, locatie en de verblijfsduur gekozen, om het onderzoekresultaat in een verhelderend kader te kunnen plaatsen.

Tevens zien we al meteen ‘scheve verdelingen’ optreden. Zo leveren de grote flat aan de Weteringschans (annex winkel Mail & Female) en de Lijnbaansgracht samen slechts 2 respondenten op, terwijl het klachtenboek in de vroege bouwperiode bol staat van bewonersklachten uit die flat en in mindere mate van de Lijnbaansgracht.

Reacties enquête; 36 Enquêteurs Mirjam Zino Laura Job Algemene kenmerken ondervraagden

man

23

63.9%

vrouw

13

36.1%

18 > 30

1

2.8%

31 > 60

16

44.4%

61 en ouder

19

52.8%

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Leeftijd?

5

Huurder of eigenaar?

Huurder

10 27.8%

Eigenaar

26 72.2%

Setting rond bouwterrein?

Bewoner aan bouwput

8

57.1%

Ondernemer aan bouwput

3

21.4%

Bewoner en ondernemer aan bouwput

3

21.4%

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Setting in zijstraat?

6

Bewoner in zijstraat

21 87.5%

Ondernemer in zijstraat

1

4.2%

Bewoner en ondernemer in zijstraat

2

8.3%

Vragen enquĂŞte bouwoverlast metrobouw NZ / lijn Vijzelgracht en omgeving

1. Heeft u de beginperiode van de bouw van 2001 tot 2009 overlast ervaren?

ja

31

86.1%

n.v.t.

2

5.6%

nee

3

8.3%

Vraag 1 en 2 Het dominante overlastprofiel wordt hier gevormd door werkvoorbereiding / trilling diepwanden / bouwlawaai en werktijden. Dit vierluik veroorzaakt de meeste hinder in die beginperiode vanaf 2001. De beantwoording van deze vraag levert meteen een fors, bij vlagen ondraaglijk, overlastprofiel op. In 40%+ termen een sprekend profiel, waar de meeste klachten aan gekoppeld kunnen worden. Vooral de herrie van trilling veroorzakende machines levert een eindeloze reeks klachten op uit de hele bouwomgeving. Begin januari 2007 dreigt er zelfs een revolte, veroorzaakt door het slaan van diepwand planken aan de westzijde van de bouwput.

2. Zo ja, noem niet meer dan 5 overlast termen die u zijn bijgebleven waar u de meeste hinder van ondervond.

Termen overlast 25

78.1%

aanleg bouwterrein

6

18.8%

slopen oude kademuur

8

25%

trillen diepwand

23

71.9%

constructie diepwanden

9

28.1%

graaf- en afvoer bouwput

15

46.9%

bouwlawaai in het algemeen

19

59.4%

werklieden (onder)aannemer

1

3.1%

werktijden

17

53.1%

toegankelijkheid bouwkeet

3

9.4%

overig

10

31.3%

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

voorbereidingen

7

3. Hoe benaderbaar heeft u de medewerkers van de NZ/lijn toen gevonden? niet

5

13.9%

nauwelijks

17

47.2%

aanspreekbaar

7

19.4%

geen behoefte

3

8.3%

geen mening

4

11.1%

Vraag 3 luidt een voorbode in van ‘een tekort’ aan omgevingsmanagement bij de aanvang van de feitelijke bouw in 2003. Veel minder dan de helft van omwonenden weet een medewerker van de NZ/lijn te bereiken. Deze vraag is verderop gekoppeld aan vraag 13 voor een nadere duiding.

4. Heeft u in deze periode zelf maatregelen genomen om de overlast te beperken?

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

ja

8

17

nee

9

nvt

10

47.2% 25% 27.8%

Vraag 4 en 5 Opvallend veel omwonenden hebben zelf maatregelen genomen tegen de overlast.

De genomen tegenmaatregelen spreken voor zich.

5. Zo ja, welke maatregelen? Het gaat ook om niet materiële maatregelen, zoals dreigen met een rechtzaak of een artikel in de krant.

Antwoorden ‘in eigen woorden’ * Weinig, eigenaar heeft niks gedaan aan de woning. Zelf heeft bewoner geïnvesteerd in de binnenkant van de woning. * Woonde buiten het monitorgebied * Meneer heeft vooral gebeld om zijn klachten hoorbaar te maken. * Niet van toepassing

* Veel gebeld, werk en management aangesproken, BCU vergaderingen bezocht en daar ook geklaagd, brief geschreven over aansprakelijkheid NZ/lijn * Dubbele ramen. * Bedrijf tijdelijk verhuisd naar andere locatie vakantiehuis gekocht om te kunnen vluchten voor overlast.

