QPQ 4-2010 innovatie

nummer 4 - december 2010 - jaargang 1

Het nieuwe ondernemen

Thema: Innovatie

Hemelse opleiding Imaginheroes leidt op in dromen volgen Hoe het grote bedrijfsleven profijt heeft van de kleine maar trendsettende

sociaal ondernemers

Social intrapreneurship

Patrice van Riemsdijk: ‘

is inmiddels niet meer idealistisch, maar keiharde noodzaak’ Quid Pro Quo

Ooit een been new business Wij ook niet. Daarom is er nu Valid People. De eerste en enige vacaturebank voor werkzoekenden met hersens, ambitie ĂŠn een lastig lichaam. Want als een been geen business presentaties kan maken, kun je net zo goed iemand aannemen die geen benen heeft,

Officieel sponsor van ambities.

of iemand met een chronische ziekte, of met een dwarslaesie. It’s all about the brains. Ben je ambitieus, zoek je werk en heb je een lastig lichaam, schrijf je in. En ben je werkgever en wil je concreet invulling geven aan je MVO-ambitie? Meld je aan. validpeople.nl

Valid People, Burg. Stramanweg 63, 1191CX Ouderkerk a/d Amstel, T: 020 846 41 39 E: info@validpeople.nl

presentaties zien schrijven?

Neem nu een jaarabonnement op QPQ, het nieuwe ondernemen, ...en kies een van de volgende boeken als welkomsgeschenk.

Pagina 10

4

Pagina 24

Pagina 32

Reportage

Van beursjasje naar sociale werkplaats

Zalig en vooral duurzaam, vrolijk kerstfeest!

Interview: echte ver­anderingen beginnen binnen

Na een carrière als beurshandelaar en makelaar, zag Renzo Deurloo letterlijk en figuurlijk het licht. GreenFox bouwt duurzame en efficiënte TL-verlichting, waarvan de productie in handen is van mensen met een lichamelijke of geestelijke uitdaging.

Duurzaam de feestdagen ingaan is volgens het nieuwe initiatief Tientjes geen enkel probleem. Lees hier hoe je je eigen tweedehands spullen van een nieuw kerstjasje voorziet. (En zie op pagina 26 hoe je zelf kerstengelen kunt maken.)

Businessconsultant Patrice van Riemsdijk over de nieuwe ondernemers bínnen het bedrijfsleven, de zogeheten social intrapreneurs.

‘Ze kijken kritisch naar de manier waarop zaken al jaren worden aangepakt binnen hun bedrijf.’

QPQ | 4 • 2010

INHOUD | Thema Grenzeloos talent

76

Migratie en innovatie gaan hand in hand. Toch? | Thema Afrika: van troosteloze steppen naar ondernemerschap

84 In ieder nummer

Hoe een ontwikkelingsorganisatie nomaden in Tanzania aan het werk helpt.

Social media: klein project, groot effect

94

Over het verschil dat een social internetpionier kan maken.

Hoofdredactioneel commentaar

6

QPQ Team

7

Drijfveren en Estafette

8, 160

Beeldcolumn 30

Het debat: wat eten we in 2050?

104

Zes voedingsdeskundigen over de toekomst van onder andere het vlees op tafel.

Africa Unsigned, over de kracht van muziek

131

Maar ook over de kracht van crowdfunding.

Duurzaam reizen, zo dat je dat!

Een nieuw katern in QPQ, de WVTTK (Wat Verder Ter Tafel Komt) met daarin

42

De ommekeer:180 graden

45

Column Tatiana Glad

64

Win some, lose some

127

Duurzame verzorging

140

Voor een duurzame vakantie hoef je geen scholen te bouwen of dieren te redden.

Nieuw in QPQ: WVTTK

Column Annemarie de Jong

161

93

Column Paul Iske

102

Duurzame Oud & Nieuw

129

Nobody is perfect

139

Leven, liefde & lol – Good & Green

151

Geleijnse en Van Benthem eten uit

156

Volgende maand

173

het laatste nieuws en de agenda.

THEMA: innovATiE

Pagina 46

Thema

Innoveren is risico incasseren Alles begint met een goed idee, maar is een goed idee alleen voldoende? Nee, zegt hoofddocent ondernemerschap Eric Stam.

Kleinere sociaal ondernemers moeten groter gaan denken.

Pagina 52

47

Pagina 70

Thema Een droom van een opleiding

Thema Fotorepor­

Op de opleiding Imaginheroes worden studenten opgeleid hun dromen – en die van anderen – te realiseren. Geen lesprogramma, geen literatuurlijst en geen tentamens. Maar dat wil niet zeggen dat er niet keihard gewerkt wordt.

Sociaal ondernemers zijn trendsetters, zo blijkt.Vijf voorbeelden van sociale ideeën die al gauw werden overgenomen door ‘gewone’ ondernemers.

tage: de koplopers van duurzaam Nederland

5

Je gaat het pas zien als je het door hebt

Tijdens het 11e Nationaal Sustainability Congres 2010 was Ben Tiggelaar key note speaker. Nu ben ik niet zo’n Tiggelaar-fan: die hijgerige commercials waarmee hij klanten naar z’n shows lokt zijn niet

moet je als écht duurzaam leider ook vooral niet teveel in hun buurt gesignaleerd worden.’ Want stel dat hún falen op jou afstraalt.

Wil je echt verandering doorvoeren, dan heb je early adopters nodig.

aan mij besteed. Maar de titel van zijn optreden Duurzaam Leiderschap

Zegt Tiggelaar. Mensen die wat afwachtender zijn en alleen op basis van

sprak me aan. Ik zette mijn vooroordeel aan de kant en nam plaats in

bewijs in actie komen.

het Utrechtse Beatrixtheater om zijn voorstelling te horen.

‘Maatschappelijk innovaties gaan niet vanzelf. Het duurt een hele tijd

Zittend in het donker, overviel me een ‘gemiste kans’-gevoel. Tuurlijk, Tiggelaar heeft ervoor doorgeleerd dus wie ben ik om hem tegen

voordat ze in het gewone leven doorgedrongen zijn.’ Daar had-ie een

te spreken? Toch doe ik het. Je toont pas echt leiderschap als je een

punt. Want hoeveel sociaal ondernemers met prachtige initiatieven ben

eindje oploopt met innovators. Als je accepteert dat ze fouten maken.

ik al tegengekomen die zich toch steeds roepende in de woestijn voe-

Dat hoort er namelijk bij. Als je iets nieuws bedenkt, gaat dat negen van

len? ‘Hoe krijg je mensen in beweging?’ vroeg Tiggelaar zich hardop af.

de tien keer mis. Sterft het vaak een stille dood. Innovators verdienen

Ik ging op het puntje van mijn roodpluchen theaterstoeltje zitten. Nu

vertrouwen geen afwachtende houding. Met QPQ laten we innovators

zou ik horen wat iemand een duurzaam leider maakt.

zien. Sociaal ondernemers en social intrapreneurs. Laten we zien waar-

Helaas, Tiggelaar had het antwoord niet, zei hij. Wel had hij uitdagingen voor zijn publiek. Drie om precies te zijn. ‘Er zijn er meer’, zei hij,

om je wél bij ze moet aanhaken. En wat die innovatie je brengt.

In dit nummer, met als thema innovatie, kun je zien waarom je júist

‘maar over deze drie laat ik mijn licht schijnen.’ Waarom uitgerekend

met changemakers een stukje moet oplopen. Waarom ze het waard zijn

deze drie, legde hij niet uit. Ik licht er één uit. Waarom? Omdat die gaat

om heel stevig omarmd te worden.

Namens alle QPQ’ers wens ik je een prachtig 2011. Omarm die inno-

over de rol van innovators.

‘Innovators heb je weliswaar nodig’, stelde Tiggelaar, ‘maar het zijn geen leiders. Ze handelen vanuit visie: er is nog geen bewijs en toch

vators eens wat vaker. Zij zijn het die volgend jaar laten zien hoe we Nederland en de wereld kunnen veranderen.

komen ze al in beweging. Veel projecten waar die vernieuwers bij betrokken zijn, kennen eenzelfde verloop: veel (media)aandacht in het

Petra Kroon

begin, daarna sterven ze een stille dood. De rest haakt niet aan. Daarom

Ps Heb je op- of aanmerkingen? Mail naar petra@qpq-magazine.nl

Colofon QPQ, het nieuwe ondernemen

Advertentieacquisitie

Vormgeving en opmaak

QPQ is een uitgave van Uitgeverij Flexx.

Marije Hamers

De Vormstrateeg

Mede mogelijk gemaakt door Stichting Het

E marije@qpq-magazine.nl

Postbus 1366

Groene Woudt (SHGW)

5200 BK ’s Hertogenbosch Adviesraad

T 073-613 20 34

Uitgeverij Flexx BV

Emmy Jansen, Edgar Neo, Nathalie

E info@vormstrateeg.nl

Postbus 1366

Verdonschot, Jasper van Impelen

5200 BK ’s Hertogenbosch T 073-613 20 34

Coverfoto

E info@vormstrateeg.nl

XXXXXXXXXXX

Hoofdredactie

Oplage

Petra Kroon

3.000 exemplaren

E petra@qpq-magazine.nl Drukkerij:

6

Eindredactie

Ecodrukkers

Willemijn van Benthem

www.ecodrukkers.nl

QPQ | 4 • 2010

Info disclaimer

Alle auteurs- en/of databankrechten worden uitdrukkelijk voorbehouden. Behoudens de in de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave van QPQ zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in enig geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enigerlei vorm of op enige wijze. Aan de verstrekte informatie in deze uitgave van QPQ kunnen geen rechten worden ontleend. Hoewel aan het samenstellen en het totstandkomen van deze uitgave van QPQ de uiterstezorg is besteed, kan de afwezigheid van (druk) fouten, onjuistheden, onvolkomenheden en/of onvolledigheden niet worden gegarandeerd en aanvaarden de auteur(s), de redacteur(en) en de uitgever geen enkele aansprakelijkheid voor eventueel voorkomende (druk)fouten, onjuistheden, onvolkomenheden en/of onvolledigheden, noch ook voor de gevolgen hiervan. De uitgever legt de gegevens van de ontvangers van QPQ vast voor toezending van de uitgaven QPQ,welke zodanige gegevens ook door de uitgever kunnen worden gebruikt om hen informatie te verstrekken over relevante producten en diensten. Bij bezwaar daartegen kan contact worden opgenomen met de uitgever.

QPQ TEAM Noor Backers | journalist

Redacteuren

“Tijdens de feestdagen geef ik mijn naasten graag wat

Annemarie Geleijnse

extra aandacht en cadeaus. Hoe kan dat beter dan met

Catrien Spijkerman

duurzame producten die steeds hipper worden, betaal-

Eva Prins

baarder en makkelijker te verkrijgen?!”

Jolanda Breur Lilian Roos

Ingrid Robers | illustrator

Maarten van der Schaaf

“Een uitdaging om eens wat minder overdadig de kerst-

Marieke Verhoeven

dagen in te gaan en je boom op een andere manier te

Noor Backers

versieren. Met de duurzame, gezellige, groene kersten-

Roos Menkhorst

gel. Halleluja!”

Willemijn van Benthem

Tatiana Glad

Columnisten

| columnist

“A refreshing reminder that the capacity to have an

Annemarie de Jong

eye for the new – for the innovation potential – is often

Ingrid van de Boogaard

rooted in one’s state of mind.”

Paul Iske Tatjana Glad

Willemijn van Benthem | Paul Iske | columnist

Journalist

Redactiecoördinatie

“Ik moest bij het schrijven van mijn column denken

Moniek Jakobs

aan de volgende uitspraak van Friedrich Nietschze: Blijf toch niet op vlakke bodem, maar stijg er ook niet

Marketing

té ver boven uit, want van een plaats ter halver hoogte

Koos de Bie

ziet de wereld er het mooiste uit!”

Vormgeving

Marieke Verhoeven

| journalist

René Ebbeng

“Bij duurzaam reizen dacht ik altijd gelijk aan bomen planten in de Amazone of schildpadden redden in Costa

Fotografie

Rica. Maar wat blijkt: met een paar simpele ingrepen

Anja Dierx

kun je iedere vakantie duurzaam maken.”

Frank Groeliken Jacqueline Dersjant Marinus Roos

Catrien Spijkerman | journalist “Sociaal ondernemer, kun je leren het te zijn, of ben je

Illustratie

het gewoon?”

Ingrid Robers Een verstandige aanpak ten aanzien van papierverbruik, inkoop en recycling is een essentieel onderdeel van de zorg van

Lilian Roos | journalist

QPQ voor het milieu. Daarom is deze uitgave gedrukt op

“Binnen een commerciële organisatie het voortouw

Forest Stewardship Council (FSC) gecertificeerd papier met

nemen voor sociale innovatie, daar is flink wat lef voor

plantaardige inkten en zonder schadelijke oplosmiddelen.

nodig. Volgens Patrice van Riemsdijk is het een trend.

Zij stimuleert deze ‘social intrapreneurs’, die verder

Ecodrukkers heeft een duidelijke filosofie bij het maken van

kijken dan hun eigen carrière.”

Ecodrukwerk ©; hoogwaardig kwaliteitsdrukwerk gekoppeld aan een duurzaam productieproces. Deze uitgave is gedrukt op een Ecocolor drukpers met inkten op plantaardige basis.

De productie en gebruikte grondstoffen zijn klimaatneutraal.

Het complete productieproces is Grafimedia Milieuzorg gecertificeerd en gevoed door 100% groene stroom. ecodrukwerk is klimaatneutraal

7

Ik hou van pionieren, van nieuwe materie en het leren kennen van nieuwe mensen.

In Qurrent komt alles samen.

Tekst: Eva Prins | Fotografie: Jacqueline Dersjant

Oprichter en directeur Igor Kluin (37) van Qurrent werkt met zijn bedrijf aan een ma­ nier om lokaal opgewekte duurzame energie slimmer (lees: efficiënter) te gebruiken.

‘Stel, er is ergens een lokale energie-

In de afgelopen vijf jaar heb ik dit idee

wat de gevolgen van hun verbruik zijn.

bron, zoals zonnepanelen of een warmte-

langzaam bedacht en uitgewerkt. Ik had

Daardoor zullen ze hopelijk bewuster

pomp. Met Qurrent maken wij het mak-

een reclamebureau, maar wilde iets rele-

met energie omgaan en uiteindelijk min-

kelijker dat mensen samen, bijvoorbeeld

vanters doen, iets goeds voor de wereld.

der gebruiken.

binnen een bedrijf of woonwijk, gebruik

Ik wist ook dat het iets met technologie

maken van die bron.

moest zijn, omdat die altijd mijn inte-

nieuwbouwprojecten en woning-

resse heeft gehad. Ook wilde ik graag

corporaties. Maar mijn uiteindelijke

We leveren daarvoor de administra-

werken in een ‘nieuwe markt’. Ik hou

doel is dat elke consument en elk bedrijf

tie en de ICT in de vorm van een soort

van pionieren, van nieuwe materie en

gebruik gaat maken van ons systeem.

energiemodem, waardoor de energie én

het leren kennen van nieuwe mensen. In

Dat is mijn droom. Het gaat mij om de

de kosten eerlijk en efficiënt over de ver-

Qurrent komt alles samen.

massa.’ ◆

schillende gebruikers worden verdeeld.

8

We richten ons nu voornamelijk op

Mijn geloof in lokale energieopwekking In Estafette (pag. 166) kun je lezen

Daarmee dragen we hopelijk een beetje

is groot, omdat mensen op deze manier

bij aan een wereld die iets minder vuil

weer betrokken raken bij waar hun

wie Igor Kluin uitnodigt voor de vol-

wordt. Dat is mijn grote drijfveer.

energie vandaan komt, wat het kost en

gende ‘Drijfveren’.

QPQ | 4 • 2010

Drijfveren

9

10

QPQ | 4 • 2010

Reportage

Van gekleurd beursjasje naar sociale werkplaats

Ik wist meteen: dit voegt iets toe Alles aan GreenFox is superverantwoord. Het bedrijf van ondernemer Renzo Deurloo verbouwt TL-verlichtingen, zodat de glazen buislampen bijna de helft minder energie verbruiken. Dat scheelt geld, CO2-uitstoot en afval. Het productiewerk is in handen van mensen met een lichamelijke of geestelijke beperking. Het lijkt een vreemde keuze voor iemand die jarenlang op de beurs in opties handelde. Renzo Deurloo weet wel beter. ‘Ik wilde iets doen wat ik écht leuk vond.’

Tekst: Catrien Spijkerman | Fotografie: Jacqueline Dersjant

11

12

QPQ | 4 • 2010

Het begon eigenlijk heel simpel. Vijf ondernemers zochten elkaar op ‘omdat ze iets wilden doen met energiebesparing’.

Ze besloten gewoon wat te gaan brainstormen, vertelt Renzo Deurloo (36) nu. Hij haalt de vragen opnieuw aan. ‘Wat verbruikt veel energie? Lampen. Van een gemiddeld bedrijf gaat een kwárt van de energiekosten op aan verlichting. Kan dat zuiniger? Ja.’ De enthousiaste Deurloo vertelt dat er al een zuinige, nieuwe TL-buis op de markt was, de zogheten T5. Maar bedrijven zijn nog altijd niet massaal overgestapt op die nieuwe TL-buizen, domweg omdat de lampen niet passen in de behuizingen van de oude TL-verlichting. Die nieuwe buis is dunner en korter en kan zo dus niet in een TL-bak. Deurloo: ‘Voor zuiniger licht moet je eerst al die armaturen vervangen en dat is een kostbare stap.’

Zie daar de opdracht van Deurloo en de zijnen. Zij zouden ervoor zorgen dat die zuinige buizen wél gingen passen. De techneuten onder Deurloo’s sparringpartners sloegen aan het experimenteren. ‘We hebben allerlei mogelijkheden onderzocht. Uiteindelijk hebben we een soort dopje ontwikkeld, een voorzetstukje dat je op de T5 kan schuiven.’ Het idee bleek te werken. Met een paar aanpassingen in de armatuur kon de nieuwe T5 mét voorzetstukje alsnog branden in oude TL-bakken. GreenFox was geboren.

Verantwoord en goedkoop Sinds 2009 bouwt GreenFox onder leiding van Deurloo oude TL-verlicihting om. Alles aan het bedrijf is verantwoord.

Aangezien de T5 wel twintig tot vijftig procent minder energie verbruikt dan de oude TL-buizen, scheelt dat een aanzienlijke bijdrage aan CO2-reductie. Maar ook worden de oude armaturen hergebruikt, waardoor nauwelijks afval ontstaat. En, vult Deurloo trots aan, ‘GreenFox is maatschappelijk verantwoord bezig. We laten de armaturen ombouwen op sociale werkplaatsen. Daar werken mensen die door hun geestelijke of lichamelijke beperking een afstand hebben tot de arbeidsmarkt.’

Deurloo is een tevreden man. ‘Ik wilde doen wat ik écht leuk vind.’ Voordat hij met GreenFox begon, handelde hij in onroerend goed en nog weer eerder jarenlang als optiehandelaar op de beurs. Hij vindt het opzetten van een bedrijf het leukste wat

In de Green-Fox­ werkplaats houdt Sevem Karatas haar collega’s in de gaten. Ze zet iedereen aan het werk. Ik vind het leuk hier.

Er is voor iedereen werk. Sommige mensen doen ingewikkeld elektronisch werk, andere schuiven alleen maar het groene dopje op de TL-buizen.

Dat is ook goed.

er is, maar heeft daarnaast een missie. ‘Je moet als werkgever je verantwoordelijkheid nemen door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zo goed mogelijk te helpen.’ Hij ziet ook een ander voordeel aan deze manier van werken. ‘Het is behalve maatschappelijk verantwoord ook nog eens goedkoop.’

13

VSBfonds wil de individuele ontwikkeling van mensen en hun betrokkenheid bij de samenleving vergroten.

VSBfonds draagt bij aan de kwaliteit van de samenleving door projecten te ondersteunen met geld, kennis en netwerken.

VSBfonds steunt binnen het aandachtsgebied Mens & Maatschappij projecten die bevorderen dat mensen elkaar ontmoeten en die stimuleren dat iedereen kan deelnemen aan het sociale en economische leven. Het gaat bij deze projecten om het betrekken van mensen bij de samenleving, zodat niemand buitenstaander hoeft te zijn en iedereen zich kan ontwikkelen en ontplooien.

Wilt u weten of uw project kans maakt op ondersteuning van VSBfonds?

Kijk voor meer informatie op

www.vsbfonds.nl

Mens & Maatschappij: verenigingsleven

empowerment

accommodatie

buurt

ontmoeting leefwerelden

activering mentoring arbeidstoeleiding coaching vrijwillige inzet beroepsoriĂŤntatie wijk

competentieversterking kwaliteit van leven toerusting

doorbreken isolement

sociale firma’s

Meteen verkocht Voor GreenFox had Deurloo nog nooit een sociale werkplaats van binnen gezien. Eén van zijn collega’s vertelde hem erover,

Een goed idee, en dan?

Aangezien innovatie meestal niet binnen de gebaande paden past,

hij had jarenlang met succes samengewerkt met de sociale

kunnen ondernemers met een vernieuwend idee nog wel eens vast-

werkplaats Drechtwerk in Dordrecht. Deurloo kreeg een

lopen in allerlei regelingen en voorwaarden, weet Nelson Verheul.

rondleiding en was direct verkocht. ‘Het paste precies bij ons

Vanuit het koplopersloket was hij nauw betrokken bij de oprichting van

bedrijf. Dit is leuk! Dit gaan we doen!, dacht ik meteen.’ Nu

GreenFox. Het koplopersloket is een samenwerkingsverband tussen

loopt Deurloo stralend door de gangen van Drechtwerk, alsof

verschillende ministeries. Het loket helpt enerzijds innovatieve onder-

hij nooit anders heeft gedaan. De ondernemer – een modieuze

nemers op weg en geeft daarnaast adviezen aan de ministeries om het

sjaal om zijn nek geknoopt, de blonde haren strak achterover

beleid voor duurzame innovaties ondernemersvriendelijker te maken.

gekamd - kent de weg inmiddels op zijn duimpje. Vlot loopt

Het koplopersloket legt innovatieve ondernemers het beleid uit, wijst

hij langs indrukwekkende machines, door werkplaatsen waar

hen op subsidies waarvoor ze in aanmerking zouden kunnen komen en

mannen in witte stofjassen aan elektronische chips werken of

bekijkt welke regelingen voor hen van toepassing zijn. Verheul bracht

collega’s die staan te solderen. ‘Mooi hè’, zegt hij enthousiast.

GreenFox in contact met beleidsmakers op ministeries en bij gemeen-

Hij houdt halt bij één van de vele klapdeuren. Hij kijkt veel­

ten en regelde afspraken bij deskundigen. ‘De overheid heeft natuurlijk

betekenend. ‘Hier is het, de werkplaats van GreenFox.’

een hoop expertise in huis, maar die deskundigen zijn niet voor iedereen vindbaar of toegankelijk. Als ik een goed gevoel heb bij een onder-

Louterende herhaling louteren In de werkplaats laat Leen Keijzer de TL-bakken zien. Keijzer

nemer met een goed idee, dan stel ik hem voor aan mensen die hem kunnen helpen.’ Ook trad Verheul op als referent. Twijfelende klanten

heeft de leiding over de andere vier werknemers. Hij beschikt

van bewezen innovatieve koploperproducten, waaronder GreenFox,

over een technische achtergrond. De kleine man loopt een

belt hij op om te vertellen dat dit soort producten passen binnen de

beetje mank vooruit. ‘Eerst halen we de kap van de TL-bakken

prioriteiten van de overheid. ‘Zo laat je een bedrijf weten dat het minis-

af om daarna de oude TL-buizen te verwijderen.’ Geduldig legt

terie er vertrouwen in heeft. Het kan soms de doorslaggevende factor

hij de werkzaamheden uit. ‘Overtollige bedrading halen we

zijn om met een innovatief bedrijf als GreenFox in zee te gaan.’

15

De mensen zijn heel puur. Ze hebben geen dubbele agenda’s.

Dat is een verademing na jaren op de beurs en in het vastgoed.

16

QPQ | 4 • 2010

weg, we zetten er nieuwe TL-buizen in en sluiten de draadjes weer aan.’ Hij laat een ingewikkelde tekening zien met kleurtjes, nummers en verbindingen. ‘Omdat iedere armatuur nét weer anders is, moeten we steeds weer even uitvinden hoe we de buizen aansluiten.’ Keijzer is al meer dan drie decennia in dienst bij Drechtwerk. ‘Ik kwam niet aan de bak omdat ik nauwelijks kon lopen. Doodat je wat mankeert, kom je in zo’n werkplaats terecht. Het is niet ideaal, maar je kan hier wel groeien. Het is uitdagend werk.’

Naast hem test Erkan Cinar de lampen. ‘Dit is mijn werk’, zegt hij, terwijl hij de TL-buis met het groene dopje - de extender - in de omgebouwde armatuur stopt. ‘Je doet die er in en kijkt of de lamp werkt. Een minuutje wachten en als alles het nog steeds doet, is het goed.’ Cinar zegt dat je de lamp er dan weer uit kan halen. En als de verlichting niet werkt? ‘Dan nog eens proberen.’ Het productiewerk voor GreenFox past precies bij een sociale werkplaats, zegt accountmanager Eric van der Rest van Drechtwerk. ‘Het werk is eenvoudig en goed op te knippen in verschillende handelingen.’ Medewerkers kunnen zo steeds hetzelfde werkje doen. En vooral dat laatste is zo belangrijk, zegt Van der Rest. ‘Deze mensen hebben behoefte aan structuur. Het liefst willen ze dat iedere dag er hetzelfde uitziet.’

Sociale cowboy Eerlijk is eerlijk, Van der Rest vertelt dat Drechtwerk in eerste instantie wat huiverig was om in zee te gaan met Deurloo en zijn collega’s. ‘Ze kwamen toch een beetje over als snelle jongens die een gat in de markt hadden ontdekt’, vertelt de accountmanager nu. ‘Met ééntje hadden we in het verleden echter al intensief en goed samengewerkt, dus wisten dat het goed zat.’ Toen Van der Rest inzag dat het product ook goed in elkaar zat, stemde hij in. ‘Ze kwamen met een goed, zoals zij dat noemen, businessmodel.’ Deurloo benadrukt dat de sociale werkplaatsen partners zijn van GreenFox. ‘In theorie is Drechtwerk onze leverancier, maar onze relatie gaat verder dan dat.’ Als Deurloo naar een klant gaat, neemt hij altijd van der Rest mee. Ze presenteren zich als één bedrijf. Deurloo: ‘Het is dus niet zo dat ik de werkplaats opbel en zeg, nou jongens, er komt een partijtje van vijfduizend lampen aan. Veel succes.

Nee, we doen het samen.’ GreenFox profiteert van de werkplaats en de werkplaats weer van GreenFox. ‘Wij hebben lage productiekosten en zij weten zich gegarandeerd van werk. Het is voor sociale werkplaatsen moeilijker geworden om voldoende en passend werk te vinden.’ Hij concludeert: ‘Het is een klassieke win-winsituatie.’ Ook Van der Rest is tevreden.

‘Renzo heeft bewezen dat hij geen cowboy is. Deze samenwerking biedt ons alleen maar voordelen. Het kost ons niets,

17

18

QPQ | 4 • 2010

we hoeven geen investeringen in materiaal te doen. Daarnaast zorgt GreenFox voor de opleidingen van de medewerkers.’ Een

Kabinet Rutte-Verhagen en

ander voordeel is dat de sociale werkplaats op deze manier voor

de sociale toekomst

langere tijd van werk is verzekerd. Van der Rest: ‘Omgekeerd

Het kabinet Rutte-Verhagen wil 700 miljoen euro bezuini-

hebben wij natuurlijk een groot netwerk zoals bij de gemeente.

gen op sociale werkplaatsen. Het kabinet geeft minder sub-

Daar kan GreenFox weer gebruik van maken.’

sidie per werknemer en laat daarnaast minder werknemers toe tot de werkplaatsen. Volgens berekeningen van het

Dubbele voordelen De zaken gaan goed. GreenFox bestaat pas een jaar,

Centraal Planbureau (CPB) daalt het aantal werknemers in de sociale werkplaatsen met tweederde. Huidige werknemers

maar heeft al armaturen verbouwd voor grote namen als de

mogen er weliswaar blijven werken en worden niet opnieuw

Amsterdamse RAI en het bouwbedrijf BAM. Ook onderhan-

gekeurd, maar in 2015 zullen uiteindelijk 30.000 minder

delt Deurloo met gemeenten over ‘grote deals’. Hij is positief.

arbeidsplaatsen beschikbaar zijn dan in 2010. Hierdoor moet

‘Tachtig procent van alle bedrijven heeft TL-lampen. Dat zijn

op den duur één derde van de sociale werkplaatsen sluiten.

allemaal potentiële klanten.’ Renzo weet zich gesteund door

Werknemers van sociale werkplaatsen vallen onder de

subsidies en regelingen waardoor zijn verhaal bedrijven nóg

Wet sociale werkvoorziening (Wsw). Deze wet biedt werk

aantrekkelijker in de oren klinkt. Bedrijven die investeren in

aan werknemers die niet zelfstandig kunnen werken in een

energiebesparende technieken mogen volgens de Energie-

baan, omdat ze een lichamelijke handicap hebben, psychi-

investeringsaftrek (EIA) 44 procent van de investeringskosten

sche problemen danwel een slecht werkend geheugen of

aftrekken van de fiscale winst. Bovendien hoeven deze bedrij-

minder concentratievermogen. Ook verstandelijk gehan-

ven minder inkomstenbelasting te betalen. En voor firma’s die

dicapten kunnen in aanmerking komen voor de sociale

de investering niet in één keer kunnen of willen doen, heeft

werkvoorziening. In 2010 waren nog bijna 100.000 mensen

GreenFox nog een aparte regeling. In samenwerking met een

werkzaam in een sociale werkvoorziening. Hiervan werkt

Nederlandse bank regelt GreenFox de investering in dat geval

tachtig procent in een sociale werkplaats en twintig procent

zelf. Met het geld dat het bedrijf aan energie bespaart, kan het

onder begeleiding bij een ‘normaal’ bedrijf. Zo’n 200.000

de investering in termijnen terugbetalen. Deurloo: ‘Het duurt

arbeidsgehandicapten stonden nog op de wachtlijst voor

één tot drie jaar voor de investering is terugverdiend.’

een werkplek.

Ook voor zijn eigen bedrijf heeft Deurloo een groeiplan klaar.

Branchevereniging Cedris voor sociale werkplaatsen

Inmiddels heeft GreenFox in ruim tien steden een samenwer-

verwacht dat het aantal arbeidsgehandicapten zonder werk

kingsverband met een sociale werkplaats. Deurloo laat deze

alleen maar zal toenemen door de bezuinigingen. Ook het

werkplaatsen graag aan zijn klanten zien. ‘Dit is een wereld

CPB gaat daarvan uit. Veel werknemers die niet in aanmer-

die zij niet kennen. Als ik die mensen van de RAI of BAM hier

king komen voor een werkplek in de sociale werkplaatsen,

rondleidt, zien ze waartoe de mensen van die werkplaatsen in

zullen zelfstandig geen baan vinden en daardoor in de

staat zijn. Een sociale werkplaats is geen hal waar mensen was-

bijstand belanden, voorspellen beide organisaties. Doordat

knijpers in elkaar zetten. Ze maken hier van alles, van printpla-

het kabinet bezuinigt op subsidies per arbeidsgehandi-

ten tot stemhokjes.’ Hij vindt het belangrijk dat zijn klanten dat

capte, zullen bedrijven minder geneigd zijn moeite te doen

inzien. Een man met een missie? ‘Misschien gaan zij dan ook

voor deze groep. Tot nu toe stelden de gemeentesubsidies

hun productiewerk hier uitbesteden.’

bedrijven in staat loon en begeleiding van de werknemers te betalen en de werkplaats aan te passen.

Pure mensen, één agenda Terug op de eigen werkplaats van GreenFox, waar Sevem Karatas haar collega’s goed in de gaten houdt. Het is haar taak iedereen aan het werk te zetten en te controleren of alles goed gaat. Bijna negen jaar werkt ze bij Drechtwerk, sinds kort volgt ze de cursus tot leidinggevend assistent. In een ver verleden werkte ze als kledingsorteerder in een textielbedrijf, tot ze door een ongeluk haar rechterarm niet meer goed kon gebruiken.

‘Ik heb een tijdje in de WAO gezeten, maar gelukkig kon ik hier terecht. Ik vind het hier veel leuker dan thuis te zitten.’

19

20

QPQ | 4 • 2010

Het is niet alleen een nobel streven. Ik ben een ondernemer, ik kijk wel of het financieel haalbaar is. Laat dat duidelijk zijn: een zakelijk succes is GreenFox zeker.

Ze vertelt over de werkzaamheden van ‘haar’ mensen. Hoe sommigen ingewikkeld elektronisch werk doen en ande-

Ruilen, voor geen goud Natuurlijk, geeft Deurloo toe, is de keuze voor de sociale

ren weer alleen dat groene dopje op de TL-buizen schuiven.

werkplaats niet enkel een nobel streven. ‘Ik ben ondernemer en

‘Alles is goed. Omdat iedereen een beperking heeft, waarderen

kijk natuurlijk wel of iets financieel haalbaar is.’ Hij voegt daar-

we elkaar. De mensen zijn altijd vrolijk, iedereen zegt elkaar

aan toe: ‘En een zakelijk succes is GreenFox zeker.’ Toch heeft

gedag.’ Ze besluit: ‘Je hebt geen stress, maar wel afleiding.’

hij andere keuzes gemaakt dan hij vroeger zou hebben gedaan.

Deze manier van werken is heel anders dan wat Deurloo

‘Er zijn manieren om het werk nog goedkoper en commercieel

normaliter gewend was. ‘Ik heb zes jaar van mijn leven in een

slimmer aan te pakken. Maar dat doen we dus niet. We laten de

gekleurd jasje op de beurs staan schreeuwen, ik was alleen

werkplaatsen bijvoorbeeld niet onderling concurreren. Zij doen

maar bezig met cijfertjes. Maar ik werd behalve een jaartje

het voor één euro, doen jullie het voor negentig cent?’ Deurloo

ouder ook nog vader. Misschien begreep ik daardoor wat meer

schudt zijn hoofd. ‘We willen eerlijke partners zijn.’ Toch moet

van de wereld.’ Hij verontschuldigt zich omdat het misschien

hij vrienden en ex-collega’s nog wel eens wat uitleggen. ‘Yeah

wat dramatisch klinkt, maar hij wilde nou eenmaal graag wat

right, jij doet dit zeker alleen omdat je een betere wereld wilt?’,

meer toevoegen. ‘Ja, voor mijzelf voegde ik al wat toe. Ik was

krijgt Deurloo dan te horen. Deurloo: ‘Ze zeggen dat het toch

financieel onafhankelijk. Maar wat had ik aan het einde van de

weer een groot bedrijf is geworden en denken dat er vast veel

dag eigenlijk bereikt? Dat het ene cijfertje was veranderd in een

geld wordt verdiend.’ Hij vindt het lastig dat het soms lijkt alsof

ander cijfertje. Nou en?’

hij zich moet verdedigen voor zijn keuzes. ‘Mensen vinden het

Toen Deurloo de eerste keer op de sociale werkplaats was

moeilijk te geloven dat ik het niet alleen voor het geld doe.’

voor de rondleiding, wist hij het zeker. ‘Dít is het!’ Hij vond de

Maar verdient Deurloo nu minder met GreenFox? Hij legt

mensen puur. ‘Er is geen dubbele agenda te bekennen. Dat is

zijn hoofd in zijn nek en lacht hard. ‘Daar gaan we weer, altijd

een verademing na jaren op de beurs en in het vastgoed. Als

dezelfde vragen.’ Dan zegt hij resoluut en opeens serieus: ‘Ja,

hier iemand zegt dat hij iets stom vindt, dan vindt hij gewoon

en ik zou voor geen goud willen ruilen.’ ◆

iets stom. Klaar.’ Misschien lijkt het voor iemand anders een onverwachte omslag die hij heeft gemaakt, maar: ‘als je de beurs hebt gezien, begrijp je dat mijn keuze zo vreemd niet is.’

21

Piet van Staalduinen, directeur Syntens:

‘Innoveren betekent vooral doen, ik wens dus een ieder veel daadkracht’.

Martijn Blom, Droomzaken:

Bart Lacroix, 1%club:

‘Ik voorspel dat 2011 het jaar wordt van de Afrikaanse innovaties en wens dat er veel succesvolle Keniaanse entrepreneurs opstaan in de NaiLab.’

‘Na jaren van afbraak begint in 2011 de wederopbouw van onze samenleving.

Vergeet de overheid en gevestigde instanties hier. Maar doe mee met de innovatieve en duurzame ondernemers en investeerders en profiteer. Een ieder die blijft zeuren en wachten mist de boot’.

Bart Nooteboom, hoogleraar Innovatiebeleid aan de Universiteit van Tilburg:

‘Ik hoop dat de overheid stopt met het bevoordelen van specifieke sectoren in haar innovatiebeleid. Innovatie kan uit iedere branche voortkomen.

22

QPQ | 4 • 2010

Pim Betist, Africa Unsigned:

‘Wij wensen dat een van onze artiesten, Muthoni the Drummer Queen, de MTV Africa Music Award wint en daadwerkelijk internationaal doorbreekt’.

Erik Stam, hoofddocent Ondernemerschap en Innovatie aan de Universiteit Utrecht: Paul Iske

‘Ik wens iedereen een waardevol 2011 met nieuwe verbindingen en aangename verrassingen!’

‘Ik wens dat burgers, bedrijven en overheden zich inzetten voor duurzame, waardevolle innovaties’.

Patrice van Riemsdijk

‘Social intrapreneurs breken door in 2011. Omdat zij een optimistische kijk op onze toekomst hebben. Omdat management doordrongen is van hun onschatbare waarde.

Omdat zij met social entrepreneurs elkaars creativiteit en impact vergroten, en met baanbrekende innovaties bijdragen aan een betere wereld.’

23

Duurzame kerst voor een tientje December is een feestelijke, maar daardoor vaak kostbare maand.

Toch hoeft een duurzame kerst niet duur te zijn. Ook met een klein budget breng je je huis in hogere kerstsferen.

Heel down-to-earth, door oude spullen opnieuw te gebrui-

Met C2C gebruik je door jou eerder afgedankte materialen

ken. Sociale onderneming Tientjes laat zien dat je aan de

opnieuw, in dit geval als omgetoverde kerstdecoraties. Zo draag

hand van het cradle-to-cradle-principe (C2C) met minimale

je zowel bij aan het ‘consuminderen’ als aan de positieve balans

kosten en eigen spullen je huis omtovert in een gloednieuwe

op je bankrekening. Dus speur zolders en kasten af, daar liggen

en feestelijk kersthuis.

vast nog C2C-voorwerpen. Kijk voor inspiratie verder op deze pagina.

