QPQ 2-2011 the big issue

nummer 2 - juni 2011 - jaargang 2

Het nieuwe ondernemen

The Big Issue

Nicolette Mak: Na誰viteit geeft

kracht

Is Big Society het nieuwe kapitalisme?

Amerikaans investeerdersnetwerk Tonicc goes Europe 8 tips om trendwatcher te zijn Ashoka komt (eindelijk) naar Nederland Quid Pro Quo

Neem nu een jaarabonnement op QPQ, het nieuwe ondernemen, ...en kies een van de volgende boeken als welkomstgeschenk.

Pagina 8

Pagina 20

Pagina 34

Thema The Big Issue: Thema The Big Issue: Thema The Big Issue:

2

Feest der herkenning bij Theater Veder

Big Society: overzees toekomstideaal

Nicolette Mak: 'Naïviteit geeft kracht'

Zes jaar geleden richtte Marieke Westra Theater Veder op. Sindsdien heeft Veder zeshonderd huiskamervoorstellingen gespeeld.Via zang, poëzie, woordgebruik, foto's en kleding nemen acteurs de ouderen mee naar de tijd waarin ze nog jong waren. ‘Met dementen kun je weldegelijk een band opbouwen.’

Analyse over The Big Society, het perspectief van de Britse overheid op de toekomstige samenleving.

Voorstanders prijzen de moed van de regering Cameron. Tegenstanders noemen het ordinaire bezuinigingspraat. Langzaam maar zeker dringt het fenomeen ook door tot het Europese vasteland.

Twaalf jaar geleden zette deze ondernemer een koeriersdienst op voor chauffeurs met lichamelijke beperkingen. Inmiddels helpt Nicolette Mak met haar bedrijf Valid Group mensen met een handicap aan een baan. ‘Mensen zeggen vaak dat ik out of the box denk. Dan zeg ik: welke box?’

QPQ | 2 • 2011

INHOUD | Interviewserie Groen vs Grijs

24

Twee architecten over duurzaamheid: ‘Mensen kopen een bijna klimaatneutrale En verder in dit nummer

woning om vervolgens twee keer per jaar met het vliegtuig op vakantie te gaan.’

Subsidies of investeringen

42

alleen een ondoorgrondelijk oerwoud waar ondernemers moeilijk hun weg in kunnen vinden.’

48

Investeerdersnetwerk Toniic speurt wereldwijd naar sociaal én financieel rendement.

‘Je moet er zo’n veertig bekijken om één geschikte te vinden.’

Vervuilend groen

4

QPQ Team

5

Drijfveren en Estafette

Waar moet je zoeken? ‘Er liggen miljoenen op de plank voor duurzame projecten. Het is

Toniic

Hoofdredactioneel commentaar

69

Maak gebruik van voortschrijdend inzicht: ‘De molens die nu nog overal in Nederland staan, werden destijds ook maar lelijk bevonden - nu zijn het bijna allemaal monumenten.’

6, 142

QPQ op het strand

33

Het Zomerparadijs van Ingrid Robers

46

Nobody’s perfect

55

Vier Scholen

56

Column Annemarie de Jong

60

QPQ in bad

63

Trendwatching als exacte wetenschap

64

Column Tatiana Glad

76

Column Ingrid van de Boogaard

96

Portret Meindert Witvliet

104

Favoriete boeken van...

106

Nederlands eerste astronaut kreeg vanuit het heelal zijn duurzame inzichten: ‘Na de

QPQ op kantoor

115

industriële revolutie zijn we als een bulldozer door de natuur gegaan.’

Selma Steenhuisen over Ashoka

116

Plus: beeldend kunstenaar & illustrator Ingrid Robers ontwierp voor thuis

Column Paul Iske

120

De ommekeer: 180 graden

123

| Interview: de missie van Wubbo Ockels

| Thema The Big Issue: Klimaat

108

124

Actie-organisatie Urgenda brengt koplopers samen voor een duurzaam Nederland

Pagina 86

Pagina 78

Leven, liefde & Lol - Good & Green Nijmegen 133 Geleijnse en Van Benthem eten uit

138

Volgende maand

143

Pagina 98

Thema The Big Issue: Portret social Melle Daamen over kunsten

intrapreneur: Het nieuwe Interface Inc.

Thema The Big Issue:

Er moest meer gebeuren in de Amsterdamse Stadsschouwburg, vond Melle Daamen. Hij is nu tien jaar directeur en verzet zich tegen het beeld van de kunstenaar die zich opsluit in een kamertje om daar in alle vrijheid zijn heilige kunst te maken.

Midden jaren negentig besloot tapijtfabrikant Interface haar werkwijze om te gooien. ‘We take, we make, we waste’ werd omgezet in ‘Mission Zero’, de weg naar een volledig duurzame onderneming.

Hoofd Ray Anderson: ‘In het begin dacht men wel even: die man is hartstikke labiel.’

Fruit dat wegrot in een land waar al een tekort aan eten is, dat kan niet. Dus bouwt Laxmi Prakash Semwal samen met agrospecialist Fresh Food Technology én met financiële steun van Stichting Het Groene Woudt een hypermoderne appelsorteerinstallatie en koelopslag.

Appeltjes voor de dorst bestaan wél

3

The Big Issue Onlangs was ik keynote speaker op een event voor sociaal ondernemers.

haar bestaansrecht mode. In onze Summer issue laten we aan de hand

Het verzoek om een prikkelend verhaal te houden, was niet aan dovemans-

van vijf thema’s zien dat we zelf de maatschappij mooier, leefbaarder kun-

oren gericht. ‘Dit rechtsreactionaire gedoogkabinet is het beste wat sociaal

nen maken. Zo kun je lezen hoe Theater Veder het leven van dementerende

ondernemerschap de afgelopen tien jaar is overkomen’, was mijn stelling.

ouderen en de verpleegkundigen een stuk aangenamer maakt. Nicolette

‘Want’, zo hield ik mijn gehoor voor, ‘de afbraak van onze samenleving is een

Mak maakt duidelijk dat mensen met een lastig lichaam net zulke goede –

uitdaging voor sociaal ondernemers. Nu kunnen we laten zien dat we zonder

of slechte, zo je wil – werknemers zijn als jij en ik. En dat de overheid in die

de overheid de problemen kunnen oplossen. Dat we met elkaar de wereld

branche veel meer een faciliterende rol moet spelen. Dat sociaal onderne-

beter kunnen maken.’

merschap in arme landen verder gaat dan de bevolking leren vissen, bewijst

Het publiek ving mijn knuppel maar met moeite op. Het bracht de bezoe-

het verhaal over de appelfabriek in India.

En er is meer in dit nummer, veel meer. Op zoek naar een lekker boek voor

kers enige lucht toen ik aangaf dat die ‘blijdschap’ maar een deel van het verhaal is. De andere kant is dat de overheid zou moeten faciliteren. Want

je strandvakantie? Wij verzamelden inspirerende titels van een aantal soci-

je kunt wel bezuinigen, maar als je enige motivatie daarvoor is om linkse

aal ondernemers. Voorbereid zijn op de toekomst? Dan zijn de tips hoe je

­hobby’s te bashen, dan getuigt dat van een totaal gebrek aan visie. Als

trendwatcher wordt een must.

­overheid maak je zo een hoop kapot.

De les uit al deze prachtige verhalen? Laat ik denker Philip Blond aanhalen,

Een regering die een groot overheidsapparaat dat veel voor z’n burgers regelt, wil terugdringen naar een kleinere overheid, moet dat met moed,

een van de grondleggers van Big Society.

beleid en trouw doen. En dat doen op basis van een visie. Een vergezicht hoe

‘We hebben innovatieve ideeën nodig in de lokale gemeenschappen, om

dat kleinere overheidsapparaat eruit ziet, waar het verantwoordelijk voor is en

een heel ander soort kapitalisme te vestigen, een nieuw economisch model

waarvoor niet, en hoe het zich verhoudt tot de burgers en de samenleving.

dat eerlijker marktverhoudingen schept, welvaart herverdeelt en in ruime

Aan die visie en strategie ontbreekt het dit rechtse gedoogkabinet. Premier

mate de afhankelijkheid van sociale voorzieningen vermindert.’

Rutte cs zou eens moeten kijken bij onze overzeese buren. Daar propageert premier David Cameron de Big Society. Of dat ook voor Nederland een toe-

Veel leesplezier!

komstperspectief is, kun je op bladzijde 22 zelf beoordelen.

Thema van dit nummer is The Big Issue, naar analogie van de Amerikaanse modeglossy Vogue dat haar September issue in haar geheel wijdt aan

Petra Kroon, hoofdredacteur Ps Heb je op- of aanmerkingen? Mail naar petra@qpq-magazine.nl

Colofon QPQ, het nieuwe ondernemen

Advertentieacquisitie

Vormgeving en opmaak

QPQ is een uitgave van Uitgeverij Flexx.

Moniek Jakobs, De Vormstrateeg

De Vormstrateeg

Mede mogelijk gemaakt door Stichting Het

E moniek@vormstrateeg.nl

Postbus 1366

Groene Woudt (SHGW).

5200 BK ’s-Hertogenbosch Adviesraad

T 073-613 20 34

Uitgeverij Flexx BV

Emmy Jansen, Edgar Neo, Nathalie

E info@vormstrateeg.nl

Postbus 1366

Verdonschot, Jasper van Impelen

www.vormstrateeg.nl

5200 BK ’s-Hertogenbosch T 073-613 20 34

Coverfoto

E info@vormstrateeg.nl

Frank Groeliken

Hoofdredactie

Oplage

Petra Kroon

3.000 exemplaren

E petra@qpq-magazine.nl Drukkerij:

4

Eindredactie

Antilope, België

Willemijn van Benthem

www.antilope.com

QPQ | 2 • 2011

Info disclaimer

Alle auteurs- en/of databankrechten worden uitdrukkelijk voor­ behouden. Behoudens de in de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave van QPQ zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in enig geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enigerlei vorm of op enige wijze. Aan de verstrekte informatie in deze uitgave van QPQ kunnen geen rechten worden ontleend. Hoewel aan het samenstellen en het totstandkomen van deze uitgave van QPQ de uiterste zorg is besteed, kan de afwezigheid van (druk)fouten, onjuistheden, onvolkomenheden en/of onvolledig­ heden niet worden gegarandeerd en aanvaarden de auteur(s), de redacteur(en) en de uitgever geen enkele aansprakelijkheid voor eventueel voorkomende (druk)fouten, onjuistheden, onvolkomenheden en/of onvolledigheden, noch ook voor de gevolgen hiervan.

De uitgever legt de gegevens van de ontvangers van QPQ vast voor toezending van de uitgaven QPQ, welke zodanige gegevens ook door de uitgever kunnen worden gebruikt om hen informatie te verstrekken over relevante producten en diensten. Bij bezwaar daartegen kan contact worden opgenomen met de uitgever.

QPQ TEAM Jacqueline Dersjant | fotograaf

Journalisten

“Wat is Theater Veder bijzonder! Daar zou iedere dementerende

Annemarie Geleijnse

bejaarde én verzorgende recht op moeten hebben. Ze genoten, allemaal,

Anne-Marie Poels

intens. Heel ontroerend! Meer van dit soort opdrachten, graag!”

Catrien Spijkerman Eva Prins

Ingrid van den Boogaard | beeldcolumnist

Jolanda Breur

“Reizen op zonne-energie is fantastisch. Slow travel in de ware zin

Lilian Roos

van het woord. Reacties van enkele passagiers: 'Ik voel me weer

Maarten van der Schaaf

helemaal kind' en 'Het lijkt wel of ik in de hemel ben' :-).

Marieke Verhoeven

Een ongekend rijke ervaring.”

Noor Backers Petra Wolthuis

Tatiana Glad | columnist

Roos Menkhorst

"Intrigued to explore this relationship between big and small change,

Willemijn van Benthem

I learned it may be a matter of perspective (we assume lots of little changes add up to “big change”)… but it is also a matter of patience!"

Columnisten Annemarie de Jong

Noor Backers | journalist

Ingrid van den Boogaard

"De drive om hun doel te halen zit bij veel sociaal ondernemers

Paul Iske

verankerd in hun hart. De betrokkenheid is sterk. Ook als het

Tatjana Glad

financieel even tegenzit zetten ze door; linksom of rechtsom."

Redactiecoördinatie

Roos Menkhorst | journalist

De Vormstrateeg, Moniek Jakobs

"Melle Daamen, directeur van de Amsterdamse Stadsschouwburg, stelt dat het gaat om durven kiezen voor een publiek. Hij is daar

Vormgeving

heel helder en eerlijk over: zijn schouwburg staat open voor de jonge,

De Vormstrateeg

intellectuele, breed geïnteresseerde bezoeker. De elite, ja."

Fotografie

Lilian Roos | journalist

Frank Groeliken

“Rust levert nieuwe ideeën op. Onderweg als koerier bedacht

Jacqueline Dersjant

Nicolette Mak haar onderneming Valid Express. Na roerige

Marinus Roos

ondernemersjaren brengt ze momenteel veel tijd door met haar kinderen. Ik ben benieuwd wat die rust voor nieuws gaat opleveren.”

Illustratie Ingrid Robers

Annemarie Geleijse | journalist

Irene van Ophoven

"Dat ze moeilijk in een definitie zijn te vangen, wist ik. Maar dat sommige ondernemers zelfs jeuk krijgen van het begrip ‘sociaal ondernemer’ was een eye-opener voor me. Brigitte Hoogendoorn maakte het me overtuigend duidelijk."

Paul Iske | columnist “Als mensen mij vragen naar de essentie van alle nieuwe ontwikkelingen op gebied van sociale media, crowd-sourcing, crowdfunding enz., dan moet ik altijd denken aan die spreuk: Alleen ga je sneller, samen kom je verder!”

Frank Groeliken | fotograaf “De Groene Bocht, ik had er nog nooit van gehoord. Oh, ze bedoelde De Gouden Bocht, nee, toch de groene. En gelijk heeft ze. Want waarom zou groen niet het nieuwe goud kunnen zijn? Bedankt Selma, dat je me twee keer over vloer wilde hebben.”

5

6

QPQ | 2 • 2011

Drijfveren

Wij verbaasden ons vaak over al die zoete en vette snacks.

Dat moest toch anders kunnen?

Zo ontstond het idee gezonder snoep op de markt te brengen Tekst: Eva Prins | Fotografie: Jacqueline Dersjant

Annemiek Vogel (29) zette met haar broer Tom Yummm! Concepts op, dat zich richt op verantwoorde snacks en zoetwaren voor kinderen.

‘Wij willen kinderen minder laten lij-

taire over kinderen met overgewicht.

alleen geen goed alternatief. Met Yuno

den aan overgewicht en daarom gezon-

Daarin werd de link gelegd met de zoete

bieden wij dat alternatief wél: leuk, lek-

der laten snoepen. Dát is mijn drijfveer.

en vette snacks die kinderen voorgescho-

ker én gezonder snoep en chips. Snoep

Sinds ik zelf moeder ben, vind ik het vre-

teld krijgen in zwembaden, sportkantines

bestaat voor 76 procent uit fruitsap,

selijk dat kinderen alsmaar dikker en dus

en pretparken. Wij hadden ons daar zelf

chips voor 98 procent uit groenten.

ongezonder worden.

ook al vaker over verbaasd. Dat moest

Inmiddels hebben we zo’n honderd ver-

toch anders kunnen? Zo is het idee ont-

kooppunten.