6. Heeft u wel eens een klacht ingediend bij instanties?

niet

13

36.1%

wel

13

36.1%

vaak

10

27.8%

0

3

6

9

12

15

Vraag 6a De weg naar de klachtenlijn NZ/lijn en Schadebureau is doorgaans goed te vinden.

Daar getuigt ook de klachtenregistratie van. Of dat hielp is een ander verhaal, zie vervolg vraag 7.

Politie, klacht ingediend bij instanties? niet

32

88.9%

wel

4

11.1%

vaak

0

0.0%

5

10

15

20

25

Vraag 6b Bij de politie krijg je nimmer gehoor en word je steeds doorverwezen.

30

35

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

0

9

Stadsdeel omgevingsmanager niet

27

75%

wel

6

16.7%

vaak

3

8.3%

0

5

10

15

20

25

30

Vraag 6c een bescheiden rol zien we hier van de stadsdeel omgevingsmanager. Niettemin was deze persoon in de moeilijke bouwjaren vanaf 2004 tot aan 2009 een loyale ambtenaar, die veel betekent voor de omgeving en de Werkgroep Overlast Vijzelgracht (verder: WOV)! Hij had helaas weinig daadwerkelijke invloed op de uitvoerende praktijk van het NZ/lijn regiem.

Gemeente overlast tel.nummer niet

30

83.3%

wel

4

11.1%

vaak

2

5.6%

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

0

10

5

10

15

20

25

30

Vraag 6d lijkt irrelevant maar typeert wel een onbekendheid met het gemeentelijk overlastnummer, juist zo nodig in een periode van incidenten op de Vijzelgracht.

Aannemer (Bögl) niet

29

80.6%

wel

5

13.9%

vaak

2

5.6%

0

5

10

15

20

25

30

Vraag 6e voor de aannemer geldt dat de klachten vooral tijdens de BCU bijeenkomsten worden doorgegeven. Soms kan men bij de bouwkeet terecht, maar dat garandeerde nog geen resultaat, dat was afhankelijk van het type hoofduitvoerder van de aannemer.

AT 5 / RTV-NH niet

31

86.1%

wel

4

11.1%

vaak

1

2.8%

0

5

10

15

20

25

30

35

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Vraag 6f bij deze deelvraag had ook het Parool moeten staan, dan was de uitslag zeer waarschijnlijk anders uitgevallen. NZ/lijn is in die tijd erg gevoelig voor slecht nieuwsberichten en het hielp weleens om daar als belangenbehartiger uit de buurt mee te dreigen of het Parool daadwerkelijk te bellen (het was immers ‘oorlog’ in die jaren met af en toe zeer gespannen Verhoudingen in de BCU).

11

7. Zo ja, hoe is daarop gereageerd? Ook qua bejegening:

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Antwoorden ‘in eigen woorden’

12

• Niet zo goed.

• Niet van toepassing.

• Er is beterschap belooft maar dit kwam er niet. Weinig is er met de klachten gedaan. Wel kwam er informatie over wat er gebeurde, maar hier hielden ze zich niet aan (werktijden bijvoorbeeld).

• Vooral informeel.

• Redelijk netjes, afhandeling was inadequaat.

• Je wordt wel serieus genomen maar ze kunnen je meestal niet helpen. Meer om je mening te kunnen ventileren en klachten aan te horen.

• Werd niets mee gedaan.

• Heel armoedig, heel slecht ingelicht, slechte informatie.

• Doorgaans redelijk.

• Niet van toepassing.

• NZ/lijn hoorde aan. Deed niet veel met de klachten.

• Op zich wel goed.

• Afgedaan als niet veroorzaakt door NZ/lijn werkzaamheden of de door u geleden schade valt wel mee, daar kunt u toch mee leven.

• Men zei dat de klachten - een stenen trap voor het huis waar opeens scheuren in zaten - niet door de NZ/lijn kwam, daar bleef het bij.

• Doorgaans met enig effect bejegening door aannemer, stroef.

• N.v.t.

• Vaak vriendelijk maar weinig efficiënt, je werd voornamelijk zoet gehouden.

• In beginperiode moeizaam, later beter.

• Slecht, afstandelijk. Niemand voelde zich verantwoordelijk. Ze waren gewoon bezig met hun werk.

• Laks.

• Niet serieus beantwoord.

• Vrij goed. Met name nadat ons huis was verzakt, was men een en al oor en erkende men de aansprakelijkheid en was men vlot met uitbetalen.

