DΙΑGRAMS| Oι Χωρικές Κατασκευές της Κίνησης by GRADreview

Diagrams

οι Χωρικές Κατασκευές της Κίνησης

DΙΑGRAMS oι Χωρικές Κατασκευές της Κίνησης

Επιβλέπ. καθηγητές : Σταύρος Γυφτόπουλος Ιφιγένεια Μάρη Ειδικοί σύμβουλοι : Γεωργία Αντζάμπου Νίκος Κουρνιάτης

ΜΑΡΙΑ ΒΛΑΧΟΣΤΕΡΓΙΟΥ

ΔΙΑΛΕΞΗ Σεπτέμβριος 2015

Ε.Μ.Π. Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Αφιερωμένο σε εκείνους, που επιλέγουν να συνδυάζουν αυτά που αγαπάνε...

Θέλω να ευχαριστήσω: τους Επιβλέποντες καθηγητές Ιφιγένεια Μάρη

Αρχιτέκτονα, που στάθηκε ακούραστα δίπλα μου και με την γνώση της θεωρητική και πρακτική σε θέματα χορού και κίνησης με καθοδήγησε και με οδήγησε σε κατευθύνσεις πρωτόγνωρες για μένα.

Σταύρο Γυφτόπουλο

Αρχιτέκτονα, για τις πολύτιμες συμβουλές, τις εύστοχες παρατηρήσεις του και την εποικοδομητική κριτική του στην πορεία αυτής της εργασίας.

και τους Νίκο Κουρνιάτη

Αρχιτέκτονα και Ειδικό επιστήμονα σε θέματα Γεωμετρίας, για τη βοήθεια του στη διαδικασία ανακατασκευής του χώρου και των διαγραμμάτων κίνησης.

Γεωργία Αντζάμπου

Χορογράφο και χορεύτρια του Σύγχρονου Χορού, για τη συνεργασία της, τις συζητήσεις και την θεωρητική καθοδήγηση της σε θέματα χορού.

Περιεχόμενα

.Εισαγωγή .Θεωρία

2. Έννοιες που διέπουν τα δυο συστήματα

Α. Χορός Β. Αρχιτεκτονική Γ. Το δίπολο ‘χωρογραφία – χορογραφία’

1. Ερμηνεύοντας την αρχιτεκτονική, το χορό και τη σχέση τους

17 21 21

Α. Κίνηση Β. Χώρος Γ. Χρόνος

.Το τρίπτυχο σώμα-κίνηση-χώρος κι οι διαφορετικές ερμηνείες του μέσα από διαδοχικά συστήματα σημειογραφίας και οπτικοποίησης του χορού

27 27 30 30

1. Σημειογραφία της κίνησης 2. Διαφορετικά μοντέλα σώματος κι η ερμηνεία τους

Α. Το σώμα διαβήτης 18ος αιώνας Αυλικό και κλασσικό μπαλέτο Τα πρώτα διαγράμματα κίνησης και το σύστημα τουRaoul-AugerFeuillet

Β. Το εξπρεσσιονιστικό σώμα

Πρώτο μισό 20ου αιώνα Εξπρεσιονιστικός σύγχρονος χορός Το σύστημα του Rudolf von Laban

Γ. Το αυτοαναφερόμενο σώμα

3. Παρατηρήσεις και συμπεράσματα: Το πέρασμα από τις διακριτές στις συγχρονικές σχέσεις

Σύγχρονη εποχή, ‘60 και έπειτα Νέος χορός Ψηφιακά διαγράμματα και οι τεχνολογίες οπτικοποίησης του William Forsythe

.Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced 1. Δεδομένα και Ζητούμενα 2. Παρουσίαση των δομικών στοιχείων του project 3. Μέθοδος και εργαλεία ανάλυσης του project 4. Ανάγνωση και Ερμηνεία του project μέσω διαφορετικών Layers

51 54

5. Συνολική Ερμηνεία του project

57 61 63 64 67 80 84 92

.Eπίλογος

.Βιβλιογραφία .Βιογραφίες συγγραφέων

97 101

Α. Οπτικά στοιχεία | Περιβάλλον Β. Ακουστικά στοιχεία Γ. Cueing system και Χορευτές Δ. Χωρικά στοιχεία κίνησης Ε. Δυναμικά στοιχεία κίνησης ΣΤ. Μορφή της κίνησης

«Τι θα συνέβαινε άραγε αν, αντί να κατασκευάζουμε απλώς τη ζωή μας, είχαμε την τρέλα ή την φρόνηση, να την χορέψουμε; Ροζέ Γκαρωντύ

«Κι αυτό, γιατί τίποτε δεν είναι πιο αποκαλυπτικό από μια κίνηση. Αυτό που είστε, βρίσκει την έκφραση του σε αυτό που κάνετε». Μάρθα Γκράχαμ

Εισαγωγή «Η σκέψη και οι αισθήσεις συναντώνται σε μια νέα διάσταση, όπου κάθε σταγόνα ιδρώτα, κάθε λύγισμα των μυών, κάθε λαχάνιασμα, γίνονται σύμβολα μιας ιστορίας, που το σώμα μου αναπαράγει την κίνηση της, καθώς η σκέψη μου αγκαλιάζει το νόημα της». Claude Levi Strauss

Σ’ όλους τους χρόνους και τους πολιτισμούς η κίνηση του σώματος, το ίδιο το ανθρώπινο σώμα κι η έκφραση του, επιδέχθηκε πολλαπλά επίπεδα ερμηνείας και αξιοποίησης σε όλους τους τομείς έκφρασης κάθε κοινωνίας, στις τέχνες, στην αρχιτεκτονική, στο χορό, στη θρησκεία. Κάθε πολιτισμός είχε το δικό του μοντέλο σώματος, που εξέφραζε τις γενικότερες αντιλήψεις του για τη συμπεριφορά της ανθρώπινης σωματικότητας στο χώρο διαμέσου της κίνησης. Το αντικείμενο αυτής της εργασίας δεν είναι μια γενική ιστορική αναδρομή, αλλά η έρευνα του σώματος και της κίνησης του στο χώρο σε σχέση με τους τομείς του χορού και της αρχιτεκτονικής. Θα μελετήσουμε, συνεπώς, το τρίπτυχο σώμα – κίνηση – χώρος. Μέσα από την ιδιαίτερη τέχνη του χορού, διαπιστώνει κανείς ότι για διαφορετικό είδος σώματος, προκύπτουν διαφορετικές αντιλήψεις περί χώρου. Άρα η αρχιτεκτονική διερεύνηση και σύλληψη του χώρου, επηρεάζεται από τις διαφορετικές θεωρήσεις της κίνησης.

Από το 1960 και έπειτα ξεκινάει ένας ‘νέος’1 ερευνητικός χορός, ο οποίος αντιμετωπίζει το σώμα σαν πείραμα κινήσεων στο χώρο. Μέσα σε αυτή τη λογική, ο χορευτής και χορογράφος William Forsythe έκανε λόγο για ένα πολυσύνθετο μοντέλο σώματος, που εσωκλείει μέσα του έννοιες τόσο χωρικές όσο και δυναμικές. Στόχος, λοιπόν, της εργασίας είναι να υποδείξει μεθόδους οπτικοποίησης της κίνησης του στο χώρο, ως συνολικής συνάρτησης τέτοιων εννοιών. Η πληροφόρηση που προκύπτει από μια τέτοια διαδικασία αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τους αρχιτέκτονες, ικανό να εμπλουτίσει και να επαναπροσδιορίσει το σχεδιασμό του χώρου. Αρχικά, ερμηνεύονται η αρχιτεκτονική κι ο χορός μέσα από δίπολα όπως είναι η ‘χορογραφία – χωρογραφία’ αλλά και έννοιες όπως είναι η κίνηση, ο χώρος κι χρόνος. Αυτές διέπουν αλλά και συσχετίζουν τα δυο συστήματα χορού και αρχιτεκτονικής, σχηματίζοντας μεταξύ αυτών κοινό θεωρητικό υπόβαθρο. Στη συνέχεια, γίνεται λόγος για σημειογραφία της κίνησης από το παρελθόν μέχρι σήμερα. Διαφορετικά σημειογραφικά συστήματα περιγράφουν διαφορετικά είδη κίνησης και ερμηνεύουν το τρίπτυχο σώμα-κίνηση-χώρος της εκάστοτε εποχής, από το 18ο αιώνα μέχρι σήμερα. Μελετώντας τρεις διαφορετικές περιόδους, παρακολουθούμε πώς τροποποιείται και εξελίσσεται η ‘χωρική κατασκευή της κίνησης’2. Τέλος, καταλήγω σήμερα στην περίπτωση του William Forsythe και σε ένα μοντέλο σώματος που ορίζεται μέσα από πολλαπλές αναγνώσεις και έννοιες. Στο τελευταίο κεφάλαιο, προκειμένου να μελετηθεί εις βάθος το σώμα του Forsythe ως εργαλείο που θα επαναπροσδιορίσει τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, επινοώ μια δικιά μου διαδικασία οπτικοποίησης της κίνησης του στο χώρο. Αυτό το υλοποιώ μέσα από το project ‘Synchronous Objects for One Flat Thing’, το οποίο αποτελεί ένα πολυδιάστατο αντικείμενο μελέτης της κίνησης και του χώρου, που έφερε σε συνεργασία άτομα διαφορετικών ειδικοτήτων. Το project υποβλήθηκε σε επάλληλα layers ανάγνωσης και ερμηνείας των συστατικών του στοιχείων. Χρησιμοποιήθηκαν διαγράμματα του Forsythe αλλά και δικά μου που μετουσιώνουν την τελική μορφή της κίνησης σε χωρική, δυναμική και κιναισθητική κατασκευή. Μια τέτοια έρευνα αποδεικνύει ότι ο σχεδιασμός της κίνησης στο χώρο περιλαμβάνει πολλά περισσότερα από την απλή χάραξη της στο χαρτί. Γι’ αυτό κι έχει απώτερο σκοπό να αναζητήσει νέους τρόπους σχεδιασμού της κίνησης

1 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ. 163 2 Δηλαδή ή κίνηση του σώματος που παράγει χώρο, ο οποίος διέπεται από σχέσεις και έννοιες χωρικές, δυναμικές, βιωματικές, ψυχολογικές.

στην αρχιτεκτονική, ορίζοντας μια αφετηρία διεπιστημονικής διερεύνησης του σώματος, της κίνησης και του χώρου, στα πλαίσια βέβαια μιας αναζήτησης που βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο.

Θεωρία 1. Ερμηνεύοντας το χορό, την αρχιτεκτονική και τη σχέση τους Χορός και Αρχιτεκτονική αποτελούν δυο διαφορετικά, εκφραστικά πεδία, που ενώ εκ πρώτης όψεως μοιάζουν ασύνδετα, τελικώς αναπτύσσουν σημαντική σχέση αλληλεπίδρασης. Κι αυτό γιατί «και τα δυο καθορίζονται από τους κανόνες μιας θεμελιώδους δομής, υπάγονται στο νόμο της βαρύτητας, δρουν στις τέσσερις διαστάσεις»1 και πραγματεύονται τη συμπεριφορά της ανθρώπινης σωματικότητας στο χώρο διαμέσου της κίνησης. Μέσω αυτής το ανθρώπινο σώμα βιώνει και οικειοποιείται το χώρο, εγγράφοντας μέσα του μια χωρική δομή κίνησης, ενέργειας και αισθήσεων. Κάθε προσπάθεια να ερμηνεύσουμε το χορό ή την αρχιτεκτονική περικλείει έναν κίνδυνο. Η ερμηνεία που θα δοθεί να είναι περιορισμένη και όχι ικανοποιητική. Γι’ αυτό, προσπάθησα να προσδιορίσω τους δυο όρους με επιφύλαξη. Α. Χορός Χορός, «ένα σύνολο ρυθμικών ακολουθιών αποτελούμενο από κινήσεις και στάσεις, πλήρως αδιαχώριστα από τις έννοιες κίνηση, χώρος, χρόνος»2... «μια

1 ‘Deconstructivists Frank Gehry and William Forsythe: Designs of the Times’. Dance Research Journal, Vol. 31, Κ. MATTINGLY, Published by Congress on Research in Dance : 1999 2 Ορισμός που προκύπτει από όσα διατύπωσαν σημαντικοί διανοούμενοι, κινησιολόγοι, συγγραφείς, ανθρωπολόγοι σχετικοί με το χορό και την κίνηση όπως η Judith Lynne Hanna, η Joann Wheeler Kealiinohomoku, η Drid Williams κ.α. ‘Body in Space, the Sensual expierence of Architecture and Dance’, Emily Rai-Pi Huang, Master of Architecture in M.I.T : 1991

Θεωρία

τέχνη που απορρέει από την ίδια τη ζωή, καθώς δεν αποτελεί μόνο τη δράση ολόκληρου του ανθρώπινου σώματος, αλλά την αναγκαία μεταφορά της ανθρώπινης σκέψης μέσα στο χώρο και το χρόνο»1. Β. Αρχιτεκτονική «Αρχιτεκτονική, η τέχνη του σχεδιασμού και της κατασκευής χώρου, που υπάγεται σε μια αναγνωρίσιμη λογική, ή ακριβέστερα σε ηθελημένες σχέσεις που έχουν μια συνέπεια και εξάρτηση η μια από την άλλη. Η λογική της αρχιτεκτονικής αφορά πρώτα απ’ όλα τη σύνθεση χωρικών σχέσεων. Η έννοια της ‘χωρογραφίας’ έχει ως αφετηρία αυτές ακριβώς τις σχέσεις»2. Γ. Το δίπολο ‘χωρογραφία – χορογραφία’ «...‘χωρογραφία’ που σημαίνει την περιγραφή του χώρου. Το ομόηχο της με τη λέξη ‘χορογραφία’ οδηγεί συνειρμικά στο συσχετισμό της αρχιτεκτονικής με το χορό. Ο χώρος σχηματίζεται ως πεδίο δυνατών κινήσεων και με τη σειρά τους οι κινήσεις παρουσιάζονται ως εν δυνάμει χωρικοί σχηματισμοί». Μια χωρογραφία συνθέτει επιμέρους οπτικές παραστάσεις σε νοούμενη μορφή, ενώ μια χορογραφία προδιαγράφει μετασχηματισμούς που προσδίδουν μια προσωρινή αισθητηριακή υπόσταση στις δυνατές οργανώσεις του χώρου» 3. Συνεπώς, μέσα από το δίπολο χωρογραφία – χορογραφία υλοποιείται το πέρασμα από το ένα πεδίο στο άλλο κι η έννοια της χορογραφίας υιοθετείται κι από την αρχιτεκτονική. Η χορογράφος Carol Brown υποστηρίζει ότι «για το κινούμενο σώμα του χορευτή η έννοια της χορογραφίας συνιστά τρόπο χάραξης και γραφής του χώρου, που υλοποιείται μέσα από το ξεδίπλωμα χωρικών συντεταγμένων και διαστάσεων που ορίζουν οι θέσεις, οι στάσεις κι οι ενσαρκωμένες από το σώμα κινήσεις». Για τον αρχιτέκτονα μια χορογραφία κινήσεων συνθέτει χώρο, επιβάλλοντας του ποιότητες και ατμόσφαιρα. ‘Συνεπώς και για τους δύο, ο πρωταρχικός χώρος που αντιλαμβάνονται, είναι ο χώρος που ορίζεται από το ίδιο το ανθρώπινο σώμα»4 .Η

1 ‘Η Φιλοσοφία του Χορού’, Πωλ Βαλερύ, Εκδόσεις Principia : 2013, σελ. 10 | 15 2 ‘Χωρογραφίες, ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος’, Γιάννης Πεπονής, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια : 2003, σελ.13-14 3 ‘Χωρογραφίες, ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος’, Γιάννης Πεπονής, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια : 2003, σελ.13-14 4 ‘For a dancer the act of choreography as a writing of place occurs through the unfolding of spatial dimensions through gesture and embodied movement…’ ‘…For both, the first space we experience is the space of the body.’ Carol Brown, Dance-Architecture Workshop, Isadora and Raymond Duncan Centre for Dance 2003, www. carolbrowndances/writings/pubs.php

Θεωρία

εμπειρία του χώρου και του χορού σχετίζονται με τη σωματική μας ύπαρξη και με την κίνηση μας μέσα στο χώρο5.

2. Έννοιες που διέπουν τα δυο συστήματα. Όπως είπαμε, αρχιτεκτονική και χορός εμπεριέχουν μέσα τους τις έννοιες της κίνησης, του χώρου και του χρόνου. Η ανάλυση αυτών συνεπάγεται όχι μόνο την αυτή καθ’ αυτή επεξήγηση των ίδιων αλλά και τον συγκερασμό των δυο πεδίων μέσα από τα κοινά τους σημεία. Α. Κίνηση Η κίνηση ορίζει χώρο στη δημιουργική διαδικασία του χορού, ενώ διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για το σχηματισμό χωρικής αντίληψης και κιναισθητικής εμπειρίας στην αρχιτεκτονική. Πολλοί είναι εκείνοι που νομίζουν ότι μπορούν να αντιληφτούν και να κατανοήσουν τη μορφή του χώρου μόνο με το μάτι, αλλά στην πραγματικότητα ο χώρος εξετάζεται πάνω από όλα περιπατητικά. «Το περπάτημα είναι το απτικό παραπλήρωμα της όρασης στη συνήθη αίσθηση της χωρικής μορφολογίας»6. Μέσα από την εμπειρία της κίνησης, επιτυγχάνεται η βιωματική γνωριμία με το χώρο. Β. Χώρος Συνεπώς, η κίνηση πραγματεύεται τη φύση του χώρου και τις διάφορες εκφάνσεις του. Τί είναι, όμως, ο χώρος πραγματικά ; Μια αντίληψη; Ένα εννοιολογικό πλαίσιο ; Μια ιδεολογική κατασκευή ; «Ο Δημόκριτος λέει ότι ο χώρος είναι ‘μη ον’, αλλά ότι αυτό το μη ον έχει αληθινή ύπαρξη. Ο Νεύτων μας προειδοποιεί να μη συγχέουμε τον αφηρημένο - τον αληθινά μαθηματικό χώρο - με το χώρο της αισθητηριακής μας εμπειρίας. Οι άνθρωποι, μας λέει, σκέφτονται το χώρο, το χρόνο και την κίνηση θέτοντας ως μόνη αρχή τις σχέσεις αυτών των εννοιών με τα αισθητά αντικείμενα. Τα σημεία όμως κι οι γραμμές του χορογράφου και του χορευτή είναι φυσικά και ψυχολογικά αντικείμενα. Και κάτι άλλο : σύμβολα αφηρημένων εννοιών»7.

5 «Η εμπειρία της αρχιτεκτονικής σχετίζεται με τη σωματική μας ύπαρξη και με την κίνηση του σώματος μέσα στο χώρο» ‘Τέχνη και Οπτική Αντίληψη, η Ψυχολογία της Δημιουργικής όρασης’, Rudolf Arnheim, Εκδόσεις Θεμέλιο : 1999 6 ‘Χωρογραφίες, ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος’, Γιάννης Πεπονής, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια : 2003, σελ.187 7 ‘Χορός Σώμα Κίνηση, πτυχές της χορευτικής τέχνης’, Ελευθερία Κουρούπι, Εκδόσεις Νεφέλη : 1999, σελ.86

Θεωρία

Αρχικά, μπορεί ο χώρος να προκύπτει μέσα από τα φυσικά χαρακτηριστικά του, δηλαδή τις διαστάσεις, το σχήμα, τα όρια του, το φως, την υλικότητα κ.α. ουσιαστικά, όμως, δεν γεννιέται μήτε ορίζεται μόνο διαμέσου αυτών. Ενσαρκώνεται μέσα από πολλαπλά στοιχεία που τον επιφορτίζουν και εν τέλει συγκροτούν τη συνολική του ατμόσφαιρα. Η ενέργεια ενός χώρου, η ιστορική και κοινωνική προσέγγιση του, οι δράσεις και τα κινητικά φαινόμενα που έλαβαν μέρος σε αυτόν, παίζουν σημαντικό ρόλο στη δραματουργική σύνθεση και κατανόηση του. Δεν είναι τυχαία άλλωστε τα λόγια του Bernard Tschumi, ‘there is no space without event’1. Γ. Χρόνος Ο χρόνος για την κίνηση σημαίνει ρυθμό «Η ρυθμική περιοδικότητα είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της ζωής. Όλες οι αυτόματες λειτουργίες του σώματος έχουν σχηματοποιηθεί από ρυθμικούς παλμούς ...»«... Ο παλμός δεν είναι κάτι έξω από εμάς, αλλά εμείς οι ίδιοι...» 2 «Γι’ αυτό κι ο χορός είναι μια μορφή του χρόνου. Το άτομο που χορεύει φυλακίζεται κατά κάποιον τρόπο μέσα σε μια χρονικότητα που γεννά το ίδιο. Μια διάρκεια φτιαγμένη από μια στιγμιαία ενέργεια».3 Η έννοια του χρόνου φαίνεται εκ πρώτης όψεως εφήμερη, καθώς μια χορογραφία κινήσεων έρχεται και φεύγει. Η διαδικασία υλοποίησης είναι εκείνη που προσδίδει διαχρονικότητα, δηλαδή η σύλληψη της ιδέας, η παραγωγή της, τα μέσα και το αποτέλεσμα. Ως εκ τούτου, η κίνηση ξεπερνά το χρόνο και την εφήμερη υπόσταση της. Μέσα από τη βιωματική εμπειρία και την ανάμνηση, έχει εγγράψει το δικό της είδος διάρκειας στο χώρο και το χρόνο. Σε μια χορογραφία αντιλαμβανόμαστε πολλούς χρόνους. Άλλοι ανήκουν στο παρελθόν, το παρόν, σε ένα φανταστικό κόσμο ή την πραγματικότητα. Άλλοι διεκπεραιώνονται ταυτόχρονα κι ο καθένας με το δικό του ρυθμό, από τα ίδια ή διαφορετικά άτομα. Τη διάσταση του χρόνου στο χώρο την κατανοεί κανείς εντονότερα, όταν παρατηρήσει τις διαφορετικές κινήσεις, δηλαδή χρονικότητες που συνυπάρχουν. Πορείες παράλληλες, αντίθετες, διασταυρούμενες, συμπληρωματικές που εξελίσσονται με τη δική τους ταχύτητα και διάρκεια, δημιουργώντας αντιστικτικές 4 ποιότητες.

1 ‘Spaces and Events’, The Discourse of Events’(Architectural Association 1983) reproduced in Bernard Tschumi, Questions of space 2 ‘Χορός Σώμα Κίνηση, πτυχές της χορευτικής τέχνης’, Ελευθερία Κουρούπι, Εκδόσεις Νεφέλη : 1999, σελ. 61 3 ‘Η Φιλοσοφία του Χορού’, Πωλ Βαλερύ, Εκδόσεις Principia : 2013, σελ. 26-27 4 Αντίστιξη, όρος της μουσικής τέχνης. Στη μουσική, αντίστιξη καλείται η ταυτόχρονη συνήχηση πολλών

Θεωρία

διαφορετικών μελωδιών, οι οποίες συνδυάζονται με βάση ένα αυστηρό συνήθως πρόγραμμα κανόνων διαφορετικό από εποχή σε εποχή. Γενικευμένος ο όρος υπαινίσσεται την ταυτόχρονη συνύπαρξη διαφορετικών στοιχείων και ποιοτήτων.

Το τρίπτυχο σώμα - κίνηση - χώρος Oι διαφορετικές ερμηνείες του μέσα από διαδοχικά συστήματα σημειογραφίας και οπτικοποίησης του χορού.