Tom en ik houden beiden van koken en waren altijd al bewust bezig met

staan om gezonder snoep op de markt te

gezonde voeding. Ook hadden we al lan-

brengen.

Natuurlijk zal het ongezonde aanbod altijd blijven. Maar de enthousiaste reac-

ger de droom om - net als onze ouders

We spraken met diverse horecaloca-

ties van klanten én verkooppunten, ster-

- ooit eens voor onszelf te beginnen. In

ties en deden consumentenonderzoek.

ken ons in het idee dat er een – groeiende

Yummm! Concepts komt dat samen.

Daaruit bleek dat er wel zeker behoefte

- markt is voor ons gezonde alternatief.

Ergens in 2008 zagen we een documen-

was aan gezondere producten. Er was

Die reacties geven me energie.’ ◆

7

Feest der herkenning Theater Veder maakt contact met demente ouderen door herinneringen uit hun jeugd op te halen. Deze werkwijze leert Veder ook het zorgpersoneel aan. De kwaliteit van zorg gaat er door vooruit én de verpleegkundigen hebben meer plezier in hun werk. Oprichter Marieke Westra: ‘Met demente mensen kun je wel degelijk een band opbouwen.’

Tekst: Catrien Spijkerman | Fotografie: Jacqueline Dersjant

8

QPQ | 2 • 2011

TBI: GEZONDHEID

9

De eerste rollator wordt langzaam naar binnen geduwd.

Mevrouw Isendoorn, een klein mevrouwtje met haar pols in een brace, schuifelt naar de halve kring lege stoelen in de “huis-

moest aantrekken.’ Ze strijkt haar rok glad. ‘Ik hoop maar dat ik goed gekleed ben voor deze gelegenheid.’

Er is koffie en arretjescake. De kring is nu vol, veertien bewo-

kamer” van woonzorgcentrum Ten Anker in Den Helder. Ze

ners naast elkaar. Mevrouw Stam kijkt onrustig om zich heen.

gaat zitten en kijkt boos voor zich uit, haar schouders hoog

‘Had ik mijn deur nou op slot gedaan?’, vraagt ze zich hardop

opgetrokken. Nou, daar zit ze dan. ‘Als ik dit had geweten, was

af. De anderen staren gelaten voor zich uit, terwijl de medewer-

ik thuis gebleven’, mompelt ze in het luchtledige, en zegt ver-

kers af en aan lopen met koffie, suiker, melk en cake. Mevrouw

volgens geen woord meer.

Stam rommelt in haar tas, maar lijkt halverwege de reden ervan

Mevrouw Stam komt kwiek binnenwandelen. Ze heeft gestifte

te zijn verloren. ‘Wat gaat hier eigenlijk gebeuren?’

lippen en armbanden om. ‘Het duurde wel lang voordat ik gehaald werd’, zegt ze verontwaardigd. ‘Ja, leuk hè’, zegt een voorbij snellende medewerker van Ten Anker. Rolstoel na rol-

Ineens staan ze daar. Een explosie van expressiviteit te mid-

stoel worden door de medewerkers naar binnen gereden en in

den van de gelatenheid: Greet Ganzeveer en Grietje Molen. De

de kamer geparkeerd.

één met een deftige stem, uitbundig gekleed als een hofdame, de

‘Noem dat maar leuk’, antwoordt mevrouw Stam. ‘Dat is het

10

Aap, noot, mies

ander in een bloemetjesjurk met de uitstraling van een jong meis-

helemaal niet. Je bent met je eigen beslommeringen bezig, en

je. Eén voor één gaan ze de bewoners langs om zich persoonlijk

daar word je bruut uit weggetrokken. Ik wist niet eens wat ik

voor te stellen. ‘Ik ben Grietje, mijn ouders hebben een zweefmo-

QPQ | 2 • 2011

len’, zegt het meisje tegen de vrouw met de brace om haar pols.

Contact door theatraliteit

‘Ik reis al mijn hele leven van kermis naar kermis. En wie bent u?’

Er is een sterke prikkel nodig om contact te maken met

‘Ik ben Josephina Hubertina Isendoorn-Lucassen’, antwoordt

dementerende ouderen, weet Marieke Westra. ‘Door hun

de vrouw plechtig, en ze begint een uitvoerig betoog over de

geheugenverlies zijn de ouderen een deel van hun identiteit

herkomst van haar namen.

kwijtgeraakt. Het maakt ze onzeker, ze trekken zich in zichzelf

Bij iedere hand die ze schudden, worden Greetje Ganzeveer

terug. Het is daardoor moeilijk met ze te communiceren. Wij

en Grietje Molen bijna vanzelf getrakteerd op een klein per-

doen dat met theatraliteit.’ Zes jaar geleden richtte Westra het

soonlijk verhaaltje. Eén voor één leven de bewoners op.

Theater Veder op. Sindsdien heeft Veder zeshonderd huiska-

Mevrouw Stam vertrouwt Greetje toe dat ze zo van de zee

mervoorstellingen gespeeld, op hondervijftig afdelingen. Via

houdt, mevrouw Krieger vertelt Grietje dat ze in Indonesië is

zang, poëzie, woordgebruik, foto’s en kleding nemen acteurs

geboren. Hun ogen stralen.

van Theater Veder de ouderen mee naar de tijd waarin de

Na de kennismaking haalt Greetje haar koffer tevoorschijn.

ouderen nog jong waren. Ze spreken zo het langetermijngeheu-

Vroeger gaf ze les aan de prinsesjes van Oranje, nu is het tijd

gen aan, dat nog wél intact is. De herkenning geeft zelfvertrou-

om haar collega wat te onderwijzen, zegt ze terwijl ze een

wen en veiligheid en maakt contact mogelijk.

ouderwets leesplankje te voorschijn haalt. ‘Aap, noot, mies’,

Westra weet zelf hoe belangrijk dat is. Jarenlang werkte ze via

begint ze. ‘Wim, zus, Teun, vuur’, vult de groep in koor aan.

uitzendbureaus als verpleegkundige. Ze voelde zich soms schul-

De bewoners zijn wakker geschud.

dig, omdat ze er niet altijd aan toe kwam om écht aandacht aan

11

VSBfonds wil de individuele ontwikkeling van mensen en hun betrokkenheid bij de samenleving vergroten.

VSBfonds draagt bij aan de kwaliteit van de samenleving door projecten te ondersteunen met geld, kennis en netwerken.

VSBfonds steunt binnen het aandachtsgebied Mens & Maatschappij projecten die bevorderen dat mensen elkaar ontmoeten en die stimuleren dat iedereen kan deelnemen aan het sociale en economische leven. Het gaat bij deze projecten om het betrekken van mensen bij de samenleving, zodat niemand buitenstaander hoeft te zijn en iedereen zich kan ontwikkelen en ontplooien.

Wilt u weten of uw project kans maakt op ondersteuning van VSBfonds?

Kijk voor meer informatie op

www.vsbfonds.nl

Mens & Maatschappij: verenigingsleven

empowerment

accommodatie

buurt

ontmoeting leefwerelden

activering mentoring arbeidstoeleiding coaching vrijwillige inzet beroepsoriĂŤntatie wijk

competentieversterking kwaliteit van leven toerusting

doorbreken isolement

sociale firma’s

Kosten en baten op een rijtje

Budget kan maar één keer uitgegeven worden, en theater is het eerste waar men op bezuinigt. Als je kunt aantonen dat het ook echt werkt, sta je steviger

de bewoners te besteden. Thuis zag ze het tegenovergestelde.

‘Mijn demente oma woonde bij ons. Mijn moeder heeft altijd

In een zogenaamde maatschappelijke Businesscase’ (mBC) heeft Theater Veder alle economische en maatschappelijke kosten en opbrengsten van de innovatie op een rij gezet. Veder hoopt met dit overzicht klanten en financiers te overtuigen en op die manier een structurele financiering van het project tot stand te brengen.

De mBC bevat ten eerste cliëntverhalen. Zowel bewoners als zorgmedewerkers vertellen hun persoonlijke ervaringen met de Veder Methode. Ook het businessmodel wordt nauwkeurig beschreven. Hierin komen de diensten aan bod – huiskamervoorstellingen, trainingen, coaching, conferenties, symposia – en worden de doelgroepen gedefinieerd - ouderen en zorgpersoneel.

Vervolgens worden de kosten en baten besproken en berekend. De implementatie van de Veder Methode kost per organisatie (met tien afdelingen) ongeveer 50.000 euro per jaar, gedurende een periode van drie jaar. In de periode daarna is nog een investering van 2.500 euro per jaar nodig. Dit levert een stijging van de kwaliteit van leven van de bewoners op én een stijging van de kwaliteit van de zorg. Dit zou leiden tot minder gedragsproblemen bij ouderen en vermindering van medicijngebruik, wat de zorginstelling naar verwachting een besparing van 130.000 euro per jaar kan opleveren. Doordat het personeel minder werkdruk ervaart, wordt bovendien gerekend op een lager ziekteverzuim. Dat kan de organisatie 292.000 euro per jaar schelen.

Aangezien de Veder Methode door getrainde vrijwilligers kan worden toegepast, kan de zorgorganisatie bovendien betaalde personeelsuren voor andere werkzaamheden inzetten. Dit zou de zorginstelling volgens Veder 18.000 euro kunnen opleveren.

Je bent zo lief In de huiskamer zet Greet Ganzeveer een melancholisch lied

met heel veel liefde voor haar gezorgd. Eigenlijk stonden we

in. ‘Soerabajaaaaa.’ Mevrouw Krieger doet haar ogen dicht en

met z’n allen heel dicht om haar heen, we waren echt met haar

zingt zachtjes mee. Ze kent de tekst niet helemaal, maar ze wil

verbonden. Ondanks haar ziekte hadden we direct en goed con-

zo graag. Haar mond beweegt ook als de woorden niet komen.

tact. Die verbondenheid miste ik vaak in de verpleging.’ Naast

Ze geniet. ‘Soerabaja met je zee, en je hemel zo blauw.’

haar uitzendbanen deed Westra ook een theateropleiding en

‘Als je in verre landen bent, moet je soms je geliefde missen’,

later werkte ze naast haar verpleegwerk als regisseur en maakte

vertelt Grietje Molen. Ze leest de liefdesbrief voor die haar

ze muziektheater. Al die tijd groeide er een plannetje in haar

vriendje haar stuurde toen hij in een andere stad op de kermis

achterhoofd.

stond. ‘Zie je, ik hou van je. Je bent zo lief.’ De bewoners luiste-

En toen werd Theo van Gogh vermoord. Op straat, voor Westra’s ogen. ‘Een zeer destructieve vorm van contact’, noemt

ren ademloos.

Er zit een duidelijke structuur in iedere voorstelling, vertelt

ze wat ze toen aanschouwde. Ze nam zich toen voor een bijdra-

actrice Sylvia de Jong wanneer ze zich later van haar Greet

ge te leveren aan de samenleving. Dat plannetje in haar achter-

Ganzeveer kostuum heeft ontdaan. ‘Na de liedjes en de ver-

hoofd moest eruit. ‘Ik had een constructieve manier nodig om

haaltjes uit de kindertijd gaan we langzaam naar het hier en nu.

die gebeurtenis te verwerken.’

Het langetermijngeheugen gebruiken we om contact te maken.

13

14

QPQ | 2 • 2011

Als we dat eenmaal hebben, kunnen we het korte termijngeheugen prikkelen met moderne verhalen en gedichten.’ Een voorstelling is voor De Jong geslaagd als ze ‘ontroering kan pakken’, vertelt ze. ‘Dat betekent niet dat iedereen moet gaan huilen hoor, maar de woorden moeten wel aankomen. Dat zie je gebeuren. Er is een duidelijk verschil tussen voor je uit staren, of geraakt worden door wat je hoort.’

Zorgpersoneel als acteurs De bijdrage aan de samenleving die Westra voor ogen had, gaat verder dan een prikkelende ochtend voor de ouderen. Het is de bedoeling dat het zorgpersoneel de werkwijze voortzet. ‘Ik weet hoe intensief het werken met demente ouderen is. Doordat deze patiënten een defect in hun contactuele vermogens hebben, moet alles uit jezelf komen. Dat kost veel energie. Met creativiteit als theater gaat dat veel makkelijker. Ik ben ervan overtuigd dat het werkelijke plezier in het werk ontstaat door wederkerigheid in contact. Als er iets ontstaat tussen twee mensen, is dat zó mooi!’ Daarom gaat Theater Veder met iedere zorginstelling een samenwerking aan van drie jaar. De huiskamervoorstellingen vormen slechts een deel van deze samenwerking. Via trainingen en coaching leert het personeel hoe zij de Veder methode zelf kunnen gebruiken.

Natuurlijk hoeven de zorgmedewerkers niet ineens volleerde acteurs of muzikanten te worden, verzekert actrice Sylvia de Jong, die ook trainingen geeft. ‘We leren ze hoe ze theaterele-

Via zang, poëzie, woordgebruik, foto's en kleding nemen acteurs van Theater Veder de ouderen mee naar de tijd waarin de ouderen nog jong waren

menten in hun dagelijks werk kunnen toepassen. Stel bijvoorbeeld dat een demente meneer vroeger piloot is geweest en nu heel dwars is en zijn trui niet wil aantrekken. Dan kun je hem aanspreken op zijn pilotenachtergrond. ‘Kom meneer, het vliegtuig moet zo vertrekken, de stewardessen staan al op u te wachten.’ Door contact te maken met zijn langetermijngeheugen kom je eerder in zijn belevingswereld en zit je op één lijn.’

Naarmate de training vordert, leren de zorgverleners ook hoe ze zelf een huiskamervoorstelling in elkaar kunnen zetten.

Positief gevoel Monique Hubertse vond het wel een beetje spannend, toen ze hoorde dat ze ‘iets met theater’ moest gaan doen. Ze werkt als activiteitenbegeleider in Ten Anker en heeft nu één training gehad. ‘Ik ben niet het type dat makkelijk een gedicht durft voor te dragen.’ Dat hoefde gelukkig niet. ‘We leren vooral duidelijk, één op één met de bewoners te communiceren. Demente mensen worden bijvoorbeeld vaak onrustig als mensen alsmaar in en uit lopen. Ze hebben ankerpunten nodig. Tegenwoordig begroet ik daarom iedere bewoner wanneer ik begin met werken. Als ik weer naar huis ga, zeg ik ze één voor één gedag.

Zulke ankerpunten geven duidelijkheid en rust.’ Hubertse

15

De financiering Stichting Theater Veder werd eind 2005 opgericht zonder startkapitaal.