• Doorgaans effectief.

• Na inspectie bleek schade niet door de bouwwerkzaamheden.

• Er is beterschap belooft, maar dit kwam er niet. Weinig is er gedaan met de klachten. Er kwam wel informatie over wat er gebeurde maar er werd hier niet aan gehouden.

• Bleek geen schade van bouwwerkzaamheden.

• Redelijk.

Vraag 7 Overheersend is de reactie: er wordt naar je geluisterd maar er wordt vervolgens niets met je klacht gedaan. Het heeft ons (Gijzelgracht) verrast hoeveel omvangrijker het klagen in de omgeving van de Vijzelgracht is geweest dan we aanvankelijk dachten. Wat hierbij opvalt is de versnippering van het klachtenpatroon in de hele bouwomgeving van vóór de calamiteiten.

Zoals reeds aangegeven leverden twee dicht bewoonde omgevingen (Weteringschans flat/ Lijnbaangracht) slechts 2 reacties op. Ook de rappelbrief deed er niet toe. De voorloper van de stichting Gijzelgracht, de WOV had geen contacten met deze straten. Kennelijk dopten zij hun eigen boontjes, zoals ook uit de klachtenregistratie van NZ/lijn blijkt. Hoe dit te duiden?

8. Wanneer werd u duidelijk dat de stationsbouw veel langer zou gaan duren dan in de (gemeentelijke) voorlichting werd gezegd?

2004

15

41.7%

2005

3

8.3%

2006

11

30.6%

2007

3

8.3%

2008

4

11.1%

9. Wat vond u van de voorlichting en begeleiding van het bouwproces door NZ/lijn in deze periode? goed

3

8.3%

voldoende

2

5.6%

matig

11

30.6%

slecht

15

41.7%

geen mening

5

13.9%

Vraag 9 Uitkomst negatief. Deze vraag wordt herhaald in andere bewoordingen voor de periode van na de calamiteiten: zie vraag 12 en dan is de uitkomst positiever ten aanzien van de metrobouw. Daar komen we op terug.

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht 13

10. Was u in de eerste periode van de bouw voor of tegen de aanleg van de N/Zlijn? tegen

17

47.2%

voor

12

33.3%

neutraal

7

19.4%

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Vraag 10 Vraag 10 Bijna de helft van de omwonenden blijkt tegen de bouw te zijn. Veel actieve deelnemers aan de WOV staan symphatiek tegenover de uitgangspunten van ‘De Bovengrondse’, een actiegroep die überhaupt tegen de bouw van de metrolijn is. Dat waren zij al vanaf de start van de bouw. De calamiteiten voeden het idee het stoppen van de bouw alsnog tot de mogelijkheden behoorden. De commissie Veerman (2009) heeft de opdracht gekregen om de voor- en nadelen van stoppen of voltooien te onderzoeken en daar een advies over uit te brengen.

Ook hier moeten we de vraag verbinden met een andere vraag (17) om een omslag effect te constateren.

14

We gaan nu over naar de latere periode, vanaf het jaar 2009 tot heden

11. Heeft u in deze periode overlast ondervonden? Zo ja, welke?

bestonstort

14

38.9%

lawaainiveau

24

66.7%

werktijden

12

33.3%

trillen diepwand

23

71.9%

verkeer / doorsteek

19

52.8%

bijkomende werkzaamheden onderaannemers 8

22.2%

omgevingsmanagement stadsdeel

0

0%

lange duur van de bouwtijd

24

66.7%

geen

3

8.3%

overig

6

16.7%

Vraag 11 Bij de beantwoording van deze vraag hebben de studenten de respondenten uitdrukkelijk gewezen op een terugblik op de latere periode, voorbij de ‘calamiteiten’.

De last van lange werktijden is enigszins afgenomen, echter het lawaainiveau piekt nog altijd samen met de lange duur van het werk.

Het verkeer vormt ook een factor van betekenis. We mogen van geluk spreken dat de verkeerssituatie nog niet tot zware ongevallen of erger heeft geleid.

Bij het bouwlawaai kwamen we tot de beroerde ontdekking dat geluidspieken worden weggemoffeld doordat de meetmethode uitsluitend met gemiddelden werkt, dagwaarden e.a. langere termijnwaarden. In de betonstort periode betekent dat pure pech als je dan dagen lang zo’n betonmixer voor je (winkel)deur had. Waren het er soms drie tegelijk op de bouwplaats dan vormden de zijstraten de orgelpijpen van het bouwlawaai.