Noor Backers

Tientjes, Talent en Toekomst is een initiatief van drie vrouwen. Drie vrouwen die allen alleenstaande moeder zijn met bijstandsuitkering en een indicatie voor de voedselbank. Sinds de zomer van 2009 biedt Tientjes mensen met lage inkomens en beperkte kansen de mogelijkheid werk te maken van hun passie. Door cursussen, workshops en lezingen te geven - meestal voor het symbolische bedrag van een tientje - willen zij deze mensen weer inspireren en over de drempel helpen om hun droom waar te maken. Begonnen in Breda, breiden de drie initiatiefnemers steeds verder uit naar andere plaatsen in Nederland. Zie voor meer informatie: tientjes.net

Een tweede leven Kerstballen hoeven niet alleen in een boom te hangen. Leg ze op tafel, en je hebt direct een heel origineel aangekleed kerst­ diner. Dit jaar is goud dé kleur voor Kerst – net als 5 jaar geleden. Haal dus die oude kerstspullen van de zolder en maak je tafel helemaal 2010. Gekleurde ballen doen het bij kinderen heel erg goed.

24

QPQ | 4 • 2010

onbetaalbare kerst

Retro met rotan Even zag je ze overal hangen, daarna alleen nog maar op straat of in tuinhuizen. Maar de rotan rolgordijnen kunnen weer. Gezellig, duurzaam en voor een natuurlijke sfeer. Voor extra kerstsfeer hang je er kerstkettingen en kerstledlampjes in.

De groene kerstengel op deze pagina is ontworpen door beeldend kunstenaar & illustrator Ingrid Robers. Deze Groene Engel mag niet ontbreken op het schitterende en duurzame kerstfeest van 2010! Merry Green X-mas!

Multifunctioneel marmer Recht uit de jaren negentig, die florerende jaren dat alles economisch feestelijk was. En dat mocht gezien worden. Deze authentiek marmeren onderzetters pasten prima op de glazen salontafels, maar zijn voor meerdere doelen inzetbaar. Als prachtig presenteerschaaltje bijvoorbeeld voor echte kerstmisachtige blini’s met (nep)kaviaar, of als kandelaar voor mooi dikke stompkaarsen in alle kleuren.

Koninklijke zetels Wie vaker op Funda de interieurs van verkopende huizenbezitters besnuffelt, weet hoe moeilijk het is om een originele inrichting te hebben. Tweedehands meubels maken het je een stuk makkelijker. Niet zo duur en vooral zoveel sfeervoller en ambachtelijker.

Zoals deze stoelen die koninklijk aandoen met de koperen spijkers. De goudkleurige bekleding past helemaal bij de de kerstkleur 2010: goud.

25

Alle schoonmaakkracht van en nu ook...

100%

biologisch afbreekbaar en recyclebare fles.

Test het gehele assortiment!

Bewezen prestaties

100% biologisch afbreekbaar

100% recyclebare fles

Ingrediënten van natuurlijke oorsprong

Respecteert de gevoelige huid

Parfum met essentiële oliën

29

Innovatie door traditie

Ingrid van den Boogaard is kunstenaar, ondernemer en ontdekkingsreiziger. Zij is initiator van iamoneworld (I am one world): een creatieve reis door de wereld in een voertuig op zonne-energie vanuit de gedachte dat alles ĂŠĂŠn is. Via deze beeldcolumn in QPQ deelt ze inspirerende ontmoetingen, inzichten en avonturen die ze onderweg, met een snelheid van 25 km per uur, beleeft. www.iamoneworld.com / ingrid@iamoneworld.com

30

QPQ | 4 • 2010

BEELDColumn

Enkele quotes uit de meer dan 1500 jaar oude Regel:

De eerste avond op het seminarie dacht hij ‘Waar ben ik hier

‘Zij die in de wereld iets bezaten, moeten er prijs op stellen dat dit, bij hun intrede in het klooster, van de gemeenschap wordt.’

aan begonnen?’ Maar tijdens een bezinningsweekend op de abdij van Postel (Belgie) viel de franc.’Dit is het!’Veertien jaar geleden trad pater Benny (36) in in de norbertijnenabdij, verscholen in de bossen bij Mol, alwaar in 1140 de eerste kloosterlingen zich vestigden. Het samenleven in de kloostergemeenschap wordt voor een groot gedeelte bezield vanuit een tekst,

‘Sommigen waren voor hun intrede een comfortabel leven gewend en ontvangen daarom wat meer voedsel of kleren, een beter bed of meer dekens. De anderen die sterker en daarom gelukkiger zijn, krijgen dat niet.’

De Regel van Augustinus (354-430).

‘Het gemeenschappelijk belang moet primeren boven het eigenbelang. Het ik vindt zijn geluk pas als het algemene belang

‘Ga niet opvallend gekleed. Probeer niet door uw kleding in de smaak te vallen, maar door uw levenshouding.’

in de gemeenschap voldoende wordt gediend.

Het werk voor de gemeenschap dient men met meer ijver en liefde te doen dan wanneer men louter voor zichzelf werkt.’

‘Trouwens wie zijn ogen niet van een vrouw af kan houden en graag haar aandacht trekt, moet niet denken dat anderen dit niet zien.’

‘Ook onze gemeenschap leeft natuurlijk niet alleen van de hemelse dauw. We hebben een kruidentuin met een eigen laboratorium en produceren zelfgemaakte kaas die we in onze abdijwinkel verkopen. Ook is er natuurlijk ons gastenverblijf. En met het geld dat we verdienen kunnen we goede werken doen.

Een deel van de opbrengst komt ten goede aan diverse projecten in de Derde en Vierde wereld.’

‘Wij hebben de gelegenheid om te werken. Wij kunnen dat.

En daarom werken we ook voor die mensen die niet de gelegenheid hebben om te werken. Die niet in een situatie zijn waarin ze geld kunnen verdienen zodat er brood op de plank komt.’

‘Iedereen kan iets geven aan de ander, iets betekenen voor die ander. Om zo te helpen bij het opbouwen van de gemeenschap.

Iedereen heeft hier zijn eigen taak en zo zijn we met elkander

‘Het feit dat u meer zorg aan de dag legt voor het belang van de gemeenschap dan voor uw eigen belang, is een criterium voor uw vooruitgang. Zo zal zich in alles wat de voorbijgaande nood van de mens betreft, iets blijvends en verhevens openbaren, namelijk de liefde.’

‘Als u uw kleren wilt wassen of laten wassen in een wasserij, zal dit gebeuren in overleg met de overste om te voorkomen dat een overdreven verlangen naar schone kleren uw karakter ontsiert.’

‘Wie een overheidsfunctie heeft, moet zijn geluk niet zoeken in de macht waarmee hij kan domineren, maar in de liefde waarmee hij dienstbaar kan zijn.’

verbonden. Ieder met zijn eigen kwaliteiten en gebreken, ten dienste van de gemeenschap, ten dienste van elkaar.’ ◆

Een uitgebreid videoportret van pater Benny is te zien via deze link: www.iamoneworld.com/benny. Hierin vraagt hij zich af voor welke voetbalclub Jezus zou supporteren, voor Anderlecht of Beveren!?!

31

Bedrijven veranderen van binnenuit Change agent met een bijzondere missie

Sociale innovatie sijpelt het bedrijfsleven binnen. Terwijl de social entrepreneur een eigen bedrijf runt, beweegt de social ‘intrapreneur’ zich binnen grote, commerciële organisaties. ‘Hun boodschap is inmiddels niet meer idealistisch, maar keiharde noodzaak’, stelt businessconsultant Patrice van Riemsdijk.

Tekst: Lilian Roos | Fotografie: Frank Groeliken

32

QPQ | 4 • 2010

Visie

33

Social intrapreneurs kijken kritisch naar de manier waarop zaken al jaren worden aangepakt binnen hun bedrijf.

Ze breken structuren en bedrijfsculturen open. Zulke tegengeluiden worden lang niet altijd op prijs gesteld.

De social intrapreneur is een ‘change agent’ met een bijzondere missie binnen een bedrijf. Hij wil verbeteringen aanbrengen

Dat biedt natuurlijk ook veiligheid?

‘Met een bedrijf in de rug je idealen doorvoeren, geeft inder-

binnen zijn organisatie, voor een uiteindelijk betere maatschap-

daad een aantal zekerheden. Zo kunnen werknemers een

pij. ‘Social intrapreneurs zijn gedreven mensen met passie

gestructureerde ontwikkeling doorlopen binnen een bedrijf.

en visie. Daarin verschillen ze niet van sociaal ondernemers’,

En als een bedrijf internationaal is, kunnen ze op een veilige

beschrijft Patrice van Riemsdijk. ‘Ze weten bovendien onder-

manier ervaringen opdoen in andere markten. Een sociaal

steuning te krijgen van het zittende management. Doordat ze

ondernemer heeft dat allemaal losgelaten en gaat volledig voor

in staat zijn voldoende medestanders te vinden, breidt de olie-

zijn ideaal. Maar social intrapreneurship vraagt op een andere

vlek van hun ideeën zich uit binnen de organisatie.’ Ze besluit:

manier lef. Binnen de bestaande patronen stellen zij vragen.

‘Kortom, ze kunnen goed navigeren binnen een bedrijfscultuur

Ze kijken kritisch naar de manier waarop zaken al jaren

én resultaten laten zien.’

worden aangepakt binnen hun bedrijf. Ze breken structuren en bedrijfsculturen open. Zulke tegengeluiden worden lang niet

Moeten ze door het navigeren niet te veel van hun idealen

altijd op prijs gesteld.’

inleveren?

‘Het is een keuze. Veranderingen binnen een bestaande en logge organisatie gaan meestal niet snel. Het vraagt een lange adem, maar de impact is groot. Multinationals hebben van alles

doende steun voor hun ideeën?

‘Social intrapreneurs helpen de maatschappelijke problemen

te bieden, zoals kennis, professionaliteit en internationale dis-

- waar we met zijn allen mee geconfronteerd worden - op te

tributienetwerken. Als een verandering doorzet, kan het bereik

lossen. De boodschap die zij brengen, is inmiddels niet meer

enorm zijn.

idealistisch, maar keiharde noodzaak. De rol van het bedrijfsleven

Dat is anders bij sociaal ondernemers. Zij bouwen een bedrijf

34

Vinden zij binnen een commerciële organisatie wel vol­

verandert. Het marktmechanisme dat we met elkaar

van onderaf op, hebben ideeën om de wereld te

hebben opgebouwd, werkt niet meer. In de westerse wereld

verbeteren en zijn daar creatief en innovatief in. Maar hoe zorg

hebben we alles. Maar als we niet duurzaam blijven produce-

je dat die innovatie op grote schaal wordt doorgevoerd? De

ren en de andere helft van de wereld geen kans krijgt op een

social intrapreneur heeft een hele organisatie achter zich.’

betere kwaliteit van leven, dan krijgen we steeds meer escala-

QPQ | 4 3 • 2010

Patrice van Riemsdijk In 1977 startte Patrice van Riemsdijk haar carrière bij KLM. Ze werkte in diverse marketingfuncties en coördineerde een wereldwijd kwaliteitsprogramma. In 1984 vertrok ze naar Hill & Knowlton, waar ze als senior consultant verantwoordelijk was voor diverse communicatiestrategieën. De overstap naar Social Venture Network (een internationaal netwerk van sociaal ondernemers) maakte ze in 1993, waar ze directeur werd van het Europese netwerk. Bij executive

search bureau Spencer Stuart ging ze in 1998 aan de slag als consultant. In 2002 en 2003 coördineerde ze projecten van CEO Panel (een groep van veertien multinationals die actief zijn in watermanagement) voor het derde

World Water Forum in Kyoto. Inmiddels werkt ze als Fellow voor managementadviesbureau Future Considerations, waar ze leerprogramma’s voor managers en toptalenten binnen multinationals faciliteert. Daarnaast is ze lid van de

International Supervisory Group van AIESEC, een internationale studentenorganisatie. En ze is voorzitter van The Hub in Amsterdam, een wereldwijd platform voor sociale innovatie en entrepreneurship.

35 35

Een gezond bedrijf zoekt de balans tussen werknemers die meedraaien binnen de bestaande patronen en werknemers die anders denken en patronen juist doorbreken. ties. Bedrijven beseffen steeds vaker dat het hun onderneming

inmiddels moeder van vier kinderen en voelde ik de behoefte er

verder brengt als ze behoeften afstemmen op wereldschaal.

meer voor hen te zijn. Destijds was ik een pionier als

Wanneer we niks doen aan de armoede, een belangrijke bron

carrièrevrouw. Ik vond het geweldig om me op mijn loopbaan

van ongelijke kansen, dan heb je geen markt. Er spelen dus ook

te richten. Dat was mijn manier om een bijdrage te leveren

onderliggende, commerciële belangen. Kijk naar de financiële

aan de maatschappij. Maar met een drukke baan kon ik geen

instellingen. Daarvan was de drijvende kracht altijd ‘veel geld

goede balans vinden. In die tijd kwam ik in aanraking met

verdienen’. Nu moet daar iets voor in de plaats komen, omdat

Social Venture Network, een internationaal netwerk van sociaal

ze het consumentenvertrouwen moeten terugwinnen. Maar

ondernemende bedrijven. Ik ging naar één van hun conferen-

natuurlijk blijft het een lastige boodschap, want het vraagt een

ties in Zwitserland, waar het bedrijfsleven, NGO’s als Novib

fundamentele omslag.’

en universiteiten als Nyenrode samen kwamen. Daar hoorde ik voor het eerst dat je niet alleen over de financiële kant kunt

Van Riemsdijk werkt op dit moment als Fellow voor management-

nadenken, maar ook kunt kijken naar het milieu en naar sociale

adviesbureau Future Considerations. ‘Ik faciliteer

perspectieven. Dat raakte me. Ik werd een van de eerste direc-

leerprogramma’s voor managers en toptalenten binnen

teuren van het netwerk in Europa. Ik stapte een nieuwe wereld

multinationals’, vertelt ze. ‘Binnen bedrijven proberen we

binnen, waar de passie van mensen centraal stond.’

social intrapreneurship en een nieuwe stijl van leidinggeven te stimuleren. Als wij bedrijven adviseren, is dat om ze een

Kon je zelf geen rol innemen als social intrapeneur binnen

bijdrage te laten leveren aan een betere wereld.’

het bedrijfsleven?

‘Toen ik in de jaren tachtig en negentig in het bedrijfs-

36

Voordat je je op een socialer vlak begaf, had je een aantal

leven werkte, was een rol als social intrapreneur ondenkbaar.

functies bij KLM en Hill & Knowlton. Wat heeft de omslag

Ik heb er veel geleerd, maar in die tijd was winst het enige wat

gestimuleerd?

telde. Van milieu of sociale motieven had ik nog nooit gehoord.

‘Ik had mijn laatste baan bij Hill & Knowlton opgegeven,

Tegenwoordig zoeken jonge mensen ‘zingeving’. Daar was ik

omdat ik het gevoel had dat ik iets miste. Bovendien was ik

me destijds niet van bewust – ik wist alleen dat ik wat miste.

QPQ | 4 • 2010

Toen ik aan de slag ging bij Social Venture Network, ontdekte ik pas wat ik had gemist. Het was toen echt pionieren. Een

En die verbinding probeer je nu te leggen.

‘Jazeker, ik geloof erg in samenwerking. Bij mijn werk voor

tijdschrift als QPQ over sociaal ondernemen was in die tijd een

Future Considerations breng ik twee extremen samen. Het geeft

droom. Dat soort projecten waren nog ver weg.’

mij voldoening om een bijdrage te leveren aan het leiderschap van nu. Ik maak managers bewuster van de kracht van jong

Dus je was direct volledig op je plek?

‘Niet volledig, want al gauw voelde ik wrijving. Sociaal onder-

talent binnen hun bedrijf. Op die manier zorg ik dat change agents de kans krijgen om zich te ontwikkelen en hun talenten

nemers zijn erg gedreven, maar kunnen daar ook in doorslaan.

te benutten. Het voedt me als mensen zo positief geïnspireerd

Ik was gewend met een rationele, professionele blik te kijken. Je

zijn. Veel change agents zijn actief in netwerken. Vaak hebben ze

moet een goed bedrijfsplan hebben, als je ergens wilt komen.

tijdens hun studie projecten gedaan in landen buiten Europa.

Een bedrijf moet tenslotte winstgevend zijn om iets te kunnen

Via netwerken onderhouden ze contact met elkaar. Ik ben

betekenen. Ik zag dat een aantal mensen hun idee niet konden

initiatiefnemer van het programma The Hub Social

delen. Het was hun idee, en het bleef hun idee. Ze stonden niet

Intrapeneurs, waarbij we change agents met elkaar in contact

open voor hoe hun idee nog beter gerealiseerd kon worden.

brengen. Ze kunnen ervaringen uitwisselen en steun bij elkaar

Tegenover grote bedrijven bestonden allerlei vooroordelen.

vinden. Dat biedt inspiratie en vergroot hun impact.’

Ik stelde daarbij vragen en wilde feiten horen. Dat was een moeilijke discussie, want daarmee week ik af van de passie.

Waarom is het zo belangrijk dat bedrijven social

Dat was toen. Toch geldt nog steeds dat sociaal ondernemers

intrapreneurship stimuleren?

waanzinnig veel passie hebben, maar niet altijd over voldoende

‘Medewerkers moeten het gevoel hebben dat ze hun idea-

kennis beschikken om een goed businessmodel te schrijven.

len kwijt kunnen in hun werk. Als change agents die kans niet

Daarom is samenwerken belangrijk. Social intrapreneurs

krijgen, vertrekken ze. Dan verliest een bedrijf getalenteerde

moeten beseffen dat ze niet op zichzelf staan. En dat geldt ook

krachten. Jonge, gedreven mensen kijken of een bedrijf bij

voor sociaal ondernemers – zij moeten evenmin denken dat zij

hen past, geld is niet langer de enige drijfveer. Belangrijker is

de enigen zijn die de wereld kunnen verbeteren.’

de vraag of er binnen het bedrijf ruimte is voor creativiteit en

37 37

dĂŠ webshop voor eco chique cosmetica

www.ecofavourites.nl of 0900-ecofavs

Social intrapreneurs helpen de maat­ schappelijke problemen - waar we met zijn allen mee geconfronteerd worden - op te lossen. inspiratie. De jonge generatie wil kansen krijgen binnen de organisatie. En ze houden van uitdagingen en vrijheid. Een gezond bedrijf zoekt de balans tussen werknemers die meedraaien binnen de bestaande patronen en werknemers die anders denken en patronen juist doorbreken. Daarom moeten bedrijven kijken hoe ze social intrapreneurs kunnen ondersteunen en initiatieven belonen.’

Van Riemsdijk schreef samen met economiestudent Eske Scavenius het boek ‘Jij maakt het verschil’. Ze interviewden leiders die op uiteenlopende gebieden hun sporen hebben verdiend. Van Riemsdijk: ‘Centraal stond de vraag wat hedendaags leiderschap nodig heeft. Hoe kijkt de jonge generatie tegen leiderschap aan? Hoe motiveren organisaties jonge mensen? De behoefte aan zingeving kwam als belangrijk punt naar voren. Verder kan een goede samenwerking tussen jong en oud veel opleveren. Maar helaas is er niet altijd voldoende begrip tussen de verschillende generaties. Mijn generatie brengt ervaring binnen, maar dertigers hebben hun eigen kracht. Zij hebben een andere manier van denken en werken.

Zo weten zij meer op technologisch gebied. De digitale ontwikkelingen gaan snel – mijn generatie kan dat niet meer zo snel opnemen. Een houding van ‘ik ben ouder dus ik weet het allemaal’ past niet meer. We moeten elkaar aanvullen. In deze tijd komt er veel informatie op ons af – meestal negatieve berichten.

39

40

QPQ | 4 • 2010

Bewust leven is het besluit om de dingen niet meer alleen voor jezelf te doen, maar voor een groter geheel.

Social intrapreneurs in de bankwereld Jonge bankiers willen weer trots zijn op hun vak Het bankenstelsel zoals het is, past niet meer. Dat vindt een groep jonge bankiers. Ze verenigden zich onder de naam FIER, omdat ze weer ‘fier’ willen zijn op hun vak.

De reputatie van de financiële sector is de afgelopen tijd zwaar beschadigd. ‘Bankieren was na de crisis in plaats van een eerzaam beroep, ineens een half malafide bezigheid’, aldus Marijn Wiersma, werkzaam bij de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO en één van de initiatiefnemers van FIER. ‘We moeten het vertrouwen terugwinnen.’

Begin 2009 kwamen tien social intrapreneurs van grote banken voor het

We moeten continue selecteren, want het is onmogelijk alle pro-

eerst bij elkaar. ‘We waren het erover eens dat de banken weer menselijker

blemen van de wereld op te lossen. De jonge generatie is goed in

moesten worden’, vertelt Wiersma. ‘Niet méér regels en controle, maar

staat om te kiezen. Dertigers pakken datgene op dat zij kunnen

een gedragsverandering kan de bankwereld verbeteren.’ Al gauw breidde

beïnvloeden.’

de groep zich uit en inmiddels bestaat de ‘harde kern’ uit zo’n twintig bankiers. Wiersma: ‘We zijn tussen de 35 en 45 jaar en werkzaam in het

Past social intrapreneurship daarom misschien typisch bij

middenkader – de volgende generatie leiders dus.’

de jonge generatie?

FIER organiseerde een ontmoeting met de bankentop. ‘Dat was verras-

‘De pragmatische vorm van idealisme past inderdaad bij de

send’, blikt Wiersma terug. ‘De CEO’s waren erg open. Ze zijn gewend

dertigers van nu. Veel dertigers hebben een verantwoorde licht-

om te denken langs concurrentielijnen, maar tijdens onze bijeenkomst

heid, zijn bewust op een speelse manier. Ze willen genieten van

praatten ze over gezamenlijke verantwoordelijkheden: duurzaamheid en

het leven, maar denken ook na over de consequenties. In de tijd

gevolgen op de lange termijn. Ze vonden het erg inspirerend. Het verzoek

dat ik voor Social Venture Network werkte, verkochten super-

voor een volgende bijeenkomst kwam dan ook van de CEO’s zelf.’

markten nauwelijks biologische producten. Inmiddels is het de

Maar wat moet er nu precies veranderen binnen de bankwereld? Wiersma:

gewoonste zaak. Het startpunt is dus heel anders. Wij moesten

‘We gaan uit van de vier D’s: dienend, duidelijk, duurzaam en divers. Eén

echt wat omwoelen. Daarnaast zijn wij opgevoed met strakke

van de ideeën is een onderscheid tussen ‘gutsbanken’ en ‘nutsbanken’.

regels, terwijl we met onze kinderen meer overleggen. Zij zien

Personen en instellingen die financiële risico’s willen nemen, zouden

daardoor meer mogelijkheden. De jonge generatie kent meer

gescheiden moeten worden van de klanten die hun geld gewoon veilig

baanbrekende oplossingen dan wij destijds en gaat daar

willen wegzetten.’ Wiersma vertelt dat het niet hun opzet is om concrete

pragmatisch mee aan de slag.

oplossingen te bedenken. ‘We willen vooral de discussie en het bewustzijn

In het westen worden we daarnaast steeds bewuster. Wat eet

aanwakkeren dat er iets moet veranderen. Wat we doen, werkt aanstekelijk.

ik eigenlijk? Wat adem ik in? Wat gebruik of draag ik? Hoe is

Mensen zien dat het kan. Daardoor staan steeds meer social intrapreneurs

dat tot stand gekomen? Wat is mijn levensstijl? Ook bedrijven

op binnen de banken.’

leggen daar meer de nadruk op. Bewust leven is het besluit

Weerstand ondervond de groep eigenlijk alleen in het begin. Wiersma:

om de dingen niet meer alleen voor jezelf te doen, maar voor

‘Banken waren in eerste instantie bang om hun naam te verbinden aan

een groter geheel. Dat kan van alles zijn. Dat bepaalt iedereen

FIER, maar inmiddels is het een pré als je initiatiefnemer bent van FIER.’

voor zichzelf. Je kunt de wereld radicaal willen verbeteren, of

Toch zijn oude patronen hardnekkig als er echt iets moet veranderen. ‘Dat

er vooral voor je familie willen zijn. Iedereen kan op een eigen

is de weerstand die elke social intrapreneur ondervindt. Maar veranderen is

manier iets bijdragen.’ ◆

noodzakelijk. Anders gaat deze sector ten onder.’

41

Door je oogharen

Ooit heb ik serieus les gehad in ‘brainstormen’. Als onderdeel van een practicum communicatieve vaardigheden tijdens mijn studie Psychologie. Met zijn allen in zo’n warm zaaltje, verlicht met TL-buizen, zodat iedereen eruit ziet alsof hij een zwaar virus onder de leden heeft. Zoveel mogelijk creatieve ideeën

Tekst: Annemarie de Jong

bedenken, was de opdracht. Waarvoor, weet ik niet meer. Ik herinner me vooral dat we erg druk waren met het plakken van gele memo’s op witte vellen aan de muur. Om zoveel mogelijk creativiteit en vernieuwing te genereren was het van belang dat alles gezegd kon worden zonder dat daar direct kritische vragen, ‘ja-maars’ en andere crea-killers op volgen. ‘De kritiekloze fase’ werd hét mantra uit die sessie. Essentiële kennis en ervaring om later, als we een echte baan hadden als facilitator, zo’n brainstormsessie binnen bedrijven te begeleiden, zo werd ons voorgespiegeld.

Het leek me wel wat, om later als ik groot zou zijn avonden door te halen in een zaal met allemaal belangrijke mannen en vrouwen in pakken en opengeklapte dozen met lauwe pizza, op zoek naar dat ene, gouden idee. Het waren de jaren ’90 en het bedrijfsleven leek me het summum van glamour. Alleen zag ik mezelf dat nog niet zo doen met die memo’s en die kritiekloze fase.

Annemarie de Jong is directeur van De Baak Change en columniste bij het Financieele Dagblad. Voor QPQ schrijft ze over de nieuwe tijd. annemarie@betterfuture.nl

42

QPQ | 4 • 2010

Column

Van creativiteit is me uit dat practicum

achterover te leunen en in woord of beeld te

weinig bijgebleven, wel van de ‘flatliner’ waar

brengen wat je hoort, ziet en meemaakt. Wat

mijn anders zo associatieve geest in veranderde.

zijn de nieuwsstromen als je door je oogharen

Dat ik op dat moment met allerlei reuze ver-

de kranten en nieuwssites van de laatste tijd

nieuwende inzichten moest komen, zonder

bekijkt? Welke woorden hoor je ineens, terwijl

me te laten (af)leiden door de leuke, grappige

ze je eerder nooit zo opvielen? Welke emotie

en vaak ook onzinnige ideeën van de mensen

of sfeer overheerst in de gesprekken die je

om me heen, werkte bij mij nogal averechts.

voert of opvangt om je heen? Dat vraagt juist

Die kritiekloze fase leek eeuwen te duren.

om een kritische blik.

Nu, vijftien werkervaringjaren verder, ben ik

Twee jaar nadat ik zelf bij Otto Scharmer een

eruit. Het is de kunst om niet zelf in het wilde

inspirerende week met zeventig mensen van

weg te willen innoveren, maar te horen, voe-

over de hele wereld meemaakte, gaan een

len, ruiken waar de vernieuwing ontstaat en

paar van mijn collega’s. Aan het programma is

dáár op aan te sluiten. ‘Listen what’s calling

niets veranderd. Zelfs de film die toen al niet

you, what’s waiting to emerge’, noemt Otto

nieuw en tamelijk over de top was, staat nog

Scharmer dat in zijn boek Theory U; leading

geprogrammeerd. Otto doet wat hij zegt: hij

the future as it emerges. Zo krijgen volgens

biedt de kaders, zodat je zelf kunt waarnemen

hem wezenlijke vernieuwingen gestalte.

waar vernieuwing ontstaat. De toekomst is er al. Gewoon een kwestie van goed opletten.

Meebewegen op kleine golven die ontstaan. Dat doe je dag in, dag uit, zonder dat je er erg in hebt. Door af en toe ontspannen

Het waren de jaren ‘90 en het bedrijfsleven leek me het summum van glamour.

43

44

QPQ | 4 • 2010

180º

‘De enige manier waarop jij gelukkig wordt én iets voor de doelgroep kan betekenen, is door voor jezelf te beginnen.’

Isabelle Zumbrink (31) is oprichter van projectbureau Vlinder. Daarmee ontwikkelt en coördineert ze sociaal-artistieke projecten voor jonge mensen in een kwetsbare positie.

Tekst: Eva Prins | Fotografie: Frank Groeliken ‘Ik heb de opleidingen fotografie en culturele en maatschappelijke

Een paar weken heb ik er over nagedacht. Ik was zwanger van mijn

vorming gedaan. In mijn laatste baan was ik jongeren- en meidenwer-

tweede kind en mijn contract liep af. Dat maakte de stap makkelijker.

ker. Leuk werk, maar ik vond de welzijnsorganisatie zo traag en log.

In juni 2008 ben ik met projectbureau Vlinder begonnen.

Ik had veel ideeën voor creatieve projecten, maar kreeg die nauwelijks

Ik werk nu vooral nog in opdracht van sociale en culturele organi-

van de grond. Dat frustreerde me en maakte dat ik me afvroeg of ik

saties, maar daarnaast ben ik bezig om ‘Het Huis van de Vlinders’

het niet zelf moest gaan doen. Als fotograaf was ik al eens

op te zetten: een duurzaam modebedrijf waar jaarlijks dertig jonge,

zelfstandig ondernemer geweest en dat was toen, vooral financieel,

Utrechtse vrouwen met een afstand tot de arbeidsmarkt werkervaring

niet goed bevallen.

op kunnen doen. Een commercieel bedrijf moet het worden, in een

Wat mij uiteindelijk toch het zetje heeft gegeven om weer voor

sociaal jasje. Ik vind het heerlijk dat dit nu kan: eigen ideeën uitwer-

zelfstandig ondernemerschap te kiezen, is dat zowel mijn man als een

ken en samenwerken met bedrijven en organisaties om iets neer te

goede werkrelatie zeiden: ‘De enige manier waarop jij gelukkig wordt én

zetten voor kwetsbare, jonge mensen.’ ◆

iets voor de doelgroep kan betekenen, is door voor jezelf te beginnen.’

Wil jij ook je verhaal vertellen? Mail naar: petra@qpq-magazine.nl

45 45

Deskundigen worstelen met containerbegrip ‘innovatie’.

Innoveren is risico incasseren

Innoveren doe je door succesvol een vernieuwing te introduceren. En er hoeft geen geld mee gemoeid te zijn. Kleinere sociaal ondernemers moeten wel groter gaan denken.

Tekst: Jolanda Breur

46

QPQ | 4 • 2010

THEMA: innovatie

47

48

QPQ | 4 • 2010

Innovatie is enorm subjectief. Wat ergens anders in de wereld nieuw en waardevol is, kan hier al honderd jaar oud zijn.

Zuchtend bekijkt professor Nooteboom het nieuwe regeerak-

zien hun omzet, productiviteit of maatschappelijke waarde stij-

koord. ‘Ze gaan weer het foute pad op.’ De hoogleraar innova-

gen. En met een grote stap. ‘Innoverende ondernemers maken

tiebeleid, die eerder regeringen adviseerde over zijn vakgebied,

een schaalsprong. Je pakt zowel productie of dienst, markt-

geeft het op. ‘Heilloos. Ze zetten in op zogeheten

benadering en organisatie anders aan. Het moet een beetje

topgebieden, bevoordelen sectoren als water en energie. En che-

pijn doen, anders is het geen innovatie.’ De directeur beaamt

mie; dat is een lobby van DSM geweest.’ Maar innovaties, zegt

dat een schaalsprong relatief is. ‘Voor Philips is dat een nieuw

Bart Nooteboom, werkzaam aan de Universiteit van Tilburg,

marktaandeel veroveren met een kersvers product. Voor een

kunnen uit elke branche voortkomen. ‘En dan staat hier ook

mkb’er een bestaand product afzetten op een nieuwe regionale

nog dat de overheid enkel subsidies verstrekt voor succesvolle

markt.’

innovaties.’ Een paradox, volgens hem, want onzekerheid over

Ook succes is relatief, meent Nooteboom. Hoe lang moet een

de afloop is inherent aan innoveren. Slechts twee op de tien

innovatie op de markt circuleren om succesvol te heten, vraagt

innovatiepogingen slaagt. Bovendien past het circus van voor-

hij zich af. Wat als de concurrent na een maand met een beter

waarden en regelgeving rond subsidies niet bij de broodnodige

product komt? Een succesvolle introductie geeft wel het ver-

speelruimte om te vernieuwen.

schil aan tussen innovatie en inventie – enkel de vondst. ‘En hoe radicaal is de innovatie? Het draait om de kern van dienst

Niet te klein Het is niet vreemd dat de overheid worstelt met de invulling

of product. Dus hetzelfde waspoeder in een nieuwe verpakking: nee.’ Waar Van Staalduinen de schaalsprong en de

van innovatie. Een deugdelijke definitie voor het begrip bestaat

grotere toegevoegde waarde van de onderneming benadrukt,

niet. Piet van Staalduinen waagt zich er niet eens aan, ondanks

vindt Nooteboom de graad van vernieuwing belangrijk. En de

dat hij aan het hoofd staat van Syntens, een innovatienetwerk

invloed op bestaande producten. ‘Met de opkomst van Google

voor ondernemers. Een vernieuwing met succes introduceren,

zijn beschikbare zoekhulpmiddelen als encyclopedieën en bibli-

want in deze gangbare, globale omschrijving kan ook hij zich

otheekfuncties onbelangrijker geworden of zelfs verdwenen.

vinden. Volgens hem gaat het daarbij wel om vernieuwingen die

Ook artsen hebben er last van. Patiënten menen zelf te weten

de marktpositie van een bedrijf of organisatie versterken. Ze

wat ze mankeren na wat googelen.’

49

Markt overbodig

ontwikkelt het systeem zich, zonder prijskaartje.’ Innovatief,

Het begint allemaal met een goed idee. Noodzakelijk, volgens

zegt Van Staalduinen, maar geen innovatie. ‘Ik mis de marktge-

Erik Stam, maar niet voldoende. De toepassing van het idee en

richtheid en schaalsprong. Als je een begrip als innovatie scher-

de acceptatie daarvan zijn minstens zo belangrijk. Stam, hoofd-

per wil krijgen, leg je de criterialat wat hoger.’

docent ondernemerschap en innovatie aan Universiteit Utrecht,

Toch, meent Stam, zit onze welvaartstijging naast marktme-

ziet succesvolle introductie op een markt slechts als één vorm

chanismen vooral in het bedenken van nieuwe oplossingen voor

van innoveren. Deze economische variant is wel de meest

problemen. ‘Dat is innovatie, op een nieuwe manier bestaande

gebruikelijke, zegt hij. Toch kun je innoveren zonder markt.

middelen inzetten en zo nieuwe waarde creëren.’ Het heeft vol-

‘Die mooie vondst kan ook een wetenschappelijke theorie zijn.

gens hem geen zin om de definitie te verscherpen. ‘Innovatie

Zodra de wetenschappelijke gemeenschap deze theorie toepast,

is enorm subjectief. Wat nieuw en waardevol is, hangt van tijd

accepteert en verspreid via haar tijdschriften, is er sprake van

en plaats af. Innovaties in een ander deel van de wereld kunnen

een innovatie.’ Hij noemt ook Linux, een gratis besturings-

hier al honderd jaar oud zijn.’

systeem voor pc’s. ‘De software is van een gebruikersgemeenschap die naar oplossingen zoekt voor problemen in de bestaande programmatuur. Wanneer andere gebruikers jouw oplossing toepassen en accepteren, wordt ze onderdeel van Linux. Zo

50

QPQ | 4 • 2010

Grootschalige oplossingen Riskante innovaties komen meestal van kleine ondernemingen, weet Nooteboom. ‘Neem microcomputers. Apple begon

Innovatie begint met een goed idee. Maar dat is niet voldoende. De toepassing en de acceptatie van het idee zijn minstens zo belangrijk.

in een schuur en IBM miste aanvankelijk de boot. Bij succes

de race verliezen. Hier kun je voor kiezen, want worden we

nemen grotere bedrijven het over, zoals Philips met de led-

gelukkiger van steeds weer nieuwe producten kopen? Dan moe-

lamp.’ Hij vindt het enthousiasme bij de kleinere bedrijven

ten we wel accepteren dat we welvaart inleveren.’

‘fantastisch’, maar om te innoveren moeten ze meer samenwer-

‘Je moet mee,’ vindt Van Staalduinen, ‘dat is het spel. We

ken. ‘In je eentje red je het niet.’ Erik Stam ziet sociaal onder-

kunnen niet collectief zeggen: laat maar. Dan zijn we die auto

nemerschap en het aantal ZZP’ers explosief toenemen. ‘Ze

op de vluchtstrook waar iedereen voorbij raast. Je wordt niet

hebben meer ruimte en autonomie om te vernieuwen, maar ze

meer gezien en gehoord, je doet er niet meer toe. De onder-

lijken niet ambitieus genoeg om hun product goed in de markt

nemers die ik ken, houden daar niet van. De economie is een

of de maatschappij te zetten.’ Hij pleit voor coalities van kleine

verzameling drijfveren van individuen die het slimmer en

(sociale) ondernemingen. ‘Kennis bundelen en de samenleving

beter denken te kunnen. Ertoe willen doen zit diep in de mens

bestormen met grootschaliger oplossingen.’

gebakken.’ ◆

Ertoe doen ‘Als Nederland niet innoveert, drukt de productie in andere landen ons weg’, stelt Nooteboom. ‘Maar innoveren heeft iets hysterisch. We doen het omdat anderen het doen en we anders

51 51

n i g a m i in 52

QPQ | 4 • 2010

leidt op

THEMA: INNOVATIE

s e o r e h lgen Tekst: Roos Menkhorst en Catrien Spijkerman | Fotografie: Marius Roos

o v n e m o r d

53 53

Bij de opleiding Imaginheroes worden studenten opgeleid hun dromen en die van anderen te verwezen­lijken. Geen verplichte boeken en tentamens, maar opdrachten voor échte opdrachtgevers. Zo leren studenten in drie jaar tijd hoe je een unieke beleving kunt creëren. ‘Ik sta nu stil bij wat ik zelf wil. Wat ik écht wil.’

Het is negen uur ’s ochtends, in een lokaal van de Hogeschool

binnenkomen en maken ze samen met de opdrachtgever

Breda wordt de volumeknop opengedraaid. Tien studenten

concreet wat verwacht wordt. Vervolgens besteden ze de

staan in een kringetje, één van hen begint een dansje. De ande-

opdracht uit aan medestudenten of ze doen het zelf.

ren volgen zonder aarzelen. Als het ritme van de muziek verandert, zet een boomlange jongen een nieuwe danspas in.

De twee twintigers zitten in hun kantoortje. Dietz: ‘We werken op dit moment aan een opdracht voor Brabant Culturele

Dit is geen ochtendgymnastiek of studentengrap. Hier wordt

Hoofdstad. Het is de bedoeling dat vijf steden in Brabant in

lesgegeven in creatief leiderschap. De workshop is onderdeel van

2018 samen de Culturele Hoofdstad van Europa worden en

Imaginheroes, een driejarige bacheloropleiding die valt onder

wij werken de plannen hiervoor uit.’ Zo zetten de twee samen

de hbo-studie Vrijetijdsmanagement. Per jaar worden ongeveer

het Hoofdstadcafé op. Veeke: ‘Dat zijn netwerkavonden voor

twintig studenten met een propedeuse Vrijetijdsmanagement

bedrijven in de culturele sector die iets kunnen bijdragen aan

geselecteerd. Het is één van de weinige opleidingen in

Brabant als culturele hoofdstad.’

Nederland waar studenten fulltime werken aan vraagstukken

De twee studenten pitchen nieuwe plannen bij hun opdracht-

die te maken hebben met sociaal ondernemerschap. Dit doen ze

gever en voeren die ook uit. Veeke: ‘De stichting Nederland in

door voor echte opdrachtgevers te werken.

