Οι 35 "πόλεις" των μαθητών by GRADreview

Επιβλέπων : Δ. Ν. Καρύδης Σπουδάστριες: Ελένη Στυλιανή Οικονομάκη Θωμαίς Ζορμπά Διάλεξη Ιούλιος 2015 ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τα 35 παιδιά της ΣΤ’ δημοτικού σχολείου “Λέλας Καραγιάννη”, τα οποία θέλησαν να συνεργαστούν μαζί μας και ανταποκρίθηκαν στις ώρες που ζητήσαμε να μας αφιερώσουν, ώστε να παράξουμε εν τέλει ένα κοινό έργο. Ίσης βαρύτητας ευχαριστώ θέλουμε να δώσουμε και στη διευθύντρια του σχολείου, κ.Ιωάννα Χαλκιά, η οποία με υπομονή και ευχαρίστηση δέχθηκε την πρότασή μας και μάς βοήθησε να διεξάγουμε το στάδιο συγκέντρωσης του υλικού. Ευχαριστούμε ακόμη υπέρτατα τις συμφοιτήτριές μας, Σοφία, Αθηνά, Ραφαέλλα και Χριστίνα, οι οποίες στάθηκαν δίπλα μας, ενίσχυσαν τη διάθεσή μας και βοήθησαν να αντιμετωπίσουμε τις κρίσιμες στιγμές, όπως επίσης και τους υπόλοιπους φίλους μας αλλά και τις οικογένειές μας που επίσης μας παρότρυναν να ανταποκριθούμε όπως αρμόζει στο θέμα και φρόντιζαν για την ψυχολογική μας υποστήριξη.Ακόμη ευχαριστούμε τον Τσαμπίκο και τον Γιώργο για την πολύτιμη βοήθεια και συμβολή τους. Η μεγαλύτερη, όμως, τιμή αυτής της προσπάθειας και συνεργασίας ήταν να έχουμε επιβλέποντα τον κύριο Δ.Ν.Καρύδη, ο οποίος πριμοδότησε κάθε στάδιό της έρευνας μας με τις γνώσεις του, την αύρα του και πάνω από όλα τη διάθεσή του να υποστηρίξει το θέμα. Τον ευχαρίστουμε ιδιαίτερως και αισθανόμαστε περήφανες και τυχερές που τον είχαμε καθήγητη.

Περίληψη Η παρούσα έρευνα επιχειρεί να πραγματευτεί την πόλη και τις διαφορετικές εκφάνσεις της ανάλογα με το υποκείμενο, το χρήστη αυτού του χώρου. Για να καταλήξει σε εμπειρικά αποτελέσματα, οργανώθηκε μία μελέτη που εφαρμόστηκε σε μία τάξη 35 μαθητών ενός δημοτικού σχολείου στην περιοχή των Κάτω Πατησίων. Κλήθηκε ο κάθε μαθητής χωριστά να αφηγηθεί με ποιοτικές και ποσοτικές μεθόδους τη θεώρησή του για την πόλη του. Πρωταγωνιστικό ρόλο στα εργαλεία που ζητήθηκαν από τον κάθε μαθητή για να χρησιμοποίησει κατέχει το παιδικό ιχνογράφημα, το οποίο είναι ο κύριος

αφηγητής της ιστορίας της πόλης τους. Μέσα από το εμπειρικό υλικό που συλλέχθηκε παρουσιάζονται οι παράμετροι που συντελούν στη διαμόρφωση της θεώρησης της κάθε μίας πόλης και επιχειρείται η αποτύπωση του προσωπικού γεωγραφικού χώρου του κάθε παιδιού. Έτσι, λοιπόν, η σύνθεση των δομημένων και αναλυμένων παρατηρήσεων των μαθητών και των δικών μας αναλύσεων και σχολιασμών πάνω στις ερμηνείες του χώρου δημιουργεί μία αντίστιξη μεταξύ των παιδικών και των δικών μας θεωριών για την πόλη. Οι θεωρίες αυτές μοιάζουν να θέτουν ζητήματα γύρω από το κτισμένο περιβάλλον, τον ιστό της πόλης και το φυσικό περιβάλλον της κάθε “πόλης”, τα οποία ερμηνεύονται κυρίως μέσω αντιληπτικών και λειτουργικών συνθηκών.

Η πόλη, λοιπόν, των παιδιών πλάθεται και σφυρηλατείται μέσα από την καθημερινή τους δράση, από τα δικά τους “τοπόσημα” και τους τομείς ζωής τους. Η καθημερινή επαφή με το δημόσιο χώρο οδηγεί το παιδί στην ανάλυση και επεξεργασία της γειτονιάς του. Είναι γεγονός ότι οι μαθητές ως χρήστες του χώρου αντιδρούν με το περιβάλλον στο οποίο ζουν, κινούνται και παρατηρούν και έτσι, κατάφεραν να αποκωδικοποιήσουν το περιβάλλον τους και να αποδώσουν τη σχέση τους με αυτό μέσω του βαθμού κινητικότητάς τους στο χώρο.

7 Η αναζητούμενη δραστηριοποίηση και κινητικότητα του κάθε παιδιού φέρει μέσα της εντυπώσεις, μνήμες, ερεθίσματα, τα οποία προσπαθούν τα παιδιά να εκφράσουν και να προβάλλουν με όποιο εργαλείο φέρει το κάθε ένα στα χέρια του. Η συγκεφαλαιωτική αυτή περιγραφή αναφέρεται στις κοινές και μη κοινές εικόνες πόλεων που απέδωσαν οι μαθητές. Το αντικείμενο, όμως, αυτής της έρευνας ενδιαφέρεται να αναδείξει τις μη κοινές χροιές της πόλης, οι οποίες ενισχύονται από τη σύνθεση των διακριτών αυτών και πολυποίκιλων προσλήψεων.

Abstract This research focuses on the construe of the city and its different aspects depending on the observer.The study was organized in a experimental survey data form and was applied on a public school class of 35 students of ages varying between 12-14 years,in Kato Patissia,Athens.Each observer-student was invited to tell their story about their aspect and assumption of the city with qualitative and quantitative methods. The principle role in this play is the junior drawing (or picture), which is the master narrator of their city

history. Parameters which were conducive to city assumption are presented through the experimental material. Furthermore, the personal geographical space is caught by this experimental material. So the composition of the structured notes, our reviews and annotations upon those interpretation of space creates a counterpoint between juniorsâ&#x20AC;&#x2122; and our city assumptions. These assumptions set issues about the build environment, city Web and the natural environment, that are interpreted mainly by perceptual and functional conditions.

Childrenâ&#x20AC;&#x2122;s city is formed through the daily action, by their landmarks and aspects of life. Daily contact with public space make a child detail and process its neighborhood. Students keep in touch with the environment and respond to it, because they live, move and observe it. In this way, student managed to decode their environment and attribute their relation through degrees of their mobility in space. Each childâ&#x20AC;&#x2122;s action and mobility hides impressions, memories and impulses. This overall description refers to common and uncommon images of the city. The subject of this research interests in uncommon tints of the city, that are enhanced by the composition of multifarious intakes.

Περιεχομένα Περίληψη Α.Πρόλογος

Α1.Εισαγωγή Α2.Αντικείμενο έρευνας Α3. Μεθοδολογία Α4. Σκοπιμότητα

σελ.11 σελ.13 σελ.15 σελ.18

Β.Θεωρητική και Μεθοδολογική Διερεύνηση Β1.Πόλη - Πολεοδομία Β2.Αντίληψη Β3.Νοητικοί Χάρτες Β4.Θεωρίες Ψυχολογίας Β5.Χρήστης : Παιδιά

Γ. Εμπειρικό Υλικό

Γ1.Περιοχή Μελέτης Γ2. Δειγματικός Χώρος Γ3.Εργαλεία Ανάλυσης Γ4.Οι 35 “πόλεις” των μαθητών

Δ. Συνολικός Σχολιασμός Ε. Παράρτημα Βιβλιογραφία

σελ.22 σελ.28 σελ.32 σελ.34 σελ.42

σελ.44 σελ.44 σελ.53 σελ.58 σελ.378

εισαγωγή Αφετηρία της παρούσας έρευνας στάθηκε η καθημερινή τριβή με ζητήματα της πόλης, ο συνεχής προβληματισμός μας περί της υποκειμενικότητας της εικόνας μίας πόλης, αλλά και η ανάγκη μας να κατανοήσουμε ποιοι συντελεστές συνεισφέρουν σε αυτή τη διαμόρφωση της εικόνας. Η εσωτερική αυτή ανησυχία οικοδομήθηκε βασισμένη κυρίως στα μαθήματα της πολεοδομίας που παρακολουθούσαμε σε αυτά τα χρόνια των σπουδών μας και τα οποία περιελάμβαναν θεωρία της πόλης, αλλά και άσκηση. Και οι δύο απαιτούμενες αυτές και αλληλοσυμπληρούμενες κατηγορίες έθεταν ερωτήματα για το πώς μπορεί να αναλυθεί και να ερευνηθεί μία πόλη, και έπειτα άφηναν τον τρόπο

αντιμετώπισης και περεταίρω διερεύνησης και επεξεργασίας των ζητημάτων στον κάθε ένα “μαθητή” σύμφωνα με τη δική του κρίση. Έτσι, αφορμή για την εκπόνηση αυτής της έρευνας στάθηκε ένα μάθημα πολεοδομίας του 7ου εξαμήνου που συμπεριλαμβάνεται στα ανωτέρω. Πρόκειται για το μάθημα “πολεοδομικού σχεδιασμού 7Α: σχεδιασμός του αστικού χώρου”, στο οποίο προκειμένου να αντιληφθούμε και να βιώσουμε ουσιαστικότερα την περιοχή που μας διδόταν για ανάλυση και λύση, επιλέξαμε να καταγράψουμε τις ανάγκες της περιοχής μέσα από τα μάτια μίας ομάδας χρηστών του χώρου. Αυτοί οι χρήστες ήταν η ομάδα των παιδιών, δηλαδή μίας τάξης μαθήτων σε ένα δημόσιο δημοτικό σχολείο στα Κάτω Πατήσια, τα οποία μας υπέδειξαν συνειδητά ή ασυνείδητα πώς οικειοποιούνται την περιοχή τους και τί αναζητούσαν σε αυτήν.

Σταδιακά, άρχισε να γεννάται η θέληση για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ένα παιδί σκέφτεται, διαβάζει και εν τέλει θεωρεί την πόλη του. Κρύβεται έντονο ενδιαφέρον γύρω από το ζήτημα της παιδικής θεώρησης του κόσμου. Τα παιδιά ως χρήστες του χώρου έχουν ανάγκες, αναζητούν πράγματα και θέτουν τη δική τους άποψη για το χώρο και την πόλη στην οποία μεγαλώνουν. Παράλληλα με αυτές τις θεωρήσεις των παιδιών αναπτύσσονται και οι δικές μας προσωπικές θεωρήσεις για το δικό μας κόσμο, με τις γνώσεις γύρω από το αντικείμενο της πόλης. Σκεπτόμενες τη διάδραση που μπορεί να αναπτυχθεί από αυτήν την ανταλλαγή απόψεων και το διάλογο των δύο διαφορετικών κόσμων, θελήσαμε να δούμε ουσιαστικότερα την αντίστιξη που αναπτύσσεται και τη σύνθεση που μπορεί ίσως να προκύψει. Για αυτό το λόγο αποφασίσαμε το θέμα της διάλεξής μας να προσπαθήσει να διαχειριστεί ένα τέτοιο ζήτημα. Τη δόκιμη και επιτυχή συνεργασία με το σχολείο επιλέξαμε να τη διατηρήσουμε, έτσι ώστε βασιζόμενες πάλι σε μία κατηγορία χρηστών, και μάλιστα κατ’ επανάληψη στην ομάδα των μαθητών,διαφορετικής ηλικίας ομώς αυτή τη φορά, να επαληθεύσουμε ή όχι μέσα από μία διαδικασία που περισσότερο θα την αποκαλούσαμε “πείραμα” την ισχύ της υπόθεσής μας περί υποκειμενικότητας στον τρόπο αντίληψης και αφήγησης του χώρου.

αντικείμενο Οι γνώμες και οι σχέσεις των ατόμων με το αστικό περιβάλλον δε δημιουργούνται ξαφνικά ούτε παράγονται από το μηδέν, αλλά δομούνται και σχηματίζονται σταδιακά από την παιδική ηλικία. Το περιβάλλον δρα σαν πηγή εμπειριών και γνώσεων για τα παιδιά, αφού μετά την οικογένεια και το σχολείο είναι εκείνο που συνεισφέρει στη διαμόρφωση της σφαιρικότητας των ατόμων. Αντικείμενο αυτής της έρευνας αποτελεί η υποκειμενικότητα της πόλης όπως αυτή

διαμορφώνεται από την αποτύπωση του προσωπικού γεωγραφικού χώρου του κάθε παιδιού σε αυτήν. Στη συγκεκριμένη ερευνητική εργασία επιχειρείται μία προσπάθεια επεξεργασίας και ανάλυσης του τρόπου με τον οποίο το παιδί βλέπει και κατανοεί το χώρο στον οποίο ζει και κινείται. Έτσι, η διερεύνηση των υποκειμενικών θεωρήσεων μέσα από την επιρροή του χρόνου, της έκτασης μετακίνησης και των ειδικών χαρακτηριστικών του χώρου, προσδιορίζουν και προσδίδουν την “πραγματική” ταυτότητα του χώρου, διαμορφώνοντας έτσι την εικόνα της πόλης. Η οικειοποίηση του χώρου, καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προϋποθέτουν την αξιοποιήση των γεωμετρικών και υποκειμενικών ποιοτήτων του που θεωρείται εδώ ως το πεδίο δράσης και αντίδρασης του ατόμου με το δομημένο περιβάλλον.

Τα Κάτω Πατήσια είναι μία συγκεκριμένη περιοχή, ένας χώρος τα στοιχεία του οποίου με το πέρασμα του χρόνου ή την υποκειμενικότητα των διαφορετικών χρηστών συγκεκριμενοποιούνται και μεταβάλλονται. Η μνήμη αυτής της περιοχής και η εικόνα της ανακαλούν μέσα στους χρήστες εμπειρίες και άλλων περιοχών. Μέσα από την πράξη της περιδιάβασης, ο χαρτογραφημένος χώρος μετασχηματίζεται σε έναν τόπο με νόημα και μνήμη. Έτσι, το ίδιο αστικό τοπίο εμπεριέχει πολλούς τόπους που ορίζονται μέσω της χρήσης, της φαντασίας και των ποικίλων πολιτισμικών πρακτικών*.

15 Οι κατοικίες των χρηστών και η ευρύτερη περιοχή μετατρέπονται με το πέρασμα του χρόνου σε μάρτυρες του καθημερινού τρόπου ζωής. Η μνήμη της πόλης συγκροτείται μέσα από τα μνημεία της. Μνημεία όχι μόνο με τον ορίσμο ενός παλίμψηστου ιστορικότητας ή αυθεντείας του πέρατος του χρόνου, αλλά και με το τί επιλέγει να μνημειοποιήσει ο κάθε χρήστης στην πόλη του ή να μνημονεύσει.

* Deborah Stevenson, Πόλεις και αστικοί πολιτισμοί, πρόλ.-επιστ. επιμ. Γιάννης Γιαννιτσιώτης, μτφρ. Ιουλία Πεντάζου, Κριτική, Αθήνα 2007, σ. 31.

μεθοδολογία Σε αυτήν τη συγκυρία βασίστηκε η παρούσα μελέτη, ώστε να καθοριστεί μία μέθοδος ανάλυσης που να προσφέρεται τόσο σε ποιοτική όσο και σε ποσοτική αξιολόγηση, που να μπορεί να φανεί χρήσιμη σε μία πιθανή διερεύνηση ζητημάτων γύρω από τις εικόνες που επιλέγουν να συγκρατήσουν και να σχηματίσουν τα παιδιά για την πόλη. Η μεθοδολογία που επιλέχθηκε στηρίζεται αφενός στις προσλαμβάνουσες εικόνες και τους αστικούς συντελεστές* όπως αυτοί γίνονται αντιληπτοί απο τα υποκείμενα

της έρευνας, και αφετέρου στην άμεση επαφή τους και τη συγκέντρωση υλικού και πληροφοριών.Αυτή αποτελείται απο πρωτότυπο υλικό με τη μορφή παιδικών ιχνογραφημάτων, φωτογραφιών και σχολιασμών. Η ποιοτικής μορφής συλλογή υλικού, το οποίο ζητήθηκε από τα παιδιά, αφορά στη γειτονιά του καθενός αλλά και σε ένα μακρινό προορισμό, ο οποίος συμπληρώνει το γεωγραφικό χώρο του κάθε ενός χρήστη. Πιο συγκεκριμένα, η εκφώνηση που δόθηκε για τα παιδικά ιχνογραφήματα περιείχε δύvο σκέλη. Το πρώτο αναζητούσε τα στοιχεία του χώρου που “αρέσουν” ή “δεν αρέσουν” στα παιδιά και τα οποία συναντούν στις καθημερινές ή πιο συχνές διαδρομές τους κοντά στο σπίτι τους. Το δεύτερο ζητούμενο, το οποίο αποτελούσε μία διαφορετική ζωγραφιά, ήταν η εντύπωση που συγκροτούν τα παιδιά από μία μακρινή διαδρομή ή μία διαδρομή που ακολουθούν σπανιότερα. *Ως αστικοί συντελεστές θεωρούνται εδώ τα στοιχεία του χώρου που αθροιζόμενα ή και πολλαπλασιαζόμενα δίδουν το αποτέλεσμα της πόλης. Πρόκειται, λοιπόν, για τον κτισμένο χώρο, τον ιστό της πόλης και το φυσικό περιβάλλον ή τα φυσικά στοιχεία που εντοπίζονται εντός της πόλης.

Το υλικό αυτό που συγκεντρώθηκε συμπληρώθηκε από 10 λήψεις φωτογραφιών που πραγματοποίησε το κάθε παιδί, και οι οποίες σχετίζονταν πάλι με τα σημεία στη γειτονιά τους που τους αρέσουν ή δεν τους αρέσουν, έτσι ώστε να μπορέσουν καλυφθούν τυχόντα κενά και προβληματισμοί ή ακόμη και να αναδυθούν πιθανά ερώτηματα με σκοπό τον εύλογο διάλογο. Την οργάνωση και εκπόνηση αυτών των ζητουμένων προηγήθηκε η σύνταξη ενός ερωτηματολογίου, στο οποίο ο κάθε μαθήτης καλείτο να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με τις διαδρομές που ακολουθεί, τη συχνότητά τους, τα μέσα μεταφοράς για αυτές, τη διάρκειά τους αλλά και τι εικόνα δημιουργεί για τις έννοιες των εξής λέξεων : “σπίτι”, “σχολείο”, “γειτονιά”, “δρόμος”, “Κάτω Πατήσια” και “πόλη”. Το ποσοτικό αυτό εργαλείο έρευνας κρίθηκε απαραίτητο, ώστε να προετοιμαστούμε και να μπορέσουμε να διαμορφώσουμε μία μερική εικόνα για το εύρος της έκτασης αναφοράς και ποιά πιθανά ερεθίσματα μπορεί να έχουν από τη γεωγραφική επιρροή των μετακινήσεών τους, αλλά και μία πιθανή ταξινόμηση αυτών.

σκοπιμότητα Αυτή, συνεπώς, η μελέτη αποτελεί μία προσπάθεια να οργανωθούν και να διευθετηθούν κάποια από τα προβλήματα που παρουσιάζει η επιστήμη των αστικών φαινομένων. Σκοπός της εργασίας

είναι να αναδυθούν οι πολλαπλές και διαφορετικές

προσλαμβάνουσες εικόνες μίας ορισμένης γεωγραφικής έκτασης ανάλογα με το υποκείμενο. Ο τρόπος με τον οποίο δομείται αυτό στην παρούσα έρευνα είναι η ανάλυση των διαδρομών των παιδιών με την παράμετρο της συχνότητας και έτσι προκύπτουν τρεις κατηγορίες, εκείνες που αναφέρονται στις καθημερινές, στις ενδιάμεσες και στις σπάνιες μετακινήσεις τους στο χώρο με σκοπό την κεφαλαιοποίηση της κινητικότητάς τους. Πιστεύουμε ότι η αντιμετώπιση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε έναν πιο ολοκληρωμένο τρόπο ανάλυσης του χώρου αλλά και στη διαμόρφωση μιάς πλατφόρμας πάνω στην οποία μπορεί να στηριχθεί ένας πιο ανθρωποκεντρικός τρόπος σχεδιασμού του χώρου.