In 2006 nam het theater eerst low profile de tijd om te bepalen welke richting het wilde uitgaan. Optredens werden in pilot-vorm gehouden, vaak investeerden de acteurs hier eigen tijd in. In 2007 schreef Veder een projectplan en werden fondsen geworven om het eerste project in Amsterdam te realiseren: het Poëziefestival van het Verloren Woord voor dementerende ouderen in verpleeghuizen van Osiragroep, Amsta en Cordaan. Veder kreeg ondersteuning van stichtingen zoals het VSBfonds, Stichting RCOAK, Stichting Sluyterman van Loo, Stichting Porticus, SNS Reaal Fonds, Stichting het R.C. Maagdenhuis en Fonds Bretano.

Vervolgens werd Veder uitgekozen voor deelname aan het Transitieproject voor Langdurige Zorg. Dit project van het ministerie van Volksgezondheid steunt experimenten die veranderingen in de zorg teweeg moeten brengen om de kwaliteit te verbeteren. In de periode van 2008 tot en met 2010 werd Veder voornamelijk door dit programma gefinancierd. ‘Een heel belangrijke erkenning’, zegt Marieke Westra over de overheidssteun. ‘Het toonde – ook aan potentiële klanten en investeerders – dat het zinvol is te investeren in het maken van contact.’ In die periode van heeft Theater Veder in de regio’s Amsterdam, Eindhoven, Friesland en Noord-Holland Noord twaalf zorgorganisaties met in totaal honderdvijftig afdelingen aan de Veder methode geholpen. De zorgorganisaties moesten hieraan overigens zelf ook een financiële bijdrage leveren, als statement dat zij bereid zijn te investeren in de innovatie.

Na de drie jaar overheidssteun vond Theater Veder een nieuwe investeerder in Uvit-zorgkantoren Noord-Holland Noord. Makkelijk is het niet om zo’n investeerder te vinden, geeft Westra toe. ‘Het is een groot project, waarvoor langdurige samenwerking nodig is. Je moet zoeken naar een partij die ook in deze missie gelooft.’ Uvit kende Westra al van eerdere projecten. ‘Ik merkte dat ze een erg innovatief beleid hebben.

Ze zijn met ons in zee gegaan omdat onze doelen erg aansluiten op hun speerpunten in dementiebeleid. Ze betalen ons uit hun innovatiebudget.’

16

QPQ | 2 • 2011

Theater Veder spreekt het langetermijngeheugen van de ouderen aan, dat nog wél intact is. De herkenning geeft zelfvertrouwen en veiligheid en maakt contact mogelijk

heeft ook al trucjes geleerd om de herinneringen op te roepen.

dan voorheen. Ze hebben meer plezier in hun werk en ervaren

Ze verbaast zich erover hoe makkelijk dat gaat. ‘Soms is een

minder stress. De methode blijkt bovendien een positief effect

spreekwoord genoeg. Dan zie je de bewoner al opleven.’

op hun zelfwaardering te hebben.

Het lijkt een vergeefse expeditie: een band opbouwen met

Westra liet het onderzoek uitvoeren omdat ze haar metho-

iemand met een lek korte termijngeheugen. Westra knikt heftig:

de wilde onderbouwen. ‘Ik ben een realist. Budget kan maar

‘Juist daarom is het zo belangrijk steeds opnieuw weer contact

één keer uitgegeven worden, en theater is het eerste waar men

te maken! Als je ‘s ochtends investeert in goed contact, blijft het

op bezuinigt. Als je kunt aantonen dat het ook echt werkt,

positieve gevoel de hele dag hangen. Misschien kan de bewoner

sta je steviger.’ Westra stuit geregeld op weerstand. Niet van

zich niet meer herinneren wat er gebeurd en gezegd is, maar het

de medewerkers – die willen wel. Maar managers zijn terug-

heeft wel effect op de sfeer. Ik denk dan ook dat je met demen-

houdender. ‘Er zijn in de zorg helaas veel mensen die blijven

terenden wel degelijk een gevoelsmatige band kunt opbouwen.

geloven in het principe ‘geen tijd, geen geld’ – en zich daar bij

Mensen met geheugenproblemen zijn heel ontvankelijk voor je

neerleggen. Maar met dertig jaar ervaring in de zorg weet ik:

toon, gezichtsuitdrukkingen. Daar moet je gebruik van maken.’

het kan altijd beter en mooier.’ De truc is daarom bedrijven en organisaties om je heen te vergaren die dat ook inzien, zegt

Beter en mooier Het blijkt te werken. De afdeling psychiatrie en verpleeghuisgeneeskunde van het VU Medisch Centrum en de faculteit communicatiewetenschappen van de Universiteit van

Westra. ‘Ik haal er voldoening uit als de maatschappij inziet dat deze groep het waard is om in te investeren. Dat gaat niet alleen om geld, het gaat om een waardige bejegening.’

Greet Ganzeveer en Grietje Molen brengen daarom voor ze

Amsterdam onderzochten de effecten van Veder. Ze toonden

afscheid nemen een persoonlijke serenade aan iedere bewoner

aan dat de Veder Methode significant positievere resultaten

in de kring. ‘Oh, wat ben je mooi’, zingen ze, de oudere diep in

geeft in het contact met demente ouderen dan een doorsnee

de ogen kijkend. ‘Oh, wat ben je mooi. Dat heb ik in jaren niet

activiteit waarbij ook herinneringen worden opgehaald. De

gezien. Zo mooi, zó mooi.’ De hele kring zingt mee, iedere keer

methode heeft positieve effecten op de stemming van de oude-

opnieuw. Mevrouw Stam beweegt haar wijsvingers op de maat.

ren, de mate waarin ze zich thuis voelen in de zorginstelling,

Wanneer mevrouw Isendoorn aan de beurt is, kijkt ze verlegen

de mate waarin ze isoleren van anderen en de zorgrelatie. Uit

naar haar knieën. ‘Oh, dat was ik?’, zegt ze als het voorbij is.

onderzoek blijkt bovendien dat de werknemers die door Veder

‘Ja, Josephina’, glimlacht Ganzeveer, ‘dat gaat over jou.’ ◆

getraind zijn, meer individueel contact hebben met bewoners

17

Er zijn meer ondernemende initiatieven zoals Theater Veder, zoals bijvoorbeeld de Thomashuizen waar verstandelijk gehandicapte volwassenen inwonen bij zorgondernemers. Of rondreizend uitgaanscentrum de Belevenis omdat iedereen recht heeft op een dagje uit met familie of vrienden. Het wordt alleen spannend nu de overheid in budgetten gaat snijden. Houden deze ondernemers het vol?

Thomashuizen In een Thomashuis wonen acht verstandelijk gehandicapte

De Belevenis De Belevenis is een rondreizend uitgaanscentrum voor men-

volwassenen in huis bij twee zorgondernemers. Deze zorgon-

sen met een verstandelijke handicap én hun begeleiders en

dernemers - een echtpaar of samenwonend stel met ervaring

familieleden. Het centrum bestaat uit verschillende belevings-

in de zorg - verzorgen en begeleiden de bewoners dag en nacht

werelden, zoals een tropische wereld waar je krekels en andere

in de woonboerderij of het landhuis waarin zij zelf ook wonen.

dierengeluiden hoort, maar ook een onderwaterwereld met

De Thomashuizen willen zowel zorgpersoneel als bewoners een

zeewier en een deinend waterbed. Daarnaast worden aangepas-

persoonlijk, kleinschalig en huiselijk alternatief bieden voor de

te theatervoorstellingen gespeeld, zijn er massages en is er een

‘kille’ en ‘bureaucratische’ zorginstellingen.

De zorgondernemers kunnen ervoor kiezen het Thomashuis te leiden als een franchisenemer of filiaalhouder in loondienst.

Ze worden in hun werk ondersteund door een vaste staf van zorgpersoneel. Door de kleinschaligheid en zelfstandigheid kunnen de ondernemers meer tijd en budget besteden aan per-

‘Het wordt spannend nu de overheid in budgetten gaat snijden.

Houden deze ondernemers het vol?’

soonlijke aandacht en zorg, in plaats van aan bureaucratie en management.

De bewoners betalen voor onderdak, servicekosten en onderhoud met het geld dat ze uit hun Wajonguitkering ontvan-

‘Er zijn meer ondernemende initiatieven, zoals bijvoorbeeld de Thomashuizen.’

aangepast restaurant. Alle activiteiten richten zich op zintuiglijke stimulering. Het idee: iedereen heeft recht op een dagje uit met familie of vrienden. Dus iedere dag is er plaats voor dertig gasten met hun begeleiders. Er zijn speciale dagen voor kinderen, volwassenen en dementerende ouderen.

De entree bedraagt 32,50 euro voor de hele dag, begeleiders betalen vijftien euro als bijdrage voor de kosten van lunch, drankjes en hapjes. Voor de financiering is De Belevenis echter voor het overgrote deel afhankelijk van sponsors en fondsen. De Belevenis krijgt geen subsidie van de overheid. Van

gen. De zorg betalen ze met AWBZ-geld, door middel van het

Stichting Doen en NSGK voor het gehandicapte kind kreeg

persoonsgebonden budget (pgb) waarmee mensen die langdu-

de organisatie een startsubsidie voor de eerste twee jaar en die

rige zorg nodig hebben hun zorg zelf kunnen inkopen. Deze

loopt in oktober af. Zorginstelling Cordaan draagt in natura bij

inkomsten zijn voldoende om van een Thomashuis een renda-

door een aantal van haar werknemers bij De Belevenis te laten

bele onderneming te maken – de huizen worden niet gesubsi-

werken. Op iedere locatie waar De Belevenis haar tent opzet,

dieerd of gesponsord. De Thomashuizen vrezen echter voor

gaat het uitgaanscentrum op zoek naar lokale sponsors om het

de door het kabinet aangekondigde bezuinigingen op de pgb’s.

bedrag van vijf ton - dat nodig is voor een verblijf van zes weken

Per 1 juli zouden deze budgetten met twintig tot vijfentwin-

- bij elkaar te krijgen. Ook gaat de organisatie elke weer op zoek

tig procent worden gekort. Volgens een woordvoerder van de

naar lokale vrijwilligers. Het wordt alleen steeds moeilijker om

Thomashuizen zou het hen dan niet meer lukken de zorg te

het bedrag bij elkaar te krijgen, zegt een woordvoerder. Het

financieren. De organisatie is daarom in onderhandeling met

uitgaanscentrum onderhandelt met de overheid en zorgverzeke-

de overheid. ◆

raars om De Belevenis permanent te kunnen vestigen. ◆

19

Power to the People In Groot-Brittannië is Big Society in korte tijd een bekend begrip geworden. Het is het perspectief van de Britse overheid op de toekomstige samenleving. Voorstanders prijzen de moed van de regering Cameron om in deze moeilijke tijden zo’n visie neer te leggen. Tegenstanders noemen het ordinaire bezuinigingspraat. Langzaam maar zeker dringt het fenomeen ook door tot het Europese vasteland. Is het een panacee voor de problemen waarin de maatschappij verkeert of is het een mooi verhaal om draconische bezuinigingsmaatregelen te maskeren?

Een analyse.

Tekst: Petra Kroon

20

QPQ | 2 • 2011

TBI: analyse

‘Zowel de staat als de markt hebben de menselijke verhoudingen vernietigd. De staat die alles centraliseerde, heeft alle

Theorie vs praktijk In theorie klinkt het allemaal prachtig: een kleine overheid die

vormen van betrokkenheid van mensen op elkaar overbodig

haar taken in het publieke domein uitbesteedt aan onder meer

gemaakt. De markt heeft met diens nadruk op individualiteit

sociaal ondernemers en vrijwilligersorganisaties, en mensen

hetzelfde bereikt. Daaraan is onze samenleving kapotgegaan.

zeggenschap over hun eigen leefwereld teruggeeft. In de prak-

De zwakste gemeenschap uit de jaren zeventig was sterker dan

tijk echter, zijn de meningen op zijn zachtst gezegd verdeeld.

het sterkste sociale netwerk van nu’, aldus Philip Blond, een

Dat heeft vooral met de draconische bezuinigingsmaatregelen

Red Tory zoals hij zichzelf noemt, in een interview met de

te maken die de regering Cameron tegelijkertijd moet treffen.

Volkskrant van juni vorig jaar. Blond is één van de grote den-

Maar liefst 96 miljard euro moet omgebogen worden. Politieke

kers en adviseurs van de regering Cameron.

tegenstanders zeggen dan ook dat Big Society slechts een ‘cover

De oplossing? ‘We hebben innovatieve ideeën nodig, in de

up’ is voor die grootste bezuinigingen sinds decennia in de

lokale gemeenschappen, om een heel ander soort kapitalisme

Britse geschiedenis. En zetten hun hakken in het zand. Lagere

te vestigen, een nieuw economisch model dat eerlijkere markt-

overheden weigeren soms zelfs mee te werken. Manchester sluit

verhoudingen schept, welvaart herverdeelt en in ruime mate de

al haar openbare toiletten op één na. Drie recreatiecentra, vijf

afhankelijkheid van sociale voorzieningen vermindert.’ Zo stelt

bibliotheken en twee zwembaden treften hetzelfde lot.

hij in datzelfde interview.

In Liverpool heeft het gemeentebestuur zich teruggetrokken uit een proef met het nieuwe beleid. Het stelt dat het er niet mee

Big Society

uit de voeten kan. Er moet namelijk tegelijkertijd voor bijna

Onder de titel Big Society wil de Britse overheid die nieuwe

120 miljoen euro aan subsidie voor lokale organisaties terugge-

samenleving vormgeven. Al in 2009, ver voordat huidige pre-

schroefd worden. Vakbondsmensen, directeuren van vrijwilli-

mier Cameron de verkiezingen won, had hij zijn vergezicht al

gersorganisaties en plaatselijke leiders roepen om het hardst dat

geschetst. Kern van zijn verhaal: niet de markt en ook niet de

door die bezuinigingen Big Society ten dode opgeschreven is.

staat maken de dienst uit, maar de mensen zelf. Zij nemen hun lot in eigen handen, bij voorkeur op lokaal niveau.

Op de speciale website die de Britse regering aan haar grote plan wijdt, staan onder meer de drie belangrijke pijlers van Big Society opgesomd: 1. Community empowerment: gemeenten en wijken krijgen meer macht om zelf beslissingen te nemen. Geen top-down planning meer, maar echte macht voor de buurt.

2. Concurrentie in het publieke domein: de hervormingen van het overheidsapparaat geven onder meer sociale ondernemingen vrijwilligersorganisaties de mogelijkheid hun diensten aan te bieden. Het welfare to work-program maakt het veel organisaties mogelijk om mensen van een uitkering naar werk te helpen.

3. Sociale actie: burgers moeten een actievere rol in hun eigen omgeving spelen. Daartoe worden onder meer drie speciale programma’s opgezet vanuit de overheid.

Het Office for Civil Society, verbonden aan de regering, geeft dit hele proces praktische handen en voeten. Deze zomer, zo is de planning, gaat ook de Big Society Bank van start. Hoe de bank, gefinancierd met 200 miljoen Pond en – voornamelijk - slapende accounts van alle Engelse banken, er precies uit gaat zien, daarover zijn betrokkenen nog in onderhandeling. Bedoeling is in ieder geval dat initiatieven die het Big Society gedachtegoed vormgeven daaruit direct of indirect gefinancierd kunnen worden.