De lange duur van de overlast vormt een nieuw gegeven en meldt zich bij vraag 14 opnieuw. Het wordt duidelijk dat het hier om een dominanteoverlast factor gaat.

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

15

12. Wat vindt u van de voorlichtingsfunctie / nieuwsbrieven van de NZ/lijn goed

11

30.6%

genoeg

14

38.9%

matig

7

19.4%

onvoldoende

2

5.6%

geen mening

2

5.6%

Vraag 12 In deze periode neemt de tevredenheid met de gewijzigde communicatie aanpak van NZ/lijn toe, met name uitgevoerd en geïncorporeerd door het nieuwe omgevingsmanagement: duidelijke nieuwsbrieven verschijnen en prompte reacties op vragen en klachten van omwonenden volgen. De stemming daarover is als het ware omgeslagen t.o.v. de vroegere periode. Niet gevraagd maar wel nagetrokken in de andere bron, blijkt het klachtenpatroon ook veranderd: meer ‘meldingen’ dan klachten en die klachten worden ook serieuzer aangepakt.

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

13. Hoe benaderbaar heeft u de medewerkers van de NZ/lijn gevonden?

16

niet

1

2.8%

nauwelijks

5

13.9%

bereikbaar

16

44.4%

zeer bereikbaar

6

16.7%

geen mening

8

22.2%

Vraag 13 Deze vraag bevestigt nog eens dat het omgevingsmanagement een mentaliteitsverandering heeft ondergaan. De BCU bijeenkomsten krijgen daardoor af en toe zelfs het karakter van een ‘tea party’.

De positieve krachten worden vooral aangezwengeld door de komst van nieuwe NZ/ lijnmedewerkers, de contractmanager Diepe Stations voorop.

De start van een omslag in het omgevingsbeleid kondigt zich aan nog voor de calamiteiten: de komst van een onafhankelijk voorzitterschap van de BCU. Dat tempert de vijandige overlegsfeer.

Pas na de calamiteiten, die een schokgolf veroorzaken zowel bij het afwezige gemeente bestuur als bij het topmanagement van NZ/lijn, neemt de noodzaak om de bewoners en ondernemers meer tegemoet te komen toe. De ombudsman, commissie Veerman en wethouder Herrema leveren een wezenlijke bijdrage in verbetering omgevingsbeleid. Alleen dan zou de metrobouw door kunnen gaan is hun unanieme advies. Al deze krachten helpen de overlastbestrijding en schaderegeling in positieve zin.

Er komt een subsidie voor de inmiddels opgerichte stichting Gijzelgracht. Hun eerste daad is een hoger beroep doorzetten bij de Raad van State met de bedoeling de Milieuwetgeving van

toepassing te verklaren op het bouwterrein, dat inmiddels alle vormen van een industrieterrein heeft aangenomen. Hoewel we deze rechtszaak niet winnen is achter de politieke schermen wel afgerekend met de lange werktijden en het negeren van bewonersprotesten.

14. Heeft u in deze periode overwogen om als bewoner te verhuizen?

ja

3

11.1%

twijfel

3

8.3%

nee

24

66.7%

overig

5

13.9%

Vraag 14 De beantwoording van deze vraag, geconfronteerd met de antwoorden van 15g, geeft aan dat een/vijfde van de bewoners serieus heeft overwogen alsnog te verhuizen. Gezien onze inschatting dat er in de vroegere periode minstens een/kwart van de bewoners vertrokken is kunnen we vaststellen dat velen geworsteld hebben met een moeilijk keuzeproces. De afweging wel of niet te verhuizen vormt o.i. een onderschat aspect binnen het overlastpatroon, aangezien het hier min of meer om een gedwongen vertrek gaat, doorgaans aan stress gebonden en andere negatieve gevoelens (betrek hier ook vraag 16 bij).

15 . Inmiddels is de bouwduur van het metrostation verdubbeld. Hoe kijkt u daar nu tegen aan?

Kijkt uit naar een rijdende metro.

18

52.9%

oneens

10

29.4%

geen mening

6

17.6%

0

5

10

15

20

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

mee eens

17

Een bizarre episode in de bouwwereld. mee eens

23

65.7%

oneens

6

17.1%

geen mening

6

17.1%

0

5

10

15

20

25

Kan nog steeds woedend worden. mee eens

15

44.1%

oneens

16

47.1%

geen mening

3

8.8%

0

5

10

15

20

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Noodzaak voor de stad.

