Μανώλης Αναστασάκης, Editorial στο GRAD Review No 1/2017α, "Αστικός Βελονισμός", σελ. 5.
Οι πόλεις δεν αναπτύσσονται με ομοιόμορφο ρυθμό και το διάγραμμα της εξέλιξής τους προσομοιάζει περισσότερο με την απρόβλεπτη και ανήσυχη πορεία ενός χρηματιστηρίου παρά με τη ρυθμικότητα ενός καρδιογραφήματος. Ήπιες περίοδοι ανάπτυξης διακόπτονται από εξάρσεις επιτάχυνσης - ενίοτε και επιβράδυνσης - αστικών μεταλλαγών. Στο τεύχος 8-9 παρουσιάστηκαν ορισμένα μεγάλα έργα για την Αθήνα μερικά από τα οποία ήδη την αναμορφώνουν. Σε αυτό το τεύχος 11 (τεύχος 1 για το Grad review) η προσοχή στρέφεται σε σημειακές και μικρής κλίμακας παρεμβάσεις στο σώμα της πόλης οι οποίες όμως έχουν μεγάλο αντίκτυπο στην αναζωογόνηση της περιοχής όπου εντάσσονται.
Οι παρεμβάσεις μικρής κλίμακας σε επίπεδο γειτονιάς έχουν αποκτήσει τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη σημασία, από τη στιγμή μάλιστα που η οικονομική κρίση έχει περιορίσει τις δυνατότητες εκτεταμένων και φιλόδοξων σχεδίων. Το φαινόμενο αυτό αναπτύσσεται εδώ από την Nora Prins της οποίας η μεταπτυχιακή διατριβή τιτλοφορείται ακριβώς “Urban Acupuncture”. Αυτή η στόχευση στη μικρή κλίμακα έχει λάβει τον όρο Αστικός Βελονισμός. Πρόκειται για μία προσέγγιση για τις μικρής κλίμακας αστικές αναπλάσεις η οποία προσιδιάζει στον ιατρικό βελονισμό, χρησιμοποιεί δηλαδή την ελάχιστη προσπάθεια για να πετύχει το μέγιστο αποτέλεσμα (βλ. Shidan and Qian, Urban Acupuncture, 2011). Ένας από τους πρωτεργάτες του αστικού βελονισμού, ο Jaime Lerner του οποίου η προσέγγιση είναι ότι οι πόλεις δεν αποτελούν προβλήματα αλλά είναι οι λύσεις, αναφέρει στο κείμενό του για το τεύχος μας: «η αρχή του βελονισμού είναι η δυνατότητα να βελτιώνεται ένα ολόκληρο σύστημα μέσα από μία στοχευμένη, ακριβή και λεπτεπίλεπτη παρέμβαση».
Αυτή η προσέγγιση αρχίζει να διαδίδεται όλο και περισσότερο στους ακαδημαϊκούς κύκλους και στη μεταπτυχιακή του εργασία ο Rick Hoogduyn διατυπώνει με ωραίο τρόπο ότι η θεωρία του Αστικού Βελονισμού λειτουργεί ενεργοποιώντας μικρές «σπίθες» στα αποδυναμωμένα σημεία και τις ρωγμές της αστικής πραγματικότητας με τη χρήση παρεμβάσεων μικρής κλίμακας. Βέβαια, τέτοιου είδους σημειακές παρεμβάσεις πάντα υπήρχαν στο αστικό περιβάλλον και μας το υπενθυμίζει εδώ η Ελένη Λιάτσου με το παράδειγμα της πλατείας Χαρίτων στη Γλυφάδα. Όσο για το μέλλον, ο Ξενοφών Διαλεισμάς διερωτάται εάν το εργαλείο αυτό του αστικού βελονισμού δεν είναι μια ευκαιρία για τις ελληνικές πόλεις ώστε να εδραιωθεί ένα νέο παράδειγμα δράσης στη ζωή μας σε αυτές.