Niet de markt of de staat maken de dienst uit, maar de mensen zelf. Zij nemen hun lot in eigen handen, bij voorkeur op lokaal niveau 21

THEFREEPANTS.COM

Kind en badwater?

Philip Blond zegt dat de Britten simpelweg door die zure

Voorbij links-rechts Ook politiek Den Haag, van links tot rechts, weet nauwe-

appel heen moeten bijten. Tijdens een lezing die hij begin dit

lijks vorm te geven aan een nieuwe wereld. Oppositieleider Job

jaar in de Amsterdamse Balie gaf, stelde hij dat je het theore-

Cohen heeft weliswaar in zijn 1 mei toespraak – toen de PvdA

tische concept en de praktische uitvoering los moet zien van

ook haar pensioengerechtigde leeftijd vierde - een analyse

elkaar. Bovendien, zo argumenteerde hij in de Volkskrant, is

gegeven van de huidige staat van de samenleving. Maar het is

er geen ander moment dan dit om die radicale verandering in

onduidelijk hoe zijn partij daar denkt uit te komen, anders dan

te zetten. ‘Het is het énige moment. Crisis is altijd een kans

volgens de klassieke sociaal democratische weg. En dat die weg

op verandering. Mensen komen niet in opstand in goede tij-

doodlopend is, wordt keer op keer bewezen.

den, dat doen ze alleen in slechte tijden.’ Dat valt natuurlijk te

Ook de andere politieke partijen denken vooral volgens klas-

bezien. De vraag is of je op deze manier niet het kind met het

sieke links-rechts patronen. Degenen die wel een nieuwe poli-

badwater wegspoelt. Niet voor niets luidt het – internationale -

tiek voorstaan, zoals Herman Wijffels, worden weggezet als

gezegde dat je het dak moet repareren als de zon schijnt.

mastodont.

Alternatief voor linkse bashen?

Ondanks de felle tegenstand, is er vanuit het Europese vaste-

Pas over een paar jaar weten we of het ideaal van Big Society ook werkelijkheid geworden is. De clash tussen theorie en prak-

land steeds meer belangstelling voor Big Society. Blond advi-

tijk is nu nog te groot om daar een goed oordeel over te geven.

seert naar eigen zeggen veel Europese regeringen, community

De visie getuigt in ieder geval van lef en van hoop. Lef en hoop

leaders komen naar onder meer ons land om uit te leggen hoe zij

omdat de Britse regering in tijden van economische teruggang

handen en voeten geven aan Big Society.

een beleid uitzet dat moet leiden tot een vernieuwde maat-

Want hoe je het ook went of keert, dat we naar een andere

schappij, voorbij de contouren van links-rechts, van Tory en

nieuwe samenleving toe moeten werken, zoveel is wel duide-

Labour naar een samenleving waarin het gaat om een wereld

lijk. De aarde raakt uitgeput, menselijke verhoudingen zijn op

die we met z’n allen vormgeven en waar we met z’n allen ver-

scherp gezet, het vertrouwen in instituties is helemaal weg.

antwoordelijk voor zijn. ◆

Zo’n visie als Big Society is dan zo slecht nog niet. Je kunt van mening verschillen over het tijdstip waarop de Britse regering deze weg inslaat, maar het idee van een kleine en faciliterende overheid en burgers die het heft in eigen handen nemen, is een aanlokkelijk perspectief.

Het getuigt in ieder geval van meer inzicht dan de Nederlandse regering laat zien. Zij schrapt enkel onder het motto: linkse hobby’s bashen. Ze heeft geen enkel idee hoe ze Nederland uit deze lastige crises moet loodsen, geen flauw

Meer weten?

• De speciale website van de Britse overheid over Big

Society: www.cabinetoffice.gov.uk/big-society • Op de website van Downing Street 10, het Britse

benul welke rol ze in de toekomst in het publieke domein zal

ministerie van Algemene Zaken, kun je er ook over lezen:

spelen. Terwijl uitgerekend dát domein de plek is waar de over-

www.number10.gov.uk/tag/big-society

heid verantwoordelijk voor is.

Rücksichtslos allerlei voorzieningen abrupt afsnijden van ­fi nanciering maakt op termijn meer kapot dan dat het wat oplost. Pas als je een coherente toekomstvisie hebt, kun je daar

• Op de site van ResPublica, het kennisinstituut van Philip Blond, kun je meer lezen over het theoretische concept van Big Society: www.respublica.org.uk • Het online-platform Big Society Network, www.

een strategie voor maken en dus je beleid op afstemmen. Als je

thebigsociety.co.uk, helpt mensen en organisaties

als overheid wil dat sectoren meer hun eigen broek ophouden

om het Big Society-idee vorm te geven. Het platform

terwijl ze dat nooit geleerd zijn en ook nooit die verplichting

vermeldt nadrukkelijk op de website dat het niet

gehad hebben, dan moet je dat proces begeleiden. Noem het

gefinancierd wordt door de overheid.

opvoeden. Als je een kind geen verantwoordelijkheid bijbrengt,

• Een ander platform, dat met name kritischer staat

gaat het helemaal mis als die eenmaal wordt losgelaten in de

tegenover de praktische uitvoering van Big Society, is

samenleving.

Our Society: oursociety.org.uk

23

In de serie Groen versus Grijs praten jonge en wat meer gearriveerde deskundigen uit één branche over de toekomst van de duurzaamheid in hun sector. In deze aflevering komen de architecten Jos van Eldonk (49) en Wouter Loomans (33) aan het woord. Ze discussiëren over duurzaamheid in de woningbouw, de voordelen van China en het volgende big issue in hun vakgebied.

24

QPQ | 2 • 2011

Tekst: Willemijn van Benthem | Fotografie: Marius Roos

Groen versus Grijs

Penny wise, pound foolish 'Het moet eerst nog

even erger worden

in de wereld'

25

Hoe staat het ervoor met de duurzaamheid in jullie branche?

Van Eldonk: ‘In het algemeen vind ik dat we penny wise, pound foolish bezig zijn. We richten ons op nieuwbouw – isoleren bijvoorbeeld, alles zo goed dat we bijna niet kunnen ademen in huis – maar als je bedenkt dat dat maar over een heel klein stukje van de woningmarkt gaat.... We laten veel liggen.’

Wat laten we bijvoorbeeld liggen?

Van Eldonk: ‘Energieverbruik. Een woning beslaat maar een beperkt deel van het algehele energieverbruik, een nieuwe woning nog minder. Maar kijk eens naar bedrijven of fabrieken: die verbruiken veel meer energie.’

Zoals de kantoren aan de Zuid As, waar de lichten ’s nachts nog...

Loomans: ‘...branden, ja.’

Van Eldonk: ‘Mensen doen hun best, kopen een bijna klimaatneutrale woning om vervolgens twee keer per jaar met het vliegtuig op vakantie te gaan.’

Maar ze doen wel iéts.

Van Eldonk: ‘Architecten en gemeentes ook. Maar het blijven allemaal druppeltjes.’

Je klinkt alsof je het niet ziet zitten.

Van Eldonk: ‘Het moet veel strategischer worden aangepakt.

Er moet een beleid worden gemaakt om het écht goed te doen.’

Maar voorzien jullie grote veranderingen in de nabije toekomst?

Van Eldonk: ‘Met deze regering niet. Ik had de hoop dat GroenLinks het onderwerp milieu zou krijgen. Nu kabbelt het een beetje, raken wij als land steeds meer achterop in de wereld. Jammer, want Nederland had veel potentie. China investeert enorm in duurzaamheid, terwijl wij maar roepen dat zij de grootste vervuilers zijn. Dat zijn ze ook, maar zij beseffen dat ze echt iets moeten doen.’

Loomans: ‘Zij hebben het voordeel dat ze nog een stuk achterlopen. Er liggen daar dus meer kansen om zaken vanaf het begin op een goede manier aan te pakken.’

En hoe ziet de jongere generatie dat?

Loomans: ‘Ik ben wel hoopvol, omdat zoveel mensen over het onderwerp nadenken. En ik vind het positief dat landen als

26

QPQ | 2 • 2011

China en de Verenigde Staten er zo fundamenteel mee bezig zijn. Het is alleen teleurstellend dat in Europa zo weinig structureel gebeurt.’

We liepen voorop wat windmolens en windenergie betreft, tot Denemarken ons inhaalde.

Van Eldonk: ‘En China, waar veel windmolens vandaan komen.’

Loomans: ‘Net als zonnecollectoren.’

Van Eldonk: ‘Nederlandse consumenten zijn echte handelaren, ze zijn zo met geld bezig. Bijna niemand legt zijn dak vol zonnepanelen. Eerst wordt uitgerekend wanneer dat is terugverdiend en ja, dat duurt nou eenmaal lang. Omdat het niet rendabel is, gebeurt het niet.’

Loomans: ‘De kennis over duurzaamheid op bouwgebied is in het Westen groter dan in China. Het is de uitdaging dat over te brengen. De eerste elektrische auto kwam uit Nederland, maar gek genoeg wordt die nu in China gebouwd.’

We krijgen in Nederland ook weinig subsidie. Dat is in andere landen beter geregeld.

Van Eldonk: ‘Klopt, maar een tijdje terug kreeg je van de Amsterdamse gemeente – als je een elektrische auto zou aanschaffen – een parkeerplaats voor de deur met stopcontact.

Nou, ineens wilden heel veel mensen hun dure Hummer inruilen. Het ging ze helemaal niet om duurzaamheid, maar om een parkeerplaats. Het moet gewoon eerst nog even erger worden in de wereld.’

Of je moet het voor consumenten interessanter maken.

Loomans: ‘Dat vraag ik me af. Moet je het vanuit de overheid stimuleren of vanuit de consumenten en bedrijven? Dat laatste zou prettiger zijn. Uiteindelijk is geld de belangrijkste basis waarop mensen hun beslissingen nemen. Maar dan moet de olieprijs eerst omhoog.’

Van Eldonk: ‘Laat dat maar gebeuren, laat die prijs nog maar een keer verdubbelen, want je moet niet alles subsidiëren!

Energiebronnen moeten zelf rendabel zijn.’

Dat is wel weer in het straatje van de huidige regering...

Van Eldonk: ‘Behalve dat zij niet willen dat de benzineprijs omhoog gaat. De ontwikkelingen gaan gewoon wat langzaam, zoals ook de Warmte- en Koudeopslag (WKO) in de bodem.

Dat komt nu in de woningbouw een beetje binnen, omdat het rendabel is en mensen het niet heel gruwelijk vinden.’

27

Er zijn wel mogelijkheden, zoals daken met mos bedekken,

gezondheidsoogpunt. Of wordt een leidinkje verkeerd aange-

grotere ramen plaatsen om meer zonlicht op te vangen

sloten en drinken mensen daar per ongeluk van. En daarbij is

waardoor de woning verwarmt...

regenwater vaak groen of bruin.’

Loomans: (Lacht) ‘Dat vind ik het leuke, dat oplossingen soms zo simpel zijn dat je denkt: is dit dan duurzaamheid?

Is daar niets op te verzinnen?

Dat je met passieve middelen in de architectuur een gebouw

Van Eldonk: (Lacht) ‘Ja, schoonmaken met chloor...’

zoveel beter kunt maken. Dat zagen we ook in ons ontwerp

Loomans: ‘...of een beetje ecoline erbij om het water blauw

voor het dak van het gebouw in Wuhan. Dat zorgt ervoor dat

te krijgen. Nee, we moeten naar meer structurele oplossingen

het gebouw in zijn eigen schaduw staat. Kinderlijk eenvoudig

zoeken voor de grote energievraagstukken. De woningen zijn al

en kostbaar om neer te zetten, maar een slimme manier om de

efficiënt. Je ziet hoe warmte wordt teruggewonnen uit venti-

energievraag terug te brengen.’

latie, je kunt geen gloeilamp meer krijgen en overal wordt op inductieplaten gekookt met groene stroom.’

Als leek verbaas ik me altijd over dat wij toiletten nog doorspoelen met schoon drinkwater.

Van Eldonk: ‘Maar het ingewikkelde is dat regenwater niet schoon is. Voor je het weet, gebeurt er wat met dat water vanuit

28

QPQ | 2 • 2011

Van Eldonk: ‘Maar het probleem is dat de energiebehoefte wereldwijd blijft stijgen. Eigenlijk was de plaggenhut het meest duurzame ontwerp, maar we stoppen steeds meer techniek in gebouwen. Laatst hebben we het gemeentehuis van Venray gere-

Prijswinnend ontwerp De Chinese stad Wuhan (9 miljoen inwoners) wil zich de

China investeert nu ook in het ontwerp dat jullie hebben gemaakt voor Wuhan, waarbij jullie werken met schaduw,

komende jaren ontwikkelen tot meest duurzame stad van

zonnecollectoren en windturbines. Dat hebben we in

het land. Daarom werd een internationale prijsvraag uitge-

Nederland ook nog niet.

schreven voor de bouw van het Wuhan New Energy Center,

Loomans: ‘Heel goed dat China daarvoor kiest en daarin

een onderzoeksinstituut op het gebied van nieuwe ener-

durft te investeren. En dat ook gaat bouwen, tenminste, dat

giebronnen en duurzaamheid. Het ontwerp van Grontmij

willen ze heel graag. Vooral de voorinvestering is duurder dan

en Soeters Soeters van Eldonk architecten werd unaniem

bij een standaardkantoor. Maar op de lange termijn wordt min-

verkozen tot winnaar.

der energie verbruikt.’

Enkele speerpunten van het ontwerp: - het gebouw heeft de vorm van een bloem

Van Eldonk: ‘Toen wij de wedstrijd wonnen, mocht het gebouw formeel geen CO2 uitstoten of extra energie vragen.’

- heeft nul CO2-emissies en is ontworpen met de ambitie van energieneutraliteit - is 140 meter hoog, omgeven door laboratoria in de vorm van bladeren

Moet zo’n gebouw ook niet in Nederland komen te staan?

Bijvoorbeeld een ministerie die een voorbeeld stelt.

Van Eldonk: ‘Dat zou heel goed zijn, maar er is niemand

- het gebouw staat in de zomer in zijn eigen schaduw

die dat wil of durft. En die ministeries lopen ook zo hard niet

- het dak bestaat voornamelijk uit zonnepanelen

meer. Tot een jaar of vijf terug liep de Rijksgebouwendienst

- regenwater wordt opgevangen in de kelk (het dak), dat

voorop, maar die hebben aan ambitie ingeboet. Alle beslissin-

wordt gebruikt voor de watervoorziening van het gebouw

gen zijn op geld gestoeld. Dat is ook voor consumenten lastig.