1. Σημειογραφία της κίνησης Notation is an interface that lies between all forms of the realization of ideas into objects - whether architectural, musical, visual or linguistic.1 Yolande Harris

Για την καταγραφή του νοητού χώρου μιας χορογραφίας, απαραίτητη κρίνεται η χρήση συστημάτων σημειογραφίας και οπτικοποίησης. Συστήματα σημειογραφίας συναντάμε σε διάφορους τομείς έκφρασης, στη γλώσσα και το γραπτό λόγο (αλφάβητο, σημεία στίξης), τη μουσική (νότες, πεντάγραμμο), κ.α. Υπάρχει όμως, η δυνατότητα για δημιουργία σημειογραφικών συστημάτων για το χορό και την αρχιτεκτονική;

1 ‘Architecture and motion. Ideas on fluidity in sound, image and space’, Yolande Harris, Conference paper in: Proceedings of Symposium on Systems Research in the Arts. Baden Baden, Germany 2002.

Το τρίπτυχο σώμα-κίνηση-χώρος κι οι διαφορετικές ερμηνείες του μέσα από διαδοχικά συστήματα σημειογραφίας και οπτικοποίησης του χορού

Στο χορό «…η απάντηση δεν υπήρξε προφανής και η άρνηση στηρίχτηκε στο ότι ο χορός, τέχνη με οπτικές και κινητικές πλευρές, καθώς και κίνηση σε τρεις διαστάσεις ενός η περισσοτέρων ανθρώπων, είναι πολύπλοκη διαδικασία, ώστε να μπορεί να καταγραφεί ως σημειογραφία» ... «μια παρτιτούρα όμως δεν είναι απαραίτητο να αποδίδει όλες τις λεπτομέρειες και την πολυπλοκότητα της εκτέλεσης και οι αποκλίσεις είναι θεμιτές» … «δεν υπάρχει τίποτα που να εμποδίζει θεωρητικά την ανάπτυξη κατάλληλου σημειογραφικού συστήματος».1 Στην αρχιτεκτονική «…κατ’ αρχάς το σχέδιο χρησιμοποιείται για τη δήλωση της σχετικής θέσης στοιχείων και μετρήσεων» … «Οι μετρήσεις ενός σχεδίου ανάμεσα σε άπειρο σύνολο αριθμών είναι περιορισμένοι. Στο βαθμό που ισχύει αυτός ο περιορισμός, εκείνο το μέρος της αριθμητικής γλώσσας που έχει γίνει αποδεκτό στο σχέδιο, μπορεί να γίνει δεκτό ως σημειογραφικό. Έτσι αν και συχνά κάτι που σχεδιάζουμε μπορεί να θεωρηθεί σκίτσο και μια μέτρηση με αριθμούς μπορεί να θεωρηθεί σενάριο, η επιλογή σχεδίων και αριθμών ενός αρχιτεκτονικού σχεδίου πρέπει να θεωρείται και ψηφιακό διάγραμμα και παρτιτούρα».2 Συνεπώς, τόσο η μονιμότητα της αρχιτεκτονικής όσο και το εφήμερο του χορού, απαιτούν το καθένα το δικό τους σημειογραφικό σύστημα, προκειμένου να μπορούν να καταγραφούν, να αρχειοθετηθούν και τελικώς να υλοποιηθούν. Ο αρχιτέκτονας επιδιώκει να μετουσιώσει μια ιδέα χώρου σε διαγράμματα και σχέδια (δυο και τριών διαστάσεων) κι ο χορογράφος προσπαθεί να αποκρυσταλλώσει τη στιγμιαία αλλά δυναμική ενέργεια του χορού σε μια πιο μόνιμη και στατική μορφή. Ήδη από παλαιότερα αναπτύχθηκαν συστήματα, τα όποια επιχείρησαν να καταγράψουν την ανθρώπινη κίνηση στο χαρτί. Σημειογραφία του χορού αποτελεί η μεταφορά της χορευτικής κίνησης σε κάποιο είδος παρτιτούρας διάγραμμα με τη βοήθεια συμβόλων που δηλώνουν το είδος της κίνησης και της κατεύθυνσης κωδικοποιημένα3.

1 ‘Γλώσσες της τέχνης’, Νέλσον Γκούντμαν, μετάφραση Πάνος Βλαγκόπουλος, Εκδόσεις Εκκρεμές : 2005, σελ. 297-306 2 ‘Γλώσσες της τέχνης’, Νέλσον Γκούντμαν, μετάφραση Πάνος Βλαγκόπουλος, Εκδόσεις Εκκρεμές : 2005, σελ. 297-306 3 «Η σημειογραφία του χορού δίνει τη δυνατότητα για την αρχειοθέτηση, τη διατήρηση και την αναβίωση μιας χορογραφίας και ως εκ τούτου τη διάδοση της χορευτικής κίνησης, ενώ παράλληλα παρέχει ένα βασικό εργαλείο για την ακαδημαϊκή μελέτη και έρευνα του χορού» ‘Σημειογραφία της Χορευτικής Κίνησης, το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία του χορού’, Μαρία Ι. Κουτσούμπα, Εκδόσεις Προπομπός : 2005 σελ.19

Τα σημειογραφικά διαγράμματα χορού αποτελούν ‘κιβωτό’ που φέρει μέσα της τις αντιλήψεις της εκάστοτε εποχής περί σώματος και κίνησης. Με τη βοήθεια της σημειογραφίας χορευτές, χορογράφοι και αρχιτέκτονες αποτυπώνουν τη νοητή δομή της κίνησης αλλά και του χώρου που προκύπτει από αυτήν. Στο επόμενο κεφάλαιο, θα παρουσιαστούν χοροδιαγράμματα διαφορετικών συστημάτων σημειογραφίας και οπτικοποίησης να διαδέχεται το ένα το άλλο. Παράλληλα με αυτή τους την εξέλιξη, θα παρατηρήσουμε πώς μετασχηματίζεται μέσα στο χρόνο το τρίπτυχο σώμα – κίνηση - χώρος ανάλογα με το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται, την εποχή, τις κοινωνικές συνθήκες, τις τάσεις κ.α.

2. Διαφορετικά μοντέλα του σώματος και η ερμηνεία τους A. Το σώμα διαβήτης 18ος αιώνας Αυλικό και κλασσικό μπαλέτο Τα πρώτα διαγράμματα κίνησης και το σύστημα του Raoul-Auger Feuillet

Ήδη από την εποχή της Αναγέννησης έχουμε τις πρώτες ενδείξεις σημειογραφίας του χορού. Κι αυτό, γιατί «αναβιώνουν οι κατά κόσμον αξίες για τη ζωή και για το σώμα και μόνο τότε μπορεί να ξανανθίσει ο χορός»1 | 2 . Τα σύμβολα που χρησιμοποιήθηκαν τότε ήταν απλές συντομεύσεις γραμμάτων των πέντε βασικών βημάτων. Η σύνθεση ενός χορού αποτελούσε ακολουθία αυτών σε διαφορετικούς συνδυασμούς. Το πρώτο γνωστό σημειογραφικό σύστημα δημοσιεύτηκε από τον Raoul-Auger Feuillet στη Γαλλία του 18ου αιώνα. Παράλληλα με το πεντάγραμμο της μουσικής σχεδιάζονταν με το χέρι διαγράμματα που υποδήλωναν την εκτέλεση του αντίστοιχου μπαλέτου μέσα από την αποτύπωση του βήματος στο χώρο αλλά και γενικών κανόνων για την κίνηση των χεριών. Τα διαγράμματα του αυλικού (ballet de cour |πρόδρομος του κλασικού) και αργότερα κλασικού μπαλέτου μοιάζουν με περίτεχνα έργα σχεδίου, αναλογίας και σχήματος, καθώς προωθούν τη συμμετρική, αρμονική ενιαία κίνηση του σώματος γύρω από έναν άξονα-κέντρο3 . Το σώμα, λοιπόν, κρίνεται από τις ιδανικές αναλογίες και τα γεωμετρικά οιονεί σχήματα που αφήνει σε καδραρισμένες

εικ.1 Διάγραμμα που προέρχεται από το δάσκαλο μπαλέτου Pierre Beauchamp, και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από τον μαθητή του Raoul-Auger Feuillet το 1700 στο βιβλίο του Chorégraphie, ou, l’art de décrire la danse 1 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ. 33 2 α. Βεβαίως εδώ αναφερόμαστε στις επίσημες απόψεις για το χορό-κίνηση-σώμα της κρατούσας φεουδαρχικής-ολιγαρχικής (και θρησκευτικής) αντίληψης σύμφωνα με τις ιδεολογικές-πολιτικές, κοινωνικές, φιλοσοφικές της αξίες. Γιατί στο επίπεδο της λαϊκής κουλτούρας η έννοια χορός-κίνησησώμα ήταν πάντα πολύ πιο ελεύθερη σε μια ευθεία αμφισβήτηση της κρατούσας στατικής αντίληψης, και είχε την καταγωγή της σε πολύ παλαιές εποχές. β. Αναβίωση των αξιών νοούμε τη αναβίωση των κλασσικών αξιών μετά από μια μακρά περίοδο σκοταδισμού – μεσαίωνας. 3 «Ο κλασσικός δυτικός χορός προωθεί τη συμμετρική, αρμονική ενιαία κίνηση του σώματος γύρω απο έναν άξονα-κέντρο». ‘Σημειογραφία της Χορευτικής Κίνησης, το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία του χορού’, Μαρία Ι. Κουτσούμπα, Εκδόσεις Προπομπός : 2005

θέσεις και στάσεις. Το χορευτικό σώμα ταυτίζεται με το Βιτρουβιανό μοντέλο1, δεν ενδιαφέρει τους χορογράφους αυτό κάθε αυτό, αλλά για τα γεωμετρικά σχήματα που είναι ικανό να χαράξει. Έτσι, αποτελεί μέσο σύγκρισης στο χώρο. Ως εκ τούτου, η πορεία του σώματος καταγράφει χωρικές αρμονικές αναλογίες, συμμετρία, αυστηρή αλλά και δυναμική οργάνωση του χώρου. Τέτοιου είδους χορογραφίες αναδεικνύουν την πειθαρχία του σώματος και του χώρου μέσα από ιδανικές αναλογίες και αρχέγονες δομές. Ο άνθρωπος κι ο χώρος χρησιμοποιούνται ως μέσα μετάδοσης συγκεκριμένων αξιών και ιδεολογιών που υπαινίσσονται μια απολυταρχική εξουσία της αριστοκρατίας και της εκκλησίας,που έχουν ξεκινήσει ωστόσο να υποχωρούν (18ος αιώνας, Διαφωτισμός, ανερχόμενη αστική τάξη) 2. Στα διαγράμματα, οι κινήσεις των σωμάτων παρουσιάζονται διακριτές και διαδέχονται η μια την άλλη, σαν στιγμιαίες αποκρυσταλλώσεις του χρόνου. Μπορούμε να τις αντιστοιχήσουμε σε εικόνες - κάδρα που συνδέονται μεταξύ τους μέσα από την αφήγηση του χώρου. Το χορευτικό σώμα περιορίζεται σε ένα σχεδιαστικό εργαλείο, το οποίο μετακινείται στο χώρο από κάδρο σε κάδρο και σταματά. Άρα ο διάλογος με το χώρο περιορίζεται στη στιγμή που έχει ολοκληρωθεί το σύνολο των βημάτων. Καθώς δεν υφίστανται οι έννοιες της ‘κιναισθησίας’ και ‘συναισθησίας’3 το σώμα δεν έχει διάρκεια στο χώρο, εξαϋλώνεται μετά το πέρας των χορευτικών διαδικασιών και απορροφάται.

1 Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου είναι διάσημο σχέδιο με συνοδευτικές σημειώσεις του Λεονάρντο ντα Βίντσι, που φτιάχτηκε περίπου το 1490 σε ένα από τα ημερολόγιά του. Απεικονίζει μία γυμνή αντρική φιγούρα σε δύο αλληλεπικαλυπτόμενες θέσεις με τα μέλη του ανεπτυγμένα και συγχρόνως εγγεγραμμένη σε ένα κύκλο και ένα τετράγωνο. Ο ντα Βίντσι δημιούργησε το σχέδιο βασιζόμενος στο De Architectura 3.1.3 του Βιτρούβιου. Το σχέδιο συχνά χρησιμοποιείται ως ένα υπονοούμενο σύμβολο της ουσιώδους συμμετρίας του ανθρώπινου σώματος, και κατά προέκταση του Σύμπαντος ως συνόλου. 2 «Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι η άνθηση της χορευτικής τέχνης συμπίπτει πάντοτε στην ιστορία του χορού με εποχές μεγάλης πολιτικής ελευθερίας (κλασσικοί χρόνοι, Αναγέννηση, 20ος αιώνας) και κοσμικής έξαρσης, όπου ο καταπιεστικός ρόλος της θρησκείας και της πολιτικής υποχωρούσε». ‘Χορός Σώμα Κίνηση, πτυχές της χορευτικής τέχνης’, Ελευθερία Κουρούπι, Εκδόσεις Νεφέλη : 1999 σελ.59 3 ‘Χωρογραφήματα’, Χάρις Ιακώβου, ΔΙΑΛΕΞΗ 01/2014, ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών κιναισθησία : η αίσθηση της κίνησης, η λειτουργία με την οποία αντιλαμβανόμαστε τις μυϊκές κινήσεις και συστολές. Επηρεάζει τις αισθήσεις και τη χωρική εμπειρία, γεγονός που την καθιστά εξαιρετικά σχετική με την αρχιτεκτονική. συναισθησία: η ιδιότητα να αντιλαμβάνονται ερεθίσματα που κανονικά ανήκουν σε μια αίσθηση, μέσω κάποιας άλλης. Η αρχιτεκτονική σχετίζεται με τη διήγηση που περιγράφει το χώρο, σενάριο που μπορεί να υποβάλλει τρόπο χρήσης ή συνειρμούς, εντείνοντας την αισθητηριακή βίωση του χώρου.

Δεν υπάρχει έννοια βιωματικής εμπειρίας του χώρου, ούτε και σύνθετη μορφή κίνησης1.

εικ.2 Διάγραμμα του Apollo, που δημοσιεύτηκε από τον Raoul-Auger Feuillet το 1700 στο βιβλίο του Chorégraphie, ou, l’art de décrire la danse. Ανά οχτώ χρόνους, παράγεται κι ένα διάγραμμα. 1 Σύμφωνα με την Janet Adshead, η μορφή της κίνησης περιλαμβάνει οποιοδήποτε αποτέλεσμα σχέσης προκύπτει από τα υπόλοιπα στοιχεία της χορογραφίας (χωρικά, δυναμικά, οπτικά, ακουστικά στοιχεία, χορευτές) υπό του πρίσμα του χρόνου. ‘Dance Analysis, Theory and Practice’ , Janet Adshead, edited by Janet Adshead : 1988

Β. Το εξπρεσιονιστικό σώμα Πρώτο μισό 20ου αιώνα Εξπρεσιονιστικός σύγχρονος χορός Το σύστημα του Rudolf von Laban

Με τον ερχομό του 20ου αιώνα, ξεκίνησε η ανάπτυξη ενός ευρέους φάσματος σημειογραφικών συστημάτων κι αυτό γιατί «οι τέχνες, για να εκφράσουν τις ανάγκες και τα αισθήματα του αιώνα που γεννιόταν, χρειάστηκε να εφεύρουν καινούρια γλώσσα, που αντί οι κινήσεις να επιβάλλονται απ’ έξω, από μια αριστοκρατική ετικέτα, από ένα πρωτόκολλο ή ένα συμβατικό κώδικα, καθιερωμένο μια για πάντα, όπως τον είχε αποδεχτεί το κλασσικό μπαλέτο, έπρεπε να ξαναγεννηθούν με κίνητρο τον εσωτερικό μας κόσμο».1 Τα γεγονότα της εποχής τους, λοιπόν, (το χάος της Βιομηχανικής επανάστασης, τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, την Οκτωβριανή επανάσταση) θέλησαν οι εκπρόσωποι του λεγόμενου εκφραστικού χορού να εντυπώσουν στην κίνηση τους, χρησιμοποιώντας ένα εξπρεσσιονιστικό2 μοντέλο σώματος που ενσαρκώνει χορογραφημένες εκδοχές συναισθημάτων. Το σώμα αυτό χωρίζεται σε εξωτερικό και εσωτερικό σώμα, έχει υπόσταση, επομένως παύει να αντιμετωπίζεται ως μέσο. Ένας από τους σημαντικότερους σημειογράφους αυτού του αιώνα είναι ο Rudolf von Laban, ο οποίος μελετώντας διεξοδικά τη χορευτική κίνηση, ανέπτυξε διάφορα συστήματα καταγραφής και διερεύνησε τη σχέση του χορού με το χώρο. «Space is a hidden feauture of movement and movement is a visible aspect of space» Laban 1966 «Για τον Rudolf von Laban, ο χορός είναι στην ουσία μια ποιητική των κινήσεων του σώματος μέσα στο χώρο. Οι ανελίξεις του χορευτή δομούν μια αρχιτεκτονική μέσα στο χώρο, αλλά η δόμηση αυτή πηγάζει από τις εσωτερικές σημασίες της πράξης και της συγκίνησης, και όχι από ένα κώδικα του ωραίου, ούτε μια a priori αισθητική. Επομένως, ο χώρος συλλαμβάνεται με βάση το σώμα του χορευτή και τα όρια του.

1 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ.33 2 Ο σύγχρονος χορός του οποίου τις βάσεις έθεσε η Ισιδώρα Ντάνκαν και τελικά εγκαθίδρυσε η Μάρθα Γκράχαμ αποκαλείται εκφραστικός ή εξπρεσιονιστικός χορός. Γι’ αυτό και το μοντέλο σώματος που χρησιμοποιεί θεωρείται εξπρεσιονιστικό. ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ. 148

Η φυσιολογική ακτίνα δράσης των μελών μας, στη μέγιστη έκταση τους από το σώμα, όταν αυτό δε μετακινείται, σπάζει τα όρια του προσωπικού χώρου ή της ‘κινησιόσφαιρας’1 μέσα στην οποία κινούμαστε».2

εικ.3 Chorégraphie, ou, l’art de décrire la danse’, Raoul-Auger Feuillet, edition Ulan Press : 2012 1 Η έννοια της κινησιόσφαιρας δημιουργήθηκε από τον Rudolf Laban και ορίζεται ως: «η σφαίρα γύρω από το σώμα, του οποίου η περιφέρεια μπορεί να επιτευχθεί από τα άκρα του σώματος σε έκταση, χωρίς όμως να μετατοπιστεί το σώμα από το σημείο στήριξης. Αυτός ο σφαιρικός χώρος γύρω από το σώμα μας μετακινείται, όταν μετατοπιστεί το βάρος μας». 2 Ο Laban πέρα από την έννοια της κινησιόσφαιρας που περιγράφει χωρικά τις κινήσεις του σώματος, δημιούργησε και την έννοια της δυναμόσφαιρας. Πρόκειται ακριβώς για τον ίδιο χώρο, μόνο που εδώ οι κινήσεις χαρακτηρίζονται με βάση τη δυναμική τους όπως θα δούμε αργότερα. ‘Σημειογραφία της Χορευτικής Κίνησης, το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία του χορού’, Μαρία Ι. Κουτσούμπα, Εκδόσεις Προπομπός : 2005 σελ.53

Γι’ αυτό ο Laban διαλέγει το εικοσάεδρο, την τέλεια για αυτόν γεωμετρική μορφή που συγγενεύει ταυτόχρονα με τη σφαίρα και τον κύβο και που μέσα του ο άνθρωπος μπορεί να εκτελέσει όλες τις κινήσεις όπως σε μια σφαίρα, αλλά σύμφωνα με τις τρεις διαστάσεις που καθορίζει ο κύβος. Χρησιμοποιώντας την κινησιόσφαιρα, ο Laban αναλύει τη δομή της κίνησης και του χώρου. Μελετάει την εναλλαγή των κινήσεων, συσχετίζει τους διαφορετικούς προσανατολισμούς της και εν τέλει τους οργανώνει αρμονικά σε συνέχειες στο χώρο1 | 2. Με τον εντοπισμό των κινήσεων αναφορικά με το εικοσάεδρο μπόρεσε και ανάπτυξε το σημειογραφικό σύστημα Labanotation, με το όποιο μπορεί κανείς να καταγράψει οποιαδήποτε σωματική κίνηση με όρους χωρικούς, δυναμικούς και χρονικούς, αποσπώντας πληροφορίες για τη θέση και την κίνηση για οποιοδήποτε μέλος του σώματος. Οι χωρικές ποιότητες αναφέρονται στην κατεύθυνση, το μέγεθος, το επίπεδο της κίνησης, τους μετασχηματισμούς του σώματος μέσα στο χώρο, τα λεγόμενα ‘paths’ - άξονες της κίνησης. Οι δυναμικές της αφορούν το σύνολο της ενέργειας που καταναλώνεται μέσα στο χρόνο. Ανάλογα με την ένταση της ενέργειας και τη σχέση αυτής με το χρόνο, μια κίνηση μπορεί να χαρακτηριστεί απαλή, δυνατή, ξαφνική, απότομη κ.α. Η παράμετρος του χρόνου αφορά την ταχύτητα και τη διάρκεια της κίνησης που συγκροτούν το ρυθμό (tempo). Ακόμη, η κίνηση μπορεί να αναλυθεί σε διάφορα χαρακτηριστικά όπως τον αριθμό των χορευτών, το χώρο που καταλαμβάνουν (positive space) το χώρο γύρω από αυτόν (negative space)3 κ.α. Το σημειογραφικό σύστημα του Laban οπτικοποιεί για πρώτη φορά μια χορογραφία κινήσεων, μελετώντας το σώμα συνολικά κι όχι μόνο ως χωρικό εργαλείο σχεδιασμού. Μέσα από τις κινήσεις που πηγάζουν από το εσωτερικό ‘γίγνεσθαι’ του σώματος αυτό αναπτύσσει συναισθήματα, ενέργεια και διάρκεια μέσα στο χώρο. Συνεπώς, βιώνει την κίνηση του χωρικά, δυναμικά και αισθαντικά, καθώς η εναλλαγή διαφορετικών κινήσεων ενεργοποιεί τις αισθήσεις αλλά και τη νοηματική αντίληψη του χώρου. Ξεκινάει να αναπτύσσεται μια αλληλένδετη σχέση του σώματος με το χώρο, η οποία εκδηλώνεται μέσα από τη βιωματική εμπειρία του.

1 «Με βάση την ανατομία του ανθρώπινου σώματος και τη μηχανική των κινήσεων, το ανθρώπινο σώμα κινείται σε τρία επίπεδα, τα οποία ταυτόχρονα τέμνονται και μεταξύ τους αλλά και από άξονες κίνησης, γύρω από τους οποίους στρέφεται το σώμα». ‘Σημειογραφία της Χορευτικής Κίνησης, το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία του χορού’, Μαρία Ι. Κουτσούμπα, Εκδόσεις Προπομπός : 2005 σελ.50 2 Σε σχέση με τo προηγούμενο μοντέλο σώματος που το διατρέχει ένας αυστηρός κατακόρυφος άξονας, στο σύγχρονο χορό επικρατεί παραπάνω από ένας. 3 ‘From Dance Movement to Architectural Form, Dimitra Stathopoulou’, Master of Philosophy in University of Bath : 2011]

εικ. 4 ‘Schrifttanz: A View of German Dance in the Weimar Republic’, Valerie Preston-Dunlop, Susanne Lahusen :2010 εικ.5 ‘From Dance Movement to Architectural Form’, Dimitra Stathopoulou, Master of Philosophy in University of Bath : 2011 Η κίνηση αποτυπώνεται με σύμβολα σε ένα τρίγραμμο, το όποιο διαβάζεται από κάτω προς τα πάνω και χωρίζεται σε μέτρα. Τα σύμβολα των κινήσεων που τοποθετούνται στην ίδια γραμμή διαδραματίζονται ταυτόχρονα. Τα κυρίως σύμβολα περιγράφουν την κατεύθυνση, την περιστροφή, το επίπεδο κίνησης και τη διάρκεια τους στο χρόνο. Περαιτέρω από αυτά υποδεικνύουν τη διαδρομή-ροή της κίνησης, τις συσχετίσεις μεταξύ χορευτικών σωμάτων, τα μέλη του σώματος κτλ.