Θεωρητική και μεθοδολογική διερεύνηση

Πήγη: Κωνσταντίνος Α.Δοξιάδης,κείμενα σχέδια οικισμοί,Ίκαρος,σελ.175

πόλη - πολεοδομία Η πόλη ως συσσώρευση πυκνότητας και συνεργασίας των αστικών συντελεστών μεταξύ τους συγκεντρώνεται γύρω από πυρήνες υπαίθριους και εκτείνεται κατά μήκος, κάθετα και παράλληλα με τον ιστό της πόλης, ο οποίος αποτελεί γενέτειρα ανάπτυξης της ίδιας της πόλης. Ο άνθρωπος εγκαθίστεται στη γη μέσω πράξεων, διεκδικεί χώρο και εν τέλει καταλήγει να τον κατακτήσει. Η συνεχής αυτή προσπάθεια έχει οδηγήσει με την πάροδο του χρόνου σε μετάθεση των ορίων της πόλης, γεγονός που έχει οριστεί πλέον και γίνεται αναφορά σε αυτό ως “αστική διάχυση”. Η σύγχρονη πόλη, λοιπόν, χαρακτηρίζεται από τη δυναμική των ορίων της που επαναπροσδιορίζονται κατά την εξέλιξη της διαδικασίας. Η αριθμητική, οικονομική και κοινωνική πύκνωση στο χώρο αποτελούν στοιχεία ζωτικής σημασίας για την εύρυθμη λειτουργία της πόλης και τη διασφάλιση της αστικότητας και κατ’ επέκταση βιωσιμότητάς της. Ωστόσο, οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής έχουν οδηγήσει σε αυξημένη κατανάλωση χώρου κατ’ άτομο, τρόπος ζωής δηλαδή που μετατρέπει την ουσία της πόλης σε ένα μετρήσιμο αγαθό. Η ουσιαστική, όμως, σημασία της πόλης δεν τερματίζει σε αυτήν τη στεγνή και κερδοσκοπική αντιμετώπιση της πόλης. Η πραγματική ουσία της πόλης κρύβεται στη σύστασή της, στην ώσμωση του ιδιωτικού και δημόσιου κεφαλαίου, στα υλικά και άυλα μεγέθη της, στους αστικούς συντελεστές που εκμεταλλευόμενοι από τον άνθρωπο με τον αρμόδιο τρόπο φανερώνουν το μέγιστο της αξίας της. Ο Νικόλαος - Ίων Τερζόγλου έχει αναφέρει σε μία διεξαγωγή ενός συνεδρίου στην Πάτρα ότι η πόλη είναι δημόσιος χώρος. Είναι χρόνος. Είναι ιδέα, αλλά και αρχείο, το οποίο και επεδίωξε να υποστηρίξει και να συμπεράνει. Η πόλη, λέει, πως είναι δημόσιος χώρος, πρόταση που υποστηρίζεται μέσω της δυνατότητας διατύπωσης τυπολογιών, μέσω των οποίων συγκεκριμενοποιούνται τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά που ορίζουν την πόλη. Είναι, όμως, και χρόνος, η χρονικότητα της οποίας αναδύεται τόσο μέσω του παλίμψηστου των διαφορετικών και αλλεπάλληλων χρονικών στρώσεων που προσφέρουν το υπόβαθρο για γραφή ή σβήσιμο στο χώρο της πόλης, όσο και μέσω ενός συμπιλήματος, δηλαδή ενός συγγράμματος που έχει συντεθεί από ετερόκλητα αποσπάσματα τα οποία συνυπάρχουν ταυτόχρονα προερχόμενα από διαφορετικές χρονικές περιόδους.

Πήγη: Rob Krier Morphological Series of Urban Spaces

Συνεχίζει λέγοντας πως είναι και ιδέα, όχι μόνο λόγω της ανάγκης και προβολής ενός σχεδιασμού, αλλά και λόγω της φέρουσας ικανότητας μία ιδεολογίας και μίας θεώρησης κατά τη διαδικασία της αποτύπωσης. Αυτή ακριβώς η άποψη είναι ένα από τα επιχειρήματα που μπορούν να υποστηρίξουν την επιδίωξη της έρευνας να προβάλλει μία αντίστιξη στο επίπεδο της θεώρησης της πόλης των παιδιών με τα δεδομένα του δικού μας κόσμου. Η πόλη δεν είναι ιδέα μόνο λόγω του ιδεολογικού υποβάθρου, αλλά και λόγω της υπόστασής της σα χωρικό διάγραμμα που υλοποιείται. Η πόλη αναφέρει ότι είναι ακόμη ιδέα, διότι η αντιληπτική συγκρότηση του αστικού περιβάλλοντος παραπέμπει σε στοιχεία κατά Lynch, τα οποία μπορούν να αποκαλεστούν ορίζοντες εννοιολογικοί που μπορούν να επηρεάσουν την προσλαμβάνουσα αντίληψη του κατοίκου. Κάθε κάτοικος έχει διαφορετική ιδεολογία. Εργάζεται, μετακινείται και δραστηριοποιείται σε διαφορετικές περιοχές. Καταλήγει, όμως, να αποδείξει ότι η πόλη είναι και ένα είδος αρχείου. Η απόδειξη αυτή ξεκλειδώνεται μέσω της έννοιας του ίχνους, καθώς το ίχνος είναι κάτι το οποίο υπάρχει τώρα και δείχνει πέρασμα, δηλαδή παραμένει υλικά εδώ παρόν, η πράξη όμως που το γέννησε είναι απούσα. Η ποιοτική συγκρότηση της ουσίας και τη έννοιας της πόλης δεν μπορεί να αποχωριστεί όπως φαίνεται τη διάσταση του κοινωνικού περιεχομένου. Σύμφωνα με τον Tricart, η βάση για την ανάγνωση της πόλης θεμελιώνεται στη μελέτη του κοινωνικού συντελεστή, η οποία πρέπει να προηγείται της περιγραφής των γεωγραφικών παραγόντων, που προσφέρουν στο αστικό περιβάλλον τη σημασία του. Τα ποιοτικά αυτά στοιχεία, δηλαδή η εικόνα και τα νοήματα, δε νοούνται αυτοτελή και αυθύπαρκτα χωρίς το υποκείμενο στοιχείο, δηλαδή τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος που εντάσσεται στους κοινωνικούς συντελεστές προϋπάρχει της μορφής και της λειτουργίας. Για το λόγο αυτόν είναι χρέος του δημόσιου χώρου να έχει ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Ωστόσο, αυτό μπορεί να υποστηριχτεί ως κάτι μη δεδομένο στη σύγχρονη δική μας αρχιτεκτονική. Σήμερα, κατά τη γνώμη μας, είναι εντυπωσιακή η αδιαφορία της κοινωνίας να κατανοήσει ως κοινό αγαθό το δημόσιο χώρο και, έτσι, δεν του προσδίδεται η προσοχή που του αρμόζει. Ο δημόσιος χώρος φτάνει σε αρκετές περιπτώσεις να σχεδιάζεται ή να προορίζεται για συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, αδιαφωρώντας για τις υπόλοιπες.

Μία τέτοια ταλανιζόμενη κοινωνική ομάδα είναι η ομάδα των παιδιών, τα οποία κατά βάσει δε φαίνεται να λαμβάνονται υπόψη κατά την εκπόνηση και συγκρότηση της ιδέας του σχεδίου πόλης ή παρέμβασης σσε δεδομένο αστικό ιστό. Τα παιδιά κατοικούν σε χώρους διαμορφωμέnους από τους ενήλικες. Στις σύγχρονες πόλεις ο σχεδιασμός για τα παιδιά εξαντλείται στην κατασκευή παιδικών χαρών και σχολείων, πράγμα το οποίο δεν επαρκεί για την απελευθέρηση των κινήσεών τους και δε διευκολύνει στην ενδυνάμωση του βαθμού δραστηριοποίησης στο χώρο. Τα παιδιά σπάνια αποτελούν δείγμα για μία έρευνα, καθώς η ισχύς τους ίσως θεωρείται αμελητέα ή αδύναμη για να κατορθώσει να αναλάβει βαρυσήμαντες έννοιες που θα διέπουν τη συνθετική λογική μίας ολόκληρης πόλης. Κατά αυτόν τον τρόπο, η σύγχρονη πολεοδομική προσέγγιση μάλλον τείνει να αποσιωπά την άποψη και επιθυμία αυτού του ισχυρού κατά τα άλλα δυναμικού, δηλαδή των παιδιών. Αυτή, όμως, η απάθεια ως προς το δόκιμο διάλογο ενδιαφέροντος και ενδιαφερομένου δε φαίνεται να θεμελιώνεται σε ιδεολογικά υπόβαθρα, καθώς αν κάποιος αποφασίσει να ζητήσει τη γνώμη ενός παιδιού, τότε θα συνειδητοποιήσει ότι η εικόνα αλλάζει και αναδύεται στην επιφάνεια ένας ίσως απροσδόκητος κόσμος. Οι παρατηρήσεις των παιδιών βασίζονται στην εμπειρία της πόλης μέσω των πρακτικών τους στον αστικό χώρο, ο οποίος ζωντανεμένος από τη θεμελιώδη τάση τους για το παιχνίδι, μετατρέπεται σε ένα εκτεταμένο και απλωμένο στον αστικό ιστό παιχνίδι. Μία τεκμηριωτική προσέγγιση όπως αυτή που θα επιχειρηθεί στη συνέχεια της έρευνας έχει στόχο να δείξει, από το ίδιο το υλικό, τις εξαγόμενες εικόνες του δημόσιου αστικού χώρου, όπως παρουσιάζεται από τους ίδιους τους χρήστες του, τα παιδιά. Στην παρούσα, λοιπόν, έρευνα το περιβάλλον συγκεκριμενοποιείται ως ο αστικός χώρος και είναι αυτή η διακεκριμένη σχέση παιδιών-πόλης που αποτελεί το αντικείμενό της, εντασσόμενο σε μία γεωγραφική προσέγγιση. Αν ζητήσει κανείς από ένα παιδί μία ζωγραφιά ή σκίτσο της γειτονιάς του, το προϊόν θα είναι μία αναπαράσταση της νοητικής εικόνας που έχει το παιδί για το περιβάλλον του, όμως μεταξύ των δύο εικόνων, της νοητικής και της ζωγραφικής απεικόνισης, μεσολαβούν σημαντικοί παραμορφωτικοί ή ανασταλτικοί παράγοντες κατά τη σχεδίαση. Μεσολαβεί ακόμη η μνήμη και η φαντασία του κάθε ατόμου, που διαμορφώνουν σχέσεις ανθρώπου και χώρου και άρα φέρονται υποσυνείδητα και επιλεκτικά στο κάθε υποκείμενο.

Πήγη: Κωνσταντίνος Α.Δοξιάδης,κείμενα σχέδια οικισμοί,Ίκαρος,σελ.63

αντίληψη Η έννοια της διάρκειας κίνησης και της συχνότητας επαφής έχει ιδιαίτερη σημασία για την πρόσληψη και ανάλυση της πόλης, καθώς σχετίζονται με το χρόνο παραμονής και διάδρασης με το περιβάλλον, στον οποίο χρόνο το άτομο δέχεται ερεθίσματα και επιλέγει ποια θα αφομοιώσει, ποια θα απορρίψει και ποια ίσως θα επαναλάβει. Είναι ο χρόνος μέσα στον οποίο η σχέση πόλης-ατόμου και ειδικότερα σε αυτήν τη μελέτη η σχέση πόλης-παιδιού καρποφορεί και είναι έτοιμη να φέρει στην επιφάνεια γόνιμα αποτελέσματα, δηλαδή αντιδράσεις ως προς αυτό που βλέπει, ακούει, μυρίζει, ακουμπάει και γενικά παρατηρεί το παιδί. Το αποτέλεσμα της αντίδρασης είναι η τάση του κάθε παιδιού να ενστερνίζεται ή να αντιτίθεται σε χαρακτηριστικά και ποιότητες των ερεθισμάτων, επηρεασμένα από κάποιες συνίστωσες μίας εσωτερικής εντατικής κατάστασης. Η εσωτερική διαδικασία έχει σαν πηγές τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά μεγέθη, ώστε να μπορέσει να αποφασίσει τι χρειάζεται. Το παιδί παρακολουθεί διάφορες μεταβλητές που υπάρχουν στο περιβάλλον και με τις οποίες είναι συντονισμένο το αντιληπτικό του σύστημα. Σύμφωνα με τον Gibson το αντιληπτικό υποκείμενο συλλέγει πληροφορίες για στοιχεία όπως ο ρυθμός μεταβολής του φαινόμενου μεγέθους ενός αντικειμένου, την ίδια ακριβώς στιγμή που αντιλαμβάνεται το μακρινό αντικείμενο. Δεν υπάρχει κανενός είδους υπολογισμός με βάση τις αισθήσεις. Απλώς το αντιληπτικό υποκείμενο συλλέγει πληροφορίες με βάση τις αισθήσεις από το περιβάλλον. Οι αισθήσεις μας είναι μέρος ενός αντιληπτικού συστήματος που περιλαμβάνει και το νου και το σώμα μας, ενώ όλο το αντιληπτικό μας σύστημα είναι συντονισμένο και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον σχεδόν αυτόματα. (“άμεση αντίληψη”)

Πηγή:Jean Piaget,Barbel Inhelder,The child’s conception of space, σελ. 383

Η “απτική αντίληψη” συμφωνά με τον Piajet είναι η αντίληψη κατά τη οποία ένα αντικείμενο γίνεται αντιληπτό μέσα από την αίσθηση της αφής, με την απουσία του οπτικού ερεθίσματος. Η εικόνα που διαμορφώνει ένα άτομο για το περιβάλλον του είναι το αποτέλεσμα μίας αμφίδρομης διαδικασίας μεταξύ του ατόμου-παρατηρητή και του περιβάλλοντος. Ωστόσο, και ο παρατηρητής πρέπει να παίζει έναν ενεργό ρόλο στην διαδικασία αντίληψης του περιβάλλοντος και ένα δημιουργικό κομμάτι στην εξέλιξη της εικόνας αυτής. Η εικόνα του περιβάλλοντος γίνεται αντιληπτή από το υποκείμενο μέσα από την ταυτότητα, τη δομή και το νόημα της. Ένα αντικείμενο, λοιπόν, της πόλης μπορεί να ταυτοποιηθεί και να καταστεί αντιληπτό μέσα από τη μεγάλη οικειοποίηση που θα έχει το ατόμο με το αντικείμενο. Σε αντίθεση ένα αντικείμενο μη γνώριμο στον παρατηρητή καθιστάται αναγνωρίσιμο μέσα από τη στερεοτυπική μορφή που μπορεί να φέρει ή μέσα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που δημιουργούν ένα νέο μοτίβο για το υποκείμενο.(2) Η αντίληψη του χρόνου κίνησης, η οποία είναι εξαιρετικά υποκειμενική και η μονάδα μέτρησής της δε σχετίζεται απαραίτητα με τη μονάδα του χρόνου, αλλά με έναν πιο παραμετρικό τρόπο μέτρησης, ο οποίος λαμβάνει υπόψη του μονάδες χρόνου, μονάδες ασφάλειας και άνεσης, καθώς και μονάδες αισθημάτων. Ο Piajet αναφέρει χαρακτηριστικά ότι κάθε κίνηση μπορεί να θεωρηθεί ως ένας μετασχηματισμός του αντιληπτικού πεδίου ενώ κάθε αντιληπτικό πεδίο ως μία ομάδα σχέσεων καθορισμένες απο την κίνηση.(3)

(2)Kevin Lynch,The image of the city, σελ 6-7 (3)Jean Piaget,Barbel Inhelder,The child’s conception of space, σελ. 15

Πήγη: Kevin Lynch,The image of the city,σελ.147

νοητικοί χάρτες Οι νοητικοί χάρτες είναι ένα εργαλείο αποτύπωσης μίας ιδέας σε ένα χαρτί. Πρόκειται για την έκφραση μίας εσωτερικής διαδικασίας, μίας διαδικασίας που προβάλλει την αφομοίωση εννοιών και την ενσωμάτωσή τους στις ήδη υπάρχουσες γνωστικές δομές. Είναι ένα εργαλείο ανάπτυξης και καλλιέργειας της κριτικής σκέψης. Ένα εργαλείο μεταγνώσης, το οποίο βοηθά στη μετάδοση πληροφοριών και στην επικοινωνία μεταξύ αποστολέα μηνύματος και δέκτη. Το εργαλείο αυτό αποκτά υπόσταση μέσω του χαρτιού, αφού πλέον μιλάμε για χάρτη. Η σχέση μεταξύ παιδιών και νοητικών χαρτών αποτελεί ένα εξειδικευμένο αντικείμενο που εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο της ερευνητικής περιοχής που εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος σχεδιάζει, διαβάζει και ερμηνεύει αυτά τα διαγράμματα. Τα παιδιά αποτελούν μία ειδική περίπτωση χρηστών αυτού του εργαλείου για δύο κατά βάσει λόγους. Ο πρώτος αναφέρεται στη σχέση μεταξύ της ανάπτυξης της σύλληψης του χώρου από τα παιδιά και της νοητικής αναπαράστασης και ο δεύτερος αναφέρεται στην εκπαιδευτική συνεισφορά των σχολικών εγχειριδίων τα οποία μεταλλαμπαδεύουν μορφές και τύπους στα παιδιά με έναν προκαθορισμένο και προσχεδιασμένο τρόπο. Η ανάπτυξη του ενδιαφέροντος γύρω από αυτό το πεδίο έρευνας έχει τις απαρχές της στη δεκαετία του 1980, όταν ξεκίνησε μία συζήτηση επιστημονικού χαρακτήρα που θέτει επί τάπητος τους ενδεχόμενους τρόπους προσέγγισης των εννοιών των χαρτών από την πλευρά του χρήστη. Τη συζήτηση αυτή ακολούθησαν τρεις δεκαετίες τριβής και αναζήτησης θεωρητικών και πειραματικών μεθόδων. Η κατανόηση των χαρτών και η αναπαραγωγή τους από τα παιδιά αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας πολλών διαφορετικών προσεγγίσεων και οπτικών, όπως οι θεωρίες του Piaget, οι θεωρίες του Vygotsky, καθώς και η γνωσιακή οπτική οδηγούμενη σε ανάλογες χαρτογραφικές πειραματικές μελέτες, θεωρίες και απόψεις που παρουσιάζονται στον επικείμενο λόγο. Πολλές ψυχολογικές μελέτες έχουν εστιάσει σε ζητήματα χωρικής αντίληψης και νοητικής αναπαράστασης του χώρου, με αποτέλεσμα οι χάρτες να έχουν χρησιμοποιηθεί σαν μέσο αναπαράστασης της αντίληψης του χώρου. Υπάρχουν, ωστόσο, πολλά ερευνητικά ερωτήματα ακόμη που σχετίζονται με τη διάδραση παιδιών και χωρικής αντίληψης και χρήζουν εξέτασης και ενδεχόμενης απάντησης.

Η προσέγγιση των έμφυτων διαδικασιών προϋποθέτει ότι η κατανόηση των χαρτών είναι μία έμφυτη διαδικασία. Τα επιχειρήματα που υποστηρίζουν αυτή τη θεωρητική προσέγγιση προέρχονται από απόψεις σχετικές με την εξελικτική ανάπτυξη, από συμπεράσματα πειραματικών μελετών, οι οποίες υποστηρίζουν ότι τα παιδιά αναπτύσσουν τις χαρτογραφικές τους ικανότητες σε πολύ νεαρή ηλικία, και τέλος, από μία μελέτη του 1986, η οποία έδειχνε πώς ένα κορίτσι 4 ετών, εκ γενετής τυφλό, μπορούσε να αποκωδικοποίησει ένα χάρτη αφής και να πλοηγηθεί μεταξύ διαφόρων αντικειμένων στο δοθέν δωματίο. Στην πορεία, ωστόσο, διατυπώθηκαν πολλά αντεπιχειρήματα. Ένα από αυτά υποστηρίζει ότι η θεωρία αυτή δεν εξηγεί γιατί υπάρχουν πολλοί ενήλικες που έχουν δυσκολία στην ανάγνωση του χάρτη.

Η προσέγγιση του Piaget, από την άλλη πλευρά, υποστήριζε ότι η κατανόηση των χαρτών ακολουθεί τα στάδια της νοητικής εξέλιξης (τα οποία θα αναφερθούν εκτενέστερα σε επόμενο κεφάλαιο), έρευνα και θεωρία η οποία καθοδηγεί τις περισσότερες επικείμενες ανίστοιχες μελέτες εδώ και τρεις δεκαετίες. Σε κάθε στάδιο οι διανοητικές ικανότητες των παιδιών παραμένουν εν γένει σταθερές. Τα τελευταία, όμως, χρόνια πολλοί ψυχολόγοι θέτουν υπό αμφισβήτηση την αυθεντικότητα της θεωρίας του Piaget και κυρίως την ιδέα των ασυνεχών σταδίων εξέλιξης. Η τρίτη προσέγγιση που έχει επίσης θέσει ένα λίθο σε αυτό το οικοδόμημα είναι η θεωρία του Vygotsky, η οποία θεωρεί ότι ο κοινωνικός παράγοντας διαδραματίζει βαρυσήμαντο ρόλο στη χαρτογραφική κατανόηση. Η θεωρία του για τη μαθησιακή και γνωσιακή εξέλιξη έχει προσφέρει τη θεωρητική βάση σε μελέτες σχετικές με την κατανόηση των χαρτών τα τελευταία χρόνια. Η σχέση μεταξύ των βιολογικών ριζών της συμπεριφοράς και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο κοινωνικό περιβάλλον είναι ένα κρίσιμο ζήτημα σε κάθε εξελικτική θεωρία. Έρευνες που διεξήχθησαν το 1989 και 1991 απέδειξαν ότι η καθοδηγούμενη συμμετοχή μπορεί να παίξει σηματικό ρόλο στην ανάπτυξη της χωρικής σκέψης. Το 2000 οι θεωρίες του Vygotsky βρήκαν ευρεία αποδοχή στην επιστημονική κοινότητα, καθώς αναγνωρίστηκε ότι οι απόψεις του διαδραμτίζουν σημαντικό ρόλο στις έρευνες για την πρόσληψη του χώρου. Οι θεωρητικές οπτικές που περιγράφησαν στις προηγούμενες ενότητες διαφέρουν κυρίως ως προς το ποιο σημείο θεωρούν ως κυρίαρχο στην ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης. Η θεώρηση αυτή καθορίζει όχι μόνο κάθε θεωρητική θέση, αλλά και τη πειραματική διαδικασία που ακολουθούν.

Θεωρίες ψυχολογίας Μεγάλη συνεισφορά στο πεδίο της παιδικής ψυχολογίας έχει προσφέρει ο επιστήμονας Jean Piaget , ο οποίος εστίασε στη διερεύνηση των φαινομένων αντίληψης του χώρου από το παιδί. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Piaget το περιβάλλον δεν επηρεάζει το παιδί με τον ίδιο τρόπο σε κάθε ηλικία. Τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος εξαρτώνται από το τρέχον στάδιο της ανάπτυξης του παιδιού. Η ανάπτυξη μπορεί να επιταχυνθεί ή να επιβραδυνθεί από μεταβολές στο περιβάλλον, ενώ όλα τα παιδιά όμως περνούν από τα ίδια βασικά διαδοχικά στάδια.