18

mee eens

12

35,3%

oneens

14

41.2%%

geen mening

8

23.5%

0

3

6

9

12

15

Desondanks toch een enorme bouwprestatie. mee eens

12

35.3%

oneens

10

29.4%%

geen mening

4

11.8%

0

2

4

6

8

10

12

Was ik maar verhuisd. mee eens

8

17%

oneens

17

50%

geen mening

11

32.4%

0

10

20

30

40

50

10

15

20

25

Tunnels boren onder Amsterdam vormt een te groot risico.

21

61.8%

oneens

8

23.5%

geen mening

5

14.7%

0

5

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

mee eens

19

Een financieel debacle. mee eens

26

76.5%

oneens

2

5.9%

geen mening

6

17.6%

0

5

10

15

20

25

30

Nooit meer graven en boren tot -30m in Amsterdam. mee eens waarde

20

58.8%

oneens

7

20.6%

geen mening

7

20.6%

0

5

10

15

20

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Politieke besluitvorming rond NZ/lijn op te smalle basis gestoeld.

20

mee eens waarde

23

71.9%

oneens

4

15.5%

geen mening

5

15.6%

0

5

10

15

20

25

Vraag 15 Een samengestelde vraag die vooral het belevingsaspect benadrukt van de overlast.

We hebben deze vragen steeds gekoppeld aan de lange duur van de bouwtijd.

Hier verschijnen veel 40%+ antwoorden, allemaal veelzeggend informatief.

Als we het veiligheidsaspect van de bouw naar voren halen, 15g en 15j, is er een meerderheid van respondenten die zich bewust is van de risico’s die het boorconcept met zich mee brengt.

De stichting Gijzelgracht heeft zich op dit vlak dikwijls gemanifesteerd tijdens het BCU overleg, onder meer om te benadrukken dat bevriezen onder hoge druk van de bouw van de vloer van het stationscasco ons een noodzaak leek. NZ/lijn heeft dat standpunt ook daadwerkelijk meegewogen.

Er rust echter weer geen zegen op de stationbouw: de twee laatste en meest gevreesde incidenten doen zich alsnog voor op de Vijzelgracht: een ‘blow up’ van de Tunnelboormachine (TBM) Molly aan de ZW zijde van het casco begin 2012 en een ‘cave in’ (instorting ondergronds) van de TBM Victoria aan de NO zijde van het casco, september 2012. Vooral deze laatste tegenslag zorgt voor grote paniek en verslagenheid.

Het laatste boorloodje in het hele tracé had een grote ramp kunnen veroorzaken. We gaan hierover nog in overleg met NZ/lijn om over deze twee incidenten meer helderheid te scheppen.

Zeker is dat de Züblin werknemers (het boorteam) hier een heldenrol hebben gespeeld.

16 Hebben standpunten of gevoelens over de metrobouw uw sociale contacten beïnvloed?

• • • • • • • • • • •

• • • • • •

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

• • •

Buurtcontacten versterkt. ‘’Toch iets positiefs’’.

Niet van toepassing.

Positiever.

Ruzie met de partner over verhuizing etc. Relatie met buren, vrienden en omgeving is niet veranderd.

Door verzakkingen geen contact met de omgeving, spanningen binnen familiaire kringen.

Meneer heeft alleen ruzie met zijn partner gehad over de situatie. Meneer wilde graag verhuizen maar zijn partner niet. Verder was er geen onenigheid met de buren, vrienden of omgeving.

Ja. Negatiever.

Ja, het is heel bepalend geweest voor gemoedstoestand. Altijd blij geweest met werk buiten de deur. Zo kon je toch even ontsnappen aan alle overlast. Mevrouw heeft al aangegeven dat het goed zou zijn om ook met man en dochter te praten en daarbij een enquête af te nemen.

Veel minder klanten, klanten bleven weg.

Een vaak stress veroorzakend onderwerp van gesprek met iedereen sinds 1996. Partner, nu ziek en invalide, voorzag toen al dat bouw veel langer zou gaan duren dan gezegd, en dat hij nooit in de NZ/lijn zou reizen terwijl bouw zijn laatste goede jaren verpestte.

Nee. Niet van toepassing.

Ja, met de buren vooral: die denken dat ik er als ondernemer er bijzonder goed zou zijn uitgesprongen en dat wij geen of weinig overlast hebben gehad van de bouw; dat terwijl wij hier erbovenop zaten van 8 tot 18 uur.

Nee. Nee, wel lastig bezoek te ontvangen.

Nee, met niemand.

Met partner de meest gevoelige zaken besproken, zoals mogelijke financiële schade, met buren en omgeving de overlast en bereikbaarheid van de straat en met vrienden vooral grappend.