«Laban Analysis Movement deals with the trace forms, that the dancers’ limbs make in space taking in consideration the connection between the outer result of movement and the mover’s inner attitude. In dance this trace form is constructed out of changing spatial and rhythmic tendencies».1

εικ.6 Chorégraphie, ou, l’art de décrire la danse’, Raoul-Auger Feuillet, edition Ulan Press : 2012 1 ‘Choreutics’, Rudolf von Laban, Publisher: Dance Books Ltd : 1966

Γ. Το αυτοαναφερόμενο σώμα

Σύγχρονη εποχή, ‘60 και έπειτα Νέος χορός Ψηφιακά διαγράμματα και οι τεχνολογίες οπτικοποίησης του William Forsythe

«Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μπροστά στην καινούρια κατάρρευση των αξιών, θα χαραχθεί, με ολοένα αυξανόμενη βία κατά τη διάρκεια των ’50 - ‘60, μια καινούργια αμφισβήτηση των τεχνών»1. Πρόκειται για μια εποχή μεγάλων κοινωνικών και καλλιτεχνικών αμφισβητήσεων, όπου επικρατεί η άρνηση στην άρνηση και κάθε τι γίνεται αναστρέψιμο και ανατρέψιμο. Ενώ ο σύγχρονος χορός εξέφρασε έντονα τις εξερευνήσεις, τις αγωνίες, τις προσδοκίες και τις υποσχέσεις του σύγχρονου κόσμου, «ο νέος χορός απορρίπτει οποιοδήποτε μύθο ή συγκίνηση αυτός εκφράζει, διατηρώντας την κίνηση για την κίνηση σαν αυτόνομη πραγματικότητα»2. «Άλλωστε, η λέξη ή η κίνηση δεν είναι οι μόνες που έχουν χάσει κάθε σημασία, η ίδια η ζωή έχει χάσει κάθε σημασία. Για ορισμένους, αυτό υποδηλώνει την απελπισία και την απομόνωση, τον απανθρωπισμό του ίδιου του ανθρώπου»3. Όσον αφορά τα σύγχρονα συστήματα καταγραφής της κίνησης, ξεκινάει από αυτή την περίοδο μέχρι και σήμερα, μια ραγδαία εξέλιξη των μέσων και τεχνικών που διατίθενται. Επαγγελματίες σχετικοί με το χορό και την κίνηση, εκμεταλλεύτηκαν τις δυνατότητες που προσέφερε η τεχνολογία και τα διάφορα προγράμματα υπολογιστών και ανέπτυξαν συστήματα εξιδανικευμένης καταγραφής και ανάλυσης της κίνησης. Αυτά παρότι δεν συνιστούν καθιερωμένα σημειογραφικά συστήματα, σαν κι αυτά που αναφέραμε, αποδίδουν εξελιγμένα διαγράμματα κίνησης σε δυο, τρεις ή και τέσσερις διαστάσεις. Αυτά οπτικοποιούν4 την κίνηση ως τοπική χορογραφημένη χωρική

1 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ. 164 2 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ.164-165 3 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ. 169 | 189 4 Είδαμε ότι πρώτος ο Laban κατάφερε να οπτικοποιήσει την κίνηση, δηλαδή μέσα από τα διαγράμματα του να δώσει επαρκή πληροφόρηση για αυτήν, ώστε να συγκροτηθεί τελικά η ίδια εικόνα της. Με τον όρο οπτικοποίηση καταλαβαίνουμε τη μεταφορά μιας πληροφορίας σε οπτική εικόνα. Οι πρώτες οπτικοποιήσεις της κίνησης έγιναν μέσα από τη χρήση του βίντεο, τη μετεξέλιξη αυτού σε MoCap αρχεία, καταλήγοντας σήμερα σε εξειδικευμένα ψηφιακά προγράμματα.

Μια κατασκευή που προκύπτει από τις γεωμετρικές ιχνομορφές της (trace forms).1 Νομίζω, θα μπορούσα να θεωρήσω τέτοιου είδους οπτικοποιήσεις ως ένα είδος μετεξέλιξης της σημειογραφίας της κίνησης. Το σώμα αντιμετωπίζεται ως ένα γεωμετρικό διάνυσμα, ικανό να ορίζει σημεία, γραμμές, επίπεδα και σχήματα στο χώρο.

1 Εφαρμογή διαγραμμάτων ρητής καταγραφής της χορευτικής κίνησης και μορφής, που δημιούργησε η αρχιτέκτων μηχανικός Δήμητρα Σταθοπούλου, στα πλαίσια της μεταπτυχιακής της έρευνας «Από τη χορευτική κίνηση στην αρχιτεκτονική μορφή» στο University of Bath. Πρόκειται για αρχεία Motion Capture1 που ανακτήθηκαν από τη βάση δεδομένων του πανεπιστημίου Carnegie Mellon University και που διακρίνονται σε διαφορετικές κατηγορίες κίνησης. Μελετήθηκαν με ακρίβεια τα ίχνη της κίνησης στις τέσσερις διαστάσεις του χώρου και με περαιτέρω επεξεργασία και στρατηγική ανάλυσης προέκυψαν διαφορετικοί συνδυασμοί επιφανειών και μορφών. Οπότε κάνουμε λόγο για ψηφιακά διαγράμματα της κίνησης, τα όποια από ένα τρισδιάστατο πλέγμα σημείων και γραμμών συνθέτουν τη μορφής της κίνησης. Τα προγράμματα που χρησιμοποιήθηκαν για την επεξεργασία τους είναι το περιβάλλον του Rhino και το Grasshopper. ‘From Dance Movement to Architectural Form’, Dimitra Stathopoulou, Master of Philosophy in University of Bath : 2011

Το τρίπτυχο σώμα-κίνηση-χώρος κι οι διαφορετικές ερμηνείες του μέσα από διαδοχικά συστήματα σημειογραφία και οπτικοποίησης του χορού

Πάνω σε αυτή τη λογική στηρίχτηκε ο χορευτής και χορογράφοςWilliam Forsythe, προκειμένου να εδραιώσει ένα σύστημα ανάλυσης και γεωμετρικοποίησης της κίνησης. Με ψηφιακές τεχνικές κατάφερε να αποκαλύψει και να οπτικοποιήσει τις κρυφές γεωμετρίες του σώματος και στη συνέχεια, ανέπτυξε μεθόδους, σχεδόν αλγοριθμικές, προκειμένου να τις επεξεργάζεται. O Forsythe προσπαθεί να δομήσει το χορό σα μια γλώσσα, αναπτύσσοντας το δικό του κινητικό λεξιλόγιο. Μέσα σε αυτό, ανέπτυξε τις λεγόμενες ‘κινητικές ισομετρίες’ (kinetic isometries), δομικούς μηχανισμούς που επινόησε ο ίδιος, για να κατασκευάζει γεωμετρικές σχέσεις μεταξύ των κινούμενων μελών του σώματος1. Αρχικά, αποσυνθέτει το χορό σε απλές μηχανικές κινήσεις σύμφωνα με τους νόμους της φυσικής, και αυτές με τη σειρά τους σε απλές μετατοπισμένες κάμψεις των αρθρώσεων και των άκρων. Στη συνέχεια, ο χορευτής τοποθετείται μέσα σε ένα νοητό κύβο του οποίου το κέντρο ταυτίζεται με το κέντρο βάρος του και ξεκινάει να αυτοσχεδιάζει2, αγγίζοντας τα σημεία που ορίζουν τις ευθείες του κύβου με τα διαφορετικά μέλη του. Πειραματίζεται με την πιθανότητα κίνησης εκτός του καθιερωμένου άξονα του σώματος, χρησιμοποιώντας ως βασικές έννοιες την ‘απομόνωση’ και ‘αποκέντρωση’. Ως αποτέλεσμα, το σώμα δημιουργεί νέες σχέσεις ανάμεσα στα μέλη του. Η έννοια της ‘κινησιόσφαιρας’ ως εργαλείο ελέγχου της κίνησης στο χώρο, που συγκεντρώνει ένα πεδίο δυναμικών και χωρικών εκφράσεων του σώματος, χρησιμοποιήθηκε από τον Forsythe και μάλιστα επεκτάθηκε σε περιοχές κίνησης έξω από αυτήν. Πιο συγκεκριμένα, μια κίνηση έχει τη δυνατότητα να υλοποιηθεί γύρω από περισσότερους από έναν άξονες, που είτε διαπερνούν το σώμα, είτε χαράσσονται έξω από αυτό : εικονικός άξονας. Άρα, ο χορογράφος δημιουργεί παραπάνω από μια κινησιόσφαιρες, οι οποίες έχουν διαφορετικό μέγεθος, έχουν τη δυνατότητα να πολλαπλασιάζονται, να τεμαχίζονται, να καταρρέουν και να εξαϋλώνονται γρήγορα3. Συνεπώς, κάθε είδος συμμετρίας και κίνησης σε ευθυγράμμιση αγνοείται.

1 ‘Improvisation Technologies: A Tool for the Analytical Dance Eye’, William Forsythe, Hatje Cantz Publishers : 2012 2 Σε αυτό το σημείο αρχίζει να γίνεται κατανοητός ο όρος ‘αυτοσχεδιασμός’ στο χορό, δηλαδή όταν ξεκινάει ο χορευτής να εκτελεί κινήσεις χωρίς να τις έχει προσχεδιάσει. Οπότε η συλλογή αυτών των κινήσεων δεν αποτελούν στιλιζαρισμένη χορογραφία, αλλά αποτέλεσμα αυθόρμητης εκτέλεσης. 3 ‘Πολιτισμός και Τέχνη, Επτά δοκίμια για το χορό’, Μ. Κολιοπούλου, Μ. Κουτσούμπα, Ξ. Δαριώτη, M. Βαφειάδου, Α. Λαμπρινού, Τ. Μητροπούλου, Κ. Σαβράμη, εκδόσεις Προπομπός : 2000

Ο Forsythe ανέπτυξε μια μέθοδο αναπαράστασης της εμπειρίας του χορού, μέσα από γραμμές και γεωμετρικά σχήματα στο χώρο, τα οποία κάμπτονται και παραμορφώνονται, εκφέροντας μια αρχιτεκτονική ογκομετρικών πλεγμάτων. Ξεκίνησε να φαντάζεται αόρατες γεωμετρίες στο χώρο, μέσα στις οποίες επιχείρησε να εγγράψει το σώμα και τα μέλη του. Αυτό το πέτυχε χρησιμοποιώντας τις ‘κινητικές ισομετρίες’ και τα ‘U-lines’, οδηγίες που αποτελούνται από σύντομες φράσεις ερμηνείας, μαθηματικούς όρους, ρήματα, επίθετα, ψηφιακές εντολές όπως extrusion, rotate, folding, unfolding κ.α.1 Κατόπιν, εκπαίδευσε τους χορευτές του να φαντάζονται τις ιχνο-μορφές που ‘γράφουν’ οι κινήσεις τους, να τις επεξεργάζονται και να μετασχηματίζουν τη φανταστική αυτή γεωμετρία, δίνοντας έμφαση στο χώρο που παράγεται από το ίδιο τους το σώμα. Αυτές οι γεωμετρίες δημιουργούνται πολλές φορές από σημεία που βρίσκονται πάνω στο ανθρώπινο σώμα, οπότε δεν υπάρχει ανάγκη για μετατόπιση του σώματος. Μέσα από στατικές αναδιπλώσεις και ξεδιπλώσεις παράγεται ένας άπειρος αριθμός θέσεων και κινήσεων.2 Εν τέλει, οι κινήσεις των χορευτών δεν είναι στιλιζαρισμένες, γιατί δεν επικεντρώνονται στο τελικό αποτέλεσμα, αλλά στη διαδικασία. Για να κάνει τη μέθοδο του κατανοητή, χρησιμοποίησε ένα εργαλείο πολυμέσων με κινούμενα σχέδια το ‘Improvisation Technologies’, όπου οπτικοποιεί τους αόρατους χωρικούς μετασχηματισμούς και τους χρησιμοποιεί προκειμένου να δημιουργήσει νέες κινήσεις και χορευτικές φράσεις. Μέσα από αυτές, αποκαλύπτει τη γεωμετρική δομή που κρύβεται πίσω από κάθε κίνηση.3 Ακολουθεί κάποιο από το λεξιλόγιο που εμπεριέχεται στις ‘Τεχνολογίες Αυτοσχεδιασμού’ για να καταλάβουμε πώς ο Forsythe δημιουργεί ουσιαστικά νέες κινήσεις σχεδιάζοντας φανταστικά σχήματα στον αέρα και εγγράφοντας μετά τα μέρη του σώματος στις αόρατες αυτές γεωμετρίες.

1 ‘From Dance Movement to Architectural Form’, Dimitra Stathopoulou, Master of Philosophy in University of Bath : 2011 2 ‘Improvisation Technologies: A Tool for the Analytical Dance Eye’, William Forsythe, Hatje Cantz Publishers : 2012 3 ‘Improvisation Technologies: A Tool for the Analytical Dance Eye’, William Forsythe, Hatje Cantz Publishers : 2012

Forsythe’s vocabulary Imagining lines : όταν μεταξύ δυο σημείων του σώματος χαράσσεται μια γραμμή, η οποία μπορεί να αφεθεί στο χώρο. Μια γραμμή μπορεί να παραχθεί κι από ένα μέλος του σώματος πχ πόδι. Οποιαδήποτε γραμμή μπορεί να περιστραφεί (rotate), να ολισθήσει (slide) κ.α. Extrusion: η γραμμή που προκύπτει από δυο σημεία, μπορεί να παραχθεί από την εξώθηση του ενός σημείου προς το άλλο. Αυτή η γραμμή μπορεί κατά την ίδια διαδικασία της εξώθησης να μετατραπεί σε επίπεδο. Folding : αναδίπλωση δυο ευθειών με κοινό σημείο σε μια ενιαία γραμμή Collapsing points : η ένωση των διαφόρων σημείων του σώματος, είτε με ευθεία είτε με καμπύλη κι η δημιουργία σχέσεων Dropping points : η δημιουργία καμπύλης γραμμής ακολουθώντας την εξέλιξη της κίνησης μέχρι το τέλος της Parallel shear : όταν δυο γραμμές ή περισσότερες είναι παράλληλες και πτύσσονται, έλκονται , απωθούνται διατηρώντας όμως τη σχέση τους. More than one limb : όταν ο χορευτής αποφασίζει να σχεδιάσει γραμμές με χρησιμοποιώντας σε συνδυασμό τα μέλη του σώματος τους. 1

1 Ο Forsythe έχει αναπτύξει αρκετό λεξιλόγιο ακόμη, απλώς εγώ παρουσιάζω το συγκεκριμένο, γιατί το κρίνω πιο εύκολα αναγνωρίσιμο στις χορογραφίες του. Από κάποιες εντολές μάλιστα, εμπνεύστηκα τον τρόπο που κατέγραψα και οπτικοποίησα την κίνηση του σώματος σε διαγράμματα. (π.χ extrusion, dropping curves, more than one limb)

εικ.8 ‘Improvisation Technologies: A Tool for the Analytical Dance Eye’, William Forsythe, Hatje Cantz Publishers

3. Παρατηρήσεις και συμπεράσματα: Το πέρασμα από τις διακριτές στις συγχρονικές σχέσεις Θεωρώ ότι οι διάφοροι τρόποι ανάγνωσης του χώρου μέσα από διαφορετικά είδη κίνησης, νοηματοδοτούν την αρχιτεκτονική και επηρεάζουν το σχεδιασμό της, γιατί «η κίνηση είναι η πιο χαρακτηριστική συμμετοχή του ανθρώπου στο αρχιτεκτονικό έργο ως περιπατητής, θεατής, ειδικός χρήστης, κάτοικος»1. Στο παρόν κεφάλαιο αναγνώσαμε το χώρο μέσα από διαφορετικά συστήματα χορού και σώματος, διαπιστώνοντας, ότι το σώμα κι ο χώρος βρίσκονται σε συνεχή επαναπροσδιορισμό από το παρελθόν μέχρι σήμερα. Για να μελετήσει κανείς το χώρο μέσα από την ανθρώπινη σωματικότητα, οφείλει να εξετάσει την αλληλοεπίδραση του χορού και της αρχιτεκτονικής. Τότε παύει κανείς να εστιάζει στην αρχιτεκτονική μόνο ως «τέχνη του σχεδιασμού και της κατασκευής κτιρίων»2, αλλά σαν μια πιο απαιτητική δημιουργία που ενσωματώνει στοιχεία του ανθρωπίνου σώματος, της κίνησης του, της εποχής, της κοινωνίας που μετασχηματίζεται. Όπως άλλωστε υποστήριξε κι η Ισιδώρα Ντάνκαν «ο χορός αποτελεί τη βάση για μια ολόκληρη αντίληψη της ζωής, θεμελιώνει μια πιο ελαστική, πιο αρμονική, πιο φυσική αντίληψη των πραγμάτων… και δε μπορεί ούτε να οριστεί ούτε να εκφραστεί έξω από το χώρο που το περιβάλλει : τη φύση, την κοινωνία, την εποχή…»3 Μελετώντας κανείς το χορό και την αρχιτεκτονική ιστορικά, διαπιστώνει την εξελικτική πορεία της ζωής και μέσα απ’ αυτά τα συστήματα. Τα διαγράμματα που παρουσίασα, αντιστοιχούν σε τρεις διαφορετικές εποχές αντιλήψεων που αποκαλύπτουν την πολυδιάστατη χρήση του σώματος, της κίνησης και του χώρου. Τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιόδου πρόεκυψαν ως απόρροια από τα αντίστοιχα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα. Το πέρασμα από τη φεουδαρχική κοινωνία σε μια αστική δημοκρατία, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, η Οκτωβριανή επανάσταση, οι βαθύτερες αναζητήσεις σε όλους τους τομείς, επιστήμες και τέχνες που εναντιώθηκαν τόσο στο κοινωνικό κατεστημένο όσο και στο δυισμό του χριστιανισμού, ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος με την πλήρη εξαθλίωση του αξιακού συστήματος, που κατέληξαν στη γενικότερη απομυθοποίηση του καιρού μας.

1 ‘Ένα Συντακτικό της Αρχιτεκτονικής σύνθεσης’, Δημήτρης Α. Φατούρος, Εκδόσεις Επίκεντρο : 2006 σελ.68 2 ‘Χωρογραφίες, ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος’, Γιάννης Πεπονής, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια : 2003, σελ. 13 3 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ. 69

Η μετάβαση απο το αυλικό και κλασσικό μπαλέτο στο σύγχρονο και το νέο χορό, αντανακλούν την ανάγκη για ανατροπή και εξέλιξη στην κοινωνία, στον άνθρωπο, στο σώμα και στην κίνηση του. Η ανάγκη για αλλαγή δεν επηρεάζει μεμονωμένα το πεδίο του χορού, αλλά και της αρχιτεκτονικής ήδη απο τα μέσα του 18ου αιώνα με τη βιομηχανική επανάσταση, που κορυφώνεται με το μοντέρνο και μεταμοντέρνο κίνημα, φτάνοντας μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Τα πρώτα διαγράμματα παρουσιάζουν μια αυστηρά δομημένη κίνηση που καθορίζεται από καθαρές γραμμές και γεωμετρικά μοτίβα κινήσεων, τα οποία απορρέουν από το δογματισμό μιας πουριτανικής ηθικής. Διακρίνουμε τα χωριστά ίχνη κάθε κίνησης σε διακριτές χρονικές στιγμές, ακριβώς όπως κι οι νότες της μουσικής είναι ανεξάρτητες η μια από την άλλη. Τα διαγράμματα αυτά δεν υπαινίσσονται βιωματική εμπειρία του χώρου, διότι δίνουν σημασία στο σώμα σαν υλη αποκομμένο από ψυχολογικούς, συναισθηματικούς, άρα και κιναισθητικούς παράγοντες. Αντίστοιχα, συμβαίνει και με τον αρχιτεκτονικό χώρο. Κανείς μπορεί να ξεχωρίσει εύκολα τα δομικά και συνθετικά του στοιχεία, αλλά και να κατανοήσει τις σχέσεις μεταξύ αυτών. Ο χώρος ενσαρκώνεται και πλάθεται απο παρατάξεις αποκρυσταλλωμένων εικόνων με έμφαση στις ιδανικές αναλογίες και γεωμετρίες. Στη συνέχεια, ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, το σώμα ξεκινάει να συμπεριφέρεται σαν ολότητα, αφομοιώνοντας τις εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις με το ‘εγώ’ του και το περιβάλλον. Στοχεύει στη διεύρυνση των δυνατοτήτων της κίνησης και στον τρόπο που θα εμφανιστούν τα κίνητρα κι οι συγκινήσεις από αυτές. Μια κίνηση ή μια αλληλουχία κινήσεων οφείλει να αποκαλύπτει το χαρακτήρα εκείνου που την επιτελεί, το σκοπό, την ιστορία, τα εξωτερικά εμπόδια και τις εσωτερικές συγκρούσεις που γεννιούνται από αυτή την προσπάθεια4. Από τα διαγράμματα αυτά αντιλαμβανόμαστε, ότι ολόκληρο το σώμα «είναι ένα αρθρωμένο και οργανωμένο όλο. Ο θώρακας, οι ώμοι, τα χέρια, το πρόσωπο, η κοιλιά, τα πόδια … κι αυτό το δίδαγμα είναι κάτι παραπάνω από ένα μάθημα χορού. Είναι μάθημα ηθικής : να υπάρχεις ολόκληρος σε ό,τι κανείς»5. Αντίστοιχα κι ο χώρος ξεκινά να λειτουργεί πλέον συγχρονικά6, όπως κι ο άνθρωπος που

4 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ. 139 5 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008, σελ. 124 6 Αποκαλούμε ‘συγχρονική κατανόηση’ ενός χώρου τη σύνθεση μέσα στη φαντασία μας όλων των επιμέρους σχέσεων που το ορίζουν σε ενιαίο σύνολο. ‘Χωρογραφίες, ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος’, Γιάννης Πεπονής : 2003, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια σελ. 168

κινείται σε αυτόν, κινείται ολόκληρος. Έτσι, φανερώνεται το πέρασμα από τις διακριτές σχέσεις στις συγχρονικές. Τα στοιχεία ενός συνόλου παύουν να είναι μετρήσιμα και ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, κάνοντας τις δομές του χορού και της αρχιτεκτονικής συγχρονικές και σύνθετες. Το μάτι δεν αντιλαμβάνεται πλέον τα χαρακτηριστικά ενός χώρου ή μιας κίνησης ξεχωριστά, αλλά ως μέρη ενός αλληλοεξαρτώμενου συνόλου που συντελούν στη διαμόρφωση της γενικής εντύπωσης. Ως εκ τούτου, τόσο ο χώρος της αρχιτεκτονικής όσο και της κίνησης γίνεται πολύπλοκος και πολυσήμαντος, όπως επίσης και τα ψηφιακά διαγράμματα. Το χορευτικό σώμα προσεγγίζει αρκετά το αρχιτεκτονικό, καθώς η κίνηση του γίνεται η ουσία του χορού, που στόχο έχει την αποκάλυψη του σώματος ως κινούμενη φόρμα και τη διερεύνηση του χώρου μέσα από αυτήν. «Το σώμα αποτελεί έναν ανατομικό οργανισμό με οργανική σύνδεση μεταξύ συναισθήματος και μορφής, καθώς το συναίσθημα δεν αποτελεί αυτοσκοπό αλλά συνυπάρχει αβίαστα με το υλικό σώμα διαμέσου της βιωματικής εμπειρίας»1. Ο William Forsythe, χρησιμοποιεί ένα παρόμοιο σώμα, το οποίο συστηματικά εμπλουτίζει με περισσότερες ιδιότητες και έννοιες. Αν επιχειρούσε κανείς να ασχοληθεί εκτενέστερα με τη μελέτη του Forsythe, ποιές κρυμμένες πτυχές θα έφερνε στην επιφάνεια και πώς θα μπορούσαν αυτές να επαναπροσδιορίσουν τον τρόπο που συλλαμβάνει κανείς το χώρο και την αρχιτεκτονική σήμερα;