Dialoog vroeg ons bijvoorbeeld een campagnetool voor ze te

‘More you for a better world’, staat groot op de muur van het

ontwikkelen. Wij bedachten een filmpje waarin een ronde tafel

lokaal geschreven. Docent Frank Crucq legt de groep dansende

door het land reist, als symbool voor de dialoog. De stichting

studenten uit: ‘Deze oefening gaat over de essentie van

was meteen enthousiast. Nu zijn we samen met de leerlingen

creatief leiderschap: wat wil ik zelf en wanneer pas ik me aan?

van het eerste jaar het filmpje aan het opnemen.’ Tijdens het

Na een tijdje hetzelfde pasje te dansen, voel je dat de energie

gesprek kijken de twee elkaar af en toe lachend aan, alsof ze

in de groep inzakt. Neem je de leiding en begin je een nieuwe

het zelf nog niet helemaal kunnen geloven. Dan wordt er op

dans? Of volg je de anderen? Je moet leren aanvoelen wanneer

de deur geklopt, een man in colbert en met een modieuze bril

het jouw moment is.’

komt binnen. ‘Sorry, we zijn nog even in bespreking’, vertelt Veeke de bezoeker. De deur gaat weer dicht. ‘Dat is onze

Net als in de echte wereld Imaginheroes heeft geen vast lesprogramma, er is geen

opdrachtgever van Brabant Culturele Hoofdstad. We hebben zo een afspraak’, legt hij uit.

verplichte literatuurlijst en er wordt geen enkel tentamen gehouden. De workshop creatief leiderschap is één van de wei-

54

Dietz vertelt dat het net is als in de echte wereld. ‘Bij andere

nige lessen. ‘Het is vraaggestuurd onderwijs, je leert in de prak-

opleidingen schrijf je plannen die nooit worden gerealiseerd,

tijk,’ licht hoofd van de opleiding Youp Selen toe in de kantine.

dat is hier echt anders.’ Ze zien zichzelf dan ook niet meer

Hij is samen met Frank Crucq het brein achter Imaginheroes.

echt als studenten. Veeke: ‘Je moet discipline hebben. Ik heb

Hoe Imaginheroes precies werkt, laten tweedejaars studen-

niet meer het studentenleven van toen ik nog in het eerste jaar

ten Maarten Veeke (23) en Danielle Dietz (21) zien. Binnen de

Vrijetijdsmanagement zat. Als je om negen uur ’s ochtends een

opleiding hebben zij hun eigen bedrijf opgezet: Imaginheroes

afspraak met een klant hebt, ga je de avond ervoor écht niet

projectLAB. Voor Imaginheroes bekijken zij de opdrachten die

stappen. Je moet je katers nu inplannen’, grapt hij.

QPQ | 4 • 2010

Eerstejaars studenten schrijven tijdens een workshop met gekleurde viltstiften hun doelen en dromen op een poster.

Wat wordt mijn stempel op de wereld?

55

56

QPQ | 4 • 2010

Het is net als in de echte wereld.

Bij andere oplei­ dingen schrijf je plannen die nooit worden gerealiseerd, dat is hier echt anders.

‘Die entertainmentsfeer voerde in de opleiding steeds meer de overhand, terwijl vrije tijd om zoveel meer gaat dan alleen housefeesten en dinnershows.’ Met die geschiedenis is het dus niet zo gek dat op deze plek een opleiding tot sociaal ondernemer is ontstaan, besluit Selen.

Toen ruim drie jaar geleden binnen de opleiding Vrijetijdmanagement een pilot – die opleidde tot wereldleiders – een nieuwe leiding en een nieuwe koers nodig had, vroeg de directie van de Hogeschool Selen en Crucq naar hun plannen. Dat was het startpunt van Imaginheroes. Selen: ‘Bij Imaginheroes willen we de studenten leren hoe je mensen weer écht kun raken. Dat doen we door imagineering: Het creëren van een beleving. Met alleen kennis redden we de wereld niet, je moet het voelen. Dan pas breng je een verandering teweeg.’

Buiten de kaders Dance events voor doven zijn een goed voorbeeld van Imagineering, vindt Selen. ‘Het lijkt onmogelijk omdat doven immers geen muziek kunnen horen. Maar door tonen te koppelen aan kleuren en de muziek te vergezellen van geuren, of smaakjes uit te delen bij een bepaald liedje, kunnen dove mensen zo’n evenement toch beleven.’

Om zoiets te verzinnen, moet je buiten de kaders denken, zegt Selen. ‘En dat is precies wat we onze studenten willen leren.’

Soms is het dan nodig om voorbij te gaan aan de wetenschap en bewezen wetmatigheden. ‘Zo hebben we vorig jaar in opdracht van een school voor gehandicapte kinderen het plan silent talent bedacht. Wij zijn met de hele klas drie dagen naar die school

Vuur in de ogen Organisaties die hun lot in handen leggen van een groep twin-

gegaan en hebben de leerlingen, onderwijzers en mensen uit de buurt geïnterviewd. We ontdekten dat de omgeving van de kin-

tigers met dromen. Hoe is het zo ver gekomen? Selen, een van

deren hun beperkingen benadrukte.’ Selen vertelt dat bij con-

de twee oprichters: ‘Frank en ik gaven al les aan de opleiding

certen bijvoorbeeld speciale plekken vooraan zijn gereserveerd

Vrijetijdsmanagement. Ieder jaar studeerden bijna tweehonderd

voor mensen in een rolstoel en dat dát juist de nadruk legt

studenten af. Daar zaten ongeveer twintig mensen tussen bij

op mensen met een rolstoel. ‘Ook het gedrag van de onderwij-

wie ik het vuur in de ogen zag. Studenten waarvan je weet dat

zers was onbewust zo. Wij bedachten een concept waarbij juist

die wat willen, dat ze mooie dingen gaan doen.’ Crucq en Selen

hun talenten worden benadrukt. Richt je aandacht dus op het

vroegen zich af of ze die studenten genoeg konden bieden.

talent, niet op de beperking.’ De studenten hadden geen erva-

Ze spraken één keer per week in de kroeg af om samen

ring met de doelgroep en maakten geen gebruik van theorieën

op bierviltjes te schrijven hoe goed onderwijs er volgens

over de ontwikkeling van kinderen uit de psychologie of

hen moest uitzien. Selen: ‘Langzamerhand ontstond zo

pedagogiek. Bestaande denkkaders kunnen juist beperkend

het plan voor Imaginheroes. De beide heren meenden dat

werken, meent Selen. ‘Kijk, ik heb zelf ook een onderwijs-

Vrijetijdsmanagement weer terug moest naar de oorsprong.

achtergrond’. zegt hij, ‘maar toen ik Imaginheroes bedacht, ben

‘Ooit had de opleiding een sociale insteek. Neem de Efteling,

ik juist niet van onderwijskunde uitgegaan. Dan kom je vast te

die is opgericht voor arbeiders van een aantal schoenenfabrie-

zitten in toetsingsmogelijkheden, afvinklijstjes en punten-

ken in de regio. Het idee was dat de arbeiders buiten de fabriek

systemen. Dan creëer je studenten die een boek lezen ‘omdat

ook wat moesten beleven.’ Inmiddels, zo vertelt Selen, is de

het moet’, studenten die calculerend te werk gaan en een zes

vrijetijdssector uitgegroeid tot een grote entertainmentfabriek.

halen omdat ze dan zo weer een vier komma nog wat kunnen

57

Het innovatieniveau van Nederland Nederland heeft een groot innovatiepotentieel, maar benut het onvoldoen-

eindigen wat dat betreft in de top honderd. In de algemene ranglijst komt

de. Dat blijkt uit cijfers van het World Economic Forum (WEF), dat jaarlijks een

echter geen enkele Nederlandse universiteit voor in de top honderd. Volgens

ranglijst publiceert van economische concurrentieposities. Het Nederlandse

de VSNU komt dit door een nieuw beoordelingssysteem, waarin investeringen

mondiale concurrentievermogen is weliswaar verbeterd – Nederland stijgt in

in de universiteiten een grotere rol spelen.

2010 ten opzichte van 2009 van de tiende naar de achtste plaats – maar die positie is niet te danken aan de innovatiescore. Op het gebied van innovatie

In vergelijking met het buitenland liggen investeringen in het Nederlands

neemt Nederland in WEF-ranglijst de dertiende plaats in. ‘Nederland blijft ach-

hoger onderwijs ver onder het internationale gemiddelde, zo blijkt uit de

ter op innovatie’, zegt professor Henk Volberda van de Erasmus Universiteit.

WEF-ranglijst. Niet alleen investeert de overheid relatief weinig, ook de

Hij had de leiding over de dataverzameling in Nederland. Een belangrijke oor-

bedrijven blijven achter. ‘Daar zit de andere kant van de kennisparadox’, zegt

zaak is de ‘Chinese muur’ tussen kennisinstellingen en bedrijven en het gebrek

Volberda. ‘Het onderwijs moet dichter naar het bedrijfsleven groeien, maar

aan kenniswerkers.

dat geldt andersom net zo goed. Bedrijven kijken nog te veel naar de korte termijn winstgevendheid van investeringen. Ze zouden meer moeten inves-

Volberda spreekt over de Nederlandse kennisparadox. ‘Onderwijs en innova-

teren in een lange termijn samenwerking met het onderwijs.’ Volberda pleit

tie gaan hand in hand. Om vernieuwende producten of diensten op de markt

voor onderlinge uitwisseling: meer stages bij bedrijven en meer mensen uit

te brengen, is kennis nodig. Er is in Nederland veel kennis, maar die wordt niet

het bedrijfsleven die les komen geven.

door de bedrijven geabsorbeerd.’ Qua kennisabsorbtie staat Nederland op de 25e plaats en dat leidt tot weinig innovatie, zegt Volberda. ‘Universitaire

Om die uitwisseling te bevorderen riep het Innovatieplatform van het

medewerkers worden bijvoorbeeld afgerekend op het aantal publicaties in

kabinet Balkenende de innovatievoucher in het leven. MKB-ondernemers die

wetenschappelijke toptijdschriften, maar die bladen worden alleen door

willen innoveren kunnen daarmee – gesubsidieerd – kennis inkopen of onder-

collega’s gelezen. Die kennis zou meer moeten worden overgedragen aan

zoeken uitzetten bij hogescholen, universiteiten en onderzoeksinstellingen.

en toegepast op bedrijven en de overheid.’

Een goed initiatief, vindt Volberda, maar een samenwerking moet niet ontstaan omdat je er toevallig overheidsgeld voor krijgt. ‘Beide partijen moeten

Uit de jaarlijkse Times Higher Education ranglijst blijkt dat Nederlandse universiteiten op het gebied van onderzoek goed scoren. Zes universiteiten

58

QPQ | 4 • 2010

het gevoel hebben dat ze er beter van worden, anders leidt het niet tot innovatie. Een goed voorbeeld is de Philips High Tech Campus in Eindhoven.’

halen. Ik wil ze juist laten beleven. ’Niet voor een zesje gaan Dat Imaginheroes vanuit een andere gedachte werkt, wil nog

Lifecoach In die vrijheid moeten de studenten wel worden gestuurd en

niet zeggen dat studenten na drie jaar zomaar een hbo-diploma

gecoacht. Zo vraagt Frank Crucq de eerstejaars studenten

krijgen. Selen verzekert dat een student Vrijetijdsmanagement

tijdens de workshop hun doelen en dromen op een poster te

over een aantal competenties moet beschikken. ‘Dus daar

schrijven. De studenten pakken gekleurde viltstiften en tekenen

moeten de Imaginheroes ook aan voldoen.’ Zo moeten de

hartjes en bloemetjes bij hun naam. ‘Wat wordt mijn stem-

studenten voor de competentie ‘marketing’ een product of

pel op de wereld? Ik wil mijn droom verder uitdiepen’, schrijft

evenement onder de aandacht kunnen brengen bij de doel-

Kashia Schel (19). ‘Ik wil meer zelfvertrouwen krijgen’, zet

groep, en volgens de competentie ‘onderzoek’ ze in staat zijn

Ilonka van Meenen (21). ‘Ik verwacht dat ik hier ga ontdekken

informatie te verzamelen die nodig is om goede beslissingen

wat mijn drive is’, zegt Olja Petkovic (19). Om dat te berei-

te nemen. Aan het einde van de opleiding presenteren de

ken, heeft ze voor de komende periode alvast een wekelijks

studenten aan de opleidingscommissie van de hogeschool wat

gesprek geregeld met Crucq. ‘Hij stelt goede vragen, waar-

ze geleerd hebben. De commissie bepaalt of de competenties

door ik zaken helder krijg. Eigenlijk is hij een soort lifecoach’,

behaald zijn en of ze hun bachelor-diploma krijgen.

zegt ze met een ernstige blik. In de paar weken dat Petkovic nu

De druk op de studenten ligt behoorlijk hoog, maar dat levert

bij Imaginheroes zit, is ze al veranderd, vertelt ze. ‘Het vorige

ook wat op, vindt Selen. ‘Per week krijg ik maar liefst drie à vier

schooljaar was ik een ander persoon. Ik was heel prestatiege-

verzoeken van bedrijven en organisaties. Iedere opdrachtgever

richt. Soms zat ik wel tot twaalf uur ’s nachts achter de boeken.

die met ons samenwerkt, komt ook weer terug.’ Omdat de stu-

Hier moet je meer nadenken voor je iets doet. Ik sta meer stil

denten voor echte opdrachtgevers werken, kunnen ze niet voor

bij wat ik zelf wil. Wat ik écht wil.’ Wat dat is, weet Petkovic

een zesje gaan, zegt Selen. ‘Je wilt natuurlijk niet afgaan voor

nog niet. Daarom heeft ze ook voor ImaginHeroes gekozen,

die potentiële opdrachtgever, dus je moet zorgen dat je goed

want: ‘hier mag álles’. Petkovic: ‘Doordat we met verschillende

weet waar je het over hebt. Dan moet je je wel inlezen, of te

echte opdrachten bezig zijn, kan ik ontdekken wat er bij mijn

rade gaan bij experts.’ De opleiding en de studenten gaan Selen

toekomst past. We mogen met ons team zelf bepalen of we een

aan het hart, maar meer nog hoopt hij dat hij met Imaginheroes

workshop over een bepaald onderwerp willen. Ik dacht dat ik

een oneindige ontwikkeling heeft ingezet. ‘Ik denk dat er steeds

misschien wel bij een bedrijf wil gaan werken dat shows organi-

meer generieke opleidingen komen waarbinnen de studenten

seert, theater met een diner erbij, bedrijfsuitjes.’ Het lijkt haar

weliswaar bepaalde competenties moeten halen, maar verder

leuk de cursus bedrijfsvoering te doen omdat ze wel van cijfers

vrij zijn om hun eigen pad uit te stippelen.’

houdt.

Imaginheroes heeft geen vast lesprogramma, er is geen verplichte literatuurlijst, en gaeen enkel tentamen. Het is vraaggestuurd onderwijs, je leert in de praktijk.

59

60

QPQ | 4 • 2010

Bij Imaginheroes leren we de studenten hoe je de mensen weer ĂŠcht raakt. Dat doen we door imagineering: Het creĂŤren van een beleving. Met alleen kennis redden we de wereld niet, je moet het voelen. Dan pas breng je een verandering te weeg.

61

62

QPQ | 4 • 2010

Balanceren Natuurlijk moeten de studenten maatschappelijk betrokken

ten enthousiast over de opdracht, geeft Selen toe. ‘Én ik kan er meer geld voor vragen. Imaginheroes is een dure opleiding,

zijn, maar het is niet erg als ze dromen van een carrière bij

tweederde wordt daarom betaald uit samenwerkingsverbanden

Disney, zegt Selen. ‘We zoeken niet naar de ideale student, we

met bedrijven en organisaties. Een opdracht als deze maakt het

zoeken het ideale team. Er moeten dus ook types tussen zitten

weer mogelijk om andere opdrachten die we heel graag willen,

die commercieel goed zijn.’ Ook voor hem is het moeilijk balan-

gratis te doen.’

ceren, geeft hij toe. ‘We werden gevraagd een shoppingevent in

Uiteindelijk draait het er bij Imaginheroes namelijk allemaal

Middelburg te organiseren. Ik vond dat een lastige beslissing.

om dat je doet wat je droom is, zegt student Maarten Veeke.

Het was duidelijk een commerciële opdracht, wat voegt dat

‘Wat maakt jou gelukkig? Dan moet je dát pad volgen. Een jaar

toe? Maar het gaat helemaal niet goed met Zeeland, de pro-

geleden dacht ik dat mijn toekomst bij Saab lag. Het bedrijf was

vincie loopt leeg. Jarenlang dacht men dat de toeristen tóch

bijna failliet en ik vond dat er een frisse wind doorheen moest.

wel kwamen, want er is immers zee. Maar zo werkt het niet

Die wind zou ik zijn, ik wilde allerlei marketingdingen voor hen

meer. Het shoppingevent stimuleert wellicht om op een andere

bedenken. Daar ben ik inmiddels op teruggekomen. Ik zit nu in

manier na te denken over toerisme in Zeeland. Zo bezien is het

een andere wereld.’ ◆

wél geschikt voor Imaginheroes.’ Bovendien waren de studen-

Andere opleidingen in sociaal ondernemerschap: Knowmads ‘We educate changemakers’, belooft de website. Knowmads is een éénjarige

Nyenrode Business University Ook een traditionele businessuniversiteit als Nyenrode besteedt tegen-

opleiding in Amsterdam. Studenten worden opgeleid tot leidinggevenden.

woordig aandacht aan sociaal ondernemerschap. Zo is sinds een paar jaar het

Centraal staat daarbij dat je je inzet voor een betere wereld. Na je afstuderen

vak social venturing entrepreneurship in het curriculum opgenomen, waarin

word je sociaal ondernemer of werk je aan projecten in een groot bedrijf.

studenten leren het klassieke ondernemen te combineren met activiteiten

Net als bij Imaginheroes kun je ontdekken waar je werkelijk toe in staat bent.

die ‘iets teruggeven aan de maatschappij’. De nadruk van de opleidingen aan

De studenten werken ook met echte opdrachten en klanten.

Nyenrode liggen nog steeds op winst maken.

www.knowmads.nl

Amsterdam Centre of entrepreneurship Deze opleiding aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) wil het ondernemersklimaat in Nederland bevorderen. De opleiding wordt gesponsord door

www.nyenrode.nl/facultyandresearch/nsve

Businessschool Tias Nimbas, verbonden aan de Universiteit van Tilburg Heeft sinds kort een ‘centrum voor bestuur van de maatschappelijke onder-

KPMG en Rabobank Amsterdam en werkt onder meer samen met de gemeen-

neming’. De cursussen die het centrum aanbiedt, richten zich op ervaren

te Amsterdam en EIM Onderzoek voor Bedrijf en Beleid. De nadruk ligt erg op

managers en toezichthouders in de not-for-profit en overheidssectoren.

het ondernemerschap en samenwerkingen tussen het bedrijfsleven en de

www.tiasnimbas.edu

universiteit. (Zie verderop in het katern voor meer informatie.)

Studentenvereniging SIFE, ‘Students in Free Enterprise’ Rotterdam School of Management Een businessschool aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Ook deze

SIFE is een internationale studentenorganisatie met 38.000 actieve studen­ ten in 47 landen. De studenten van SIFE doen projecten op het gebied van

opleiding is sterk verbonden met het bedrijfsleven, zowel op het gebied van

sociaal ondernemen. In samenwerking met het bedrijfsleven creëren de

onderzoek, als bij het recruiteren van talent. De nadruk ligt ook hier op het

teams economische kansen voor anderen door sociaal ondernemerschap.

ondernemerschap en minder op het sociale aspect daarvan.

Voor studenten is het ‘learning by doing’, vooral op het gebied van wer-

www.rsm.nl

ken in een team, besluitvaardigheid en ondernemerschap. Om de resultaten van elk SIFE-team te beoordelen, wordt in elk land jaarlijks een Nationale Competitie gehouden. In Nederland werken SIFE-teams onder andere samen met Unilever, Heineken, KPMG, ABN Amro, Philips, Schiphol, en TNT. www.sife.nl

63

Change in the City Tekst: Tatiana Glad

‘Innovation,’ Ted repeated, ‘it’s a state of mind.’

I was visiting some old friends the other day and we had a conversation about all the things that have changed – and have stayed the same – in our lives over the years. Reading Dr. Seuss to my friend’s 1½ year old reminded me of a time when I believed in Sneeches and Grinches, Cats in Hats and Truffula Trees, and when I wondered why I didn’t get green eggs and ham for breakfast at home. This is where my world of possibility began.

The etymology of the word innovation is from the Latin “to renew or change,” from in- “into” + novus “new”. In botany, it refers to when a newly formed shoot of a stem becomes independent by its parent axis dying off.

Reflecting on this, I found myself with some colleagues in a conversation about the kind of innovation we need to get us out of the problems we face these days in and around our cities. We talked about innovation as re-embracing the ‘old’, as re-using, and reintroducing ways that have worked in the past. About not cutting ourselves off from a lineage of learning while in continual pursuit of ‘the new’. Perhaps, to make new doesn’t always mean to make better.

And could we be inventing more of what is already there? Or has already been?

Green roofs, urban gardening, pendulum energy, windmills, local currencies, local communities, natural diapers, ecological housing… and more. Why is so much of our local

Tatiana Glad is a social entrepreneur and sustainability

innovation for sustainability looking back-

practitioner. She is a partner in two social enterprises,

wards to look forwards?

Engage! InterAct in The Netherlands and Waterlution

64

in Canada, and is co-initiator of The Hubs Amsterdam

Proofs of concept from times past give an

and Rotterdam. Passionate about how meaningful con-

evidence base for the cynics and justify plau-

versations can turn into meaningful action, Tatiana is

sibility for the investors, as we see the risk of

committed to offering what she can – and a little bit more

entrepreneurial ventures shift from the mul-

– towards a healthy and enterprising city.

tinational to a growing collective of individual

www.the-hub.net | tatiana.glad@the-hub.net

entrepreneurs who are pushing sustainabi-

QPQ | 4 • 2010

column

lity innovation forth. Hmm, could it be we –

social innovation, of change powered through

who have developed a capacity to continually

social networks and emerging new social

deliver smarter and faster technologies that

power structures.

have compromised our relationship with our ecosystem – are part of the solution?

So perhaps the nature of innovation is shifting itself. Into a culture of everyday change

Innovation is not just in the innovations

and not just exceptional invention. ‘There is

themselves – but in society innovating itself.

something going on around how we see the

Paul Hawken, author of Blessed Unrest, shares

world, the modern world as a single action’,

that he started to notice, ‘a movement that

says Indy Johar of 00:/ in London, an archi-

was becoming humanity’s immune respon-

tect and regeneration thought-leader. ‘I am

se to political corruption, economic disease

increasingly of the mindset that innovation is a

and ecological degradation, something unlike

tidal wave, a continuous and cumulative arc of

anything we have ever seen in terms of scale,

our collective acts for change. There is a mind

breadth and diversity. A more interconnec-

shift at the centre of this – the act of inno-

ted world facilitates trans-local transfer of

vating as moving from the transactional to in

efforts to push past typical norms and enables

everyday behaviours.’

change agents to more rapidly synthesise and apply radical ideas. Some say that the charac-

State of mind or mind shift, let us consider

ter of innovation these days is akin to Medieval

innovation as an everyday practice of possibi-

times; a period of significant technical and

lity...what are you making better today? ◆

Unless someone like you cares a whole awful lot, nothing is going to get better.

It’s not.

The Lorax 65

Waarom start-ups en multinationals niet zonder elkaar kunnen Vernieuwende ideeën komen sneller bovendrijven bij start-ups dan bij grote ondernemingen.

Innovatieve individuen hebben daar meestal meer ruimte om hun plannen uit te werken.

Toch kunnen kleine ondernemingen vaak niet zonder het geld, de kennis en het netwerk van grote bedrijven. ‘Zodra een start-up succes boekt, springen de grote jongens er op.’

Tekst: Maarten van der Schaaf Hoe ontstaat een briljant idee? Hoe komt het dat mensen een

66

len is het daar: het briljante idee.’ Johnson beschouwt een idee

geniale ingeving krijgen, opeens het licht zien en ‘Eureka!’-

als een netwerk. ‘In het brein bevruchten allerlei gedachten

roepend over straat rennen? Schrijver Steven Johnson dook vijf

elkaar. Tussen mensen onderling werkt dat precies hetzelfde.

jaar lang in de ontstaansgeschiedenis van innovatieve ideeën

Uitwisseling en verbinding heeft in de afgelopen 700 jaar voor

en ontdekte dat een briljant idee zelden plotseling uit de lucht

de belangrijkste innovaties gezorgd.’ Dat verklaart volgens

komt vallen. In zijn nieuwste boek Where good ideas come from

Johnson waarom de Britse koffiehuizen een centrale rol hebben

– the natural history of innovation stelt Johnson dat de incuba-

gespeeld in de ontstaansgeschiedenis van de Verlichting. Dat

tietijd van een goed idee soms tientallen jaren kan innemen.

was de plek waar de verschillende puzzelstukjes van goede idee-

‘In je hersenen ontmoeten allerlei gedachten elkaar. Wanneer

ën samenkwamen. ‘Chance favours the connected mind,’ aldus

die hersenspinsels op een gegeven moment op hun plek val-

Johnson.

QPQ | 4 • 2010

THEMA: innovatie Net als in de Britse koffiehuizen ontmoeten honderden mensen elkaar dagelijks binnen grote bedrijven. Toch komen daar relatief weinig innovatieve ideeën bovendrijven. ‘Er ontstaan wel ideeën binnen grote organisaties, maar veel plannen stranden door stroperigheid, bureaucratie en angst voor vernieuwing’, zegt Justin Jansen, professor Corporate Entrepreneurship aan de Rotterdam School of Management. ‘Tachtig procent van de ondernemingen beperkt zich het liefst tot de bestaande activiteiten. Ik schat dat wanneer er bij een grote club elk jaar honderd ideeën worden bedacht, er hooguit twee voldoende draagvlak verwerven en een serieuze kans krijgen binnen de organisatie.’ De overige ideeën raken in de vergetelheid of worden doorontwikkeld buiten de onderneming. Werknemers met een kansrijk idee – vaak ontwikkeld in de tijd van de baas – beginnen volgens Jansen in toenemende mate voor zichzelf.

‘Dat verklaart onder meer de toename van het aantal zelfstandig ondernemers zonder personeel.’

Weirdo’s & hobbyisten Volgens Jansen zouden grote bedrijven de braindrain kunnen voorkomen door hun werknemers meer ruimte te bieden om hun plannen uit te werken binnen het bedrijf. Uit de Innovatiemonitor, het innovatieonderzoek dat Jansen en zijn

In je hersenen ontmoeten allerlei gedachten elkaar.

Wanneer die hersenspinsels op een gegeven moment op hun plek vallen is het daar: het briljante idee. Tussen mensen onderling werkt dat precies hetzelfde.

collega’s jaarlijks uitvoeren, blijkt dat slechts 25 procent van de innovatiekracht van bedrijven wordt bepaald door investe-

satie is belangrijk. Ondernemingen zouden daarom meer

ringen in research en development. Sociale innovatie – flexibel

open moeten staan voor jobhoppers, vindt Jansen. ‘Nederlandse

organiseren, dynamisch managen en slim werken – zorgt voor

bedrijven zijn nog altijd wat angstig en argwanend voor werkne-

75 procent van het innovatieve vermogen van een organisa-

mers die de afgelopen tien jaar vijf bedrijven hebben versleten.

tie. Jansen: ‘Als een bedrijf haar innovatiekracht wil vergroten,

Dat zal wel een lastig type zijn, is vaak de heersende gedachte.’

moet het dus vooral investeren in de organisatiestructuur.’

Zonde, vindt hij, want nieuwe mensen brengen nieuwe ideeën en verfrissende inzichten mee. ‘In Silicon Valley is jobhoppen

De Rotterdamse hoogleraar constateert dus net als Steven

volstrekt normaal. Het is geen toeval dat The Valley de meest

Johnson dat innovatie plaats vindt op plekken waar nieuwe

innovatieve plek ter wereld is.’ Een divers personeelsbestand is

ideeën samenkomen. ‘Binnen organisaties gebeurt dat op de

essentieel, denkt Jansen. Hij noemt voorbeelden. ‘Je hebt weir-

snijvlakken van verschillende afdelingen en sectoren. Grote

do’s nodig, hobbyisten, die pas om elf uur ’s ochtends binnen-

bedrijven kunnen hun innovatiekracht dan ook vergroten door

komen en tot één uur ’s nachts doorwerken. Het zijn vaak types

verschillende organisatieonderdelen meer met elkaar te laten

die je liever niet aan je klanten wil voorstellen, maar broodno-

samenwerken. Ook zou - meer dan nu gebeurt - horizontaal

dig zijn voor het ontwikkelen van nieuwe ideeën.’ Anderzijds

gewerkt moeten worden in plaats van verticaal.’ Een manier om

kan je niet alleen maar innovatieve mensen gebruiken. ‘Je hebt

dat te promoten is bijvoorbeeld door vaker groepsbonussen in

een goede balans nodig. Mensen die ideeën verder ontwikkelen

te stellen in plaats van individuele beloningen. Jansen: ‘Vreemd

en op de markt brengen zijn net zo belangrijk. De investering in

genoeg zie je juist het omgekeerde gebeuren.’

innovatie moet immers ook ergens worden terugverdiend.’

Een andere manier waarop innovatie kan worden gestimuleerd, is door het personeelsbestand regelmatig aan te vullen en

Clusters, incubators en broedplaatsen

mensen na verloop van tijd op andere posities te laten werken.

Hoewel veel bedrijven binnen hun eigen organisatie nog te

‘Jobrotation zorgt voor nieuwe inzichten bij medewerkers. Ook

weinig doen om innovatie te stimuleren, organiseren ze in toe-

weten ze daardoor beter wat op andere afdelingen gebeurt en

nemende mate wel een innovatief klimaat om zich heen, signa-

zijn ze daar meer bij betrokken.’ Ook vers bloed in de organi-

leert Jansen. ‘Grote ondernemingen vestigen zich steeds vaker

67

Je hebt weirdo’s nodig, hobbyisten, die pas om elf uur ’s ochtends binnenkomen en tot één uur ’s nachts doorwerken. Het zijn vaak types die je liever niet aan je klanten wil voorstellen, maar broodnodig zijn voor het ontwikkelen van nieuwe ideeën. in de omgeving van start-ups, waardoor allerlei kennisclusters

iemand op het idee om een serious game te ontwikkelen om

ontstaan. Kijk maar naar het Leidse Bio Sciencecluster of de

fatale fouten in de operatiekamer te voorkomen.’ Met de game

High Tech Campus in Eindhoven. Daarnaast zie je natuurlijk

kunnen chirurgen en assistenten vaardigheden worden aange-

de opkomst van creatieve broedplaatsen en incubators waar

leerd om beter op elkaar ingespeeld raken en grote missers te

veel kleine bedrijven bij elkaar zitten. Dat is echt een trend.’

voorkomen. Jansen: ‘Met de ontwikkeling van zo’n trainings-

Net als de kruisbestuiving in de koffiehuizen in de tijd van de

programma wordt een totaal nieuwe markt aangeboord. Zo’n

Verlichting, werpen de 21ste-eeuwse bedrijvenclusters hun

project valt volledig buiten de focus van de onderneming, maar

vruchten af. Toen Philips in 2003 haar technologiecampus

krijgt toch draagvlak binnen de organisatie.’

opengooide voor andere bedrijven, stroomden de geïnteresseer-

Innovatie draait overigens lang niet altijd om een geniaal

den toe. Inmiddels zijn er meer dan negentig high tech-insti-

idee, stelt Marco Van Kerkhoven. Hij is promovendus aan de

tuten en bedrijven gevestigd op het terrein, waaronder ruim

Universiteit Utrecht en eindredacteur van online innovatiema-

veertig start-ups. Bijna vijftig procent van alle patentaanvragen

gazine Sync. ‘Veel zogenaamd nieuwe ideeën bestaan al lang.

in Nederland worden op het terrein in Eindhoven bedacht en

Neem Marqt, de supermarktketen waar producten worden ver-

ontwikkeld. Niet voor niets kwam als conclusie uit een studie

kocht die met oog voor mens, dier en milieu zijn geproduceerd.’

die het ministerie van Economische Zaken begin dit jaar liet

Van Kerkhoven zegt dat het idee dat mensen eerlijk, gezond en

uitvoeren, dat de bedrijvenclusters in Leiden en Eindhoven,

lekker willen eten, helemaal niet nieuw is. ‘Toch wordt Marqt

evenals Kennispark Twente en Food Valley Wageningen, van

als een vernieuwend concept gezien. Vaak gaat het meer om het

nationaal belang zijn.

inspelen op trends dan om de innovatie zelf.’ Tot slot kan innovatie ook een heel simpele aanpassing van een product zijn. Van

Praktische innovatie

Kerkhoven: ‘Sinds kort zijn er bijvoorbeeld kinderslaapzak-

Toch worden de meeste vernieuwingen niet geboren op uni-

ken op de markt waarvan de ritssluiting aan de onderkant zit in

versiteiten en in laboratoria, maar op de werkvloer in het mid-

plaats van aan de bovenkant. Daardoor kunnen kinderen de rits

den- en kleinbedrijf, stelt Jansen. Hij onderscheidt het funda-

niet meer zelf openen en vatten ze ’s nachts minder kou. Dat is

mentele onderzoek dat op de universiteiten wordt uitgevoerd

al een oude klacht van jonge ouders, maar kennelijk wilde het

van wat hij noemt ‘praktisch innovatie’. ‘Die innovaties zijn

probleem al die tijd niet doordringen tot de producenten.’

meestal veel minder zichtbaar, maar de impact kan enorm zijn.’

Jansen wijst op Incotec, een middelgroot bedrijf uit Enkhuizen dat constant werkt aan de verbetering van de kwaliteit van zaai-

Grote bedrijven kunnen niet zonder de innovatiekracht van

zaad. ‘Door het gebruik van innovatieve zaden die voorzien zijn

kleine bedrijven, maar om innovatieve ideeën en producten te

van een omhulsel, wordt akkerbouw mogelijk in gebieden waar

laten doordringen tot de mainstream is het in de meeste gevallen

dat tot voor kort niet mogelijk was. Ze zijn wereldmarktleider

noodzakelijk dat grote bedrijven zich er op een zeker moment

op dit gebied. Daarmee leveren ze een belangrijke bijdrage aan

mee bemoeien. ‘Kleine bedrijven gaan eerder aan de slag met

het oplossen van de wereldvoedselproblematiek.’

nieuwe trends’, constateert Van Kerkhoven. ‘Grote bedrijven

Axis Media, een kleine ontwikkelaar van videogames uit Enschede, is een ander voorbeeld van Jansen. ‘Bij Axis kwam

68

Wederzijdse afhankelijkheid

QPQ | 4 • 2010

zijn risicomijdend, bang voor imagoschade. Kleine bedrijven hebben daar minder last van. Anderzijds zijn grote bedrijven

beter uitgerust om een nieuw product grootschalig in de markt

nieuwe medicijnen laten ze in toenemende mate over aan kleine

te zetten. Start-ups hebben meestal niet de beschikking over de

biotech-bedrijfjes die ze om zich heen verzamelen.’ In sommige

financiële middelen, het netwerk en de marketingmachine die

gevallen ondersteunen grote bedrijven start-ups ook al tijdens

nodig zijn om een nieuwe product tot een doorslaand succes te

de ontwikkelfase met financiële middelen en kennis. Rituals is

maken.’ Van Kerkhoven denkt dat de rol van start-ups daar-

daarvan een voorbeeld. Het idee voor een dierproefvrije cosme-

om uiteindelijk beperkt is. ‘Er hangt veel heroïek om start-ups

ticalijn ontstond in de boardroom van Unilever, maar het opstar-

heen. Het beeld van de jongens op de zolderkamer die de grijze

ten van een nieuwe lijn paste op dat moment niet binnen de

heren van de grote instituties te snel af zijn. Maar vreselijk vaak

strategie van het bedrijf. Unilever had toen namelijk net beslo-

mislukt het ook. Uiteindelijk denk ik dat de impact van grote

ten het aantal merken te beperken. De multinational was wél

bedrijven veel groter is.’

bereid te participeren in de nieuwe onderneming toen direc-

Jansen nuanceert dat beeld. ‘Multinationals en start-ups kun-

tielid Raymond Cloosterman buiten het bedrijf met Rituals

nen niet zonder elkaar. Kijk maar naar de farmaceutische indu-

wilde doorgaan. Jansen: ‘Grote bedrijven laten de pioniers de

strie. De grote farmaceuten richten zich voornamelijk op de

hete kastanjes uit het vuur halen. Ze houden de ontwikkelingen

marketing, productie en de verkoop van medicijnen. Onderzoek

scherp in de gaten. Zodra een start-up succes boekt, springen

doen ze steeds minder. Ze hebben enkele patenten waar ze

ze er bovenop.’ ◆

goud geld mee verdienen. Dat maakt ze lui. Het onderzoek naar

Trend: van start-ups naar mainstream Na tien maanden zijn er al 158 vacatures geplaatst door 84 bedrijven. Andere Eten

uitzendbureaus beseffen nu ook het enorme potentieel van arbeidskrach-

Begin 2008 openden Quirijn Bolle en Meike Beeren de biologische super-

ten met een lastig lichaam. Tempo Team werkt sinds een paar jaar samen met

markt Marqt op de Amsterdamse Overtoom. Een mooie, hippe winkel met

Emma at Work, het non-profit uitzendbureau van het Emma Kinderziekenhuis

eerlijk geproduceerde producten. In tegenstelling tot andere biologische

AMC dat zich richt op chronisch zieke jongeren tussen de 15 en 25 jaar. Ook

winkelketens die al veel langer bestaan, lijkt Marqt – dat inmiddels een keten is

voor de overheid lijkt Valifd People een eyeopener: via Valid People hoopt het

van drie winkels – erin geslaagd om een marktvraag te creëren en de gewone

UWV meer Wajongers aan het werk te krijgen.

supermarktketens in beweging te krijgen. Albert Heijn lanceerde ruim een jaar na de opening van de eerste Marqt het Puur & Eerlijk-label en ook super-

Energie

marktketen PLUS heeft sinds 2009 meer oog voor duurzaamheid. Plus maakt

Econcern was jarenlang de absolute voorloper op het gebied van duurzame

er serieus werk van: het logistieke apparaat is onder de loep genomen om

energieproductie in Nederland. De missie: duurzame energie voor iedereen.

CO2-uitstoot te verlagen, er is een begin gemaakt met het gebruik van recy-

Het Utrechtse energiebedrijf ontwikkelde en investeerde onder andere in

clebare verpakkingsmaterialen en draagtassen en de supermarktgroep heeft

zonnecellen, waterstoftechnologie, elektrische auto’s, offshore windparken,

diverse energiebesparende maatregelen genomen. Bovendien heeft PLUS het

biomassa en getijdenenergie. In 2009 ging het bedrijf ten onder aan financieel

grootste assortiment biologische producten van Nederland, voert PLUS een

wanbeleid. Topman en oprichter Ad van Wijk – nog geen jaar eerder uitgeroe-

duurzaam inkoopbeleid voor vis en heeft de keten een grote diversiteit aan

pen tot ondernemer van het jaar – werd door het slijk gehaald.

fairtrade producten in het assortiment.