Ja, positief en negatief Nee.

21

• Neutraal.

Vraag 16. Doorvragen door onze studenten is hier geboden, tegelijk stond dit interviewmoment op gespannen voet met de duur van het enquêtebezoek. Conclusie: zowel de relatiesfeer als het burencontact raakten min of meer betrokken bij de metrobouw, zowel in positieve als in negatieve zin.

17. Heeft uw standpunt over de bouw van de NZ/lijn zich inmiddels gewijzigd?

positiever

6

23.1%

neutraal

6

61.5%

negatiever

4

15.4%

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Vraag 17 Na terugkoppeling met vraag 10 zien we een verschuiving in de richting van een positiever standpunt over de komst van de metrolijn. Menig tegenstander kiest nu voor een neutrale positie. Dat behoeft een verklaring. Wij denken dat hier sprake is van een psychologische omslag waarbij ambivalentie optreedt: respondenten blijven hun oorspronkelijke standpunt een beetje trouw, maar zien ook hun belang groeien van een rijdende metro in eigen omgeving. Daarom maar een neutraal standpunt ingenomen?

22

De Schaderegeling en uitkeringen

18. Heeft u zelf een tegemoetkoming of nadeelcompensatie aangevraagd of gekregen?

maandelijks (aantasting woongenot)

10 27.8%

derving omzet (nadeelcompensatie)

3 8.3%

verkoop woning (planschade)

5 13.9%

vergoeding (cosmetisch, ongemak, etc) 9 25% 14 38.9%

niet van toepassing

0

3

6

9

12

15

Hier wreekt zich de schaarste aan ondernemersreacties. De ondernemers aan de Vijzelgracht ontvangen bijna allemaal een nadeelcompensatie. Hier blijkt de noodzaak van de regelingen door het Schadebureau. Vele regelingen zijn op gang gebracht mede door de lange duur van de bouw en de nieuwe wind die we ruimhartigheid noemen, een verdienste van de commissie Veerman.

De Gijzelgracht zorgt voor verbeteringen van bestaande regelingen en extra ondersteuning en van menig beroep op een schadeclaim.

19. Bent u tevreden over de schaderegeling?

11

32.4%

niet tevreden

3

8.8%

te weinig uitkering

2

5.9%

geen mening

10

29.4%

0

2

4

6

8

10

12

Vraag 19 en 20 De non-respons van winkels en de geen-mening reacties wijten we aan weinig vertrouwen in het enquĂŞtebezoek. Sommige respondenten dachten dat de studenten namens de gemeente in plaats van de Gijzelgracht opereerden. Ook was men bang dat de anonimiteit niet werd nagekomen. De vroegere ervaringen (botte bejegening of moeizame contacten met het

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

voldoende

23

Schadebureau) kunnen een rol hebben gespeeld. We verwijzen hier naar ons eerste evaluatie onderzoek gedaan in 2009 onder omwonenden en ondernemers, hoofdstuk bedrijfsschade2 20. Hoe verliep het contact tussen u en het schadebureau? goed

12

37.5%

matig

4

12.5%

ingewikkeld

4

12.5%

slecht

1

3.1%

overig

11

34.4%

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

21. Omkering van de bewijslast (30 meter zone), heeft u hiermee te maken gehad?

24

nee

24

72.7%

ja

6

18.2%

heeft u nog een claim lopen

0

0%

overig

3

9.1%

Vraag 21 Uit eigen (werkgroep) ervaring weten we dat dit item een lastig onderwerp is geweest en in de praktijk een moeizaam resultaat oplevert.

De stichting Gijzelgracht heeft aandrongen op een regeling die bewoners ontlasten van het aantonen dat de schade aan hun pand expliciet aan de bouw van de NZ/lijn te wijten was.

Daartoe is een regeling in het leven geroepen die de NZ/lijn heeft moeten laten bewijzen dat zij niet de veroorzaker van de gecontateerde schade zijn. Dit is in de wandelgangen de omkering van de bewijslast gaan heten. De ‘goodwill’ die deze regeling heeft opgeleverd is van betekenis geweest en in het belang van de omslag in beeldvorming en uitvoering van het bouwproces van het metrostation. Het leverde zogezegd een goede pers op voor NZ/lijn en vermoedelijk minder advocaatkosten voor burger en gemeente.

