Wie waren de Borski's?

‘De ondernemende Borski’s pendelden tussen hun grachtenpanden in Amsterdam en hun grote landgoederen tegen de rand van Haarlem’

Jan Kees Kokke fietst in zijn jeugd regelmatig langs de landgoederen in Overveen, Elswout en Bloemendaal en door de uitgestrekte duingebieden naar de zee. Lang had hij geen besef van wat zich daar allemaal zou hebben afgespeeld. “Ik wilde graag weten wat het verhaal achter deze bijzondere landgoederen was.” Recentelijk verscheen het boek De Borski’s dat hij schreef over de bewoners van deze stukken grond.

Het was een lange, maar boeiende speurtocht waarin hij steeds nieuwe ontdekkingen deed. “Zie het als een puzzel waar je blij bent met elk stukje dat past”, vertelt Jan. Al snel bleek dat er een samenhang bestond tussen de bewoners van de verschillende buitenplaatsen. “Ze waren aaneengesloten van Aerdenhout tot Elswout, Overveen en Bloemendaal.” Het waren van

Johanna Borski-Van de Velde, later bekend als ‘Weduwe Borski’. Ze bouwde na het overlijden van haar man verder aan de toekomst van de familiebedrijven en vergrootte het grondbezit. Zij is de rijkste zakenvrouw die Nederland ooit heeft gekend.

oorsprong twee sterk met elkaar verwante families die hier met hun nazaten deze landgoederen in bezit hadden. De Borski’s waren vermogend geworden met hun handel in geld en waardepapieren, de familie Van der Vliet met groothandel in constructie-ijzer. De eerste Borski die hier uit Amsterdam neerstreek was Willem I. Hij kocht in 1805 het landgoed Elswout in Overveen en breidde het spoedig uit met omliggend grondgebied. Veel vermogende families in Amsterdam kochten in die tijd een zomerverblijf buiten de stad. Jan legt uit dat het in die tijd niet fris was in de hoofdstad. “De grachten stonken enorm in de warme zomer.” Families trokken graag naar de Haarlemse duinstreken of de Vechtstreek.

ONDERNEMEND

Van generatie op generatie pendelden de ondernemende Borski’s tussen hun grachtenpanden in Amsterdam en hun grote landgoederen tegen de rand van Haarlem. De familie was in Amsterdam betrokken bij een tal van ondernemingen en instituten die vandaag de dag nog steeds bestaan. Denk aan de Nederlandsche Bank, de Nederlandse Handels-Maatschappij en de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij. Daarnaast waren zij ook actief als bestuurders van vele organisaties en instituten zoals de Amsterdamsche Duinwater-Maatschappij tot Artis.

Jan speurde in tal van archieven en sprak met verre nazaten. Boeiende informatie over het leven van de Borski’s begin negentiende eeuw trof hij ook aan in een bewaard gebleven bundel brieven, die Willem Borski I schreef aan zijn vrouw, kinderen en zakenrelaties. “Zo schrijft hij in deze brieven gedetailleerd over zijn in die tijd riskante buitenlandse reizen”, legt Jan uit. “Hij houdt zijn vrouw altijd uitvoerig op de hoogte van zakelijke kwesties, vrij uitzonderlijk in die tijd. Intussen vraagt hij voortdurend naar haar, zijn kinderen en allerlei huishoudelijke drukte. Uit de brieven blijkt dat Willem Borski I een warme band onderhield met zijn gezin. Dat telde acht kinderen, waarvan vier jongens en vier meisjes.”