(beplanting en sprinklerinstallatie)

Huizenkopers moeten voor een duurzame woning - die even

- de stamper van de bloem bestaat uit verticale

groot is als een niet-duurzame woning – vaak een hogere hypo-

windturbines waarmee windenergie wordt opgewekt

theek zien te krijgen omdat bijvoorbeeld extra isolerende begla-

- na voltooiing wordt het het eerste kantoorgebouw ter

zing of de installaties duurder zijn. Uiteindelijk wordt de gasre-

wereld dat voldoet aan de normen voor de hoogste

kening lager, maar dat moeten mensen eerst geloven. En als ze

duurzaamheidsklasse ‘Outstanding’ in het internationale

twintigduizend euro extra moeten lenen, kopen ze daar liever

classificatiesysteem BREEAM

een keuken voor.’

Loomans: ‘Er zijn wel voorbeelden in Nederland, zoals de Kessler Stichting waar we aan een woonproject hebben gewerkt voor dak- en thuislozen. Dat wordt door de gemeente gefinancierd.’

noveerd volgens de beste duurzaamheidnormen. We vroegen de installatieadviseur laatst hoe het met het verbruik stond. Dat was dus gestegen. Want in het vorige gebouw zat geen koeling, waren

Hoe zien jullie de situatie over vijftig jaar?

Van Eldonk: ‘Met de auto-industrie gaat het nog wel goed

er minder apparaten en was het comfort van een ander niveau.

komen. De voorraad van fossiele brandstoffen wordt nijpender.

Het gebouw vraagt meer stroom, maar krijgt wel een A-label.’

Dus als je elektrisch gaat rijden, voel je dat direct in de porte-

Loomans: ‘Maar het was er voorheen te heet om te werken in de zomer.’

Van Eldonk: ‘Ja, je moest een trui uittrekken of een jas aandoen. Maar dat is dus duurzaam.’

Loomans: ‘Dat vond ik in China echt een eye-opener. Alle

monnee. Meer dan verbeteringen in de woningbouw.’

Loomans: ‘Gisteren hoorde ik dat de bouw van een kerncentrale doorgaat. Voorlopig blijven we dus oude wegen inslaan en zetten we niet in op nieuwe middelen om in die energievraag te voorzien.’

kantoren hebben daar airco maar, hoorden we, die airco was die dag kapot. Gek genoeg waren ook de airco’s in het hotel en

Wat is volgens jullie The Next Big Issue in jullie branche?

in de andere kantoorgebouwen stuk. Ze staan gewoon uit, het

Van Eldonk: ‘Ik hoop dat er weer een generatie opstaat die

raam gaat open voor de frisse lucht en iedereen liep in dunne

genoeg heeft van alle luxe en liever de aarde wil redden. Maar

overhemden. Niemand droeg een pak.’

ik zie dat met de jeugd van vandaag nog niet gebeuren. Het

Van Eldonk: ‘Wij zijn gewend in luxe te klimmen en willen

gaat eerder de andere kant op, er wordt zoveel geconsumeerd.

dat niet kwijt. In Nederland gaan mensen ’s winters echt geen

Ik weet niet of er nog een omslag komt. We zitten nog op een

trui extra aantrekken. Het moet ons niet te diep raken.’

enorme golf van decadentie.’

29

advertorial

Betrokken Ondernemen: waarom zou je?

Maatschappelijk Betrokken Ondernemen: iedereen ‘moet’ er wat mee. 55% van het midden- en kleinbedrijf steunt maatschappelijke organisaties al. Zij stellen medewerkers of faciliteiten beschikbaar, doen een financiële bijdrage of zetten promotieka-

“Mijn moeder zat jaren in een verpleeghuis. Ik zag daar mensen die nooit bezoek kregen. Soms kwam de familie pas op bezoek zodra het om de erfenis ging. En een uitje hebben ze ook niet vaak.

Ik merk hoe dankbaar de mensen zijn dat wij ze een dagje mee uit nemen. Een man die huilt van blijdschap, de vele tekeningen en bedankkaartjes die we ontvangen. Voor ons is dit toch een kleine moeite?”

nalen en netwerken belangeloos in om een maatschappelijk doel of organisatie te promoten. De belangrijkste reden voor bedrijven om maatschappelijk betrokken te ondernemen is dat ze het leuk en inspirerend vinden (55%). Op de tweede plaats komt 'omdat het hoort'. Een kleine 13% doet aan MBO 'omdat het loont'.

Dit zijn voorlopige uitkomsten van de Nationale MBO Monitor: het digitale instrument waarmee bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden zelf hun investeringen op het gebied van Maatschappelijk Betrokken Ondernemen kunnen meten.

Inspirerend en leuk Het doorbreken van de werkroutine is leuk, biedt inspiratie en kan bijdragen aan een voldaan gevoel door iets belangeloos voor een ander te doen. Deze ervaring wordt versterkt door als bedrijf of team gezamenlijk inzet te leveren. Een positieve gezamenlijke ervaring draagt bij aan loyaliteit en bedrijfstrots.

Gonnie Stouthamer, administratief medewerkster bij Univé-VGZ-IZA-Trias in Alkmaar

“Onze winkel zit in een ‘prachtwijk’ in Zuilen.

Toen ik hier drie jaar geleden begon was dat best spannend. Inmiddels hebben we al veel gedaan en bereikt.

Laatst zijn bijvoorbeeld twee schoolklassen uit de buurt de hele dag in de winkel geweest onder andere voor een workshop over gezonde voeding. Dan merk je dat die rotjochies die ’s avonds voor overlast zorgen, gewoon kinderen zijn. Door het contact krijgen ze meer respect en gedragen ze zich beter in de winkel.”

30

Omdat het hoort Recent onderzoek van Dossier Duurzaam toont aan dat 77% van de Nederlandse consumenten het belangrijk vindt dat bedrijven hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen.

De druk vanuit consumenten en overheid door bijvoorbeeld Maatschappelijk Betrokken Ondernemen als voorwaarde te stellen om aan een aanbesteding te kunnen deelnemen, neemt toe.

Het loont Betrokken ondernemen loont als het bijdraagt aan een schone, hele en veilige omgeving. Door een aantrekkelijke werkgever te zijn, zijn medewerkers loyaler, is er minder verloop, ligt de productiviteit hoger en blijven wervingskosten bespaard. Daarnaast kan MBO, goedkoper dan via een dure campagne, extra publiciteit, naamsbekendheid en imagobuilding opleveren.

Wilt u de MBO activiteiten van uw bedrijf in kaart brengen en ideeën opdoen om de impact van uw activiteiten te vergroten? Doe de Nationale MBO Monitor op: www.nationalembomonitor.nl. Meer

Roy de Groot, supermarktmanager Albert Heijn 1408

weten over Maatschappelijk Betrokken ondernemen?

in Utrecht

Ga naar www.movisie.nl/betrokkenondernemen ◆

QPQ | 2 • 2011

Mensen doen hun best, kopen een bijna klimaatneutrale woning om vervolgens twee keer per jaar met het vliegtuig op vakantie te gaan.

Het blijven allemaal druppeltjes Loomans: ‘Ik zie wel echt een kantelpunt. Je ziet hoe daar

Dat klinkt een beetje cynisch.

in China in wordt geïnvesteerd, hoe het in het Midden-Oosten

Van Eldonk: ‘Ik denk ook vaak, wat zijn we aan het doen?

een gigantische puinhoop is waarvan we nog niet weten welke

Klimaatverdragen verzanden in bureaucratie en worden over-

kant het zal opgaan. Wat betekent dat voor de olie voor ons?

treden. We kunnen toch gewoon als land beleidsmatig bepalen

Het zou goed kunnen dat binnen tien jaar die stap wel komt.’

dat we tien jaar voorop gaan lopen? Dan móet je wel en word je

Van Eldonk: ‘Samenlevingen zijn altijd erg gestuurd door de economie, dus het wordt steeds onmogelijker om op deze

creatief.’

Loomans: ‘We worden een beetje lui door de welvaart.’

manier door te gaan. Daar hoef je geen theorie over CO2 omheen te bouwen.’

Loomans: ‘Ik vind het wel een generatieverschil hoe er tegen ‘schoon’ wordt aangekeken. Mijn ouders zeggen dat het alle-

Wie moet dat doen?

Van Eldonk: ‘Vanuit de centrale overheid.’

Loomans: ‘Het beste is natuurlijk als in alle lagen het besef

maal wel meevalt, maar ik vind het niet meevallen. Al die vieze

ontstaat dat het anders moet. In China is het interessant omdat

uitstoot van diesel en rook op de weg...’

daar van bovenaf iemand zegt: we gaan deze kant op.’

Van Eldonk: ‘Toen ik vroeger door de regen fietste, brandden

Van Eldonk: ‘In Nederland lopen zoveel dingen vast, dan

mijn ogen weg door de zure regen van de vrachtwagens. Dat s

kun je jaloers zijn op een land als China. Daar wordt wat

veel minder geworden.’

gevonden en daar gaat men voor. Je zou dat ook een nadeel

Loomans: ‘En de fijnstof waar we nu last van hebben?’

kunnen vinden, omdat het recht van het individu beperkter is,

Van Eldonk: ‘Dat was in de jaren vijftig echt erger! Maar

maar het individu is wel collectiever ingesteld. Dat vind ik ook

ik vind wel dat veel woonwijken pal naast de snelweg staan.

weer het mooie. Wij hebben dat in de jaren zestig verloren.’

Mensen wonen ongeveer ín de geluidswal. Dat hadden we nooit moeten doen. En ja, auto’s zijn schoner geworden, maar er zijn

Hebben jullie nog een boodschap voor de nieuwe

er nu zeven miljoen van in Nederland.’

generatie?

Loomans: ‘De auto heeft altijd het beeld van de stad bepaalt.

Loomans: ‘Voor ons project in China zijn we veel kennis

Dat zou nog wel eens kunnen gaan veranderen. Als die over

over duurzaamheid opnieuw gaan bestuderen en evalueren, om

dertig jaar veiliger, schoner en stiller is geworden, zou die weer

alles te combineren in een ontwerp. Dan kom je tot heel andere

de stad in mogen komen. Dan wordt de stad anders...’

oplossingen: dat “gekke” gebouw, die bloem, hadden we nooit

Van Eldonk: ‘Dat weet ik niet hoor. Volgens mij doen we de

verzonnen als we niet hadden stilgestaan bij een dak dat scha-

auto weg omdat we bepaalde gebieden voor andere functies wil-

duw kan geven aan het gebouw. Wat dat betreft moet de nieuwe

len gebruiken, zoals wandelen. En wat is duurzamer? Een old-

generatie - daar hoor ik zelf ook nog bij - opnieuw naar oplos-

timer die lang meegaat, maar iets vuiler is of weer een compleet

singen zoeken. En oude middelen tegen het licht houden. Maar

nieuwe auto?’

esthetiek blijft belangrijk. Als het niet mooi is willen mensen het niet hebben.’ ◆

31

qpq op het strand Gewoon op het strand zitten is ook zo, hoe zullen we het

De asymmetrische paraplu die windkracht tien op de fiets kan hebben, is al bekend.

Nu is er een nog groter formaat: de parasol. Ook die blijft staan in de storm en deze geeft ook nog schaduw en houdt uv-stralen tegen. Gezond, mooi en strak op het strand. De parasol in ieder geval, dan. Eind 2011 verkrijgbaar. www.senzumbrellas.com/nl/ senz-uv-catcher/

eens zeggen… gewoontjes. Waarom niet gebruik maken van de zon, van materialen die het leven gezonder en aangenamer maken? En vooral leuker!

Een tas die zonne-stralen omzet in energie. Zo’n product waarvan je je afvraagt waarom dat niet eerder is bedacht. Voor wie wil werken op het strand, of bellen, of op andere wijze energie nodig heeft. www.rewarestore.com

Strand!

Handig, stijlvol en gezond, een strooien hoed. Terug van weggeweest, beschermen deze prachtexemplaren van Stetson je huid en haar. www.hoedshop.nl

Plakkies zijn de nieuwe Birkenstocks. Ubuntu Company heeft een nieuwe slipperlijn geïntroduceerd: Kadangas. Deze worden gemaakt in Zuid-Afrika, waardoor lokale mensen uit de krottenwijken structureel aan werk worden geholpen. De winst van de verkoop gaat naar projecten voor kansarme kinderen. www.kadangas.nl

Tja, of het goed is voor je huid, weten we niet, maar het is nu wel mogelijk om via stickers - een kunstproject van Janine Rewell – de ‘Tan The Man’ uit te hangen op het strand. Of thuis in de badkamer. www.janinerewell.com

Niet steeds weer een – saai! – en plastic boterhamzakje, maar een her te gebruiken en zeer mooie plastic lunchskin ofwel lunchbag.

Kan ook in de afwasmachine. www.lunchskins.com Styling: Irene van Ophoven

33

34

QPQ | 2 • 2011

TBI: maatschappelijk

De kracht van

naïviteit ‘Mensen zeggen vaak dat ik out of the box denk. Dan zeg ik: welke box? Ik heb geen opvoeding gehad, dus dat zit me ook niet in de weg.’ Met haar bedrijf Valid Group helpt Nicolette Mak mensen met een handicap aan een baan.

Tekst: Lilian Roos | Fotografie: Frank Groeliken

35

De koeriersdienst Valid Express, waar uitsluitend chauffeurs met een lichamelijke beperking werken, bestaat inmiddels

voorgerekend dat het veel uitkeringsgeld zou schelen als mijn

twaalf jaar. Maar pas sinds kort is het bedrijf echt solide en ziet

broer met zijn busje aan de slag zou gaan. Maar ze stonden

de toekomst er rooskleurig uit. ‘We hebben spannende tijden

er niet voor open. Vervolgens schreef ik een brief naar Henny

gekend, waarin we tegen een faillissement aan hingen’, vertelt

Huisman - hij deed toen de Surpriseshow - maar kreeg nooit

oprichtster Nicolette Mak in alle eerlijkheid. ‘Dat heeft niks

een antwoord. Toen heb ik Valid Express opgezet.’

met het concept te maken – het idee was van het begin af aan goed – maar met mijzelf: ik ben geen goede directeur.’

Met haar idee ging ze naar dezelfde bank als een paar maanden eerder. ‘Dankzij het succes van mijn dropdrank, had de

Haar kracht ligt vooral in de goede ideeën. Zo zette Mak als

bankman voldoende vertrouwen in me. Achteraf geloof ik dat

twintiger succesvol de alcoholische dropdrank Dutch Dynamite

het geen toeval is geweest, het heeft zo moeten zijn. Deze man

in de markt. ‘Met een fles jenever en een zakje droppoeder

hielp me met de verschillende stappen die ik moest zetten.

kwam ik bij de bank. Of ik tweeduizend gulden kon lenen. De

Ik had geen benul wat een eigen bedrijf inhield. Wat was een

bankman vond het wel grappig en wilde me daarom een kans

businessplan? Ik had na mijn mavo tien jaar in een coffeeshop

geven.’ Het drankje werd een daverend succes. Nog steeds ver-

gewerkt op de Amsterdamse Wallen. Misschien maar goed ook,

dient Mak er een goed maandsalaris aan.

want ik besefte daardoor ook niet wat de risico’s waren. Ik was

Een paar maanden later ontstond het volgende idee alweer.

‘Mijn broer heeft een spierziekte. Hij zat al tien jaar thuis met

naïef, maar er stond ook geen kennis in de weg.’