1 ‘Χορογραφικές θεωρήσεις του σώματος ως εργαλείο ανάγνωσης και ανασύστασης του αρχιτεκτονικού χώρου’, Έβελυν Γαβρήλου, ΔΠΜΣ διπλ. 2002/1, ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

1. Δεδομένα και Ζητούμενα Από τα διαφορετικά είδη χορού που παρουσίασα, με προβλημάτισε ιδιαίτερα η περίπτωση του νέου χορού. Ο νέος χορός γεννήθηκε μέσα στα πλαίσια ενός γενικότερου πειραματισμού στις τέχνες (νέο θέατρο, νέος κινηματογράφος, νέο μυθιστόρημα κ.α.) Οι εκπρόσωποι του επικεντρώθηκαν στη διερεύνηση της κίνησης και του ίδιου του σώματος. Επέλεξα να μελετήσω εκτενέστερα μια ειδική περίπτωση χορογράφου, τον William Forsythe, ο οποίος εμπλουτίζει συστηματικά το σώμα και την κίνηση του, με περισσότερες ιδιότητες και έννοιες. Αρχικά, μου κέντρισε το ενδιαφέρον η δομή που χρησιμοποιεί, βάση της οποίας στήνει το κινητικό του λεξιλόγιο. Χρησιμοποιεί μεθόδους, ορολογία και εντολές από άλλα πεδία όπως τα μαθηματικά κι η πληροφορική, με αποτέλεσμα να συλλαμβάνει τα χορογραφήματα του με διαδικασίες αλγοριθμικές. Ακόμη, διαπίστωσα ότι μελετάει εξονυχιστικά το σώμα, την κίνηση του και τη σχέση του με το χώρο με τρόπο σχεδόν αρχιτεκτονικό, χρησιμοποιώντας γεωμετρία, δομή και διαδικασίες σύνθεσης. Σε αντίθεση με αρκετούς σύγχρονους του, δεν ενασχολείται απλά με την ‘κίνηση για την κίνηση’, αλλά επιδιώκει κάτι βαθύτερο. Να κατανοήσει ουσιαστικά το ανθρώπινο σώμα(α) ως συνάρτηση διαφορετικών εννοιών που ενσαρκώνουν χώρο (β). α. Όμως, με ποιά διαδικασία, όρους και όρια καταφέρνει κανείς να μελετήσει και να οπτικοποιήσει ένα τέτοιο σώμα και την κίνηση του; β. Και τί είδους χώρος, εν τέλει είναι αυτός που δημιουργείται;

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Αποφάσισα, λοιπόν, να επιλέξω ένα από τα projects του για ανάλυση και ερμηνεία. Πρόκειται για το Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced, ένα είδος πειράματος, στο οποίο ο Forsythe έφερε σε επαφή διαφορετικά πεδία μελέτης του χώρου και του σώματος. (χορολογία, μαθηματικά, φυσική, γεωγραφία κ.α.). Συνεπώς, αυτό που ξεκίνησα αρχικά σαν απλή ανάλυση, εξελίχθηκε σε αρχιτεκτονική άσκηση. Στο τελευταίο αυτό κεφάλαιο, επιχειρώ παράλληλα με το πείραμα του Forsythe να οπτικοποιήσει την κίνηση του σώματος, να υλοποιήσω κι εγώ το δικό μου πείραμα, να οπτικοποιήσω την κίνηση ως χωρική κατασκευή και να καταλάβω, πώς θα μπορούσε ένα τέτοιο σώμα να επηρεάσει τις βασικές αρχές του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού; Επέλεξα συνειδητά το Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced, καθώς αποτελεί ένα διεπιστημονικό αντικείμενο έρευνας, που οπτικοποιεί την κίνηση και κατ’ επέκταση το χώρο που αυτή δημιουργεί. Το project συγκροτείται πάνω σε ένα συγκεκριμένο λεξιλόγιο και έχει μία εξίσου συγκεκριμένη δομή. Συνεπώς, ο Forsythe δημιουργεί μια δικιά του γλώσσα, την οποία συντάσσει και ανασυντάσσει, προσπαθώντας με αυτήν να ερμηνεύσει έννοιες. Έννοιες που δεν αφορούν μόνο το πεδίο της χορολογίας, αλλά κι άλλες επιστήμες όπως είναι η φυσική, τα μαθηματικά, η πληροφορική, η αρχιτεκτονική κ.α. Γι’ αυτό και απευθύνθηκε στο πανεπιστήμιο του Οχάιο, συνεργάστηκε με αποφοίτους διαφόρων πεδίων του design, του χορού, της φιλοσοφίας, της φυσικής, μαθηματικούς, visual artists, πραγματοποιώντας μια συνδυαστική επιλογή μέσων και τεχνικών για την ανάλυση του. Με τη σειρά μου κι εγώ, προσπάθησα με τα εργαλεία και γνώσεις που έχω στη διάθεση μου να δείξω, ότι παράλληλα με την κίνηση μελετάται κι ο χώρος διεπιστημονικά. Η κίνηση είναι ένα σύνθετο αντικείμενο μελέτης, διότι εγγράφει μέσα της έννοιες χωρικές (σχήματα, χαράξεις, θέσεις, διευθύνσεις), δυναμικές (ταχύτητα, ενέργεια, χρόνο) και αισθητηριακές - ψυχολογικές (κιναισθησία, συναισθησία)1. Στόχος μου είναι να οπτικοποιήσω μέσα από

1 ‘Χωρογραφήματα’, Χάρις Ιακώβου, ΔΙΑΛΕΞΗ 01/2014, ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών κιναισθησία : η αίσθηση της κίνησης, η λειτουργία με την οποία αντιλαμβανόμαστε τις μυϊκές κινήσεις και συστολές. Επηρεάζει τις αισθήσεις και τη χωρική εμπειρία, γεγονός που την καθιστά εξαιρετικά σχετική με την αρχιτεκτονική. συναισθησία: η ιδιότητα να αντιλαμβάνονται ερεθίσματα που κανονικά ανήκουν σε μια αίσθηση, μέσω κάποιας άλλης. Η αρχιτεκτονική σχετίζεται με τη διήγηση που περιγράφει το χώρο, σενάριο που μπορεί να υποβάλλει τρόπο χρήσης ή συνειρμούς, εντείνοντας την αισθητηριακή βίωση του χώρου.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

διαγράμματα κυρίως δικά μου τέτοιες έννοιες, προκειμένου να μην αποτελούν μόνο μια αίσθηση αλλά να τους αποδοθεί μια κάποια μορφή και ‘μέτρηση’. Συνεπώς, έλαβα κι εγώ μέρος σε μια διαδικασία αμφίδρομης ανταλλαγής στοιχείων και εννοιών με τη χορολογία, τη φυσική, τα μαθηματικά (γεωμετρία), τα ψηφιακά μέσα σχεδιασμού. Απώτερος σκοπός είναι να αποδείξω πόσο σημαντικό είναι να συμπεριλάβει ο αρχιτέκτονας στο σχεδιασμό του, έννοιες από άλλους κλάδους όπως είναι η ταχύτητα (φυσική), η ενέργεια (φυσική), ο χρόνος, η κιναισθησία κι η συναισθησία (χορός).

Η κιναισθησία κι η συναισθησία συμβάλλουν σημαντικά στη βιωματική γνωριμία με το χώρο και επηρεάζουν την ψυχολογία του ανθρώπου, ενώ κινείται σε αυτόν. Για αυτό χρησιμοποιώ τον όρο ‘ψυχολογικό’. Ωστόσο σε αυτή την εργασία δε θα με απασχολήσουν εκτενέστερα οι ψυχολογικές προεκτάσεις του σώματος, καθώς αποτελούν ένα ξεχωριστό θέμα προς διερεύνηση.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

2. Παρουσίαση του project και των δομικών του στοιχείων Το project δημιουργήθηκε μέσω του καθοδηγούμενου αυτοσχεδιασμού, μιας διαδικασίας σύνθεσης κινήσεων που όπως θα διαπιστώσει κανείς, θυμίζει αρκετά τη διαδικασία αρχιτεκτονικού σχεδιασμού.1 Ο καθοδηγούμενος αυτοσχεδιασμός, λοιπόν, αποτελεί ένα δομημένο αυτοσχεδιασμό2 κινήσεων στο χώρο που καθοδηγείται από κάποιο μηχανισμό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο μηχανισμός αυτός ορίζεται από ένα σύστημα σινιάλων (cueing system). «Δεν έχει επικρατήσει κάποιος επίσημος ορισμός. Αποτελεί μια έννοια που αναπτύχτηκε και διαδόθηκε τη δεκαετία του 60, ‘την περίοδο των πρώτων πειραματισμών’»3. Ο καθοδηγούμενος αυτοσχεδιασμός στήνεται πάνω στα παρακάτω στοιχεία που περιγράφονται στην επίσημη ιστοσελίδα του Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced. 1. Μια βιβλιοθήκη κινητικών θεμάτων, τα οποία επαναλαμβάνονται και συνδυάζονται με διαφορετικούς τρόπους στο σύνολο τους η μερικώς και συμβάλλουν στην κατηγοριοποίηση των κινήσεων αλλά και στην αποκάλυψη της δομής της χορογραφίας. Για τον Forsythe, κάθε κίνηση μπορεί να οριστεί ως χορός, γι’ αυτό και χρησιμοποιεί ένα αντικειμενικό μοντέλο σώματος4, με το

1 Η κίνηση του χορευτή στο χώρο προκύπτει από διάφορες παραμέτρους που λαμβάνουν χώρα κατά την εξέλιξη της χορογραφίας. (σινιάλα, έδρανα, χαράξεις, επαφή με άλλα σώματα κ.α.), Συνεπώς, το αποτέλεσμα δεν είναι προκαθορισμένο και ακολουθείται μια διαδικασία δομημένου αυτοσχεδιασμού προς επίτευξη αυτού. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με το σχεδιασμό της κίνησης στην αρχιτεκτονική (βλέπε παρακάτω στο κεφάλαιο ‘Το cueing system κι οι χορευτές’). 2 Με τον όρο αυτοσχεδιασμό ορίζουμε τη μη προσχεδιασμένη δημιουργία σε ποικίλες εκδηλώσεις, από την επινόηση μιας τεχνικής κατασκευής μέχρι και την καλλιτεχνική δημιουργία. Δομημένος αυτοσχεδιασμός, είναι εκείνη η μη προσχεδιασμένη δημιουργία που όμως διέπεται από ένα σύστημα προσυμφωνημένων κανόνων ή αρχών. 3 Συζήτηση με τη σύμβουλο της διάλεξης, ειδική σε θέματα κίνησης-χώρου και χορογράφο κλασσικού | σύγχρονου χορού Γεωργία Αντζάμπου 4 Όρος που περιγράφει για το σώμα του Merce Cunningham, η Έβελυν Γαβρήλου στη μεταπτυχιακή διπλωματική της ‘Οι χορογραφικές θεωρήσεις του σώματος ως εργαλείο ανάγνωσης και ανασύστασης του αρχιτεκτονικού χώρου, ΔΠΜΣ διπλ. 2002/1,ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών «Το σώμα εξετάζεται ως ένας οργανισμός φυσικός-ανατομικός που κινείται στο χώρο, απελευθερωμένος από συναισθηματικές φορτίσεις. Μια από τις βασικές αρχές του Cunningham υπήρξε η οργανική σύνδεση μεταξύ συναισθήματος και μορφής. Αυτή η περίπτωση σώματος είναι κοντινή με τα αρχιτεκτονικά δεδομένα, καθώς ενσωματώνει στοιχεία από καθημερινές πράξεις και δεν υπακούει σε κάποια εξωτερική δομή όπως η μουσική». Θεωρώ ότι αυτό το μοντέλο σώματος χρησιμοποίησε ο William Forsythe, καθώς επηρεάστηκε από τον Cunningham σε μεγάλο βαθμό όπως αναφέρει η Γεωργία Αντζάμπου στη διπλωματική της εργασία ‘Χώρος και Κίνηση: Ένας Συνεχής και Παραγωγικός Διάλογος’.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

όποιο άρεται η αυστηρή διάκριση μεταξύ φυσικής και χορευτικής συμπεριφοράς. Εισάγονται καθημερινές κινήσεις, όπως πηδήματα, επιταχύνσεις ταχύτητας, περπάτημα, ξάπλωμα και ολίσθηση, αναδίπλωμα, ξεδίπλωμα του σώματος κ.α. 2. Ένα σύστημα από σινιάλα και κώδικες της χορολογίας του Forsythe, προσυμφωνημένους μεταξύ των χορευτών, όπου το ανθρώπινο σώμα θα κατευθύνεται και θα ορίζεται από αυτά. Στο Synchronous Objects οι ακολουθίες των κινήσεων οργανώνονται και σχεδιάζονται βάση ενός περίτεχνου συστήματος σινιάλων (cueing system) που δρα ως ενσωματωμένος μετρητής του χρόνου, καθώς το σώμα δεν υπόκειται σε κάποια εξωτερική μουσική δομή. Οι συμμετέχοντες από κοινού καθορίζουν τη ροή της κίνησης, λαμβάνοντας και στέλνοντας ο ένας στον άλλο οπτικά ή ακουστικά ερεθίσματα. Συνεπώς, τα λεγόμενα cues (σινιάλα) δεν είναι άλλα από τους ίδιους τους συμμετέχοντες που αλληλεπιδρούν. Κατά αυτόν τον τρόπο επικοινωνούν μεταξύ τους κινησιολογικά αλλά και χωρικά, μεταδίδοντας πληροφορίες από τον έναν στον άλλο. Οι αρχικές κινήσεις των σωμάτων έπειτα από κάθε σινιάλο, δηλώνουν την ανταπόκριση τους σε αυτό. Το κάθε σινιάλο ερμηνεύεται με μοναδικό τρόπο, προκαλώντας κάθε φορά διαφορετικές προθέσεις κίνησης άρα και ποιότητες χώρου.

εικ. 9 | 10 cueing system από την επίσημη ιστοσελίδα του project http://synchronousobjects.osu.edu/ content.html

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

3. Τα alignments που σε ελεύθερη μετάφραση συνιστούν συγχρονισμένες ενέργειες και τροχιές μεταξύ δυο ή περισσότερων σωμάτων. Τα alignments που οπτικοποιούνται στο βίντεο, αφορούν είτε χαράξεις δηλαδή σχήματα κινήσεων είτε ροές κατεύθυνσης και αναφέρονται στο σύστημα ανάλυσης κινήσεων και γεωμετριών του Forsythe. Μέσα από τα βίντεο μπορούμε να κατανοήσουμε πώς συνδυάζονται και λειτουργούν από κοινού τα τρία στοιχεία μεταξύ τους.

εικ.11 alignments από την επίσημη ιστοσελίδα του project http:// synchronousobjects.osu.edu/content.html

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

3. Μέθοδος και εργαλεία ανάλυσης του project Για την ανάλυση μιας οποιασδήποτε χορογραφίας δεν αρκεί μόνο η οπτική παρατήρηση της κίνησης. Χρειάζεται κάποιος βαθμός εξοικείωσης με την τέχνη του χορού, καθώς και επάλληλες αναγνώσεις της χορογραφίας μέσα από διαφορετικά φίλτρα. Σύμφωνα με τη χορογράφο Janet Adshead1, υπάρχουν κάποια καθολικά στοιχεία ανάλυσης που διέπουν οποιαδήποτε χορογραφία χορού από το παρελθόν μέχρι σήμερα. μέσα απ’ τα στοιχεία αυτά. Βάση του βαθμού εξοικείωσης μου με το χορό, αλλά και των περιορισμών που θέτει η διάλεξη, ξεκίνησα να εξετάζω το Synchronous Objects επιλέγοντας εκείνα τα στοιχεία από κάθε κατηγορία που με εξυπηρετούν. Κατέγραψα τα στοιχεία στον παρακάτω πίνακα με τη σειρά που θα τα χρησιμοποιήσω και ξεκίνησα να εξετάζω τη χορογραφία μέσα από διαδοχικά επίπεδα ανάγνωσης, με στόχο να οπτικοποιήσω τις νοητές διαστάσεις της. (χωρικές, δυναμικές, αισθητηριακές - ψυχολογικές). Τα τρία πρώτα στοιχεία (οπτικά στοιχεία | περιβάλλον, ακουστικά στοιχεία, χορευτές) αφορούν το πλαίσιο του χορού και στήνουν τη δομή της χορογραφίας μέσα σε συγκεκριμένο χωρικό περιβάλλον με συγκεκριμένη μουσική και αριθμό χορευτικών σωμάτων, τα οποία διέπονται από σχέσεις και ρόλους. Εάν δεν κατανοήσουμε πρώτα το πλαίσιο του χορού, δεν κατανοούμε ουσιαστικά ποιοί παράγοντες επηρέασαν την εξέλιξη της κίνησης και της χορογραφίας γενικότερα. Στη συνέχεια, ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν είναι οι χωρικές διαστάσεις του σώματος, καθώς αυτό έχει σχήμα γραμμικό ή καμπυλωμένο με συγκεκριμένο μέγεθος. Τα στοιχεία αυτά έχουν άμεση σχέση με το χώρο, αλλά και με τα υπόλοιπα σώματα σ’ αυτόν. Το σώμα κινούμενο παράγει σχηματισμούς κυρίως στο έδαφος και συχνά στον αέρα, παράγοντας ένα νοητό σωματικό χώρο. Επιπρόσθετα, η χορευτική κίνηση παράγει μια δυναμική μέσα από τη διαβάθμιση έντασης, ενέργειας, ταχύτητας, διάρκειας κ.α. Μια τέτοια θεώρηση της κίνησης αποκαλύπτει ότι τελικά μια στροφή πχ δεν είναι απλά μια αλλαγή κατεύθυνσης, αλλά ο συνδυασμός χωρικών και δυναμικών στοιχείων. Ολοκληρώνοντας, η μορφή της κίνησης αποτελεί τη συνολική συνάρτηση της ως αποτέλεσμα χωρικών, δυναμικών, κιναισθητικών, βιωματικών σχέσεων.

1 Πίνακες ταξινόμησης των εργαλείων του χορού που αναφέρονται από την Janet Adshead ‘Dance Analysis : ‘Theory and Practice’ , Janet Adshead, edited by Janet Adshead: 1988

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Τα εργαλεία ανάγνωσης μιας χορογραφίας χρησιμεύουν και για την ανάλυση του χώρου κι αυτό, γιατί το ανθρώπινο σώμα αποτελεί μεν σημαντικό παράγοντα για την αρχιτεκτονική, αλλά δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν αναλυτικά στοιχεία για την κίνηση του στο χώρο.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Προκειμένου να μελετήσω την κίνηση και διαμέσου αυτής το χώρο, επιχείρησα να αναπαραστήσω τις ποιότητες της σε συνεχή χρόνο. Ως εργαλείο ανάγνωσης και οπτικοποίησης χρησιμοποίησα το διάγραμμα. Το διάγραμμα1 αποτελεί ένα πολύπλοκο συνονθύλευμα πληροφοριών σώματος, χώρου και ενέργειας με όρους χρονικούς, ενώ το σκίτσο, η ζωγραφική, το σχέδιο2 παρουσιάζουν πιο στατική μορφή χρόνου, καταγράφοντας μόνο κάποιες στιγμές του. Το διάγραμμα αναπαριστά την κίνηση ως ‘κατασκευή’3 και επιχειρεί να ‘μετρήσει’ κατά προσέγγιση το σχήμα, το ρυθμό, την ταχύτητα της κίνησης, δηλαδή τη μορφή της4, άλλα και να επιλέξει τί είδους κιναισθητικές και ψυχολογικές εμπειρίες θα βιώσει ο χρήστης διαμέσου αυτής. ‘Όπως συμπεραίνουμε τόσο ένα αρχιτεκτονικό διάγραμμα κίνησης όσο κι ένα χορευτικό φανερώνουν ή θα πρέπε να φανερώνουν τις παραπάνω ποιότητες της. Αυτό επιχείρησα να κάνω μέσα από τα διαγράμματα που χρησιμοποίησα, κάποια εκ των όποιων τα πήρα από την ιστοσελίδα του project κι άλλα τα δημιούργησα η ίδια ύστερα από συστηματική καταγραφή και ανάλυση στοιχείων της χορογραφίας. Η ανάλυση που θα ακολουθήσει δε βασίζεται αυστηρά στη δομή και τα στοιχεία που μας παρέχει η πραγματικότητα της χορογραφίας του project, ούτε αποτελεί ρητή καταγραφή αυτής. Προσεγγίζει μια διαδικασία μελέτης που θα μπορούσε όμως να το κάνει. Σκοπός είναι η δημιουργία ενός αφαιρετικού τρόπου καταγραφής της κίνησης, καθώς και η δισδιάστατη ή τρισδιάστατη αναπαράσταση αίσθησης χώρου. Ενός χώρου που ορίζεται τόσο από σχήματα, όσο κι από ενέργεια, ταχύτητα και αισθήσεις. Τα διαγράμματα έχουν μια εσωτερική λογική, προκύπτουν όμως και από υποκειμενικές επιλογές.

1 Διάγραμμα οπτικοποίησης που εμπεριέχει συνέχεια στο χρόνο. 2 Διαγράμματα μεν, όμως ο χρόνος δεν είναι συνεχής. 3 Ως ‘κατασκευή της κίνησης’ ερμηνεύω το τελικό αποτέλεσμα της κίνησης, χωρικό, δυναμικό, αισθητηριακό – ψυχολογικό – βιωματικό. 4 Σύμφωνα με την Janet Adshead, η μορφή της κίνησης περιλαμβάνει οποιοδήποτε αποτέλεσμα σχέσης προκύπτει από τα υπόλοιπα στοιχεία της χορογραφίας (χωρικά, δυναμικά, οπτικά, ακουστικά στοιχεία, χορευτές) υπό του πρίσμα του χρόνου. ‘Dance Analysis : ‘Theory and Practice’ , Janet Adshead, edited by Janet Adshead: 1988

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

4. Ανάγνωση και ερμηνεία του project μέσω διαφορετικών φίλτρων Α. Οπτικά στοιχεία | περιβάλλον Δε γνωρίζουμε πού ακριβώς λαμβάνει χώρα το project, γιατί δεν αναφέρεται κάπου η τοποθεσία ή το κτίριο. Η γενική εικόνα που μας προσφέρει το βίντεο, δείχνει ότι πρόκειται για ένα ουδέτερο βιομηχανικό κέλυφος. Άρα, το κτίριο κι η χρήση του δεν επιδρούν με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο ή στη χορογραφία. Η επιλογή πρέπει να έγινε βάση του μεγάλου και ενιαίου εσωτερικού χώρου που είναι ελεύθερος από αντικείμενα και χρήσεις. Ωστόσο ο χορογράφος δεν επιλέγει να πραγματοποιήσει το project μέσα στον κενό χώρο κι αυτό, γιατί ένας άδειος χώρος θα αποτελούσε ένα εντελώς διαφορετικό κι ίσως αδιάφορο τοπίο. Προκειμένου να οργανώσει το χάος, επιβάλλει μια αυστηρή, ορθοκανονική χωρική δομή. Ανάμεσα σε δυο σειρές υποστυλωμάτων στήνεται από τους ίδιους τους χορευτές σύστημα εδράνων, τοποθετημένα σε παράταξη. Το τραπέζι - μία οριζόντια επιφάνεια που στερεώνεται πάνω σε τέσσερα πόδια αποτελεί αρχέτυπο αντικείμενο και έχει νόημα. Έχοντας συγκεκριμένες διαστάσεις και γεωμετρία οργανώνει το χώρο και μετράει την απόσταση, δημιουργώντας επαναλαμβανόμενο ρυθμό. Συνεπώς, δεν αποτελεί ένα απλό σκηνικό του χώρου άλλα μέρος του συντακτικού λεξιλογίου του, καθώς χρησιμοποιείται ως ένα εργαλείο που συγκροτεί δομή. Αυτή η επέμβαση του χορογράφου είναι πλήρως σκηνοθετημένη, γιατί τον εξυπηρετεί. Χρησιμοποιώντας ο Forsythe ένα σύστημα με συγκεκριμένη δομή, γεωμετρία και αυστηρότητα, καταφέρνει να αναδείξει εντονότερα μια χορογραφία διαφορετικών σωμάτων, σχηματισμών, ταχυτήτων, χρόνων και εμπειριών. Η μορφή της κίνησης1 δε θα ήταν η ίδια χωρίς τα έδρανα, αλλά ούτε κι οι κιναισθητικές - ψυχολογικές πλευρές της εμπειρίας και αντίληψης του χώρου. Οι συμμετέχοντες κινούνται από κάτω, ανάμεσα, πάνω σε αυτά. Ξεκινώντας, λοιπόν, από μια ‘αποτύπωση’ των χωρικών αυτών στοιχείων, καταλήγει το σώμα να προσλαμβάνει κάθε έδρανο ως τρισδιάστατη υπόσταση κι εν τέλει να ‘εντυπώνει’ το χώρο στο μυαλό του ως αποτέλεσμα πολλαπλών layers. Άρα η διαδικασία ανάγνωσης ενός χώρου, δεν είναι άλλη από την παράλληλη διαδικασία σύνθεσης ενός νέου σε αυτόν.