_Στάδια αντίληψης Τα στάδια αυτά χωρίζονται σε τέσσερις διαδοχικές φάσεις της ανάπτυξης της παιδικής αντίληψης. Πρώτο στάδιο ή αλλιώς αισθητηριοκινητικό στάδιο, ορίζεται η βρεφική ηλικία όπου πραγματοποιείται ο συντονισμός των αισθητηριακών αντιλήψεων και των πρωταρχικών κινήσεων. Το δεύτερο στάδιο αντίληψης ο Piaget το ονόμασε “διαισθητική περίοδο”, βασισμένος στο γεγονός ότι το παιδί είναι σίγουρο ότι έχει τη γνώση αλλά δεν αντιλαμβάνεται πώς γνωρίζει αυτό που γνωρίζει. Η νηπιακή ηλικία είναι μία μεταβατική περίοδος ανάμεσα στη βρεφική ηλικία, που η σκέψη βασίζεται στη δράση και στην παιδική ηλικία, η οποία σκέψη βασίζεται σε εσωτερικευμένες (νοητικές) ενέργειες.

Στη θεωρία του Piaget ο εγωκεντρισμός έχει μεγάλη σημασία. Ο εγωκεντρισμός είναι μάλλον μια τάση να αντιμετωπίζεται ο κόσμος αποκλειστικά από τη σκοπιά του “εγώ”, όπου επίκεντρο είναι ο εαυτός. Τα παιδιά είναι παγιδευμένα στη δική τους άποψη κι έτσι συμπεραίνουν ότι και οι άλλοι βλέπουν τα πράγματα όπως αυτά. Το τρίτο στάδιο αντίληψης αποτελεί τη μέση παιδική ηλικία (6-12 ετών), κατά την οποία το παιδί αποκτά “κοινωνική νοημοσύνη” περιλαμβάνοντας : - Την απόκτηση σημαντικής πολιτισμικής γνώσης και δεξιοτήτων - Ικανότητα για δουλειά - Προσαρμογή στους κοινωνικούς κανόνες - Επίδειξη συμπάθειας για τους άλλους (4) Ο φυσικός κόσμος γίνεται πιο προβλέψιμος γιατί τα παιδιά τώρα καταλαβαίνουν πως ορισμένες φυσικές πλευρές των αντικειμένων, όπως το μέγεθος, η πυκνότητα, το μήκος και ο αριθμός παραμένουν ίδιες ακόμη κι αν έχουν αλλάξει άλλες πλευρές της εμφάνισης. Επίσης, η σκέψη γίνεται πιο οργανωμένη και ευέλικτη. Τα παιδιά δεν παγιδεύονται πλέον στη δική τους οπτική γωνία και μπορούν καλύτερα να ερμηνεύσουν τις προθέσεις των άλλων.

(4) Michael Cole, Sheila R. Cole, Η ανάπτυξη των παιδιών, σελ.336

Χαρακτηριστικά της σκέψης των παιδιών ηλικίας 6 έως 12 ετών : -Αποκέντρωση: Τα παιδιά μπορούν να εντοπίζουν και να σκέφτονται περισσότερα του ενός στοιχείου κάποιου αντικειμένου ταυτοχρόνως και να σχηματίζουν κατηγορίες σύμφωνα με πολλαπλά κριτήρια. Διατήρηση: Τα παιδιά κατανοούν ότι ορισμένες ιδιότητες ενός αντικειμένου θα παραμείνουν ίδιες ακόμη και όταν άλλες, επιφανειακές, αλλοιωθούν. Ξέρουν ότι όταν ένα ψηλό, λεπτό ποτήρι το αδειάσουμε μέσα σε ένα χαμηλό φαρδύ ποτήρι η ποσότητα του υγρού παραμένει ίδια. Λογική αναγκαιότητα: Τα παιδιά έχουν αποκτήσει την πεποίθηση ότι είναι λογικά αναγκαίο να διατηρούνται ορισμένα χαρακτηριστικά, παρ’ όλες τις αλλαγές της εμφάνισης Ταυτότητα: Τα παιδιά συνειδητοποιούν ότι εάν τίποτα δεν έχει προστεθεί ή αφαιρεθεί, η ποσότητα πρέπει να παραμένει ίδια. Μείωση εγωκεντρισμού :Τα παιδιά μπορούν να επικοινωνούν πιο αποτελεσματικά σχετικά με αντικείμενα που ο ακροατής δεν μπορεί να δει και μπορούν να σκεφτούν πώς τα βλέπουν οι άλλοι.(5) Το τέταρτο στάδιο αντίληψης (12-18ετών) πρόκειται για την περίοδο “τυπικής νόησης”. Το παιδί αποκτά την ικανότητα της τυπικής νόησης, δηλαδή την ικανότητα να σκέφτεται με συστηματικό τρόπο για τις ποικίλες εναλλακτικές σχέσεις σε ένα πρόβλημα και οι συλλογισμοί ομαδοποιούνται, εξετάζονται και εξελίσσονται σε συνάρτηση με το δομημένο σύνολο, δηλαδή ένα σύνολο σχέσεων, το οποίο κανείς μπορεί να περιγράψει και να σκεφτεί λογικά.

(5) Michael Cole, Sheila R. Cole, Η ανάπτυξη των παιδιών, σελ.352

_Πόλη, παιδί και υλικός χώρος Η σχέση του παιδιού με τον υλικό χώρο οργανώνεται σε δύο βασικά επίπεδα: - στον ευρύτερο διαμορφωμένο υλικό χώρο, αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό, εσωτερικό και υπαίθριο, με δομές και ποιότητα που εκφράζουν κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα, και υποδεικνύουν τρόπους ζωής. Στο επίπεδο αυτό, ο χώρος αποτελεί ουσιαστικά μία πηγή συμπυκνωμένης πληροφορίας, που παρέχει ένα σύνθετο, χωρο-πολιτισμικό ερέθισμα αγωγής.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για ερεθίσματα μάθησης που προσλαμβάνει και βιώνει το παιδί, καθώς χρησιμοποιεί τον υλικό χώρο. Αναγκαίο είναι, λοιπόν, η παιδαγωγική διαδικασία να «βγαίνει» από το σχολικό χώρο και να αναπτύσσεται στον ευρύτερο υλικό χώρο της πόλης ή της υπαίθρου. - στον υλικό χώρο που περιβάλλει άμεσα το παιδί, προσφέροντάς του ένα πεδίο παρατήρησης και δράσης, δημιουργικότητας και έκφρασης, επικοινωνίας και αλληλεπιδράσεων, με διαδικασίες που επικεντρώνονται στο ίδιο το παιδί.(6) Μέσα από μία προσέγγιση κοινωνικής εθνολογίας και κοινωνικής ψυχολογίας, ο Chombart de Lauwe διακρίνει τρία είδη χώρου: • τον «χώρο-αντικείμενο», που υποδηλώνει τον υλικό χώρο • τον «χώρο-αναπαράσταση», που προσδιορίζεται από το σύνολο των συμβόλων και των σημάτων, τα οποία επιτρέπουν στο υποκείμενο να αναπαραστήσει νοητικά το «χώρο-αντικείμενο» • τον «χώρο-δράση», ο οποίος επίσης αναφέρεται στο «χώρο-αντικείμενο», προσεγγίζοντάς τον ως πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας (7)

(6)Γερμανός Δημήτρης, Χώρος και διαδικασίες αγωγής, Η παιδαγωγική ποιότητα του χώρου, σελ.21-22, 29 (7)Γερμανός Δημήτρης, Χώρος και διαδικασίες αγωγής, Η παιδαγωγική ποιότητα του χώρου, σελ.30ω

Η σχέση του παιδίου με την πόλη ακολουθεί μια διαδικασία αυθόρμητης πολιτισμικής εκμάθησης του χώρου, το παιδί οικοδομεί ένα σύστημα από “τόπους”, που στην αρχή εντάσσονται σε μια αποσπασματική θεώρηση του κόσμου, όπου κυριαρχούν τα συγκριτικά στοιχεία: το σπίτι “του”, ο δρόμος “του”, ο “μεγάλος δρόμος” λίγο πιο μακριά, η παιδική χαρά κλπ. Ειδικά ο “δρόμος”, ιδωμένος ως το σκηνικό της καθημερινής ζωής στη γειτονιά, θεωρείται ότι συμβάλλει σημαντικά στη γνωστική ανάπτυξη και στην καλλιέργεια της φαντασίας του παιδιού. Η πόλη θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα χωρο-πολιτισμικό πεδίο αγωγής, το οποίο περιλαμβάνει τα περιβάλλοντα ζωής του παιδιού και προσδιορίζεται κυρίως από: • το υποκείμενο: σύνολο προσώπων που είτε ως άτομα είτε ως ομάδες χαρακτηρίζονται από την ένταξή τους σε κάποια κοινωνική στρωμάτωση με σαφή πολιτισμικά και κοινωνικο-οικονομικά γνωρίσματα • τον υλικό χώρο, τον κτισμένο και διαμορφωμένο από τον άνθρωπο, έναν κτιριακό ιστό με συγκεκριμένη ιστορική προέλευση, κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας, καθώς και κοινωνικά-πολιτισμικά χαρακτηριστικά • κοινωνικές εξυπηρετήσεις και θεσμούς, που ρυθμίζουν την οργάνωση της καθημερινής ζωής • την κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ζωή, που αναπτύσσεται εκεί • ψυχοκοινωνικούς παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν ουσιαστικά στο να αποκτήσει η πόλη μια ταυτότητα για το υποκείμενο, ιδίως κυρίαρχα κοινωνικά μοντέλα, εικόνες και νοητικές αναπαραστάσεις γι’ αυτήν.

Πηγή:Jean Piaget,Barbel Inhelder,The child’s conception of space

_Ιχνογραφήματα Σε κάθε πολιτισμό που δίνεται η ευκαιρία στα παιδιά να ζωγραφίζουν από μικρή ηλικία, τα σχέδιά τους φαίνεται ότι περνάνε από την ίδια σειρά σταδίων. Στην αρχή μουτζουρώνουν. Σε ηλικία 3 ετών κάνουν ένα γιγάντιο βήμα, όταν αρχίζουν να αναγνωρίζουν ότι οι γραμμές τους μπορούν να αναπαραστήσουν κάτι. Την ίδια περίοδο τα παιδιά αρχίζουν να σχεδιάζουν κύκλους ή ελλείψεις, χωρίς τις σπείρες και τις γραμμές που γέμιζαν τις μουτζούρες τους. Καθώς τα παιδιά συνεχίζουν να αποκτούν εμπειρία στο σχέδιο, συνήθως υιοθετούν στερεότυπους τρόπους αναπαράστασης αντικειμένων: το σπίτι είναι ένα πεντάγωνο, ο ήλιος είναι ένας κύκλος με γραμμές που εκτείνονται από την επιφάνειά του, το λουλούδι είναι ένας κύκλος που περιβάλλεται από ελλείψεις, οι άνθρωποι και τα ζώα εμφανίζονται σαν μορφές γυρίνων. Τελικά, τα παιδιά αρχίζουν να συνδυάζουν αναπαραστάσεις ανθρώπων και πραγμάτων, για να φτιάξουν σκηνές και ιστορίες ή να αποτυπώσουν ποικίλες εμπειρίες. Ανάμεσα στις ηλικίες 7 και 11 ετών, τα παιδιά αγωνίζονται όλο και περισσότερο να παράγουν ρεαλιστικά σχέδια. Συγχρόνως, γίνονται πιο επιδέξια στη σύνθεση και τις τεχνικές του σχεδίου. Τα σημερινά παιδιά, που μεγαλώνουν με τρισδιάστατες αναπαραστάσεις γύρω τους, αποκτούν την ικανότητα να κάνουν τέτοια σχέδια σε πολύ μικρή ηλικία. Το παιδί περνάει μέσα από την αναπτυξιακή διαδοχή μαθαίνοντας να αναπαράγει σχηματικά το σπίτι σε τρεις διαστάσεις. Τα μικρότερα παιδιά συμπυκνώνουν τις τρεις διαστάσεις σε δυο. Η τρίτη διάσταση προστίθεται σταδιακά, αλλά στην αρχή συμπλέκεται με μία από τις άλλες δύο διαστάσεις. Τελικά, τα παιδιά αποκτούν τρόπους αναπαράστασης της τρίτης διάστασης. Από την άποψη της επεξεργασίας πληροφοριών, αυτή η διαδοχή προκύπτει άμεσα από την αναπτυσσόμενη γνώση των παιδιών για τους κανόνες του σχεδίου και από την ικανότητά τους να θυμούνται ότι πρέπει να αναπαριστούν και τις τρεις συντεταγμένες στα σχέδιά τους.

Πηγή:Διάλεξη,Ταξίδι στο χώρο των παιδιών

Χρήστης: Παιδί Τα παιδιά έχουν αναδυθεί σαν ένα κλειδί κατανόησης των δυναμικών της καθημερινής ζωής. Τα παιδιά είναι η μοναδική ομάδα που συνοψίζει τη διαχρονική εξελεκτική προοπτική της κοινωνίας,ενώ ταυτόχρονα είναι αντιπροσωπευτική της παρούσας γενιάς και της μελλοντικής. Διαθέτουν πηγαία τη διάθεση αναγνώρισης κάθε ερεθίσματος και κάθε πληροφορίας ως αφορμή ενεργοποίησης και δημιουργίας, ενώ βρίσκονται σε μία διαρκή κίνηση επαναπροσδιορισμού. Τα παιδιά στην ηλικία των 11-12 ετών βρίσκονται ακριβώς στην μετάβαση απο την μέση παιδική ηλικία στα πρώιμα χρόνια της ενηλικίωσης. Δεν προσαρμόζονται μόνο στον περιοριστικό κόσμο δημιουργημένο από και για τους ενήλικες αλλά, έχουν αρχίσει να δρούν και να κινούνται στον χώρο ανεξάρτητα. Ο κόσμος τους διευρύνεται απο το στενό πλαίσιο μεταξύ του σχολείου και του σπιτιού, καθώς αποκτούν περισσότερες καθημερινές και εβδομαδιαίες εξωσχολικές δραστηρίοτητες (μαθήματα ξένων γλωσσών,αθλήματα),ενώ διευρύνονται και οι επιλογές όσον αφορά στους χώρους διασκέδασης τους. Η γεωγραφική τους επιρροή είναι μεγαλύτερη καθώς οι αποστάσεις που μπορούν να καλύψουν μεγαλώνουν, με χαρακτηριστική την αναλογία της απόστασης περπατήματος του μισού χιλιομέτρου που μπορεί να διανύσει κατα μέσο ορό ένα παιδί αυτής της ηλικίας μέσα σε 5 λεπτά. Έτσι, λοιπόν, έχουν την δυνατότητα να κινούνται και εκτός των στενών ορίων του περιβάλλοντος της κατοικίας,να επισκέπτονται περισσότερες περιοχές πληθαίνοντας τις παραστάσεις που προσλαμβάνουν από τα διαφορέτικα περιβάλλοντα. Σύμφωνα με τη θεωρία του Piaget τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία βρίσκονται στο στάδιο συνεκτικών διεργασιών που μπορούν να χρησιμοποιήσουν ενέργειες (διανοητικές εργασίες), οι οποίες τους επιτρέπουν να ταξινομήσουν, να οργανώσουν τα αντικείμενα σε σειρά, και να κατανοήσουν τις προβολικές ιδιότητες του χώρου. Ταυτόχρονα μπορούν να διαχειρίζονται ορόσημα και μεταβολές θέσης, να κατασκευάσουν τοπογραφικό σχέδιο σε σύστημα συντεταγμένων, να έχουν πλήρη εκτίμηση δισδιάστατων και τρισδιάστατων μετρήσεων. Έτσι εμφανίζουν αυξημένες νοητικές ικανότητες, κοινωνική ευαισθητοποίηση και μία πιο σφαιρική αίσθηση του εαυτού τους από ότι οι μικρότεροι, ενώ οι προφορικές, γραπτές και γραφιστικές δεξιότητες είναι περισσότερο αναπτυγμένες. Ακόμη όμως είναι αρκετά μικροί, ώστε μπορούν να συμπεριληφθούν στην εμπειρία και μνήμα της παιδικής ηλικίας.

εμπειρικό υλικό

περιοχή μελέτης Χρήζει άμεση απαίτηση ο ορισμός και η ενασχόληση με την περιοχή μελέτης του δειγματικού χώρου που εξετάζεται στην έρευνα. Η περιοχή μελέτης αποτελεί το αστικό έδαφος πάνω στο οποίο συναντώνται οι αστικοί συντελεστές που αποτελούν την κάθε πόλη και το έδαφος το οποίο είναι έργο πολιτισμού και μέρος της αρχιτεκτονικής της πόλης. Αυτή η περιοχή μπορεί να ειδωθεί στο σύνολό της, με τέτοιο τρόπο ώστε η μορφή της πόλης να μπορεί να προβληθεί σε ένα οριζόντιο επίπεδο με ορισμένα και συγκεκριμένα σημεία ή και με διακριτούς μεμονωμένος τομείς, έτσι ώστε να χαρακτηρίζουν και να ταυτοποιούν το χώρο. Αυτό το οριζόντιο επίπεδο επιχειρείται να παρασταθεί γραφικά στον επικείμενο χάρτη. Ένα χάρτη, δηλαδή, ο οποίος εισάγει στην περιοχή και στο πεδίο έρευνας και βοηθά τον αναγνώστη και περιπατητή να προσανατολιστεί. Του προσφέρει επίσης το εφαλτήριο για μία δική του προσωπική περιδιάβαση και ανάγνωση με σκοπό τη δημιουργία μίας “νέας πόλης” με τα δικά του κριτήρια και τις υποκειμενικές του συνιστώσες αντιλήψεις, για τη δημιουργία μίας συνισταμένης εικόνας. Εισαγάγεται, έτσι, η έννοια της περιοχής μελέτης, η οποία συσχετίζεται άμεσα με το γεωγραφικό χώρο, την περιγραφή της πόλης, την τοποθεσία της και την ένταξή της στο χώρο. Χρειάζεται, λοιπόν, να οριστεί ο μικρότερος αστικός περίγυρος που θα αποτελέσει την περιοχή μελέτης. Ο αστικός αυτός περίγυρος θεωρείται σαν μία αφαίρεση από τον ευρύτερο χώρο της πόλης και εστιάζει σε μία κλίμακα γειτονιάς, έτσι ώστε η έκταση αυτή να μπορεί να καθοριστεί και να περιγραφεί με όρους που προέρχονται από τη συνολική αστική έκταση, αλλά πραγματεύονται ποιότητες και ποσότητες πιο εύκολα διαχειρίσιμες για μία έρευνα αυτού του προπτυχιακού επιπέδου. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για μία περιοχή με τα χαρακτηριστικά ενός αστικού περιβάλλοντος, με τα οποία επιδιώκει να περιγραπεί, να αναλυθεί και να ταυτοποιηθεί. Η σχετική αυτονομία αυτής της “αποκοπτώμενης” περιοχής προδίδει την ύπαρξη των ειδικών και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της που την κοσμούν με διαφορετικές ποιότητες και κατ’ επέκταση φανερώνουν τη δική της δομή.

Ο λόγος γίνεται για το χώρο των Κάτω Πατησίων, ο οποίος αποτυπώνεται στο χάρτη και ορίζεται από τις πλατείες Αγίου Νικολάου, Αγίας Τριάδας, Αμερικής και Κύπρου και τον ενδιάμεσο ελεύθερο χώρο που τις συνδέει λόγω των καθημερινών και εβδομαδιαίων διαδρομών των μαθητών του σχολείου. Κρίνεται απαραίτητος ο προσδιορισμός των ορίων, ώστε να μην επιδράσουν στη μελέτη σοβαρές διαστρεβλώσεις που συναντώνται συχνά και που θεωρούν την ανάπτυξη της πόλης και των αστικών συντελεστών σαν μία φυσική πορεία ανεξάρτητη από τη διαφορετικότητα των αστικών συντελεστών ή από την επίδραση των γεωγραφικών συντεταγμένων του “οριοθετημένου” χώρου. Είναι αποδεκτό και εύληπτο ότι κάθε μεταβολή ενός αστικού συντελεστή προϋποθέτει μία αλλαγή. Είναι επίσης αποδεκτό ότι τα επιχειρήματα τα οποία προβάλλουμε για να συσχετίσουμε τους συντελεστές, την πόλη και το υποκείμενο δεν είναι απόλυτα και παγιωμένα, για το λόγο αυτό και η εργασία επιχειρεί να αναδείξει τη διαφορετικότητα των αναγνώσεων μίας πόλης και όχι να προτείνει κάποια λύση. Η πόλη από τη φύση της δεν είναι μία δημιουργία που ανάγεται σε μία και μόνο ιδέα, είναι ίσως ένα συμπίλημα ιδεών που πραγματεύονται το σύνολο πολλών και διαφορετικών τμημάτων, συνοικιών, περιφερειακών τομέων αλλά και την ανάγκη μεταφοράς εικόνων και αισθήσεων από ετερόκλητες πολλές φορές περιοχές, με σκοπό να συμπληρωθεί μία πιο περιγραφική και αυτάρκης εικόνα. Η περιοχή που επελέγη, ως τμήμα της πόλης, είναι μία επιφάνεια που ορίζεται από τα τοπολογικά χαρακτηριστικά, τα ειδικα χαρακτηριστικά και τους θεμελιώδεις χώρους της πόλης σε συνδυασμό με τη συχνότητα κίνησης και τον τρόπο μετακίνησης. Οι δύο αυτές παράμετροι συνείσφεραν στην οριοθέτηση της έκτασης. Η εικόνα, λοιπόν, του δημόσιου χώρου εδώ προσεγγίζεται μέσω της κοινωνικής ομάδας των παιδιών, σύμφωνα με τον τρόπο που εκείνα δραστηροποιούνται στο χώρο και μεταβάλλουν ή αναπροσδιορίζουν τον ιστό της πόλης. Η ομάδα αυτή των μικρών μελών της κοινωνίας των Κάτω Πατησίων φανερώνει τις δικές της οπτικές γωνίες μέσω των ανέμελων και αυθόρμητων μαρτυριών της. Η διάδραση μεταξύ ατόμων και χώρου είναι εκείνη που φανερώνει τις ποικίλες αναγνώσεις, οι οποίες είναι συχνές αλλά όχι πάντα προφανείς. Αυτήν την ανακάλυψη και προβολή επιχειρεί η παρούσα μελέτη στο δεδομένο χώρο, ο οποίος σύμφωνα με τα ίδια τα παιδιά για να ολοκληρωθεί και ίσως κατά μία βαθύτερη σκέψη να βελτιωθεί δανείζεται εικόνες από άλλα μακρύτερα περιβάλλοντα. Η συσχέτιση των μακρινών περιβαλλόντων που επιλέγουν να εξιστορήσουν και του οικειου αστικού που ζουν καθημερινώς φανερώνει μία σημαντική ανταλλαγή πληροφοριών. Τα παιδιά τείνουν να δανείζονται στοιχεία που λείπουν από το άμεσο περιβάλλον τους από τα περιβάλλοντα τα οποία επισκέπτονται πιο σπάνια και τα οποία λόγω των διαφορετικών χαρακτηριστικών που προβάλλουν τους εντυπωσιάζουν. Αυτήν την εντύπωση επισημαίνουν, η οποία κατά βάσει ταυτίζεται με την ανάγκη να εστιάσουν το ενδιαφέρον τους σε κάτι διαφορετικό, σε κάτι το οποίο δεν κατέχουν στην καθημερινότητα και φαίνεται να το αποζητούν. Είναι σαφής, λοιπόν, η επιρροή του γεωγραφικού χώρου κίνησης ανά παιδί, καθώς φανερώνεται μέσα από την προσφυγή των παιδιών σε κάτι που τους λείπει.