Mak begon met vijf auto's, acht koeriers en één klant.

een uitkering, terwijl hij graag wilde werken. Ik had een baan-

Inmiddels heeft Valid Express drie vestigingen met 36 mede-

tje als koerier en bedacht me dat hij dat werk ook prima zou

werkers. ‘Voor mensen waren we dan wel goed bezig, maar

kunnen. Ik stapte met mijn broer binnen bij het GAK, wat

onze auto’s waren natuurlijk erg vervuilend. Dus zijn we de

Vergelijkbare initiatieven Dovenfabriek De Verbinding De Verbinding is een fabriek in Groningen waar uitsluitend doven en slechthorenden werken. Hier worden dakkapellen, kunststof kozijnen en aluminium schuifpuien gemaakt. Gebarentaal is de voertaal en de machines zijn aangepast met extra lampen waaraan de werknemers zien of machines draaien of stilstaan.

Annie Connect Annie Connect is een callcenter dat goede doelen ondersteunt met telefonische dienstverlening. Het bedrijf heeft een voorkeursbeleid voor mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt zoals arbeidsgehandicapten, ouderen en langdurig werklozen.

36

tegenwoordig het UWV heet, en vroeg om een busje. Ik had

QPQ | 2 • 2011

CO2-uitstoot van de auto’s gaan compenseren. En we hebben auto’s die op biogas rijden. De koeriers krijgen een training in zuinig rijden en bedrijfskleding van Fair Trade. Valid Express behoort tot de topdrie van grootste spoedkoeriers in Nederland en is daarvan de groenste.’

Waar liep je tegenaan bij het oprichten van je bedrijf?

‘Ik heb me niet gerealiseerd wat het inhield om directeur te zijn. Je moet gestructureerd zijn en ik ben een enorme chaoot.

Ook leef ik erg in het nu, terwijl je als directeur juist vooruit moet denken. Ik ben goed in het in de markt zetten van een nieuw plan, maar vervolgens is het de kunst om de juiste mensen te vinden om het uit te voeren. Ik heb best wat fouten gemaakt. Zo ben ik zelf als directeur op een veel te laag salaris ingestapt. Dit stond goed tegenover investeerders, maar het was daardoor op een later moment enorm lastig om iemand voor mijn baan te vinden – iemand met veel ervaring, die voor weinig geld wilde werken. Pas in 2007 hebben we de juiste persoon gevonden. Zij heeft de puinhopen die ik had gecreëerd weer overzichtelijk gemaakt.’

Ik was naïef, maar er stond ook geen kennis in de weg. Ik had geen benul wat het inhield, een eigen bedrijf. Wat was een businessplan?

Ik had na de mavo tien jaar in een coffeeshop op de Amsterdamse Wallen gewerkt

37

Hoe kon het dat het toch steeds weer goed kwam?

projecten uitwerken, zoals de vacaturesite Valid People. ‘Ik

‘Ik heb nooit de schijn opgehouden. Als het slecht ging of als

bedacht me hoe vreemd het is dat gehandicapten in een apart

ik iets niet wist, dan zei ik dat. Die eerlijkheid kweekt goodwill

bedrijf werken. Eigenlijk zouden ze bij gewone bedrijven moe-

bij mensen. Ik heb van alle kanten hulp gehad. Bovendien ben

ten werken. De werkgevers die een vacature bij ons plaatsen,

ik brutaal genoeg om hulp te vragen. Ik groeide op in een kin-

weten dat het om mensen met een handicap gaat. Dat maakt

dertehuis en ging op mijn veertiende samenwonen. Hierdoor

het verschil met een gewone vacaturesite: werkzoekenden

heb ik geen opvoeding gehad en dus ook niet geleerd dat ik

hoeven hun handicap niet te verhullen. Met het project look@

me op een bepaalde manier moet gedragen. Mij staat daarom

validpeople brengen we werkzoekenden in beeld bij werkgevers

ook niets in de weg. Tijdens mijn werk in de Amsterdamse

via bijvoorbeeld een filmpje. Inmiddels hebben we zo’n negen-

Coffeeshop kwam ik met allerlei figuren in aanraking waar de

honderd kandidaten in de vacaturebank en zijn honderdveer-

meeste ouders hun dochter liever niet mee zien. Ik ben daar-

tig mensen in beeld gebracht met dat project. Valid Solutions

door niet bang om te zeggen waar het op staat. Wat voor functie

regelt de papierwinkel voor werkgevers, want voor het UWV

of status iemand ook heeft, we gaan allemaal naar het toilet.’

moet flink wat administratief werk worden verricht. En de Valid Academy verzorgt trainingen en coaching voor mensen met een

Je niet-doorsnee-jeugd heeft dus in je voordeel gewerkt.

lichamelijke beperking en het bedrijfsleven.’

‘Lange tijd ben ik niet open geweest over mijn jeugd. Ik was bang dat het “knuffelgehalte” dan te groot zou zijn. Ik had mijn bedrijf al opgericht voor mijn gehandicapte broer en dan kwam

Waar haal jij je inspiratie vandaan?

‘Het geeft energie om een maatschappelijk probleem te tac-

ik ook nog eens uit een kindertehuis…. Totdat ik besefte dat

kelen. Dat vind ik belangrijker dan een dikke auto. Ik kan me

anderen kracht putten uit mijn verhaal. In ieder mens zit een

kwaad maken over de vooroordelen die over gehandicapten

vuurtje dat je kunt aanwakkeren. Ik laat zien dat je van zwaktes

bestaan. Jarenlang zijn mensen met een lichamelijke beperking

je kracht kunt maken.’

betutteld, mede dankzij de verzorgingsstaat. Dat is heel dom. Vanwege de vergrijzing zijn deze arbeidskrachten

Twee jaar geleden borrelden nieuwe ideeën op bij Mak. Daarom richtte ze de Valid Group op. Daarbinnen kon ze de

38

QPQ | 2 • 2011

hard nodig. Alleen al twintigduizend hoogopgeleide gehandicapten en chronisch zieken zitten thuis, terwijl we met zijn allen

Ik rekende het GAK voor dat het veel uitkeringsgeld zou schelen als mijn broer met zijn busje aan de slag zou gaan. Maar het stond er niet voor open

hebben geïnvesteerd in hun opleiding. Het verrast mensen wel eens dat werkgevers moeten betalen om een vacature op onze site te plaatsen. Maar het zou toch absurd zijn als het gratis

Wie is Nicolette Mak?

was, omdat het om het werven van gehandicapt personeel gaat?

1972 geboren in IJmuiden

Iemand in een rolstoel kan net zo intelligent en gedreven zijn

1989 diploma mavo

als iemand die kan lopen.’

1987-1997 horecawerk in coffeeshop 1997 b rengt alcoholische dropdrank Dutch Dynamite

Wat zijn je plannen voor de toekomst?

‘Ik heb een drukke tijd achter de rug. De afgelopen jaren ging Valid Express door zwaar weer, maar momenteel loopt het erg goed. We gaan binnenkort een samenwerking aan met interna-

op de markt 1997-1999 werkzaam als koerier 1999 r icht Valid Express op, een koeriersbedrijf voor fysiek gehandicapten

tionaal een van de grootste koeriersdiensten. Het doel is voor-

2003 Emerging Entrepreneur Award

lopig ook de andere onderdelen van de Valid Group sterk te

2005 Marga Klompé prijs

maken, zoals de vacaturesite. Ik heb weer nieuwe ideeën, maar

2007 Theo Zwetsloot Award voor ondernemers

eerst moet de basis goed zijn. Datzelfde geldt voor mij privé.

2009 s tart Valid Group: Valid People, Valid Academy, Valid

De afgelopen jaren heb ik veel ballen in de lucht gehouden en

Solutions en look@validpeople

weinig tijd gehad voor mijn twee kinderen van zes en negen jaar oud. Nu wil ik er honderd procent voor ze zijn, gewoon door veel thuis te zijn. Door mijn eigen jeugd heb ik geen referentiekader. Dat maakte me onzeker. Kan ik wel opvoeden? Daarom ging ik tot nu toe het gezinsleven uit de weg. Inmiddels woon ik op een prachtige boerderij en vind ik het heerlijk om in de tuin te werken terwijl er vriendjes van mijn kinderen over de vloer komen. Maar op een dag gaat het vast kriebelen en wordt het weer tijd om nieuwe plannen uit te werken.’ ◆

39

Energie besparen doe je zo!

Op een ondernemende manier bijzondere of behoeftige mensen betrekken in de samenleving. Nicolette Mak laat met haar bedrijf Valid Group zie hoe het moet, maar er zijn meer voorbeelden te noemen. Een commercieel hotel dat kamers verhuurt aan tijdelijke daklozen of een commerciële lunchroom waar Wajongers gewoon meedraaien.

Het woonhotel - tijdelijk wonen in een luxe hotel Mensen met een tijdelijk woonprobleem kunnen in Rotterdam en Eindhoven terecht in een luxe hotel. De zakelijke gasten financieren deze sociale verhuur.

Er zijn mensen die door bijvoorbeeld schulden, scheiding of

Wajongers werken volwaardig mee in commerciële lunchroom ‘Geen klanten, geen inkomsten.’ Janny van de Sande (49) opende in 2002 haar lunchroom in Schijndel en draait vanaf dag één op eigen financiële kracht. Opmerkelijk, want Broodje

huiselijk geweld direct andere woonruimte nodig hebben. Maar

Apart is geen gewone lunchroom. Je wordt bediend door

sociale woningen zijn schaars. Voor deze ontheemden is er in

één van de vijftien jongeren met een psychische of lichame-

Rotterdam en Eindhoven een creatieve en onorthodoxe oplos-

lijke beperking, zogeheten Wajongers. ‘Als ik mijn collega’s in

sing bedacht: een appartement in het luxe ART Hotel****.

Schijndel mag geloven, heb ik de best draaiende tent van de

Gemengd met toeristen en zakelijke gasten kunnen mensen met een nijpend woonprobleem hier maximaal zes maanden op adem komen. Ondertussen worden ze geholpen bij de zoektocht naar een definitieve woonplek. Het idee voor dit “woonhotel” komt van de Rotterdamse woningcorporaties Woonbron en Woonstad. Hotelier en sociaal ondernemer Roel Rol werkte het verder uit.

De huurders betalen een – inkomensafhankelijke – huur, al

dorp’, aldus de ondernemer. Ze ontvangt per week zo’n 500 tot 1000 bezoekers.

‘Als ik de andere ondernemers in Schijndel mag geloven, heb ik de best draaiende tent van de stad’

zijn de kamers dan nog verliesgevend, vertelt manager Hans Mataheru. Dit verlies wordt gedekt door de exploitatie van de

Van de Sande had graag vijfentwintig jaar in de gezondheids-

andere hotelkamers. In Rotterdam is de verhouding: 160 com-

zorg willen volmaken, maar het werden er achttien. ‘Gelukkig

merciële en 60 sociale kamers, in Eindhoven zijn van de 252

heb ik het niet gehaald’, zegt ze nu. Al was de reden, arbeidson-

‘Huurders ervaren het woonhotel als een respectabele en vooral huiselijke woonomgeving’

geschiktheid, minder gelukkig. ‘Ik wilde al langer op zelfstandige basis met mijn doelgroep werken, laten zien dat mensen met een beperking prima kunnen meedraaien in een bedrijf.’

Tegenover de lunchroom begon Van de Sande ruim drie jaar geleden Specialiteitenhuis D’n Overkant, volgens hetzelfde principe. In september vorig jaar startte de gemeente Schijndel een ontmoetingscentrum in een voormalige kapel om partici-

hotelsuites er 35 beschikbaar voor sociale verhuur.

Toen het Rotterdamse woonhotel in 2005 haar deuren opende,

patie van bijzondere groepen te stimuleren. Dit project is wél gesubsidieerd. De talenten uit de twee ondernemingen heb-

was die verhouding nog 54 commercieel en 106 sociaal. Beide

ben hier een proeftuin om te zien of ze het ook redden in een

categorieën raakten makkelijk verhuurd. Maar sinds de crisis

minder “veilige” omgeving dan die van Janny van de Sande.

hebben hotels het moeilijk. Dat geldt ook voor het ART Hotel.

‘In Het Gasthuis krijgen ze minder structuur en begeleiding

Toch opende vorig jaar de tweede vestiging in Eindhoven. Rol

aangereikt. Hier wordt duidelijk of ze klaar zijn voor de arbeids-

en Mataharu – en ook de woningcorporaties en zorginstellingen

markt. Ik zie zeker kansen, maar ze hebben nog wat tijd nodig

waar ze nauw mee samenwerken – zien dan ook dat de unieke

om aan de lossere structuur te wennen. Als het zover is, zet ik

formule werkt. Mataheru: ‘Huurders ervaren het woonhotel als

met andere ondernemers een traject op om ze te laten uitstro-

een respectabele en vooral huiselijke woonomgeving. Ze hebben

men naar gesubsidieerde en betaalde arbeid.’ ◆

hun leven daardoor sneller weer op de rails.’ ◆

41

De zoektocht naar investeringen is er geen van uitsluiting

Tekst: Marieke Verhoeven

42

QPQ | 2 1 • 2011

social intrapreneurship Financiering

Goede ideeën kosten geld. Tenzij je als sociaal ondernemer ergens een zak munten hebt liggen, moet je dan ook op zoek naar financieringsmogelijkheden. Waar richt je je aandacht op: subsidie of investeerder? Of zoek je het bij de massa via crowdfunding?

‘Het is een onderwerp waar weinig sociaal ondernemers warm voor lopen: financiering. Toch zijn de meeste sociaal onderne-

bank afschepen, maar kijk welke alternatieven er nog meer zijn.’

Ook Hann Verheijen van Triodos, een bank die zich actief

mers afhankelijk van externe financiële steun om hun projecten

inzet voor het financieren van duurzame projecten, ziet dat

van de grond te krijgen. Hoewel duurzaamheid steeds hoger op

ondernemers vaak een verkeerd beeld van financiering door

de agenda lijkt van zowel het bedrijfsleven als de overheid, zijn

banken hebben. ‘Bij veel ondernemers bespeur ik de veronder-

de financieringsmogelijkheden voor de ondernemer zelf vaak

stelling dat banken alleen op zekerheden financieren. Dat is een

onduidelijk. Investeerders vragen om garanties en willen snel

misvatting. Natuurlijk wil een bankier de zekerheid dat hij, als

resultaat, de overheid en fondsen hanteren ingewikkelde en

het fout gaat, zijn geld terugkrijgt. Maar hij kijkt vooral naar

tijdrovende procedures. Waar moet je dan voor kiezen?

het vertrouwen dat de ondernemer geeft. Is hij of zij daadwer-

MVO Nederland en Agentschap NL organiseerden onlangs een speciale netwerkbijeenkomst met het thema ‘Financiering

kelijk in staat het businessplan uit te voeren?'