Toch slaagde Van Wijk erin om duurzame energie in Nederland op de kaart te zetten. Alle grote energiebedrijven pikten de trend op, sommige enthousi-

Werken

aster dan andere. Eneco, dat een deel van de boedel uit het failliete Econcern

In 1999 zette Nicolette Mak Valid Express op, een koeriersbedrijf waar men-

overnam, is de voornaamste troonopvolger van het Utrechtse energiebedrijf.

sen met een fysieke handicap of een chronische ziekte werken. Valid Express

Eneco, het derde energiebedrijf van Nederland met twee miljoen zakelijke

bleek een doorslaand succes. Inmiddels heeft de koeriersdienstverlener 600

en huishoudelijke klanten en 7000 medewerkers, nam zelfs de slogan van

klanten. Tijd om het groter aan te pakken vond Mak. Vorig jaar startte ze met

Econcern over: ‘Duurzame energie voor iedereen’ staat er boven de visie van

Valid People: de eerste vacaturebank voor mensen met een lastig lichaam.

Eneco op de website.

69

Koplopers van duurzaam Nederland Sociaal ondernemers beginnen vaak aan hun onderneming omdat ze een probleem opgelost willen zien.

Ze zijn daardoor behalve sociaal ook vaak visionair. Of trendsettend, zo u wilt. Want waar de sociaal ondernemers beginnen, blijken ‘normale’ ondernemers al gauw te volgen. Vijf voorbeelden van trends die door ‘gewone’ ondernemers opgepikt zijn.

Tekst: Maarten van der Schaaf | Fotografie: Frank Groeliken

70

QPQ | 4 • 2010

Media:

Ecodrukkers Het besef dat de mensheid medeverantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde was voor Ecodrukkers in 2003 de reden om een duidelijke keuze te maken voor een duurzaam productieproces. Inmiddels is Ecodrukkers – dat ook QPQ magazine drukt – één van de milieuvriendelijkste drukkerijen van Nederland. Het papier dat de drukkerij gebruikt, is FSCgecertificeerd of volledig gerecycled. Daarnaast gebruikt de drukker bio-inkt, gebaseerd op plantaardige oliën. Dat levert significante milieuwinst op en de kleuren worden er mooier door. Daarnaast worden in het printproces geen chemisch oplosmiddelen gebruikt en zijn de offsetplaten honderd procent chemievrij. Ecodrukkers produceert CO2-neutraal en gebruikt alleen CO2-neutrale grondstoffen en groene stroom. www.ecodrukkers.nl

71

Verpakkingsindustrie:

BioFoam

Synbra Technology ontwikkelde als eerste bedrijf ter wereld biologisch afbreekbaar piepschuim. BioFoam wordt gemaakt uit biomassa in plaats van olie en kan zowel in de grijze bak als op de composthoop. De CO2-uitstoot van de productie ligt zeventig procent lager dan bij de productie van gewoon piepschuim. Het product kreeg de hoogste cradle to cradlestatus en won in mei de Syntens Innovatieprijs. Directeur Jan Noordegraaf gelooft dat duurzaamheid een onomkeerbare trend is die bedrijven niet langer kunnen negeren. ‘Als je niet meedoet lopen je klanten weg. Doordat wij BioFoam hebben ontwikkeld, merken we een toenemende klantentrouw. Onze afnemers weten dat we met deze groene ontwikkeling bezig zijn en geloven dat die groene glans op hun afstraalt als ze met ons samenwerken.’ www.biofoam.nl

72

QPQ | 4 • 2010

Auto-industrie:

Nissan LEAF In de Makuhari Messe in Tokio toonde Nissan afgelopen oktober haar visie op de toekomst. Nissan streeft naar een C02uitstootvrije autowereld in 2030. De volledig elektrische auto, de Leaf, moet daaraan bijdragen. Begin december is de wagen te koop in Japan en de Verenigde Staten, in het voorjaar van 2011 komt de LEAF – in kleine aantallen – naar Nederland.

Nissan is een joint venture aangegaan met Sumitomo om een systeem te ontwikkelen. Daarin worden oude accu’s gebruikt als extra opslagruimte voor het elektriciteitsnetwerk in geval van tijdelijke overcapaciteit. Die energie kan weer worden benut op momenten dat de wind niet waait of de zon niet schijnt en er dus geen natuurlijke energie kan worden opgewekt. Nissan volgt hiermee de 4R-filosofie: re-use, resell, refabricate en recycle. www.nissan.nl/leaf

73

Industrie:

Greenmills In de Amsterdamse haven heeft een handjevol bedrijven besloten slimmer samen te werken en beter gebruik te maken van het haventerrein. In het project Greenmills integreren rioolwaterzuiveraar en slibvergister Orgaworld, vetveredelaars Noba en Rotie, Tankstorage Amsterdam en Biodiesel Amsterdam hun industriële processen door op een hoogwaardige manier gebruik te maken van elkaars (rest)producten en grondstofbehoeften. Die synergie gaat ver: het vergistings­ proces bij Orgaworld produceert warmte die nodig is voor de vetsmelterij, de verwarming van het tankenpark en het slibdroogproces. De glycerine die bij de biodieselproductie vrijkomt, wordt weer vergist in de vergistinginstallatie. Zo wordt er op alle fronten gestreefd naar een maximaal rendement uit organisch afval. www.greenmills.nl

74

QPQ | 4 • 2010

Energie:

Road Energy Systems Civiele techniekonderneming Ooms Avenhorn uit Scharwoude ontwikkelde in eigen laboratorium asfalt met geïntegreerde zonnecollectoren. ‘In de zomer zagen we het asfalt telkens zinderen van de hitte,’ vertelt Marcel Roozendaal. ‘We vroegen ons af hoe we die warmte zouden kunnen benutten.

Daarnaast wilden we een oplossing bedenken voor het vervormen van asfalt door de zon. Met Road Energy Systems hebben we de oplossing gevonden: we benutten de warmte en verbeteren het asfalt.’ In het gewapend asfalt lopen buizen met water. Als het asfalt warm wordt, wordt het water ook warm.

Dat wordt vervolgens met warmtepompen naar de bebouwde omgeving vervoerd en gebruikt om huizen te verwarmen. De kou van het asfalt kan ook worden gebruikt voor het koelen van gebouwen. Dit innovatieve asfalt ligt momenteel op vijftien plekken in Nederland. www.roadenergysystems.nl

75

Talent overstijgt grenzen Migratie wordt steeds vaker als kostenpost gezien, als iets wat we zoveel mogelijk moeten beperken.

Vergeten wordt daarbij dat migratie en innovatie vaak juist hand in hand gaan.

Tekst: Roos Menkhorst

76

QPQ | 4 • 2010

THEMA: innovatie

77

‘We pretenderen een innovatieland te zijn, maar eigenlijk stellen

Dat Denemarken er niet in slaagt om talent aan te trekken en te

we niks meer voor. We moeten nodig een keer wakker worden,’ stelt

behouden heeft erg te maken met het imago dat het land de afge-

Aysel Erbudak. De Turks-Nederlandse is voorzitter van de raad van

lopen tien jaar - onder invloed van de Deense Volkspartij - heeft

bestuur van het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam. Ze maakt zich

opgebouwd. In Nederland is het nog niet zo ver: Nederland steeg

behoorlijk boos over het huidige Nederland waarin migranten steeds

zelfs twee plekken naar de achtste plaats op de concurrentieranglijst.

vaker worden gezien als een last: ‘De polarisatie van dit moment past

Volberda: ‘Dit heeft vooral te maken met de investeringen in de infra-

helemaal niet bij Nederland. Uiteindelijk zal het alleen maar verliezen

structuur, de efficiency in de gezondheidszorg en het macro-econo-

opleveren.’

mische beleid.’

Een streng immigratiebeleid is fnuikend voor de concurrentiekracht

‘Maar op het gebied van innovatie lopen we erg achter, we staan op

van een land. Dat blijkt uit de laatste concurrentieranglijst van het

een dertiende plaats. En juist die factor is ontzettend belangrijk en

World Economic Forum. Denemarken, het land met een hard migra-

voorspellend voor de toekomst,’ vervolgt Volberda. Hij maakt zich

tiebeleid, zakte om die reden van de vijfde naar de negende plek.

dan ook zorgen om de toekomst van ons land als het gaat om het aan-

Volgens Henk Volberda, een van de samenstellers van de lijst en

trekken van kennismigranten: ‘Bij landen die een restrictief beleid

hoogleraar Strategisch Management en Ondernemingsbeleid aan de

voeren, zie je dat er sprake is van braindrain. Uiteindelijk zullen ken-

Erasmus Universiteit in Rotterdam, zijn kennismigranten van levens-

niswerkers steeds minder geneigd zijn te kiezen voor landen die zich

belang voor onze westerse economie: ‘De war on global talent is al een

met hoge dijken omringen.’

aantal jaar bezig, maar met de vergrijzing zal de komende jaren de behoefte aan toptalenten alleen maar groeien.’

78

QPQ | 4 • 2010

We zijn zo gezakt in het niveau waarop we de dingen benaderen. Ik maak me echt zorgen over de positie van Nederland in de wereld.

Kopvoddentaks en allochtonenstop ‘Het imago van Nederland als open en tolerant land staat op dit moment erg onder druk. Het is zorgelijk als angst een alge-

te doen in een kamertje, maar door mijn achtergrond zouden mensen mij niet accepteren als leidinggevende, was hun redenering.’

mene regel wordt,’ vindt civiel ingenieur Navid Otaredian. Al jaren zet hij zich in om hoogopgeleide allochtonen aan werk te

Otaredian liep in andere functies tegen dezelfde problemen

helpen. Dit doet hij als programmadirecteur innovatie en diver-

aan, tot hij besloot voor zichzelf te beginnen. Hij startte het

siteit bij De Baak en als directeur van adviesbureau Advexis.

ingenieursbedrijf AdveXis. Ook begon hij zich actief in te zetten voor de positie van de hoogopgeleide migrant: ‘Na een tijd

Hij constateert dat er met het huidige klimaat en het nieuwe kabinet sprake is van een achteruitgang: ‘Elke dag weer de ver-

bleek dat ik zoveel met het thema bezig was dat AdveXis een reintegratiebedrijf voor hoogopgeleide allochtonen is geworden.’

keerde discussies. Dan is het een kopvoddentaks, dan weer een allochtonenstop bij amateurvoetbalclubs en de dubbele paspoortenkwestie. We zijn zo gezakt in het niveau waarop we de

Migrantenperspectief ‘Ik ben in 2003 begonnen met twintig mensen. Die groep

dingen benaderen. Ik maak me echt zorgen over de positie van

wilde ik aan het werk krijgen. Je leert iemand kennen en je

Nederland in de wereld.’

kijkt naar welke mogelijkheden er zijn om de werkervaring van iemand passend te maken: een architect uit Argentinië kan niet

De Iraanse Otaredian begon zelf in de jaren negentig als ingenieur bij Rijkswaterstaat, het was zijn eerste baan in

meteen in Nederland aan de slag. De bouwvoorschriften en de werkcultuur zijn immers totaal verschillend.’

Nederland. ‘Ik was zo blij dat ik daar aan het werk kon. Maar tegelijkertijd zag ik in mijn omgeving dat veel hoogopgeleide

In zijn uitgebreide netwerk zocht Otaredian naar stageplek-

allochtonen door hun achtergrond al maar niet aan het werk

ken en banen voor ‘zijn’ mensen. De stages liepen niet altijd

kwamen.’

vlekkeloos: ‘Culturele aspecten spelen vanzelfsprekend een rol.

Mensen uit oosterse landen durven bijvoorbeeld niet zo goed

Otaredian ondervond vervolgens zelf hoe het was om te

‘nee’ te zeggen, of te laten merken dat ze iets niet begrijpen.

worden aangekeken op je afkomst: ‘Op een gegeven moment

Dat geeft wel eens problemen.’ Toch waren het voornamelijk

ambieerde ik een managementfunctie bij Rijkswaterstaat. Maar

succesverhalen, vertelt hij trots. ‘Als migrant heb je een dubbel

dat lukte mij niet: men vond mij goed genoeg om onderzoek

perspectief: van netwerk en kennis. Ik heb in Iran en Nederland

79

en D

En&And Design

E

&

and

S

I

G

N

info@enand-design.com www.enand-design.com

En&And Design is een full-service design studio. En&And Design is gespecialiseerd in het ontwerpen van huisstijlen, visitekaartjes, brochures, interieurs, meubels en een diversiteit aan producten.

En&And Design heeft onder meer de biodiversiteitsheg ontworpen.

Biodiversiteit en duurzaamheid zijn hier bijeen gebracht. Ook voor de Provincie Noord-Brabant hebben zij een stand ontworpen waarmee de Provincie Noord-Brabant de biodiversiteit binnen de provincie promoot.

SAMEN VORMEN ZIJ EEN STERK TEAM

Stand “Biodiversiteit in Brabant” voor Provincie Noord-Brabant

Zo hebben zij voor een biologische boerderijwinkel een heel concept ontworpen. Aan de huisstijl werd een moderne swing gegeven. De winkel moest de klant, naast het kopen van de biologische produkten, uitnodigen om iets te drinken of zelfs iets te eten.

Voor een brood- en banketwinkel hebben zij een ontwerp gemaakt waarin de verkoop van brood- en banket en de verkoop van delicatessen, zoals olijven, oliën, kazen, pasta’s, wijnen etc. met elkaar worden geïntegreerd tot een gezellige, sfeervolle winkel waar je als klant graag wat koopt.

En&And Design en Sabine Interieuradvies werken succesvol samen aan innoverende interieurprojecten.

Door de samenwerking zijn zij in staat U als klant een totaalpakket aan te bieden. Zij zorgen ervoor dat uw bedrijf, winkel of woning volledig naar uw wensen wordt ingericht. Zelfs, indien wenselijk, of noodzakelijk, met eigen ontworpen meubels. Maar daarnaast kunnen zij ook zorgen voor uw grafische wensen. Dus En&And Design en Sabine Interieuradvies omvat meer dan alleen een interieurontwerp.

Natuur terug in de stad met de “Biodiversiteitsheg”

Sabine Interieuradvies

Sabine Interieuradvies helpt u bij de inrichting van uw woning of bedrijf.

Sabine Interieuradvies heeft onder meer een interieurontwerp gemaakt voor een woongroep binnen een zorginstelling voor verstandelijk gehandicapten. Maar ook diverse ontwerpen voor particulieren en professionals.

Sabine Interieuradvies

WINKEL GEOPEND:

info@sabineinterieuradvies.nl www.sabineinterieuradvies.nl

VRIJDAG: 9.00 - 17.00 Zaterdag: 9.00 - 13.00

Biologische winkel • Producten • Melkveehouderij

80

QPQ | 4 • 2010

gestudeerd. Ik ken veel mensen in Nederland, maar ik heb ook nog familie in Iran. Hoeveel mensen hebben dit? Dat maakt je niet perse goed, maar je kan er dingen mee die maar weinig anderen kunnen.’

Voor het bedrijf Norit - een waterzuiveringbedrijf - kreeg Otaredian de opdracht om de watermarkt in het Midden Oosten te onderzoeken. Het bedrijf wilde weten hoe ze deze markt het beste konden veroveren. Ze schakelden Otaredian in om te bekijken welke mogelijkheden voor samenwerking tussen lokale bedrijven en de grote organisatie er waren. Otaredian: ‘In mijn netwerk van hoogopgeleide allochtonen zaten genoeg mensen die geschikt waren om voor Norit in hun eigen land contacten te leggen. Ze beschikten daar zelf al over een netwerk.’

Zo kwam het dat de Egyptenaar naar Egypte ging, de Jordaniër naar Jordanië en de Syriër naar Syrië. Otaredian: ‘Ik had ze goed voorbereid en zij hadden hun netwerk ter plaatse ingeschakeld. Eenmaal daar gaven ze voorlichting aan verschil-

En de kansen op het gebied van innovatie door migratie liggen voor het oprapen.

lende waterbedrijven. Hoorde dit niet bij het onderzoek? Het werkte. Door hun kennis van het de taal, de cultuur en het land hadden ze op hele korte termijn gesprekken kunnen regelen met de belangrijkste spelers.’

Brandjes blussen Dit zijn kansen, en die kansen op het gebied van innovatie door migratie liggen volgens de civiel ingenieur voor het oprapen. Hij is van mening dat de nadruk veel meer op dit soort verhalen en de economische meerwaarde van de migrant zou moeten liggen. Otaredian: ‘We moeten de problemen zoals bijvoorbeeld toen in Gouda niet negeren, maar je ziet nu dat we

Braindrain - Welke landen zijn aantrekkelijk voor toptalent?

constant achter de feiten aanlopen. We zijn brandjes aan het blussen.’

1. Zwitserland 2. Qatar

Terwijl Otaredian zou willen zien dat er vooruitgang komt

3. Verenigde Staten

in het denken over de meerwaarde van hoogopgeleide migran-

4. Singapore

ten. ‘Ik hoop dat werkgevers inzien dat diversiteit een grotere

5. Verenigde Arabische Emiraten

meerwaarde heeft dan wat dan ook.’ Hij noemt het Kabinet

6. Zweden

Rutte als voorbeeld van hoe het niet moet. ‘Dit Kabinet bestaat

7. Noorwegen

misschien uit ervaren mensen, maar het is niet divers. Het is

8. Hong Kong

een homogene groep en die zullen dan ook niet creatieve ideeën

9. Canada

komen. De kans op een goed idee neemt namelijk ongelofelijk

10. Engeland

toe als je mensen met verschillende achtergronden bij elkaar

11. Nederland

zet. Onze grootste kans om te overleven ligt bij het nadenken over dit soort vraagstukken. Op dit moment zijn we alleen maar

(Bron: World Economic Forum)

brandjes aan het blussen.’

81

Mooi duurzaam goed, voor de nieuwe generatie www.ekodepeko.nl biedt een grote keus aan ecologische kinderkleding en accessoires, voor kinderen van 4 t/m 12 jaar.

Onze producten zijn gemaakt met respect voor mens, dier en milieu, volgens de GOTS en Fair Trade standaarden.

Eigentijds, comfortabel, duurzaam goed ... om met trots te kunnen dragen! kle

82

QPQ | 4 • 2010

ding

: Frugi

din kle

Meebewegen met andere culturen, daar is Nederland altijd ontzettend sterk in geweest.

Professor Henk Volberda bevestigt dit beeld: “Het korte

Het beeld dat migranten weinig kennis toevoegen, moet echt

termijn denken domineert bij de overheid, maar ook in het

veranderen, stelt Volberda. “Ik kan me voorstellen dat je het

bedrijfsleven. Innovatie moet topprioriteit worden. We moe-

migratiebeleid op bepaalde punten restrictiever maakt, maar

ten een omslag maken naar een kenniseconomie waarin talent

er moeten meer mogelijkheden komen voor mensen die talent

makkelijk kan toestromen. En daar past niet het sentiment:

kunnen toevoegen. Als ik bijvoorbeeld een aio uit China wil

‘Buitenlanders zijn niet welkom’ bij.’ We moeten af van het idee

aannemen, dan kostte het twee jaar voor ik alles met de IND

dat immigratie voor werkloosheid zorgt.”

had geregeld.”

Canada als voorbeeldland

Hij noemt Canada als voorbeeld van hoe je als overheid met

Aysel Erbudak van het Slotervaartziekenhuis beaamt dit: ’Dé

het vraagstuk migratie kan omgaan: ‘Daar draait het veel meer

migrant bestaat niet. De migrant is zoveel meer dan de moslim

om de vraag: wat kun je toevoegen? Ik denk dat het goed is als

in traditionele kleding. Het lijkt wel alsof dat wordt vergeten.

het migratiebeleid wordt gesegmenteerd. Er moeten andere en

De kennismigranten die hier bijvoorbeeld in het ziekenhuis

betere regels komen. Over een aantal jaar krijgen we te maken

werken, komen werkelijk overal vandaan.’

met enorme tekorten op de arbeidsmarkt. We hebben al kenniswerkers, maar het zijn er nooit genoeg.’

Erbudak: ‘Meebewegen met andere culturen, daar is Nederland altijd ontzettend sterk in geweest. Nederlanders

Het zou meer dan zonde zijn als toptalent niet meer de weg

staan in het buitenland bekend om hun talenkennis, ze doen

naar Nederland vindt, besluit Erbudak. Zij ziet in haar zieken-

hun best de ander te verstaan. Dat gaf altijd een welkom

huis hoe de aantrekkende kracht van talent kan werken. ‘We

gevoel. We waren geliefd om deze eigenschappen. Maar met

hebben hier een opvallend goede apotheker. Studenten over de

het huidige klimaat en het nieuwe kabinet zitten we in een tijd-

hele wereld weten hem te vinden en willen bij hem promove-

perk van stilstand.’

ren. Als je als student zo’n drive hebt om hier in dit ziekenhuis in Amsterdam Slotervaart terecht te komen vanwege de goede

Toch willen Erbudak en Otaredian geen zwartkijkers zijn.

‘Nederland heeft zoveel potentie om groot te zijn,’ stelt

apotheker, dan heb je meer in je mars. Dat zijn de mensen die we nodig hebben.’ ◆

Erbudak. Otaredian: “Er zijn zoveel mensen met goede plannen. Je ziet dat die mensen nu bewust worden dat ze hun stem moeten laten horen. Dat is een goede zaak.”

83

Ontwikkelingsorganisatie stoot Maasai op in vaart der volkeren

Van troosteloze steppe naar sociale voorbeeldboerderij

In Tanzania helpt ontwikkelingsorganisatie OMASI de nomadische Maasai aan het werk. En passant brengt ze daarmee ook de dorre, kaalgekapte grond weer tot leven.

Over hoe je creatief kunt zijn met hout.

Tekst: Jolanda Breur | Fotografie: SHGW

84

QPQ | 4 • 2010

THEMA: INNOVATIE

85

Een rode, desolate vlakte bedekt met dode bomen.

ken zo veel mogelijk natuurlijke hulpbronnen. Hun inkomen

Stofwolken. In het noorden van Tanzania is primair bos al

stijgt, waardoor ze toegang krijgen tot beter voedsel, onderwijs

decennia verdwenen van de 5000 hectare grond. In de jaren

en gezondheidszorg. De sociale ondernemingen zijn

zeventig gaf de overheid land uit aan vooral blanke boeren.

commercieel en moeten voldoende winst maken om de lening

Deze red dessert was ooit van Royal Sluis, een Nederlandse

aan OMASI af te lossen, fatsoenlijke prijzen te betalen aan

zaadfirma. De boeren pleegden hier kaalslag om hun gewas-

leveranciers en zelf sociale bedrijven te starten.

sen te verbouwen en daardoor liep de regenval met meer dan de helft terug. De brandende zon deed de rest. Toen Royal Sluis twee jaar geleden failliet ging, kocht ontwikkelingsorganisatie

Terug naar huis Rotiana is de thuishaven van die sociale ondernemingen, waar

OMASI de grond. De farm in het Simanjiro-district, ook wel de

ook de Maasai weer met hun grazend vee zijn teruggekeerd.

Maasai-steppe, heet nu Rotiana.

De beste stukken grond gingen toentertijd naar de boeren en daarop lagen eveneens de waterputten van de Maasai. In droge

Maasai draaien ondernemingen OMASI (Orkonerei Maasai Social Initiative) wil de sociaal-

86

tijden hadden zij daarom geen enkele toegang tot water en werden ze uit het gebied verdrongen. Omdat ze afhankelijk zijn

economische positie van de Maasai in Tanzania verbeteren.

van het vee, zette OMASI alternatieve activiteiten op die hun

Dit nomadische volk heeft amper rechten of bezit, een gemid-

inkomsten vergroten. Ze bouwde melkfabrieken en een slacht-

deld Maasai-gezin leeft van minder dan één dollar per dag.

huis en stimuleert de Maasai de koeien bij huis te

Daarnaast herstelt en behoudt de organisatie de natuurlijke

houden. Om de grond weer tot leven te brengen, plant de orga-

omgeving. Hierin spelen de Maasai een hoofdrol. Ze houden de

nisatie inheemse bomen als acacia’s en jatropha’s. Maar bos-

sociale ondernemingen die OMASI opzet, draaiende en gebrui-

bouw is duur en levert pas na zeven tot twaalf jaar wat op.

QPQ | 4 • 2010

De Twin Retort-installatie vergast hout. Voor één kilo houtskool heb je daardoor maar drie kilo hout nodig. Via de traditionele manier was dat vijftien kilo.

Om cashflow te genereren, werkt de ontwikkelingsorganisatie

van de Twin Retort worden alle gassen uit het hout geperst bij

ook met snelgroeiende bomen in het inheemse bos. Na twee

een temperatuur van 800 tot 1200 graden Celsius, zonder zuur-

jaar worden deze uitgedund. Dit hout gaat naar houtskoolfa-

stof. Dit proces versnelt de verkoling en de vrijgekomen gassen

briek Nguk, een van de sociale ondernemingen.

verwarmen weer andere ketels. Externe hittebronnen zijn na de opstart overbodig. En dat scheelt ook CO2-uitstoot. Lekule:

Duurzamer houtskool ‘De vraag naar houtskool is enorm’, zegt manager Gasto Lekule (30). ‘Helaas zijn grote delen van Tanzania kaalgesla-

‘Binnen twaalf uur is het hout in de ketel verkoolt en is de volgende ketel aan de beurt. Dit gaat 24 uur per dag door, het hele jaar.’

gen.’ Houtskool brandt beter dan hout, dat nog vocht bevat, en is een ideale brandstof voor de lokale bevolking. Fabriek Nguk, Swahili voor brandstof, gebruikt naast het zelf aangeplante

Vrouwen zijn preciezer Laaggeschoold, lokaal personeel bedient de installatie in ploe-

snoeihout een deel van de dode bomen op het land. De tech-

gendiensten van acht uur. Ze controleren de thermometers en

niek komt uit Twente. De universiteit aldaar ontwikkelde de

noteren ieder uur de temperatuur. Hiervoor worden inmiddels

Twin Retort-installatie die van drie kilo hout één kilo houtskool

vrouwen ingezet, want die zijn nauwkeuriger, volgens Lekule.

maakt. Een flinke winst, vergeleken met de traditionele manier.

Ze verdienen twee dollar per dag. Vier medewerkers scheppen

Voorheen kapte de bevolking hout, gooide dat in een kuil,

de houtskool na afkoeling in zakken voor de markt. En voor-

be­­dekte het hout met grond en stak het aan. Op deze wijze was

dat het hout in de ketels verdwijnt, hakken zo’n vijftien mensen

vijftien kilo hout voor één kilo houtskool nodig. De truc van de

het in stukken van dertig centimeter. Manager Lekule, niet uit

Twin Retort is dat hout wordt vergast. Houtskool ontstaat door-

de Maasai-gemeenschap, maar wel geboren in het Simanjiro-

dat hout verkoolt bij zuurstofarme verhitting. In de stalen ketels

district, kreeg zijn technische opleiding aan de Universiteit

87

www.magasens.eu www.magasens.eu

eco-design-yoga eco-design-yoga

De projecten op Rotiana voorzien in totaal 500 mensen van werk en bereiken twee- tot driehonderdduizend Maasai-families.

Twente. Hij liep vervolgens een half jaar stage bij Carbo, een internationale houtskoolproducent die negentig procent van de Europese markt bedient. Met zijn medewerkers heeft hij geen problemen. ‘Ik heb een opzichter die goed Maasai spreekt en hun gewoonten kent. Dat maakt het makkelijker.’ Lekule verdient 1500 dollar per maand. Vijf operators gaan iedere maand naar huis met een loon van 400 dollar. ‘Voor lokale begrippen zijn dit geen slechte salarissen’, aldus Lekule. Voor alle medewerkers is daarnaast een particuliere ziektekostenverzekering afgesloten. De staatsziekenhuizen verstrekken gratis zorg, maar zijn niet al te best. Op het terrein wordt een kliniek gebouwd en een basisschool, want voor onderwijs moet de lokale bevolking nu tien kilometer verderop zijn.

Bomen snoeien De projecten op Rotiana voorzien in totaal 500 mensen van werk en bereiken twee- tot driehonderdduizend Maasaifamilies. Een melkveebedrijf dient als voorbeeld. OMASI wil sterke koeienrassen kruisen met het vee van de Maasai, om zo de melkproductie op te voeren. Lekule: ‘We trainen de gemeenschap nu ook om bomen te snoeien. Het snoeihout kunnen ze verkopen. Maar we nemen vooralsnog alleen dood hout af.’

Daarnaast opende deze maand een fabriek voor biobrandstoffen haar deuren. Hier wordt olie uit inheemse zaden zoals van de Jatrophaboom geperst. En een naburig dorpje dat OMASI elektrificeerde komt tot leven, groeit en trekt nijverheid aan.

‘De Maasai krijgen het langzaam beter.’

89

*

*

laat

Groen

jouw aandacht trekken

Ze is mooi. Ze verrast je op de meest onverwachte momenten met bijzondere gebeurtenissen. Ze maakt wat in je los.

Kijk, luister, proef en ontdek.

Geniet van de geuren, de warmte, de wind en de kleuren.

Natuur in Nederland vraagt om je aandacht! En wij helpen haar daar graag bij. Stichting Bomen Over Leven laat mensen van de natuur genieten en de natuur van de mensen.

*

Ben je nieuwsgierig geworden? Kijk dan op www.bomenoverleven.nl of neem contact met ons op: Postbus 7124 2701 AC Zoetermeer Telefoon: 079 - 3 515 423 E-mail: info@bomenoverleven.nl s t i c h t i n g

Bomen Over Leven

De autoriteiten waren bang dat we de omgeving verder zouden aantasten, maar we hebben uitgelegd dat onze werkwijze duurzaam is.

Duurzaam draaien Zelfstandig draait de houtskoolfabriek Nguk nog niet. Twee jaar geleden begon de organisatie met de planning, de vergunningen zijn net rondgekomen. Er moest een milieueffectrapportage worden geschreven en daarnaast werd een handelsvergunning aangevraagd voor legale houtskool. Die had Tanzania nog niet eerder afgegeven. ‘De autoriteiten waren bang dat we de omgeving verder zouden aantasten, maar we hebben uitgelegd dat onze werkwijze duurzaam is.’ Een half jaar geleden werd de fabriek opgeleverd en sinds een maand ‘draait het’. Voordat je een project als Nguk echt kan loslaten, ben je volgens de organisatie een jaar verder. Binnenkort komt FSC op bezoek, de Raad voor Goed Bosbeheer. Deze onafhankelijke organisatie geeft een keurmerk af dat wereldwijd wordt erkent. Lekule maakt zich geen zorgen. ‘Na wat aanpassingen voldoen we aan de criteria. En we planten nieuwe bomen, dat is de kracht van dit project. Ik hoop dat deze methode zich snel verspreidt over het land. Ook voor de Maasai.’ ◆

91

Duurzame verzorgingsproducten

n e t i u b n a v n é n Mooi van binne Met duurzame verzorgingsproducten en make-up let je goed op jezelf én op de planeet. Het zijn verantwoorde, vaak fair trade-producten, vrij van chemicaliën, niet getest op dieren en zonder genetisch gemodificeerde ingrediënten. De milieuvriendelijke ingrediënten laten iedereen natuurlijkerwijs stralen tijdens de feestdagen. En niet onbelangrijk: duurzame producten worden steeds beter betaalbaar en volgen de makers de modetrends alsmaar dichter op de voet, zodat je mooi, hip en verantwoord kerst kunt vieren. En leuk om anderen cadeau te doen.

Body oil €48,00

Droge huid?

Het begin van een mooie avond

De wintermaanden zorgen voor een verwoestende werking voor de huid

Voordat een gezellig avondje met

en velen hebben dan ook last van een uitgedroogde huid. Welke ingre-

familie en vrienden begint, moet je

diënten moet je hebben voor de juiste behandeling? Rooibos extract,

vaak veel voorbereiden. Dus waarom

Yangu- en Manketti olie en hydraterende Marula olie vormen een perfecte

daar niet meteen van genieten; een

combinatie voor een verzorgende body lotion.

heel ontspannend bad met bijvoor-

Extra tip: Masseer de handen in nadat deze

beeld de Pure Altitude body oil.

gewassen en zijn voor extra aandacht aan de

Geschikt voor zowel je lichaam als

huid rondom de nagels.

tegen droog haar.

Esse Rich Body Moisturizer €20,80

www.cosmeticsandcare-

www.esseorganicskincare.nl

webshop.nl

Nagellak €11,95

Esse Rich

De perfectie van elke look

€20,80

Als finishing touch van je outfit, moeten natuurlijk ook je nagels een mooie kleur hebben. En zonder Formaldehyde, toluol en colofonium ook nog eens bijzonder nagelvrien-

For Him

delijk! Dus ga je voor zacht roze voor een romantische

Ondanks dat we in de donkerste maanden van het jaar

avond of fel rood voor de kerstavonden?

zitten, kun je er nog wel lekker gezond uit zien. Naast

Nagellak Sante €11,95

een verzorgende dagcrème,

www.lievernatuurlijk.nl

zijn er middelen die een gezond tintje toevoegen voor een aantrekkelijke gebruinde uitstraling.

66º30 organics: radiance cycle :

Eyecatcher!

€19,00

Perfect afgestemde kleurentrio’s,

www.cosmeticsandcare-

voor onvergetelijke (ogen)blikken.

webshop.nl

Met jojoba en kamille uit biologische

66o30

Eyeshadow

€19,00

€12,95

teelt. Eyeshadow Trio Ocean Blue €12,95 www.lievernatuurlijk.nl

93

Klein project, groot effect Internet is het perfecte platform voor kleinschalige, maatschappelijke projecten.

Het bereik is groot, de kosten liggen laag en de mogelijkheden zijn eindeloos.

Van lokale buurtprojecten tot global crowdfunding: ze komen online in mum van tijd van de grond. Maar hoe maak je als sociale internetpionier het verschil in de samenleving?

Tekst: Marieke Verhoeven

94

QPQ | 4 • 2010

Social Media & Social Change

95

Sebastiaan ter Burg heeft altijd al ‘iets’ met openbaarheid van gegevens gehad. Vooral de overheid zou volgens Ter Burg enorme stappen kunnen maken in het inzichtelijk maken van hun data. Als ambtenaar bij een ministerie vindt hij weinig oor voor zijn creatieve ideeën. Ter Burg: ‘De overheid heeft de mogelijkheid en de taak om informatie openbaar te maken. Toch gebeurt dat in de praktijk nog te weinig.’ Dus besluit hij in 2009 het heft in eigen handen te nemen. Als freelancer verspreidt hij via sociale media zijn ideeën over de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob). ‘In principe heeft iedereen het recht de overheid te controleren, maar het is een ondoorzichtig proces.

Ik wilde een online-handleiding voor de Wob ontwikkelen.’

Internetjournalist Brenno de Winter pikt het idee op en samen ontwikkelt het nieuwe duo de ‘Woberator’. De documentaire over het project wordt in de eerste dagen ruim 3000 keer bekeken.

Digitale Pioniers De Woberator is één van de 175 projecten die sinds 2002 mede dankzij de Digitale Pioniers tot stand is gekomen.

Het stimuleringsfonds voor innovatieve, maatschappelijke internetinitiatieven is de afgelopen jaren met steun van het Ministerie van OCW door Kennisland uitgevoerd. Eind 2010 loopt de regeling af. Zonde, vinden Corline van Es en Nikki Timmermans van Kennisland. Van Es: ‘Met Digitale Pioniers ondersteunden we innovatieve, nieuwe media projecten die vaak niet bij reguliere fondsen terecht konden en zonder ontwikkelingsgeld niet gerealiseerd konden worden.’ Dat het project is stopgezet, heeft volgens Van Es deels te maken met het feit dat het belang van de kleine internetprojecten moeilijk te bewijzen is. ‘Het belang van deze kleinschalige initiatieven wordt nog steeds onderschat. Terwijl al deze initiatieven gezamenlijk een enorme slagkracht hebben.’ Timmermans sluit zich daarbij aan. ‘Helaas geloven mensen nog niet genoeg in nicheondersteuning. Binnen de overheid en het bedrijfsleven worden enorme bedragen uitgegeven aan innovatie. Maar de goede ideeën komen volgens ons juist vaak van individuen.’ Eind oktober heeft Digitale Pioniers voor de eerste – en meteen de laatste – keer een State of Social Media Summit georganiseerd.

Timmermans: ‘Tijdens deze conferentie wilden we de balans opmaken van de afgelopen jaren en de uitdagingen voor de toekomst inventariseren. Welke projecten hebben echt impact gehad? Waar heeft internet als katalysator van maatschappelijke vernieuwing gediend? Ondanks het stopzetten van de regeling moest het vooral een positief verhaal worden, we zijn heel trots op de projecten die we sinds 2002 hebben kunnen steunen.’

96

QPQ | 4 • 2010

Het belang van kleinschalige innovatieve internetprojecten wordt nog steeds onderschat. Terwijl al deze initiatieven gezamenlijk een enorme slagkracht hebben.

Grote investeringen Zonder steun van Digitale Pioniers was het project van Ter

grote misvatting vanuit de overheid en het bedrijfsleven. ‘Het lijkt alsof kleinschalige internetinitiatieven geen geld nodig

Burg waarschijnlijk niet van de grond gekomen. Ter Burg:

hebben om hun project op te zetten. Een website of blog kost

‘Het heeft ons als freelancers de ruimte gegeven om de soft-

immers nagenoeg niets. Maar voor de meeste projecten moet

ware te ontwikkelen, vormgevers in te huren en het project te

speciale software worden ontwikkeld en dat kost veel geld.

promoten. Misschien dat we dit ook zonder steun van Digitale

Bovendien steken de initiatiefnemers kosteloos tijd in de

Pioniers hadden kunnen bereiken, maar dan had het in ieder

projecten.’

geval een stuk langer geduurd.’ Ook Stef Kolman had voor zijn project OpenCarData niet zonder steun van Digitale Pioniers gekund. Met OpenCarData kan de zogenaamde OBD-II data

Klein initiatief vs groot bedrijf Toch is niet iedereen overtuigd van de slagkracht van kleine

van een auto worden uitgelezen en verzameld. Kolman: ‘Deze

internetinitiatieven. Social media-expert Wessel de Valk van

universele standaard voor inspectie en diagnose van auto’s zit

mediabedrijf The Crowds werkt zowel in de commerciële als

in vrijwel iedere auto, maar weinig automobilisten zijn hiervan

in de sociale hoek en heeft zo zijn twijfels over de impact van

op de hoogte. Terwijl deze data veel vertellen over de CO2-

al die online pioniers. ‘Als ik heel eerlijk ben, kan ik maar een

uitstoot en de technische status van de auto.’ Kolman speelt al

paar initiatieven bedenken die écht succesvol zijn.’ Volgens De

sinds 2002 met het idee om het ‘DNA’ van een auto te onder-

Valk heeft dat vooral te maken met de overvloed aan online

zoeken. Uiteindelijk ontwikkelt hij OpenCarData samen met

initiatieven. ‘Het internet is bomvol, waardoor het lastig is om

zijn zus, een programmeur en een automonteur. ‘Het mooie

op te vallen. Er zitten allerlei ideeën tussen die best impact

van internet is dat je met relatief weinig middelen veel kunt

zouden kunnen hebben, maar in de meeste gevallen komen die

bereiken. Maar wil je echt iets neerzetten en doorgroeien, dan

niet echt bovendrijven.’ De kracht om echt verschil te maken

heb je een solide basis nodig in de vorm van een ontwikkelpart-

ligt toch bij de grote organisaties, denkt De Valk. ‘De overheid

ner of kapitaal.’ Dit is volgens Van Es van Kennisland ook de

en het bedrijfsleven willen allemaal wel wat met social media,

97

D G F G

Social media-expert Wessel de Valk heeft zijn twijfels over de impact van al die online pioniers. ‘Als ik heel eerlijk ben, kan ik maar een paar initiatieven bedenken die echt succesvol zijn.

maar weten nog niet hoe en wat precies. Toch kunnen zij door hun omvang en budget wel structurele veranderingen in de maatschappij doorvoeren.’ Daar kan de burger overigens wel een belangrijke rol bij spelen, stelt De Valk. ‘Dankzij sociale media zijn de mogelijkheden voor een directe dialoog tussen overheid en burger enorm vergroot. Zo kan een voorzitter van een deelraad nu via Twitter ook de dialoog aangaan en met bewoners van gedachten wisselen. Daar kunnen goede ideeën uit ontstaan en veranderingen plaatsvinden.’