1 Σύμφωνα με την Janet Adshead, η μορφή της κίνησης περιλαμβάνει οποιοδήποτε αποτέλεσμα σχέσης προκύπτει από τα υπόλοιπα στοιχεία της χορογραφίας (χωρικά, δυναμικά, οπτικά, ακουστικά στοιχεία, χορευτές) υπό του πρίσμα του χρόνου. ‘Dance Analysis : ‘Theory and Practice’ , Janet Adshead, edited by Janet Adshead: 1988

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Το synchronous objects υπερβαίνει συνειδητά το ορθοκανονικό σύστημα χωρίς, όμως, να ανατρέπει τη δομή του χώρου, και την ‘ενέργεια’ του. Αυτό πέτυχε ο Forsythe εγκιβωτίζοντας διαφορετικά συστήματα το ένα μέσα στο άλλο. Πιο συγκεκριμένα εγγράφει ένα σύστημα κινήσεων μέσα σε ένα σύστημα εδράνων κι αυτό πάλι μέσα σε ένα άλλο μεγαλύτερο. Δημιουργεί, έτσι, έναν πολυδιάστατο χώρο ως αποτέλεσμα πολλαπλών layers, εκείνου του αδιάφορου, άδειου βιομηχανικού κελύφους, του αυστηρού συστήματος των εδράνων και της ανατροπής του από την πολυμήχανη κίνηση του σώματος. Τέλος, ο φωτισμός είναι φυσικός κι ορίζεται από το ίδιο το κτίριο με μηχανισμό πανέλων που ανεβοκατεβαίνουν μια φορά κατά τη διάρκεια της χορογραφίας. Άρα δεν γίνεται λόγος για σκηνοθετημένη χρήση φωτισμού.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Β. Ακουστικά στοιχεία Επηρεαζόμενος από το αντικειμενικό μοντέλο σώματος του Cunningham1, ο Forsythe δεν εντάσσει το synchronous objects σε κάποια μουσική δομή. Επειδή ο χορός του δε μπορεί να δημιουργηθεί βάση μιας σταθερής αλληλουχίας κινήσεων, δε μπορεί να κυλήσει και μέσα σε ένα προϋπάρχον μουσικό θέμα. Η μουσική θα έπρεπε να προκύπτει ταυτόχρονα με την κίνηση. Η έλλειψη μουσικού πλαισίου δεν απορρίπτει ωστόσο την ύπαρξη ρυθμικής υπόκρουσης κατά την εξέλιξη της χορογραφίας. Χρησιμοποιεί το σύστημα σινιάλων ως ενσωματωμένο μετρητή του χρόνου, καθώς ανά διαστήματα μοιράζει προθέσεις κινήσεων στο χώρο με διαφορετικές ιδιότητες (γρήγορη, κόφτη, αργή, ελαστική κίνηση) ρυθμό και χρόνο. Επιχειρεί, λοιπόν, μέσα από αυτό να αναδείξει το ίδιο το ανθρώπινο σώμα ότι εμπεριέχει ρυθμό, δηλαδή ένταση, διάρκεια, ταχύτητα, συχνότητα. Αυτές οι ιδιότητες γίνονται αντιληπτές μέσα από τους ήχους των σωματικών κινήσεων, της επαφής με τα έδρανα και της ανάσας ως φυσική λειτουργία. Οι ρυθμικοί ήχοι, είτε συμβαίνουν στο ίδιο άτομο σε διαφορετικές χρονικές στιγμές είτε σε πολλά άτομα ταυτόχρονα υποβάλλουν μια αντιστικτική2, ρυθμική ιδιότητα χώρου.

1 Σύμφωνα με αυτά που περιγράφει η Έβελυν Γαβρήλου στη μεταπτυχιακή διπλωματική της ‘Οι χορογραφικές θεωρήσεις του σώματος ως εργαλείο ανάγνωσης και ανασύστασης του αρχιτεκτονικού χώρου, «H περίπτωση σώματος του Cunningham είναι κοντινή με τα αρχιτεκτονικά δεδομένα, καθώς ενσωματώνει στοιχεία από καθημερινές πράξεις και δεν υπακούει σε κάποια εξωτερική δομή όπως η μουσική». Θεωρώ ότι αυτό το μοντέλο σώματος χρησιμοποίησε ο William Forsythe, καθώς επηρεάστηκε από τον Cunningham σε μεγάλο βαθμό όπως αναφέρει η Γεωργία Αντζάμπου στη διπλωματική της εργασία ‘Χώρος και Κίνηση: Ένας Συνεχής και Παραγωγικός Διάλογος’. 2 Αντίστιξη, όρος της μουσικής τέχνης. Στη μουσική, αντίστιξη καλείται η ταυτόχρονη συνήχηση πολλών διαφορετικών μελωδιών, οι οποίες συνδυάζονται με βάση ένα αυστηρό συνήθως πρόγραμμα κανόνων διαφορετικό από εποχή σε εποχή. Γενικευμένος ο όρος υπαινίσσεται την ταυτόχρονη συνύπαρξη διαφορετικών στοιχείων και ποιοτήτων.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Γ. Το cueing system κι οι χορευτές Προτού ασχοληθώ με τα χωρικά και δυναμικά στοιχεία της κίνησης, επιχείρησα να κατανοήσω πρώτα την έννοια του σινιάλου, αλλά και τον τρόπο που αυτό επιδρά στο κινούμενο σώμα, ορίζοντας τη δυναμική του πορεία1. Με σινιάλα λειτουργούνε όλοι οι άνθρωποι. Στην καθημερινή μας ζωή και κίνηση με τον όρο σινιάλο εννοείται εκείνο το ερέθισμα, υλικό ή άυλο που θα επιβάλλει μια κινητική συμπεριφορά στο χώρο μέσα από τη διαδικασία ενός δομημένου αυτοσχεδιασμού2. Σύμφωνα με τον Fοucault3, «κινούμαστε μέσα στο χώρο, λαμβάνουμε πληροφορίες από το περιβάλλον, από άλλα σώματα αλλά και το ίδιο μας το σώμα. Γι’ αυτό και κάθε κίνηση ή παύση μας είναι μοναδική και καθοδηγούμενη». Η παύση μάλιστα είναι έμφαση, δε σημαίνει ακινησία, γι’ αυτό δηλώνεται με κίνηση4 .

εικ.12 διάγραμμα ανταλλαγής σινιάλων από την επίσημη ιστοσελίδα του project http://synchronousobjects.osu.edu/content.html 1 Ο όρος ‘πορεία’ σηματοδοτεί τους χωρικούς σχηματισμούς στο χώρο μέσα από θέσεις, χαράξεις, επίπεδα, διευθύνσεις ενώ ο όρος ‘δυναμική’ την ενεργειακή ιδιότητα των κινήσεων δηλ. ταχύτητα, δύναμη υπό το πρίσμα του χρόνου 2 Με τον όρο αυτοσχεδιασμό ορίζουμε τη μη προσχεδιασμένη δημιουργία σε ποικίλες εκδηλώσεις, από την επινόηση μιας τεχνικής κατασκευής μέχρι και την καλλιτεχνική δημιουργία. Δομημένος αυτοσχεδιασμός, είναι εκείνη η μη προσχεδιασμένη δημιουργία που όμως διέπεται από ένα σύστημα προσυμφωνημένων κανόνων ή αρχών. 3 ‘Discipline and Punish : The birth of the Prison’, Μ. Foucault , (New York, 1978) 4 Συζήτηση με τη σύμβουλο της διάλεξης, ειδική σε θέματα κίνησης-χώρου και χορογράφο κλασσικού | σύγχρονου χορού Γεωργία Αντζάμπου

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Oι πληροφορίες που λαμβάνει το σώμα από το περιβάλλον ορίζουν τον τρόπο που θα κινηθεί και τί θα βιώσει διαμέσου αυτού. Άρα επιβάλλουν την πορεία του, το ρυθμό, το χρόνο, την ενέργεια που θα καταβάλει, δίνοντας του προθέσεις κίνησης, χωρικές, δυναμικές, αισθητηριακές - ψυχολογικές1. Στο συγκεκριμένο διάγραμμα, από την ιστοσελίδα του Synchronous Objects, διαβάζεται η συνολική ανταλλαγή σινιάλων μεταξύ των συμμετεχόντων σε ολόκληρο το φάσμα του project. Το πάχος του κάθε line αυξάνεται όσο αυξάνεται ο αριθμός των σινιάλων που ανταλλάσσουν δυο σώματα μεταξύ τους. Η παράθεση των σωμάτων γίνεται με τη σειρά που εμφανίζονται στη δράση. Από αυτό το διάγραμμα αντιλαμβάνεται κανείς τον αριθμό των συμμετεχόντων, την αναλογία μεταξύ των δυο φύλων, καθώς και το ρόλο που διαδραματίζουν την εκάστοτε στιγμή στον αυτοσχεδιασμό (πρωταγωνιστικό ή δευτερεύοντα). Ως εκ τούτου, κάθε cue giver διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς με τις κινήσεις του στο χώρο, εκπέμπει προθέσεις και μοιράζει ρόλους στους υπόλοιπους (ταχύτητα, είδος κίνησης, χαρακτήρα, ύφος). Στόχος του cueing system είναι να αναπτύξει ένα χωρικό, δυναμικό, και αισθητηριακό πλέγμα κινητικών συμπεριφορών στο χώρο.

1 Η κιναισθησία κι η συναισθησία συγκροτούν τη βιωματική γνωριμία μας με το χώρο και επηρεάζουν την ψυχολογία του ανθρώπου, ενώ κινείται σε αυτόν. Για αυτό χρησιμοποιώ τον όρο ‘ψυχολογικό’.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

εικ. 13 Voronoi map | cue annotations από την επίσημη ιστοσελίδα του project http : // synchronousobjects. osu. edu / content. html

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Δ. Τα χωρικά στοιχεία κίνησης Τα χωρικά στοιχεία κίνησης είναι αρκετά σημαντικά, γιατί περιγράφουν την κίνηση με διαδρομές, σχηματισμούς, κατευθύνσεις, διευθύνσεις, επίπεδα κίνησης και θέσεις στο χώρο, αναφορικές με αλλά σώματα ή αντικείμενα. Αρχικά, θα περιγράψω την πορεία σκέψης μου και στη συνέχεια, με ποιό τρόπο κατάφερα να οπτικοποιήσω τη χωρική αναγραφή της κίνησης μέσα από δικά μου διαγράμματα σε κάτοψη και όψη. Πορεία σκέψης Στην ιστοσελίδα του Forsythe ξεχώρισα ένα διάγραμμα κάτοψης που οπτικοποιεί τα σινιάλα ως σημεία στο χώρο. Συνεπώς, τα σημεία δεν αποδίδουν απλά τοποθεσίες, στις οποίες διεξήχθη η ανταλλαγή των σινιάλων, αλλά συντεταγμένες θέσεις από τις οποίες πέρασαν τα σώματα στη διάρκεια του χρόνου. Κάθε σημείο στο χώρο περικυκλώνεται από γραμμές που σχηματίζουν κυψέλες, οπότε το διάγραμμα αυτομάτως αποκτά τη μορφή Voronoi1. Η ερμηνεία που εγώ έδωσα στο διάγραμμα δεν έχει να κάνει με την ιδιότητα του ως μαθηματική δομή χώρου, αλλά ως ένα εργαλείο που συλλαμβάνει και οπτικοποιεί το σώμα ως ίχνος στο χώρο. Στηριζόμενη σε αυτό, θέλησα να καταγράψω μέσα από διαδοχικά ίχνη την κίνηση του κέντρου βάρους για τον κάθε χορευτή. Ο λόγος που επέλεξα το κέντρο βάρους είναι, γιατί αποτελεί το κέντρο κίνησης αλλά και εκκίνησης για οποιαδήποτε δραστηριότητα.

1 O Forsythe επιχειρεί μια άσκηση. Προσπαθεί να χρησιμοποιήσει άλλου τύπου λεξιλόγιο π.χ. την έννοια του σημείου στα μαθηματικά, προκειμένου να επεξεργαστεί το έργο του. Το διάγραμμα Voronoi συγκροτεί μια μαθηματική δομή χώρου μέσω της υπολογιστικής γεωμετρίας. (Ν. Λυγερός http://www.lygeros.org) Δημιουργείται με την κατάτμηση ενός επιπέδου σε περιοχές βάση της απόστασης σημείων που βρίσκονται σε ένα συγκεκριμένο υποσύνολο του. Το σύνολο των σημείων έχει προσδιοριστεί εξαρχής και σε κάθε ένα απο αυτά αντιστοιχεί μια περιοχή που διαμορφώνεται απο όλα τα κοντινότερα σε αυτό σημεία. Οι περιοχές αυτές ονομάζονται Voronoi κύτταρα. Ο χάρτης Voronoi είναι ένα διάγραμμα που δημιουργήθηκε απο ζεύγη σημείων, τα οποία βρίσκονται κοντά το ένα στο άλλο, τα χωρίζει μια γραμμή που ισαπέχει κι απ’ τα δυο, ενώ ταυτόχρονα είναι καθετή στη γραμμή συνδέσεως τους. Δηλαδή κάθε σημείο ισαπέχει απο τα δυο κοντινότερα του σημεία ή πολλές φορές κι απο περισσότερα. Συνεπώς, στη συγκεκριμένη περίπτωση δείχνει χωρικές σχέσεις μεταξύ των cue givers (κόκκινο) και cue receivers (μπλε).

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

εικ. 14 διάγραμμα κάτοψης με ίχνη σωμάτων στο χώρο | Μαρία Βλαχοστεργίου Eπεξεργάστηκα το παραπάνω Voronoi διάγραμμα που βρηκα στην ιστοσελίδα του Synchronous Objects, δίωχνοντας τις κυψέλες και κρατώντας μόνο τις θέσεις, από τις οποίες πέρασαν τα σώματα την ώρα που έστελαν ή λάμβαναν σινιάλα.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Το synchronous objects έχει διάρκεια περίπου δεκαπέντε λεπτών και απασχολεί δεκαεπτά χορευτικά σώματα. Επέλεξα να ασχοληθώ ενδεικτικά με τα πρώτα τέσσερα λεπτά του project όπου συμμετέχουν δώδεκα άτομα. Αρχικά, χώρισα το βίντεο προοπτικής όψης του project σε εξήντα καρέ ανά τέσσερα λεπτά. Πάνω στα διαδοχικά αυτά κάδρα εντόπισα το ίχνος του κέντρου μάζας για το κάθε σώμα.

εικ.15 Στιγμιότυπα από τα βίντεο ανάλυσης σε προοπτική όψη από την επίσημη ιστοσελίδα του project http://synchronousobjects.osu.edu/content.html

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Κατόπιν, εφήρμοσα τη μέθοδο ανακατασκευής χώρου1, προκειμένου να προσδιορίσω επακριβώς τα ίχνη των χορευτών σε ορθοκανονική κάτοψη και όψη. Αφότου οπτικοποίησα το σώμα ως σημείο στο χώρο, προσπάθησα να κάνω το ίδιο και για την τροχιά του ως γραμμή. Με τη βοήθεια σχεδιαστικών προγραμμάτων αποκρυστάλλωσα με αφαιρετικό τρόπο την πορεία του σώματος πρώτα ως δισδιάστατες ιχνογραμμές και στο τέλος ως τρισδιάστατες κορδέλες.

εικ.16 | 17 Διάγραμμα ανακατασκευής του χώρου και γενικά σχέδια χώρου 1 Δεχόμενη το γεγονός, ότι το ανθρώπινο σώμα λειτουργεί ως μέσο σύγκρισης και κλίμακας στο χώρο, χρησιμοποίησα από την προοπτική όψη την αναλογία μεταξύ σώματος και εδράνου, προκειμένου να θέσω προσεγγιστικές τιμές χ και ψ στις διαστάσεις του εδράνου. Έπειτα, σε ένα απλό έδρανο εφάρμοσα την μέθοδο, καταλήγοντας να αποσπάσω τις γενικές διαστάσεις της μορφής του χώρου στον οποίο υλοποιείται το project και να στήσω το τοπίο σε απλά σχέδια.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Διαγράμματα σε κάτοψη

εικ.18 διάγραμμα κάτοψης με ίχνη στο χώρο | Μαρία Βλαχοστεργίου Ύστερα από επεξεργασία των στιγμιότυπων από το βίντεο ανάλυσης, εντόπισα για το κάθε χορευτικό σώμα τα ίχνη του κέντρου μάζας του στο χώρο. Αυτό έγινε πρώτα σε προοπτική κάτοψη και στη συνέχεια, με τη μέθοδο ανακατασκευής προσδιορίστηκε ακριβώς η θέση του σε ορθοκανονική κάτοψη.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

εικ. 19 διάγραμμα κάτοψης με ιχνογραμμές στο χώρο | Μαρία Βλαχοστεργίου Στη συνέχεια, παρατηρώντας προσεκτικά το βίντεο, ένωσα τα σημεία σε ιχνογραμμές, συγκροτώντας έτσι τις διαδρομές των σωμάτων στο χώρο. Εδώ διακρίνουμε το τελικό αποτέλεσμα γραμμών μετά το πέρας των τεσσάρων λεπτών. Στην καταγραφή της κίνησης χρησιμοποίησα την καμπύλη κι όχι τη ευθεία, γιατί θεωρώ ότι αποτελεί πιο οικεία γραμμή για το σώμα και την κίνηση του.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Ίχνη Στο πρώτο διάγραμμα οπτικοποιούνται τα ίχνη σώματος του κάθε χορευτή μέχρι τα πρώτα τέσσερα λεπτά. Παρατηρώ ότι ξεκινούν να δημιουργούνται τοπικά πυκνώματα και αραιώματα σε συγκεκριμένες περιοχές. Άρα ο χώρος δεν επιφορτίζεται κινησιολογικά και κατ’ επέκταση ενεργειακά με ομοιόμορφο τρόπο. Ιχνογραμμές Στο επόμενο διάγραμμα οπτικοποίησα με αφαιρετικό τρόπο το ίχνος της ανθρώπινης πορείας στο χώρο υπό τη μορφή κορδέλας που ξετυλίγεται. Η κάθε κορδέλα εμπεριέχει μέσα της κινήσεις, στάσεις και συναντήσεις με άλλα σώματα. Αρχικά, παρατηρούμε ότι το σώμα αφηγείται μια διαφορετική ιστορία του χώρου από αυτή που θα περίμενε κανείς. Η αυστηρή δομή των εδράνων που επέβαλε ο Forsythe παραπέμπει συνειρμικά σε μια εξίσου αυστηρή και περιορισμένη κίνηση. Αντί αυτού όμως ο χορογράφος επιλέγει να αναδείξει μέσα από το ορθοκανονικό αυτό σύστημα ένα εκφραστικό πλέγμα κινητικών συμπεριφορών. Το διάγραμμα κινήσεων οπτικοποιεί ένα δίκτυο γραμμών και καμπύλων που συσσωρεύονται, τέμνονται και διακλαδώνονται. Κάθε φορά που οι συμμετέχοντες έρχονται σε επαφή με τα υπόλοιπα υποκείμενα ή αντικείμενα του χώρου, οι πορείες τους αποκτούν αναδιπλώσεις, τσακίσματα, αλληλοεπικαλύψεις. Δημιουργείται, συνεπώς, ένα πολύπλοκο χωρικό δίκτυο διαδρομών που τελικώς ενοποιούνται σε συμπλέγματα ανακατεμένων αισθήσεων και κινήσεων, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν μια συνεχώς εξελισσόμενη αίσθηση χώρου. Σε αυτό το σημείο γίνεται για άλλη μια φορά φανερός ο στόχος του Forsythe να εγκιβωτίσει μέσα σε ένα υπάρχον σύστημα ένα διαφορετικό. Μέσα σε ένα στατικό και αυστηρό τοπίο, εγγράφει έναν εξελισσόμενο και ρέοντα χώρο. Επιπροσθέτως, το κάθε σώμα καταλαμβάνει συγκεκριμένο χώρο κάθε φορά και σε λίγες περιπτώσεις απλώνονται οι κινήσεις ενός χορευτή σε ολόκληρο το τοπίο. Τέλος, οι ιχνογραμμές των σωμάτων σε συνεργασία ορίζουν κενά και πλήρη, διαγράφουν πυκνότητες, αραιώσεις.

εικ.20 διάγραμμα τομών που δείχνουν τη θέση των σωμάτων σε σχέση με τα έδρανα. από την επίσημη ιστοσελίδα του project http://synchronousobjects.osu.edu/content.html

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Διαγράμματα σε όψη

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Τα έδρανα, ως χωρικά αντικείμενα, στιγμιαία ενσαρκώνονται στο πλέγμα της κίνησης και ανάλογα με τη σχέση του χορευτή με αυτά, καθορίζονται οι υψομετρικές εντάσεις ενός ανεικονικού ανάγλυφου που διαγράφει η ανακατανομή της μάζας καθ’ ύψος. Χωρίς το σώμα, τα έδρανα θα περιορίζονταν σε ένα απλό ορθοκανονικό σύστημα αντικειμένων και χωρίς αυτά, το σώμα θα ήταν ηθοποιός χωρίς ρόλο. Στο πρώτο διάγραμμα του Forsythe, χαρτογραφείται και οπτικοποιείται η θέση των σωμάτων σε σχέση με τα έδρανα (γύρω, κάτω, πάνω σε αυτά ή πάνω από αυτά). Οι τομές ανταποκρίνονται σε βυθίσεις, αιωρήσεις ή τοποθετήσεις του σώματος πάνω στα έδρανα. Σε περίπτωση άμεσης επαφής με το έδρανο, είτε στιγμιαία με απλό άγγιγμα ή στήριξη είτε με ολίσθηση ή κάθισμα πάνω τους, η γραμμή τομής αποκτά χρώμα. Από την άλλη, οι ευθείες ερμηνεύουν τις μετακινήσεις ανάμεσα και γύρω από αυτά. Οι συμμετέχοντες, λοιπόν, επιδίδονται σε ανάλαφρες, συνεχόμενες κινήσεις προς τα πάνω που καταλήγουν αρκετές φορές σε ελαφριές ή και βαθιές βυθίσεις προς το δάπεδο. Έχοντας παρατηρήσει το παραπάνω διάγραμμα, θέλησα να προσδιορίσω πιο συγκεκριμένα την τρίτη διάσταση της κορδέλας, γιατί η κίνηση του σώματος στο χώρο δεν αφορά τον εντοπισμό της μόνο κατοψικά, αλλά και την μετατόπιση της μάζας καθ’ ύψος. Στο επόμενο γραμμικό ανάπτυγμα, οπτικοποίησα σε όψη τα ίχνη κάθε χορευτικού σώματος. Με αυτό τον τρόπο κατάφερα να ‘μετρήσω’ τα ύψη των διαδοχικών ιχνών του κέντρου βάρους. Το ξάπλωμα, το γλίστρημα πάνω και κάτω από τα έδρανα, η παράταξη δίπλα τους, ‘γράφουν’ στο χώρο ανεικονικό ανάγλυφο. Στο τρίτο και τέταρτο διάγραμμα, απεικονίζω τη γραμμική μετατόπιση της μάζας σε όψη, μέσα από την ένωση των διαδοχικών ιχνών του κάθε σώματος στο χώρο. Το μέχρι πρότινος ανεικονικό ανάγλυφο οπτικοποιείται σε τομή με τεθλασμένα, πρισματικά σχήματα.