Een andere mogelijkheid is het aanspreken van het bedrijfs-

van duurzame innovatie’. Meer dan zeventig deelnemers vanuit

leven. Steeds meer multinationals als Philips en DSM heb-

het bankwezen, het bedrijfsleven, de overheid en sociaal onder-

ben subsidiepotjes voor innovatieve projecten. ‘Grote bedrij-

nemers zelf gingen met elkaar in debat over de financierings-

ven geven vaker en vaker geld weg', merkt Giuseppe van der

mogelijkheden voor duurzame projecten. Eén van de belang-

Helm op van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame

rijkste thema’s was hoe je als ondernemer binnen het doolhof

Ontwikkeling (VBDO). ‘Bedrijven als Philips en AKZO Nobel

van financieringsconstructies de weg kunt vinden naar de juiste

hebben goed door dat duurzaamheid op termijn geld oplevert.

vorm van financiering?

Zelf hebben ze niet altijd de know how, dus daar kun je als klei-

Het geld is er wel, het is alleen moeilijk te vinden, stelt Karin

ne, sociaal ondernemer van profiteren.’ Van der Helm ziet daar

Jansens van MVO Nederland. ‘Vooral op het gebied van sub-

meer heil in dan subsidie via de overheid. ‘Bij multinationals

sidies bestaan allerlei potjes. Eigenlijk is het bizar hoeveel geld

heb je geen rare voorwaarden of specifieke potjes. Bovendien

er beschikbaar is voor duurzame projecten. Er liggen miljoenen

vind ik het bij ondernemerschap horen om financiering te zoe-

op de plank. Het is alleen een ondoorgrondelijk oerwoud waar

ken in het bedrijfsleven.’

ondernemers moeilijk hun weg in kunnen vinden.’ Een belangrijke tip volgens Jansens: schakel een financieringscoach in. ‘Als sociaal ondernemer heb je veel baat bij iemand die dat oerwoud

Creatief kijken Banken en bedrijven staan dus wel degelijk open voor duur-

van subsidies kan doorzien. Jij kunt je dan zelf bezighouden

zame projecten, maar hoe zit dat eigenlijk bij de overheid? ‘Zelf

met het ontwikkelen van een mooi product of sterke dienst.’

beweert de overheid dat ze te weinig of juist te veel geld heeft’, stelt Van Bellegem. ‘Ik vind dat ze te veel slechte en weinig

Verkeerde verwachtingen Volgens Theo van Bellegem van Sust-enable Forum, een

innovatieve regelingen heeft. De overheid moet “slimme” regelingen maken die gericht zijn op het oplossen van ondernemer-

platform dat MKB-ers helpt duurzaam te innoveren, hebben

sproblemen.’ Volgens Van Bellegem hoeft dat overigens niet

ondernemers vaak verkeerde verwachtingen van financierende

alleen met geld te gebeuren. ‘Mijn ervaring is dat problemen

partijen. ‘Het belangrijkste is dat ondernemers reëel zijn in hun

niet altijd op te lossen zijn met geld, maar ook met kennis en

verwachtingen ten opzichte van financiers, of dit nu banken zijn,

ervaring.

het bedrijfsleven of de overheid. Een ondernemer kan niet ver-

Een belangrijk probleem voor startende ondernemers is bij-

wachten dat die partijen risico's gaan dekken.’ Ook denkt Van

voorbeeld het vinden van een afzetmarkt. Hierdoor krijgen

Bellegem dat ondernemers te snel bij de pakken neerzitten. ‘Ga

ze ook weer geen krediet bij de bank, want die wil weten of

gewoon bij verschillende banken shoppen. Laat je niet door één

ergens een markt voor is. De overheid heeft de middelen om

43

Medewerkers die met plezier werken 22% meer productiviteit

Succesvol en blijvend innoveren Optimale benutting van de talenten van uw medewerkers

14% meer winstgroei 37% meer omzet uit innovatie

Een stevige concurrentiepositie 22% meer productiviteit

Wilt u dit ook?

Start dan vandaag

met sociale innovatie Ga samen met ons aan de slag

Kennis

Actie

Alliantie

Een bevlogen kenniscentrum

Een actiecentrum met visie en focus

Een passend partnerschap

Het NCSI bevordert en initieert innovaties op het terrein

De komende jaren ligt de focus op de thema’s: slimmer

Wij zijn er voor grote en kleine organisaties, voor publieke

van management, organisatie en arbeid in organisaties.

werken, duurzaam meedoen, het organiseren van innovatie

en private en voor organisaties uit uiteenlopende sectoren

Zij produceert, verzamelt en verspreidt kennis over

en nieuwe arbeidsverhoudingen.

en branches. We zijn er voor vakbonden en werkgevers-

sociale innovatie en ondersteunt initiatieven.

organisaties, voor kennisinstellingen en adviesbureaus.

Over het NCSI Het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie (NCSI) bevordert en initieert innovaties op het terrein van management, organisatie en arbeid in bedrijven, organisaties en instellingen. Het NCSI is een actief kenniscentrum, waar kennis over sociale innovatie wordt geproduceerd, verzameld en verspreid en waar initiatieven op het terrein van sociale innovatie worden ondersteund. Het NCSI is een samenwerkingsverband van de werkgeversverenigingen AWVN en FME-CWM, de vakorganisaties FNV Bondgenoten en CNV Vakmensen en de kennisinstellingen Amsterdams Instituut voor Arbeidsstudies (UvA), Rotterdam School of Management (EUR) en TNO.

Kijk voor meer informatie op www.ncsi.nl

44

QPQ | 2 • 2011

te helpen bij het creëren van die afzetmarkt.’ Als voorbeeld

Het lastige is dat je bij de EU geen direct aanspreekpunt hebt.

geeft Van Bellegem de LED-lampen van sociaal ondernemer

Ten behoeve van de transparantie wil de EU dat alles via de

Ruud Koornstra. ‘Behalve de ontwikkeling van de lampen zelf,

officiële weg gaat en dat de goedkeuring niet door persoonlijke

heeft Koornstra ook in korte tijd een markt gecreëerd. Dat is

contacten kan worden beïnvloed. Maar dat is soms wel eens

knap. Kijk dus creatief naar je markt! Dat maakt je financiering

lastig als je zit te wachten op een reactie.’ De eisen die de EU

gemakkelijker.’

stelt zodra een subsidie wordt toegekend, vindt Kroezen overigens heel redelijk. ‘Ze verwacht ieder half jaar een voortgangs-

Op internationaal niveau En als het op nationaal niveau niet lukt, kun je het ook altijd bij de EU proberen. Iemand die succesvol gebruik maakt van

reportage en deelt het subsidiebedrag in delen uit. Dat vind ik logisch en het houdt je zelf ook scherp.’

Toch heeft subsidie van de EU ook nadelen, denkt Kroezen.

de subsidiemogelijkheden bij de EU is Ties Kroezen, directeur

‘Het grootste risico is de beperkte flexibiliteit. De EU wil een

bij NICE International. Het vanuit Nederland gerunde bedrijf

gedetailleerd plan zien, dat soms aan kan voelen als een keurs-

ontwikkelt ICT-centra in ontwikkelingslanden, die grotendeels

lijf. Als je in een markt en in landen werkt als wij, kunnen plan-

op zonne-energie draaien. NICE werkt samen met lokale part-

nen nog wel eens wijzigen. Met investeerders kun je in zo'n

ners in een franchiseconstructie.

geval makkelijker schakelen dan met de overheid.’

Onlangs kreg NICE een EU-subsidie van 2,5 miljoen euro

Het lijkt er dus op dat ondernemers zich beter niet op één

toegekend. Dat wil zeggen, de toekenning is pas officieel als

bron voor financiering kunnen richten. Sterker, om het risico

het NICE lukt om zelf een miljoen euro cofinanciering op te

te spreiden én om meer geld binnen te halen, hoef je hele-

brengen. ‘We zijn nu (eind april 2011, red.) in de eindfase van

maal niet te kiezen. Kroezen pleit dan ook voor een combina-

gesprekken met een aantal sociaal investeerders. Als dat lukt,

tie van subsidie en investeringen. ‘Voor investeerders is het een

kunnen we starten met de bouw van vijftig nieuwe ICT-centra

prettig idee dat er subsidie is, dat verkleint hun eigen risico.

in Gambia, Tanzania en Zambia.’

Subsidieverstrekkers zien het op hun beurt weer als professi-

Kroezen moet toegeven, de aanvraagprocedure bij de EU was geen eenvoudig traject. ‘In totaal zijn we ongeveer een jaar

oneel dat je ook investeerders hebt. Subsidie kun je dus prima gebruiken om sociale doelstellingen te halen.’ ◆

bezig geweest met verschillende rondes en heel veel papierwerk.

Financiering via de crowd Wie de overheid, banken en het bedrijfsleven in zijn geheel wil ontlopen, kan zich tegenwoordig ook richten op crowdfunding.

Deze specifieke vorm waarbij individuen – meestal via internet –

op het project en kan er via het sociale netwerk ook meegedacht worden.

Toch zijn er ook nadelen. In de eerste plaats worden vaak kleine

hun middelen en/of geld inzetten voor bepaalde doelen, wordt

bedragen opgehaald via crowdfunding. Dit staat niet in verhouding tot

steeds populairder. Alleen al in Nederland zijn Crowdaboutnow,

een EU-subsidie van 2,5 miljoen euro. Daarnaast zijn je investeerders

Wekomenerwel, Seeds en de 1%Club succesvolle platforms voor

geen experts, maar enthousiaste individuen. Je hebt dus geen

crowdfunding.

expertise om op terug te vallen. En tot slot krijg je weinig garanties

Groot voordeel van deze manier van financiering is dat het

van investeerders op de lange termijn. Kortom: voor start-ups kan

laagdrempelig en snel is. In feite hoef je alleen je idee online te

crowdfunding een snelle en makkelijke manier zijn om aan startkapitaal

zetten en is het vervolgens wachten op financiële steun. Bovendien

te komen. Maar wil je wat meer zekerheid voor de toekomst, dan is het

krijg je zo direct een indicatie van de slagingskans van je idee. Blijven

verstandig je ook op andere financieringsmogelijkheden te richten.

investeerders uit, dan is het misschien nog te onduidelijk of is er simpelweg geen animo voor. Bijkomend voordeel van crowdfunding:

Meer weten over de mogelijkheden van crowdfunding? Op de site

door het grote aantal investeerders die al gewend zijn aan het

www.smartermoney.nl is alles op het gebied van crowdfunding en

communiceren via internet, is er een grote mate van sociaal toezicht

crowdsourcing te vinden.

45

Ontwerp en tekst: Ingrid Robers

46

QPQ | 2 • 2011

47

48

QPQ | 2 • 2011

impact investing

Sociaal ondernemen professionaliseert

Investeerders­ netwerk zoekt sociaal ondernemers met financieel instinct Investeerdersnetwerk Toniic speurt wereldwijd naar sociaal ondernemingen die naast maatschappelijke impact ook financieel rendement kunnen leveren.

‘Je moet er zo’n veertig bekijken om één geschikte te vinden.’

Tekst: Jolanda Breur | Fotografie: Frank Groeliken

49

Van wie is dit geld eigenlijk, vroegen de Amerikaanse Lisa en Charly Kleissner zich af toen hun vermogen tien jaar geleden

Veel geld ‘Ik ontmoette Lisa en Charly vorig jaar in Amsterdam op een

explosief groeide. ICT-ingenieur Kleissner werkte in de informa-

bijeenkomst’, vertelt Tera Terpstra. ‘We hadden direct een klik’.

tietechnologie waarin hij ook aandelen had. De beurzen stegen

En daarmee zetten de Kleissners voet aan wal in Europa, want ze

sterk. Het echtpaar besloot geld in een stichting te stoppen en

vroegen aan Terpstra om Toniics Europese afdeling van de grond

ging op zoek naar een manier om deze inleg terug te geven aan

te trekken. Terpstra investeerde vijf jaar voor een vermogende

de wereld. Financieel adviseurs trokken voorbij, maar kwamen

Nederlandse familie, maar stapte daar anderhalf jaar geleden uit.

niet verder dan groene beleggingsfondsen. Het was niet wat ze

‘Ik realiseerde me dat een duurzame economie alleen haalbaar

zochten.

is wanneer je geld verdient én waarde toevoegt aan de wereld. Er

Impact investing was dat wel. Volgens deze methode investeren

gaat zóveel geld om in het investeringswereldje…ik wil de sector

geldschieters in bedrijven die zowel financieel als sociaal of eco-

laten zien dat het kan, net als Charly en Lisa.’ Terpstra zette ook

logisch rendement opleveren. Een goede zet, want het legde hen

de Wire Group op en werkt met drie partners aan de verspreiding

geen windeieren. Toen ze twee jaar geleden andere impact inves-

van impact investeren. Daarnaast prijkt op haar cv dat ze director

teerders bij hen thuis in San Francisco uitnodigden, was Toniic

is van Toniic Europe.

geboren. In dit netwerk met CEO Morgan Simon aan het hoofd, wisselen leden ervaringen uit. Samen zoeken ze actief naar soci-

Moeilijk te vinden

aal ondernemingen om in te investeren, ook wel deals.

Toniic, met twintig leden in de VS en vijf in Europa, komt maan-

Toniic en ABN Amro samen in de bres voor impact investeren ABN Amro Bank is partner van netwerk Toniic. Hoofd Products & Solutions Private Wealth Management Eric Buckens: ‘Toniic verzamelt wereldwijd kwalitatief goede deals, sociaal ondernemingen waarin onze klanten financieel kunnen participeren. De bank is hierin intermediair.’

Buckens en zijn collega Eveline Maas werken samen in het global team van Private Wealth Management (PWM), dat onderdeel is van ABN Amro Private Banking. Ze begeleiden particuliere klanten met een besteedbaar vermogen vanaf 25 miljoen euro. Beiden zien de belangstelling voor impact investeren bij hun klanten groeien. Hoeveel van hen er mee bezig zijn, vinden ze lastig in te schatten. ‘Velen doen al aan impact investeren, maar niet altijd via ons’, zegt Buckens. Maas, Global Project Manager PWM: ‘Anderen weten niet dat het kan. Kennis over impact investeren wisselt sterk en wij begeleiden onze klanten hierin.’ Maas verwacht de komende tien jaar een wereldwijde groei van impact investeren tot één procent van de totale particuliere investeringen. Buckens: ‘Als je het sociaal verantwoord investeren erbij betrekt, is dat zelfs tien procent.’ Alles hangt volgens hen af van het tempo waarin deze markt professionaliseert. Co-creatie, waarbij verschillende belanghebbenden samenwerken, sluit naadloos aan bij het concept van impact investeren. ‘Bedrijven zoeken steeds vaker partners met eigen expertises’, aldus Buckens. ‘Ze willen niet langer alles zelf doen.’

50

QPQ | 2 • 2011

Ik realiseerde me dat een duurzame economie alleen haalbaar is wanneer je geld verdient én waarde toevoegt aan de wereld. Ik wil de sector laten zien dat het kan

delijks bij elkaar in San Francisco. ‘Wie niet kan komen, belt in

ren, we zijn geen Bill Gates die malariaonderzoek financiert, hoe

voor de conferencecall en volgt de videobeelden’, legt Terpstra

hard dat ook nodig is.’

uit. Gedurende het eerste uur bespreken de deelnemers lopende en nieuwe deals. In het tweede uur krijgen sociaal ondernemers de kans zichzelf en hun plan te presenteren.