δειγματικός χώρος Με τους όρους “εμπειρικό υλικό” και “εμπειρική προσέγγιση” περιγράφεται ένα πολυσχιδές πεδίο ερευνητικής δραστηριότητας, όπου διαφορετικές μεθοδολογικές και ερευνητικές πρακτικές συνυπάρχουν, αντιπαρατιθέμενες και αλληλοσυμπληρούμενες. Κοινός παρονομαστής του υλικού που συλλέχθηκε είναι το γεγονός ότι χρησιμοποιούν ως υψηλής πυκνότητας νοητικό υλικό τις προσωπικές αφηγήσεις σε ένα πλαίσιο αφηγηματικής συνέντευξης, όπου ο ερωτώμενος καλείται ενώπιον του ερευνητή να αφηγηθεί απροσχεδίαστα την “ιστορία” της “πόλης” του, ανακαλώντας στη μνήμη του προσωπικές εμπειρίες και βιώματα.

Το ενδιαφέρον για τις αφηγήσεις ως υλικό για τις πολεοδομικές έρευνες αυξάνεται σταδιακά και συνδέεται με την αφύπνιση του ενδιαφέροντος για την ποιοτική μεθοδολογία στις επιστήμες που πραγματεύονται την πόλη. Συνδέεται παράλληλα με την κατανόηση του δεδομένου ότι οι αφηγήσεις αποτελούν προνομιακούς τόπους για να μελετηθεί ο βιωματικός κόσμος των υποκειμένων, να ανιχνευθούν το νοητικά συστήματα και πλαίσια αναφορών από όπου τα αντλούν για να ορίσουν τις καταστάσεις και να κατανοηθούν οι ερμηνείες και προσανατολισμοί της δράσης τους. Μέσα από αυτό το υλικό ο ερευνητής έχει την ευκαιρία να αποκτήσει πρόσβαση στη “γραμματική” των κανόνων που διέπουν την καθημερινότητα των υποκειμένων.

Έτσι, τα υποκείμενα αυτής της έρευνας, όπως έχει προαναφερθεί, είναι 35 μαθητές της ΣΤ τάξης του δημόσιου 21ου σχολείου Αθηνών, στην οδό Κύπρου στα Κάτω Πατήσια και αποτελούν το “δειγματικό χώρο” του πειράματος και το κάθε ένα μπορεί να κληθεί ως “ενδεχόμενο” σύμφωνα με την ορολογία της στατιστικής. Τα δύο τμήματα στα οποία είναι χωρισμένοι οι μαθητές στο σχολικό περιβάλλον παρουσιάζουν τις εξής ιδιότητες: -

11 αγόρια και 24 κορίτσια

20 αλλοδαποί και παλιννοσούντες από διάφορε χώρες προέλευσης

Πρόκειται, ωστόσο, για ιδιότητες οι οποίες δε λήφθηκαν υπόψιν κατά την εξέταση του δείγματος, καθότι κάτι τέτοιο θα απαιτούσε άμεση συνεργασία περισσότερων επιστημών, γεγονός το οποίο στις παρούσες συνθήκες φαντάζει ουτοπικό. Η ατομικότητα του κάθε ενδεχομένου αυτού του δειγματικού χώρου, ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο ο φορέας της αφήγησης στέκεται απέναντι από τον εαυτό του και τον κόσμο στον οποίο κινείται και δρα, ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνει τα ερεθίσματα που δέχεται αναλύονται και ερμηνεύονται στη βάση αυτής της υπόθεσης έρευνας. Η αποκρυπτογράφηση της αφηγηματικής συγκρότησης αποτελεί το κεντρικό ενδιαφέρον και ζητούμενο της μελέτης αυτής. Η βιογραφική συγκρότηση αποτελεί τη μήτρα πρόσληψης κάθε ερεθίσματος και μετατροπής του σε βίωμα.

εργαλεία ανάλυσης “Η ατομική ιστορία εντάσσεται σε πολλά σημεία στην ιστορία συλλογικών υποκειμένων. Το υποκείμενο, για να συνθέσει και να μορφοποιήσει τις βιογραφικές του αφηγήσεις, επιλέγει μεταξύ άλλων στοιχεία, σύμβολα, νοήματα από το κοινό απόθεμα της συλλογικής εμπειρίας και μνήμης”, όπως αναφέρει ο Halbwachs (1992/1941). Βασιζόμενες και σε αυτήν τη θεωρία, αποφασίσαμε να οργανώσουμε τα βήματα των ζητουμένων του κάθε μαθητή, ώστε να καταφέρουμε να συγκεντρώσουμε ένα υλικό αρκετά πλούσιο και ασφαλές ως προς την εγκυρότητα ή την επαλήθευση των δεδομένων.

Έτσι, η αρχική και κύρια ιδέα των παιδικών ιχνογραφημάτων μπορεί να πρωταγωνιστεί στο δείγμα, όμως για λόγους ασφάλειας και αντιμετώπισης πιθανών αδυναμιών στην ικανότητα απόδοσης, προσπαθήσαμε να χρησιμοποιήσουμε και εναλλακτικούς τρόπους συμφυείς ή και όχι, ώστε να μην αντιμετωπιστούν τέτοιου είδους δυσκολίες. Αρχικά, για να καταφέρουμε να αποκτήσουμε τις γνώσεις και την οικειότητα με το χώρο στον οποίο τα παιδιά ζουν και κινούνται αποφασίσαμε να συντάξουμε ένα ερωτηματολόγιο, μέσω του οποίου εκμαιεύεται η γεωγραφική έκταση κίνησης των μαθητών κατά κύριο λόγο, αλλά και ο βαθμός οικειοποίησής τους με αυτόν όπως και ο τρόπος μετακίνησης, διότι θεωρούμε ότι διαδραματίζει κεντρικό ρόλο η ταχύτητα κίνησης (πεζός ή με μέσο μεταφοράς).

Έτσι το ερωτηματολόγιο κλήθηκε να αναλάβει ερωτήσεις σχετικά με τις διαδρομές που ακολουθούν οι μαθητές εβδομαδιαίως. Ωστόσο, προϊδεασμένες από απόψεις και θεωρίες, όπως αυτές του Halbwachs, επιδιώξαμε να θέσουμε μία ερώτηση μέσω της οποίας θα μπορεί κανείς να αντλήσει πληροφορίες σχετικά με τις στερεοτυπικές ή κληρονομημένες εικόνες που φέρουν τα παιδιά μέσα τους από το σχολικό, οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Για αυτόν το λόγο ζητήθηκε από τους μαθητές να μεταφράσουν ή να χαρακτηρίσουν τις έννοιες της κατοικίας, του σχολείου, της γειτονιάς και του δρόμου. Κατά αυτόν τον τρόπο μπορεί να εξαχθεί για το κάθε παιδί ένα συμπέρασμα για τη σύνθεση των εικόνων που φτιάχνει από μόνο του λόγω εσωτερικής και εξωτερικής ευαισθητοποίησης (βλέπε διάγραμμα ερώτησης στο κεφάλαιο “εμπειρικό υλικό”). Η τοποθέτηση των ερωτήσεων εμφανίζεται ακριβώς όπως δόθηκε στα παιδιά στο τέλος αυτού του κεφαλαίου. Παράλληλα, οι απαντήσεις των ερωτηματολογίων βοήθησαν και στην κατηγοριοποίηση των επισκέψεων των μαθητών με μονάδα μέτρησης τη βδομάδα σε καθημερινές, ενδιάμεσες και πιο σπάνιες. Αυτό δομήθηκε στα δύο πρώτα διαγράμματα που συνοδεύουν κάθε παιδί και δείχνουν τις αποστάσεις που διανύει γύρω από την κατοικία του και τις ακτίνες περπατήματος με μονάδα μέτρησης το περπάτημα (χρόνος και απόσταση), αλλά και τη συνολική κινητικότητα που εμφανίζει το κάθε παίδι σε ένα ενιαίο διάγραμμα, που φέρει πάνω του τη συχνότητα, τον τρόπο μετακίνησης και τον προορισμό.

Αυτή τη διαδικασία ακολουθεί η εκπόνηση των θεμάτων των ζωγραφιών και η οποία συνοδεύτηκε από ένα επιτόπιο “εργαστήρι” για τους μαθητές το οποίο έλαβε χώρα στο χώρο του σχολείου και διήρκησε συνολικά τέσσερις διδακτικές ώρες. Σε αυτό το στάδιο ζητήθηκε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν πρώτον τι τους αρέσει ή δεν τους αρέσει στις διαδρομές που κάνουν καθημερινώς κοντά στο σπίτι τους και δεύτερον, να ζωγραφίσουν μία διαδρομή που πραγματοποιούν πιο σπάνια μακρυά από το σπίτι τους. Το πρώτο ζητούμενο έχει σκοπό να αποδεσμεύσει τα παιδιά από το συναισθηματικό φόρτο που φέρουν μέσα τους και να αποδώσουν την πραγματική ουσία του χώρου για αυτά. Το δεύτερο ζητούμενο λειτουργεί σαν μία έκθεση ιδεών, καθώς ανάλογα με το πόσο εξασκημένο είναι το βλέμμα του κάθε παιδιού συντάσσεται μία εικόνα ή ένα αξιοπερίεργο ή και αξιομνημόνευτο μέρος, το οποίο χαρακτηρίζεται από το χρόνο

μετακίνησης, την έκταση αναφοράς και τα ειδικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Την επαλήθευση ή όχι αυτών των αποτελεσμάτων ή ακόμη και την ενίσχυσή τους αναλαμβάνει η δημιουργία ενός τεύχους - βιβλίου φωτογραφιών για το κάθε παιδί. Φωτογραφίες τις οποίες απαθανάτισαν τα ίδια και τις οποίες τα ίδια επιμελήθηκαν, ώστε να συμπληρώσουν τα φύλλα των βιβλίων τους. Το ζητούμενο αυτής της φωτογράφισης είναι πάλι “τα σημεία στη γειτονιά μου που μου αρέσουν ή όχι”. Η συνοδεία το φωτογραφιών από ένα μικρό σχολιασμό των παιδιών μοιάζει ιδιαίτερα βοηθητικός, καθώς φανερώνει τα σημεία αναφοράς και τονισμού των παιδιών, όπως επίσης το συναισθηματικό φόρτο που δημιουργούν όταν έρχονται αντιμέτωπα με το χώρο της καθημερινής τους δράσης. Καθόλη την ανάλυση είναι σαφές πως η πριμοδότηση τάσσεται υπέρ των παιδικών ιχνογραφημάτων, τα οποία έχουν βαρύτητα σε όλη αυτή μελέτη.

Εδώ παρατίθενται οι ερωτήσεις της ποσοτικής μεθόδου που εφαρμόστηκε στην αρχή στα παιδιά: 1.Ποιές είναι οι πρώτες λέξεις που σας έρχονται στο μυαλό όταν ακούτε: * σπίτι * σχολείο * γειτονιά * δρόμος * Κάτω Πατήσια * πόλη 2.Πείτε μας τις πιο συχνές διαδρομές που κάνετε μέσα σε μία εβδομάδα (από πού προς τα πού). 3.Πείτε μας πόσο συχνά κάνετε την κάθε διαδρομή από αυτές που έχετε αναφέρει παραπάνω την εβδομάδα (κάθε μέρα, δύο φορές μες στη μέρα, μία φορά τη βδομάδα, κάθε σαββατοκύριακο, κλπ). 4.Με ποιό μέσο μεταφοράς κάνετε την κάθε διαδρομή (με τα πόδια, με το λεωφορείο, με το αυτοκίνητο). 5.Πόσο χρόνο σας παίρνει η κάθε διαδρομή από αυτές που έχετε αναφέρει;

Για οικολογικούς και οικονομικούς λόγους κρίθηκε ότι δεν είναι απαραίτητη η εκτύπωση όλου του δείγματος καθώς είναι αναρτημένο σε ψηφιακή μορφή. Έτσι παρατίθενται κάποιες από τις 35 “πολείς” ...

οι 35 ‘‘πόλεις’’

διάγραμμα κίνησης στο χώρο

Αλεξάνδρα

Οι μετακινήσεις της Αλεξάνδρας συναντούν περιβάλλοντα αστικού τύπου αλλά και φυσικού. Σύμφωνα με το υλικό, που παρήγαγε η ίδια, διαφαίνεται ότι μετακινείται για εκπαιδευτικούς σκοπούς καθημερινώς στο σχολείο, για φροντιστηριακούς σκοπούς κοντά στο σπίτι της με συχνότητα μίας και τριών φορών την εβδομάδα, σε αποστάσεις 300 και 450 μέτρων με αφετηρία την κατοικία τις οποίες πραγματοποιεί με τα πόδια, αλλά και για λόγους παιχνιδιού και κοινωνικοποίησης σε μεγαλύτερη απόσταση, και συγκεκριμένα στο λόφο του Λυκαβηττού, ο οποίος είναι και το θέμα της “μακρινής ζωγραφιάς”.

διάγραμμα συχνοτήτων

ζωγραφιά κοντινή

ΟΙΚΕΙΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝ Η Αλεξάνδρα έχει προσπαθήσει να περιγράψει το περιβάλλον στο οποίο μετακινείται καθημερινώς μέσω της ζωγραφιάς της, αλλά και της λήψης φωτογραφιών.

δρόμος Η οργάνωση της ζωγραφιάς της έχει δομηθεί σε τέσσερις ίσους τομείς, που αντιπροσωπεύουν την καθημερινότητά της, και διαχωρίζονται από ένα σταυρόνημα διασταύρωσης δρόμων, οι οποίοι φανερώνουν μόνο τις κατευθύνσεις κίνησης των οχημάτων και δε φέρουν πάνω τους κανένα στοιχείο δέντρων, φαναριών ή μέσων μαζικής μεταφοράς, όπως κατέγραψε η ίδια σε ερωτηματολόγιο που της δόθηκε για την εικόνα που έχει ο δρόμος για εκείνη.

δομημένο περιβάλλον Ο πρώτος τομέας αναφέρεται στο οικοδομικό τετράγωνο που ανήκει η κατοικία της, η οποία δηλώνεται τόσο με την αναγραφή της διεύθυνσης όσο και με το χρωματισμό του κτηρίου, σε σχέση με τις γειτονικές που είναι άχρωμες. Ο τύπος του αστικού περιβάλλοντος που αποδίδεται εδώ περιλαμβάνει πολυκατοικίες διαφορετικών υψών, που εμφανίζουν όμως τυποποίηση στα ανοίγματα και στην ανά όροφο επανάληψη των χωρισμάτων ή εξωστών, ύπαρξη χρήσεων γειτονιάς (περίπτερο), αλλά και ελεύθερο αδόμητο χώρο. Η πραγματική, όμως, εικόνα του τμήματος αυτής της γειτονιάς φαίνεται στα παρακάτω στιγμιότυπα και περιλαμβάνει δύο συνεχή αντικρυστά αστικά μέτωπα, χωρίς τις ενδείξεις που έχει προσθέσει η Αλεξάνδρα στη ζωγραφιά, πράγμα που πιθανώς σημαίνει ότι η Αλεξάνδρα θέλησε να αποδώσει μία γενική αίσθηση της γειτονιάς που κινείται και βιώνει καθημερινώς. (οι φωτογραφίες δείχνουν τις εκατέρωθεν φυγές του δρόμου στον οποίο ανήκει η κατοικία) Μία ακόμη παρατήρηση σχετικά με την κτηριακή μάζα δεν είναι ότι εμφανίζει μόνο διαφοροποίηση ως προς τον τύπο, αλλά και ως προς το βαθμό οικειοποίησης που δημιουργεί το παιδί με αυτήν. Αυτό μπορεί να υποτεθεί από το χρωματισμό που δίνει το παιδί στην κατοικία του, στο περίπτερο όσο και στις λεπτομέρειες που περιγράφουν αυτά.

σχολείο Ο επόμενος τομέας πραγματεύεται ένα άλλο καθημερινό σημείο αναφοράς, το σχολείο, το οποίο δηλώνεται με την αληθοφανή γεωμετρική του απόδοση σε τρισδιάστατη μορφή, την αναγραφή του κωδικού του (165) και του ονόματός του (21ο δημοτικό σχολείο Αθηνών). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απεικόνιση αυτού, διότι φαίνεται η αντίληψη του τριώροφου κτίσματος με το χωρισμό των τάξεων ανά όροφο, και ο τονισμός του προαύλιου χώρου με κόκκινο περίγραμμα, το οποίο επιβεβαιώνει τη συμπλήρωση του παιδιού στο ερωτηματολόγιο σχετικά με την αξία του παιχνιδιού που λαμβάνει χώρα στο σχολείο και το σχολιασμό του στιγμιοτύπου του στο βιβλίο των φωτογραφιών ως “το πιο ωραίο μέρος του σχολείου”.

τοπόσημο “παιδιού”

Οι επόμενοι δύο τομείς αναφέρονται ο καθένας στους άλλους δύο εβδομαδιαίους προορισμούς, το φροντιστήριο αγγλικών από τη μία και των γερμανικών από την άλλη. Και τα δύο κτήρια έχουν πολύ μεγάλες αναλογίες σε σχέση με το χώρο στον οποίο εντάσσονται, έχουν σαφώς ορισμένη την είσοδό τους και φέρουν στη στέψη του κτηρίου την επιγραφή του φροντιστηρίου. Αξίζει να παρατηρηθεί ότι οι μεγάλες αυτές αναλογίες δε σχετίζονται με τις πραγματικές χωρικές, αλλά μάλλον οφείλονται στο γεγονός ότι αποτελούν κεντρα βάρους της καθημερινότητάς της, και ακόμη ότι στην είσοδο και των δύο κτηρίων έχει χαραχθεί με σαφήνεια η εσωτερική σκάλα ανόδου και μάλιστα στρίβει, σαν η πόρτα να είναι κατά ένα μέρος ανοιχτή.

φυσικό περιβάλλον Από την εικόνα που έχει δημιουργήσει η Αλεξάνδρα για τη γειτονιά της είναι σαφής η απουσία του φυσικού περιβάλλοντος, το οποίο προσπαθεί με κάθε τρόπο να φέρει στην επιφάνεια μέσω των φωτογραφιών που έχει συλλέξει. Ο λόγος για την επιμονή αυτή στα λουλούδια (δέκα στις δέκα φωτογραφίες), όπως αναφέρει η ίδια, είναι ότι προσδίδουν τόνο ομορφιάς και άνοιξης στην καθημερινότητα. Τα λουλούδια, σύμφωνα με το παιδί, μπορούν να καλλωπίσουν ακόμη και τις όψεις των κτηρίων μέσω της τεχνικής των graffiti, γεγονός το οποίο και έχει απαθανατίσει σε φωτογραφίες. Αυτές οι παρατηρήσεις έχουν συντεθεί στο βιβλίο των φωτογραφιών της, το οποίο φρόντισε η ίδια να χρωματίσει και να ονομάσει “Το άλμπουμ της ευτυχίας”.

ζωγραφιά μακρινή

ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το θέμα αυτής της ζωγραφιάς, όπως προαναφέρθηκε, είναι ο Λυκαβηττός, ο οποίος σύμφωνα με την ίδια, είναι ένα μέρος στο οποίο συναντιέται με παλιούς φίλους της και παίζει και νιώθει ήρεμη και χαρά.