Είναι αναμενόμενο ότι ο Αστικός Βελονισμός αφορά κυρίως παρεμβάσεις σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους. Όταν δε πρόκειται για αναπλάσεις μικρών χώρων πρασίνου, ο όρος που έχει επικρατήσει είναι «Πάρκα Τσέπης». Οι Σταμάτης και Λάμπρος Σεκλιζιώτης αναπτύσσουν εδώ τη διεθνή και ελληνική εμπειρία γύρω από τα Πάρκα Τσέπης και τη σημασία για την επιτυχία παρόμοιων δράσεων της πρωτοβουλίας και της συμμετοχής των πολιτών.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν στην Ελλάδα παραδείγματα παρεμβάσεων τα οποία εντάσσονται στην προσέγγιση του Αστικού Βελονισμού, Παρουσιάζουμε εδώ την έξοχη μελέτη ΠΧΑΘΗΝΑ των buerger katsota architects για τον πεζόδρομο της οδού Καλλισπέρη δίπλα στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης. Πρόκειται για έναν πεζόδρομο – χώρο παιχνιδιού του οποίου ο ανάγλυφος, ανοικτός ροϊκός χώρος προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες στα παιδιά για ανακάλυψη και παιχνίδι. Ο χώρος αγκαλιάστηκε αμέσως από τα παιδιά της γειτονιάς και είμαι προσωπικά πολύ τυχερός που η κόρη μου συναντάται με φίλους της και παίζει εκεί σχεδόν καθημερινά.
Εξαίρετη παρέμβαση αποτελεί και η ήπια ανάπλαση του 1ου προβλήτα Λιμένα Θεσσαλονίκης σε μελέτη της Κ. Ουδατζή. Πέραν των ήπιων επεμβάσεων σε επιστρώσεις και αστικό εξοπλισμό, η επίστρωση και μόνο με φυσικό ξύλο του κρηπιδώματος αναζωογόνησε σε απίστευτο βαθμό τη χρήση του ως χώρου χαλάρωσης και ενατένισης του λιμανιού.
Μία ιδιωτικής φύσεως πρωτοβουλία είναι το Latraac Project του Ζάχου Βάρφη. Σε ένα μικρό οικόπεδο στον Κεραμεικό αναπτύσσεται η δραστηριότητα του transition skateboarding στη βάση μίας εξαίρετης αρχιτεκτονικής σύνθεσης διπλής καμπυλότητας όπου ο σχεδιασμός με 3d εργαλεία επέτρεψε να μεταφερθεί στην κατασκευή η τρισδιάστατη γεωμετρία του συνόλου.
Οι διαστάσεις της διαδικασίας του αστικού βελονισμού εκτείνονται από τη φύτευση ενός πεζοδρομίου έως την αναζωογόνηση μιας γειτονιάς. Σε κάθε περίπτωση η συμμετοχή των κατοίκων αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας. Η εικαστικός Μαρία Οικονομοπούλου αναφέρει εδώ σε συνέντευξή της στην Άρτεμις Ποταμιάνου τον τρόπο με τον οποίο ενέπλεξε στη δράση της Growing Ground στη Ελευσίνα τους κατοίκους της περιοχής με στόχο τη φροντίδα, το δανεισμό, την προσφορά στην οργάνωση του δημόσιου χώρου. Στον εικαστικό χώρο δεν είναι ασυνήθεις παρόμοιες δράσεις, στον αρχιτεκτονικό χώρο όμως μόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αποτυπώνεται και να ορίζεται αυτή η διαδικασία της στοχευμένης παρέμβασης στη μικρή κλίμακα της πόλης. Με αφορμή τη δημοσίευση σε
αυτό το τεύχος των βραβευμένων διπλωματικών εργασιών του 2015, διαπιστώνουμε την απουσία αυτής της προβληματικής για τον αστικό χώρο στις εργασίες των φοιτητών. Αυτό το τεύχος φιλοδοξεί να συμβάλει στην ανάδειξη της σημασίας που καταλαμβάνει ο αστικός βελονισμός για το βιώσιμο μέλλον των πόλεων.
Μανώλης Αναστασάκης από το άρθρο αρχισυντάκτη στο GRAD Review No 1/2017α.