Μανώλης Αναστασάκης, Editorial στο Grad Review No 3/2018, “Διπλωματικές εργασίες, ένας καθρέφτης με δυο όψεις” , σσ.7-9
Στο ξεκίνημα αυτής της εκπνέουσας δεκαετίας του ’10 παρουσιάστηκε η διαδικασία της βράβευσης διπλωματικών εργασιών ελλήνων φοιτητών αρχιτεκτονικής. Σε αυτά τα δέκα σχεδόν χρόνια των ετήσιων διακρίσεων έχει δημιουργηθεί μία ικανοποιητική εικόνα, αν και όχι εξαντλητική ούτε απαραίτητα αντιπροσωπευτική, σχετική με τα θέματα τα οποία επιλέγουν οι φοιτητές, με το περιεχόμενο των προτάσεών τους και με τον τρόπο παρουσίασής τους. Αυτή η εικόνα έχει δύο όψεις. Στη μία της όψη αντανακλάται το εκπαιδευτικό πλαίσιο, η σχολή δηλαδή και το ανθρώπινο δυναμικό της, μέσα στο οποίο ωρίμασε και εκπονήθηκε η εργασία. Είναι η όψη η οποία κλείνει την περίοδο φοίτησης και εμπεριέχει το κεκτημένο της. Στην άλλη όψη αποτυπώνεται η προσωπικότητα και οι ιδιαίτερες ικανότητες του φοιτητή. Είναι μία όψη υπό διαμόρφωση και με ανοιχτή τη δυναμική της.
Το κάδρο το οποίο συγκρατεί τις δύο αυτές πλευρές των διπλωματικών είναι ενιαίο, μπορούμε όμως να διακρίνουμε στη διάρκεια μίας δεκαετίας τις βασικές παραμέτρους που συγκροτούν την κάθε του πλευρά. Η κριτική επιτροπή, με διαφορετική σύνθεση ανά έτος, σκόπιμα αποτελείται από αναγνωρισμένους αρχιτέκτονες πεδίου. Με αυτόν τον τρόπο αποσπάται η διπλωματική εργασία από το ακαδημαϊκό της πλαίσιο – και τα αντίστοιχα κριτήριά του – και διαγωνίζεται με όρους πλησιέστερους προς την αρχιτεκτονική πρακτική. Ένα ερώτημα λοιπόν το οπoίο μπορεί να τεθεί και διερευνηθεί είναι η σύνδεση των σπουδών με το επάγγελμα. Σε μία αμιγώς επιστημονική εκδοχή του ερωτήματος, θα ήταν σαν να διαγωνίζονται τελειόφοιτοι ιατρικών σχολών στη διάγνωση ασθενειών ενώπιον έμπειρων ιατρών. Προφανώς μία κριτική επιτροπή δεν αναζητά σε τελειόφοιτους την εμπειρία αλλά τη δημιουργικότητα και τις δυνατότητες που εμπεριέχονται στη σχεδιαστική πρόταση. Τα αποτελέσματα των κρίσεων αυτών των τελευταίων χρόνων είναι αποκαλυπτικά: δύο στις τρεις διπλωματικές δεν περνάει το κατώφλι για μια δεύτερη ματιά, παρά το ότι οι διαγωνιζόμενες εργασίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το μέσο όρο. Φαίνεται λοιπόν ότι και στον αρχιτεκτονικό κόσμο αντανακλώνται τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας – έχει καταγραφεί πολλάκις - όπου αναδύονται λίγοι άριστοι, με τους πολλούς να πλέουν κάτω του μετρίου. Μεταφέρονται έτσι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση οι παθογένειες από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια όπου κυριαρχεί η αποστήθιση και η έλλειψη ερευνητικού πνεύματος. Όσοι πραγματοποιούν μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό ανακαλύπτουν καθυστερημένα όχι μόνον τί πραγματικά σημαίνει εκπονώ ερευνητική εργασία αλλά και πόσο επιφανειακή είναι η αλίευση ενός όγκου πληροφοριών μόνον από το διαδίκτυο.