Η δήλωση του φυσικού περιβάλλοντος έχει δοθεί με την έξαρση ενός αδόμητου λόφου, στην κορυφή του οποίου στέκονται άνθρωποι με σκοπό να παρατηρήσουν τους αστερισμούς και το πλανητικό σύμπαν (σχεδιασμός τηλεσκοπίου). Υπάρχει απόλυτη αφαίρεση του δομημένου περιβάλλοντος της πόλης και τη θέση αυτού έχει καταλάβει μόνο το έντονο ανάγλυφο. Αυτή η παράσταση θα μπορούσε να υποδηλώνει την αντιστροφή που ενδεχομένως θέλει και η ίδια η Αλεξάνδρα σε σχέση με την πραγματικότητα του αστικού περιβάλλοντος. Χαρακτηριστική επίσης είναι σε αυτό το σκηνικό και η ανάβαση των αυτοκινήτων σε σαφή περιμετρική σπειροειδή χάραξη δρόμων. Και με αυτήν την παρατήρηση μπορεί να ολοκληρωθεί το συμπέρασμα περί της αξίας της κίνησης για την Αλεξάνδρα, εφόσον έχοντας δει όλο το υλικό της, διακρίνεται η κατηγοριοποίηση της κίνησης σε τρεις κλίμακες : α) στη μικρο-κλίμακα του κτηρίου (εσωτερική σκάλα που προβάλλεται στην όψη) β) στην κλίμακα του αστικού σχεδιασμού (διαστάυρωση δρόμων που συμβολίζει το στοιχείο του χώρου βάσει του του οποίου οργανώνονται όλα τα υπόλοιπα στοιχεία) γ) στην κλίμακα της πολεοδομίας (η κίνηση αυτοκινήτων στο λόφο του Λυκαβηττού είναι ένα από τα τρία βασικά στοιχεία που ξεχωρίζουν στο λόφο)

ιν ποωνι ίη κο ση

νει

κο

οικ

ογέ

δι παιχνί

μάθηση

υποχρ

εώσει

ά ικία σ ε φυιχ ο τ κή σ ια ζα ρ η ά κτ μ

νση

ρύπα

μέσα μαζικής μεταφοράς εξοπαστικός λισμ ός

διάγραμμα ερώτησης

διάγραμμα κίνησης στο χώρο

Βικτώρια

74 Τα ερεθίσματα, που δέχεται η Βίκτωρια τόσο από το καθημερινό όσο και από το πιο σπάνιο πλαίσιο διαδρομών, προέρχονται από περιβάλλοντα αστικού τύπου, τα Κάτω Πατήσια και τα Εξάρχεια. Οι παράγοντες που προκαλούν αυτές τις κινήσεις στο χώρο σχετίζονται με εκπαιδευτικούς σκοπούς, ψυχαγωγικούς, κοινωνικούς, εμπορικούς και λόγους παιχνιδιού, τις οποίες πραγματοποιεί με ποικίλα μέσα, ως πεζή, με αυτοκίνητο ή και με το λεωφορείο. Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με το υλικό που παρήγαγε το ίδιο το παιδί, συμπεριλαμβάνεται στα παιδιά που ένταξαν την καθημερινή τους διαδρομή για το σχολείο και για την οποία η Βίκτωρια χιλιομετρεί 300 μέτρα. Έπειτα, σύμφωνα με τις αναφορές της, υπολογίζεται ότι διανύει 200 μέτρα τρεις φορές την εβδομάδα για το φροντιστήριο αγγλικών, 1 χιλιόμετρο δύο φορές τη βδομάδα για την Αχαρνών την οποία χρησιμοποιεί για να πηγαίνει βόλτες και 220 μέτρα μία φορά την εβδομάδα για το supermarket και τον Άγιο Νικόλαο.

διάγραμμα συχνοτήτων

ζωγραφιά κοντινού περιβάλλοντος

ΟΙΚΕΙΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝ Η Βικτώρια περιγράφει ένα αστικό τοπίο, το οποίο ορίζεται από γραμμικά συστήματα, από σημεία και από την ύπαρξη του ανθρώπινου παράγοντα. Το τί της αρέσει στη γειτονιά της και τί όχι δεν απομονώνται, αλλά αντίθετα αλληλοσυμπληρώνοντας το ένα το άλλο δίνουν το περιβάλλον της γειτονιάς αυτής της περιοχής σε μία ενιαία σύνθεση. Με την επιλογή του χαρακτηρισμού “γραμμικά συστήματα” ορίζονται οι δρόμοι, οι διαδρομές και οι πορείες που έχει αποκαλύψει το παιδί μέσω των φωτογραφιών και της ζωγραφιάς. Με τον ορισμό “σημεία” νοούνται τα τοπικά τοπόσημα που έχουν απαθανατιστεί και με την προσθήκη του “ανθρώπινου παράγοντα” υπονοείται η δράση του ανθρώπου σε επίπεδο γειτονιάς. Όλα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν τη γειτονιά της Βικτώριας.

γραμμικά συστήματα Ο δρόμος για τη Βικτώρια, η διαδρομή και η απόσταση διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για τη διαμόρφωση της εικόνας που έχει, αλλά και για την επιλογή των επισκέψεων που θα κάνει. Πιο συγκεκριμένα, ο δρόμος, σαφώς ορισμένος, αποτελεί τη βάση του σχεδίου του παιδιού και κατέχει πρωτεύοντα ρόλο, καθώς αναλαμβάνει όλες τις δημόσιες χρήσεις και όλα τα δημόσια φαινόμενα που συναντώνται στην περιοχή, όπως η κίνηση των αυτοκινήτων μαζί με τους ήχους και τα καυσαέρια που εκπέμπουν, τα σκουπίδια και τους κάδους, αλλά και την κακομεταχείριση των όψεων των πολυκατοικιών στο επίπεδο του ισογείου με graffiti. Έπειτα, η επιλογή της διαδρομής για το σχολείο, για βόλτες ή για λόγους ψυχαγωγίας ενδιαφέρει το παιδί, για αυτόν το λόγο και την εμφανίζει, στην οποία βάζει σαν παράμετρο : “πιο κοντινό”.

σημεία Η συγκρότηση του αστικού περιβάλλοντος της Βικτώριας συντίθεται από πολυκατοικίες με χαρακτηριστικά τις κεραίες και τους εξώστες με τα φυτά, στο ισόγειο των οποίων είναι δυνατό να φιλοξενηθούν χρήσεις, από χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων ιδιωτικό (εφόσον έχει σχεδιαστεί ο εισπράκτορας), από κάδους απορριμάτων υπερχειλισμένους και μάλιστα σε μία αρκετά γενναιόδωρη αναλογία συγκρινόμενοι με τους ισόγειους χώρους των πολυκατοικιών, και τέλος από διάφορα άλλα τοπόσημα που διακρίνει και τονίζει η ίδια. Αξίζει να σημειωθεί ότι απουσιάζει το φυσικό περιβάλλον στο επίπεδο του δημόσιου χώρου, παρότι στο ερωτηματολόγιο σημείωσε τα φυτά σαν προσλαμβάνουσα εικόνα και στις λήψεις των φωτογραφιών εστίασε στα φυσικά στοιχεία του τοπίου, τα οποία εντόπισε στο γειτονικό κήπο του σπιτιού της και στη θέα που ξεδιπλώνεται από τον εξώστη του σπιτιού και περιέχει φυτά στις όψεις.

ανθρώπινος παράγοντας Η περιγραφή αυτή συμπληρώνεται και από την έντονη παρουσία της ανθρώπινης δράσης, καθώς οι όψεις των πολυκατοικιών γεμίζουν με ανθρώπινες κινήσεις, τόσο στο εσωτερικό των κτηρίων, όσο και στο χώρο των εξωστών, με τέτοιο τρόπο ώστε να γράφονται οι ήχοι, οι οσμές και τα αισθήματα στις προσόψεις. Αυτή η αίσθηση της γειτονιάς ενισχύεται και από τα σχόλια που έχει τοποθετήσει στο βιβλίο της “Η γειτονιά μου, σε κάποια μέρη είναι ωραία και σε κάποια άσχημα.”, καθώς επισημαίνει ένα σπίτι ακατοίκητο, για το οποίο γνωρίζει περισσότερες από τις προφανείς πληροφορίες.

Το σύνολο αυτών των παρατηρήσεων μίας μικρότερης κλίμακας με ακτίνα το σπίτι έρχεται να συμπεριλάβει διακριτά σημεία, όπως δύο νεοκλασσικά κτήρια που επελέγησαν κυρίως λόγω μόρφης ένα εκ των οποίων το παρομοιάζει με κάστρο, ενώ το άλλο στεγάζει το ιατρείο της γειτονιάς (Λέλας Καραγιάννη) ή τον πιο κοντινό κινηματογράφο για παράδειγμα. Από όλα αυτά τα στοιχεία εξάγεται ένα γενικό συμπέρασμα, το οποίο διακρίνει το δημόσιο και το ιδιωτικό και λέει ότι : στον ισόγειο χώρο, δηλαδή σε άμεση εγγύτητα με το δημόσιο, παρατηρούνται προβλήματα σχετικά με τη ρύπανση (καυσαέρια, grafitti), το θόρυβο και τα σκουπίδια, ενώ στις ψηλότερες στάθμες που αντιπροσωπεύουν το ιδιωτικό αναπτύσσονται σχέσεις που δημιουργούν το αίσθημα της γειτονιάς. Συμπερασματικά φαίνεται ότι το πιο χαρακτηριστικό σημείο στη ζωγραφία που περιγράφει τη γειτονιά της ειναι η καθοριστική σημασία που παίζει ο ανθρώπινος παράγοντας στο χώρο. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα παιδιά για τη Βικτώρια ο χώρος δεν ορίζεται μόνο από τα γεωμετρικά στοιχεία του, αλλά το νόημα αυτού προέρχεται από τη δράση του ανθρώπινου παράγοντα σε αυτόν, το οποίο φαίνεται όχι μόνο από τη ζωγραφιά της αλλά και από τα σχόλια σε ορισμένες φωτογραφίες της (“το σπίτι που μέσα δεν υπάρχουν άνθρωποι αλλά γάτες που μια γυναίκα τους δίνει φαγητό”, “ο δρόμος που περπατάω με τους φίλους μου”, “το ιατρείο της γειτονιάς”, ακόμα και το “έτσι θα το έβλεπες απο τον 1ο όροφο” ίσως).

ζωγραφιά μακρινού περιβάλλοντος

ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το θέμα αναφέρεται σε ένα grafitti που καλύπτει τις όψεις τριών γειτονικών πολυκατοικιών, στην οδό Σολωμού στα Εξάρχεια. Το παιδί αναφέρει χαρακτηριστικά ότι της αρέσει να παρατηρεί αυτή τη ζωγραφιά των πουλιών όταν πηγαίνει στο supermarket και ότι ένα αγόρι το έχει ζωγραφίσει, ώστε να φαίνονται πιο ωραία τα σπίτια. Με την παρατήρηση αυτή διαφαίνεται η επιθυμία για τον εξωραϊσμό των συμβατικών όψεων των πολυκατοικιών με την προσθήκη στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος. Τη ζωγραφιά συνοδεύουν επίσης κάποια φυτά, τα οποία έχουν πολύ μικρή αναλογία ύψους και ποσότητας με τις σχεδιασμένες πολυκατοικίες, οι οποίες έχουν μία μικρή σχετικά διαφοροποίηση υψών και μία τυποποίηση ανοιγμάτων. Συνεπώς φαίνεται ότι τα αστικά χαρακτηριστικά παραμένουν και σε αυτό το περιβάλλον με παρόμοια μορφή του οικείου περιβάλλοντος δράσης και κίνησης.

πα ιχ χ νι ώρ αν δι ος πα θ ρ ού ρά ώ π γο ι ντ νο ας ς

δάσκαλο ι

παιδιά

τηρι χαρακ ώρου χ στικά

ής ικ άς ζ μα ορ σα αφ μέ μετ

φυσιλκοόν λ ι ρ πε βά

φ στοιυχσικά εία

διάγραμμα ερώτησης

διάγραμμα κίνησης στο χώρο

Κωνσταντίνος

Ο Κωνσταντίνος είναι ένα παιδί το οποίο έχει μεγάλη δράση στο χώρο όσον αφορά στις αποστάσεις που διανύει και στα περιβάλλοντα που αντικρύζει, σύμφωνα με τις διαδρομές που κατέγραψε στο ερωτηματολό-γιό του. Πιο αναλυτικά, αναφέρει ότι κάθε σαββατοκύριακο επισκέπτεται με το ποδήλατο ή το πατίνι το πάρκο Καραμανλάκη σε απόσταση 350 μέτρων ή την πλατεία Αμερικής σε απόσταση 300 μέτρων από το σπίτι του. Έπειτα, αναφέρει ότι μία φορά την εβδομάδα μετακινείται με το αυτοκίνητο προς τους Αμπελοκή-πους, ενώ ανά τρεις βδομάδες πάλι με το αυτοκίνητο προς το Ολυμπιακό χωριό. Διαφαίνεται, έτσι, η ευρεία κινητικότητα του Κωνσταντίνου στο χώρο με ποικίλα μέσα μετακίνησης.

διάγραμμα συχνοτήτων

ΟΙΚΕΙΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ο Κωνσταντίνος επιλέγει να οργανώσει τη ζωγραφιά του σε τρεις περιοχές, στην περιοχή του δρόμου που δίδεται κατοψιακά, στην περιοχή που ανήκει η κατοικία του μέσω αναπτύγματος όψης και στην περιοχή που ανήκει ένα supermarket πάλι μέσω ενός αναπτύγματος όψης. Το παιδί δηλώνει με τη βοήθεια πινακίδων ή αναγραφών τα σημεία αναφοράς του, που τυγχάνει να είναι υπάρχοντα κτίσματα αλλά και έννοιες. Η πρώτη του αναφορά σχετίζεται με την κατοικία του, η οποία ορίζεται στο σχέδιο με την αναγραφή “σπίτι” στην όψη του κτηρίου και θα μπορούσε να συνδεθεί με την κτηριακή υπόσταση μίας εμπορικής χρήσης (Σκλαβενίτης), η οποία δηλώνεται επίσης με αναγραφή της επωνυμίας στην όψη. Σε αυτό το σημείο καλό είναι να αναφερ-θεί ότι οι πολυκατοικίες της ζωγραφιάς σχεδιάζονται με “στερεοτυπική” μορφή, δηλαδή σαν σπίτια με στέγη και δύο παράθυρα που κοσμούνται με το σταυρό των κουφωμάτων. Οι δύο επόμενες αναφορές κάνουν λόγο για τους τομείς των επισκέψεων που πραγματοποιεί ο Κωνσταντί-νος στην περιοχή της γειτονιάς του και δεν είναι άλλες από το πάρκο και την πλατεία που επισκέπτεται και συμβολίζονται με πινακίδες. Κύριαρχο οργανωτικό ρόλο στο θέμα κατέχει η αναφορά στο δρόμο, που υποδηλώνεται μέσω των λωρίδων κίνησης, των αυτοκινήτων και των ποδηλάτων, τα οποία ποδήλατα είναι πιο συχνά από τα αυτοκίνητα με αναλογία 2/1. Είναι προφανές ότι το ποδήλατο για τον Κωνσταντίνο έχει μεγάλη αξία, η οποία κάνει πρώτη εμφάνιση στο ερωτηματολόγιο, όταν τη λέξη “δρόμος” τη συνοδεύει με τη λέξη “ποδήλατο” μόνο. Η παρου-σία αυτή εντείνεται στη ζωγραφιά με την προσθήκη μίας ταμπέλας που φέρει πάνω της την έννοια “ποδηλα-τόδρομος” χωρίς ωστόσο να φαίνεται κάποια τέτοια χάραξη. Η εννοιολογική αυτή χωροθέτηση μοιάζει ου-τοπική, διότι είναι γνωστό ότι στη γειτονιά του Κωνσταντίνου δεν υπάρχει κάποια μέριμνα ή εγκαταστάσεις για την κίνηση των ποδηλάτων. Πιθανόν, η αγάπη του για το ποδήλατο, το οποίο χρησιμοποιεί για τις κο-ντινές του του διαδρομές, σε συνδυασμό με την επιρροή που δέχεται από το περιβάλλον του Ολυμπιακού χωριού, το οποίο έχει πιο οργανωμένες κινήσεις, να τον οδήγησε στο να μεταφέρει αυτήν την εικόνα στην περιοχή που βιώνει καθημερινώς. Η τελευταία αναφορά του παιδιού πραγματεύεται το πεζοδρόμιο, το οποίο επίσης ορίζεται μέσω πινακίδας και όχι μέσω σχεδιασμού εκατέρωθεν του δρόμου και το οποίο ίσως προσέθεσε για να αναδείξει τη μέριμνα για την κίνηση των πεζών. Τέλος, μία ακόμη παρατήρηση θα μπορούσε να προσδώσει ουσία στις εικόνες και επιρροές που φαίνεται να έχει ο Κωνσταντίνος και η παρατήρηση αυτή σχετίζεται με το δρόμο και τις εισόδους των κτισμάτων. Το παι-δί έχει σχεδιάσει το δρόμο να αποκτά κάποιον επιπλέον χώρο πέρα από τη σαφή του χάραξη μπροστά αποκλειστικά από τις εισοδούς, με τέτοιο τρόπο ώστε να μοιάζει σαν ο δρόμος να προετοιμάζει την είσοδο σε αυτούς τους κλειστούς χώρους. Άρα ο Κωνσταντίνος θέτει ένα ληθαράκι για τη σχέση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου και την άρθρωση αυτών των δύο, η οποία εδράζεται στο δρόμο.

ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Όταν ζητήθηκε από τον Κωνσταντίνο να περιγράψει ένα μακρινό περιβάλλον, εκείνος αποφάσισε να ανα-καλέσει από τη μνήμη του ένα περιβάλλον το οποίο επισκέπτεται αρκετά σπάνια, αλλά το οποίο είναι φορ-τισμένο με μνήμες παιχνιδιού και χαράς εφόσον είναι συνδεδεμένο με συγγενικά του πρόσωπα. Το περι-βάλλον αυτό είναι το Αγρίνιο και η απεικόνιση μοιάζει να πρόκειται για ένα αγροτικό σπίτι, καθώς υπάρχουν φράχτες με είσοδο, ένα κτήριο με στέγη που πιθανότατα για επικάλυψη στέγης έχει σχιστόπλακες και το περιβάλλον συμπληρώνεται με γρασίδι όπως αναγράφει ο ίδιος. Αυτή η περιγραφή αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο τύπο, ο οποίος είναι άγνωστος για τα δεδομένα του αστικού περιβάλλοντος και για το λόγο αυτό τροφοδοτεί το παιδί με ερεθίσματα.

ανπρώ άγ τε κε ς ς

ι παιχνίδ

εις ρεώσ υποχ

ησ

θ μά

ποδήλατο

διάγραμμα ερώτησης

διάγραμμα κίνησης στο χώρο

Χριστιάνα

Η καθημερινή πραγματικότητα της Χριστιάνας δεν αποτελείται μόνο από τη γειτονιά της,αλλά και από δια-δρομές σε μακρυνά αστικά περιβάλλοντα, όπως το Χολαργό. Παρατηρείται, λοιπόν, οτι διαθέτει μία κινητικό-τητα στο χώρο, χρησιμοποιώντας διαφορετικά μέσα (πόδια και αυτοκίνητο). Οι μετακίνησεις της στη γειτονιά αφορούν σε ξενόγλωσσους φροντιστηριακούς λόγους και επαναλαμβάνονται δύο φορές τη βδομάδα και μία φορά τη βδομάδα ο κάθε ένας, σε μία διάρκεια διαδρομής 5 έως 10 λεπτά, σύμφωνα με την ίδια.

διάγραμμα συχνοτήτων

ΟΙΚΕΙΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝ Η Χριστιάνα, στην προσπάθειά της να αποδώσει το καθημερινό της περιβάλλον, έχει δομήσει τη ζωγραφιά της σε τέσσερις ίσους τομείς διαχωρισμένους με σταυρόνημα διασταύρωσης δρόμων, που είναι φορτισμένοι με κίνηση αυτοκινήτων. Διαφαίνεται, έτσι, ο κεντροβαρικός ρόλος της ύπαρξης του δρόμου, ο οποίος οργα-νώνει όλο το θέμα. Η φόρτωση των δρόμων αυτών με αυτοκίνητα, μπορεί να σημαίνει για την ίδια ότι το στοιχείο του δρόμου δεν ανήκει στους πεζούς, αλλά στα αυτοκίνητα.

γετονιά Ο πρώτος τομέας αποδίδει την εικόνα της γειτονιάς της με πανομοιότυπες και τυποποιημένες πολυκατοικί-ες, ωστόσο κάποιες από αυτές είναι χρωματισμένες και είναι δυνατό να φέρουν εμπορικές χρήσεις στο ισό-γειο, όπως ένα βιβλιοπωλείο. Ανάμεσα σε αυτές τις πολυκατοικίες διακρίνεται η δική της πολυκατοικία, κα-θώς αναγράφει “η πολυκατοικία μου”, σε αντίθεση με άλλα παιδιά που διαχωρίζουν τη δική τους πολυκα-τοικία μέσω ενός χρώματος. Εδώ η διάκριση δε χρησιμοποιεί κάποιο τέτοιο μέσο, αφού όλες οι πολυκατοι-κίες απεικονίζονται με τον ίδιο τρόπο χωρίς κάποια παραλλαγή και σημαίνουν πιθανώς για τη Χριστιάνα το ίδιο. Διαφαίνεται έτσι η αυστηρή τυποποιήση που ακολουθεί το αστικό περιβάλλον της γειτονιάς της και ταυτόχρονα το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι εμπορικές λειτουργίες σε αυτό.

εμπορικό περιβάλλον Ο επόμενος τομέας οργανώνεται σε ένα οικοδομικό τετράγωνο μόνο από χρήσεις εμπορίου και μάλιστα σχετιζόμενες με παραγωγή και κατανάλωση φαγητού (supermarket αλυσίδας, αρτοποιείο), από το οποίο τετράγωνο δεν απουσιάζουν κάδοι ανακύκλωσης.

αστικό περιβάλλον Οι επόμενοι δύο τομείς έχουν κοινά χαρακτηριστικά, εφόσον αποδιδούν μία εικόνα αστικού περιβάλλοντος με διαφορετικούς τύπους πολυκατοικιών (ψηλές - χαμηλές και μικρές - μεγάλες), με μικρές χρήσεις γειτονιάς (ρούχα) και μία πολύ χαμηλή παρουσία του φυσικού περιβάλλοντος το οποίο έχει ενταχθεί στα όρια των τετραγώνων και μάλιστα προς την παρειά του δρόμου. Τη σκυτάλη αυτού του εμπορικού ρυθμού παραδίδει η ζωγραφιά στο βιβλίο φωτογραφιών “Η γειτονιά μου!!! Οι φωτογραφίες μου!”, κατά το οποίο η γειτονιά της Χριστιάνας συνεχίζει να περιγράφεται μέσω των εμπορικών χρήσεων που χρησιμοποιεί (supermarket, αρτο-ποιείο, βιβλιοπωλείο), του δρόμου στον οποίο βρίσκεται το σπίτι της και με την ύπαρξη κάδων σκουπιδιών. Ωστόσο, σε αυτό το εργαλείο προστίθενται παρατηρήσεις σχετικά με τα κλειστά καταστήματα που εντοπίζο-νται στην περιοχή και στα προβλήματα που εμφανίζονται στο δρόμο, όπως ο μη συντηρημένος ή και βαν-δαλισμένος εξοπλισμός οδικής κυκλοφορίας (stop που έχει γύρει) καθώς και στην επικινδυνότητα των ατυ-χημάτων, εφόσον φωτογραφίζει μία διασταύρωση με αυξημένη συχνότητα σύγκρουσης αυτοκινήτων.

ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 98

Στην πολυχρωμία και την καθημερινή ζωή με την ποικλία των εμφανιζόμενων χρήσεων στο περιβάλλον που περιγράφηκε παραπάνω αντιτίθεται η ζωγραφιά που παρουσιάζει ένα μέρος του Χολαργού. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η υπόμνηση που έχει επισημάνει η Χριστιάνα στο πίσω μέρος της ζωγραφιάς. Αναφέρει χα-ρακτηριστικά το εξής: “Αυτό το μέρος βρίσκεται στο Χολαργό. Αυτό το μέρος για εμένα είναι πολύ ωραίο. Όμως είναι και πολύ καθαρό. Οι άνθρωποι εκεί έχουν ωραία σπίτια, είναι πλούσιοι και τα σκουπίδια τα πε-τάνε στα σκουπίδια. Επίσης οι άνθρωποι έχουν πολλά κατοικίδια, γιατί υπάρχουν πολλά δέντρα και δάση στην περιοχή αυτή.” Πράγματι η Χριστιάνα έχει επιχειρήσει να αποδώσει αυτές τις σκέψεις και εικόνες, αφού η ζωγραφιά διακρίνεται από μία καθαρότητα και τάξη. Είναι οργανωμένη σε δύο περιοχές, διαχωρισμένες από έναν αρκετά μεγάλο δρόμο, ο οποίος φέρει στο κέντρο του έναν κυκλικό κόμβο με φυτά, που ορίζει την οδική κυκλοφορία. Οι δύο περιοχές παρουσιάζουν τα αστικά μέτωπα, τα οποία δημιουργούνται από διαδοχικές τυποποιημένες και πανομοιότυπες πολυκατοικίες, χαμηλού ύψους σε σχέση με το περιβάλλον των Κάτω Πατησίων (έως και δεύτερο όροφο). Μία ακόμη αξιοσημείωτη παρατήρηση είναι ότι το παιδί επέ-λεξε να μη χρωματίσει τη ζωγραφιά, γιατί θεωρούσε ότι είναι τόσο καθαρή η περιοχή που δεν της ταιριάζει το χρώμα, κάτι το οποίο έρχεται σε αντιδιαστολή με τη ζωγραφιά των Κάτω Πατησίων, η οποία κατακλύζεται από απαλά χρώματα. Επίσης μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο λόγος για τον οποίο έχει χρωματίσει τα κτή-ρια στη ζωγραφιά του αστικού περιβάλλοντος της γειτονιάς της, προέρχεται απο μία τάση ωραιοποίησης των κτηρίων σε αντίθεση με αστικό περιβάλλον του Χολαργού

νί

δι

ια

ο ικηση ν ω ί ιν πο ο ή κ ακ ρι άζα η κτ μ

ιχ

γέν ε

πα

οικ ο

πρώτες ανάγκ ες

μάθηση

εις ρεώσ χ ο π υ

100

κής μαζι ς α σ ρ έ ο μ εταφ ά μ αστικός εξοπλισμός στοφιυχσικά εία

διάγραμμα ερώτησης

102

διάγραμμα κίνησης στο χώρο

103

Μαρινεα

104

Η καθημερινότητα της Μαρινέας φαίνεται να αποτελείται από τις διαδρομές της με προορισμό το σχολείο καθημερινώς, το φροντιστήριο δύο φορές την εβδομάδα και το πάρκο της “Φυτευτής” όπου παίζει τα Σαββατοκύριακα με τους φίλους της. Οι ακτίνες περπατήματός της θέτοντας ως κέντρο το σπίτι της ποικίλουν, με τη μέγιστη απόσταση που διανύει να είναι 800 μέτρα, διάρκειας 10 λεπτών.

105

διάγραμμα συχνοτήτων

ΟΙΚΕΙΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το αστικό περιβάλλον της γειτονιάς της φαίνεται να έχει τον πιο σημαντικό ρόλο για τη Μαρινέα καθώς οι αναφορές της προέρχονται μόνο απο αυτό. Η Μαρινέα επέλεξε να παρουσιάσει τη γειτονιά της μέσα από δύο ζωγραφιές, διαφορετικής λογικής σύνθεσης, καθώς η μία έχει δύο σαφείς τομείς “μου αρέσει” και “δε μου αρέσει” και η δεύτερη φαίνεται να απεικονίζει ένα στιγμιότυπο της γειτονιάς της. Παρατηρείται ότι έχει εστιάσει και στις δύο περιπτώσεις σε δύο διακριτούς αστικούς συντελεστές, στο συντελεστή της κτηριακής μάζας και στο συντελεστή του πεζοδρομίου. Πριν αναλυθεί η περιγραφή του παιδιού καλό είναι να σημειωθεί ότι στη ζωγραφιά με τους αντιθετικούς τομείς ακτινοβολεί την αντιθετικότητα δύο καταστάσεων, της κατάστασης της γειτονιάς με τα καταστήματα και την κατάσταση της γειτονιάς με ταλαιπωρημένα κτήρια με την πάροδο του χρόνου τα οποία επιβαρύνονται με βανδαλισμούς και τεχνικές graffiti.

κτηριακή μάζα 108

Η Μαρινέα φαίνεται να διαβάζει στην πόλη της τους όγκους του δομημένου περιβάλλοντος μέσω των γεωμετρικών τους χαρακτηριστικών, εφόσον επιχειρεί να αποδώσει τις διαστάσεις και αναλογίες τους, πράγμα που την οδηγεί στο να αποτυπώσει τις διαφορετικές τυπολογίες ως προς το ύψος και το περιεχόμενο, το οποίο εκφράζεται στην όψη. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά σε αυτήν τη δεύτερη επιδίωξη, το παιδί φαίνεται να διακρίνει την αλληλοσυσχέτιση της χρήσης της κατοικίας με τις εμπορικές χρήσεις, οι οποίες εντάσσονται κατά βάση στα ισόγεια των πολυκατοικιών.

εμπορικό περιβάλλον Βασικά συστατικά στοιχεία, λοιπόν, της εικόνας της γειτονιάς της αποτελούν τα “μικρά καταστήματα της γειτονιάς” οπώς αναφέρει και η ίδια, τα οποία απεικονίζονται και στις φωτογραφίες της, που περιλαμβάνονται στο βιβλίο φωτογραφιών με τίτλο “Η γειτοιά μου”. Οι αναλογίες που χρησιμοποιεί στο πρώτο της σχέδιο, 3 στα 5 απεικονιζόμενα κτήρια ειναι καταστήματα, αλλά και η επιλογή του χρώματος (κίτρινο, πορτοκαλί, κόκκινο) σε αντίθεση με το γκρί-καφέ, επισημαίνουν τη σημασία των λειτουργιών αυτών για τη Μαρινέα στο χώρο. Αυτό το στοιχείο μπορεί να επιβεβαιωθεί και από την έμφαση μέσα από το χρωματισμό και τα σχόλια της ίδιας στις φωτογραφίες.

δρόμος - πεζοδρόμιο Ο δεύτερος αστικός συντελεστής που σχεδιάζεται και χωροθετείται με σαφήνεια είναι αυτός του πεζοδρομίου. Φαίνεται να ζωγραφίζεται με αρκετή λεπτομέρεια, αφού φορτίζεται με πληροφορίες δαπεδόστρωσης, απόρριψης σκουπιδιών κατά μήκος της έκτασής του και αναμονών για τοποθέτηση φυσικών στοιχείων. Στον ελεύθερο αυτό χώρο φαίνεται να πραγματοποιείται η κίνηση του πεζού, εφόσον στους δύο τομείς της ζωγραφιάς έχουν τοποθετηθεί ανθρώπινες φιγούρες που υποδηλώνουν την εν δυνάμει κίνησή τους. Το πεζοδρόμιο αποκτά όπως φαίνεται σημαντικό ρόλο με το να δηλώνεται η υλική και χωρική του υπόσταση, πράγμα που δείχνει την αξία αυτού του ενδιάμεσου χώρου. Πρόκειται για τον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στον ιδιωτικό (κτηριακή μάζα) και το δημόσιο χώρο (δρόμος). Ωστόσο, αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικότερα θα διακρίνει ακόμη ότι το παιδί έχει αποδώσει την υψομετρική διαφορά μεταξύ της στάθμης του δρόμου και της στάθμης του πεζοδρομίου, γεγονός που μπορεί να σημάνει ότι διαχωρίζει το επίπεδο κίνησης των πεζών από των αυτοκινήτων. Το στοιχείο του δρόμου υπονοείται και στα δύο σχέδιά της χωρίς όμως να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο σύνολο της ζωγραφιάς. Τα γεωμετρικά του χαρακτηριστικά φαίνεται να αγνοούνται, καθώς απεικονίζεται χωρίς σαφή όρια και στις δύο ζωγραφιές, αλλά μοιάζει να υπονοείται η συνέχειά του εκτός των ορίων της ζωγραφιάς, πράγμα που μπορεί να σημαίνει την αδιαφορία ως προς αυτόν τον αστικό συντελεστή αλλά ταυτόχρονα τη γνώση ότι υπάρχει και είναι παρών. Στην πρώτη ζωγραφιά έχει ίδιο χρώμα με τα κτήρια χωρίς σαφές περίγραμμα και στη δεύτερη γίνεται αντιληπτός από την ύπαρξη οχημάτων. Έτσι σε αυτήν την περίπτωση μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι ο δρόμος δεν ορίζει την οργάνωση και τα περιγράμματα των υπόλοιπων στοιχείων του χώρου, αλλά αντίθετα η κτηριακή μάζα είναι εκείνη που ορίζει το αστικό μέτωπο και τη χάραξη του ορίου κτισμένο - άκτιστο. Ο δρόμος αναλαμβάνει, επίσης, και ενοχλούσες καταστάσεις, όπως ρύπανση και ηχορύπανση, συμπέρασμα το οποίο εξάγεται και από την αλληλεπικάλυψη του ερωτηματολογίου με τη ζωγραφιά. Η Μαρινέα στο εργαλείο της ποσοτικής μεθόδου δίπλα στη λέξη δρόμος συμπληρώνει “αυτοκίνητα”, “φανάρια”, “άνθρωποι που κορνάρουν”, εικόνες που επαναλαμβάνονται και στη ζωγραφιά η οποία εκπέμπει αυτήν την ηχητική κατάσταση και την κυριαρχία του αυτοκινήτου.

109

περιβάλλον κατοικίας

110

Το άμεσο περιβάλλον της γειτονιάς της η Μαρινέα φαίνεται να το εποπτεύει από τον όροφο της κατοικίας της, κατάσταση την οποία επισημαίνει στις φωτογραφίες που απαθαντίζει. Η Μαρινέα αντιλαμβάνεται την κλίμακα της πόλης, αφού στην καθημερινή της κινητικότητα τη βιώνει, ενώ όταν βρίσκεται στο χώρο κατοικίας της αλλάζει η κλίμακα και το πεδίο θέασης. Χαρακτηριστική είναι η λήψη μίας φωτογραφίας από τον εξώστη του σπιτιού της, στην οποία αναγράφει ότι “όλα φαίνονται τόσο μικρά” από τη στάθμη στην οποία τοποθετείται και παρατηρεί. Έτσι, φαίνεται να παρατηρείται ο τονισμός των στοιχείων που γειτνιάζουν στην κατοικία, όπως η μικρή αναλογία των δέντρων στο δρόμο του σπιτιού, τα graffiti των γειτονικών σπιτιών, οι τέντες. Ακόμη, το παιδί αναδυκνύει την ιστορικότητα της περιοχής της, αφού φωτογραφίζει το σπίτι της Λέλας Καραγιάννη που βρίσκεται απέναντι από την κατοικία της, αλλά και μέσω του χρωματισμού των κεραμιδιών ενός γειτονικού νεοκλασσικού κτηρίου σε μία άλλη φωτογραφία. Το σύνολο αυτών αποτελεί παρατηρήσεις μιάς μικρότερης κλίμακας με ακτίνα το σπίτι, που εντάσσονται στην ευρύτερη κλίμακα της γειτονιάς.

ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Στο θέμα της μακρινής ζωγραφιάς η Μαρινέα έχει απεικονίσει το Allou Fun Park, σε αντίθεση με το πάρκο της Φυτευτής που το έχει αναφέρει στο ερωτηματολόγιο σαν μία πιο σπάνια διαδρομή που εκτελεί. Και οι δύο αυτοί χώροι εντάσσονται στην ενότητα του παιχνιδιού, όμως ο ένας έχει το χαρακτήρα της εμπορικής ανταλλαγής χρήματος - υπητρεσίας, καθώς είναι επί πληρωμή, ενώ ο άλλος περιλαμβάνει στοιχεία φυσικού με δημόσιο χαρακτήρα. Η δεύτερη περίπτωση του πάρκου δεν έχει συμπεριληφθεί ούτε στις ζωγραφιές, ούτε στις φωτογραφίες που περιγράφουν την καθημερινή της πραγματικότητα. Αντίθετα η πρώτη περίπτωση αποτελεί μία αυτοτελή ζωγραφιά δίνοντας έμφαση σε αυτό το τεχνητό περιβάλλον η οποία μπορεί να προέρχεται μόνο από τις ιδιαίτερες δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εκεί, αλλά θα μπορούσε να συσχετιστεί και με την έμφαση που δίνεται στη λειτουργία των καταστημάτων που αναφέρεται παραπάνω.

dy ’s

εια

Go o

ογέ ν

οικ

πρώτες ανάγκ ες

τα καταστήμα

βος θόρυ

113

ο ικηση ν ω ί ιν πο ο ός κ θμνου α σττρέ μέσας ορά φ μετα

αστικός εξοπλισμός

διάγραμμα ερώτησης

114

διάγραμμα κίνησης στο χώρο

115

Ντειβιντ

116

Η καθημερινή πραγματικότητα του Ντέιβιντ, η οποία ορίζεται από τη χρονική περίοδο της εβδομάδας, αποτελείται από τις διαδρομές που πραγματοποιεί με προορισμό το σχολείο καθημερινώς και με προορισμό το φροντιστήριο του τρείς φορές την εβδομάδα. Η ακτίνα περπατήματος που καλύπτει με τις διαδρομές του είναι δέκα λεπτά σε διάρκεια και 500 μέτρα σε απόσταση, θέτοντας ως κέντρο το σπίτι του. Ωστόσο, σύμφωνα με το υλικό που παρήγαγε το ίδιο το παιδί προκύπτει ότι πιο σπάνιο κατευθύνεται προς την Πάρνηθα για πεζοπορία.

117

διάγραμμα συχνοτήτων

ΟΙΚΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το αστικό περιβάλλον της γειτονιάς του επιλέγει να το απεικονίσει μέσα από τρία βασικά χαρακτηριστικά, την αστική πολυκατοικία, το κατάστημα και το δρόμο. Οι αναλογίες που χρησιμοποιεί στο σχέδιό του φαίνεται να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, όπως και τα χρώματα που χρησιμοποιεί για να τονίσει την αντίθεση μεταξύ της “άχρωμης” γειτονιάς του και της Πάρνηθας. Ένα ακόμη εμφαντικό στοιχείο ως προς αυτήν την αντίθεση θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι το μοναδίκο σημείο με χρώμα είναι ο εξοπλισμός της βιτρίνας του καταστήματος σε σχέση με τα άχρωμα περιγράμματα των πολυκατοικιών. Ταυτόχρονα το σχέδιο της γειτονιάς εμφανίζει μία ορθοκανονικότητα που δημιουργεί μια έντονη διαφορά με τις δυναμικές καμπύλες στο περιβάλλον της Πάρνηθας, στοιχείο που διαμορφώνεται με σαφήνεια στις εικόνες που προσλαμβάνει ο Ντέιβιντ. Η επανάληψη της πολυκατοικίας με τα χαρακτηριστικά από τα οποία αποτελείται (χρώμα, υλικότητα, κλπ) πιθανώς να τον οδηγούν στη λήψη της φωτογραφίας ενός πέτρινου νεοκλασσικού σπιτίου, που ξεχωρίζει μέσα σε αυτήν την τυποποίηση.

120

φυσικό περιβάλλον Η απουσία του πρασίνου στη ζωγραφιά έρχεται να συγκριθεί με την έμφαση του στην ασπρόμαυρη φωτογραφία, το οποίο αποτελεί για τον Ντέιβιντ κάτι το ξεχωριστό, κάτι το “ωραίο” όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος. Η ύπαρξη των δέντρων εκτός από το χρώμα φαίνεται να αντιτάσσεται και στην έντονη ύπαρξη των σκουπιδιών, στοιχείο που εμφανίζεται και επισημαίνεται με σχολιασμό στις ενδιάμεσες διαδρομές του.

“τοπόσημο” Το περιβάλλον του σχολείου μπορεί να χαρακτηριστεί, σύμφωνα με το Ντέιβιντ, από τα σαφή όριά του και τη ζωή την οποία περικλείει ο χώρος του. Η δομή του γεωμετρικού χώρου του σχολείου γίνεται άμεσα αντιληπτή από το Ντέιβιντ, καθώς μετατρέπεται στο ίδιο το πλαίσιο της ζωγραφιάς του. Ταυτόχρονα το στοιχείο της κίνησης εμφανίζεται πάλι μέσα από το συμβολισμό των παιδιών και του παιχνιδιού που βρίσκεται σε εξέλιξη στο σχέδιο του. Η φύση αποδίδεται με εμφαντικό τόνο μέσα απο τις αναλογίες των απεικονιζόμενων δέντρων και των πουλιών, αντιτιθέμενη με το περιβάλλον της Πάρνηθας όπου ο Ντέιβιντ αναφέρει ότι λόγω της πυρκαγιάς δεν υπάρχουν δέντρα.

ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το περιβάλλον της Πάρνηθας, το οποίο αποτελεί το θέμα της “μακρινής” ζωγραφιάς, φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια των ερεθισμάτων τα οποία προσλαμβάνει και μεταφέρει στο αστικό περιβάλλον της γειτονιάς και του σχολείου του. Εκεί η φύση προσλαμβάνεται μέσα από το πλούσιο και έντονο ανάγλυφό της, τα ζώα (ελάφια) και από τη διαδοχή του πράσινου και μαύρου χρώματος που συμβολίζουν τη φύση και την καταστροφή της. Η “άνευ εμποδίων” κίνησή του στις διαδρομές που ακολουθεί “στην κορυφή της Πάρνηθας” όπως το ονομάζει, έρχονται να συγκριθούν και να δώσουν έμφαση στις παρατηρήσεις εκείνες που αφορούν στα εμπόδια που συναντά στις καθημερινές ή ενδιάμεσες διαδρομές του. Τα εμπόδια αυτά είναι που διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά του χώρου που καθορίζουν την κίνηση του στην εμβέλεια της γειτονιάς. Φαίνεται να τον ενοχλούν ιδιαιτέρως εφόσον έχει εστιάσει σε μεγάλο βαθμό το φακό της φωτογραφικής του μηχανής σε οποιοδήποτε στοιχείο του περιβάλλοντος ορθώνεται και προσβάλλει την κίνησή του στο χώρο.

121

ση μάθη

ένεια οικογ

123 ο ικση ν ω ίη ινπο

κο

τα

κίνη

αυτο

κινημ γράφαοτο ς διάγραμμα ερώτησης

124

διάγραμμα κίνησης στο χώρο

125

Ορέστης

126

Οι διαδρομές που ακολουθεί ο Ορέστης αφορούν εκπαιδευτικούς σκοπούς και ψυχαγωγία. Σε καθημερινή βάση κινείται με προορισμό το σχολείο, διανύοντας απόσταση 600 μέτρων, διάρκειας 7 λεπτών. Μία ακόμη διαδρομή για εκπαιδευτικούς λόγους είναι το φροντιστήριο αγγλικών του που βρίσκεται σε απόσταση 300 μέτρων από την κατοικία του και διάρκειας 3 λεπτών, ενώ για το παιχνίδι του έχει αναφερθεί στο χώρο γύρω από την εκκλησία του Αγίου Μελετίου σε απόσταση 1,1 χιλιομέτρων από την κατοικία του και χρησιμοποιεί συνήθως λεωφορείο για τη μετακίνησή του, καταναλώνοντας χρόνο 10 λεπτών. Έτσι η μεγαλύτερη ακτίνα διαδρομής στα πλαίσια της γειτονιάς του είναι το 1,1 χιλιόμετρο, ενώ στα πλαίσια των αστικών περιβαλλόντων με τα οποία έρχεται σε επαφή είναι προορισμοί πιο μακρινοί, όπως η Ομόνοια ή το Σύνταγμα, χρησιμοποιώντας λεωφορείο με διάρκεια 15 και 20 λεπτά αντίστοιχα, και τα οποία περιβάλλοντα επισκέπτεται τα σαββατοκύριακα. Στις μακρινότερες και πιο αραιές διαδρμές που ακολουθεί ο Ορέστης συγκαταλέγεται η περιοχή των Τρικάλων, σύμφωνα με το υλικό της “μακρινής” ζωγραφιάς.