εικ.21 διάγραμμα όψης με ίχνη στο χώρο | Μαρία Βλαχοστεργίου Ύστερα από επεξεργασία των στιγμιότυπων από το βίντεο ανάλυσης, εντοπίστηκε για το κάθε χορευτικό σώμα, το ίχνος του κέντρου μάζας σε προοπτική όψη. Με τη μέθοδο ανακατασκευής προσδιορίστηκε ακριβώς η τρίτη διάσταση των ιχνών σε ορθοκανονική όψη. εικ.22 διάγραμμα όψης ιχνογραμμών στο χώρο | Μαρία Βλαχοστεργίου Κατόπιν, έχοντας εντοπίσει το ίχνος του κάθε χορευτή σε κάτοψη και όψη, τα ‘σήκωσα’ στο χώρο σε 3D περιβάλλον . Στη συνέχεια, ένωσα με ευθείες τα διαδοχικά ίχνη κάθε σώματος, ώστε να διαβάζεται διαγραμματικά η συνολική ανακατανομή της μάζας στο χώρο.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Διαγράμματα στο χώρο

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Εδώ πλέον, ανάγω τις φανταστικές κορδέλες της κίνησης, του χρόνου και της βιωματικής εμπειρίας σε τρισδιάστατο μοντέλο που οπτικοποιεί το χώρο με τις νέες και παλιές ιδιότητες του. εικ.23-25 διαγράμματα με τρισδιάστατες κορδέλες που ξετυλίγονται στο χώρο | Μαρία Βλαχοστεργίου

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Ε. Δυναμικά στοιχεία σώματος Στο επόμενο κεφάλαιο θα ασχοληθώ με τα δυναμικά στοιχεία της κίνησης, που αναφέρονται στην ταχύτητα, στην ενέργεια, στην ένταση, στη διάρκεια και στο ρυθμό. Θα ορίσω πρώτα αυτές τις έννοιες, προκειμένου να δείξω πως αλληλοεπηρεάζονται και γιατί γίνονται τόσο σημαντικές για το σώμα και το χώρο. Ως ταχύτητα ενός σώματος ορίζεται ο ρυθμός μεταβολής της θέσης του ως προς το χρόνο, δηλαδή πόσο διάστημα διανύει στη μονάδα του χρόνου. Η περιγραφή της θέσης ενός σώματος στη φυσική γίνεται με τον ορισμό ενός διανυσματικού χώρου, ο οποίος είναι ο ίδιος με τον γνωστό ευκλείδειο γεωμετρικό χώρο. Συνεπώς, επειδή η κινητική συμπεριφορά ενός σώματος γίνεται σύνθετη χρησιμοποιείται η έννοια του διανύσματος προκειμένου να υπολογιστεί η ταχύτητα σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές και θέσεις στο χώρο. Ως κινητική ενέργεια ενός σώματος ορίζεται η ενέργεια που έχει όταν κινείται και αναφέρεται στην ικανότητά του να παράγει έργο. Ως κινητική ενέργεια ενός σώματος ορίζεται η συνολική ενέργεια που χρειάζεται να απορροφήσει ένα σώμα προκειμένου να αποκτήσει ορισμένη μεταφορική ταχύτητα ή/και γωνιακή ταχύτητα ξεκινώντας από την ακινησία. Ως ρυθμός μπορεί γενικά να οριστεί ‘οποιαδήποτε κίνηση που χαρακτηρίζεται από την οργανωμένη διαδοχή και εναλλαγή ισχυρών και αδύναμων στοιχείων’. Ο ρυθμός μιας κίνησης καθορίζεται από την ταχύτητα (tempo), από το πόσο γρήγορα ή αργά διαδέχεται ένας παλμός (κτύπος) τον επόμενο. Ως ένταση ορίζεται η ροή ενέργειας μέσα από ένα σώμα σε συγκεκριμένο χρόνο. Όση περισσότερη ενέργεια καταβάλλεται, τόσο πιο έντονη χαρακτηρίζεται μια κίνηση. Ως εκ τούτου, όσο αυξάνεται | μειώνεται η ταχύτητα, τόσο αυξάνεται | μειώνεται η καταναλωμένη ενέργεια, άρα κι η ένταση της κίνησης. 1

Η μεταλλασσόμενη ταχύτητα ενός σώματος υπό το πρίσμα του χρόνου αποτελεί λεξιλόγιο της φυσικής, με το οποίο ασχολήθηκε ο Forsythe στο Synchronous Objects. Οπτικοποίησε σε διάγραμμα τις ταχύτητες των κινήσεων του κάθε χορευτή, προσπαθώντας να μιλήσει για αυτές με όρους έντασης και ενέργειας.

εικ.26 διάγραμμα αυξομοίωσης της ταχύτητας για κάθε χορευτικό σώμα από την επίσημη ιστοσελίδα του project http://synchronousobjects.osu.edu/content.html εικ.27 διάγραμμα απεικόνισης της σχέσης χρόνου - ενέργειας - ταχύτητας 1 Οι ορισμοί προέρχονται από την ιστοσελίδα www.Wikipedia.com

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Στο διάγραμμα, παρατηρούμε πιο έντονες κινήσεις και ταχύτητες στα σημεία που οι κορυφές είναι πιο απότομες και πιο “ψηλές”, ενώ χαλαρότητα έχουμε στις πιο χαμηλές κορυφές και στις ευθείες. Αντίστοιχα καταναλώνεται περισσότερη ή λιγότερη ενέργεια.1 Ο Forsythe δείχνει με αυτόν τον τρόπο, ότι η ταχύτητα μιας κίνησης, η ενέργεια, ο ρυθμός , η διάρκεια της προσδιορίζουν το είδος και τις ποιότητες της. Μέσα από το cueing system επέβαλλε διαφορετικούς ρυθμούς και ενέργειες, μοιράζοντας προθέσεις κίνησης στα σώματα.

εικ.28 διάγραμμα που εξηγεί πώς επιδρά το σύστημα σινιάλων στο χώρο και την κίνηση | Μαρία Βλαχοστεργίου 1 Μέσα από δικό μου γράφημα επιχειρώ να εξηγήσω με απλά σχήματα πώς αντιλαμβάνομαι τη σχέση ενέργειας – ταχύτητας – χρόνου. Η μια έννοια εγκιβωτίζει την άλλη, ακριβώς με τη σειρά που τις ανέφερα. Όταν σε δυο διαφορετικούς χρόνους t1 και t2 όπου t1 < t2 καταναλώνεται ίδια κινητική ενέργεια Κ1 = Κ2, τότε αυτό σημαίνει πως η ενέργεια Κ2 καταναλώνεται με πιο αργό ρυθμό, άρα και ταχύτητα v1 > v2. Συνεπώς, για την ένταση των δυο κινήσεων ε1 και ε2 διαμορφώνεται η σχέση ε1 > ε2. Στο διάγραμμα του Forsythe καταγράφεται η ταχύτητα κίνησης των σωμάτων ανά 1sec, οπότε ο χρόνος είναι σταθερός για όλους τους χορευτές. Αυτόματα περνάμε στη σχέση όπου t2 = t3, ενώ Κ2 > Κ3. Άρα μέσα στον ίδιο χρόνο, το σώμα 2 καταβάλλει περισσότερη ενέργεια, άρα και για την ταχύτητα του θα ισχύει v2 > v3.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Ένα σινιάλο μπορεί να μετατρέψει την ακινησία σε κίνηση ή την κίνηση σε παύση, να συγκρουστεί με το σώμα, να το ενεργοποιήσει ή να το αδρανοποιήσει. Με ένα σινιάλο, αλλάζει η ταχύτητα κι η ένταση των σωμάτων μαζικά ή μεμονωμένα. Από μια αλληλουχία ελαφρών και ήσυχων κινήσεων ξεπηδάει μια απότομη πρόσπτωση του βάρους, μια περιστροφή ή μια δυναμική εισχώρηση στο χώρο γεμάτη νεύρο και χτύπο. Ένα σινιάλο αποτελεί κάλεσμα για συμμετοχή στο δρώμενο και συσπείρωση. Τα σώματα έλκονται από κάποιον πυρήνα ή απωθούνται από αυτόν. Ένα σινιάλο σημαίνει ακόμη συγχρονισμό μεταξύ σωμάτων αλλά και πρόθεση να συνδιαλεχτούν μεταξύ τους, να μεταδώσουν χαράξεις και επαναλήψεις. Όπως συμπεραίνεται η κίνηση του σώματος τροποποιείται, μετατρέπεται από σκληρή σε μαλακή, από γρήγορη σε αργή, από κοφτή σε ρέουσα, από δυναμική σε υποτονική κτλ. Τα σινιάλα, λοιπόν, πέρα του ότι ‘υπαγορεύουν’ πορείες (χωρικά στοιχεία), καθορίζουν και την ταχύτητα της κίνησης, την καταναλωμένη ενέργεια σε συγκεκριμένο χρόνο και την ένταση που αυτή η σχέση παράγει. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, ότι τέτοιες έννοιες είναι σημαντικές, γιατί αποδίδοντας ποιότητες της κίνησης περιγράφει κανείς και χωρικές ιδιότητες. Το είδος της κίνησης περιγράφει τη δράση του σώματος και αυτό με τη σειρά του τον τρόπο που θα οικειοποιηθεί και θα χρησιμοποιήσει το χώρο. Παύουμε πλέον να μιλάμε για χώρο μόνο με σχήματα, αλλά κάνουμε λόγο και για ‘ενέργεια’, ‘παλμό’ και ‘δυναμική’ χώρου. Μιλάμε για το χώρο με όρους φυσικής. Στα βίντεο του synchronous objects, παρατηρούμε ένα εύρος κινήσεων, οι οποίες διπλώνονται και ξεδιπλώνονται με διαφορετικούς ρυθμούς, προκαλώντας στα ίδια τα σώματα αλλά και σε εμάς ως θεατές, διαφορετικές αισθήσεις χώρου.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

ΣΤ. Μορφή της κίνησης Κατασκευάζοντας τη μορφή της κίνησης ως συνολική συνάρτηση

Η προσπάθεια αποκρυστάλλωσης της συνολικής δράσης του σε εικόνα «απαντάται μέσα από τη μορφή του χορού στην χορολογία και τη μορφή της κίνησης στην αρχιτεκτονική, καθώς εμπεριέχουν την παγίωση όλων των δυνάμεων και των σχημάτων εναερίων ή επιδαπέδιων - που το σώμα χαράσσει διαχρονικά στο χώρο»1. Η μορφή της κίνησης αποτυπώνει και εντυπώνει οποιοδήποτε αποτέλεσμα σχέσης προκύπτει από τα χωρικά, δυναμικά, οπτικά, ακουστικά κ.α. στοιχεία μιας χορογραφίας κινήσεων, υπό του πρίσμα του χρόνου2. «Ο όρος εντύπωση λαμβάνει τελικά τη μορφή ‘εν-τύπωση», καθώς στο τελικό καλούπι εγγράφονται και αποτυπώνονται στοιχεία σωματικής και χωρικής ανάγνωσης3. Επιλέγω να οπτικοποιήσω τη μορφή της κίνησης ως τρισδιάστατη χωρική κατασκευή, που έχει απορροφήσει μέσα της έννοιες χωρικές και δυναμικές, οι οποίες παύουν να αποτελούν απλώς μια αίσθηση και ενσαρκώνονται σε μια μορφή απτή και μετρήσιμη. Συνεπώς, η τελική εικόνα εντύπωσης, καταλήγει να είναι «ένα τρισδιάστατο εμπλουτισμένο μοντέλο χώρου, που μέσα του έχουν εγγραφεί, οι ιδιότητες του σώματος, αποτελώντας το καλούπι αναπαραγωγής του αρχικού χώρου και της μετεξέλιξης αυτού σε κάτι διαφορετικό. Ο νέος χώρος που έχει προκύψει είναι η τρισδιάστατη αναπαράσταση της σωματικής κίνησης.»4 Έχοντας στη διάθεση του κανείς όλα τα παραπάνω διαγράμματα των χωρικών και δυναμικών στοιχείων του σώματος ως εργαλεία, είναι εφικτό να υπολογιστούν

εικ.29 κολλάζ φωτογραφίας από στιγμιότυπα ειδικού βίντεο με ιχνομορφές των σωμάτων στο χώρο. Μαρία Βλαχοστεργίου 1 ‘Χορογραφικές θεωρήσεις του σώματος ως εργαλείο ανάγνωσης και ανασύστασης του αρχιτεκτονικού χώρου’, Έβελυν Γαβρήλου, ΔΠΜΣ διπλ. 2002/1,ΕΜΠ 2 ‘Dance Analysis : ‘Theory and Practice’ , Janet Adshead, edited by Janet Adshead: 1988 3 ‘Χορογραφικές θεωρήσεις του σώματος ως εργαλείο ανάγνωσης και ανασύστασης του αρχιτεκτονικού χώρου’, Έβελυν Γαβρήλου, ΔΠΜΣ διπλ. 2002/1,ΕΜΠ 4 Παρόλο που στη συνολική αποτύπωση και εντύπωση του χώρου, εμπλέκονται ταυτόχρονα διαφορετικές μορφές κίνησης, ενέργειας και κιναίσθησης, οπτικοποίησα δυο κατασκευές κίνησης για δυο χορευτές. Μια ολοκληρωτική προσέγγιση ναι μεν θα κατέληγε σε πιο ασφαλή και πλήρως αντικειμενικά ευρήματα, αλλά θα ξεπέρναγε τα όρια της διάλεξης.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

κατασκευές κίνησης προσεγγιστικές με την πραγματικότητα. Αυτό βέβαια απαιτεί εντατική μελέτη των στοιχείων, στενή συνεργασία μεταξύ χορογράφου και αρχιτέκτονα και άριστη χρήση εξειδικευμένων προγραμμάτων σχεδιασμού, πράγμα που ξεπερνάει τα πλαίσια αυτής της διάλεξης. Οπότε από πλευράς μου, δεν επιχειρήθηκε η ένα προς ένα οπτικοποίηση της κίνησης - πράγμα που δε θα είχε ενδιαφέρον - αλλά η συμβολική μεταφορά χωρικών και δυναμικών εννοιών στο χώρο που αποβλέπουν στην κατάκτηση απλά μιας αίσθησης της πραγματικότητας.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Αρχικά, οπτικοποίησα τις πορείες των σωμάτων ως κατακόρυφα αναπτύγματα στο χώρο.

εικ.30 | 31 3D διάγραμμα με γραμμικά αναπτύγματα στο χώρο | Μαρία Βλαχοστεργίου Στο συγκεκριμένο διάγραμμα αναπαριστώ τις διαδρομές των σωμάτων, υπό τη μορφή γραμμικού αναπτύγματος που ξετυλίγεται στο χώρο. Οι εικόνες αποτελούν ενδιάμεσα στιγμιότυπα εξέλιξης της χορογραφίας και οπτικοποιούν ορισμένα μόνο σώματα και μέρος των διαδρομών τους στο χώρο..

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Στη συνέχεια ξεκίνησα να τις προσλαμβάνω ως σύνθετες κατασκευές - πλέγματα που σημειογραφούν με τη μορφή τους συνθήκες σωματικότητας (σχήματα κινήσεων, άξονες περιστροφής, ταχύτητες, ενέργεια κ.α.). 1

εικ.32 3D διάγραμμα μορφής της κίνησης για έναν χορευτή | Μαρία Βλαχοστεργίου Το τελικό αποτέλεσμα προκύπτει από την σύνθεση επιμέρους διαγραμμάτων : α. Το κατακόρυφο ανάπτυγμα της πορείας του σώματος στο χώρο.(πάνω, κάτω, γύρω, ανάμεσα από τα έδρανα) β. Το λοξό ανάπτυγμα που προκύπτει από τη διαγραμματική ανακατανομή της μάζας στο χώρο που ακολουθεί την πορεία του σώματος σε κάτοψη. Μέσα από την επεξεργασία σε περιβάλλον Rhinoμε ειδικές εντολές (π.χ. sweep 2 rails) προέκυψε το συγκεκριμένο αποτέλεσμα, που ενσωματωνει τις πιθανές κλίσεις που παίρνει το σώμα κινουμενο στο χώρο. γ. Αν συλλάβουμε χωρικά το σώμα ως ελαστική επιφάνεια, τότε αυτό συνεπάγεται την αυξομοίωση του πάχους της , ανάλογα με τις κινήσεις γύρω από τους άξονες του και την επαφή του με άλλα υποκείμενα και αντικείμενα. Το τελευταίο διάγραμμα συμβολίζει αυτήν ακριβώς την αυξομοίωση. Το επεξεργάστηκα αντίστοιχα σε περιβάλλον Rhino με εντολές του τύπου (tween curves).

β.

γ.

Στόχος είναι η κατά προσέγγιση εφαρμοσμένη διαδικασία παραγωγής της ‘κατασκευής’ της κίνησης.

1 Αναφέρω στο συγκεκριμένο σημείο, ότι έχοντας τα ίχνη των σινιάλων στο χώρο, είναι εύκολο να προσδιοριστεί σε ποιά σημεία οι ποιότητες κίνησης τροποποιούνται.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Παρακάτω περιγράφω ποιές μεταφορές χρησιμοποίησα προκειμένου να οπτικοποιήσω την κίνηση στο χώρο. «Όταν το σώμα συσπειρώνεται ή έρχεται σε επαφή με άλλα αντικείμενα ή υποκείμενα οι διαστάσεις της ελαστικής επιφάνειας του μειώνονται σε αντίθεση με όταν βρίσκεται σε προέκταση».1 Ακόμη, η ανατροπή του κέντρου βάρους του σώματος απεικονίζεται μέσα από τις κλίσεις που λαμβάνει το μόρφωμα του. «Επιπλέον, μια ευέλικτη κίνηση σημαίνει ρευστότητα2 , μια οξυμένη3 κίνηση συνεπάγεται οξύνσεις4 της ύλης και του χώρου, μια σκληρή μάζα εν πτώση αντιστοιχεί σε πυκνό πλέγμα, ενώ μια ανάλαφρη μετατόπιση του βάρους σε αραιό.»5 Αυτά ερμηνεύονται αναλυτικότερα ως εξής. Μια κίνηση που υλοποιείται εύκολα και γρήγορα (ευέλικτη) κι άρα ρέει μέσα στο χώρο, σηματοδοτεί ρέοντα και εύπλαστο χώρο. Ενέργειες με γρήγορες ταχύτητες και έντονες, βίαιες κινήσεις απεικονίζουν το μόρφωμα με αντίστοιχα οξυμένες και υπερβολικές ιδιότητες π.χ. οξείες κλίσεις, κατακόρυφα τσακίσματα και αναδιπλώσεις, αλληλοεπικαλύψεις κοντινών σημείων, δυσμορφίες της ελαστικής επιφάνειας. Όσο πιο πυκνό και σκληρό το πλέγμα, τόσο πιο συμπαγής, σκληρή και άκαμπτη γίνεται η κίνηση. Αντίθετα, όσο πιο αραιό και μαλακό το πλέγμα, τόσο πιο απλή και ανάλαφρη η κίνηση του σώματος χωρίς ιδιαίτερες πιέσεις από εξωτερικά στοιχεία.6 Ανάλογα, λοιπόν, με τις δράσεις του σώματος, συμπεριφέρεται κι η ελαστική επιφάνεια του. Το ίδιο συμβαίνει και αντίστροφα, καθώς ο χώρος απορροφά τις δονήσεις του παλλόμενου σώματος. Ως εκ τούτου, τα αντικείμενα-έδρανα μετατοπίζονται, γέρνουν και αναπτύσσουν τη διαδικασία δράσης-αντίδρασης.

1 ‘Χορογραφικές θεωρήσεις του σώματος ως εργαλείο ανάγνωσης και ανασύστασης του αρχιτεκτονικού χώρου’, Έβελυν Γαβρήλου, ΔΠΜΣ διπλ. 2002/1,ΕΜΠ 2 η ιδιότητα των ρευστών σωμάτων να κινούνται και να μεταβάλλουν το σχήμα τους 3 κίνηση, της οποίας κάποια ποιότητα αυξάνεται σε ένταση 4 το χαρακτηριστικό ενός χώρου γίνεται πιο έντονο 5 Συζήτηση πάνω στις ποιότητες της κίνησης και του χώρου με τη σύμβουλο της διάλεξης και χορογράφο κλασσικού | σύγχρονου χορού Γεωργία Αντζάμπου. 6 αντικείμενα, άλλα κινούμενα σώματα κλπ.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

εικ. 33 3D διάγραμμα μορφής της κίνησης για έναν χορευτή | Μαρία Βλαχοστεργίου Η επεξεργασία του πλέγματος έγινε ως προς τις ποιότητες που περιγράφονται στο κείμενο. εικ.34 | 35 3D διαγράμματα μορφής της κίνησης για δύο χορευτές | Μαρία Βλαχοστεργίου Η διαδικασία παραγωγής των διαγραμμάτων παραμένει η ίδια. Το καινούριο που παρατηρούμε εδώ, είναι ότι οι σχέσεις των σωμάτων παράγουν χωρικά συμπλέγματα σωματικότητας και κινήσεων. Επεξεργάστηκα το καθένα ξεχωριστά ως προς τις ποιότητες που περιγράφονται στο κείμενο. Στα διαγράμματα, απεικονίζω τις κατασκευές από διαφορετικές γωνίες. Εξετάζοντας αρχικά αυτό το χώρο-τοπίο από ψηλά - σε τρισδιάστατα προγράμματα προβολής - παρατηρούμε «τα μεταβαλλόμενα περιγράμματα των σχημάτων, τις μετασχηματιζόμενες προβολές της σκιάς, του φωτός ανάλογα με τη γωνία θέασης. Αντίθετα, κινούμενοι μέσα στο χώρο αποκτούμε την εμπειρία της ασυνέχειας, καθώς με την αλλαγή κατεύθυνσης, βάθους και πλάτους του οπτικού μας πεδίου, ερχόμαστε σε επαφή με διαφορετικές εικόνες και ποιότητες, η συρραφή των οποίων δίνουν την τελική ‘εντύπωση’ στο μυαλό μας. Η αποσύνδεση κι η επανασύνδεση του οπτικού αυτού διαλόγου ζωογονούν εν τέλει την κίνηση, γιατί ενεργοποιούν τη νοητική της διάσταση.» Χωρογραφίες, ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος, Γιάννης Πεπονής : 2003

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

Τέλος, αναφέραμε νωρίτερα, ότι οι κατασκευές της κίνησης αποτελούν αντικείμενο μελέτης όχι μόνο των χωρικών και δυναμικών στοιχείων της κίνησης, αλλά και της ψυχοσωματικής της υπόστασης. Μέσα από έννοιες όπως η συναισθησία κι η κιναισθησία, η ψυχή κι οι αισθήσεις του σώματος εξωτερικεύονται στο χώρο. Συνεπώς, λόγω των σωματικών αυτών αισθήσεων το τελικό αποτέλεσμα της μορφής της κίνησης αλλοιώνεται. Το περίγραμμα αρχίζει να εξαϋλώνεται και το περιεχόμενο διαχέεται, συμβολίζοντας την πραγματική εμπειρία της κίνησης με συμμετοχή όλων των αισθήσεων. Η εμπειρία της κίνησης ως συνιστώσα χωρικών, δυναμικών και ψυχολογικών εννοιών αντικατοπτρίζει ουσιαστικά την εσωτερική εμπειρία του χώρου. Αυτή την εμπειρία που συνιστούν ανάμεικτες ενέργειες και συναισθήματα, προσπάθησα να δείξω χρησιμοποιώντας θερμά και ψυχρά χρώματα.