Στα καθ’ ημάς, το τίμημα αυτού του εκπαιδευτικού μοντέλου αποτυπώνεται στις διπλωματικές εργασίες με την έλλειψη δύο βασικών παραμέτρων του σχεδιασμού, παρά το ότι οι παράμετροι αυτοί απασχολούν έντονα τις τελευταίες δεκαετίες την αρχιτεκτονική κοινότητα παγκοσμίως. Μία βασική παράμετρος στο σύγχρονο σχεδιασμό είναι η αειφορική προσέγγιση. Σε διαγωνιζόμενες διπλωματικές εργασίες σε ιστοσελίδες του εξωτερικού δεν δίνεται πλέον ιδιαίτερη έμφαση στην ανάδειξη του αειφορικού σχεδιασμού διότι αυτός θεωρείται δεδομένος και ενταγμένος στην κάθε πρόταση όπως η στατικότητα, η λειτουργικότητα κ.α. Στα ελληνικά παραδείγματα η βιοκλιματική παράμετρος είτε απουσιάζει είτε είναι κατά βάση επιφανειακή. Μία δεύτερη βασική παράμετρος του σύγχρονου σχεδιασμού είναι η κοινωνική ευαισθησία. Αυτό οδηγεί τις σχεδιαστικές προτάσεις να υποβαθμίζουν τον εντυπωσιασμό και να δίνουν έμφαση σε λύσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα και ανάγκες.
Σε ότι αφορά τις διπλωματικές στην Ελλάδα διαπιστώνεται ότι τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μία μετατόπιση στη θεματολογία, από τις αμιγώς κτιριακές προτάσεις, σε εκείνες όπου το βασικό αντικείμενο του σχεδιασμού είναι είτε το φυσικό τοπίο είτε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές. Αυτό αντικατοπτρίζει τον συγχρονισμό του βηματισμού των ελληνικών σχολών σε σχέση με τη διεύρυνση του αντικειμένου των σπουδών το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει κάθε μορφή ανθρώπινης παρουσίας και κατοίκησης. Συχνά όμως η σχεδιαστική πρόταση του έλληνα φοιτητή περιορίζεται μορφολογικά σε μία γνώριμη ή και παλαιότερη αρχιτεκτονική γλώσσα.
Τα κείμενα που δημοσιεύονται εδώ δεν αποτελούν κριτικές αποτιμήσεις του «θεσμού» των διπλωματικών εργασιών. Στην ενότητα «Διασταυρώσεις» μιλούν οι επαγγελματίες οι οποίοι έχουν διατελέσει μέλη κριτικών επιτροπών. Είναι η ματιά της ενθάρρυνσης προς το νέο αρχιτέκτονα. Στην ενότητα «Παρεμβάσεις», η εμπειρία της καθοδήγησης διπλωματικών εργασιών οδηγεί τους διδάσκοντες σε μία κριτική ματιά ως προς περιεχόμενο των σπουδών αλλά και ως προς τη διασύνδεση των σπουδών με το επάγγελμα. Είναι η ματιά της μίας πλευράς του καθρέφτη. Και η άλλη όψη του καθρέφτη; Κατά τον Άγγελο Αντωνόπουλο, η Διπλωματική εργασία (αναφέρεται στην εδώ συνέντευξή του στους καλλιτέχνες) αντανακλά περισσότερο τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του σπουδαστή, παρά το πνεύμα και τον χαρακτήρα του Εργαστηρίου. Στους αρχιτέκτονες, τους οποίους βαραίνει μία αυξημένη κοινωνική ευθύνη, η μετριότητα είναι πρόβλημα για όλους, γιατί όπως αναφέρει εδώ ο Νίκος Κτενάς, αρχιτεκτονική είναι ότι έχει σχέση με το χώρο του ανθρώπου, από μία διαμόρφωση του εδάφους μέχρι την διαμόρφωση μιας ολόκληρης πόλης.
Μανώλης Αναστασάκης από το άρθρο αρχισυντάκτη στο Grad Review 3/2018