127 ΤΡΙΚΑΛΑ

διάγραμμα συχνοτήτων

ΟΙΚΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Στις ζωγραφιές του Ορέστη για τη γειτονιά του φαίνεται να κυριαρχούν δύο βασικά χαρακτηριστικά, ο δρόμος και τα οικοδομικά τετράγωνα ορισμένα μέσω των όψεων των πολυκατοικιών. Μπορούμε να διακρίνουμε ότι κεντρικό στοιχείο στην οργάνωση των ζωγραφιών του είναι ο δρόμος, κατά μήκος και εκατέρωθεν του οποίου αναπτύσσονται οι πολυκατοικίες. Οι πολυκατοικίες συνθέτουν ενιαία αστικά μέτωπα, με μικρά επαναλαμβανόμενα ανοίγματα στις όψεις, δημιουργώντας έτσι την εικόνα της τυποποίησης και επανάληψης η οποία διαμορφώνει το αστικό περιβάλλον της γειτονιάς του. Ένα ακόμη στοιχείο είναι η απουσία χρώματος, το οποίο αποτελεί μία συνειδητή επιλογή, καθώς το ίδιο το παίδι δήλωσε ότι δεν του αρέσουν τα κτήρια στη γειτονιά του και για αυτό είναι άχρωμα στο σχέδιο. Την εικόνα αυτή έρχονται να συμπληρώσουν και σε επίπεδο μικροκλίμακας, η σχεδίαση του πεζοδρομίου περιμετρικά από τα οικοδομικά τετράγωνα, τα φανάρια που ορίζουν την κίνηση αυτοκινήτων και πεζών στους δρόμους και οι βιτρίνες και πινακίδες που υποδηλώνουν την ύπαρξη των εμπορικών χρήσεων οι οποίες παρεμβάλλονται ανάμεσα στις πολυκατοικίες. Η πλήρης απουσία του φυσικού στοιχείου και της πλατείας και η μεγάλη πυκνότητα και τυποποίηση των πολυκατοικιών που παρατηρείται στις δυο πρώτες ζωγραφιές, έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα που μας παρουσιάζεται στην τρίτη ζωγραφιά. Εδώ η εικόνα αντιστρέφεται, ο δομημένος χώρος ορίζεται από το γενικό περίγραμμα των οικοδομικών τετραγώνων μόνο, οι πολυκατοικίες απουσιάζουν πλήρως, ο δρόμος έχει πάλι το βασικό ρόλο στην οργάνωση του σχεδίου και του απεικονιζόμενου χώρου και ο πυρήνας της ζωγραφιάς εδώ είναι ο ελεύθερος χώρος γύρω από την εκκλησία του Αγίου Μελετίου. Για την περιγραφή του χώρου αυτού, που αποτελεί και προορισμό παιχνιδιού, ο Ορέστης έχει χρησιμοποιήσει αυτήν τη φορά χρώμα για να απεικονίσει τα φυσικά στοιχεία, δίνοντας τους έτσι έμφαση σε σχέση με τη μικρή τους αναλογία στο σχέδιο.

133

Η μικρή αναλογία αυτή επισημαίνεται και στο άλμπουμ φωτογραφιών, καθώς ο ίδιος σχολιάζει ότι “τα δέντρα είναι μικρά αλλά ωραία”, ενώ ταυτόχρονα μας παρουσιάζει το άμεσο περιβάλλον γύρω από την κατοικία του μέσα από τα αστικά μέτωπα των πολυκατοικιών που όμως δε φέρουν εμπορικές χρήσεις. Ενδιαφέρον έχει επίσης η γενικότερη έμφαση που δίνεται στο χώρο που καταλαμβάνουν τα σταθμευμένα αυτοκίνητα αλλά και στη διάταξή τους, ένα στοιχείο που απουσιάζει πλήρως απο τις ζωγραφιές του. Την εικόνα φαίνεται να συμπληρώνει και η εμφάνιση ενός πεζόδρομου που χρησιμοποιείται από τον Ορέστη για να κάνει ποδήλατο αλλά και το κτήριο απέναντι απο το σπίτι του, που σηματοδοτείται από τη μεγάλη ταμπέλα “πωλείται”, καθώς ο ίδιος αναφέρει ότι “βρίσκεται σε πώληση απο το 1990” και το επισημαίνει ως σημείο αναφοράς και στη ζωγραφιά του.

134

Τέλος, η τέταρτη ζωγραφιά του Ορέστη λειτουργεί σαν ένα κολάζ στοιχείων τα οποία μας έχει επισημαίνει τόσο στις προηγούμενες ζωγραφιές του όσο και στις φωτογραφίες του, ενώ το ίδιο το σχέδιο πραγματεύεται μία εστίαση σε μεγαλύτερη κλίμακα , σε αντίθεση με τις προηγούμενες ζωγραφίες που αποδίδουν σε μικρότερη κλίμακα τη γειτονιά του. Το ανάπτυγμα όψης που μας παρουσιάζεται αποτελείται από τέσσερα βασικά στοιχεία: το κτήριο, το δρόμο πάνω στον οποίο αναπτύσσεται και το σχέδιο, το φυσικό στοιχείο (δέντρο) και τον ιδιωτικό χώρο στάθμευσης (parking) που υποδηλώνει το χώρο των αυτοκινήτων και έμμεσα την ύπαρξή τους. Έτσι, τόσο οι αναλογίες των στοιχείων αυτών (για παράδειγμα το κτήριο καταλαμβάνει το μεγαλύτερο χώρο του χαρτίου), όσο και οι χρωματισμοί των επιμέρους στοιχείων συνοψίζουν την εικόνα που επιβεβαιώνεται και από το υπόλοιπο υλικό του παιδιού.

ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Για το θέμα της μακρινής ζωγραφιάς, ο Ορέστης επέλεξε να απεικονίσει τον ποταμό που επισκέπτεται το καλοκαίρι στα Τρίκαλα. Για το παιδί το ποτάμι αποτελεί “ένα ωραίο αξιοθέατο για την περιοχή των Τρικάλων”, ενώ έχει ενδιαφέρον ότι έχει χρησιμοποιήσει πράσινο χρώμα και ελάχιστο μπλέ για την αναπαράσταση του υγρού στοιχείου και αυτό γιατί ήθελε να δείξει ότι το ποτάμι είναι βρώμικο όπως δηλώνει ο ίδιος. Ενδιαφέρον έχει ότι το φυσικό στοιχείο του ποταμού το έχει απομονώσει πλήρως από το αστικό περιβάλλον των Τρικάλων, το οποίο απουσιάζει εξολοκλήρου,ενώ στην πραγματικότητα το ποτάμι εισχωρεί μέσα στον ιστό της πόλης. Αυτή η εισχώρηση δημιουργεί ένα φυσικό όριο στην πόλη ορίζοντας δύο υποπεριοχές, τις οποίες ο Ορέστης υποδηλώνει μέσα από την οργάνωση της ζωγραφιάς του, την οποία επίσης διασχίζει κεντρικά ο ποταμός αφήνοντας εκατέρωθέν του δύο κενά. Αυτά τα δύο κενά αντιπροσωπεύουν έμμεσα το αστικό περιβάλλον που απουσιάζει και συνδέονται μέσω της γέφυρας την οποία έχει απεικονίσει στο σχέδιό του το παιδί.

135

νί

δι

ο ς νο ας ι τ π ν ρώ γο θ ά α αν αρ αν ς οσσμό π ρ π λι το

ιχ

όρι

πα

εμπ

πρώτες ανάγκ ες

μάθηση

εις ρεώσ υποχ

137

διάγραμμα ερώτησης

138

διάγραμμα κίνησης στο χώρο

139

Υακίνθη

140

Η Υακίνθη μέσω του υλικού της αναδύει τέσσερις βασικές διαδρομές που πραγματοποιεί στα ευρύτερα όρια του αστικού περιβάλλοντος της κατοικίας της αλλά και γειτονικών περιοχών. Πιο συγκεκριμένα, με αφετηρία το σπίτι της, κινείται καθημερινά με προόρισμο το σχολείο, καλύπτοντας απόσταση 500 μέτρων και διάρκειας 5 λεπτών, ενώ μία φορά την εβδομάδα πηγαίνει στην Εθνική Βιβλιοθήκη, με μέσα μαζικής μεταφοράς με διάρκεια περίπου 7 λεπτών. Τέλος, πιο σπάνια επισκέπτεται την περιοχή του Γαλατσίου με προορισμό το Χαρτόραμα που αποτελεί και το θέμα της μακρινής της ζωγραφιάς.

ΧΑΡΤΟΡΑΜΑ, ΓΑΛΑΤΣΙ

141

διάγραμμα συχνοτήτων

ΟΙΚΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

144

Μέσα από τις ζωγραφιές της Υακίνθης για τη γειτονιά της, παρουσιάζονται οι δύο τομείς της καθημερινής της πραγματικότητας, το σχολείο και η βόλτα στο δρόμο Αγίας ζώνης που βρίσκεται δίπλα από την κατοικία της. Η οργάνωση της πρώτης ζωγραφιάς φαίνεται να είναι χωρισμένη σε τρία ίσα μέρη, τοποθετώντας στον κεντρικό κατακόρυφο άξονα το ίδιο το υποκείμενο (Υακίνθη), που σχεδιάζει και αποφασίζει το θέμα, και ταυτοχρόνως αποτελεί και όριο μεταξύ της περιοχής “μ’ αρέσει” και της περιοχής “δε μ’ αρέσει”. Οι δύο αυτές περιοχές που αποτελούν και το θέμα της ζωγραφιάς, εμπεριέχουν η καθεμία από δύο ζώνες εμπορικών χρήσεων τις οποίες μπορεί να συναντήσει κανείς στο δρόμο αυτό. Ο χώρος του δρόμου, εκτός από το ρόλο που αναλαβάνει σαν βάση του σχεδίου πάνω στην οποία εδράζονται τα κτήρια, φαίνεται να υπονοείται και στον κενό ελεύθερο χώρο που δημιουργείται μεταξύ των μετώπων των κτηρίων και στο οποίο κενό έχει τοποθετηθεί η ανθρώπινη φθγούρα δηλώνοντας το βάθος αυτού του χώρου, δηλαδή την τρίτη διάσταση, αλλά και τη δυνατότητα κίνησης προς αυτήν την κατεύθυνση. Ενδιαφέρον θα είχε να παρατηρηθεί ότι η Υακίνθη δίνει έμφαση στο περιεχόμενο των εμπορικών χρήσεων, ενώ διαμορφώνει την αίσθηση του κτηρίου μέσα από το μορφολογικό χαρακτηριστικό της πόρτας και της αναγραφής σε πινακίδα που έχει τοποθετήσει στο καθένα. Η δεύτερη ζωγραφιά παρακολουθεί την οργάνωση κατά μήκος του δρόμου παραθέτοντας τρία στοιχεία στο χώρο, το ίδιο το υποκείμενο, το σχολείο και το φυσικό περιβάλλον. Η ζωγραφιά αυτή, όμως, περιλαμβάνει δύο (υπό-)σχέδια, το δρόμο και τα στοιχεία πάνω σε αυτόν καθώς και ένα δεύτερο σχέδιο που παρουσιάζει ένα διάγραμμα κίνησης κατά το οποίο η αφετηρία είναι το σπίτι και ο προορισμός το σχολείο, όμως η σχέση αυτών των δύο δεν είναι μία γραμμική ένωση, αλλά η δυναμική κίνηση στο χώρο σε μία ευρύτερη περιοχή από την ελάχιστη δυνατή και η οποία εντάσσεται μέσα στο “συννεφάκι” της σκέψης του παιδιού. Έτσι παρατηρούμε ότι μέσα από το μικρό διάγραμμα κίνησης που έχει κάνει το παιδί, έχει προσπαθήσει να αποδώσει το δίκτυο των πιθανών κινήσεων στο χώρο, με δύο σημεία αναφοράς, το σχολείο και το σπίτι.

Το ρόλο των εμπορικών χρήσεων στη γειτονιά της Υακίνθης έρχονται να τονίσουν και οι φωτογραφίες που συνθέτουν το άλμπουμ “Η γειτονιά μου”. Το αστικό περιβάλλον της γειτονιάς μέσα από “το ζαχαροπλαστείο”, “το βιβλιοπωλείο της γειτονιάς”, “το pet shop” και “το τσαγκάρικο της γειτονιάς μου”, τα οποία βρίσκονται κατα μήκος του άξονα της Αγίας Ζώνης η οποία παρουσιάζεται και στην πρώτη ζωγραφία. Σε αυτήν τη περίπτωση ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αποτελεί και η ευαισθησία που τρέφει η Υακίνθη προς τις γάτες, οι οποίες συνοδεύουν τόσο τις ζωγραφιές όσο και τις φωτογραφίες της, και πιο συγκεκριμένα αποτελούν και στοιχεία μέσω των οποίων μας “ξεναγεί” στον “υπόλοιπο” χώρο της διαδρομής των φωτογραφιών της. Αυτή η συνεχής και σταθερή παρακολούθηση του φυσικού περιβάλλοντος, που υποδηλώνεται μέσω των κατοικιδίων, έρχεται να αντικρούσει την απεικόνιση του φυσικού στοιχείου στη δεύτερη ζωγραφιά, το οποίο εμφανίζεται μέσω ενός δέντρου και μάλιστα σε πολύ χαμηλή αναλογία με το σομημένο περιβάλλον τόσο ως προς τούψος όσο και ως προς την ποσότητα.

ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Για τη μακρινή της διαδρομή η Υακίνθη έχει επιλέξει να απεικονίσει το Χαρτόρομα, το οποίο βρίσκεται στο Γαλάτσι. Το κτήριο και σε αυτήν την περίπτωση παρουσιάζεται μέσα από το περιοχόμενο του και την ένδειξη της επωνυμίας του, με πληρή απουσία του περιβάλλοντος γύρω, καθώς ο σκοπός της διαδρομής αυτής είναι η αγορά “υλικών ζωγραφικής και βιβλίων”. Η εστίαση αυτή και η αποκοπή από το γειτνιάζον περιβάλλον μπορεί να σημαίνει τη φευγαλέα κίνηση και παρατήρηση αυτού του περιβάλλοντος, εφόσον ο σκοπός του προορισμού κυριαρχεί επί της συνολικής μετακίνησης, με αποτέλεσμα να φαίνεται η αδιαφορία για το “φόντο”. Ο δεύτερος μακρινός προορισμός για την Υακίνθη είναι η Εθνική Βιβλιοθήκη η οποία μας παρουσιάζεται μέσα από τα ιδιαίτερα μορφολογικά της χαρακτηριστικά, ενώ έχει ενδιαφέρον ότι σε αυτήν την περίπτωση τα χαρακτηριστικά αυτά καθιστούν περιττή την απεικόνιση του περιεχομένου του κτηρίου ή την επισήμανση με κάποια αναγραφή, πιθανότατα επειδή θεωρεί ότι το πλάσιμο αυτής της όψης είναι αναγνωρίσιμο και δεν έχει ανάγκη από μία υποτυπώδη έστω υπόμνηση. Το κτήριο αυτό είναι προφανές ότι στέκει ελεύθερο σε ένα χώρο, χωρίς να περιορίζεται από γειτονικά εμπόδια ή όψεις κτηρίων.

145

οικ ογέ νει α

μάθηση

ια ικίδ κατο

148

ς ιοος ρ θ ώρ αί χ

υπ

ληψη

αντί

αν παρθάργώπινος οντας

διάγραμμα ερώτησης

149

κτισμένο περιβάλλον Στο επίπεδο του δομημένου περιβάλλοντος συμπεριλαμβάνονται τόσο τα κτίσματα όσον αφορά στις κατοικίες ή στην υπόλοιπη περιβάλλουσα κτηριακή μάζα, όσο και στο εμπορικό περιβάλλον, δηλαδή στα καταστήματα και στις χρήσεις γης.

151

_Ομοιομορφία Το υλικό των παιδιών παρουσιάζει μία τυπολογία στην οποία κυριαρχεί η ομοιομορφίας των όγκων των κτηρίων, οι οποίοι εκμεταλλεύονται τη μέγιστη δυνατότητα κάλυψης ώστε να εδραστούν και να συσχετιστούν με το έδαφος και οι οποίοι υπακούουν στους κανόνες της τυποποίησης και επανάληψης οδηγώντας στην ισοπέδωση της μοναδικότητας και της ιδιαίτερης φύσης του κάθε κτηρίου. Αλλά απέδωσαν παράλληλα και τη διαφορετικότητα σε σχέση με τη μορφή, δηλαδή τη διαφοροποίηση των υψών (αριθμός ορόφων) και των όψεων, η οποία σε ένα μικρό δείγμα μαθητών φαίνεται να προδίδει την

152

ανάμιξη χρήσεων και λειτουργιών. Όταν, όμως, πρόκειται για προορισμούς ή “τοπόσημα” παιδιών που χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη συχνότητα, όπως για παράδειγμα το σχολείο ή το φροντιστήριο, τότε περιγράφεται μία πιο λεπτομερής κατάσταση κτίσματος προσδίδοντας μία ταυτότητα στο κτήριο. Αυτή η συνθήκη δικαιολογείται κυρίως από τη συχνή τριβή με το συγκεκριμένο στιγμιότυπο περιβάλλοντος, το οποίο και απότελεί ερέθισμα του κάθε ενός παιδιού.

_Χρώμα Επίσης, η κτηριακή μάζα σε αρκετές εικόνες είναι χρωματισμένη σε μία προσπάθεια ωραιοποίησης της υπάρχουσας κατάστασης, ενώ σε άλλες επιχειρείται μία προσπάθεια απόδοσης προσωπικότητας στα κτήρια μέσω του χρώματος. Έτσι, κάνουν την εμφάνισή τους πόλεις που ανάλογα με το βαθμό οικειοποίησης ενός χώρου, υπάρχει και η αντίστοιχη προσέγγιση ή επιλογή χρώματος. Υπάρχουν ακόμη πόλεις που η πολυχρωμία φαίνεται να επιλέγεται για τη δήλωση της διαφορετικότητας των όψεων, η οποία υποδηλώνει την ανομοιογένεια των λειτουργιών καθ’ ύψος του κτίσματος. Τέλος, άλλες πόλεις έχουν υπόνοια ή περιορισμένη την τοποθέτηση χρώματος σε αναγραφές καταστημάτων ή στα graffiti των όψεων για παράδειγμα. Κατά βάσει μπορεί να ειπωθεί ότι το χρώμα απότελεί ένα ερέθισμα αυτής της γειτονιάς το οποίο δίδεται με την αντίστοιχη ένταση επιλογής και εμφάνισης από τα παιδιά.

_Τάξη Υπάρχουν και κάποιες ελάχιστες περιπτώσεις “πόλεων” που το κτισμένο περιβάλλον φαίνεται να απλώνεται σε μία άτακτη τοποθέτηση μέσα στα οικοδομικά τετράγωνα και μάλιστα με μία αρκετά πυκνή δομή, συχνά ασφυκτική.

153

_Διακριτές εικόνες Σε αυτές τις πόλεις ξεπροβάλλουν πιο σπάνια διακριτές εικόνες μεμονωμένων κτηρίων που πλουτίζουν το λεξιλόγιο της περιοχής. Οι εικόνες αυτές σχετίζονται με χαρακτηριστικά την ηλικία του κτηρίου, καθώς αυτό φέρει παράλληλα μέσα του και έναν άλλο χρόνο. Η επισήμανση αυτή έχει δοθεί τόσο με άμεσο τρόπο από το σχολιασμό των ίδιων των παιδιών, όσο και με έμμεσο τρόπο, ο οποίος προκύπτει από το συνδυασμό των σχολιασμών και των μορφολογικών χαρακτηριστικών των συγκεκριμένων κτηρίων που ανάγονται σε αντίστοιχες εποχές. Μία άλλη εικόνα διαφορετικότητας κτηρίου με εξίσου χαμηλό ποσοστό μαθητών δείχνει

154

“μεγάλα” και “άσπρα” ή “καθαρά” κτήρια. Είναι προφανές οτι αυτές οι απότιμήσεις του περιβάλλοντος τους είναι “ενήμερες” από τις σχετικές γνώμες των οικείων τους.Όσο και να συνιστά επιρεασμό της “πρωτογενούς” απότίμησης-γνώμης των παιδιών για το περιβάλλον τους,δεν παύει να απότελεί αδιαμφισβήτητο αλλά και αναπόδραστο δεδομένο.Η παρατήρηση αυτή φανερώνει την ανάγκη κάποιων μαθητών να διαφύγουν από την καθημερινή και μονότονη πραγματικότητα που δομείται από ένα ομοιογενές σύνολο και να εντοπίσουν κάτι το οποίο ερεθίζει το μάτι τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ζωγραφική απότύπωση μίας συγκεκριμένης γειτονιάς η οποία προσδιορίζεται με σχεδόν απόκλειστικό χαρακτηριστικό τις παράλληλες και διαδοχικές δραστηριότητες-συμβάντα που επισυμβαίνουν με φόντο τον κτηριακό όγκο της πολυκατοικίας.Η πρόσοψη της πολυκατοικίας μετατρέπεται μέσα από την παιδική απότύπωση σε ένα σκηνικό στο οποίο,ο ανθρώπινος παράγοντας

απότελεί συστατικό και αναπόσπαστο στοιχείο του χώρου, καθώς μεταβάλλει τον ήχο και τη ροή των όψεων και τονίζει τη ζωή και τη ζωντάνια της περιοχής. Μία επίσης μοναδική εικόνα πόλης είναι μία εικόνα μακρινού περιβάλλοντος αντιτιθέμενη με το οικείο αστικό περιβάλλον. Η εικόνα αυτή προβάλλει ένα περιβάλλον υπό ανέγερση με μία έντονη οικοδομική δραστηριότητα σε εξέλιξη και μία επαρκή περιγραφή του εργοταξίου.

_Κατοικία

Στις περισσότερες ζωγραφιές χωροθετείται η κατοικία του κάθε μαθητή σαν σημείο αναφοράς στον χώρο,καθώς διαφοροποιείται από την ομοιομορφία που χαρακτηρίζει το σύνολο του κτισμένου περιβάλλοντος. Σε πολλές περιπτώσεις το χρώμα χρησιμοποιείται ως εργαλείο για να δώθει έμφαση στην διαφοροποίηση της κατοικίας από το κατα δήλωση των παιδιών “μονότονο περιβάλλον” στο οποίο εντάσσεται. Σε ένα πολύ μικρό δείγμα μαθητών η παρουσία του σπιτιού του παιδιού δηλώνεται με τη στερεοτυπική μορφή της στέγης, η οποία σε λίγες από αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να συσχετιστεί με τη συχνή επαφή με κτήρια νεοκλασσικά τα οποία χρησιμοποιούν για εξωσχολικές δραστηριότητες που λαμβάνουν εκεί χώρα.