Voor de Borski’s gold, grond is macht. Met deze fi losofi e in zijn gedachten breidt Willem Borski I hun grondbezit in Overveen en Bloemendaal in de loop der tijd aanzienlijk uit. Achter zijn landgoederen strekten zich de Borskiduinen tot aan de Noordzee uit. Willem Borski I tobde met zijn gezondheid en overleed op vroegtijdig 49-jarige leeftijd. Hij laat een vermogen aan kapitaal, landgoederen, grondbezit en grachtenpanden in Amsterdam na aan zijn echtgenote en acht kinderen. Zijn weduwe, Johanna BorskiVan de Velde, bracht acht kinderen groot en zet de fi rma met succes voort. Als ‘Weduwe Borski’ zal zij tot op de dag van vandaag bekend staan als de rijkste en machtigste zakenvrouw die ons land ooit kende.

Haar oudste dochter Bartha Borski is de eerste in de familie die met een lid van de vermogende familie Van der Vliet trouwt. Later zou een zoon van dit echtpaar Van der Vliet-Borski trouwen met zijn nicht, een meisje Johanna Borski. De families kennen elkaar goed vanwege hun actieve rollen in het Amsterdamse zaken- en societyleven. De Van der Vlieten waren vrijwel gelijk met de Borski’s vanuit Amsterdam in het Bloemendaalse neergestreken. Generatie op generatie bestuurden zij sinds 1754 de fi rma Gebr. Van der Vliet ‘De IJzerstaven’. Inmiddels is de ijzerhandel nog steeds de oudste actieve fi rma in Nederland.

LANDGOED ELSWOUT

Na het overlijden van de weduwe Borski, erfde haar zoon Willem II Elswout het bedrijf. Hij wist het vermogen van de fi rma en het ›

Willem Borski I Willem Borski II

Willem Borski III, ook wel Junior genoemd. De laatste Borski die op Elswout woonde. Johanna Jacoba Borski trouwde met haar neef David van der Vliet, zoon van Bartha Johanna Borski en Jan van der Vliet.

grondbezit in Overveen nog verder uit te breiden. “Willem Borski II stond bekend als een ‘sober heer zonder grandeur’. Adellijke types en nouveau riches verachtte hij. Hij liep in oude, verstelde broeken en toch was hij één van de rijkste Nederlanders in die tijd”, vertelt Jan. Na zijn overlijden konden zijn drie kinderen zich financieel alles permitteren. Zijn zoon, Willem III, had een ongelukkig huwelijk, dat kinderloos bleef, zo beschrijf Jan in het boek. “Toch droomde hij van een nieuw, machtig huis Elswout, zoals hij ze gezien had in Engeland tijdens de vele jachtpartijen bij bevriende landheren daar.” Hij liet het oude huis Elswout afbreken en, door de toen bekende architect Muysken, een ontwerp voor een nieuw landhuis maken. De bouw was maar net begonnen of Willem Borski III overleed op zijn ziekbed in Cannes.

De bouw werd stopgezet en alleen de muren bleven staan met een provisorisch dak erop. Het zou bijna anderhalve eeuw duren voordat het gebouw volgens de oorspronkelijke tekeningen van de architect Muysken zou worden afgebouwd. Dan zal de huidige eigenaar, vastgoed bedrijf Cobraspen, het gebouw terugbrengen in de originele staat zoals het ooit bedoeld was. Die gebeurtenis vindt plaats in het door de gemeente uitgeroepen Borski-Jaar 2023. “Er zijn misschien weinig grote steden in Nederland die zo’n mooie en uitgestrekte achtertuin bezitten als Haarlem waarin zoveel historie verborgen ligt”, aldus Jan. Het is voor Haarlemmers volgens hem belangrijk te weten wat zich hier afspeelde. Dat is dan ook de reden geweest voor het schrijven van zijn boek. “Het lijkt mij leuk als het voor mensen iets gaat betekenen. Dat je door Elswout wandelt en weet wat daar allemaal is gebeurd.” ✶

De Borski’s – Amsterdammers in Bloemendaal is uitgegeven door Uitgeverij Belle Epoque.

Het 400 pagina’s tellende boek is rijkelijk geïllustreerd en kost € 34,50. Verkrijgbaar bij de plaatselijke boekwinkels.