Beleving als voorwaarde Online mediaconsultant Erik Visser vindt het ook lastig om te stellen wat de concrete impact is van de kleinschalige internetinitiatieven. ‘Wat is impact? En in verhouding tot wat? Dankzij internet zijn de mogelijkheden voor eigen initiatief gegroeid, dat staat vast. Ook is het podium voor je boodschap vele malen groter. Maar of projecten daardoor meer impact hebben, is maar de vraag.’ Daarin ondersteunt Visser de mening van De Valk. ‘Het aantal online-initiatieven is enorm. Van al die projecten sluit 99 procent niet goed aan bij de ontvanger. Maar het gaat om die ene procent, dat ene project dat iets raakt bij mensen.’ Want dat is volgens Visser wat alle succesvolle internetinitiatieven gemeen hebben: een gevoel van beleving.

‘Iedereen wil ergens bijhoren en samen met anderen iets organiseren of ondersteunen. Vroeger gebeurde dat in je straat, nu zoek je gelijkgestemden online. Mensen worden geprikkeld als een initiatief aansluit bij hun beleving en interesse.’ Visser denkt dan ook dat grote organisaties veel kunnen leren van de kleinschalige internetinitiatieven. Vooral goede doelen organisaties moeten op zoek naar nieuwe manieren om mensen aan zich te binden. ‘Vroeger steunden mensen een goed doel, omdat ze zich konden vinden in de missie of het karakter van een organisatie. Tegenwoordig zijn mensen veel meer actiegericht. Ze willen specifieke projecten ondersteunen, in plaats van een algemeen doel.’ En grote groepen mobiliseren voor een specifiek – en vaak actueel – doel, daar zijn kleine internetinitiatieven uitstekend voor geschikt. Visser: ‘Neem een organisatie als Avaaz. Zonder specifieke missieverklaring of business model is Avaaz online de aandacht gaan vragen voor allerlei actuele misstanden in de wereld. Inmiddels hebben ze al meer dan 5,5 miljoen mensen aan zich verbonden.’

De kracht van het collectief Een actiegericht initiatief is niet de enige voorwaarde voor succes. ‘Om echt impact te hebben, moet je ten eerste al goed connected zijn via diverse, sociale media’, stelt Visser. ‘Je moet credits opbouwen bij een zo groot mogelijk publiek, om mensen te

99

kunnen mobiliseren. Ze moeten denken, dat is een tof persoon, als hij of zij dat project start of ondersteunt moet het wel goed

Het is misschien lastig een netwerk op te bouwen en je op de

zijn.’ Belangrijk is daarbij wel dat je de dialoog over je project

lange termijn van financiële steun te verzekeren, toch zijn de

blijft aangaan. Visser: ‘Onlangs had ik weer een

kleinschalige internetinitiatieven volgens Corline Van Es van

organisatie aan de lijn die dat niet echt doorhad. Eén keer iets

onschatbare waarde. ‘De bottom-up initiatieven zeggen zo veel

zeggen op Twitter is niet genoeg. Je oproep is slechts aanzet tot

over wat echt speelt. Burgers zijn de graadmeter van wat er leeft

dialoog en is cruciaal voor het slagen van je initiatief.’

in de samenleving. Sommige projecten bereiken misschien een

Dat een goed netwerk helpt, merkt ook Sebastiaan ter Burg

100

Speldenprikjes die tellen

relatief klein publiek, maar zijn voor een specifieke doelgroep

bij het lanceren van de Woberator. ‘Ik was al veel aanwezig

van groot belang. Het zijn juist die speldenprikjes die de maat-

op Twitter en andere netwerksites, dat heeft zeker veel gehol-

schappij nodig heeft.’ Erik Visser sluit zich daarbij aan. ‘Het

pen.’ Ook is Ter Burg bezig de krachten met gelijkgestemden

is een kwestie van dat ene filmpje dat mensen aan het lachen

te bundelen. ‘Als je het hebt over impact, zijn twee toch meer

maakt. Of een tekst die mensen aan het denken zet.’ Dit zijn

dan één. Als je een collectief kunt vormen, word je opeens een

volgens Visser de projecten die door hun karakter en aanpak

grote speler met slagkracht.’ Toch hoopt Ter Burg dat een groot

impact hebben. ‘Ik vergelijk het altijd met een vlinder, die met

bedrijf zijn initiatief zal omarmen. ‘Als een partij als Kluwer of

zijn vleugels fladdert en aan de andere kant van de wereld een

Elsevier het project wil adopteren, bereiken we een nog groter

storm ontketent. Zo kan het kleinschalige internetinitiatieven

publiek. Bovendien kunnen we dan vier keer zo snel schakelen.

ook vergaan. Een klein, maar aansprekend idee kan uitgroeien

Maar het doel moet wel idealistisch blijven.’

tot een project met ongekende implicaties.’ ◆

QPQ | 4 • 2010

Sommige projecten bereiken misschien een relatief klein publiek, maar zijn voor een specifieke doelgroep van groot belang. Het zijn juist die speldenprikjes die de maatschappij nodig heeft.

Kleinschalige projecten met groot effect De Woberator Online handleiding voor de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob). Bedacht

Verbeterdebuurt.nl Site waar bewoners problemen of ideeĂŤn over hun buurt kunnen mel-

door Sebastiaan ter Burg om het burgers makkelijker te maken om de over-

den. Deze meldingen worden vervolgens naar de gemeentes doorgestuurd.

heid te controleren.

Verbeterdebuurt wint in 2009 de eParticipatie Award en het project is in de

woberator.nl

Innovatie top-10 van staatssecretaris Bijleveld opgenomen. www.verbeterdebuurt.nl

OpenCarData Systeem om de zogewnaamde OBD-II data van een auto te controleren.

Andere succesvolle (inter)nationale internetinitiatieven: Kiva www.kiva.org

OBD-II is een universele standaard voor inspectie en diagnose van auto’s.

Ushahidi www.ushahidi.com

Iedere auto heeft een OBD-II stekker die de gebruiker veel over het rijgedrag

1% club www.onepercentclub.com

en de CO2 uitstoot vertelt. OpenCarData wint in 2010 de Europese innovatieprijs GNSS Living Lab. opencardata.nl

Meer lezen over projecten die sinds 2002 door de Digitale Pioniers zijn gesteund? Zie www.digitalepioniers.nl

101

Plannen maken?

Niet lang geleden was ik bij een bijeenkomst waar iemand een interessante definitie van een businessplan gaf: ‘Een businessplan is een verzameling leugens met als doel het management datgene te laten beslis-

Tekst: Paul Iske

sen waarvan wij willen dat zij dat beslissen.’

Nu gaat dit wellicht wel wat ver, maar in de praktijk merk ik wel dat vrijwel geen enkel plan volledig gerealiseerd wordt. Is dat erg? Niet zo lang er iets wordt bereikt wat de moeite waard is. De vraag is alleen of we niet te veel waarde hechten aan prachtig uitgewerkte plannen en projectvoorstellen. Ik heb een aantal projecten mogen evalueren voor de Europese Commissie en eerlijk gezegd moest ik constateer dat het beste deel van het project doorgaans het voorstel is. Daar wordt heel veel werk in gestopt en zodra het project (en dus de financiering) is goedgekeurd is ‘de buit binnen’ en lijkt het uitvoeren van het project meer bijzaak dan hoofdzaak. Ook in de eerste Internetperiode (rond 2000) werden veel investeringen gedaan op basis van de ingediende businessplannen. Belangrijkste les die we in die tijd hebben geleerd is dat de indiener van het plan feitelijk belangrijker is dan het plan zelf. Een goede ondernemer met een slecht plan biedt meer perspectief dan een slechte ondernemer met een goed plan.

Want in de complexe wereld van nu is het vrijwel uitgesloten dat plannen kunnen worden uitgevoerd zonder aanpassingen. Dus is het veel belangrijker dat de uitvoerder in staat is tijdig in te spelen op nieuwe omstandigheden en de activiteiten en ambities daarop aanpast.

Maar deze filosofie van navigeren in plaats van beheren en controleren is zeker geen gemeengoed. En dat merken dan vooral de

102

Paul Iske is Chief Dialogues Officer

sociaal ondernemers, die vaak hun passie en

bij ABN AMRO en oprichter

intuïtie leidend laten zijn in hun activiteiten.

van het Instituut voor Briljante

Maar zonder uitgewerkt, (quasi-)onderbouwd

Mislukkingen. Voor QPQ schrijft

en vooraf bewezen plan, krijgen zij vaak niet

hij columns over de veranderende

de middelen ter beschikking gesteld om hun

maatschappij.

ambitie te verwezenlijken. Ratio boven passie

QPQ | 4 • 2010

column

Een goede ondernemer met een slecht plan biedt meer perspectief dan een slechte ondernemer met een goed plan. dus. Hiermee wil ik niet zeggen dat dan maar

Klantenkapitaal (aantallen klanten, klantwinst-

voortaan middelen ter beschikking moeten

gevendheid, klantloyaliteit). Waar financiële

worden gesteld aan alles en iedereen die

resultaten iets zeggen over de huidige situ-

enthousiast met een idee komt. Het lijkt me

atie van een organisatie, vertellen de ont-

echter wel goed verdedigbaar dat een beslis-

wikkelingen op het gebied van Intellectueel

sing meer genomen wordt op basis van een

Kapitaal iets over de toekomstperspectieven.

gezonde balans tussen ‘harde’ en ‘hardnek-

Traditionele businessplannen die neerkomen

kige’ aspecten, waaronder de voor onderne-

op: ‘Geld wordt Meer Geld’, moeten dus wor-

mers zo typerende eigenschappen als: passie,

den aangevuld met componenten gerelateerd

doorzettingsvermogen, flexibiliteit, samenwer-

aan Intellectueel Kapitaal, zodat ook de inves-

king, creativiteit en resultaatgerichtheid. Zeker

tering en de opbrengst van ‘zachte’

bij sociaal ondernemers bevat het (gewenste)

componenten wordt beschreven, hetgeen

resultaat altijd niet-financiële componenten,

beter aansluit bij de wereld van nu en waarbij

zoals meer veiligheid, beter milieu, gezond-

de drang naar schijnzekerheid geen hoofdrol

heid, sociale cohesie, relaties met klanten,

meer speelt, omdat het geaccepteerd wordt

werknemers, et cetera. Het is daarom de

dat ook andere vormen van waardecreatie

moeite waard om te kijken of

de moeite waard zijn. Misschien een interes-

businessplannen kunnen worden uitge-

sante observatie in het licht van de regerings-

breid met elementen die gerelateerd zijn

plannen aangaande bezuinigingen binnen de

aan het zogenaamde Intellectuele Kapitaal.

cultuursector? Of, vrij naar Peter Bakker: ‘Als

Deze ‘zachte’ bronnen van waardecreatie

je focust op kosten, gaat de kwaliteit naar

worden doorgaans opgedeeld in drie cate-

beneden; als je focust op kwaliteit, gaan de

gorieën: Menselijk Kapitaal (kennis, loyaliteit,

kosten naar beneden.’ Wat zou úw uitgangs-

relaties), Structureel Kapitaal (processen,

punt zijn? ◆

systemen, organisatie, naamsbekendheid) en

103

Debatteren over eten, eten over debatteren Tekst: Willemijn van Benthem | Fotografie: Jacqueline Dersjant

104

QPQ | 4 • 2010

Het DEBAT

105

Enthousiast zitten de heren en dame aan tafel, de wijn wordt nog even gemeden. Elf uur ’s ochtends is wat vroeg, meent programmamaker Teun van de Keuken. Thee en koffie wordt op tafel gezet. Maar niet lang daarna zal behalve Earthwater, ook de fles witte wijn opengaan. De sfeer is bourgondisch en warm tegelijk. Vandaag gaan we eten en praten over eten. Wat is beter, lokaal, biologisch of fair trade? Voor welke producten kies je en waarom? Hoe kun je een goede afweging maken voor gezond eten? En wat eten we in 2050?

Het debat wordt geopend met misschien wel de meest

Journalist en programmamaker Teun van de Keuken

lastige vraag. Wat is het grootste probleem op het gebied

haakt daar direct op in. Met zijn tv-programma Keuringsdienst

van gezond en goed eten op dit moment?

van Waarde heeft hij vorig jaar een uitzending gemaakt over

Direct komen van diverse kanten opmerkingen dat het echte

plakvlees. Hij probeert het uit te beelden met zijn handen.

ambacht van het bereiden van eten verdwijnt. Dat vinden de

‘Dat zijn eigenlijk twee stukken vlees die aan elkaar worden

genodigden een probleem.

gelijmd met een soort enzymen, vleeslijm. Daarna wordt alles in buisjes gestopt en kun je een zogeheten tournedospaaltje kopen.

Oprichter Sarriel Taus van restaurant Fifteen vat het

Een kok kan dan precies dezelfde stukjes vlees afsnijden.’

samen. ‘Op de ROC’s is het kookvak al geen ambacht meer.

Groeneveld moet lachen. ‘Laatste kerst zeiden wij nog, hoeveel

Daar worden leerlingkoks opgeleid tot productiechefs. Dat is

meter varkenshaas zit er eigenlijk aan een varken? Als je ziet dat

wat de markt vraagt. Dat heet met een mooi woord: ontkoppeld

supermarkten met de feestdagen alleen maar varkenshazen

koken.’

verkopen met een stukje spek erom....’

Chef-kok Geert Burema knikt, hij heeft er inderdaad van gehoord. ‘Maar wat houdt het precies in?’

Frank van der Zande van Umoja Food: ‘Ze worden de koks met de schaar genoemd. Je krijgt je spullen in plastic, geportioneerd, gevacumeerd...’

Van de Keuken trekt een vies gezicht. ‘Ik eet dat nooit meer, al is er niets mis mee.’

Groeneveld: ‘Maar een goed stuk vlees...’

Van de Keuken: ‘Dat is dus het probleem, hoe weet je dat in een restaurant?’

Burema haalt zijn wenkbrauwen op en lacht: ‘Voorgekauwd ook?’

Taus: ‘Het kan nog steeds van goede kwaliteit zijn, alleen krijg je alles in porties. Het enige wat je hoeft te doen is alles bij

waar een kok de spullen vandaan haalt?

Taus vindt het een interessante vraag. ‘Veel restaurateurs

elkaar te leggen en op te warmen. Koks worden zo meer proces-

halen hun spullen bij groothandels. Daar is niets mis mee.

managers.’

Wij halen onze droogwaren daar, maar geen vlees. Ik wil weten

Oprichter Willem Groeneveld van ZTRDG kent het prin-

waar het vlees vandaan komt, zo’n leverancier in de ogen kun-

cipe, hij ziet het ook in de supermarkten. ‘Met Kerstmis zoeken

nen kijken. Ik geef weinig om certificaten. Ik werk volgens het

consumenten een geweldige doos uit in de supermarkten, die

model van vertrouwen.’

voldoet aan hun feestelijke verwachting. Ze hoeven de producten alleen nog maar op te warmen en mooi bij elkaar te zetten.’

106

Dé vraag is gesteld. Hoe weet je wat je eet? Hoe weet je

QPQ | 4 • 2010

Hoofdredacteur Petra Kroon van QPQ is wat cynisch.

‘Dan kun je bijna nergens naar toe dus.’

Wat moet je kiezen?

Een scharrelei is ook al niet goed meer.

De deelnemers zijn: Teun van de Keuken Van de Keuken: ‘Dat zou in elk goed restaurant moeten

journalist en programmamaker voor onder

meer Keuringsdienst van Waarde

gebeuren.

Van der Zande: ‘Dat was de insteek voor mijn restaurant.

Ik wilde weten waar mijn producten vandaan kwamen. Ik ben

Willem Groeneveld

naar mijn leveranciers gegaan, heb gezien hoe de dieren leef-

oprichter van ZTRDG, een website met

den, wat ze te eten kregen. Dat was een van mijn initiatieven

informatie over duurzaam, lokaal en

toen.’

biologisch eten

Volgens Taus gaan gelukkig wel steeds meer koks zo werken.

‘Maar dat betekent ook dat je meer gaat betalen voor betere

Sarriel Taus

kwaliteit vlees en de bijbehorende milieuaspecten.’

oprichter van restaurant Fifteen

Frank van der Zande

chef-kok en eigenaar van Umoja Food

Van de Keuken is het daar niet mee eens. ‘Als je het hele varken gebruikt, zitten daar ook goedkope en heerlijke delen aan. Maar mensen willen alleen het duurste stukje.’

Volgens Taus zitten consumenten niet op dat soort initiatieven te wachten en ook Burema weet dat je dan veel moet uitleggen aan de consument.

Maar wat wil de consument dan wel? Groeneveld is duidelijk. ‘Informatie!’ Hij wijst naar zijn ansichtkaarten met een recept. ‘Dat is het uitgangspunt van ZTRDG.’ Kroon leest steeds vaker berichten dat biologisch niet gezond

Geert Burema chef-kok van restaurant Merkelbach

zou zijn en fair trade niet milieuvriendelijk. ‘Het is lastig. Je ziet in de supermarkten “goede” producten liggen, zogenoemd allemaal puur en eerlijk. Maar wat moet je kiezen?’ Ze kijkt vertwijfeld op. ‘Een scharrelei is ook al niet goed meer.’

Taus is het met haar eens. Het wordt de consument niet makkelijk gemaakt.

Petra Kroon

hoofdredacteur QPQ en

consument aan tafel

Burema legt uit hoe hij kiest voor zijn restaurant. Hij noemt een woord dat voor hem de sleutel is: kwaliteit. ‘De vis moet

107

Warm welkom Restaurant Merkelbach heette ons welkom om het debat te voeren in de zogeheten Oude Keuken. Merkelbach serveert ontbijt, lunch en diner in het voormalige koetshuis van Huize Frankendael in Amsterdam. Het restaurant ligt midden in het park van Huize Frankendael en is daarom een prachtige locatie in alle seizoenen. De keuken staat onder leiding van chef-kok Geert Burema.

CafĂŠ/restaurantMerkelbach Middenweg 72 1097 BS Amsterdam 020-6650880 Dagelijks geopend van 08.30 tot 23.00 uur

Geert Burema 109

Kerstrecept van ZTRDG,Willem Groeneveld

Terrine van gerookte heilbot, biet en aardappel Voorgerecht voor 6 personen, bereiding 1 uur

Ingrediënten

– 400 g gerookte, gesneden heilbot – 250 g rauwe rode en/of gele biet – 1 glas droge witte wijn – 250 g stevige aardappels – 4 blaadjes gelatine – 1 kleine cake-vorm – zout en peper – 4 el Hüttenkase – 2 tomaten – 1 el extra vergine Italiaanse olijfolie – 1 el kappertjes

Was de aardappels en de bieten. Kook ze beide in ruim water gaar. Laat een beetje afkoelen. Schil de bieten en aardappels. Leg de gelatine in koud water. Verwarm de wijn een beetje en los de uitgeknepen gelatine hierin op.

Voeg royaal zout en peper aan dit mengsel toe. Snijd bieten en aardappels in dunne ( 2 mm) plakjes. Smeer de vorm licht in met olie, bedek met een laagje plastic-folie en laat het folie wat over de rand hangen. Bedek de hele vorm met plakjes heilbot. Leg nu een laag gesneden bietjes op de bodem. Besmeer met het wijn/gelatine mengseltje. Bedek met wat heilbot en een laagje aardappelplakjes. Bestrijk dun met wat wijngelatine, etc. Ga zo door tot de hele vorm gevuld is. Vouw het folie over de bovenzijde. Druk stevig aan en zet wat zware dingen boven op de terrine. Laat een hele nacht opstijven.

Snijd de tomaten kruislings in en dompel ze 1 minuut in kokend water. Haal het velletje van de tomaten en snijd het vruchtvlees zonder de pitjes in blokjes. Meng deze met wat Hüttenkase, kappertjes, olijfolie en zout en peper. Snijd de terrine met een warm dun scherp mes in plakjes en geef er wat van het tomatenmengsel bij.

110

QPQ | 4 • 2010

Vaak zijn de ambachtelijke producten de beste.

vers zijn, het vlees goed afgehangen. En als het dan ook nog biologisch, biodynamisch of fair trade is, is dat mooi meegenomen.’ Maar niet ten koste van zijn restaurant. Daarom wil hij zich ook niet profileren als biologisch restaurant.

Groeneveld vraagt Burema of hij kwaliteit die zeer onverantwoord is, wel zou gebruiken? Burema schudt zijn hoofd.

Nee. ‘Maar vaak zijn de ambachtelijke producten de beste.’ Hij vertelt over een restaurant waar hij vroeger heeft gewerkt en waar hele beesten werden verwerkt. ‘Ik wilde ook eens ervaren hoe het voelt om een dier de nek om te draaien na zo veel dood vlees te hebben klaargemaakt. Maar toen ik in de slachterij kwam, heb ik het daadwerkelijk omleggen van die dieren overgelaten aan vakmensen. Het is toch een vak apart.

Is het zo dat je eigenlijk geen vlees mag eten, als je het dier niet zelf dood kan maken?

Van de Keuken: ‘Dat dacht ik altijd, maar ik ben het daar niet meer mee eens. Slachten is gewoon een vak, net als ieder ander beroep.’

Kroon doet er toch een schepje bovenop. ‘Je moet er wel naar kunnen kijken.’

Volgens Taus ligt een belangrijke rol bij de retail. ‘Negentig procent van wat we eten, halen we bij de supermarkten. Ik vind dat die winkels daar te weinig mee doen.’

Kroon vertelt over haar dochter die in de supermarkt haar moeder dwingt om uitloopeieren te kiezen. ‘Het gaat er mij om dat kinderen er bewust van worden.’

Taus is niet zo negatief. ‘Het bewustzijn bij volwassenen wordt ook steeds groter.’

Van der Zande haakt daar graag op in. ‘Er wordt nog altijd te weinig gedaan, maar toch zaten we hier een paar jaar geleden niet. Ik vind wel dat er iets op gang is gekomen, al is het nog niet waar het moet zijn.’

Taus reageert afwerend. ‘Hou op, jij was drie jaar geleden het eerste MSC-gecertificeerde restaurant. Ik de tweede. En hoeveel restaurants zijn dat nu? Tien? Al gaat het niet om het certificaat, maar om het bewustzijn dat je creëert bij chefs.’

Van der Zande: ‘Het tij is nu wel meer gekeerd, ook door MSC.’ Taus is niet tevreden. ‘Ik ben er cynisch over. De kwaliteit van MSC-productenis over het algemeen matig. En het kost geld’.

Van der Zande: ‘Niet zo weinig ook. Ieder jaar kost de controle je 1200 euro.’

Taus: ‘Het zijn weer de consultants die er rijk van worden.

En wat betreft de kwaliteit: alles is diepgevroren. Als mijn chef ermee had kunnen werken, had hij het echt wel gedaan.’

111

Sarriel Taus 112

QPQ | 4 • 2010

Frank van der Zande

Sarriel Taus

Je moet in iedere geval stoppen met marketeers bij grote bedrijven.

Frank van der Zande

Het is een kwestie van prioriteiten stellen.

Teun van de Keuken

Fair trade vind ik belangrijker dan biologisch.

Teun van de Keuken 113

Van der Zande vindt dat Taus een beetje chargeert.

‘Een gedeelte is prima, een groot gedeelte nog niet.’

Groeneveld snapt het niet. ‘Ondanks het keurmerk weet je dus als gebruiker nog steeds niet of het goed is.’

Kroon: ‘Kun je je voorstellen hoe lastig het voor mij als consument is? Wat moet ik?’

Van der Zande: ‘De tonijn uit Australië is mooi, al serveer ik het liefst lokale vis’.

Taus: ‘Waarom zou je vis uit Australië halen en niet uit de Waddenzee?’

Van de Keuken vraagt zich af waarom je niet gewoon géén tonijn op de kaart zet.

Taus is het met hem eens. Als er geen vis is, vindt hij, dan moet je even geen vis verkopen. Hij vertelt hoe ze bij zijn Fifteen hebben geprobeerd een vleesvrije woensdag in te voeren. Na zes maanden bleek die dag een echte verliesmaker. ‘Mensen willen geen betutteling van een restaurant dat voor hen bepaalt.’

Kroon: ‘En wij Nederlanders selecteren op prijs, niet op smaak.’

Van de Keuken: ‘Nederlanders geven bijna niks meer aan eten uit. Dus het is grote onzin als mensen zeggen dat ze biologisch vlees niet kunnen betalen. Het is een kwestie van prioriteiten stellen.’

Groeneveld is het daar mee eens. ‘We willen wél drie keer op vakantie, een breedbeeldscherm en nieuwe auto, maar onze persoonlijke verzorging komt op de laatste plaats.’

Taus weet het niet, hij vindt de biologische kip echt duurder.

Van de Keuken pareert: ‘Dan eet je toch wat minder vaak vlees. Waarom moet dat elke dag?’

Taus snapt wel dat mensen dat wel willen. ‘Niet iedereen kan lekker koken, niet iedereen heeft tijd. De meesten denken dat eten zonder vlees geen eten is. Dat is door de jaren heen cultureel bepaald.’

Groenveld: ‘Dat is ook het uitgangspunt van ZTRDG, dat je daar bij stil gaat staan. Je moet mensen eerst informeren en laten zien dat je kunt kiezen.’

Burema wilde in zijn restaurant meer betrokkenheid creëren van zijn gasten. Hij was van plan een vitrine te maken in zijn restaurant, om daarin zijn producten tentoon te stellen.

‘Ik wilde een stuk vlees laten zien dat ik per ons verkoop en direct opbak. Maar daar komt veel bij kijken. Ook via de Nederlandse wetgeving.’

Groeneveld: ‘En Nederland is altijd het netste jongetje van de klas.’

Van de Keuken weet wel waarom. ‘Wij zijn handelaren, wij willen geld verdienen. Daarom zijn wij ook zo streng met het maken van kazen. Als er met eentje wat mis is, denken we

Willem Groeneveld 114

QPQ | 4 • 2010

dat de hele handel in elkaar stort. Dus elke bacterie wordt uitgebannen. Maar daarmee de smaak ook.’

Waar iedereen het over eens is, is dat duurzaam en gezond eten iets vanzelfsprekends moet zijn.

Burema ziet dat het label duurzaam steeds vaker in de marketing wordt gebruikt.

Van der Zande: ‘Dat is toch prima?’

Taus: ‘Bedrijven moeten het uit overtuiging doen, niet omdat het goed verkoopt. Als je goed eet, moet je daar eigenlijk voor beloond worden, maar gezond leven is alleen maar duurder.’

Kroon ziet dat constant. ‘Het is vreemd dat wat belastend is voor het milieu, niet duurder is. Dat spoort niemand aan goede beslissingen te nemen.’

Taus: ‘Je moet in ieder geval stoppen met marketeers bij grote bedrijven.’

Kroon is het daar helemaal mee eens.

Taus: ‘Zij verzinnen het onderscheid.’

Er ontstaat enige vorm van rebellie aan tafel. Van de Keuken roept dat ook consultants weg moeten.

Taus: ‘Allemaal afschaffen!’

Waar denken de genodigden dat het heen gaat? Hoe eten we in 2050 als we met negen miljard mensen de aarde bewonen?

Van der Zande veert op: ‘Gaan we sprinkhanen eten met zijn allen?’

Van de Keuken zegt dat we ophouden met vlees eten.

Burema: ‘Een chef van mij was bij een bijeenkomst over kweekvlees, dat in laboratoria gekweekt wordt, op petrischaaltjes’ Van der Zande gaat daar toevallig later in de week mee koken en Groeneveld kent het al, hij vindt het net draadjesvlees.

Taus: ‘Maar misschien moeten we daar ook eens van af, dat een vleesvervanger op vlees moet lijken.’

Van de Keuken vindt het niet uitmaken. ‘Ze eten in ieder geval geen vlees meer.’

Taus: ‘We denken nog erg vanuit de schijf van vijf. Dan blijf je ook in vleesvervangers denken.’

Van der Zande lijkt het ook wel wat als de tendens komt dat je niet meer 180 gram vlees serveert, maar 120 gram. ‘En meer groente.’

Van de Keuken meent dat die tendens wel moet komen.

‘Al dat vlees, die enorme vleesstapels. Dat kán niet doorgaan.

Er is geen ruimte voor.’

Kroon: ‘Voor één kilo vlees heb je zes kilo graan nodig, reken maar uit hoeveel oppervlakte je nodig hebt.’

Van de Keuken: ‘Het is dus altijd rendabeler om direct groente te eten.’

Kroon hoorde laatst een professor economie stellen dat het

Petra Kroon 115

Kerstrecept van ZTRDG,Willem Groeneveld

Rotolo met ricotta en spinazie, salieboter en trompettes de la mort Vegatarisch hoofdgerecht voor 6 personen, bereiding ca 1,5 uur

Ingrediënten voor de pasta

– 350 g harde bloem – 3 eieren – 1 el extra vergine olijfolie – eventueel ½ g saffraan (facultatief) – zout

Was de spinazie en kook in kokend water in meerdere porties. Schep de net gare spinazie steeds uit de pan en spoel koud. Knijp de gekookte spinazie uit, met twee handen en kracht zodat al het water er uit loopt.

Laat de ricotta indien te nat even in een doek uitlekken.

Snipper het teentje knoflook, fruit het in een beetje olijfolie en voeg de spinazie met wat zout en peper toe. Hussel even

Ingrediënten voor de vulling:

samen om en zet weg. Rasp 50 gram Parmezaanse kaas.

Meng de ricotta met de Parmezaan, wat zout en peper en

– 400 g spinazie – 1 teen knoflook – 1 el extra vergine olijfolie – 400 g ricotta – 1 ei – Parmezaanse kaas om te raspen – zout

het ei. Roer goed door.

Haal het deeg uit de koeling en rol het met een deegroller op een met bloem bestoven aanrecht tot een brede lap van ongeveer 30 bij 30 cm en ongeveer een bierviltje dik.

Leg deze lap op een schone theedoek. Verdeel de spinazie over het deeg en vervolgens daarop de ricotta. Door de theedoek aan een zijde op te tillen en daarmee de rol in

Ingrediënten erbij:

zichzelf op te laten rollen ontstaat een dikke worst. Rol de

worst helemaal in de doek en knoop deze aan beide ein-

– 150 g trompettes de la mort (= paddestoel) – (eventueel) 1 stukje pompoen van 200 g – 1 el extra vergine olijfolie – 1 sjalotje – 4 takken verse salie – 100 g roomboter – zout en peper

den en eventueel ook middenin met een touwtje vast.

Doe de doek met vulling in een lange (vis) kookpan en laat hem in ¾ uur zachtjes aan de kook gaar worden.

Snijd het stuk pompoen in blokjes. Kook de stukjes pompoen net niet gaar. Maak de paddenstoelen schoon en snipper het sjalotje. Fruit het sjalotje even aan en voeg de trompettes en de pompoen toe. Hou warm. Verwarm de roomboter en voeg als deze lichtbruin is de salieblaadjes

Week de saffraan 10 minuten in een eetlepel lauw water.

Meng de bloem met de eieren, wat zout en een scheutje

116

en wat zout en peper toe. Hou warm.

Haal de pastarol voorzichtig uit het kookvocht, maak

olijfolie in een keukenmachine of met de hand tot tot een

de doek los en laat de rol 5 minuten rusten. Snijd nu met

samenhangend deeg. Voeg de saffraan met het weekvocht

een heel scherp mes dikke plakken van de rol. Leg op een

toe. Het deeg moet stevig en soepel aanvoelen. Zo niet:

schaal of op borden, begiet met de salieboter en geef er

bloem of water toevoegen. Doe het deeg in plasticfolie 15

wat van het paddenstoelen-pompoenmengsel bij. Rasp er

minuten in de koelkast.

eventueel nog wat Parmezaanse kaas over.

QPQ | 4 • 2010

117

Kerstrecept van ZTRDG,Willem Groeneveld

Peer met zabaglione uit de oven Nagerecht voor 4 personen, bereiding ca. 20 min.

Ingrediënten

– 2 mooie rijpe sappige peren (Doyenne du Comice) – 1 el citroensap zabaglione:

– 6 eidooiers – 1 heel ei – 50 g suiker – 2 dl marsala (zoete Siciliaanse dessertwijn) – 4 kletskoppen (van de bakker) – gemalen kaneel – goede flinke garde, 4 ovenvaste schaaltjes

Verwarm de ovengrill voor en zet een bakplaat klaar met 4 ovenvaste schaaltjes. Schil de peren, halveer ze, snijdd het klokhuis eruit, besprenkel ze met citroensap en leg ze in de schaaltjes. Maak een ‘bain marie’ door een pan met water aan de kook te brengen waarop een ruime kom past. Klop de dooiers met het ei in de ruime kom met de suiker en marsala los. Plaats de kom op de pan met heet water (het vuur mag lager) en klop tot de zabaglione klaar is. Naar mate het mengsel warmer wordt, wordt het dikker en heel schuimig. Klop door tot het schuim wegtrekt en het ongeveer zo dik wordt als vla. Let op dat het mengsel niet te heet wordt, want dan gaat het schiften.

Neem als het de ‘vladikte’ heeft bereikt de kom direct van het vuur en schep de zabaglione over en om de peer in het schaaltje. Zet de schaaltjes op de plaat in het midden van de oven onder de grill en laat ze in enkele minuten licht kleuren. Bestrooi heel licht met kaneel, steek er en kletskop bij en serveer direct.

Je kunt de zabaglione iets meer frisser/fruitiger maken door de helft van de marsala te vervangen door bv. een fruitige witte wijn zoals Sauvignon Blanc.

118

QPQ | 4 • 2010

kapitalisme gebaseerd is op groei en dat groei in dat systeem nu

We zouden elkaar vaker moeten spreken en ondersteunen.’

eenmaal consumptie vraagt. ‘Daar moet verandering in komen,

Kroon: ‘Het lijkt de vrouwenbeweging wel!’

of het nou eten is, kleding of reizen.’

Burema wil ook graag even relativeren. ‘Ik heb net een

Taus is het daar mee eens. ‘De Aholds en Unilevers worden

vreselijk verhaal gehoord over vissers in Afrika, dat land dat

geleid door aandeelhouders, maar we hebben nu gezien hoe het

totaal vervuild is en waar je niet meer kunt vissen.

kan misgaan. Of hebben we nog grotere ellende nodig dan we

Jongelui zijn daardoor op stroperspad gegaan en worden

nu al hebben?’

gewoon door de politie gestraft met een nekschot.’ Het is stil

Van de Keuken: ‘Er is helemaal geen ellende, joh.’

aan tafel. ‘Als je dan bedenkt dat wij hier zitten te neuzelen

Groeneveld valt Van de Keuken bij: ‘We hebben alleen maar

over te veel vissen op kabeljauwtjes.’

voorspoed.’

Van de Keuken: ‘Die ellende komt vanzelf. Dit was nog maar een vooraankondiging.’

Groeneveld is wat minder negatief. ‘We kunnen nu wel meer

Kroon: ‘Dat is ook het lastige, wat is goed? Elektrisch autorijden schijnt ook niet de goede oplossing te zijn omdat die accu’s zo ongezond zijn. Wat is een goed alternatief?’

Taus roept vertwijfeld uit: ‘Daar ga je, wat moet je doen?’

keuzes maken dan tien jaar geleden.’

Kroon: ‘Maar het moet wel helder blijven. Fair trade vind ik bijvoorbeeld belangrijker dan biologisch.’

Groeneveld vindt dat de consument zelf moet kunnen kiezen. ‘Overigens kun je het kiezen voor je portemonnee alleen stoppen door die productiemethodes te stoppen.’

Menu tijdens het debat: Een salade van verse slasoorten en kruiden met een gebakken snoekbaars uit het IJsselmeer en een dressing van verse kokkeltjes uit de Waddenzee

Taus: ‘De rol ligt echt bij de retail. Albert Heijn moet ervoor kiezen alleen nog maar duurzame chocolade te verkopen.

Een combinatie van kiprollade (Noord-Hollandse Blauwe) gevuld met ui,

Maar zolang zij nog aandeelhouders hebben, verandert er

een ballotine en een stukje haas met pancetta gegarneerd met gebakken

niets. En consumenten willen trouwens liefst ook kiezen uit

peterseliewortel en schorseneer. Vinaigrette met knoflook en bij de haas

twintig soorten.’

chocoladesaus.

Iedereen heeft een voorgerecht en een hoofdgerecht op.

Ook al moesten sommigen aanvankelijk weg, het eten was té lekker, de discussie te interessant.

Conclusie

Van de Keuken pakt de fles met water, Earthwater staat er op.

Iedereen is het er over eens. We zijn al een heel eind op weg,

‘Dan nog even dit water. Prima dat de opbrengst gaat naar goede

we hebben al veel keuze op het gebied van biologisch en duur-

doelen, maar waarom gebruik je niet gewoon kraanwater?’

zaam eten. En ja, het is nog altijd duurder dan de ongezondere

Burema: ‘Ja, dat is zo, maar koolzuurhoudend water wordt nog vaak gevraagd.’

varianten voor mens, dier en natuur. Dus nee, we zijn er nog niet. Nog lang niet. Maar de algemene stemming is dat het gaat

Van de Keuken: ‘Maar plat water kun je toch zelf doen?’

veranderen, omdat het moét veranderen. Zolang eten maar

Burema moet lachen: ‘Het zou een hoop gesjouw schelen.’

smakelijk blijft. En dat heeft chef-kok Geert Burema vandaag

Van der Zande: ‘We moeten wel oppassen dat we niet te veel

wel laten zien. Duurzaam en biologisch eten is smakelijk en van

zeuren.’

Groeneveld is het daar wel mee eens. ‘We moeten goede

goede kwaliteit. Nu het water nog. Maar iedere deelnemer van het debat heeft nog iets om aan te werken. Kaartjes en telefoon-

initiatieven belonen. Het is juist leuk hoe verschillend iedereen

nummers worden daarom na afloop uitgewisseld. ‘We spreken

in de discussie staat. We hebben initiatieven op ons eigen gebied.

elkaar nog!’ Het debat is nog niet afgelopen. ◆

119

De sociaalste multinational van Nederland bestaat niet Lijstjes. Je komt ze tegenwoordig overal tegen. Lijstjes met de meest duurzame banken, de zuinigste auto’s en de groenste supermarkten.

Maar hoe worden die lijstjes eigenlijk opgesteld? En wat hebben we eraan?

QPQ gaat op zoek naar de sociaalste multinationals van Nederland.

Tekst: Maarten van der Schaaf

120

QPQ | 4 • 2010

Als we de Amerikaanse Dow Jones Sustainability Index moeten geloven, doen Nederlandse multinationals het al jaren goed

Clustermunitie of kinderarbeid?