2

Enquête Overlast bouw station Vijzelgracht 2009

Alleen voor ondernemers / ondernemers Vraag 22 en 23 Te weinig reacties om een conclusie te trekken 22. Heeft u overwogen uw winkel of kantoor te verplaatsen of op te heffen?

verplaatst

3

30%

getaakt

0

0%

verkocht

0

0%

aangehouden

4

40%

overig

3

30%

23. Vormde de verkeerssituatie, met name het voetgangers tracĂŠ oostzijde, op de Vijzelgracht een beperkende factor voor klandizie? geen beperking

4

36%

wel merkbaar

2

18.2%

van grote invloed

3

27.3%

overig

2

18.2%

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht 25

De belangenbehar tiging

24. U van deze belangenbehartiging wat gemerkt?

ja, nuttig

18

50%

van belang voor omgeving

5

13.9%

weet niet

2

5.6%

actie nauwelijks merkbaar

3

8.3%

soms van betekenis

4

11.1%

overig

4

11.1%

Vraag 24 en 25 Een mooi resultaat voor de belangenbehartiging in algemene zin

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

25. Sedert het jaar 2000 is er ook een belangenbehartiging voor de betrokken buurten gaande via de BCU, een overlegorgaan van buurtbewoners en de NZ/lijn, tot op heden nog steeds in functie. Heeft u dat overleg weleens bezocht?

26

nooit bezocht

6

16.7%

soms wel

10

27.8%

geregeld

16

44.4%

anderzins, via functionaris, buurtbewoner, partner of notulen geĂŻnformeerd

4

11.1%

26. Gemeente en stadsdeel hebben ook in het belang van bewoners, ondernemers gehandeld.

Kunt u aangeven welke instanties en/of personen op enig moment wezenlijk voor u van betekenis zijn geweest? winkeliersvereniging

6

16.7%

WéVé magazine

11

30.6%

personen

10

27.8%

geen

4

11.1%

overig

5

13.9

Vraag 26 Het belang van de BCU bijeenkomsten is onmiskenbaar. Dit onderdeel van het BLVC beleid3 behoeft een nadere beschouwing en willen we onderbrengen in een publicatie waarin het begrip bouwfatsoen inhoud krijgt.

Andere ‘tegenspelers’ en buurtorganisaties doen er ook toe. Allemaal 40% + krachten, de stichting Gijzelgracht voorop, mogelijk ook varend op een recent kompaseffect van ons onderzoek.

We zien hier ook weer het steekproef tekort van ondernemers optreden. Het belang van de ondernemersvereniging De Vijzel komt wel op een andere wijze naar voren: de VijzelCourant, waarin steevast NZ/lijn perikelen aan de orde komen, is in media termen een goede tweede geworden na Het Parool, een zeer verdienstelijk resultaat (zie de laatste vraag), Ook worden er bijeenkomsten gehouden door de ondernemersvereniging De Vijzel.

Bereikbaarheid, Leefbaarheid, Veiligheid en Communicatie, een belangrijk regiedocument van de opdrachtgever

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

3

27

27. Tenslotte nog een vraag over de media. Heeft de krant of ander medium een informerende rol gespeeld voor u? jazeker

15

41.7%

regelmatig

6

16.7%

soms

7

19.4%

niet

7

19.4%

geen mening

1

2.8%

Vraag 27 De 40%+ norm laat hier een medium drieluik zien waar behalve Het Parool, AT5 en de Vijzelcourant bij horen. De eerste twee zijn gevreesd door de NZ/lijn, tegenwoordig de Dienst Metro en Tram genaamd. Het Parool en AT5 waren / zijn gretige nieuwsgaarders, dikwijls belust op NZ/lijn ‘incidenten’. Zij hebben in hoge mate van jaar tot jaar de beeldvorming bepaald omtrent de voortgang van het bouwproces. Nog steeds is de communicatieafdeling van NZ/lijn zich bewust van eigen kwetsbaarheid voor deze Amsterdamse media. Ook de stichting Gijzelgracht heeft zo nogal wisselende ervaringen opgedaan met deze media.

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

28. Zo ja, welk medium?

28

Parool

25

83.3%

Volkskrant

3

10%

NRC

9

30%

Trouw

0

0%

AD

0

0%

Vijzelcourant

16

53.3%

Telegraaf

1

3.3%

AT

5

15 50%

RTV NH

2

6.7%

0

5

10

15

20

25

Conclusie Samenvattend stellen we dat de stationsbouw op de Vijzelgracht een beroerde periode betekende voor zowel omwonenden als de ondernemers. In die periode tot 2009 constateren we een zwakke en afwezige overheid. De start van het NZ/lijn project heeft daar zeker onder geleden4.