εικ.36 |37 διαγράμματα μορφής της κίνησης για δύο χορευτές | Μαρία Βλαχοστεργίου Επεξεργάστηκα τα διαγράμματα με motion blur, ώστε να τονίζονται ως χωρικά συμπλέγματα ανακατεμένων κινήσεων και αισθήσεων.

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

5. Συνολική ερμηνεία του project Τα διαγράμματα του Synchronous Objects αποτελούν σημειογραφία, εμπλουτισμένη με στοιχεία και παραμέτρους που εμβαθύνουν την αντίληψη μας για την κίνηση του σώματος στο χώρο και τελικά για τον ίδιο το χώρο. Έχοντας, λοιπόν, μια συνολική εικόνα των στοιχείων που αναλύθηκαν, μπόρεσα να εμβαθύνω στην ερμηνεία του project. Επέλεξα να ασχοληθώ με την περίπτωση του William Forsythe, διότι με ενδιαφέρει η δομή που χρησιμοποιεί στο Synchronous Objects. Ο τρόπος που στήνει το project από τη χορογραφία κινήσεων, το χώρο με τα επάλληλα layers του, μέχρι τα διαγράμματα που παράγει και τις σύνθετες ερμηνείες που δίνει για την κίνηση και το χώρο αναδεικνύουν αυτή του τη δομή. Μέσα από πολλαπλά πειράματα συντάσσει μια ‘πολυγλώσσα’, με τα δικό της ιδιαίτερο συντακτικό,αποδεικνύοντας, λοιπόν, ότι τα όρια μεταξύ επιστημών και τεχνών έχουν γίνει πλέον ασαφή, με αποτέλεσμα να εγγράφεται το ένα σύστημα μέσα στο άλλο. Στην αρχιτεκτονική η κίνηση του σώματος αντιμετωπίζεται τις περισσότερες φορές σαν μια τροχιά στο χώρο. Προκειμένου το ανθρώπινο σώμα να μην αποτελεί μόνο ένα αντικείμενο που κινείται σ’ αυτόν, θα πρέπει να μελετηθεί η βιωματική εμπειρία του. Βιωματική εμπειρία εννοούμε τις σωματικές (χωρικές), δυναμικές και ψυχολογικές προεκτάσεις που αποκτά η κίνηση του ανθρώπου σ’ ένα χώρο. Συνεπώς, μια τέτοια ανάλυση απαιτεί τη συνεργασία διαφορετικών πεδίων, καθώς είναι καλό να γνωρίζει ο αρχιτέκτονας τί συναισθήματα και δυναμικές1 δημιουργεί η κίνηση του σώματος στο χώρο. Οπότε εισάγοντας στοιχεία από τη χορολογία και άλλες επιστήμες στην αρχιτεκτονική, μπορούμε να συσχετίσουμε το χορευτικό2 σώμα με το αρχιτεκτονικό3 και να εμπλουτίσουμε τη γνώση μας σχετικά με το χώρο. Η βασική συμβολή του Forsythe είναι ότι φτιάχνει ένα μοντέλο σώματος που απαιτεί πολλαπλές αναγνώσεις. Το σώμα αυτό δεν κρίνεται μόνο μέσα από τα σχήματα που αφήνει στο χώρο ή τις κιναισθητικές πτυχές της δράσης του. Οι ιχνομορφές του εμπεριέχουν μέσα τους και ενέργεια, ταχύτητα, ένταση, ρυθμό και διάρκεια. Κι αυτές οι ιδιότητες μεταβιβάζονται μέσα από το σώμα στον ίδιο το χώρο. Πρόκειται για ένα σώμα που επιχειρεί συνειδητά ή ασυνείδητα να εγγράψει

1 ενέργεια, ταχύτητα, ένταση κ.α. 2 χορευτικό σώμα ονομάζουμε το σώμα που χορεύει 3 αρχιτεκτονικό σώμα ονομάζεται κάθε σώμα που κινείται μέσα σε έναν αρχιτεκτονικό χώρο

Άσκηση για αρχιτέκτονες : Synchronous Objects, for One Flat Thing reproduced

στον ήδη υπάρχοντα αρχιτεκτονικό χώρο και κατ’ επέκταση στο σύστημα της αρχιτεκτονικής, στοιχεία και από άλλα συστήματα όπως τα μαθηματικά, η φυσική κ.α. Ο Forsythe έδειξε τρόπους να μελετηθεί η κίνηση και κατ’ επέκταση ο χώρος, χρησιμοποιώντας τεχνικές και στρατηγικές άλλων πεδίων. Συνεπώς κι εγώ επιχείρησα μέσα από την οπτικοποίηση της κίνησης σε χωρική κατασκευή, να συμμετέχω σε αυτό το πέρασμα από το ένα πεδίο στον άλλο. Δανείστηκα έννοιες από τη χορολογία, τη φυσική, τα μαθηματικά προκειμένου να φτιάξω τα διαγράμματα και να δείξω με ποιό τρόπο συλλαμβάνω το χώρο και τις ποιότητες του ως αρχιτέκτονας. Συσχετίζοντας, λοιπόν, το αρχιτεκτονικό σώμα με το χορευτικό του Forsythe, εμπλουτίζεται η αρχιτεκτονική συνείδηση σχετικά με το σώμα ως συνολική οντότητα και καθίσταται δυνατό να επαναπροσδιοριστούν οι αρχιτεκτονικές σταθερές κατά την ανάλυση και σχεδιασμό του χώρου. Ενός χώρου που πλέον θα διαβάζεται και θα σχεδιάζεται συνολικά μέσα από χωρικές, δυναμικές και αισθητηριακές - ψυχολογικές4 παραμέτρους. Αν ο αρχιτέκτονας υπολογίζει και μετράει τις κινήσεις των σωμάτων ως χωρικές, δυναμικές και ψυχολογικές ολότητες, τότε θα μπορεί να συμπεριλάβει τα αποτελέσματα αυτά στο σχεδιασμό του. Τέτοιου είδους διαγράμματα, λοιπόν, αντιμετωπίζονται ως μέρος της συνθετικής διαδικασίας - προκειμένου να δώσουν ποιότητα στους χώρους κίνησης. Φανταστείτε λ.χ. να συγκροτείται ή να ανασυγκροτείται ένας εμπορικός πεζόδρομος βάση εννοιών ταχύτητας και ενέργειας. Τί πλεονεκτήματα θα έχει αυτό ως προς την βιωσιμότητα και το εμπορικό κέρδος του. Καθώς κι ένας εκθεσιακός πολυχώρος, μια κατοικία ή ολόκληρα τμήματα πόλης βάση δυναμικών και κιναισθητικών μεταβλητών, ικανών να ‘φυτεύσουν’ μια κινητική συμπεριφορά συγκεκριμένης σκοπιμότητας. Αυτό που ορίζει εν τέλει πώς θα κινηθεί κανείς δεν είναι τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από μια συνθήκη διαφορετικών παραμέτρων και εννοιών. Κλείνω με το ερώτημα, με ποιό τρόπο θα υπάρξει κάποιο ολοκληρωμένο σύστημα που θα επιτρέψει την αναπαράσταση, μέτρηση και παραμετροποίηση τέτοιων σύνθετων κινητικών εμπειριών. Μια τέτοια ολοκληρωμένη σημειογραφία θα αποτελούσε σημαντικό εργαλείο πληροφοριών για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό.

4 Η κιναισθησία κι η συναισθησία συμμετέχουν κι αυτές στη βιωματική γνωριμία με το χώρο και επηρεάζουν την ψυχολογία του ανθρώπου, ενώ κινείται σε αυτόν. Για αυτό χρησιμοποιώ τον όρο ‘ψυχολογικό’.

Επίλογος

Επίλογος Ολοκληρώνοντας την εργασία αυτή, συνειδητοποιούμε ότι «το να φέρει κανείς την αρχιτεκτονική αντιμέτωπη με τις άλλες επιστήμες και τέχνες αποτελεί ένα εγχείρημα γόνιμο, καθώς η αρχιτεκτονική ενσωματώνει το προϊόν των διεπιστημονικών σχέσεων και μπορεί να πάρει από άλλους κλάδους στοιχεία μεθόδων και εννοιών, όπως επίσης και προβληματισμούς».1 Στη συγκεκριμένη διάλεξη είδαμε, ότι η αρχιτεκτονική μπορεί να χρησιμοποιήσει στοιχεία και εργαλεία από τη χορολογία ώστε να εμπλουτίσει την αρχιτεκτονική αντίληψη σε θέματα σωματικής εμπειρίας του χώρου. Επομένως, παρόλο που τα εργαλεία και μέσα που χρησιμοποιούν τα δυο πεδία διαφέρουν, το λεξιλόγιο κι οι έννοιες των συστημάτων τους δύναται να συσχετιστούν και να συνεργαστούν. Αυτό ξεκίνησα να αποδείξω στη διάλεξη μου και μέσα από μια προσωπική διερεύνηση του ‘Synchronous Objects, for One Flat Thing’ κατέληξα στο γεγονός, ότι οποιαδήποτε διαδικασία σύνθεσης χώρου, κίνησης, μουσικής, εικόνας, εσωκλείει και πειραματικές πτυχές ή κατευθύνσεις, οι οποίες προκύπτουν τόσο από την αλληλεπίδραση με ένα ευρύ φάσμα τεχνών και επιστημών, όσο και από την ιδιοσυγκρασία του ατόμου, το ένστικτο και την εμπειρία του. Μελετώντας, πώς μια δομημένη αυτοσχεδιαζόμενη κινητική σύνθεση

1 ‘Το Νόημα του Χώρου, η Εποχή κι ο Τόπος’, Pierre Pellegrino (μετάφραση: Κυριακή Τσουκαλά), Εκδόσεις Τυπωθήτω: 2006, σελ.91-92

Επίλογος σηματοδοτεί χώρο και οδηγεί σε μια νέα ανάγνωση και ερμηνεία αυτού, διαπίστωσα ότι τελικά το ίδιο το σώμα εκπέμπει χώρο και τελικά παράγει χώρο μέσα στο χώρο.1 Ως επακόλουθο, ο αρχικός χώρος τροποποιείται τη στιγμή που δέχεται μέρος της σωματικής εμπειρίας της κίνησης. Εφόσον το ίδιο το σώμα συνιστά μια χωρική, δυναμική, αισθησιακή πραγματικότητα2, η σωματική εμπειρία του χώρου δύναται να συγκροτηθεί σε σχήματα, δηλαδή σε μετρήσιμη ή αφηρημένη χωρική, δυναμική και ψυχολογική κατασκευή. «Συνεπώς, το κινούμενο σώμα είτε πρόκειται για καθημερινή είτε για χορευτική κίνηση, βρίσκεται σε συνεχή και παραγωγικό διάλογο με το χώρο, που λαμβάνει χώρα την ώρα εκείνη που το σώμα τον βιώνει και τον νοηματοδοτεί».3 Ο άμεσος και φανερός διάλογος μεταξύ χώρου - κίνησης - σώματος, θέτει καινούργια ζητήματα της ερμηνείας του χώρου για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, οδηγώντας σε νέα εννοιολογικά μοντέλα προσέγγισης του.

1 ‘Χώρος και Κίνηση: Ένας Συνεχής και Παραγωγικός Διάλογος’, Γεωργία Αντζάμπου διπλωματική εργασία, ΔΠΜΣ διπλ. 2009, ΕΜΠ 2 Η εκτέλεση των κινήσεων δημιούργησε μια χωρικη αφήγηση, μια ερμηνεία, που μεταφέρει ενέργεια, δυναμική,συναισθήματα, παρόλο που δεν υπήρχε θέμα στη χορευτική σύνθεση κι ήταν καθοδηγούμενος αυτοσχεδιασμός. 3 ‘Χώρος και Κίνηση: Ένας Συνεχής και Παραγωγικός Διάλογος’, Γεωργία Αντζάμπου διπλωματική εργασία, ΔΠΜΣ διπλ. 2009, ΕΜΠ

Βιβλιογραφία

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ‘Χωρογραφίες, ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος’, Γιάννης Πεπονής : 2003 ‘Ο Χορός στη Ζωή’, Ροζέ Γκαρωντύ, Εκδόσεις Ηριδανός : 2008 ‘Χορός Σώμα Κίνηση, πτυχές της χορευτικής τέχνης’, Ελευθερία Κουρούπη : εκδόσεις Νεφέλη 1999 ‘Η Φιλοσοφία του Χορού’, Πωλ Βαλερύ, έκδοσεις Principia : 1936 ‘Τέχνη και Οπτική Αντίληψη, η Ψυχολογία της Δημιουργικής όρασης’, Rudolf Arnheim : 1999 ‘Πολιτισμός και Τέχνη, Επτά δοκίμια για το χορό’, Μ. Κολιοπούλου, Μ. Κουτσούμπα, Ξ. Δαριώτη, M. Βαφειάδου, Α. Λαμπρινού, Τ. Μητροπούλου, Κ. Σαβράμη, εκδόσεις Προπομπός : 2000 ‘Σημειογραφία της Χορευτικής Κίνησης, το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία του χορού’, Μαρία Ι. Κουτσούμπα, Εκδόσεις Προπομπός: 2005 ‘Ένα Συντακτικό της Αρχιτεκτονικής σύνθεσης’, Δημήτρης Α. Φατούρος, Εκδόσεις Επίκεντρο : 2006 ‘Το Νόημα του Χώρου, η Εποχή κι ο Τόπος’, Pierre Pellegrino (μετάφραση: Κυριακή Τσουκαλά), Εκδόσεις Τυπωθήτω: 2006 ‘Γλώσσες της τέχνης’, Nelson Goodman / μετάφραση Πάνος Βλαγκόπουλος, Εκδόσεις Εκκρεμές : 2005

ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ‘Improvisation Technologies: A Tool for the Analytical Dance Eye’, William Forsythe, Hatje Cantz Publishers : 2012 ‘Dance Analysis, Theory and Practice’ , Janet Adshead, edited by Janet Adshead : 1988 ‘Chorégraphie, ou, l’art de décrire la danse’, Raoul-Auger Feuillet, edition Ulan Press : 2012 ‘Choreutics’, Rudolf von Laban, Publisher: Dance Books Ltd : 1966 ‘Schrifttanz: A View of German Dance in the Weimar Republic’, Valerie Preston-Dunlop, Susanne Lahusen :2010 ‘Gammes Dynamosphériques, séquence de mouvement “A” From : Danse et architecture’, Rudolf Von Laban, Editions Contredanse ‘Maxxi : Museum of XXI Century Arts’, Zaha Hadid Architects,edited by Skira Rizzoli : 2010 ‘Discipline and Punish : The birth of the Prison’, Μ.Foucault (New York, 1978)

Βιβλιογραφία

‘Architecture and motion. Ideas on fluidity in sound, image and space.’, Yolande Harris, Conference paper in: Proceedings of Symposium on Systems Research in the Arts. Baden Baden, Germany 2002. ‘Deconstructivists Frank Gehry and William Forsythe: Designs of the Times.’, Κ. Mattingly, Dance Research Journal, Vol. 31 : 1999 ‘Spaces and Events’, The Discourse of Events (Architectural Association 1983) reproduced in Bernard Tschumi, Questions of space Carol Brown, Dance-Architecture Workshop, Isadora and Raymond Duncan Centre for Dance 2003,www.carolbrowndances/writings/pubs.php ‘Sweet Disorder and the Carefully Careless’, Robert Maxwell. New York, Princeton Architec tural Press : 1993

ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ‘Χορογραφικές θεωρήσεις του σώματος ως εργαλείο ανάγνωσης και ανασύστασης του αρχιτεκτονικού χώρου’, Έβελυν Γαβρήλου, ΔΠΜΣ διπλ. 2002/1, ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ‘Χώρος και Κίνηση: Ένας Συνεχής και Παραγωγικός Διάλογος’, Γεωργία Αντζάμπου διπλωματική εργασία, ΔΠΜΣ διπλ. 2009, ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ‘Χωρογραφήματα’, Χάρις Ιακώβου, ΔΙΑΛΕΞΗ 01/2014, ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ‘Η κινητική και αλληλεπιδραστική αρχιτεκτονική ως μέσο υποβολής κιναισθητικών εμπειριών’, Σωκράτης Γιαννούδης, ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΞΗ : 2004 | Royal College of Art, London ‘Αρχιτεκτονική του χορού’, Θεοδώρα Τσομπάνη, ΔΙΑΛΕΞΗ 07/2012, ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ‘Μορφή – χορός | Χορός- Μορφή, Χωρογραφία της Αρχιτεκτονικής’, Στασινοπούλου Βενετία, Ταμπαθάνη Νικολέττα, Χριστογιάννη Μαριάννα, ΔΙΑΛΕΞΗ 03/2008, ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ‘Body in Space, the Sensual expierence of Architecture and Dance’, Emily Rai-Pi Huang, Master of Architecture in M.I.T : 1991 ‘From Dance Movement to Architectural Form, Dimitra Stathopoulou, Master of Philosophy in University of Bath’ : 2011 ‘Cube 2- Hybercube, Η Νοηματική Ανασυγκρότηση του Χώρου : Ο Επαναπροσδιορισμός των ‘Αρχιτεκτονικών Σταθερών’ και των Πρωταρχικών Δομών ‘Σωματικής Εμπειρίας’, Έβελυν Γαβρήλου, http://www.aeihoros.gr/

100

Βιβλιογραφία

‘William Forsythe Choreography And Architectural Space’, Betul Ay, Pelin Dursun

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ http://synchronousobjects.osu.edu/content.html

http://synchronousobjects.osu.edu/blog/tag/architecture/ http://microcities.net/portfolio/measuring-space/ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/150794/dance-notation http://thespaceintherelationship.wordpress.com/kinesphere/ http://dance-in-architecture.blogspot.gr/2011_07_01_archive.html http://www.archiprix.org/2015/index.php?project=2546 http://apkconcepts.wordpress.com/category/architecture/ http://computationalculture.net/article/soft-thought http://www.nytimes.com/1984/01/22/arts/dance-bauhaus-design-by-oskar-schlemmer.html http://www.archdaily.com/199198/architectural-dialogues-sasha-waltz/ https://signalvnoise.com/archives2/the_dance_of_people_in_public_spaces.php http://www.arcspace.com/features/daniel-libeskind/danish-jewish-museum/

101

Βιογραφίες συγγραφέων

Rudolf Arnheim : (1904 -2007) ήταν Γερμανός-γεννημένος συγγραφέας, θεωρητικός της τέχνης και του

κινηματογράφου, και ψυχολόγος της αντίληψης. Έμαθε ψυχολογία του Gestalt από τη μελέτη στο πλαίσιο Max Wertheimer και Wolfgang Köhler στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και την εφάρμοσε στην τέχνη. [1] Το σημαντικότερο βιβλίο του είναι το ‘’Τέχνη και Οπτική Αντίληψη’’: Η Ψυχολογία της Δημιουργικής Ματιάς (A Psychology of the Creative Eye 1954). Το ‘’Τέχνη και Οπτική Αντίληψη΄΄ αναθεωρήθηκε, διευρυμένο και δημοσιεύθηκε ως νέα έκδοση το 1974.Στην ‘’Τέχνη και Οπτική Αντίληψη’’, ο Arnheim προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την επιστήμη για να κατανοηθεί καλύτερα η τέχνη, διατηρώντας κατά νου τις σημαντικές πτυχές της προσωπικής θεώρησης (personal bias), την διαίσθηση, και έκφραση.Άλλα σημαντικά βιβλία του Arnheim: ‘’Οπτική σκέψη’’ (Visual Thinking 1969), ‘’Η Δύναμη του Κέντρου’’ (The Power of the Center): Μια Μελέτη της σύνθεσης των Εικαστικών Τεχνών (1982). Ο Arnheim δίδαξε στο Κολέγιο Σάρα Λόρενς, στα Πανεπιστήμια Χάρβαρντ και Michigan. Έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την ιστορία της τέχνης και της ψυχολογίας στην Αμερική.

Paul Valery : (1871 –1945) Γάλλος ποιητής, συγγραφέας και φιλόσοφος. Μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας

από το 1925.Τα ενδιαφέροντά του ήταν τόσο πλατιά, ώστε μπορεί χαρακτηρισθεί πολυμαθής. Εκτός από το ποιητικό του έργο και τους διαλόγους του, συνέγραψε πολλά δοκίμια, ενώ είναι γνωστός και για τους αφορισμούς του πάνω σε θέματα Τέχνης, Ιστορίας, Γραμμάτων, Μουσικής και επικαιρότητας. Ξεχωρίζουν τα Paradoxe sur l’architecte (1891), στο οποίο διακήρυξε την ενότητα της αρχιτεκτονικής με τη μουσική, τις οποίες θεωρούσε υπέρτατες τέχνες, καθώς και οι μελέτες του για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ο Πωλ Βαλερύ έχει γράψει σημαντικά κείμενα πάνω στο χορό. Κυρίως, γνωρίζουμε την “Ψυχή και ο χορός” (1921) και τη “Φιλοσοφία του χορού” (1936). Το πρώτο αποτελεί, παίρνοντας αφορμή το χορό, ένα διαρκή διάλογο με τη φιλοσοφία και ιδιαίτερα τον Πλάτωνα. Το δεύτερο, έχοντας πάλι ως θέμα αποκλειστικά το χορό, συνοψίζει ολόκληρη τη φιλοσοφία του Βαλερύ. Εξού και η μεγάλη σπουδαιότητά του. Ο συγγραφέας δείχνει μια ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στην τέχνη του χορού.Το ενδιαφέρον του για το χορό απορρέει από την ιδιαίτερη αντίληψη για την ίδια την κουλτούρα και τον πολιτισμό που προβάλλεται σ’ αυτήν την τέχνη. Μέσα από το χορό εκφράζεται ταυτόχρονα η σωματική διάσταση, η απτότητα και η υλικότητα συνοδευμένη από μια διανοητική παραγωγή. Ένας συνδυασμός που δεν έχει προηγούμενο εάν συγκριθεί με τις άλλες τέχνες. Στο κείμενό μας σημειώνει εξαρχής, ως ένα είδος ορισμού του χορού: «η δημιουργία ευαισθησίας όταν η νόηση την κυριεύει». Ακόμα περισσότερο, φαίνεται να πιστεύει ότι το έργο τέχνης δεν είναι τόσο ένα πνευματικό δημιούργημα, μια ιδέα ή μια έννοια, αν και αυτές θα έλθουν στη συνέχεια• είναι κυρίως έκφραση, ενέργημα, δηλαδή αισθητικότητα. Το ποίημα υπάρχει όταν απαγγέλλεται• το μουσικό κομμάτι όταν εκτελείται• αντίστοιχα συμβαίνει με τη ζωγραφική ή τη γλυπτική• κυρίως όμως, πραγματοποιείται στην περίπτωση του χορού. Γιατί ο χορός είναι μόνο έκφραση και αν του αφαιρέσουμε αυτό το στοιχείο δεν μένει τίποτα. Η τέχνη, λοιπόν, ως ενέργημα είναι μια θέση που προβάλλεται έντονα στο κείμενο. Ο Βαλερύ, εξελίσσει την ιδέα μιας νόησης που κατοικεί στην αισθητικότητα, μια ιδέα που συναντάται συχνά μέσα στο έργο του.