Dat Shell nu pas uit de lijst is verwijderd – de milieuver-

op het gebied van duurzaamheid. Steevast voeren Hollandse

vuiling in Nigeria is toch al jaren bekend – roept vragen op

bedrijven de prestigieuze duurzaamheidlijst aan met ’s werelds

over de samenstelling en de waarde van de duurzaamheids-

meest verantwoord opererende ondernemingen. Dit jaar

index. Managing director Ronald Gijsbertsen van Stichting

is dat niet anders. Akzo Nobel, Philips, TNT, Unilever en

Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) heeft dan

AirFrance-KLM zijn koplopers in hun branche, terwijl tien

ook principiële bezwaren tegen het opstellen van een zekere,

andere van oorsprong Nederlandse ondernemingen tot de

ultieme ranglijst waarin ondernemingen worden vergeleken op

Europese of mondiale kopgroep in hun sector behoren.

hun duurzaamheidprestaties. Elke poging daartoe stuit volgens de onderzoeker per definitie op methodische problemen. Ook

Dit jaar verdwenen Aegon, Heineken en Shell uit de Index.

de Dow Jones Sustainability Index. Gijsbertsen: ‘De onderzoe-

Vooral de verplaatsing van Shell is opvallend. De oliemaat-

kers beschikken slechts over beperkte (praktijk)informatie en

schappij werd uit de lijst gehaald vanwege jarenlange olielek-

het grootste gedeelte van de informatie wordt daarnaast nog

kages in Nigeria en de zware milieuvervuiling dientengevol-

eens verstrekt door de bedrijven zelf.’ Het geval Shell maakt

ge. De onderzoekers van Dow Jones en SAM – de Zwitserse

nog eens extra duidelijk hoe problematisch dat is. Gijsbertsen:

dochteronderneming van Robeco die zich toelegt op duurzaam

‘Het is bekend dat Shell zijn investeringen in duurzame ener-

investeren – vergeleken de milieuschade die Shell in Nigeria

giebronnen heeft teruggeschroefd en dat het bedrijf al jaren-

aanrichtte met de olieramp in de Golf van Mexico. De verant-

onder vuur ligt vanwege controversiële activiteiten in Brazilië,

woordelijke BP voor de laatste ramp werd eveneens uit de Index

Nigeria en de Filippijnen. De oliemaatschappij had volgens

verwijderd.

andere maatschappelijke organisaties al veel eerder uit de index

We kunnen onmogelijk elke fabriek controleren van alle 2500 bedrijven die onze vragenlijst invullen.

De minst asociale Nederlandse multinationals per sector* Sector** Bedrijf Chemie

DSM

Personal & household goods Philips Verzekeringen

ING Groep

Food & beverages Unilever Industrial goods and services

TNT en Randstad

Media Reed Elsevier en Wolters Kluwer Olie en gas SBM Offshore Travel & leisure

Air France-KLM

Zorg Crucell Vastgoed Corio Retail Ahold Telecommunicatie KPN

* Gebaseerd op de Dow Jones Sustainability Index ** Bij het te perse gaan van dit nummer was de officiële index nog niet gepubliceerd.

121

De onderzoekers beschikken slechts over beperkte informatie en het grootste gedeelte van die informatie wordt daarnaast nog eens verstrekt door de bedrijven zelf.

122

QPQ | 4 • 2010

moeten worden gehaald, maar kennelijk heeft Shell zijn corpora-

bepalen de beoordeling van een bedrijf in de Dow Jones

te communications rondom MVO goed op orde.’ Daarnaast ziet

Sustainability Index. Arbeidsomstandigheden en het aantrek-

Gijsbertsen nog een ander probleem bij het opstellen van de

ken en ontwikkelen van talent, bepalen onder meer de sociale

ranglijsten. De rangschikking van een onderneming in een lijst

score. Voor de milieuprestaties wordt gekeken naar het

is afhankelijk van de indicatoren die de onderzoekers kiezen

milieuverslag, de economische resultaten worden beoordeeld

en hoe zwaar ze elke indicator laten meewegen. Gijsbertsen:

op onder andere corruptie, ondertekende gedragscodes en cri-

‘Stel, bedrijf X zegt niet te investeren in clustermunitie, terwijl

sismanagement. En hoe worden deze criteria gewogen? Volgens

bedrijf Y beleid heeft om kinderarbeid te voorkomen. Welk

Ronald Gijsbertsen waren er genoeg redenen om Shell al jaren

bedrijf doet het dan beter? Zeg jij het maar.’

geleden uit de duurzaamheidlijst te verwijderen, zoals milieuen mensenrechtenschandalen. Een blik op de criteria van de

Competitie in de ranglijst Woordvoerder Francois Vetri namens de Dow Jones

index leert dat de onderzoekers ‘milieu’ minder zwaar laten meewegen dan ‘arbeidsomstandigheden’ of het ‘uitbrengen van

Sustainability Index erkent: ‘Wij bedrijven geen exacte weten-

een MVO-verslag’. ‘Een bedrijf dat slecht scoort op milieu­

schap,’ Toch noemt Vetri de index ‘de meest betrouwbare en

criteria, kan het goed doen op andere terreinen en alsnog in

geaccepteerde’ ranglijst van duurzame ondernemingen ter

de lijst worden opgenomen’, legt Vetri uit. ‘We kijken naar de

wereld. Vetri: ‘Door de status die de lijst de afgelopen vijftien

totaalscore onder aan de streep.’

jaar heeft opgebouwd, willen veel bedrijven in de index worden

Een plek in de Dow Jones Sustainability Index is dus alles-

opgenomen. Daarom werken bedrijven mee aan ons onder-

behalve een bewijs dat een bedrijf schone handen heeft.

zoek, terwijl ze andere onderzoekers hun medewerking vaak

Sterker nog, uit het jaarlijkse onderzoek van SOMO en de

onthouden. Dat stelt ons in staat meer informatie te verzamelen

Vereniging van aandeelhouders en Beleggers in Duurzame

dan andere duurzaamheidonderzoekers.’ Volgens Vetri is één

Ondernemingen (VBDO) blijkt dat geen enkel Nederlands

doel van de opstellers van de lijst al bereikt. ‘Er is een compe-

bedrijf in de index onomstreden is (zie kader).

titie ontstaan tussen multinationals om in de lijst te komen.

Daardoor worden ze gedwongen hun duurzaamheidprestaties te verbeteren. Dat is een stap in de goede richting.’

Actie en reactie Hoe nu verder? Hoewel het volgens Gijsbertsen ‘methodisch

Anderzijds kan die felle competitie er voor zorgen dat bedrij-

onverantwoord’ is om een ultieme duurzaamheidranglijst op

ven hun activiteiten mooier, socialer en groener voordoen dan

te stellen, wil hij beleggers, consumenten en burgers toch op

ze in werkelijkheid zijn. Hoe zorgen de onderzoekers ervoor dat

een handvat bieden om bedrijven te vergelijken. SOMO kiest

ze niet voor de gek worden gehouden door de marketingmachi-

niet voor het maken van een alomvattende lijst, maar maakt

nes van deze enorme bedrijven? Vetri: ‘We doen alles binnen

benchmarks voor specifieke thema’s voor bedrijven in dezelfde

onze mogelijkheden om een zo goed mogelijke lijst op te stellen.

productieketen. Op deze manier ontwijkt het onderzoeksbureau

Onze analisten monitoren bedrijven door middel van sectorrap-

het wegen van criteria. Gijsbertsen: ‘Maatschappelijke organi-

porten, jaarverslagen, NGO-onderzoek, reguliere bezoeken aan

saties zoals de Consumentenbond of Greenpeace kunnen zelf

het management en een wereldwijd uitgevoerde media-analyse.’

bepalen hoeveel waarde ze hechten aan bepaalde indicatoren.

Daaruit komt een bepaald beeld naar voren, maar hij erkent:

Zo kunnen ze hun achterban duidelijkere en betekenisvollere

‘Als bedrijven de hele wereld systematisch om de tuin leiden,

ranglijsten laten zien. Dan moeten ze natuurlijk wél aangeven

kunnen wij daar weinig aan doen. We kunnen onmogelijk elke

welke indicatoren ze gebruiken om de lijst op te stellen. En hoe

fabriek controleren van alle 2500 bedrijven die onze vragenlijst

die indicatoren ten opzichte van elkaar zijn gewogen.’

invullen.’

Om het probleem van gebrekkige informatie te ondervangen neemt SOMO niet alleen het papieren beleid onder de loep,

Ook Nederlandse multinationals omstreden Dan is er nog de keuze voor de verschillende criteria en de weging van die criteria. De drie P’s (People, Planet, Profit)

maar houdt de organisatie ook grondig veldonderzoek. Nadeel is dat SOMO slechts een beperkt aantal bedrijven echt grondig kan analyseren. Gijsbertsen: ‘Onze partnerorganisaties in ont-

123

• HUISAUTOMATISERING • STANDBY KILLERS • ZONNEPANELEN • BATTERIJEN • LEDVERLICHTING • DAGLICHTSYSTEMEN • DE SLIMME THERMOSTAAT • WARBESPAARDERS • ECO GIFTS & GADGETS • ENERGIMETERS • WATERBESPAARDERS • ENERGIEMETERS • NNEPANELEN • BATTERIJEN • LEDVERLICHTING • DAGLICHTSYSTEMEN • DE SLIMME THERMOSTAAT • WARBESPAARDERS • ECO GIFTS & GADGETS • ENERGIMETERS • HUISAUTOMATISERING • STANDBY KILLERS • NNEPANELEN • BATTERIJEN • LEDVERLICHTING • DACHTSYSTEMEN • ENERGIEMETERS • WATERBESPAARDS • DAGLICHTSYSTEMEN • ENERGIEMETERS • HUISAUOMATISERING • STANDBY KILLERS • ZONNEPANELEN • ATTERIJEN • LEDVERLICHTING • DE SLIMME THERMOAT • WATERBESPAARDERS • ECO GIFTS & GADGETS • ERGIEMETERS • HUISAUTOMATISERING • ZONNEPANN • BATTERIJEN • LEDVERLICHTING • DAGLICHTSYSTE-

124

QPQ | 4 • 2010

wikkelingslanden bezoeken fabrieken en spreken met medewerkers. Als we op misstanden stuiten, nemen we contact op met de fabrieksleiding en met eigenaren of afnemers van de fabriek.’ De reactie op het hoofdkantoor zegt volgens Gijsbertsen vaak genoeg over hoe sociaal bedrijven daadwerkelijk ondernemen. ‘Kledingmerk GAP heeft op papier bijvoorbeeld een goed beleid, maar dat wil niet zeggen dat er bij de toeleveranciers en productielocaties van GAP nooit misstanden plaatsvinden. Als we daarover contact opnemen, gaan ze daar vliegensvlug mee aan de slag. Bij Nokia schieten ze daarentegen vaak in het verweer als we met onze bevindingen bij hun aankloppen. Die informatie over transparantie en responsiviteit verwerken we ook in onze benchmarks.’

Er is een competitie ontstaan tussen multinationals om in de lijst te komen.

Daardoor worden ze gedwongen hun duurzaamheidprestaties te verbeteren. Dat is een stap in de goede richting.

Drie slechte voorbeelden Voor de jaarlijkse aandeelhoudersvergaderingen nemen SOMO en VBDO de duurzaamheid­prestaties van alle AEX-genoteerde bedrijven onder de loep. Drie voorbeelden van misstanden bij bedrijven die ook in de Dow Jones Sustainability Index staan:

SBM Ofsshore

KPN SOMO’s onderzoek constateert dat de marketingmethoden van KPN, met

De nieuwkomer in de Europese lijst van de Dow Jones Sustainability

name het aanbieden van een gratis nieuwe mobiele telefoon bij het

Index komt niet best uit het onderzoek van SOMO. In augustus 2009 vormde

afsluiten van een nieuw abonnement, bijdragen aan het bevorderen van

de Nederlandse onderneming nog een joint venture met het Equatoriaal

nutteloze overconsumptie en het zogeheten e-waste: het grootste, gifafval-

Guinese staatoliebedrijf GEPetrol. De regering van Equatoriaal Guinea wordt

probleem van de 21ste eeuw. Bovendien stimuleert het bedrijf op deze manier

al jarenlang beschuldigd van corruptie, mensenrechtenschendingen en

de mijnbouw naar mineralen. Deze industrie staat bekend om de erbarmelijke

het wegsluizen van olie-inkomsten naar privé-rekeningen van het regime.

werkomstandigheden, mensenrechtenschendingen en milieuvervuiling en

Samenwerking met GEPetrol is wereldwijd omstreden omdat dat zou bijdra-

draagt in bijvoorbeeld de Democratische Republiek Congo bij aan gewapende

gen aan bovengenoemde praktijken. SOMO constateerde dat SBM Offshore

conflicten. Hoewel KPN heeft aangegeven meer aan recycling te gaan doen,

‘geen enkele maatregelen lijkt te nemen om het risico op corruptie of misma-

blijven de resultaten daarvan achter.

nagement van gelden van zijn businesspartner tegen te gaan’.

ING

Meer lezen?

Uit onderzoek van SOMO blijkt dat ING investeert in - of financiële banden heeft met - een reeks aan controversiële bedrijven: (1) producenten van nucleaire wapens, mijnen, clustermunitie en gevechts-

www.somo.nl www.sustainability-index.com www.vbdo.nl

vliegtuigen (2) ondernemingen die in verband worden gebracht met mensenrechtenschendingen in onder andere Burma, Soedan, Congo en Israel (3) bedrijven die zich schuldig maken aan grove milieuvervuiling van onder andere de Braziliaanse Amazone en de Canadese teerzanden

125

p m u J n e e r G a Make E shoppEn d a tr ir a f n E io b , o Ec

voor JE kind

Ben je op zoek naar de allerleukste baby- en kinderproducten die goed zijn voor je kindje en ook voor de wereld om ons heen?

Green Jump heeft meer dan duizend kinderproducten van merken die het maken van mooie spulletjes net zo belangrijk vinden als ecologisch, biologisch en fair trade produceren.

Onze kinderproducten zijn milieubewust en gegarandeerd vrij van BPA, PVC, weekmakers en andere schadelijke stoffen.

De allerleukste eco, bio en fair trade producten bij www.greenjump.nl

126

QPQ | 4 • 2010

Win some, lose some

‘Ik heb eigenlijk niks opgegeven, ondernemen is voor mij ondernemen.’

Eveline Raijmans- directeur Tony’s Factory van Tony’s Chocolonely

Win some?

‘Als ondernemer moet je niet bang zijn om iets op te geven als je nog niet de garantie hebt op iets nieuws. Vier jaar geleden - ik was net uit mijn bedrijf gestapt - werd ik gevraagd voor Tony’s Factory.

De Tony’s Chocolonely was ontstaan uit een journalistieke zoektocht naar duurzame chocolade van de makers van het programma Keuringsdienst van Waarde.

‘In de jaren negentig werkte ik als televisieredacteur, daarna was ik zelfstandig ondernemer. Voor mij komen in dit bedrijf twee liefdes samen: het commerciële aspect van een onderneming en het journalistieke deel. Wij verkopen weliswaar chocolade, maar tegelijkertijd gaat het om veel meer, zo doen we nu onderzoek naar hoe de keten van fairtrade chocolade nog beter kan worden georganiseerd, zodat er meer geld terecht komt bij de cacaoboeren.’

Lose some?

‘Ik heb eigenlijk niks opgegeven, ondernemen is voor mij ondernemen. Of je dat nou sociaal noemt of niet.

‘De afgelopen jaren ben ik ongelofelijk veel te weten gekomen over de werkwijze van supermarkten. Ik vind dit allemaal bloedinteressant, maar tegelijkertijd heb ik er gemengde gevoelens over: supermarkten hebben in Nederland ontzettend veel macht, het is in feite maar een kleine groep die bepaalt wat wij eten. Met Tony’s Factory heb ik hier ook mee te maken, en dan moet je soms toch een beetje buigen, anders red je het niet.’ ◆

Wat heb je moeten opgegeven om sociaal ondernemer te zijn? Maar, belangrijker: wat heb je ervoor teruggekregen? In iedere QPQ vertelt een sociaal ondernemer over winst en verlies.

Kijk voor meer informatie op www.chocolonely.nl

Tekst: Roos Menkhorst | Fotografie: Anja Dierx

127 127

G N

Durf te DOEN Stichting DOEN werkt aan een leefbare wereld waaraan iedereen kan meedoen door aanjager te zijn van duurzame, culturele en sociale voorlopers.

Uit de bijdrage van de Sponsor Bingo Loterij steunt DOEN sociale ďŹ rma’s omdat zij kansen bieden aan mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt door hen (weer) aan het werk te helpen.

Zo ondersteunt DOEN De Opdrachtenbank, een webbedrijf waar vooral mensen met een lichamelijke en/of psychische

beperking werken. Bij De Opdrachtenbank kunnen deze mensen dankzij een innovatieve combinatie van slimme samenwerkingsverbanden en moderne (internet)technologie aan de slag. Met alle faciliteiten en mogelijkheden om hun kennis en kunde (weer) in te zetten.

Heb jij ook een bijzonder idee?

DOEN brengt duurzaam en sociaal ondernemerschap graag samen met jou tot ontplooiing. Kijk voor meer informatie op www.doen.nl en zie of DOEN jouw idee tot werkelijkheid kan maken.

Stichting DOEN durft.

Kijk ook op www.doen.nl

E O G G I K GELUK AAR! NIEUWJ DuurzaAM OUD en NIEUW

!

R AA J W NIEU D GELUKKIG GOE Nieuwjaar wordt traditioneel ingeluid met champagne, oliebollen, vuurwerk en natuurlijk een lijstje goede voornemens. Of het nou een klein, intiem feest wordt of een swingende knalfuif, de vaste ingrediënten mogen in ieder geval niet ontbreken. En zeer zeker niet als het ook nog eens duurzame producten zijn. Zoals de producten op deze pagina. Wordt een duurzaam oud en nieuw het goede voornemen voor dit jaar?

Klok op waterenergie

Klok € 7,49

De opbouwende spanning naar het hoogtepunt van oudejaarsavond volgen op je eigen milieuvriendelijke klok! Geef hem enkel water en hij

Dreamflyer € 13,95

Mogen al je dromen uitkomen...

laat zien hoe laat het is. Door een chemische reactie met een galvanische cel, loopt de klok na vulling zelfs twee weken. www.duurzamerelatiegeschenken.nl

Met de Dreamflyer worden speciale momenten onvergetelijk. De Dream­

En een lekker gezond hapje

flyer is een lampion die langzaam opstijgt en wegzweeft, hoger en hoger,

Ook zo uitgekeken op die oerhollandse oliebol en bitterbal? Het alternatief:

met een brandend licht dat steeds kleiner wordt. Wie de Dreamflyer al eens

de Stampbal. Inderdaad: de typische Nederlandse stamppot in balformaat.

heeft gezien weet hoe mooi het is, een beeld dat je nooit meer vergeet.

Tis weer eens wat anders.

En bij elke Dreamflyer is een kaartje ingesloten waarop je je eigen wens

www.ekra.nl

kwijt kunt; een beetje hulp bij je goede voornemens misschien? www.goodforall.eu

Deco Vogel € 2,45

Kerstset 15 st. € 7,50

Een mooi huis

Faire Bubbels Bio & Fair Zuid-Afrika Wanneer het klokje twaalf uur slaat moet er geproost

Een mooie sfeer creëren tijdens de feestdagen doe je door je huis te ver-

worden op het nieuwe jaar met een glaasje bubbels.

sieren. Ook op duurzaam gebied zijn hiervoor vele producten op de markt.

Deze mousserende wijn is de eerste biologische en Fair

Led-lampjes in plaats van gewone lampjes of gerecyclede kaarsen.

Trade Vonkelwijn ter wereld! Een beter begin van het

Maar ook op gebied van versiering is er veel verkrijgbaar. Deze hangertjes

nieuwe jaar kan haast niet.

zijn handgemaakt in India met zoveel mogelijk recycled materiaal en de

Stellar Organics, van Westkaap Zuid Afrika.

kleurstoffen zijn Azo-vrij.

www.stellarorganics.com

129

130

QPQ | 4 • 2010

Afrika Unsigned: de kracht van muziek Tekst: Annemarie Geleijnse | Fotografie: Frank Groeliken

Crowdfunding. Het is het innovatieve antwoord van Africa Unsigned op de falende muziekindustrie ĂŠn het ontbreken van mogelijkheden voor spectaculair goede artiesten uit Afrika. Zij het talent en de muziek, wij de middelen en vooral het geloof. Ook een mooie kans voor reguliere bedrijven die maatschappelijk verantwoord ondernemen uit het hoofd in de harten van de medewerkers of klanten willen krijgen.

131

De Keniaanse zangeres Liz Ogumbo kan haar geluk niet op.

‘Dit is voor mij een geweldige kans een internationaal publiek

132

Onder de radar Initiatiefnemer Pim Betist zette eerder Sellaband.com op.

te bereiken!’ Ogumbo is de winnaar van de crowdfunding com-

Ontspannen vertelt hij over de aanloop. Tijdens een afstudeer-

petitie die Africa Unsigned opzette voor TEDx. Met twee

project bij Heineken in New York maakte hij als bedrijfs-

andere Keniaanse artiesten streed zij om de meeste stemmen

kundestudent kennis met de muziek-scene aldaar. ‘Ik was

van muziekfans in Nederland. Met een bijdrage van minimaal

ongelooflijk onder de indruk van wat ik zag. Wat daar ónder de

vijf dollar konden deze fans aangeven wie hun favoriet was en

radar gebeurde, was veel spannender dan wat bóven de radar

zich daarmee verzekeren van een kaartje voor een optreden

gebeurde.’ Hij zag hoe steeds meer artiesten op straat kwamen

op 1 december in de Amsterdamse club Bitterzoet.

te staan, terwijl de smaak van muziekliefhebbers zich aan het

Ogumbo won een retourticket, studiotijd en naast het

verbreden was. ‘Het gat werd steeds groter.’ Het idee voor

optreden in Bitterzoet, nog een optreden op 30 november in

Sellaband was geboren: een online platform waarop artiesten

de Amsterdamse Stadschouwburg tijdens TEDx-Amsterdam.

- los van een platenmaatschappij - geld kunnen inzamelen om

Het laat zien hoe crowdfunding wordt ingezet door Africa

de studio in te gaan. Drie jaar later was het plan gerijpt. Betist

Unsigned om Afrikaanse artiesten een kans te bieden verdere

werkte inmiddels bij Shell, waar hij tijdens een leiderschaps­

bekendheid te verwerven.

training definitief tot de conclusie kwam dat zijn potentie vooral

QPQ | 4 • 2010

Drie gouden tips van Pim Betist voor crowdfunding

We hebben een groep artiesten die keihard werkt en de potentie heeft om het te halen.

1. Denk groot, maar voer klein uit ‘Ik zie voor Africa Unsigned een grote toekomst met pan-Afrikaans bereik.

Achteraf was ik liever kleiner begonnen, niet in zoveel landen tegelijk en misschien zelfs met maar één artiest. Nu hebben we veel overhead gehad, veel kosten moeten maken bij de start.

2. Maak het transparant Zorg dat alles wat je online doet, ook transparant is. Deel je contracten, laat je businessmodel zien. Als je sociaal onderneemt, gunnen mensen je wel dat je geld verdient. Je verdient het namelijk ook.

3. Houd het simpel Het gevaar is dat je het iedereen naar de zin wilt maken – degene die het opstart, degene die geldbehoevend is en degene die investeert.

Dat kan niet. Zorg dat je het simpel houdt. Durf keuzes te maken.

133

Pim Betist deed zijn auto de deur uit, verliet zijn huurappartement aan de Amsterdamse Brouwersgracht en vertrok per scooter naar het antikraakpand dat hij betrok. Hij had alleen een bonus om de eerste maanden door te komen.

‘Ik had niets, slechts een idee.

op het creatieve vlak lag en zijn toekomst in de muziek.

Hij deed zijn auto de deur uit en verliet zijn huurappartement aan de Amsterdamse Brouwersgracht. Op zijn scooter reed hij naar het antikraakpand dat hij betrok met slechts een bonus om de eerste maanden door te komen. ‘Ik had niets, behalve een idee.’ Vanaf die eerste dag in december 2005 zag hij zichzelf als sociaal ondernemer. ‘Voor mij is de definitie van sociaal ondernemen dat je een bedrijf start omdat je een probleem ziet dat je wilt oplossen op een commerciële manier, in plaats van dat je kans ziet geld te verdienen. Ik wilde bandjes zonder kansen juist een kans bieden om geld te verdienen en bekend te worden.’

Sellaband kende een vliegende start, mede doordat vrij snel twee ervaren jongens van platenmaatschappij Sony instapten.

In december 2008 stapte Betist eruit, drie maanden voordat het bedrijf failliet ging en kort daarna onder een Duitse eigenaar een herstart maakte.

Nieuw Afrikaans geluid Eén van de punten waarover Betist en zijn partners het niet eens werden, was het al dan niet integreren van Afrikaanse muziek. Zijn partners vonden dat er eerst maar eens geld verdiend moest worden, ‘dan kon er voor Afrika worden gezorgd’. Zorgen voor Afrika vanuit een soort liefdadigheid.

Het was niet de insteek die Betist voor ogen had. Hij wilde Afrika integreren om artistieke redenen. ‘Er is een nieuw Afrikaans geluid dat een veel breder publiek kan aanspreken.

Er komt goede reggae uit Afrika, net als hiphop, house, rock, soul en gospel.’ Betist begon opnieuw en startte met mededirecteur Daan Determeijer Africa Unsigned. Op de site presenteren muzikanten zich uit - tot nog toe - Senegal, Mali, Zimbabwe, Kenia en Zuid-Afrika. Muziekliefhebbers kunnen artiesten steunen door minimaal een dollar over te maken.

134

QPQ | 4 • 2010

NaiLab goes Glocal NaiLab is een ander innovatief project dat Afrikaans talent - dat zelf niet de middelen en de toegang tot de markt heeft - op weg wil helpen. Manager Tonee Ndungu beschrijft op een energieke manier - tussen twee vluchten door - de nu nog lege ruimte in Nairobi waar de 1%CLUB haar internationale vestiging opent en hoe in één moeite door werd besloten een ICT Business Incubation Laboratory op te zetten.

Ndungu heeft haast. Niet alleen moet hij de volgende vlucht naar

Het lijkt niet moeilijk te worden de werkplekken in de nieuwe ruimte

Kenia halen, ook het project zelf verloopt in een moordend tem-

op te vullen. Lacroix: ‘Aanbod van jonge ondernemers is er genoeg.’

po. Op 1 januari opent NaiLab zijn deuren. Nairobi bulkt van de

Nailab selecteert de jongeren onder meer op basis van het bedrijfs-

gedreven, jonge ondernemers die, al dan niet opgeleid, handig zijn

plan dat ze indienen. Het is de bedoeling dat ze uiteindelijk met dat

met internet en mobiele telefoons. NaiLab biedt ze een jaar lang een

plan als zelfstandig ondernemer hun geld gaan verdienen. Daartoe

werkplek, laptop, faciliteiten en kennisondersteuning. Samen wordt

mogen ze een jaar lang gratis gebruik maken van de werkplek en

gezocht naar klanten, zoals onder NGO’s die in Afrika actief zijn.

faciliteiten van Nailab. Lacroix: ‘De eerste bedrijfsplannen stromen

Maar ook onder reguliere bedrijven.

binnen. Daar zijn originele ideeën bij zoals het digitaliseren van een

Waarom zouden die bedrijven in zee gaan met de relatief onervaren

sloppenwijk, het starten van een sms-dienst voor boeren met markt-

jonge honden van NaiLab? Ndungu: ‘Stel dat een bedrijf als Coca

prijzen of een studentenwebsite waarop je aantekeningen van colleges

Cola via sociale media de Afrikaanse markt wil bewerken. Dan moet

kunt verkopen en kopen.’

je de cultuur van binnenuit kennen. De jongens uit NaiLab doen dat

Om het startkapitaal te vergaren dat nodig is voor het uitwerken van

als geen ander. Als een gewone Keniaan de CEO interviewt en een

de plannen, probeert Nailab ze aan wat eerste opdrachten te helpen.

filmpje op Youtube plaatst, is dat veel geloofwaardiger dan dat een of

Zoals dus de klus voor de 1%CLUB zelf. Want, zo luidt de filosofie

andere bobo van een officieel televisiestation dat doet.’ Glocal noe-

van Lacroix, door geld te schenken maak je iemand afhankelijk.

men ze dat bij NaiLab. Een globale insteek op lokaal niveau.

‘Geef je ze opdrachten, dan leren ze daarvan en verdienen ze zelf geld

Op termijn verwacht Ndungu twee andere vestigingen te kunnen openen, op den duur hoopt hij heel Oost en Centraal Afrika te kunnen bedienen.

De eerste opdrachtgever voor de jongeren die Nailab gaan beman-

dat ze kunnen teruginvesteren in zaken die zij zelf belangrijk vinden.’

Met Accenture worden gesprekken gevoerd over de inzet van kennis van consultants om de ondernemers die een jaar lang een plek krijgen in Nailab te helpen met hun bedrijfsplan. De kersverse Keniaanse

nen, wordt de 1%CLUB zelf, een internationale marktplaats die klei-

ICT-ondernemers moeten na dat jaar plaatsmaken voor andere jon-

ne ontwikkelingsprojecten koppelt aan kennis en geld. De 1%CLUB

geren en deze op hun beurt gaan coachen met het uitwerken van

wil jonge Kenianen in Nailab tools laten ontwikkelen waarmee par-

een bedrijfsplan. Lacroix: ‘Ik vind het spannend om te zien wat er

ticuliere Afrikanen eenvoudiger hun ontwikkelingsproject op de site

gebeurt wanneer je deze gedreven, jonge Kenianen een laptop en een

kunnen zetten om zo financiering te vergaren.

snelle internetverbinding biedt en ze dan hun eigen ding laat doen.’

135

Afrika is een blue ocean aan geweldige artiesten. Roep maar wat je zoekt, ik vind het.

Als via deze vorm van crowdfunding 10.000 dollar binnen is,

gebracht in de Maassilo in Rotterdam op Wereldarmoededag

kan de artiest een professionele EP (kort album) opnemen.

(op 17 oktober 2009). De opbrengsten van de single gaan

Africa Unsigned verzorgt gedurende vijf jaar ‘slimme PR en

geheel naar Mokoomba. Op de videoclip die de reis van

slimme marketing’ om de artiest te helpen extra bekendheid te

Zimbabwe naar Rotterdam volgt, staat steeds iemand op van

verwerven en zijn muziek te verkopen. Betist: ‘Wij zetten ons

een wit krukje. Betist: ‘Die track is nu 70.000 keer bekeken. De

netwerk in, proberen artiesten op festivals hier te laten spelen.’

aandacht voor de actie is daarmee gegroeid.’

De fan kan de opgenomen EP gratis downloaden en deelt de inkomsten met de artiest. Komt het niet tot een opname, dan krijgt de muziekliefhebber zijn geld terug.

Bedrijfsleven Het concept is eenvoudig te vertalen naar het bedrijfsleven: laat medewerkers via intranet stemmen op hun favoriete artiest

Magische grens Een mooi concept, maar lastig om door de aanloopfase te

en de winnaar komt naar Nederland en treedt zelfs op. Een CD met daarop het merk van het bedrijf kan worden uitgedeeld

komen. We stappen allemaal graag in een rijdende trein, maar

en zelfs kan een videoclip worden gemaakt. Betist benadert

de bedragen die artiesten bij elkaar hebben gesprokkeld, zijn

vooral bedrijven waarvan hij weet dat ze graag iets met maat-

nog maar weinig bemoedigend. Een kleine 4.000 dollar is het

schappelijk verantwoord ondernemen doen. Zo ziet Deloitte

voorlopige hoogtepunt. Andere artiesten blijven op een paar

deze manier als mogelijkheid om maatschappelijk verantwoord

tientjes hangen. In ieder geval is het heerlijk rondstruinen op de

ondernemen niet alleen in de hoofden maar ook in de har-

site waar de meest uiteenlopende en verrassende muziekstijlen

ten van medewerkers te krijgen. En de ASN Bank laat Africa

te vinden zijn. Hoewel ‘superongeduldig’, heeft Betist er ver-

Unsigned een competitie opzetten waarbij klanten kunnen

trouwen in dat het goed komt. ‘We hebben een groep artiesten

stemmen en een concert kunnen bijwonen. Betist: ‘Daar werkt

die keihard werkt en de potentie heeft om het te halen.’

het perfect voor. Je hebt niet alleen de climax van een concert

Hij verwacht dat het hard zal gaan, als eenmaal de eerste artiest

dat ook nog eens verbindt, maar je hebt in het voortraject al

de magische grens van 10.000 dollar heeft behaald.

drie maanden lol!’

Om de onvermijdelijke aanlooptijd te overbruggen, is Betist inmiddels een kansrijk business-to-businessconcept gestart.

Zijn uiteindelijke doel is de inspirerende muzikanten die hij in

De pilot ontwikkelde hij voor GCAP (Global Call to Action

Afrika heeft leren kennen, een zetje te geven in de richting van

against Poverty), dat Africa Unsigned vorig jaar vroeg meer

een succesvolle toekomst. ‘We moeten ons richten op de arties-

media-aandacht te genereren voor de ‘stand- up and take action’

ten die goed zijn, die het in zich hebben om door te breken.

actie tegen armoede. Hierbij staan jaarlijks wereldwijd circa

Op hun beurt kunnen zij daarna anderen weer omhoog

173 miljoen mensen létterlijk op tegen armoede. Betist plaatste

trekken.’ De kansen zijn enorm, zeker als het lukt om Africa

drie artiesten in een widget (een online grafisch venstertje) dat

Unsigned te koppelen aan het gigantische mobiele telefo-

op diverse websites werd geplaatst. Radio 3FM-DJ Giel Beelen

nienetwerk in Afrika. Betist kan niet wachten tot de dag dat

liet op de radio fragmenten horen, waarna luisteraars via de

Afrikanen via hun mobieltjes al tijdens shows geld overmaken

widget op hun favoriete artiest konden stemmen De winnaar,

naar de artiest. ‘Als wij het vanuit Amsterdam een zetje geven,

de Zimbabwaanse formatie Mokoomba, kwam op kosten van

kan het daar heel groot worden.’ Hij twijfelt daar niet aan.

GCAP naar Nederland en nam met bekend DJ Gregor Salto

‘Afrika is een blue ocean aan geweldige artiesten. Roep maar wat

de single Stand Up op. Deze werd voor het eerst ten gehore

je zoekt, ik vind het.’ ◆

137

Gewone bedrijven betrekken Een business-to-business concept kan voor meer sociale ondernemingen een goede optie zijn. Hoe krijg je het bedrijfsleven mee? Vijf tips van Godelieve Spaas, eigenaar van organisatie en ontwikkelingsbureau Creating Change en onder andere actief voor DOEN, DOB, Menzis en DSM.

1. Core business-to-core business.

Zorgen voor Afrika vanuit een soort liefdadigheid.

Het was niet de insteek die Betist voor ogen had.

Hij wilde Afrika integreren om artistieke redenen.

Zoek als sociaal ondernemer samenwerking met bedrijven die vanuit de core business kunnen bijdragen aan joúw core business en omgekeerd. Daar word je samen beter van, je kunt kennis uitwisselen en van elkaar leren. Wederkerigheid is een voorwaarde voor gelijkwaardigheid.

2. Leg uit wat je doet en waarom Vertel over je businessmodel, hoe het werkt, hoe het in elkaar steekt en welke aannames en uitgangspunten eronder liggen. En wat je ermee wilt bereiken.

Partijen stappen pas in, als ze dat snappen.

3. Maak je sociale impact zichtbaar Sociale impact heb je in soorten en maten. Wees precies in wat je beoogt en zo open mogelijk in het waarnemen van de resultaten. Vaak zijn er meer of andere mensen bij betrokken dan je vooraf kon overzien. Of worden de levens van mensen gevarieerder beïnvloed. Laat de mensen voor en met wie je werkt, hun verhaal doen. Naast getallen zijn verhalen en beelden nodig om de sociale impact zichtbaar te maken.

4. Zorg dat één en één drie kan worden Puzzel net zo lang tot de balans tussen profit en sociale impact klopt en ze elkaar ook echt positief beïnvloeden. Zoek uit hoe het echt kan werken en stel het één niet boven het ander. Op die manier wordt de som van beide opbrengsten meer dan de delen. Er wordt vaak gedacht dat je minder winst maakt als je sociaal onderneemt en andersom. Dat hoeft echt niet.

5. Kies en zoek de juiste financiële samenwerking Sociaal ondernemen speelt zich ergens af tussen commercie en liefdadigheid.

Waar je op dat spectrum opereert, maakt verschil voor je keuze in financiële samenwerking. Ook hier geldt weer: wees precies. En kies op basis van je positie ook of je partners uitnodigt als donateur, leningverstrekker, investeerder of een combinatie daarvan.

139

Kinderwebwinkel watLief verkoopt vrolijke en originele kleertjes en kadootjes, gemaakt met respect voor mens, dier en milieu. Verantwoorde papa’s en mama’s slaan dus twee vliegen in een klap: leuke kleding voor de kinderen én een bijdrage aan een mooiere wereld.

Voor bedrijven verzorgt watLief ook hippe duurzame kraampakketten. MVO was nog nooit zo makkelijk en leuk!

Interesse? Stuur vrijblijvend een e-mail naar info@watlief.nl en wij nemen contact met u op over de verschillende mogelijkheden.

140

QPQ | 4 • 2010

nobody is perfect

Off-piste skiën is slecht voor de natuur.

‘Als ik aan het skiën ben, denk ik daar niet aan, maar achteraf geeft het me wel een schuldgevoel.’

Sportjournalist Roelien Luijt (29), oprichtster van stichting Shesports, is een groot (buiten)sport- en natuurliefhebber.

Ze probeert zo duurzaam mogelijk te leven. Maar één passie, hoewel schadelijk voor het milieu en de natuur, kan ze maar moeilijk weerstaan: freeride skiën ofwel: skiën buiten de piste.

Tekst: Eva Prins | Fotografie: Frank Groeliken

‘Met Shesports wil ik (top)sportende vrouwen op een positieve manier onder de aandacht brengen en andere vrouwen stimuleren te sporten. Ik richt me daarbij vooral op de minder bekende, avontuur-

skiën ben, denk ik daar niet aan, maar achteraf geeft het me wel een schuldgevoel.

Bovendien is ook het reizen naar de bergen slecht voor het milieu.

lijke buitensporten als mountainbiken, paragliding, snowboarden en

Voor activiteiten van Shesports zoek ik daarom zoveel mogelijk

freeride skiën.

bestemmingen dichtbij en stimuleer ik carpoolen. Maar als journa-

Voor veel beoefenaars van deze ‘lifestyle-sporten’ is, behalve de

list word ik vaak uitgenodigd voor persreizen en die zijn vrijwel altijd

spanning, natuurbeleving belangrijk. Dat geldt ook voor mij. Freeride

met het vliegtuig. Dat vele vliegen kon ik op een gegeven moment

skiën doe je meestal alleen. Weg van de massa kies je je eigen pad.

niet meer voor mezelf rechtvaardigen. Dat wil niet zeggen dat ik niet

Daardoor ervaar je de natuur sterker: de lucht, de kou, de verse

meer mee ga – daarvoor vind ik het te leuk. Maar ik maak nu wel een

sneeuw. Dat is overweldigend.

bewuste afweging en zeg vaker nee.’ ◆

Tegelijkertijd is off-piste skiën slecht voor de natuur. Je skiet jonge bomen kapot, verstoort het leefgebied van de dieren. Als ik aan het

Wil jij ook je verhaal vertellen? Mail naar: petra@qpq-magazine.nl

141

Duurzaam reizen doe je zรณ

142

QPQ | 4 โ ข 2010

DUURZAAM TOERISME

Wie duurzaam wil reizen, hoeft niet meteen schildpadden in Costa Rica te redden.