155

_Σχολικό περιβάλλον Το σχολείο και το σχολικό περιβάλλον, απότελεί εναν πολύ οικειοποιημένο χώρο για τους οι μαθητές,καθώς καταναλώνουν αρκετές ώρες από την καθημερινότητά τους.Το περιβάλλον του σχολείου απότυπώνεται διαφοροποιημένο από την ομοιομορφία του κτισμένου χώρου στις εικόνες των παιδιών,,καθώς απότελείται από το τυπικό διώροφο κτήριο και από ένα νεοκλασσικό κτήριο τοπικό τοπόσημο της περιοχής,με τη λειτουργία του νηπιαγωγείου. Ο προάυλιος χώρος, εμφανίζεται ως το πιο σημαντικό μέρος του

156

σχολικού περιβάλλοντος,έχοντας δωθεί έμφαση μέσω του χρώματος στα επιμέρους στοιχεία που τον διαμορφώνουν ,όπως το παιχνίδι,οι αθλοπαιδείες, και τα φυσικά στοιχεία,που δημιουργούν σημαντικά ερεθίσματα.Η δομή του διώροφου κτηρίου εμπεριέχει το στοιχείο της τάξης/τακτοποιήσης,το οποίο επίσης δηλώνεται εμφατικά μέσω του χρώματος. Ωστόσο, η σχέση του σχολικού περιβάλλοντος με τον ιστό της πόλης εμφανίζεται κατά τεκμήριο με σαφή υπόμνηση,μέσω του οπτικού υλικού, του σαφούς και απαράβατου ορίου του(κάγκελο) σε ίσως την πλέον αυστηρή και αδιαπραγμάτευτη οριοθέτηση χωρικών οντοτήτων στο δημόσιο χώρο.

_Εμπορικό περιβάλλον Tο εμπορικό περιβάλλον, συνοδεύει το αστικό περιβάλλον και μπλέκεται μέσα στον ιστό της πόλης σύμφωνα με την πληθώρα των απόψεων των παιδιών. Οι χρήσεις που ζωγραφίζονται και φωτογραφίζονται αφορούν τόσο σε “μικρά καταστήματα γειτονιάς” όσο και σε αλυσίδες καταστημάτων. Στην πλειοψηφια του δειγματος οι εμπορικες χρήσεις φαινεται να παιζουν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της καθημερινης πραγματικότητας των παιδιών, τονώνοντας και προσδίδοντας ροή στο ρυθμό της πόλης τους. Έτσι, λοιπόν, εντοπίζεται σε πολλές περιπτώσεις, το στοιχείο της ομοιομορφίας,καθώς η έννοια του κτηρίου να έχει ταυτιστεί εξ ολοκλήρου με τη χρήση την οποία φιλοξενεί στον ισόγειο χώρο.Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα οτι οι εμπορικές χρήσεις στις εικόνες των παιδιών απότελούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν ένα κτηριο,και το καθιστούν “αναγνωρίσιμο”.Για τον λόγο αυτό χρησιμοποιούν το στοιχείο του χρώματος για τονίσουν περισσότερο το κτήριο, το οποίο από μόνο του “χάνεται” μέσα στην επανάληψη,τυποποίηση και στο μονότονο χρώμα του ευρύτερου κτισμένου περιβάλλοντος.Ενδιαφέρον θα είχε να επισημάνουμε οτι το στοιχείο του χρώματος στις χρήσεις γής σε σχέση με το μονότονο χρώμα της υπόλοιπης κτηριακής μάζας απότελεί ερέθισμα που προέρχεται από τα πραγματικά δεδομένα του αστικό τους περιβάλλοντος.Σε μερικές περιπτώσεις μόνο,η επικρατούσα σύγχυση της έννοιας του κτηρίου ατονεί και εξαφανίζεται και τη θέση της αναλαμβάνει μία εικόνα που τοποθετεί τις χρήσεις γής στους ισόγειους χώρους των πολυκατοικιών και εμφανίζεται πλέξη εμπορίου στο εύρος του αστικού ιστού.

157

ιστός πόλης Ο ιστός της πόλης απότελεί τη ραχοκοκαλιά της καθημερινής δράσης και κίνησης. Είναι ο χώρος που συγκροτείται από την όσμωση του κενού και του πλήρους,του δρόμου,της πλατείας και του κτηριακού όγκου,της κίνησης και της στάσης. Τα παιδιά κινούνται, στέκονται, παρατηρούν και συνεχίζουν τη διαδρομή τους με σκοπό ένα προορισμό. Αυτονόητα ο ιστός αυτός απότελεί τον καμβά επί τη βάση του οποίου οργανώνεται η εμπειρία των παιδιών και υπό μία έννοια οργανώνεται η ίδια η πόλη.

159

_Ομοιομορφία Οι περισσότερες περιπτώσεις του δείγματος μέσω του οπτικού υλικού,παρουσιάζουν τον ιστό με προβεβλημένα,με ιδιαίτερη σαγήνεια τα γεωμετρικά του χαρακτηριστικά,με κυρίαρχη την αυστηρή ορθοκανονικότητα,όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τα παιδιά,που τελικώς περιγράφει-υποννοεί το σύνολο της πόλης.

_Χρώμα Οι πλειοψηφία των εικόνων φανερώνουν έναν άχρωμο ή μονότονο χρωματισμό

160

σε σχέση με τον ίστο που μπορεί να κορυφωθεί στην επιλογή του μαύρου σε δύο περιπτώσεις. Λιγότερες είναι οι εικόνες που η υπόσταση του δρόμου απαξιώνεται και δε χωροθετείται, ενώ επίσης σε αυτήν την τάξη ποσοτικού μεγέθους εντάσσεται και η προσθήκη χρώματος στα οχήματα που κυκλοφορούν επί του δρόμου, γεγονός που σημαίνει ότι ο δρόμος φέρει χρώμα και τονικότητες χρωμάτων μέσω των κινούμενων στοιχείων και όχι μέσω της ίδιας του της φύσης. Η ρύπανση που έχει επισημανθεί από τις παρατηρήσεις των παιδιών σχετίζεται και με την ηχητική ενόχληση. Μπορεί οι περιγραφές αυτές να είναι λίγες, αλλά η έντασή τους είναι δυνατή και προβάλλουν την αίσθηση της κυκλοφοριακής φόρτισης με τέτοιο τρόπο που να μπορούν να μεταφέρουν στον αναγνώστη τους ήχους και τους θορύβους που επικρατούν στο περιβάλλον εκείνες τις στιγμές της παρατήρησης.

_Τάξη Οι περισσότερες περιπτώσεις του δείγματος μιλούν για έναν ιστό σε τάξη, τον οποίο αντιλαμβάνονται με ορθοκανονική διάταξη και ο οποίος καλείται να παραλάβει τη σχέση δράσης-αντίδρασης της κίνησης και της στάσης. Ωστόσο, δεν απόυσιάζουν και οι περιπτώσεις, λιγότερες σε αριθμό, που αναδεικνύουν μία αταξία σε αυτόν τον τομέα, καθώς σύμφωνα με τις υποχωρήσεις των όψεων των κτηρίων ή με την προβολή στοάς μπροστά από τις όψεις του ισογείου, τα κτήρια φαίνεται να μπαίνουν και να βγαίνουν από την οικοδομική γραμμή την οποία θα μπορούσαν να διατηρήσουν. Η τάξη εμφανίζεται και ως προς το σύνολο του ιστού με την έννοια της σύνδεσης που διακρίνεται στις εικόνες των παιδιών μεταξύ της πλατείας και του δρόμου.

161

_Διακριτές εικόνες Χαρακτηριστική είναι μία πολύ μικρή ομάδα μαθητών που λόγω της γεωγραφικής επιρροής που δέχεται, απόφασίζει να υιοθετήσει στοιχεία και να τα μεταφέρει στο οικείο της περιβάλλον. Τα στοιχεία αυτά σχετίζονται με εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης, και συγκεκριμένα το ποδήλατο. Η απόλύτως ελεγχόμενη “ποδηλατική εμπειρία” που συντελείται στον προστατευόμενο χώρο του Ολυμπιακού χωρίου,προβάλλεται μέσα από την αναπαράσταση και στον υπόλοιπο αστικό χώρο,σε μία προσπάθεια επιρεασμού της ριζικά διαφορετικής πραγματικότητας από την επιθυμία του μικρού χρήστη. Μάλιστα σε μία προσπάθεια απόδοσης,ασυνείδητα προφανώς,αληθοφάνειας

162

στο όλο “ποδηλατικό εγχειρήμα” το συγκεκριμένο παιδί έχει φροντίσει να σημειώσει στη φαντασιακή διαδρομή και τις θέσεις στάσης των μέσων μαζικής μεταφοράς εκατέρωθεν του δρόμου. Μία άλλη, επίσης, μικρή ομάδα παιδιών έχει αναγνώσει στο χώρο του ιστού τη σχέση δημόσιου και ιδιωτικού. Έτσι, ένα κορίτσι έχει φροντίσει να απόδώσει μία διάχυση των εσωτερικών λειτουργιών ενός κτηρίου, με το οποίο είναι αρκετά εξοικειωμένη, στον εξωτερικό δημόσιο χώρο, με τρόπο που να του δανείζει χαρακτηριστικά και ποιότητες. Ενώ ένα αγόρι έχει μιλήσει για την άρθρωση των δύο αυτών εννοιών, δηλαδή για το πώς η κίνηση στο δημόσιο χώρο διευρύνεται σημειακά με τέτοιο τρόπο που να μετατρέπεται σε μία προσωρινή περιοχή στάσης, ώστε να προετοιμάσει τον περιπατητή για την είσοδό του στον εσωτερικό κλειστό χώρο εάν το επιθυμεί.

Μία εντελώς διακριτή και ανεξάρτητη παρατήρηση είναι η σχέση ιστού και κοινωνικών φαινομένων, η οποία έχει επισημανθεί μία και μοναδική φορά. Ο ιστός είναι ο ελεύθερος χώρος, στον οποίο όπως προαναφέρθηκε όλες οι εν δυνάμει κινήσεις έχουν την πιθανότητα να συμβούν. Εν δυνάμει κινήσεις μπορεί να σημάνει και εν δυνάμει κοινωνικές συμπεριφορές. Προφανώς μεταξύ τους συγκαταλέγονται και εκείνες που θα περιγράφονταν ως “αντικοινωνικές” ή “παραβατηκές” όπως εντοπίζει ένας μαθητής στο δικό του ιχνογράφημα.Ίσως μεγαλύτερη σημασία και από την εμβόλιμη αισθητικοποίηση της βίας στην παιδική ζωγραφιά να έχει το αδιαμφισβήτητο γεγονός του σχεδόν διαρκώς κλειδωμένου και εγκαταλελημένου πάρκου της περιοχής.

Τέλος, σε ολόκληρο το δείγμα εμφανίζεται αταξία σε σχέση με την τεθλασμένη γραμμή ενός αστικού μετώπου που περιορίζει ή διευρύνει τη δυνατότητα ορατότητας προς τις κατευθύνσεις του δρόμου,δημιουργόντας τις οπτικές φυγές.

163

_Δρόμος Ο δρόμος εμφανίζει ομοιομορφία ως προς την οργάνωση των επιπέδων κίνησης,αφού τα περισσότερα παιδιά αναδεικνύουν μία σχέση δράσης-αντίδρασης μεταξύ δρόμου και αυτοκινήτου κατά βάσει ή και των υπόλοιπων μέσων μεταφοράς. Φαίνεται ότι όσο δρα ένα αυτοκίνητο επί του δρόμου, τόσο αντιδρά ο δρόμος ως προς τον πεζό. Ο δρόμος αναλαμβάνει, δηλαδή, το ρόλο της επιφάνειας επαφής μεταξύ ανθρώπου και αυτοκινήτου, έτσι ώστε να μεταβιβάζει τις δυνάμεις συσχέτισης. Σύμφωνα με το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών ο δρόμος ανήκει στο αυτοκινήτο, αφού αυτό σπάνια απόυσιάζει από τις περιγραφές.Το χρώμα με την σειρά του χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την υποδήλωση της υλικότητας ή του περιγράμματος καθώς σε όλες τις εικόνες

164

εμφανίζεται με μαύρο ή γκρί χρώμα. Ο εξοπλισμός χωρικής απότύπωσης του κώδικα οδικής κυκλοφορίας,σήμανση,φανάρια κτλ, μάλλον εντυπωσιάζει και ως εκ τούτου βρίσκει τη θέση του στις παιδικές αναπαραστάσεις εισάγοντας και εν τέλει διαιωνίζοντας στερεοτυπικές απότιμήσεις της πόλης επί τη βάση διπόλων όπως πεζός-αυτοκίνηση,στοχαστική περιδιάβασηταχύτητα. Είναι προφανής ο επιρρεασμός των νεαρών χρηστών από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Η ρύπανση, ίσως αρνητική αλλά σίγουρα ασυμπίεστη σταθερά αστικότητας, παρουσιάζεται στην πλειοψηφία των περιγραφών-απεικονίσεων μέσω κάδων απόρριμάτων αλλά και διάσπαρτων σκουπιδιών κατά μήκος αξόνων κίνησης.

_Πλατεία Ο γεωμετρικός χώρος και τα στοιχεία εξοπλίσμου της πλατείας, στις περισσότερες περιπτώσεις παρουσιάζουν ομοιομορφία καθώς περιλαμβάνονται σε όλες τις εικόνες. Η δράση του ανθρώπινου παράγοντα που συμπεριλαμβάνεται στις περιπτώσεις όπου η πλατεία προσλαμβάνεται χωρίκα από τα παιδιά ταυτοποιεί και την λειτουργία της ως χώρου κοινωνικοποιήσης και παιχνιδιού, προσδίδοντας και το στοιχείο του θορύβου στην εικόνα. Αναπόσπαστο μέρος της συνολικής εικόνας για την πλατεία απότελούν τα φυσικά στοιχεία που επισημαίνονται μέσω του χρώματος και που διαμορφώνουν μία τάξη με τον τρόπο που παραθέτονται στον χώρο. Τέλος,σε ένα μεγάλο ποσοστό των παιδιών η πλατεία προσλαμβάνει την ταυτότητα της μέσα από το τοπόσημο το οποίο εμπεριέχει,και πιο συγκεκριμένα την εκκλησία,αφαιρώντας έτσι από την εικόνα της πλατείας την χωρική της υπόσταση.

165

φυσικό περιβάλλον Η ενότητα του φυσικού περιβάλλοντος προέρχεται από περιγραφές που δείχνουν μία έκταση, η οποία δεν υπάρχει στην κλίμακα του οικείου τους περιβάλλοντος, αλλά και από περιγραφές που εστιάζουν στην απόκλιση από το κτισμένο περιβάλλον, που καλύπτεται εξ’ ολοκλήρου από το τσιμέντο και δεν αφήνει ασφράγιστες επιφάνειες. Η απόκλιση αυτή εντοπίζεται στα ελάχιστα φυσικά στοιχεία που βρίσκονται σημειακά στον ιστό της πόλης, αλλά και στις όψεις των κτηρίων με τη μορφή φυτών στους εξώστες των κτηρίων. Από την εικόνα που τα ίδια τα παιδιά δημιούργησαν και απόφάσισαν να εξιστορήσουν, περιγράφεται ένα φυσικό περιβάλλον σε πολύ μικρή αναλογία σε σχέση με το κτισμένο. Όταν, όμως εντοπίζουν τη ύπαρξή του στο χώρο, τότε φροντίζουν να την απαθανατίσουν ώστε να τονιστεί, γιατί είναι ένα στοιχείο που απόυσιάζει από την καθημερινή τους κινητικότητα. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που ανατρέχουν σε ένα μακρινό περιβάλλον, στο οποίο απόζητούν αυτό τον ποιοτικό αστικό συντελεστή που λείπει. Στο πλαίσιο αύτο ανακαλούνται ως ιδανικές αναπόλήσεις-περιγραφές πάρκων ή άλλων “βαριά” φυσικών συγκεντρώσεων στα πλαίσια της πόλης ή ακόμα και εικόνες από επαρχιακές περιοχές,γνώριμες από εκδρομές,διακοπές κτλ.

167

168

_Χρώμα Αξίζει να αναφερθεί ακόμη ότι όλοι οι μαθητές που απεικόνισαν και τόνισαν το φυσικό συντελεστή, αυτό το πέτυχαν με τη βόηθεια του χρώματος, καθώς η ύπαρξη του χρώματος από μόνο της δίδει την αίσθηση που επιδιώκουν τα παιδιά. Μία τελευταία παρατήρηση που καλό είναι να σημειωθεί είναι ο τρόπος που έχουν επιλέξει να τον απεικονίσουν ανάγοντάς τον σε μία μονάδα, ένα μοτίβο το οποίο επαναλαμβάνεται ώστε να υποδηλώσει την ποσότητά τους στο περιβάλλον της πόλης τους. Το μοτίβο αυτό μοιάζει να είναι ανεξάρτητο των τοπικών χαρακτηριστικών και δεδομένων, εφόσον δεν προσιδιάζει μία προσεγγιστική εικόνα συγκεκριμένων τοπικών φυσικών στοιχείων. Αντίθετα, το μοτίβο αυτό φέρει στο γενετικό του κώδικα χαρακτηριστικά προερχόμενα από στερεοτυπικές μμορφές απεικόνισης και από εικονικά ερεθίσματα της ευρύτερης γεωγραφικής τους επιρροής.

169

εν κατακλείδι Η πόλη των παιδιών πλάθεται και σφυρηλατείται μέσα από την καθημερινή τους δράση, από τα δικά τους “τοπόσημα” και τους τομείς ζωής τους. Η καθημερινή επαφή με το δημόσιο χώρο οδηγεί το παιδί στην ανάλυση και επεξεργασία της γειτονιάς του. Είναι γεγονός ότι ο μεγαλύτερος αριθμός των μαθητών αντέδρασε με το περιβάλλον το οποίο συναντούσε και ανταπόκρίθηκε αναλόγως. Δηλαδή, τα ερεθίσματα που λάμβανε και επέλεγε να απόκωδικοποιήσει και εν τέλει να απόδώσει έχουν άμεση σχέση με το βαθμό

170

κινητικότητάς τους στο χώρο. Η αναζητούμενη δραστηριοποίηση και κινητικότητα του κάθε παιδιού φέρει μέσα της εντυπώσεις, μνήμες, ερεθίσματα, τα οποία προσπαθούν τα περισσότερα παιδιά να εκφράσουν και να προβάλλουν με όποιο εργαλείο φέρει το κάθε ένα στα χέρια του. Η συγκεφαλαιωτική αυτή περιγραφή που δομήθηκε μόλις αναφέρεται στις κοινές και μη κοινές εικόνες πόλεων που απέδωσαν οι μαθητές. Το αντικείμενο, όμως, αυτής της έρευνας ενδιαφέρεται να αναδείξει τις μη κοινές χροιές της πόλης, οι οποίες ενισχύονται από τη σύνθεση των διακριτών αυτών και πολυποίκιλων προσλήψεων.

Αυτές, οι μη κοινές χροιές της πόλης, οι όχι μονοδιάστατες “ταυτότητες”, μπορούν να είναι χρήσιμες με έναν ακόμα τρόπο. Πέραν δηλαδή της απότίμησης τους ως, προφανώς, 35 διαφορετικές, υποκειμενικές αφηγήσεις της αστικότητας, μπορούν να έχουν και εργαλειακή αξία για μας.Οι 35 αυτές ερμηνείες μπορούν να αξιοποιηθούν με δύο τρόπους, οι οποίοι ενώ είναι διαφορετικοί δεν χρειάζεται κατ’ ανάγκη να απόκλείουν ο ένας τον άλλο. Ο πρώτος αφορά στην αναζήτηση μέσα από αυτές τις ερμηνείες των βασικών, κεντρικών χαρακτηριστικών που θα μπορούσαν να συγκροτούν μία γενικότερη “ταυτότητα” της πόλης. Ο δεύτερος θα μπορούσε να αφορά στην προσπάθεια συγκρότησης ενός “κενού”, ικανού να αναλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερες διαφορετικές “προβολέςταυτότητες” από πλευράς των εκάστοτε χρηστών, με την ελπίδα ενός κατά το πλέιστον λειτουργικότερου δημόσιου χώρου.

171

βιβλιογραφία

Βιβλία: -Michel de Certeu, “the practice of everyday life” -Κevin Lynch “The image of the city” -Jean Piaget “The psychology of the child” -Jean Piaget “Ψυχολογία και Παιδαγωγική” -Eysenck Michael “Βασικές αρχές γνωστικής ψυχολογίας” -Αldo Rossi “Η αρχιτεκτονική της πόλης” -James J. Gibson “The perception of the visual world” -Γερμανός Δημήτρης, “Χώρος και διαδικασίες αγωγής,Η παιδαγωγική ποιότητα του χώρου.” Έρευνες: -“Η Αθήνα μέσα από τα μάτια των παιδιών. Μία ποιοτική έρευνα.” - Παιδιά και χαρτογραφία, ΕΜΠ, τοπογράφοι -“Φωτογραφίζω τη γειτονιά μου. Η εικόνα της πόλης στα παιδιά μέσης σχολικής ηλικίας.”, Γαρυφαλλιά Κατσαβουνίδου -“Tαξίδι στον χώρο των παιδιών”,Διάλεξη 2014, ΔΠΘ, Αραμπάτζογλου, Γαϊσερλιδου, Τσιγγιστρα -“Τα παιδιά παίζει,ο αρχιτέκτονας σχεδιάζει.Η παιδική φαντασία αναδιατυπώνει το χώρο.” Διάλεξη 2012,ΕΜΠ, Κατσουρού,Σέρφα.