Gedurende de tweede periode is er duidelijk een verbetering in de situatie ontstaan. Maar de lange duur en mildere overlastvormen blijven. Het bronnenmateriaal liegt er niet om, de tweede periode is ‘menselijker’, het slachtofferschap wordt beter onderkend en de belangenorganisaties vinden veel meer gehoor bij de gemeentelijke overheid, incluis de Dienst Metro en Tram. Dit gaat vooralsnog samen met rechtszaken die bewoners afdwingen.

Van de aanvankelijk goede bedoelingen van de opdrachtgever kwam al snel weinig terecht.

De (stiekeme) wijziging van de bouwmethode van wanden-dak naar een open maaiveldklus pakt verbijsterend uit. Daar is nog steeds geen duidelijkheid over: is hier sprake geweest van een welbewuste manipulatie van de bewonersomgeving? Werd hier op voorzienbare wijze ook de gemeenteraad misleid?

Naast de enorme overlastperiode vormde het veiligheidsaspect voor de belangenbehartiging een hoofdstuk apart. Bijna alle gevreesde vormen van ‘incidenten’ hebben zich voor gedaan! De Vijzelgracht was daarvan het epicentrum. Een deel van onze respondenten blijkt zich daarvan bewust te zijn.

In de werkgroep van de stichting is veel kennis van funderingen en wateroverlast aanwezig. Ook het kritisch besef van de omwonenden doet ertoe. Deze gezamenlijke expertise zorgt ervoor dat in de BCU bijeenkomsten het veiligheidsaspect steeds een punt van bespreking is.

De ‘blow out’ aanvang 2012 werd door ons nog weg gegrapt (‘vulkanisme’ op de Vijzelgracht), maar de ‘cave in’ september 2012 vonden wij angstaanjagend. De werkgroep wist meteen dat een groot alarm van een actiegroep het probleem alleen maar zou verergeren: te erg om NZ/lijn werknemers, het crisisoverleg en bewonersomgeving extra mee te belasten. Compassie dus.

Het is goed afgelopen met het laatste incident, maar dit leidt naar een gevolgtrekking: een tunnel boren in een oude stadsbodem, vervuild met restanten kademuur, bezinksels van vroegere tijden en bovengronds een kwetsbare monumentale bebouwing vormt o.i. een te groot risico voor herhaling van de gevolgde bouwmethode. Ons standpunt: nooit meer doen.

Amsterdam, januari 2016.

Namens de stichting Gijzelgracht Jan Monasso

4 5

De NZ/lijn raadsenquête 2012 toont aan dat er sprake is van een groot ‘politiek tekort’.

Vergelijk de bouwduur (5 jaar) van het Stopera project.

Enquête bouwoverlast stichting Gijzelgracht

En hoe lang kan je bewoners in een dichtbevolkte buurt achter bouwhekken zetten? Is hier sprake van een milieudelict? Het Bouwbesluit zegt daar niets over. De lange duur van de stationbouw blijkt een stille kracht van formaat. De woede en het leed daarover is voor velen nog niet weg.

Misschien gaat er een waarschuwende werking uit om in het Bouwbesluit een beperking van de bouwduur op te nemen. Het betreft dan grootstedelijke bouwprojecten in een dichtbevolkt gebied. Een bouwtermijn op een vaste locatie van 5 jaar5 valt te overzien, mits handhaving en sancties in geval van overschrijding worden toegepast.

29

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

30

constructie diepwanden

slopen oude kademuur

voorbereiding bouwplaats

werktijden

vrouw

trillen diepwand planken

man

graaf- en afvoerwerk

bouwlawaai in het algemeen

Bijlage 1.

Belevingswereld man / vrouw 100 90 80 70

60 50

40 30

0

20 10

G

Colofon

Tekst Jan Monasso Grafisch ontwerp & fotografie prre*, Helena van Gelder uitgave van Stichting Gijzelgracht print drukkerij robstolk digitaal ISSUU - prre* publicatie issuu.com/helenavangelder

Stichting Gijzelgracht

Volg ons op718 Prinsengracht

1017 LB Amsterdam

t 06-21511532 e rentedeweerd.oa@gmail.com

www.twitter.com/gijzelgracht www.facebook.com/Gijzelgracht www.plus.google.com/104698405005091048468 www.linkedin.com/grp/home?gid=6538590 https://gijzelgracht.wordpress.com

www.gijzelgracht.nl

Stichting Gijzelgracht Prinsengracht 604 1017 KS Amsterdam e. info@gijzelgracht.nl www.gijzelgracht.nl

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht

Amsterdam, 2016

31

32

EnquĂŞte bouwoverlast stichting Gijzelgracht