Ook een strandvakantie aan de Spaanse costa’s kan heel “goed” zijn. Het belang van duurzaam toerisme is inmiddels tot de reisbranche doorgedrongen. Nu de lokale belangenpartijen nog.

Tekst: Marieke Verhoeven

143

Op termijn zullen accommodaties die niet meedoen met duurzaam toerisme het risico lopen uitgesloten te worden.

Touroperators halen ze gewoon uit het assortiment.

Het is meestal de eerste vraag bij een reisbureau: ‘Waar wilt u heen?’.

Weinig mensen zullen antwoorden: ‘Maakt niet uit, zolang het maar

Wat is duurzaam toerisme?

duurzaam is.’ Toch is duurzaam reizen de laatste jaren een belangrijk thema binnen de Nederlandse reisbranche geworden. In 2009 intro-

Ecotoerisme, community-based tourism en duurzaam toerisme

duceert de ANVR (de branchevereniging voor reisorganisaties) een

worden regelmatig door elkaar gehaald. De definitie van duurzaam

verplichte duurzaamheidstraining mét examen voor de aan de ANVR

toerisme luidt volgens de Wereld Toerisme Organisatie: toerisme in

verbonden touroperators. Tijdens deze training wordt onder meer

harmonie met natuur, milieu en de lokale bevolking op de bestem-

aandacht besteed aan het energieverbruik binnen de organisatie en de

ming. Duurzame ontwikkeling omvat de drie P’s: People, Planet,

omstandigheden bij lokale partners. Ook leren touroperators hoe ze

Profit. Zorg voor natuur en milieu, de sociaal-culturele aspecten

reizigers kunnen informeren over het compenseren van CO2-uitstoot

en de goede arbeidsomstandigheden. Deze P’s zijn binnen elke

en een lokale economie kunnen stimuleren.

bedrijfssector utilitair, dus ook binnen het toerisme. Duurzaam toe-

De ANVR is de eerste organisatie binnen Europa die een dergelijke

risme is toepasbaar op alle soorten vakanties, van massatoerisme tot

training verplicht heeft gesteld. Daar is Mirjam Dresmé als hoofd

cultuurtoerisme.

Duurzaam Toerisme best trots op. ‘We lopen voorop in Nederland.

Ecotoerisme is kleinschaliger en richt zich specifiek op de natuur. In

Inmiddels hebben alle tweehonderd touroperators een coördinator die

het geval van community-based tourism wordt de lokale bevolking

zich binnen de organisatie specifiek met dit thema bezighoudt.’

bij de – toeristische - projecten betrokken, zodat ze daar direct van

Tijdens de aankomende Vakantiebeurs in januari organiseert de

profiteren.

ANVR wederom een speciale ochtend over duurzaamheid, waarbij de aandacht dit keer op de reisbureaus ligt. Dresmé: ‘Touroperators kunnen wel bewust met duurzaamheid bezig zijn, het is belangrijk dat reisbureaus dat ook doen. Zij kunnen reizigers vertellen welke accommodaties ‘bewust’ bezig zijn en welke duurzame tours ze kunnen boeken.’

144

QPQ | 4 • 2010

Bron: www.fairtourism.nl

Touroperators zijn machtige organisaties, maar ze moeten uitkijken met het uitoefenen van druk op lokale overheden.

Dat gaat in tegen het zelfbeschikkingsrecht van een land.

Duurzaam keurmerk Bij duurzaam reizen denken mensen al snel aan het planten van bomen op Borneo of het redden van schildpadden in Costa Rica.

De begrippen duurzaam toerisme en ecotoerisme worden nogal eens met elkaar verward, merkt Dresmé. ‘Ecotoerisme is kleinschalig en puur gericht op natuur, terwijl duurzaam toerisme breder is. Het gaat niet alleen om de natuur, maar net zo goed om de sociale en economische aspecten van een bestemming. Hoe staat het met de werktijden?

Wordt personeel behoorlijk betaald? Dat soort zaken speelt mee.’

Om dergelijke omstandigheden te controleren heeft ECEAT (het Europese Centrum voor Agro en Eco Toerisme) het Travelife systeem ontwikkeld. Dit Europese keurmerk biedt touroperators de mogelijkheid om accommodaties en andere lokale partners op basis van een checklist te controleren op duurzaamheid.

Volgens ECEAT-directeur Naut Kusters biedt Travelife een Europees alternatief voor de wildgroei aan groene initiatieven. ‘Als iedere touroperator met een eigen checklist komt aanzetten, worden hotels gek en ontstaat er verwarring over de duurzaamheidseisen. Door dit gemeenschappelijke initiatief wordt helderheid gegeven en worden hotels gestimuleerd duurzaamheid binnen de organisatie te integreren.’ Hierbij is het van belang dat accommodaties de voordelen van duurzaamheid

145

Ecotoerisme is kleinschalig en puur gericht op natuur, terwijl duurzaam toerisme breder is.

Het gaat niet alleen om de natuur, maar net zo goed om de sociale en economische aspecten van een bestemming. inzien. Kusters: ‘Het is een misverstand dat verduurzaming

ook hier een rol spelen, vindt Kusters. ‘Je mag als touropera-

geld zou kosten. Veel maatregelen hebben een korte terugver-

tor best eisen stellen en kritiek leveren. Dit is in het belang van

dientijd. Alleen al door energiebesparingen zoals spaarlam-

de bestemming zelf. Bestemmingen realiseren zich vaak niet

pen en het automatisch uitschakelen van de airco kunnen ze

dat touroperators en consumenten anders een andere bestem-

tienduizenden euro’s per jaar overhouden.’ Bovendien krijgen

ming gaan zoeken. Er zijn nog genoeg interessante gebieden die

duurzame accommodaties extra aandacht met ‘groene’ logo’s

niet als toeristische bestemming zijn ontwikkeld. Maar ook dat

in reisgidsen. Op termijn zullen accommodaties die niet mee-

houdt op een gegeven moment natuurlijk op.’

doen, het risico lopen door touroperators uitgesloten te worden.

Wat dat betreft hebben de touroperators best veel macht, denkt

Project officer Ecology &Economy Laurens Gomes bij de

Kusters. ‘Als partners niet willen verduurzamen, worden ze op

IUCN (International Union for Conservation of Nature) ziet

een gegeven moment uit het assortiment gehaald. En dat wil

dat net even anders. ‘Touroperators zijn zeker machtige orga-

natuurlijk niemand.’

nisaties, maar ze moeten uitkijken met het uitoefenen van druk op lokale overheden. Dat gaat in tegen het zelfbeschikkings-

Afvalbergen achter de keuken Aan de inzet van de reisbranche zal het dus niet liggen. Toch

recht van een land. Maar door de grote financiële belangen hebben ze indirect zeker invloed.’ Als natuurgids in typische

is in de praktijk meer nodig om duurzaam toerisme op

ecotoeristische bestemmingen als de Galápagos-eilanden,

grote schaal te laten slagen. De grote uitdaging ligt vooral bij

Borneo en Antarctica, heeft Gomes met eigen ogen gezien

de lokale belangenpartijen, geeft Kusters toe. ‘Helaas hebben

hoe toerisme een land aan kan tasten. ‘Vooral de Galápagos-

veel toeristische bestemmingen te kampen met corruptie en

eilanden zijn een drama. Door gebrek aan controle en regulatie

een slechte planning. Een snelweg tussen strand en hotel, een

is daar een industrie ontstaan waarin iedereen een slaatje uit

afvalberg achter de keuken en riolen die rechtstreeks de zee in

het toerisme wil slaan. Van het verdiende geld gaat uiteindelijk

lopen: ik heb het allemaal gezien.’ De verantwoordelijkheid ligt

maar een klein deel naar onderhoud en duurzaam beheer van

weliswaar bij de lokale overheid, toch kunnen de touroperators

de eilanden.’

147

Niets dan je voetafdruk Bij het verduurzamen van toeristische bestemmingen speelt

Tips voor duurzaam reizen

ook onderwijs een belangrijke rol. René van der Duim is bijzonder hoogleraar Toerisme en Duurzame Ontwikkeling aan de Universiteit Wageningen en onder andere betrokken bij een samenwerkingsverband met zes Afrikaanse universiteiten. ‘We

– Een reis met de bus is het meest milieuvriendelijk, vliegen het minst – Voor het verblijf geldt over het algemeen: hoe luxer de accom-

werken actief aan het versterken van onderwijs op het gebied

modatie, hoe hoger de milieubelasting. Kamperen blijft dus het

van duurzaam toerisme. Thema’s als corporate social responsi-

meest duurzaam

bilty en community-based tourism zijn in een aantal landen nog

– Het waterverbruik van een toerist op zonbestemmingen is met

relatief onbekend, maar de interesse is er wel degelijk.’ Het

440 liter per persoon per dag drie keer zo hoog als het verbruik

is volgens Van der Duim dan ook een misvatting dat duur-

thuis. Douche dus bewust

zaam toerisme niet leeft onder de lokale bevolking. ‘Binnen

– Ga je snorkelen of duiken? Wees spaarzaam met zonnebrand. De

onze Masterstudie komt ongeveer de helft van de studenten

UV-filters in zonnebrandproducten veroorzaken namelijk koraal-

uit ontwikkelingslanden. In een land als Kenia is het duurza-

bleek. Hierdoor raakt koraal broos en brokkelt het af

me gedachtegoed inmiddels goed doorgedrongen, maar er zijn genoeg landen waar nog een hoop moet gebeuren.’

Hoewel voor het slagen van duurzaam toerisme dus vooral

– Golfvakantie? Niet de meest duurzame keuze. Golfbanen nemen veel ruimte in beslag, verbruiken veel water en bij het onderhoud worden kunstmest en bestrijdingsmiddelen gebruikt

een mentaliteitsverandering nodig is bij lokale partijen, kun je als bewuste wereldreiziger wel je steentje bijdragen. ‘Het is

Op de site van Fair Tourism (www.fairtourism.nl) staan nog meer

cliché, maar de regel leave nothing but your footprint and take

praktische tips voor de bewuste reiziger. Ook Milieu Centraal heeft

nothing but pictures is belangrijk’, stelt Gomes. Wel waarschuwt

een site met advies over verantwoord reizen, zie:

hij: ‘Met foto’s van de lokale bevolking moet je voorzichtig zijn.

www.ikhebzininvakantie.nl

Doe dat altijd in overleg met de gefotografeerde.’

Ook Mirjam Dresmé denkt dat kleine veranderingen een reis al een stuk duurzamer maken. ‘We kunnen niet verwachten dat mensen niet meer gaan vliegen. Dat is in de huidige tijd onmogelijk. Maar voor een tientje extra kun je de CO2uitstoot van je reis al compenseren. En ga je naar een Europese bestemming? Overweeg dan de trein.’ Ook een strandvakantie in Spanje kun je volgens Dresmé duurzaam maken, zonder veel in te leveren. ‘Thuis stap je ook niet vijf keer per dag onder de douche, dus waarom daar wel?’ Ze heeft nog meer tips: ‘Zet altijd de airco uit als je de hotelkamer verlaat én ga eten bij

Vakantiebeurs 2011

lokale restaurants. Als iedere toerist deze drie stappen zou zetten, maken we samen een enorme klapper.’ ◆

148

QPQ | 4 • 2010

Meer weten over de Vakantiebeurs 2011? Zie bijlage WVTTK.

In een land als Kenia is het duurzame gedachtegoed inmiddels goed doorgedrongen, maar er zijn genoeg landen waar nog een hoop moet gebeuren.

149

Co-creatie in duurzame mobiele technologie De uitdaging: de mobiele generatie aan het werk voor een duurzame telecom sector Een mobiele telefoon die niet opgeladen hoeft te worden. Een app die helpt om energie te besparen. Volledig recyclebare mobieltjes. Er is nog veel te doen om de wereld van mobiele communicatie duurzamer te maken, maar er zijn ook oneindig veel mogelijkheden. Daarom heeft de organisatie Enviu ‘Our Mobile Generation’ gelanceerd. Dit is een nieuwe online community waar consumenten wereldwijd innovatieve oplos­singen kunnen aandragen om de mobiele telecom sector samen te verduurzamen. De Vodafone Netherlands Foundation is betrokken bij dit initiatief om de ontwikkeling van duurzame mobiele applicaties te stimuleren.

Duurzaamheid en mobiele telefonie De mobiele telecom sector is wereldwijd één van de snelst

inspirerende concepten te ontwikkelen voor een duurzame mobiele telecom sector. Er zijn vier verschillende categorieën,

groeiende industrieën met meer dan 4 miljard gebruikers.

Challenges genaamd, zoals het vergroenen van de mobiele

“Een mobieltje is een krachtig staaltje technologie, maar de

telefoon (Sustainable Smartphone), het ontwikkelen van mobie-

groei van de sector legt steeds meer druk op de ecosystemen

le technologie (Add-on technology), het bedenken van nieuwe

van onze wereld,” legt directeur Stef van Dongen van Enviu uit,

mobiele diensten (Sustainable business models) en het ontwik-

een organisatie voor innovatie in duurzaamheid. “De productie

kelen van duurzame mobiele applicaties (Apps4Sustainability).

en het gebruik van mobiele communicatiemiddelen kost veel energie. Daarnaast belanden meer dan 140 miljoen mobieltjes elk jaar op vuilnisbelten. Wij willen met ‘Our Mobile Generation’

De Apps4Sustainability Challenge De Vodafone Netherlands Foundation ondersteunt Apps4­

laten zien dat je technologische ontwikkeling en innovatie ook

Sustainability. “Als telecomprovider zijn wij continu op zoek

voor positieve doeleinden kan inzetten.”

naar innovatieve toepassingen die positief kunnen bijdragen aan de maatschappij”, aldus Andrèz Coco, campaigns mana-

Our Mobile Generation Eerdere succesvolle projecten van Enviu waren de Sustainable

150

ger CSR/Foundation. “Wij stimuleren al jaren innovatieve conceptontwikkeling van mobiele applicaties via Vodafone

Dance Club en Open Source House. Met ‘Our Mobile Generation’

Mobile Clicks. Door het ondersteunen van Apps4Sustainability

betrekt Enviu gebruikers van mobiele telefoons wereldwijd om

Challenge hopen wij een boost te kunnen geven aan de ont-

QPQ | 4 • 2010

ADVERTORIAL

wikkeling van duurzame applicaties die het leven van mensen kunnen ver­rijken. De focus ligt daarom op energie, gezondheidszorg, onderwijs, duurzame lifestyle en mensen met een fysieke beperking. Via de online community van ‘Our Mobile Generation’ kan iedereen ideeën indienen. De beste concepten worden door een professionele jury geselecteerd. Wij zorgen ervoor dat de winnende applicatie in mei 2011 verkrijgbaar zal zijn in verschillende app stores, waaronder die van Vodafone.”

Resultaten Stef van Dongen van Enviu: “De samenwerking met de Vodafone Netherlands Foundation is een goed voorbeeld van

Our Mobile Generation is mede mogelijk gemaakt door het ministerie van VROM en de Vodafone Netherlands Foundation.

hoe wij ideeën van consumenten, ofwel de mobile generation, koppelen aan de markt, zodat duurzamere mobiele telefonie

Iedereen kan een bijdrage leveren en andere deelnemers ontmoeten via

werkelijkheid kan worden.” In mei 2011 worden alle resultaten

www.ourmobilegeneration.org.

van ‘Our Mobile Generation’ op een event gepresenteerd aan

Meer informatie over de Vodafone Netherlands Foundation:

vertegenwoordigers van de mobiele telecom industrie.

www.vodafone.nl

HOE HAAL IK PURE WINST UIT MIJN NETWERK?

Word partner van MVO Nederland, hĂŠt netwerk voor maatschappelijk verantwoord ondernemen waar je als ondernemer met MVO-ambitie bij wilt horen voor informatie, inspiratie en duurzame business kansen. Ons netwerk telt bedrijven en organisaties uit nagenoeg elke sector. Een enorme bron van expertise en business opportunities. Als u partner wordt van MVO Nederland krijgt u direct toegang tot dit waardevolle netwerk. Maar partner zijn van MVO Nederland biedt nog veel meer. U leest er alles over op onze actiesite:

WWW.HETMVONETWERK.NL Waterstraat 47 | 3511 BW Utrecht | (030) 236 34 65 | contact@mvonederland.nl

leven, liefde & lol

Good & Green Guide Den-Haag

153

Waar kun je terecht om goed te doen voor jezelf en voor een ander? Op een groene manier en in de breedste zin van het woord? Waar koop je biologisch eten, waar verhuren ze elektrische vervoersmiddelen, waar vind je gelijkgestemden en waar koop je tassen die het milieu niet belasten? In Leven, Liefde & Lol vind je in iedere QPQ adressen uit één bepaalde stad. Deze keer: Den Haag. In samenwerking met de Good & Green Guide Den Haag, de gids die het je makkelijk maakt te genieten, goed te doen en groen bezig te zijn.

De redactie van QPQ heeft hieruit een selectie gemaakt. Én nog een aantal adressen toegevoegd die we zelf gevonden hebben. Dat het steeds gemakkelijker wordt om goed en groen te zijn, blijkt uit het enorme aanbod in de gids: fair trade-winkels, biologisch eten, ecokleding, natuurlijke cosmetica, vegetarische restaurants en groene hotels.

D

E C J V O

M

N

P

H

U I L

R

B

F

T

G

K

A

154

QPQ | 4 • 2010

A Biesieklette Heeswijkplein 86-87 2531 HG Den Haag 070 394 2211 www.biesieklette.nl

I Vino Vero Weimarstraat 48a 2562 GZ Den Haag 070 302 0200 06 5073 7096 www.vinovero.nl

Q EPA @ Ingenieursbureau De Raaij Schenkkade 227 2595 AV Den Haag 070 785 0060 www.ingenieursbureau-deraaij.nl

B Ooievaart Bierkade 18b 2512 AB Den Haag 070 445 1869

J The Earth Collection Molenstraat 49 2513 BJ Den Haag 070 392 37 65 www.theearthcollection-denhaag.nl/

R De Schatkamer Grote Marktstraat 16A 2511 BJ Den Haag 070 356 2655 www.schatkamer.com

C CityVelo Postbus 61106 2506 AC Den Haag 070 449 0557 www.cityvelo.nl

K Pluktuin Kleine Achterweg 28 2671 LT Naaldwijk 0117 4627 198 www.depluktuin.nl

S Swung house Prinses Alexialaan 8 2496 XA Den Haag 06 2608 0125 www.swunghouse.nl

D Ecolution Haven van Scheveningen www.ecolutions.nl

L De Spanjaardshof Westeinde 58 2512 HE Den Haag www.spanjaardshof.nl

T Nomadz in Bink36 Bink36 en Nomadz Binckhorstlaan 36

www.ooievaart.nl

E Madal Bal Denneweg 53 2514 CD Den Haag 070 365 1863

M Robin Hood in Haagse Bos Ingang Haagse Bos (of via de Boslaan) Bezuidenhoutseweg

Q

G Weggeefwinkel Jonckbloetplein 80 2523 AV Den Haag 070 395 4097 dwgw.hyves.nl/

H Mooch Prinsestraat 53 2513 CB Den Haag 06 4112 3093 www.moochi.nl/trashcarry

www.bink36.nl

2594 AW Den Haag

www.madalbalshop.com F Aggiez Brouwersgracht 10 2512 ER Den Haag 070 356 2705 www.aggiez.nl

2516 BE Den Haag 06 1497 3872 (Nomadz) www.nomadz.nl

N Haarzuiver Piet Heinstraat 51 2518 CB Den Haag 070 360 7202 www.haarzuiver.nl

U Grote Pyr Waldeck Pyrmontkade 116 2518 JR Den Haag 06 4590 6139 www.grotepyr.nl V Crunch CafĂŠ Piet Heinstraat 108a 2518 CM Den Haag 070 364 0552 www.crunchcafe.nl

O Wandel door groen Den Haag Haags Milieucentrum Groot Hertoginnelaan 203 2517 ES Den Haag 070 305 0286 www.haagsmilieucentrum.nl P Edwin Pelser Piet Heinstraat 123 2518 CG Den Haag 070 360 9237 www.edwinpelser.nl

S

155

Vervoer/Mobiliteit

F Aggiez Deze bloemenwinkel gebruikt niet alleen biologische seizoensbloe-

A Biesieklette

men voor uiteenlopende gelegenheden, maar verkoopt ook verant-

De fiets, goed voor mens en milieu. Maar waar zet je die fiets neer

woorde bijproducten zoals biologische bloembollen, dito potgrond

en ook nog eens veilig? Voor een schappelijke prijs stal je op zeven-

en leuke accessoires. Daarnaast houdt de winkel afwisselende kunst-

tien plekken in Den Haag (inclusief Scheveningen) je fiets in een

exposities. Zo zijn de potten gemaakt door mensen met een verstan-

bewaakte stalling van Biesieklette. Deze fietsstallingen worden

delijke handicap (via Compaan) en verkoopt Aggiez de Ragbag uit

gerund door mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt, die

India, gemaakt van oude plastic zakken.

gecoacht worden in hun ontwikkeling richting regulier werk.

G Weggeefwinkel B Ooievaart

Wie spullen over heeft, kan die afleveren bij de Weggeefwinkel. De

Vanaf het water leer je een stad toch altijd anders kennen. Bij de

winkel waar alles gratis is, voor wie dat nodig heeft. Zonder je te

Ooievaart stap je in een authentieke praam, die elektrisch voortbe-

laten niet leiden door hebzucht, is de belangrijkste filosofie van de

weegt op groene stroom. De stichting wordt volledig door vrijwil-

weggeefwinkel. De Weggeefwinkel wil laten zien dat de wereld niet

ligers gerund. De gidsen en schippers zijn gek op hun stad achter de

om geld hoéft te draaien.

duinen en vertellen daarover vol passie.

H Mooch C CityVelo

Mooch gelooft dat het niet zo moeilijk hoeft te zijn om de wereld te

Zoals het een beetje stad betaamt, kent Den Haag nu ook fietstaxi’s.

veranderen. Waar zij zelf mooie tassen en accessoires creëert, wil ze

Met maximaal twee personen per taxi, word je snel, schoon (lees:

ook graag iets waardevols doen voor anderen. Trash & Carry is daar

milieuvriendelijk) en droog naar de plek van bestemming gebracht.

een voorbeeld van. Onder dit label maakt Mooch kleurrijke (o.m.

En met een beetje geluk vertelt de bestuurder van alles over de

laptop-, fiets- en was)tassen van gerecycled afval dat ooit is aan-

bezienswaardigheden langs de route.

gespoeld op Indonesische stranden. Hiermee bezorgt zij de lokale bevolking van het eiland Pulau Seribu een inkomen. Daarnaast

D Ecolution

doneert zij twintig procent van de opbrengst aan het Jakarta Animal

Op initiatief van Wubbo Ockels werd de Ecolution gemaakt, een 26

Aid Network.

meter lang zeilschip van duurzame materialen. Het schip is voorzien van de allernieuwste technologieën die ervoor zorgen dat tijdens het

I

Vino Vero

zeilen meer energie wordt opgewekt dan dat er verbruikt wordt. En

Het kleine Vino Vero is opgericht door Irene Goinga en Peter van

bovendien: het schip gebruikt geen fossiele brandstof. Scheveningen

Huisstede. De winkel biedt een groot aanbod van uitsluitend eco-

is de thuishaven van het schip, waarmee vaartochten gemaakt kun-

logische en natuurzuivere wijnen. Bij de kweek van de druiven

nen worden, maar waar bijvoorbeeld ook lezingen over duurzaam-

gebruikt de wijnboer geen kunstmest en geen chemische bestrij-

heid worden gegeven. Leuk weetje: de Haagse Gemeenteraad mag

dingsmiddelen. Een natuurlijk bewerkte wijngaard is beter voor het

altijd op de Ecolution vergaderen.

milieu en beter voor de wijn. ‘En dat proef je.’

Winkelen

J The Earth Collection Het begon allemaal met het produceren van milieuvriendelijke

E Madal Bal

T-shirts. Later volgden complete kledingcollecties, gemaakt van

Bij de biologische supermarkt Madal Bal (“innerlijke kracht”) in

vrijwel uitsluitend natuurlijke materialen en met respect voor de

hartje Den Haag, mediteren de medewerkers dagelijks, eten zij vege-

arbeiders. Dit levert een winkel op vol verantwoorde kleding; niet

tarisch en sporten zij vaak. Hun inspiratie - een gezonde geest in

heel hip, maar voor basiskleding aangevuld met hippe accessoires

een gezond lichaam - komt van de filosofie van dichter, kunstenaar

wel heel geschikt.

en spiritueel leraar Sri Chinmoy. Bij deze supermarkt koop je niet alleen biologische versproducten, delicatessen en natuurcosmetica,

Een bijzondere ervaring

maar kun je ook meditatiecursussen volgen en meedoen aan de door het personeel georganiseerde hardloopevenementen.

K Pluktuin Als stadsmens gaat er niets boven het plukken en samenstellen van je eigen biologische bos bloemen. Dit kan in de Pluktuin, een rus-

156

QPQ | 4 • 2010

tige, sfeervolle plek waar biologische bloemen en fruitbomen worden

Q EPA @ Ingenieursbureau De Raaij

gekweekt. De medewerkers vertellen de bezoekers graag meer over

EPA @ Ingenieursbureau De Raaij is de specialist in het vaststellen

biologisch tuinieren. Meer informatie voor kleine en grote groepen,

van het energieverbruik in huis of in kantoorgebouwen. Bovendien

zoals workshops, cursussen, high tea vind je op de website.

geeft het bedrijf advies hoe energiegebruik kan worden verminderd, ook wel bekend onder de noemer ‘Energy Performance Advice’

L De Spanjaardshof

(EPA).

Een oud verpleegstershuis is veranderd in een creatief centrum voor kunstenaars, gerund door Wim Barends en Rob van Dolron.

R De Schatkamer

Zij promoten duurzame, ‘groene’ kunst voor thuis en op kantoor.

De eiken- en teakhouten meubelen van de Schatkamer zijn duur-

Daarnaast geven ze het ‘Groene Palet’-certificaat uit aan kunste-

zaam gemaakt. Ook de accessoires zijn ingekocht bij bedrijven die

naars die ‘groene’ kunst maken. Er worden regelmatig tentoonstel-

sterk letten op fair trade.

lingen georganiseerd.

Ontmoetingsplekken voor sociaal ondernemers M Robin Hood in Haagse Bos De natuurspeelplaats in het Haagse Bos heeft als thema ‘Robin

Wat is de top vijf van ontmoetingsplekken voor sociaal onder-

Hood’. In het bos vind je allerlei plekken uit de periode waarin deze

nemers in Den Haag? Waar heb je grootste kans andere sociaal

held leefde. Zoals avontuurlijke routes, verschillende in- en uitgan-

ondernemers te treffen? En welke locaties zijn goed bereikbaar,

gen, uitkijkposten, een kabelbaan, een hangbrug, een klimwand en

werkbaar èn gezellig, met goede koffie en als het even meezit ook

nog veel meer. Vooral kinderen tussen zes en twaalf jaar oud kunnen

Wifi? Of zijn we te veeleisend?

zich goed vermaken op de natuurlijke speelmaterialen.

S Swung house N Haarzuiver

Swung House biedt flexibele werkplekken voor zelfstandige profes-

Haarzuiver was in 1992 de eerste milieuvriendelijke haarsalon in

sionals. Een plek waar mensen kunnen werken, netwerken en elkaar

Nederland. Alle producten die hier gebruikt worden, zijn op natuur-

inspireren. De ondernemers moeten actief zijn op het terrein van

lijke basis. Chemische behandelingen krijg je gewoon niet. De

duurzaamheid en milieubewust ondernemen en betalen een bijdrage

geserveerde koffie en thee zijn ook nog eens voor honderd procent

voor gebruik van werkplekken en vergaderruimtes.

biologisch, net als de melk en suiker. Naast de haarsalon kun je hier bovendien terecht voor een kleding- en kleurenadvies. Haarzuiver

T Nomadz in Bink36

levert de plantaardige kleurstoffen ook aan andere milieuvriende-

Bink36 is een creatief verzamelgebouw in het voormalig PTT-

lijke kappers.

complex met vier gebouwen aan de Binckhorstlaan 36. Bink36 wordt gebruikt door (vaak startende) bedrijven en artiesten.

O Wandel door groen Den Haag

Nomadz is één van de bijna 200 creatieve en innovatieve - sociale -

In Den Haag kun je heel wat afwandelen door groen gebied. Het

ondernemingen in dit gebouw en heeft flexibele werkplekken voor

Haags Milieucentrum zet zich in voor een groene en duurzame stad

onder andere ondernemers, freelancers en designers.

en biedt op haar website diverse wandelingen aan door verschillende delen van de stad. Leuk voor kinderen en volwassenen omdat

U Grote Pyr

de (veelal) online wandelroutes achtergrondinformatie bevatten over

De bewoners en gebruikers van Grote Pyr zijn al jaren bezig met

dieren, planten en bezienswaardigheden langs

de verbouw van het monumentale schoolgebouw uit 1907, dat een

de route.

ecologische vrijplaats moet worden. Het ecologisch functionerend gebouw is een ontmoetingsplek voor sociale en culturele initiatieven

Voor kantoor en thuis

en ondernemingen. Zowel bij de TheeTuin - thee op feestlocatie als restaurant Hagedis kun je terecht voor verantwoord eten en drin-

P Edwin Pelser

ken. Er worden diverse activiteiten georganiseerd in de Grote Pyr.

Winkel Edwin Pelser verkoopt duurzame designitems voor thuis en deels ook voor op kantoor. Bijzonder: een deel van de winkel kan worden gebruikt als vergaderruimte.

V Crunch Café Hier kunnen we kort over zijn. Een fris café met een ongedwongen internationale sfeer, goede koffie en Wifi. En al om negen uur ’s ochtends open. De menukaart heeft een biologische inslag.

157

Restaurant Gember, Den Haag

Haagse lunch in biologische overvloed Stel, je wilt in Den Haag duurzaam lunchen met een zakenrelatie.

Waar naar toe te gaan? Het valt in de regeringsstad nog helemaal niet mee een goed biologische eetgelegenheid te vinden.

Zo blijken de restaurants Mazie en Watertanden overdag gesloten.

Dus reist het duo Geleijnse en Van Benthem op een winderige, maar onverwacht zonnige dag af naar restaurant Gember in het Fotomuseum GEM, pal naast het Haagse Gemeentemuseum.

De hoge ramen en het terras bieden een mooi panorama op de strakke vijver en het door Berlage ontworpen museum.

De culinaire verwachtingen zijn hooggespannen. Gember is namelijk genomineerd voor een belangrijke prijs.

Tekst: Annemarie Geleijnse en Willemijn van Benthem

158

QPQ | 4 • 2010

Geleijnse en Van Benthem eten uit

Tien restaurants, eetcafés en lunchtentjes 1 Restaurant ZouitdeZee

6 Eethuis de Zon

Hooikade 14

Dunne Bierkade 13

2514 BH Den Haag

2512 BC Den Haag

070 346 2603

070 360 2559

www.restaurantzouitdezee.nl

www.eethuisdezon.nl

2 Theesalon Lapsang

7 De Boucherie

Oude Molstraat 11a

Javastraat 13

2513 BA Den Haag

2585 AB Den Haag

070 360 3598

070 363 7901

www.lapsang.nl

www.deboucherie.nl

3 Wijnlokaal 1900

8 G reenbean

Maliestraat 10

Lange Voorhout 5 (en Turfmarkt 250)

2514 CA Den Haag

2514 EA Den Haag

06 4271 7591

070 392 3576

www.wijnlokaal1900.nl

www.green-bean.nl

4 Restaurant Watertanden

9 Strandpaviljoen Buiten

Mallemolen 10A

Zwarte Pad 67

2585 XJ Den Haag

2586 JL Den Haag

070 427 7888

070 358 6467

www.watertanden.com

www.ganaarbuiten.nl

5 De Smulhoeve

10 Restaurant Christian

Socrateslaan 7

Laan van Nieuw Oost-Indië 1f

2493 ZV Den Haag

2593 BH Den Haag

070 444 4300

070 383 8856

www.smulhoeve.nl

www.restaurantchristian.nl

159

Kerstsoepen Terwijl het Dutch Design in de hoge ruimte van het restaurant zich al gauw vult met hongerige gasten, snellen vriendelijke, jonge obers zich naar het tafeltje van Geleijnse en Van Benthem. Voor de eerste gang is rap gekozen, een verwarmend soepje gaat er vandaag wel in.

Als beide soepen op tafel worden gezet, roemt Geleijnse direct de fluwelige smaak van de linzensoep - terwijl zij niet eens zo van de soep is. Na toevoeging van wat peper en zout geniet ook Van Benthem van de frisse doperwtensoep. ‘Ik proef een lichte muntsmaak. En de felgroene kleur is fantastisch voor het kerstmenu!’, roept ze enthousiast uit.

Net even anders Gember maakt de hooggespannen verwachtingen tot dusver waar. Het restaurant deed dit jaar een gooi naar de titel Beste Benelux Groenterestaurant, georganiseerd door groentekok Frank Fol, restaurantgids GaultMillau en Living Tomorrow, Het Huis van de Toekomst.

Andere genomineerden waren - behalve vijf Belgische restaurants - het Bredase Bistrot Sharlot en de hoofdstedelijke Culinaire Werkplaats. De laatste nam de titel uiteindelijk namens Nederland mee naar huis. Dat Gember toch op de nominatielijst prijkte, heeft ongetwijfeld te maken met het ‘innovatieve dinerconcept’, zoals staat omschreven op de website van het restaurant.

Bij Gember hebben vegetariërs keuze te over.

Hier werkt het namelijk net even anders dan in een ‘normaal’ restaurant. Alle gerechten zijn vegetarisch.

Indien gewenst, kan een gast vlees of vis -tegen een meerprijs - bijbestellen.

Restaurant Gember Stadhouderslaan 41 2517 HV Den Haag 070 338 1263 bgg 1295 info@restaurantgember.nl

160

QPQ | 4 • 2010

Ruimhartig gekruid De lunchkaart biedt eveneens veel vegetarische

komkommer en tomaten in beide gerechten amper op de tong waarneembaar. Dat stelt teleur voor een

opties. Geleijnse kiest de Mediterrane Clubsandwich,

restaurant dat werkt met een biologische leveran-

Van Benthem neemt de Vegetarische. Ook bestellen

cier en meedingt naar de titel van beste Benelux

we het zogeheten Vegetarisch Twaalf Uurtje. Als de

Groenterestaurant.

torens brood op tafel worden gezet, staren vier ogen gulzig naar de puntzakken vol geroosterde Roseval aardappelen. Alleen, Geleijnse zou toch Spaanse pata-

Kies op zeker Conclusie: de bekende sappen van Schulp zijn lekker

tas bravas krijgen? Haar portie is exact hetzelfde als

(al hadden wij toch liever verse sappen gehad in dit

die van Van Benthem, maar dan gul bestrooid met

restaurant), de witte wijn tintelt mooi droog tegen het

paprikakruiden. Na de eerste hap klinken de reacties

gehemelte, de locatie is prachtig en dankzij de vrien-

teleurgesteld als uit één keel: ‘De frites zijn lauw!’.

delijke en behulpzame bediening is het prettig vertoe-

En Geleijnse vindt de aardappel ook nog eens weinig

ven. Je kunt een zakenrelatie met een gerust hart mee-

smaak hebben. Van Benthem bekijkt haar puntzak

nemen, maar kies voor soep, misschien begeleid door

nog eens goed. Bij haar heeft de kok ruimhartig de

een ouderwetse, maar biologische uitsmijter? ◆

strooipot met gedroogde en gemengde kruiden gehanteerd. Deze lijkt hij ook te hebben gebruikt voor de geitenkaaskroketjes van het Twaalf uurtje, die naast de boterham met gegrilde, gele paprika liggen.

Het recept

De verrukkelijke oude kaas (Oude Haagsche) die over de paprika is gesnipperd, maakt de toch flauwe smaak van de groente beter. Het derde onderdeel van het Twaalf

Doperwtensoep

uurtje is een onvervalst Hollandse boterham met kaas.

Petit Doruvael-kaas, dat wel, maar de plakken komkommer en tomaat zijn nietszeggend van smaak.

Onmogelijke broodtorens Dan de Clubsandwich, altijd een onmogelijke broodpartij om lady like te verorberen. De Mediterrane variant Van Geleijnse telt maar liefst drie lagen knapperige pain grand mère. Uit elkaar getrokken blijken de boterhammen de ene na de andere smaak te herbergen. Een biologisch spiegelei, zilte

Ingrediënten (vier personen):

– 500 gram verse doperwten – 1 gesnipperd sjalotje – 750 ml verse groentebouillon – 1 dl koksroom – paar blaadjes munt – zout & peper – suiker – teentje knoflook

Serranoham, smeuïge olijventapenade, ongecompliceerde paprikacompote en dunne plakken Manchego die Geleijnse overigens liever wat pittiger had gezien.

De verse en gedopte doperwten even aanzweten in een

De Vegetarische Clubsandwich is goed gevuld met

soeppan met olijfolie en een sjalotje. Voeg eventueel een

knapperige sla, gegrilde aubergine, geroosterde

uitgeperst teentje knoflook toe. Giet er de bouillon en

paprika, plakken licht belegen geitenkaas en crèmige

room bij en laat het geheel gedurende tien minuten koken.

Guacamole. Van Benthem vraagt zich af of een flinke

Breng op smaak met munt, peper, zout en wat suiker. De

lik mayonaise en wat vers gegrilde tomaten er niet

soep pureren met een staafmixer. Giet alles daarna nog

beter bij zouden passen. Ze mist een stevige smaak,

door een fijne zeef om niet gepureerde en te harde velletjes

een bite om het zo maar te zeggen. Overigens zijn

van de doperwten op te vangen. Heet serveren.

161

Estafette Igor Kluin geeft het estafettestokje door aan oprichter Stef van Dongen van Enviu

Hij denkt in kansen en mogelijkheden, maar is daarin niet naïef.

‘Stef zwengelt altijd nieuwe, duurzame ideeën aan en weet als geen ander hoe je daar ook nog geld mee kan verdienen.’

‘Stef van Dongen vertegenwoordigt voor mij ‘de nieuwe economie.’ Dat zit echt in zijn vezels. Daarin bewonder ik hem.

Ons huidige, economische model is gericht op concurrentie, bonussen, het afschermen van je markten en producten. Maar langzaam begint het besef door te komen dat dat niet goed – meer – werkt. Dat er een nieuwe economie nodig is, gebaseerd op delen, co-creatie en ‘open source’. Geen patenten meer, maar een systeem waarin mensen met elkaar producten bedenken en ontwikkelen die voor iedereen beschikbaar zijn.

Stef loopt daarin voorop.

Zo heeft Enviu een ‘open source house’ ontworpen. Ruim duizend architecten hebben daarvoor ideeën aangeleverd die hebben geleid tot een huis dat goedkoop en voor iedereen beschikbaar is. De energie-opwekkende dansvloer komt ook bij hem vandaan en nu is Enviu bezig met het ontwikkelen van een groene, mobiele telefoon.