Roger Garaudy : ( 1913 – 2012). Σε ηλικία 14 ετών έγινε προτεστάντης. Ενώ σπούδαζε στη Φιλοσοφική

Σχολή του Κλερμόν, εντάχθηκε στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Επί σαράντα χρόνια υπήρξε ο κύριος στοχαστής, θεωρητικός και εκφραστής των θέσεων του ΓΚΚ. Δίδαξε φιλοσοφία σε σχολεία στο Αλμπί της νότιας Γαλλίας, στο Αλγέρι και στο Παρίσι (1958-1959), λέκτορας και τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο. Το 1953 έγινε διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης υποβάλλοντας διατριβή με τίτλο «Η υλιστική θεωρία της γνώσης», το 1954 διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Μόσχας, όπου παρουσίασε μελέτη με τίτλο «Το πρόβλημα της ελευθερίας και της αναγκαιότητας στο φως του μαρξισμού» Έγραψε περισσότερα από 50 βιβλία, κυρίως πολιτικής φιλοσοφίας. Επισημαίνεται το έργο του «Ελευθερία» (με θέμα το πρόβλημα της ελευθερίας και της αναγκαιότητας) Άλλα βιβλία του: «Η άλλη λύση», «Η μεγάλη καμπή του σοσιαλισμού», «Ξανακατακτώντας την ελπίδα» «Η ελευθερία εν αναστολή Πράγα 1968», «Ο χορός στη ζωή» κ.λ.π.

Pierre Pellegrino : είναι αρχιτέκτων, με διατριβή στα Γράμματα και στις Κοινωνικές Επιστήμες,

Καθηγητής στη Σχολή Πολεοδομίας και Οργάνωσης του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Ίδρυσε τη Διεθνή Εταιρεία Σημειωτικής του Χώρου. Είναι, επίσης, Επίτιμος Πρόεδρος του Κέντρου Αρχιτεκτονικής και Αρχιτεκτονολογικής Έρευνας. (Επιστημολογία του χώρου, σημειολογία του χώρου, οντολογία της αρχιτεκτονικής) Συγγραφέας του βιβλίου : «Το νόημα του χώρου /Η εποχή και ο τόπος» (μετάφραση: Κυριακή Τσουκαλά).Αυτό το βιβλίο είναι ο πρώτος τόμος ενός εξάτομου έργου. («Le sens de l’espace, livre 1», «Le Sens de l’Espace, livre III : Les Grammaires et les Figures de l’Etendue»,«Le Sens de l’Espace, Tome 4 : Le Projet architectural», «Les formes du patrimoine archi-

103

Βιογραφίες συγγραφέων

tectural» κ.λ.π.) Ξεκινώντας με το ερώτημα γιατί ο χώρος, ακόμη και κενός, έχει νόημα, παρουσιάζει θεωρήσεις της εποχής μας και των τόπων ύπαρξής μας.Μελετώντας την έννοια του τόπου, ανανεώνει την αστική προσέγγιση. Θα βρούμε σ’ αυτό το βιβλίο την προσέγγιση εκείνη που όχι μόνο δείχνει πώς η αστική ανάπτυξη επεκτείνεται στο σύνολο του χώρου, αλλά, επίσης, πώς μετασχηματίζει το περιβάλλον ενός συνόλου υποκειμένων δράσης που βρίσκουν στο χώρο το θεμέλιο της ύπαρξής τους.Το νόημα του τόπου και το νόημα του άλλου συναντώνται. Ενσωματώνοντας το φαντασιακό, το νόημα του άλλου, νόημα που αναδύεται από τις πράξεις του, διαπερνά και ανατρέπει τη θεώρησή μας γι’ αυτόν, τις διαθέσεις μας για συναλλαγή μαζί του. Οι κλειστότητες που μας προστατεύουν από αυτόν, οι ανοικτότητες με τις οποίες του επιτρέπουμε την πρόσβαση, οι μάσκες και οι μορφές με τις οποίες τον αντιμετωπίζουμε βυθίζονται σε ένα άλλο πλαίσιο, σε ένα αστικό τοπίο. Αυτό το βιβλίο απευθύνεται σε ένα κοινό που ενδιαφέρεται για την τοπική εγγραφή της αστικής ζωής και το μετασχηματισμό των χώρων. Προσεγγίζει το θέμα του μέσα από τα πεδία της σημειωτικής του χώρου και των ανθρωπογνωστικών επιστημών καθώς και των επιστημών της αρχιτεκτονικής. Εγγεγραμμένος μέσα σε έναν δομημένο χώρο, ο εγκατεστημένος λόγος βρίσκει μία μορφή προικισμένη με νόημα.

Nelson Goodman : (1906 - 1998), αμερικανός φιλόσοφος, γνωστός για την εργασία του πάνω στο

πρόβλημα της επαγωγής. Αποφοίτησε το 1928 από το Χάρβαρντ και διεύθυνε μία γκαλερί στη Βοστώνη. Το 1941 τελείωσε το διδακτορικό του. Καθηγητής σε διάφορα πανεπιστήμια, Ερευνητής στο Κέντρο του Χάρβαρντ για την Γνωστική Σπουδών. Καθηγητής φιλοσοφίας στο Χάρβαρντ από το 1968. Ο Γκούντμαν πρότεινε το «νέο γρίφο της επαγωγής», κατ’ αναλογία προς το κλασικό πρόβλημα της επαγωγής του Ντέιβιντ Χιουμ (αγγλικά:David Hume). Ο όρος εισήχθη για πρώτη φορά στο βιβλίο του «Γεγονός, Φαντασία και Πρόβλεψη» (αγγλικός τίτλος: Fact, Fiction and Forecast).Η εμπειρία του ως έμπορος έργων τέχνης εξηγεί την στροφή του αργότερα προς την αισθητική, όπου και έγινε περισσότερο γνωστή σαν λογική και αναλυτική φιλοσοφία

Γιάννης Πεπονής : (1955 – σήμερα), είναι αρχιτέκτονας. Διδάκτωρ στην αρχιτεκτονική στο Univer-

sity College London το 1983. Έχει εργαστεί ως ερευνητής στη σχολή Bartlett School of Architecture and Planning, University College London, ως επίκουρος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και ως associate professor στη σχολή αρχιτεκτονικής του Georgia Institute of Technology στην Atlanta των Η.Π.Α. Η ερευνητική του εργασία δημοσιεύτηκε σε επιστημονικά και επαγγελματικά περιοδικά σε αρκετές χώρες. Στην Ελλάδα έχει δημοσιεύσει στα Αρχιτεκτονικά Θέματα, Σύγχρονα Θέματα, τα Τοπικά, και το Δελτίο Συλλόγου Αρχιτεκτόνων. Επιμελήθηκε το ειδικό τεύχος του περιοδικού Οικιστική (αρ.334-335. Ιαν.-Ιούν. 1989), Space Syntax: Social Implications of Urban Layouts. Που είναι αφιερωμένο στην οργάνωση και την κοινωνική λειτουργία του χώρου στις πόλεις. Έχει εργαστεί σαν αρχιτέκτονας η σύμβουλος αρχιτέκτονας σε Ελλάδα, Αγγλία, Η.Π.Α., για το σχεδιασμό κτιρίων γραφείων, νοσοκομείων, Πολεοδομικών συνόλων και κατοικιών.Το βιβλίο του «Χωρογραφίες - ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος» (εκδ. Αλεξάνδρεια, 2η έκδοση, 2003), πραγματεύεται την σύνδεση του χώρου και της κίνησης και τη συνδιαλλαγή ανάμεσα στο νοούμενο σχήμα και την εμπειρική παράσταση της μορφής.

Ελευθερία Κουρούπη : (γεν. στην Αθήνα). Φοίτησε στις Σχολές Χορού Νασούκας Χειμάρα, Preo-

brajenska στο Παρίσι και Ραλούς Μάνου. Ως χορεύτρια έλαβε μέρος σε παραστάσεις του Ελληνικού Χοροδράματος. Δίδαξε σε δική της σχολή χορού, στη σχολή της Ραλούς Μάνου και στο Southeastern College. Στα πλαίσια των Δρώμενων του Δήμου Αθηναίων παρουσίασε τις χορογραφίες «Νάρκισσος», «Πυγμαλίων», «Ορφέας», «Επιμύθιον και Μπαλάντα της ψηλής σκάλας» βασισμένη στο ομόηχο ποίημα του Ν. Εγγονόπουλου, με τις οποίες και συμμετείχε στο Φεστιβάλ του Alto Monte και στο Ηρώδειο. Στο πλαίσιο του 5ου Διεθνούς συνεδρίου της Unesco, στο Κολλέγιο Αθηνών, παρουσίασε χορογραφία και Έκθεση φωτογραφίας, αφιερωμένη στη ζωή και το έργο της Ιζαντόρας Ντάνκαν. Το 1994 παρουσίασε τη χορογραφία «Αιώρα» στο Κολλέγιο.

Μαρία Ι. Κουτσούμπα : (γεν. 1966) Είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στη Σχολή Επιστήμης Φυσικής

Αγωγής και Αθλητισμού του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και ΣΕΠ στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ). Πτυχιούχος του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του ΕΚΠΑ (1989), είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος (MA in Dance Studies) (University of Surrey, 1991) και Διδακτορικού Διπλώματος (Ph.D. in Ethnochoreology, Goldsmiths College, University of London, 1997), ενώ έχει επίσης ειδικευθεί στο σύστημα κινησιογραφίας Laban (Labanotation Institute, UK) και στην Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΕΑΠ). Είναι μέλος επιστημονικών

104

Βιογραφίες συγγραφέων

οργανισμών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα και το δημοσιευμένο έργο της αφορούν τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες σε σχέση με τον χορό, την τέχνη και τον πολιτισμό, την ανάλυσης της μορφής του χορού (σημειογραφία, δομική-υφολογική ανάλυση, τυπολογία), τον πολιτιστική πολιτική και διαχείριση με έμφαση στο χορό, καθώς και την εκπαίδευση με έμφαση στις εκπαιδευτικές καινοτομίες όπως αυτή της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.

Δημήτρης Α. Φατούρος : (γεν. στην Αθήνα 1928) Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο

Πολυτεχνείο, από όπου και αποφοίτησε το 1952. Εκεί υπήρξε μαθητής αρχικά και συνομιλητής στη συνέχεια δασκάλων όπως ο Δημήτρης Πικιώνης, ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας και ο Π.Α. Μιχελής, ενώ από εκεί ξεκίνησε και το εκπαιδευτικό του έργο ως επιμελητής, το οποίο βέβαια άνθισε στη Θεσσαλονίκη, όπου διατέλεσε καθηγητής της Αρχιτεκτονικής (1959-1996) και πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1983-1988). Από το 1996 είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ. Παράλληλα υπήρξε Visiting Fellow στο Πανεπιστήμιο Yale, ενώ έχει διδάξει και δώσει διαλέξεις και σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πατρών (2014).Το ενδιαφέρον του και η ενασχόλησή του με την αρχιτεκτονική, την τέχνη και τις συνθήκες της κατοίκησης και του περιβάλλοντος εκδηλώνονται και από τη συμμετοχή του ως Προέδρου σε πολλές σημαντικές διοικητικές θέσεις, όπως του Πανελλήνιου Συλλόγου Αρχιτεκτόνων (1973-1974) και (1974-1975), του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (1981-1991), του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (1998-2001), του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (2001-2005), της Επιτροπής για τον «Πολιτισμό του 2000» της τότε ΕΟΚ (1988-1990) και της Εγνατία Οδός (1995-2001). Επιπλέον έχει διατελέσει γενικός διευθυντής Ανώτατης Εκπαίδευσης του ΥΠΕΠΘ (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 1974) και υπουργός Παιδείας (1993-1994).

Michel Paul Foucault : (1926 - 1984)) ήταν Γάλλος δομιστής και μεταμοντερνιστής, φιλόσοφος, συγγραφέας, ψυχολόγος και ψυχοπαθολόγος. Επηρεάστηκε έντονα από τα γραπτά των Φρίντριχ Νίτσε και Μάρτιν Χάιντεγκερ. Έγινε γνωστός από τις μελέτες που έκανε σχετικά με τις έννοιες και τους κώδικες, όπως οι “αρχές του αποκλεισμού”, μέσω των οποίων λειτουργούν και αυτοκαθορίζονται οι κοινωνίες, ενώ θεωρείται ένας από τους κυριότερους στοχαστές του Μάη του ‘68, αν και ο ίδιος ποτέ δεν αποδέχθηκε κάποια σύνδεση με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα τότε. Στο συγγραφικό του έργο, ασχολήθηκε, κυρίως, με τη φυλακή, την τιμωρία, την αστυνομία, τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων τη φροντίδα των πνευματικά ασθενών και τις διακρίσεις μεταξύ αυτών και των εμφρόνων.

BernardTschumi : (γεν. 1944) γαλλοελβετός αρχιτέκτονας του μεταμοντερνισμού και του μοντερνισμού,

συγγραφέας, εκπαιδευτικός και, συνήθως συνδέεται με την αποδόμηση. Σπούδασε αρχιτεκτονική στo ETH Ζυρίχης και στο Παρίσι και έγινε αρχικά γνωστός ως θεωρητικός της αρχιτεκτονικής. έχει διδάξει στο Architectural Association του Λονδίνου, το Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομικών Μελετών στη Νέα Υόρκη, το Πανεπιστήμιο του Princeton, ο Cooper Union της Νέας Υόρκης και στο Πανεπιστήμιο Columbia, όπου ήταν Κοσμήτορας της Σχολής Μεταπτυχιακών Αρχιτεκτονικής, Σχεδιασμού και Συντήρησης από το 1988 έως το 2003. Το 1996, του απονεμήθηκε το γαλλικό Grand Prix National d’Architecture. Το 1988, άνοιξε Bernard Tschumi Architects (BTA), που εδρεύει στη Νέα Υόρκη. In 2002, Bernard Tschumi urbanistes Architectes (BtuA) was established in Paris. [ 1 ] Το 2002, Bernard Tschumi urbanistes αρχιτεκτόνων (BtuA) ιδρύθηκε στο Παρίσι. Tschumi’s first notable project was the Parc de La Villette , a competition project he won in 1983. Other projects include the new Acropolis Museum, Rouen Concert Hall, and Bridge in La Roche-sur-Yon. Πρώτη αξιοσημείωτη έργο Tschumi ήταν το Parc de la Villette, ένα έργο του ανταγωνισμού που κέρδισε το 1983. Άλλα έργα περιλαμβάνουν το νέο Μουσείο της Ακρόπολης, Ρουέν Μέγαρο Μουσικής, και η γέφυρα στο La Roche-sur-Yon.

Frank Gehry Owen : (γεν. Frank Owen Goldberg 1929) Αμερικανός αρχιτέκτονας, που κατοικεί στο Λος

Άντζελες. Ένας αριθμός κτιρίων του, συμπεριλαμβανομένης της ιδιωτικής του κατοικίας, έχουν γίνει παγκοσμίου φήμης αξιοθέατα. Θεωρείται ως ο πιο σημαντικός αρχιτέκτονας της εποχής μας. Από τα πιο γνωστά έργα του Gehry είναι: Το τιτάνιο -clad Μουσείο Guggenheim στο Μπιλμπάο, Ισπανία. Το Walt Disney Concert Hall στο κέντρο του Λος Άντζελες. Το Ιδρύμα Louis Vuitton στο Παρίσι, Γαλλία. Το Κέντρο Μοριακων Σπουδών Vontz στο Πανεπιστήμιο του Cincinnati. Το Εμπειρία Music Project στο Seattle. Το Νέο Παγκόσμιο Κέντρο στο Miami Beach. Το Μουσείο Τέχνης Weisman στη Μινεάπολη. Το Dancing House στην Πράγα. Το Μουσείο Σχεδιασμού Vitra και το μουσείο Marta Herford στη Γερμανία. Η Πινακοθήκη του Οντάριο στο Τορόντο. Η Ταινιοθήκη française στο Παρίσι.

105

Βιογραφίες συγγραφέων

Rudolf von Laban : (γεν. στην Μπρατισλάβα, 1879 -1958) Αυστριακός χορευτής και χορογράφος ουγγρικής καταγωγής ο οποίος ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς θεωρητικούς του χορού του 20ου αιώνα. Εκπαιδευμένος ως χορευτής στο Παρίσι, σπούδασε χορό και άρχισε να ενδιαφέρεται για τη σκηνογραφία και το δράμα. Η Rudolf von Laban χορογραφία που δημιουργήθηκε και εκτελείται χωρίς μουσική συνοδεία (Agamennons Τοντ, 1924), συγκρούστηκε με τον επικρατούντα ακαδημαϊσμό. Αυτή η εκφραστική τέχνη είχε στόχο να ικανοποιεί τις νέες απαιτήσεις μέσα από τη σχέση ανάμεσα στο χώρο, την κίνηση και το ρυθμό και την απόδοση του χορευτή, στο οποίο είχε επικεντρωθεί στο έπακρο, διότι «η εξωτερική κίνηση από μέσα”. Αυτή η αρχή ήταν το θεμέλιο της εκπαιδευτικής δραστηριότητας που κορυφώθηκε το 1910 με την ίδρυση της πρώτης σχολής ελεύθερου χορόυ στο Μοναχο, από την οποία περασαν μεγάλοι χορευτές όπως η Μaria Wigman και Kurt Joos. Δημιούργησε, επίσης, ένα σύστημα χορογραφικής σημειογραφίας, την οποία ονόμασε κινηματογραφία και στις αγγλοσαξονικές χώρες έχει κληθεί Labanotation. Μετά την οργάνωση του χορού των Ολυμπιακών Αγώνων του Βερολίνου (1936), το ναζιστικό καθεστώς απαγόρευσε όλες τις δραστηριότητές τους. Δύο χρόνια αργότερα, μετακόμισε στην Αγγλία. Τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε αφιερωμένο στη διδασκαλία της κίνησης στο Κέντρο τέχνης Laban. Ανάμεσα στα πολλά έργα του είναι Die Welt des Tänzers (1920), Choreographie (1926), το οποίο απεικονίζει τη μέθοδο του συμβολισμού και τις αρχές του χορού και της κίνησης Συμβολισμοί (1956).

Yolande Harris : είναι ένας καλλιτέχνης και λόγιος που ασχολείται με τον ήχο, την εικόνα και τον

ρόλο της σε ότι αφόρα τους ανθρώπους και τις τεχνολογίες τους για το περιβάλλον. Η καλλιτεχνική και ερευνητική της δραστηριότητα περιλαμβάνονται οπτικο-ακουστικές εγκαταστάσεις και παραστάσεις, μουσικά όργανα, περιπάτους, διαλέξεις και συγγράμματα. Ασχολείται στα έργα της με τις θεωρίες της τεχνο-διαίσθησης και ηχητικής συνείδησης, στα οποία αναδύονται μορφές της συνείδησης μέσα από τεχνολογικά μέσα και κρίσιμες τεχνικές ακρόασης. Η δουλειά της έχει παρουσιαστεί διεθνώς στα πλαίσια χώρων εικαστικών εκθέσεων, φεστιβάλ μουσικής και τέχνης των μέσων ενημέρωσης και συνέδρια. Αυτά περιλαμβάνουν: MACBA Βαρκελώνη, Schirn Kunsthalle της Φρανκφούρτης, ICA του Λονδίνου, Ολλανδία Media Art Institute του Άμστερνταμ, ISEA, Τεύχος Project Room της Νέας Υόρκης, Shedhalle Ζυρίχη, STEIM Άμστερνταμ, αυτί στο Γιορτές της Γης NYC, WRO Media Μπιενάλε της Πολωνίας, Σπίτι των Πολιτισμών του Κόσμου Βερολίνο και Sonic Πράξεις Φεστιβάλ του Άμστερνταμ Έχει τιμηθεί με δύο υποτροφίες για καλλιτέχνη από την Ολλανδία Mondriaan Fonds, ήταν ερευνήτρια στο Ερευνητικό Κέντρο Μουσικής Ορφέας (ORCiM) Γάνδη, Καλλιτέχνης in Residence του Ινστιτούτου Media Τέχνη και STEIM στο Άμστερνταμ, Visiting Fellow στο Sound Τέχνη στην Ακαδημία Τεχνών της Κολωνίας Media (KHM), και Ερευνητής Καλλιτέχνης στο Jan Van Eyck Ακαδημία. Η Γιολάντα ήταν Λέκτορας στο Interaction Design στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Αϊντχόβεν, και προσκαλείται τακτικά ως Επισκέπτης Λέκτορας σε κολέγια για την τέχνη και το σχεδιασμό στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Επί του παρόντος, Γιολάντα είναι Artist in Residence στο DXARTS (Κέντρο για την Ψηφιακη Τέχνη και πειραματικά μέσα) του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον στο Σιάτλ, όπου έχει αναπτύξει και οδηγεί ένα μεταπτυχιακό σεμινάριο «Τέχνη και Περιβάλλον». Η Γιολάντα είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος «Scorescapes: Σε Ήχος, Περιβάλλοντος και Sonic Συνείδηση» (Πανεπιστήμιο Leiden 2011), και μεταπτυχιακό. στην Αρχιτεκτονική της Κινούμενης Εικόνας (University of Cambridge 2000), πτυχίο στη Μουσική (Dartington College of Arts 1997), και σπούδασε μουσική και ιστορία της τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου (1995). Επιπλέον σπούδασε την τέχνη του ήχου με πρωτοπόρους της πειραματικής μουσικής συμπεριλαμβανομένων Lou Harrison, Alvin Lucier, Pauline Oliveros, David Dunn, ο Peter Sculthorpe, Louis Michel και Andriessen Waiswisz.

Raoul-Auger Feuillet : (1675 - 1710), Γάλλος χορευτής, Χοροδιδάσκαλος, χορογράφος και εκδότης. Πιο

γνωστή σήμερα για τη Chorégraphie, ou l’art de la danse décrire (Παρίσι, 1700) (“Χορογραφία, ή η Τέχνη του Χορού Περιγράφοντας την”) η οποία περιγράφεται Beauchamp-Feuillet σημειογραφία, και για τις συλλογές χορού και θεατρικού χορού, που περιελάμβανε δικές της και των Pécour. Έγραψε πραγματεία για το χρόνο και το ρυθμό στο χορό. Έγραψε επίσης Recueil de danses (1704 , ‘’Συλλογή χορών’’) περιγράφοντας χορούς που εκτελούνται στην Όπερα του Παρισιού. Συνεργάστηκε με τον André Lorin, διευθυντής της Royal Academy of Dance.

Ian Robert Maxwell : (1923- 1991) Τσεχοσλοβάκος, ιδιοκτήτης μέσων ενημέρωσης και Μέλος του

Κοινοβουλίου. Οικοδόμησε μια μεγάλη εκδοτική αυτοκρατορία. Στα πρώτα χρόνια μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο εγκατεστημένος στη Βρετανία εργάστηκε στο χώρο των εκδόσεων, δημιουργώντας το μεγάλο εκδοτικό οίκο Pergamon Press. Μετά από έξι χρόνια βουλευτής κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, έβαλε και πάλι όλη την ενέργειά του στην επιχείρηση, αγοραζοντας τον Όμιλο εφημερίδων Mirror και Macmillan, Inc, μεταξύ άλλων εκδοτικών εταιρειών.

106