Stef zwengelt altijd nieuwe, duurzame ideeën aan en weet als geen ander hoe je daar ook nog geld mee kan verdienen. Dat vind ik knap. Hij denkt in kansen en mogelijkheden, maar is daarin niet naïef. Daarbij straalt hij een ontzettende hoeveelheid positieve energie uit. Dat alles maakt hem voor mij heel inspirerend.’ ◆

162

QPQ | 4 • 2010

Tekst: Roos Menkhorst | Fotografie: Jaqueline Dersjant

WVTTK

WVTTK WVTTK, wat verder ter tafel komt, is een nieuw katern in QPQ. Er gebeurt zoveel in duurzaam Nederland, dat we graag willen laten zien wat er in de afgelopen 3 maanden voorgevallen is. Of wat er de komende tijd gaat komen. Je vindt er de nieuwe rubriek: Social Dragons’ Den. Pitchen op papier.

Greenjoy! bijt het spits af.

Wil jij ook pitchen op papier of heb jij een leuke bijeenkomst waarvan wij verslag moeten doen, mail naar: petra@ qpq-magazine.nl

Wat verder ter tafel komt

WVTTK

163

Social Dragons’ Den Social Dragons’ Den is een nieuwe rubriek. In iedere editie van QPQ komt een startende, sociaal ondernemer aan het woord die zijn businessplan pitcht aan een aantal financiers. Zij reageren daarop. Deze keer: Greenjoy! Ofwel Greenwheels op het water.

Serie-ondernemers Rob Veldt en Michel Doggenaar hebben een concept ontwikkeld voor verhuur van pleziersloepen.

Duurzaam sloepvaren Sloepvaren is nog nooit

De sloep wordt automatisch losgekoppeld en bij terug-

zo populair geweest in

komst wordt de administratie

Nederland. Jaarlijks worden

automatisch bijgewerkt.

zo’n duizend nieuwe sloepen

De horeca krijgt de

Daarnaast ligt een belangrijke communicatiepeiler bij de

hanteert Greenjoy! een combinatie van financieringsvormen:

Greenjoy! wil de ‘Greenwheels op het water’ worden: een (web)platform met een gecentraliseerd boekingssysteem.

gekocht en voor steeds meer

sloepen gratis in bruikleen,

mensen is sloepvaren een

deelt mee in de verhuur-

favoriet uitje. Maar de markt

vergoeding en levert in ruil

voor bootverhuur is sterk

eenvoudige beheertaken.

abonnees zelf. Greenjoy! zet

A. Bancair

gefragmenteerd. Daarom

De horeca genereert zo extra

sterk in op social media en het

Een deel van de vloot wordt

is het voor de consument

inkomsten door een combina-

– online - betrekken van de

het eerste jaar middels de

on­duidelijk waar welke sloep,

tie van varen en consumeren.

abonnees in de bedrijfsactivi-

bank gefinancierd, gebruik-

wanneer beschikbaar is en

Naast feitelijke verhuur haalt

teiten. Zo kunnen abonnees

makend van de BBMKB-

tegen welke prijs.

Greenjoy! ook inkomsten uit

via sociale platformen onder

regeling. Deze financiering

abonnementsmodellen en

meer hun beleving delen,

wordt terugbetaald uit de

reclame-uitingen.

voordeel behalen in daluren

cashflow.

Greenwheels op het water Greenjoy! wil daar met

en meedenken over business

duurzaam sloepvaren veran-

Marketing & publiciteit

development (crowdsourcing).

B. ‘Vakantiehuisjesmodel’

dering in brengen. In vier jaar

met Wubbo Ockels

Deze intensieve inzet van

Greenjoy! betrekt een grote

tijd gaat Greenjoy! een vloot

Naast goede en probleem-

social media moet leiden tot

groep relatief kleine finan-

elektrische fluistersloepen bij

loos functionerende boten

een olievlekwerking tegen

ciers voor het financieren van

horecalocaties aan het water

zijn promotie en publiciteit

lage kosten, een breed com-

een deel van de vloot. Het

afmeren. Greenjoy! wil de

een belangrijke factor om de

municatiekanaal en loyale

eerste jaar gaat dit om circa

‘Greenwheels op het water’

bezettingraad - de belangrijk-

abonnees die zich identifice-

vijf sloepen, uitbreiding van

worden: een (web)platform

ste graadmeter voor het finan-

ren met het merk Greenjoy!

de vloot in de volgende jaren

met een gecentraliseerd

cieel succes - te verhogen.

boekingssysteem.

Greenjoy! verwacht met het

Abonnees van Greenjoy! zien vanachter de computer

vernieuwende initiatief veel free publicity te krijgen.

in welke vaargebieden de uniforme sloepen beschikbaar

164

Social media

Tekst: Petra Kroon

Te meer daar Wubbo Ockels

wordt grotendeels middels Financiering

deze financiers gerealiseerd.

Het Greenjoy!-concept vergt aanzienlijke investeringen

Deze financiers zijn eigenaar

aangezien naast de opstart-

van een sloep en worden een

kosten, promotie, operatie

relatief hoog rendement gebo-

zijn op het gewenste moment,

heeft aangegeven graag te

en infrastructuur ook in een

den. Als ‘ambassadeurs’ van

inclusief beschikbare horeca-

willen participeren en zijn

vloot sloepen geïnvesteerd

Greenjoy! worden ze gestimu-

arrangementen. Je selecteert

naam en netwerk ter beschik-

moet worden. Om deze inves-

leerd het concept mee te

een tijdsvenster en betaalt.

king te willen stellen.

tering mogelijk te maken,

beleven en te verspreiden.

QPQ | 4 • 2010

WVTTK loonlijst. Voor arbeidsinten-

ons in de BV’ van Jort

aan financiering binnen te

sieve werkzaamheden wordt

Kelder. Tijdens dit laatste

halen via investering. Dit,

prijs van 15.000 euro (de

gewerkt met onkostenvergoe-

programma is ook het con-

omdat zo’n investering zich

marktprijs is 18.500 euro)

dingen en tijdelijke contracten.

tact geïnitieerd met Wubbo

niet verhoudt tot de waarde-

Ockels.

ring van het bedrijf. Het staat

Tegen een gereduceerde

kopen de financiers een sloep.

Er wordt gestart met twintig

Greenjoy! onderhoudt en

sloepen. Uitbreiding van de

exploiteert deze boten gedu-

vloot wordt gefinancierd mid-

rende vijf jaar. De finan-

dels het ‘zomerhuisjesmodel’.

cier deelt fifty-fifty mee in de opbrengsten en ontvangt

De geprognotiseerde kosten

nog niet en is dus nog niets

Martijn Blom, van Droomzaken en de Investeerdersclub:

waard. Een boot is wel wat

‘Varen is leuk. Al van

Ook ik wil wel een eigen

waard!

een incentive in de vorm van

voor promotie zijn, zeker in

jongs af aan leren we dat.

bootje in de singel van Breda

gebruikersvouchers (die een

het eerste jaar, relatief laag

En Sinterklaas komt niet

of de grachten van Utrecht.

rendement in natura ver-

dankzij inzet van social media

voor niets met een boot! Het

Waarschijnlijk heb ik er ech-

tegenwoordigen van drie

en free publicity op lande-

spreekt meer tot de verbeel-

ter te weinig tijd voor. Een

procent). Daarnaast wordt

lijk niveau als ook dankzij

ding dan als hij gewoon met

investering in Greenjoy! zou

er, afhankelijk van de bezet-

de contacten die de lokale

het vliegtuig komt. Dit is ook

een prima oplossing hiervoor

tingsgraad, een rendement

horeca heeft met de regionale

het voordeel van dit product.

zijn. Daarom zou ik er wel

Verder verwachTer Tafel Komt) Greenjoy spreekt tot de ververwacht tussen zeven en tienWVTTK media.(Wat Bovendien

instappen.

ten we extra aandacht omdat

beelding. Een investeerder

Wubbo Ockels zijn naam aan

kan geld verdienen met een

propositie is echter gering

C. Aandeelhouder(s)

Greenjoy! verbindt. Tenslotte

eigen boot of vloot.

tot nihil. Het bootje wordt

Greenjoy! zoekt één of twee

reserveren we per (geselec-

procent.

De waardeopbouw in deze

Varen is leuk. Al van jongs af aan leren we dat. Sinterklaas komt niet voor niets met een boot!

externe aandeelhouders om

teerde) mediapartner een

de opstartkosten te kunnen

‘blokje’ op de stijlvol groen/

financieren, inclusief een aan-

wit-geblokte spiegel van de

tal sloepen in het eerste jaar.

sloepen als tegenprestatie

Het gaat hier om een inves-

voor een mediapakketje met

tering van een ton, tegen een

gesloten beurs. Een lucratie-

een zeer goed model gekozen,

waard, waarschijnlijk zelfs

aandelenpercentage van

ve dubbele functie dus voor

waarmee ze inspelen op de

minder. Dit in tegen-

vijftien procent.

de opvallende spiegels in de

aantrekkingskracht van het

stelling tot aandelen in geval

Greenjoy!-vloot.

product. Ze laten investeer-

het bedrijf goed loopt. Nu

ders eigenlijk gewoon boten

vang ik wel wat rente of

kopen en verhuren in plaats

inkomsten op revenue-sharing,

van aandelen. Dit is veel min-

maar dat is natuurlijk lang

Business case Onderzoek leert dat een gemiddelde sloep tussen de

Oprichters Greenjoy!-oprichters Rob

Ze hebben dan ook voor

door de jaren niet echt meer

4.000 en 10.000 euro per

Veldt en Michel Doggenaar

der risicovol of bedreigend

niet zo interessant voor de

vaarseizoen (april tot

zijn enthousiaste entrepre-

dan aandelen. Overigens is

waardeopbouw binnen onze

september) aan verhuur-

neurs die al jaren actief zijn

het zowel een kracht als een

portefeuille als aandelen. Dit

omzet opbrengt. Naast ver-

met het opzetten en begelei-

zwakte. Je hebt immers veel

is een reden om niet te inves-

huuropbrengsten, wordt door

den van start-ups. Hun laatste

meer investeerders nodig

teren.’

het abonnementsmodel extra

initiatief is www.zuidwester-

om de vloot te financieren.

inkomsten gegenereerd.

sloep.nl. Naar eigen zeggen

Eigenlijk een vorm van crowd-

is 2010 een succesvol jaar

funding dus.

De kosten worden relatief

Laura Rooseboom, managing partner Start Green:

laag gehouden. Het reserveer-

geweest. Mede door de free

systeem, dat feitelijk de gehele

publicity bij onder meer BNR

backoffice vormt, is volledig

nieuwsradio, de Volkskrant,

bedrijf, waarbij er nog niks

maar twee punten lijken me

geautomatiseerd en er komen

vrijwel alle watersport

echt up and running is, is het

lastig aan de businesscase.

voorlopig geen mensen op de

gerelateerde media en in ‘Bij

lastig om een hoog bedrag

Zeker in deze fase van het

‘Ik vind het idee leuk,

In tegenstelling tot het voor-

WVTTK

165

beeld auto’s (Greenwheels)

niet met alleen aandeelhou-

Over de investeerders

tot bloei laten komen.

worden boten alleen gehuurd

ders en de bank op te tuigen?

als het mooi weer is in

Gaat het om het percen-

met Gert van Velzen oprich-

Nederland. Dat betekent dat

tage aandelen dat dan moet

ter van Droomzaken, een

ging partner bij Start Green

alle abonnees waarschijnlijk

worden opgegeven of de

informal investor. Onder het

Venture Capital. De VC helpt

tegelijkertijd een boot

inspraak van kleine aandeel-

motto ‘investeren met geld,

innovatieve en duurzame

willen huren. Dit kan nega-

houders op vergaderingen?

zweet en netwerk’ steekt

ondernemers in Nederland,

tieve gevolgen hebben voor

Dat laatste punt is oplosbaar.

Blom zijn middelen in kans-

die hun eigen onderneming

Martijn Blom is samen

de verdiencapaciteit per boot en voor de klanttevredenheid van de abonnees (‘De boot is altijd al weg als ik wil huren’).

Vooral als je eigenlijk eigenaar bent van zo’n boot, lijkt

Laura Rooseboom is mana-

willen starten of willen laten

In tegenstelling tot auto’s, worden boten alleen gehuurd als het mooi weer is in Nederland. Dat betekent dat alle abonnees waarschijnlijk tegelijkertijd een boot willen huren.

me dit een lastig punt.

groeien. Nadruk ligt op commerciële initiatieven rond duurzame technologie binnen de segmenten water, Energie en bio agri. De inbreng van Start Green gaat verder dan

Ik vind het wel een goede

rijke start-ups. Hij is ook

alleen het verstrekken van

gedachte om via een grotere

mede-initiatiefnemer van de

risicokapitaal, zo stelt het op

via zowel aandeelhouders als

groep (in het plan de boot-

Investeerdersclub, een net-

zijn website. ‘Onze kracht is

via het vakantiehuisjesmodel

eigenaren) enthousiasme en

werk van informal investors.

de combinatie van marktken-

niet heel erg logisch, omdat

naamsbekendheid te kweken.

Meer weten? Kijk op www.

nis, netwerk, ondernemers­

het eigenlijk twee verdien-

Ik zou dat alleen eerder via

droomzaken.nl en www.dein-

begeleiding en investerings­

modellen door elkaar gooit,

crowdfunding doen of via het

vesteerdersclub.nl. Eerder

ervaring’. ★

waardoor je twee groepen

HAPIMAG-model, fonds

was hij medeoprichter van

mensen met verschillende

waarin je aandeelhouder bent

JongeHonden, een detache-

belangen creëert.

en daarmee bouw je per jaar

ringbureau voor junior advi-

gebruiksrechten op dat je

seurs en consultants.

Verder lijkt mij financiering

Wat zijn de afwegingen geweest om de financiering

aandeelhouder bent voor verblijf in vakantiehuizen.

De rode draad in zijn carrière tot nu toe is jong talent

Poen & partners pitchen erop los tijdens Investeerderslounge Donderdag 28 oktober stroomde de HUB Amsterdam vol met sociaal ondernemers die wilden deelnemen aan de pitchwedstrijd van Poen & Partners Investeerderslounge, georganiseerd door De Investeerdersclub.

Winnaar Nice Gambia ging er met de publieksprijs ‘Beste Duurzame Ondernemer van Amsterdam’ vandoor.

166

Tekst: Britt Sijtsma

In oktober organiseerde

terclasses uitgenodigd om op

te vieren. Medeoprichter

te brengen, er was zelfs een

Poen & Partners verschil-

donderdag 28 oktober mee te

van de Investeerdersclub

live band. We hopen dat we

lende informatiedagen voor

doen aan een pitchwedstrijd.

Martijn Blom vertelt: ‘De

met dit feestje zoveel mogelijk

sociaal ondernemers. Ter

De informele bijeenkomst is

Investeerderslounge was een

poen, investeerders dus, aan

afsluiting werden de vier bes-

een ‘feest’ om het investeren

gezellige gelegenheid om

ondernemende partners met

te ondernemers uit de mas-

in duurzame ondernemers

poen en partners bij elkaar

een missie hebben gekoppeld.

QPQ | 4 • 2010

Ik heb het gevoel dat er zeker

nemers van Nice Gambia

lokale bewoners. Zij kunnen

publiek heeft hen tot beste

een aantal links is gelegd.’

gingen er vandoor met de

in deze centra hun telefoon

ondernemer van Amsterdam

eer: de publieksprijs. Blom:

opladen en live voetbal kijken.

bekroond.’ ★

die op de wedstrijd afkwamen,

‘Deze onderneming heeft

Ook bevordert Nice Gambia

www.poenenpartners.com

kan de organisatie spreken van

in Gambia internetcentra

met hun onderneming de

een leuke opkomst. De onder-

opgezet met activiteiten voor

scholing in dit land. Het

Met ongeveer vijftig mensen

Opleiding voor sociaal ondernemers

Tekst: Britt Sijtsma

Tijdens de werkzaamheden voor haar Stichting Coke van Jou liep Nicole Verhoeven regelmatig tegen ingewikkelde vraagstukken op. Ze zocht een opleiding die haar daarbij kon helpen, maar kon deze niet vinden. Daar ontstond het idee om zelf een opleiding te starten. In samenwerking met ACE, een opleidingcentrum dat sociaal ondernemers en studenten stimuleert, is het haar gelukt. In januari 2011 start de opleiding ‘Leiderschap – leergang voor ondernemers met een maatschappelijk doel’.

In samenwerking met ACE, is het afgelopen jaar hard

Co-creatie Door middel van master-

gewerkt om de nieuwe oplei-

classes en workshops die

ding ‘Leiderschap – leergang

worden gegeven door een

voor ondernemers met een

hoogleraar en een onderne-

maatschappelijk doel’ op te

mer, wordt elke maand een

zetten. Uit onderzoek, gehou-

ring is een zeer belangrijke

niet alleen om ondernemers

factor bij deze gedreven groep

uit de mode-industrie, maar

mensen.’

ook om biologische fruittelers, reïntegratiebureaus en

Een duidelijk doel

restaurants à la Jamie Oliver.’

Verhoeven vertelt hoe het

Verhoeven vindt het leuk te

thema behandeld. De deelne-

doel van de leergang is, om

zien dat de aanmeldingen zo

den onder sociaal onderne-

mers brengen de theorie in de

sociaal ondernemers te hel-

divers zijn.

mers, werd duidelijk welke

praktijk door die toe te passen

pen hun doelstellingen te

kennis zij wilden opsteken en

op hun eigen organisatie. De

behalen. ‘Maatschappelijk

wat verwacht werd van een

theoriedocenten zijn profes-

ondernemen gebeurt steeds

aanmelden, moet snel zijn.

opleiding gericht op sociaal

soren, de inspiratie komt van

meer, we willen deze nieuwe

Er is slechts plaats voor 25

ondernemers. Op basis daar-

succesvolle ondernemers.

vorm van ondernemen naar

deelnemers.

van ontstond de structuur van

een hoger plan trekken.

Wie zich overigens nog wil

Ondernemers die de leer-

een parttime opleiding, waar

Ook ervaringsdeskundigen

aan de slag wordt gegaan met

uit het sociaal ondernemers-

Door in te spelen op veel

ontvangen een certificaat

thema’s als zelfbewust leider-

vak geven regelmatig lessen.

voorkomende vraagstukken

dat wordt afgegeven door

schap, slim groeien, inspire-

Gespecialiseerde coaches

kan deze ondernemingsvorm

de partners van ACE (Vrije

rend samenwerken en gezond

zijn vanaf het begin betrok-

een eigen plek krijgen.’ Aan

Universiteit, Universiteit van

rendement. De opleiding is

ken bij de ontwikkeling van

belangstelling is overigens

Amsterdam en Hogeschool

gericht op ondernemers met

iedere individuele deelnemer.

geen gebrek. ‘Uit alle hoeken

van Amsterdam). ★

groeiambitie. Het doel: de

Initiator Nicole Verhoeven:

en sectoren van Nederland

onderneming op een hoger

‘Maar ook de onderlinge uit-

krijgen we aanmeldingen’,

niveau krijgen.

wisseling van kennis en erva-

vertelt de initiator. ‘Het gaat

gang met succes afronden,

www.makingadifferenceandaprofit.nl

WVTTK

167

Base of the pyramid centrum geopend Op woensdag 6 oktober is

armste mensen in de wereld

van partners van universitei-

len. Op deze manier wordt

het Nederlandse Base of the

bereiken. Het gaat om

ten en maatschappelijke orga-

toegang gecreëerd tot nieuwe

Pyramid Innovation Center

mensen die minder dan twee

nisaties in Nederland worden

markten en zal de armoede

(BoP Inc.) geopend. Deze

dollar per dag te besteden

bedrijven ondersteund om

worden teruggedrongen.

organisatie gaat bedrijven

hebben, de mensen aan de

marktgedreven innovaties

helpen met het maken van

onderkant van de economi-

voor de armen te ontwikke-

investeringsplannen, waar-

sche piramide. Met een team

mee ze de vier miljard aller-

van adviseurs en een team

www.bopimpact.nl

Zeven dagen inspiratie In de week van 28 februari tot 6 maart vinden verschillende evenementen plaats om Nederland in zeven dagen te ‘upgraden’. Dit wordt gedaan door een bak inspiratie te verspreiden en concrete praktische oplossingen in Nederland te verbinden. Wat houdt deze week precies in? QPQ gaat in gesprek met Martijn Aslander, een van de initaitiefnemers van 7 days of inspiration.

Vertel Martijn, wat kunnen

Hoe ben je op het idee

nen worden, zonder tegen

Kunnen onze lezers nog

wij ons voorstellen bij

gekomen om dit te organi-

ingewikkelde regels aan te

meedoen?

7 days of inspiration (7di)?

seren?

lopen of veel geld te verspillen.

‘Iedereen die denkt iets

We moeten gebruik maken van

te kunnen bijdragen aan

‘Met 7di doen we een week

‘In de politiek roepen ze

lang inspiratie op over een

vaak dat er nog zoveel moet

de snelle technologie waar we

dit project, is welkom.

aantal belangrijke thema’s

gebeuren. Maar als we op

tegenwoordig over beschikken.’

Daarvoor verwijs ik ze naar

in Nederland, zoals duur-

de overheid moeten wach-

zaamheid. Er is vast iemand

ten, duurt het lang voordat

die een gaaf project daarover

er daadwerkelijk iets gebeurt.

heeft opgezet en tegen een

Vaak zijn in de provincie al

niet altijd ingewikkeld hoeft te

je jezelf aanmelden als je aan-

aantal vraagstukken is opge-

projecten opgezet die op een

zijn om iets op te zetten of op

geeft waar je goed in bent en

lopen. Tijdens deze week kan

makkelijke manier iets heb-

te lossen. Op basis van sociaal

wat je wil bijdragen.’

diegene zijn ervaringen delen

ben opgelost. Kijk bijvoor-

kapitaal verbinden wij kennis,

met de rest en misschien

beeld naar Let’s Do It! uit

ideeën, mensen en netwerken

En is het na deze zeven

wel anderen helpen. Elke

Estland. In één dag hebben

met elkaar. Het is voor ieder-

dagen afgelopen, of mogen

dag heeft een ander thema:

50.000 vrijwilligers een deel

een die het leuk vindt om met

we het zien als een begin?

onderwijs, zorg, werk, ver-

van het land schoongemaakt.

nieuwe onderwerpen en pro-

simpelen, voeding en dus ook

Tienduizend ton afval is

jecten bezig te zijn.’

duurzaamheid.’

opgehaald. Een groot succes dus. Daaruit blijkt dat vraagstukken opgelost kun-

168

QPQ | 4 • 2010

www.7daysofinspiration.com.

Wat is het doel van 7di?

‘Met 7di laten we zien dat het

Op de site vind je informatie over alle projecten. Ook kun

‘Dat kan ik zo niet zeggen.

Dit soort dingen laten zich niet plannen.’ ★

We beat the mountain day Als het aan de oprichters van We Beat the Mountain ligt, slaat iedereen op 3 mei 2011 massaal aan het schoonmaken. En denk maar niet dat de organisatie het klein aanpakt. Op dit moment trommelt de nieuwe beweging wereldwijd honderden mensen op via een online community. Zij gaan gezamenlijk op de We Beat the Mountain Day de strijd aan met de afvalberg. Want, zo moet de organisatie gedacht hebben, vele handen maken licht werk. Wie doet er mee?

worden daar twee nieuwe

landenmensen motiveren om

producten bij toegevoegd.

op deze dag lokale acties op te

Voordat je afval kunt recy-

zetten. Niet alleen individuen

clen, moet het eerst bij elkaar

wordt om hulp gevraagd, ook

gesprokkeld worden. En dat

bedrijven zullen een steentje

gaat op 3 mei 2011 gebeuren.

bijdragen. De vraag is: gaan wij in Nederland in één dag

Om zoveel mogelijk men-

meer dan 10.000 ton afval

sen hiervan te overtuigen,

verzamelen? Dat kan alleen

maakt de organisatie gebruik

als zoveel mogelijk mensen de

werd al snel gevonden: door

van social media. De online

handen uit de mouwen

hele wereld miljoenen

het te recyclen natuurlijk.

community heeft nu al zo’n

steken. Wil je ook meedoen

tonnen aan afval verspreid.

Oprichter Han Hendriks van

20.000 volgers. Een speci-

aan één van de vele lokale

Sinds januari 2010 is de orga-

We Beat the Mountain vertelt:

aal social media team zal de

schoonmaakacties op 3 mei

nisatie achter We Beat The

‘We willen mensen duidelijk

komende maanden in diverse

2011? ★

Mountain daarom druk bezig

maken dat je niet gelijk nieu-

om daar zoveel mogelijk men-

we natuurbronnen hoeft aan

sen bewust van te maken.

te boren voor nieuwe spullen.

Wie regelmatig twittert of een

Op die berg afval ligt genoeg

bezoekje brengt aan Facebook

materiaal om iets moois van

is dat vast niet ontgaan.

te maken!’ Op de website

Het is niet de eerste keer dat een schoonmaakactie als

van We Beat The Moutain

deze plaatsvindt. Op 3 mei 2008 hebben zich in Estland

Beat The Mountain is de orga-

zijn momenteel al laptop- en

maar liefst 50.000 mensen verzameld om zoveel mogelijk

nisatie druk met de vraag hoe

telefoonhoezen verkrijgbaar,

afval te verzamelen. En met succes, aan het einde van de

afval van meer waarde kan

gemaakt van honderd procent

dag was er 10.000 ton afval opgehaald. In één dag!

worden. Het antwoord hierop

gerecycled materiaal. In 2011

Naar schatting ligt over de

Sinds de oprichting van We

Kijk dan snel op www.webeatthemountainday.org.

Estland als pionier

WVTTK

169

Bid Challenge heeft 3 winnaars BiD Network en het NCDO

slaagt een zowel winstgevend

november bekend gemaakt en

Rabobank. De bank stelt

organiseerden dit jaar een

als duurzaam bedrijf te star-

komen in aanmerking voor

10.000 euro beschikbaar

businessplan-competitie voor

ten in één van de genoem-

een investering van in totaal

voor het businessplan met

Nederlandse ondernemers die

de regio’s. Uit meer dan 77

meer dan 100.000 euro.

de grootste potentiële sociale

zaken willen doen in Afrika,

businessplannen werden de

Het betreft de bedrijven:

impact in ontwikkelinglan-

Azië of Latijns-Amerika. De

drie meest kansrijke geselec-

Feliz!, Instinct Lighting en

den. Deze prijs is gewonnen

wedstrijd daagde de onder-

teerd door Droomzaken en

Holland for Water. Ook don-

door Ideas at Work.

nemers uit om een business-

De Investeerdersclub. Deze

gen de ondernemers mee

plan te schrijven dat er in

drie ondernemers zijn op 11

naar een geldbedrag van de www.ondernemenzondergrenzen.nl

170

QPQ | 4 • 2010

De vier pitchers: 1. Ideas at Work- Cambodian Rope pump (Cambodja) Ideeën op het werk (IAW) begon haar maatschappelijke onderneming in het midden van 2005 en is geregistreerd in

3. Guido van Hofwegen van Holland for Water – waterfilters (Indonesië) ‘Het motto van ons bedrijf is: schoon drinkwater voor ieder-

Cambodja en in Nederland. De IAW team, een groep van

een, overal!’ Aan het woord is Guido van Hofwegen. Hij vertelt

ervaren ingenieurs en mensen uit het bedrijfsleven, bestaat uit

dat er een grote, groeiende vraag naar veilig drinkwater is én

Khmer en buitenlands personeel met meer dan 20 jaar werk-

een bereidheid om ervoor te betalen. ‘Daarom verkopen wij

ervaring in Cambodja. IAW gelooft in het delen van de erva-

Nazava Water Filters. Deze stellen iedereen in staat om put,-

ring van implementatie van ideeën en innovaties op hetzelfde

bron,- kraan,- rivier- of regenwater zelf te zuiveren, zodat het

moment het scheppen van banen voor kansarme Cambodjanen.

veilig drinkwater wordt. Water kopen en koken is namelijk duur

Winsten worden geherinvesteerd in de organisatie en 25% gaat

en slecht voor het milieu.’

naar verbetering van de situatie in weeshuizen.

www.nazava.com

Ideas at Work, in combinatie met projectpartner Resource Development International (RDI), hebben de Cambodjaanse

4. Anton Brunt van Instinct Lighting – zonne-energie

versie van de populaire touwpomp ontwikkeld. Deze pomp is

straatverlichting (Ghana)

eenvoudig te installeren, beheren en onderhouden en is ontwor-

Instinct Lighting is een exploitant van lantaarnpaalparken op

pen om te passen bij de hand gegraven putten en boorgaten

zonne-energie. De palen zijn voorzien van verlichte reclame-

(of geboorde putten) - een ontwerp past beide.

ruimte. Eigenaar van het bedrijf Anton Brunt: ‘In ontwikke-

www.ideas-at-work.org/IdeasRopePump.html

lingslanden hebben overheden zelden geld om voor openbare

www.cyclingoutofpoverty.com

verlichting te kunnen zorgen. Ons doel is om het budget van bedrijven die reclame willen maken op een slimme manier in te

2. Manon Juliette de Bruijn van Feliz! –

zetten.’ Instinct Lighting legt de openbare verlichting gratis aan

sustainable carpets (Brazilië)

om daarna de palen te beheren en te onderhouden. Brunt:

Feliz! biedt minderbedeelde groepen in Brazilië een kans.

‘De reclameruimte op lantaarnpalen wordt verhuurd aan

De onderneming richt zich vooral op kansarme jongeren.

media-exploitanten die daardoor billboards in eigendom

Zij verdienen geld met het maken van designkleden, gecreëerd

hebben. Zij verhuren de advertentieruimte weer door aan

van kwalitatief restleer uit de meubelindustrie. Manon Juliette

adverteerders.’ In samenwerking met het bedrijfsleven kan

de Bruijn: ‘Het productieproces is een makkelijk te leren rou-

er op die manier openbare verlichting gerealiseerd worden.

tine. Dat schept voor iedereen een kans. Naast loon krijgen de

Volgens Brunt bewaken overheden het algemene belang en

medewerkers een beurs en leren ze Engels.’

zorgen bedrijven op deze manier voor de investeringen.

www.manonjuliette.nl/tekstoselos.html

‘Zo doet iedereen waar hij goed in is.’ ★

www.manonjulliette.nl WVTTK

171

Agenda

Dinsdag 11 t/m zondag 16 januari 2011

Organisatie:

VNU Exhibitons

Vakantiebeurs Utrecht

Duur:

10.00 – 18.00 uur, op vrijdag tot 21.00 uur

Kosten:

Vanaf € 10,- p.p.

Exhibitions de jaarlijkse Vakantiebeurs in Jaarbeurs Utrecht.

Locatie:

Jaarbeurs Utrecht

Tijdens de openingsdag verzorgt minister Maxime Verhagen

Contact:

030 2952999 of info@vakantiebeurs.nl

van Buitenlandse Zaken de opening van de speciale bijeen-

Website: www.vakantiebeurs.nl

In de derde week van het nieuwe jaar organiseert VNU

komst over duurzaamheid: ‘Sustainable Tourism put in practice’.

Organisatoren ANVR en de Travel Foundation houden na de opening een presentatie voor de bij hen aangesloten leden - en andere belangstellenden. Tijdens de bijeenkomst informeren zij reisbureaus over de kansen en mogelijkheden van mens- en milieuvriendelijk toerisme. www.duurzamehandel.com/nl/toerisme

Woensdag 19 en donderdag 20 januari 2011

Organisatie:

ICEM i.s.m. Vakgroep Biologische

BioVak 2011

Landbouw LTO / BioConnect

Duur:

woensdag 14.00 – 22.00,

biologische land- en tuinbouw, importeurs en horeca- en

donderdag 11.00 – 22.00 uur

detailhandelondernemers, die geïnteresseerd zijn in innovaties

Kosten:

€ 15,- p.p.

in duurzaamheid en het distributiekanaal. BioVak staat dit jaar

Locatie:

IJsselhallen in Zwolle

in het teken van inspiratie voor de totale biologische keten. Zo

Contact:

0180 314662

vinden er ruim veertig workshops plaats, net als een seminar

Website:

www.biovak.nl

Deze jaarlijkse vakbeurs is gericht op ondernemers uit de

‘Trends in biologische voeding’.

Dinsdag 11, 18 of 25 januari

Masterclass ‘Plan van Aanpak Decentrale Duurzame Energie’

Organisatie:

Slowenergie

Duur:

Vier halve en twee hele dagen,

altijd op een dinsdag

op organisaties die te maken krijgen met initiatieven, plan-

Kosten:

€ 2995,- p.p., excl. BTW

nen of projecten voor lokaal opgewekte duurzame energie. Wat

Locatie:

Station Bloemendaal

meestal ontbreekt, is een Plan van Aanpak (PvA). Tijdens de

Contact:

023 2010204 of

masterclass leren deelnemers op basis van een plan op efficiënte

masterclass@slow-energy.nl

en gestructureerde manier lokaal opgewekte energie managen,

Website:

De masterclasses van organisator Slow Energy zijn gericht

in samenwerking met interne en externe partners. Het project wordt zo meer helder gemaakt voor de projectleider, waardoor een duidelijk overzicht ontstaat van de taken voor de andere

172

projectpartners.

QPQ | 4 • 2010

www.slow-energy.nl/masterclass

Agenda

Dinsdag 25 januari 2011

Organisatie:

Match & Mentor i.s.m. Sprout

Duur:

11.00 – 20.00 uur

Kosten:

€ 210,- p.p., excl. btw,

Netwerkorganisatie Match & Mentor koppelt ondernemers

inclusief lunch en borrel

met vragen aan onafhankelijke doorgewinterde ondernemers

Locatie:

Hotel Conferentiecentrum Zonheuvel

die hun expertise en kennis graag delen. Het congres Vooruit!

in Doorn

is speciaal gericht op vrouwelijke ondernemers. Tijdens deze

Contact:

dag hoopt de organisatie deze groep te inspireren, te motive-

julie@match-en-mentor.nl

ren en te verbinden door middel van workshops. Ook biedt de

Website: www.vrouwelijkondernemen.nl

Congres Vooruit! Vrouwelijke ondernemers in Beweging

Julie Goossens -

Vooruit! een landelijk kennis- en netwerkplatform. Op de dag vertellen diverse ondernemers uit het bedrijfsleven over de succesfactoren en valkuilen van het ondernemerschap.

Organisatie:

Platform Duurzame en Solidaire

Economie – DSE

Duur:

09.30 uur tot 18.00 uur

Kosten:

€ 20,- p.p.

organiseert de vierde conferentie. Tijdens de conferentie wordt

Locatie:

Universiteit van Tilburg

gesproken over de urgentie van een wezenlijk ander economisch

Contact: info@platformdse.org

beleid, met het devies ‘nu kan het nog’. Verder vinden er work-

Website: www.economischegroei.net

Donderdag 3 februari 2011

Conferentie Een Fair & Green Deal Nu kan het nog Het Platform voor een Duurzame en Solidaire Economie

shops plaats en een plenair debat. Ook is er een infomarkt.

WVTTK

173

NL DOET 2011: het betere dagje uit!

Op 18 en 19 maart 2011 steken vele maatschappelijk betrokken Nederlanders de handen uit de mouwen tijdens NL DOET. Dit is de grootste vrijwilligersactie van het land, georganiseerd door het Oranje Fonds. Ben of ken je een maatschappelijke organisatie waar vrijwilligers nodig zijn voor een leuke klus of activiteit? Of heb je zin om samen met collega’s, vrienden of teamgenoten bij een organisatie aan de slag te gaan?

Doe dan mee met NL DOET.

Vrijwilligers zijn het klop-

en zeker een mooie activiteit

beetje extra doen? Meld je

in het Caribische deel van

pende hart van sociale

die je samen met je collega’s,

klus dan aan op www.nldoet.

het koninkrijk. De Prins van

initiatieven. Met NL DOET

familie of je sportteam kunt

nl. Als je dit vóór 31 janu-

Oranje en Prinses Máxima

stimuleert het Oranje Fonds

doen. Ben je maatschappelijk

ari 2011 doet, dan kan het

zijn het beschermpaar van het

jong en oud om zich in te

betrokken en heb je zin om

Oranje Fonds een bijdrage

Fonds. ★

zetten voor de samenleving

een dag(deel) de handen uit

geven van maximaal 500

en zet vrijwillige inzet in de

de mouwen te steken? Meld

euro.

spotlights. Vorig jaar waren

je aan op www.nldoet.nl.

al 150.000 Nederlanders

Er komen dagelijks nieuwe

NL DOET is een initiatief

matie, het laatste nieuws en

actief tijdens NL DOET, een

activiteiten bij!

van het Oranje Fonds.

tips en inspiratie voor een

recordaantal. In 2011 wil het Oranje Fonds nog veel meer mensen op de been brengen.

Ben of ken je een maat-

activiteit kun je terecht op

schijnwerpers op vrijwillige

www.nldoet.nl.

inzet. Zo laten we zien hoe

vrijwilligers nodig zijn? NL

belangrijk actieve burgers

DOET is de uitgelezen kans

zijn voor de samenleving. Het

vrijwilligersactiviteiten te

om elke activiteit met hen aan

Oranje Fonds is het groot-

doen. Het opknappen van

te pakken. Meedoen betekent

ste nationale fonds op soci-

een clubhuis, een dierenver-

extra handen, nieuwe net-

aal gebied. Per jaar besteedt

blijf of een speeltuin. Een

werken en naamsbekendheid

het ongeveer € 24 miljoen

paar uur erop uit met jonge-

voor je organisatie. Heb je

aan organisaties en initia-

ren of gehandicapten. Tussen

een klus te klaren of wil je

tieven die de sociale cohesie

al deze klussen vind je vast

tijdens NL DOET net dat

versterken in Nederland en

Overal in het land zijn leuke

QPQ | 4 • 2010

fantastische NL DOET

tijdens NL DOET de

schappelijke organisatie waar Samen aan de slag

174

Voor aanmelding, extra infor-

Het Oranje Fonds zet Een klus te klaren?

Meer weten?

VOLGENDE KEER IN QPQ

Thema: Next Generation Hoe houden we de wereld in 2045 duurzaam? Tien jonge bollebozen denken vooruit. ‘We moeten de cirkel weer rondmaken’ Jonge, Palestijnse sociaal ondernemers over hun toekomst Portret van Nils Roemen: ‘Als we stoppen met weggooien

en verspillen, kunnen we deze overvloed opnieuw

verbinden en bergen verzetten.’

Topontwerpers maken Duurzame Dingen. + maak je eigen duurzame ontwerp Over mensen in een isolement en hoe het bedrijfsleven zich daarover ontfermt. Een portret

van Resto Van Harte

Van oude gewoontes en dingen die voorbijgaan terugkomen:

wat vroeger gewoon was en in de jaren tachtig heel suf,

is nu weer helemaal hip and happening QPQ 1 verschijnt in maart 2011 175

SUSTAINABLE ORIGINAL STYLE Younica is een sieraden- en accessoireslijn uit Latijns-Amerika.

Alle producten worden handgemaakt van natuurlijke materialen door lokale producenten in samenwerking met ontwerpers.

Zo ontstaan eerlijke kwaliteitsproducten met een unieke stijl en natuurlijke look.

www.younicashop.nl

Younica besteedt veel aandacht aan haar designs. De nieuwe collectie is ge誰nspireerd op de natuur en bevat materialen zoals zilver, edelstenen, aluminium, katoen en zaden. Achter een aantal materialen schuilt een traditie wat de sieraden en accessoires een extra waarde geeft.

ounica