Intuïtie Een van die naar verwachting rendabele ondernemingen is een

Deelnemers kunnen vervolgens vragen stellen en kiezen voor

keten hulpposten in India. Een opschaalbare shopformule zorgt

een follow-up met de ondernemer om de deal verder te bestude-

voor betaalbare medicijnen en drinkwater voor de allerarmsten.

ren. ‘Per maand bekijken we circa twintig nieuwe deals. Dat is

Daarnaast kan de aanwezige verpleegkundige via een videoconfe-

veel, zeker voor goede impact deals, want die zijn moeilijk te vin-

rentie diagnoses bespreken met specialistische artsen. ‘We zoeken

den. Bijzonder is dat we de leden verplichten tot minimaal twee

wereldwijd naar deals met diverse thema’s zoals landbouw, edu-

deals per jaar van minimaal 25.000 dollar, maar de meesten doen

catie en gezondheidszorg’, vertelt Terpstra. ‘Per deal investeren

er meer. Ze praten niet alleen over investeren.’

leden 50.000 tot twee miljoen dollar.’

Toniic kijkt vooral naar ondernemingen waar leden al mee in

Jezelf bedruipen Dat goede impact deals niet voor het oprapen liggen, weet

contact zijn. ‘Prettig’, vindt Velings. ‘Mijn bedrijf is klein en ik investeer het liefst internationaal, maar ik heb niet de middelen

Toniic-lid Mike Velings uit ervaring. ‘Je moet er dertig tot veertig

om ondernemingen in bijvoorbeeld Afrika of India te onderzoe-

bekijken voordat je een passende vindt. Toniic maakt die keus zo

ken. Leden die met deals bezig zijn, delen hun kennis en analyses.’

groot mogelijk.’ Dat ondernemerschap sociaal ondernemers wat

Hij is nog niet geslaagd, maar denkt dat dit zeker gaat luk-

minder in het bloed zit, noemt Velings een oorzaak van de lange-

ken. ‘We onderzoeken nog een paar businessplannen. Soms raak

re zoektocht. ‘Ze hebben vaak een goede doelenvisie, die minder

je heel enthousiast over een plan, maar blijkt na twee maanden

realistisch is. Voor mij mag het rendement best wat lager uitval-

research dat iets niet klopt. Daar moet je met die ondernemer uit-

len, maar je moet jezelf kunnen bedruipen. Anders hou je op te

komen, anders gaat het niet werken. Dit zegt niets over de kwali-

bestaan als bedrijf. Toniic wil lokaal ondernemerschap stimule-

teit van het initiatief, het is vooral intuïtie. Het moet klikken. Als

51

Skyway Foundation stimuleert, motiveert en ondersteunt groepen mensen in de wereld om op basis van eigen kracht actief deel te nemen aan activiteiten die voor hen in eerste instantie niet toegankelijk lijken. Om daarmee mensen te inspireren en te laten zien dat als je ergens echt voor gaat, zelfs het onmogelijke mogelijk kunt maken.

Not even the sky is the limit!

Het creĂŤren van unieke belevingen is onze specialiteit. Ziet u al mogelijkheden voor uw organisatie? Skyway Foundation wel! Neem gerust contact met ons op voor meer informatie.

MUS | Multimedia Unieke Service - www.m-us.nl

www.skywayfoundation.com

Conferentie brengt investeerders en ondernemers samen Zeker tien leden van Toniic hebben eind mei SOCAP/Europe bezocht, een conferentie over impact investeren in Amsterdam.

Hoofdsponsor ABN Amro Bank organiseerde samen met Toniic tijdens het evenement een bijeenkomst, waarbij impact investeerders hun bedrijven presenteren. http://europe.socialcapitalmarkets.net/

je instapt, ben je er al snel vijf tot tien jaar bij betrokken. En reken maar dat je samen minder goede tijden tegemoet gaat. Wanneer het bij aanvang stroef loopt, is de kans groot dat je elkaar dan laat vallen.’

Giin en Toniic Dat de leden hun analyses van bedrijven gratis verstrekken aan andere Toniicers, is volgens Terpstra een voordeel van het netwerk. ‘Het werkt als een filter voor geschikte deals én het voorwerk is al gedaan.’ Dit voorwerk kunnen leden uploaden in een besloten database die werkt met de speciale software Angelsoft.

‘Ondernemers voeren hier hun businessproposities in. Leden geven aan of ze interesse hebben en vullen informatie aan.’

Met de honderd miljoen dollar die Toniic kan inzetten, heeft het tot nu toe zes investeringen gedaan, waarbij meerdere leden betrokken zijn . ‘Dat is veel,’ zegt Terpstra, ‘want we zijn pas sinds de tweede helft van vorig jaar goed op dreef. Leden moeten op elkaar leren vertrouwen en dat kost tijd. Daarbij, als je een mooie deal op het oog hebt, ben je zo een half jaar verder voordat je instapt.’ Het aantal deals is volgens de directeur dé graadmeter voor het succes van Toniic. ‘Daar doen we het voor.’

En waarom de naam Toniic? ‘Dat is een woordgrapje’, vertelt Tera Terpstra. ‘Institutionele investeerders als de Rockefeller en de Bill Gates Foundation hebben zich verenigd in Global Impact Investors Network, GIIN. Bij gin hoort tenslotte tonic. Toniic is er meer voor de particuliere investeerders, stichtingen en fondsen.’ ◆ www.toniic.com

53

Nobody’s perfect

Ik probeer mijn steentje bij te dragen.

Maar ben niet heel streng in de leer.

Mireille Geijsen (45) is oprichtster en directeur van i-did Slow Fashion, duurzame, sociale designkleding. En zelfs zij laat zich af en toe nog verleiden door fast fashion.

Tekst: Eva Prins | Fotografie: Frank Groeliken

‘Mensen verbinden, vooroordelen wegnemen en zo de wereld een beetje mooier maken, dat is wat ik ten diepste wil. Mode is daarvoor het vehikel. Bij i-did worden kledingstukken gemaakt door allochtone

zit een verhaal. Maar welk verhaal zit er achter dat shirtje in de uitverkoop? Dat spookt dan wel door mijn hoofd.

Ik hou ervan mezelf leuk aan te kleden en het aanbod aan verant-

en oudere vrouwen. Zo wil ik hen kansen geven en laten zien wat zij

woorde kleding is nog klein. Zeker van betaalbare kleding – en ik

in hun mars hebben.

heb maar een beperkt budget. Zo 'sus' ik mijn geweten, maar ik wil

Als je in deze tijd een modelabel start, vind ik het vanzelfsprekend

ook niet dogmatisch zijn. Ik probeer mijn steentje bij te dragen, maar

dat je kiest voor zo duurzaam mogelijke materialen, dus ecologisch,

ben niet heel streng in de leer. Daar geloof ik ook niet in. Dus zolang

fair trade of restpartijen.

betaalbare fair fashion nog niet op grote schaal verkrijgbaar is, moet

Ook in mijn privé-leven probeer ik zoveel mogelijk bewuste keuzes te maken. Toch bezondig ik me af en toe aan kleding waarvan ik weet

het maar én én: af en toe iets duurs en goeds, gecombineerd met soms een minder verantwoord koopje.’ ◆

dat het niet eerlijk of milieuvriendelijk is gemaakt. Bij i-did staat de naam van de maakster in het label. Bewust: achter elke kledingstuk

Wil jij ook je verhaal vertellen? Mail naar: petra@qpq-magazine.nl

55

56

QPQ | 2 • 2011

vier scholen

Sociaal ondernemen: de ideale definitie bestaat niet Wat is het wel en wat is het niet?

Oeverloze discussies vallen je ten deel wanneer je rept over sociaal ondernemen. Brigitte Hoogendoorn doet promotieonderzoek aan de Erasmus Universiteit naar het onderwerp en is de aangewezen persoon om voor eens en altijd duidelijkheid te scheppen. Een vraaggesprek over de kakofonie van definities en het daarbij horende imagoprobleem van sociaal ondernemers. Conclusie: ‘De ideale definitie bestaat niet!’ Tekst: Annemarie Gelijnse | Fotografie: Frank Groeliken

57

Moeizame start Uit het onderzoek van Hoogendoorn blijkt dat het starten van een sociale onderneming nog niet meevalt.

Veel startende bedrijven zijn gesneuveld voordat ze het derde jaar hebben gehaald. Sociaal ondernemers ervaren vooral het gebrek aan een ondersteunende infrastructuur (naast voldoende kapitaal) als barrière.

Waar kan ik advies inwinnen? Hoe zet ik mijn bedrijf op?

Hoe run ik mijn bedrijf? Die vragen zijn anders bij regulier ondernemerschap en de overheid zou daar - als het aan Hoogendoorn ligt - een ondersteunende structuur voor op kunnen zetten.

Daarbij zou jong (met de drive en de energie) en oud (met het kapitaal, netwerk en de vaardigheden) aan elkaar gekoppeld kunnen worden. Uit de data van Hoogendoorn blijkt dat het juist de jongeren én de 55plussers zijn die zich met name aangetrokken voelen tot sociaal ondernemen.

Je hebt het onderzoek naar sociale ondernemingen ondergebracht in vier stromingen (zie kader). Waarom koos je voor deze insteek?

‘Ik breng het vakgebied niet verder door weer iets nieuws te verzinnen rondom de definitie. Dus koos ik ervoor bestaan-

schap erg geassocieerd met invloed en subsidie van de overheid.

Als een hardcore ondernemer denkt dat sociaal ondernemen, betekent dat je subsidie krijgt, dan denkt hij “no way, ik ben ondernemer en hou mijn eigen broek op.”’

de onderzoeken te verzamelen, daar een categorisering in te maken en me vervolgens te richten op het zelf uitvoeren van

Maar als je iemand die zichzelf sociaal ondernemer noemt, vraagt

praktijkgericht onderzoek. En dan niet alleen onderzoek naar

naar zijn criteria zal hij dat toch juist ook noemen: de eigen schoor-

de mooie inspirerende voorbeelden waar een grote warme glow

steen laten roken. In interviews hoor je dat vaak.

omheen hangt. Je hebt meer nodig dan een paar goede voor-

‘Dat willen ze op den duur wel, maar de default is anders. Het

beelden als je dit soort organisaties wilt stimuleren of wanneer

“goed doen” staat voorop. Ze beginnen uit idealisme en ver-

je als sector een bijdrage wilt krijgen van de overheid.’

garen startkapitaal middels subsidies. Terwijl de mindset van een commerciële ondernemer anders is. Die denkt niet eens

Even zwaaien met een QPQ vol aansprekende voorbeelden gaat dan niet lukken?

‘Nee, je hebt daarnaast juist wetenschappelijk onderzoek nodig, gebaseerd op cijfers. En dan moet je duidelijk zijn welke

aan subsidies, maar investeert eigen geld in de onderneming, ziet een goed businessmodel als noodzakelijke voorwaarde. En mede daardoor wil een deel van de ondernemers niet met sociaal ondernemerschap geassocieerd worden.’

definitie je gebruikt en welke criteria je wel of niet mee neemt.

Doordat het een vakgebied is dat nog in de kinderschoenen staat, zijn er weinig echte harde data. Je moet je er hoe dan ook

handig?

van bewust zijn dat elke definitie of elk begrip bepaalde associ-

‘Jazeker. Tegelijkertijd moet je je realiseren dat wíj wel een

aties of connotaties heeft. Sommige ondernemers krijgen jeuk

definitie kunnen bedenken, maar dat dat nog niet betekent dat

van het begrip “sociaal ondernemer”. Die willen daar helemaal

mensen zelf anders gaan denken of zich anders noemen. Dat

niet mee geassocieerd worden.’

blijft een beetje wetenschappelijk of beleidsmatig geneuzel.’

Waarom eigenlijk niet? Geitenwollensokkenvrees?

‘Zoiets ja. Dat is ook het onderscheid tussen de Amerikaanse en Europese benadering. In Europa wordt sociaal ondernemer-

58

Met zo’n imagoprobleem is een sluitende definitie dus toch wel

QPQ | 2 • 2011

Toch nog even neuzelen dan. Binnen jouw vier gedachtescholen zie je dat er veel manieren zijn om de definitie in te steken. Wat antwoord jij als tante Toos op een feestje vraagt wat sociaal ondernemen is?

Sociaal ondernemerschap in vier stromingen Brigitte Hoogendoorn brengt het onderzoek naar sociaal

Maar ook de andere benaderingen komen voor. Zo passen veel van de voorbeelden in QPQ volgens Hoogendoorn vooral binnen

ondernemen onder in vier stromingen. De eerste twee – Social

de Innovation School en de UK benadering. De Social Innovation

Innovation en Social Enterprise – vallen binnen de Amerikaanse

School heeft de focus liggen bij blijvende veranderingen. Sociaal

traditie. De laatste twee – de EMES benadering en de UK

ondernemerschap richt zich daarbij op het aanpakken van de

benadering – binnen de Europese traditie. De EMES-benadering

structuren die problemen veroorzaken. Hoogendoorn: ‘Het doel

is volgens Hoogendoorn in Nederland dominant.

heiligt de middelen.’ De UK benadering combineert in wezen

De Emergence of Social Enterprise in Europe (EMES) Research

de drie andere scholen waarbij het vooral gaat om het creëren

Network startte in 1996 met het in kaart brengen van het

van sociale waarde. Anders dan in de eerste benadering wordt

vakgebied en het uitwerken van een brede definitie. Volgens

daarbij vooral gekeken naar wat ondernemingen (in plaats van

deze definitie is het expliciete doel van een sociale onderneming

individuen) kunnen doen om sociale waarde te creëren. Het

het leveren van een bijdrage aan de samenleving. De

genereren van eigen inkomsten in plaats van het levenslang

onderneming is opgezet door burgers, heeft een hoge mate

bestaan op subsidies is daarbij een voorwaarde.

van autonomie en legt de beslissingsbevoegdheid niet bij de investeerders.

‘Tegen tante Toos zeg ik, iemand die een bedrijf opricht met als doel een bijdrage te leveren aan het oplossen van een sociaal

van de overheid is om voorbeelden die goed werken, groter te maken. Die fase heeft Nederland nog niet bereikt.’

maatschappelijk probleem. En dan noem ik een voorbeeld als de Straatkrant of Tony Chocolony.’

Gaan we wel die kant op?

‘Ook in Nederland komen we steeds meer tot de conclusie

Tante Toos tevreden. En als je buiten het feestje die vraag krijgt?

dat er niet één partij is die de problemen waarvoor we staan op

‘Dan vraag ik waarvoor iemand de definitie nodig heeft. Het

kan lossen. Je ziet een verschuiving plaatsvinden in wat je mag

is voor mij doelgebonden.’

verwachten van het bedrijfsleven, de liefdadigheid, de nonprofitorganisaties en de overheid. Zo besteedt de overheid een

Op één definitie kunnen we jou dus ook niet vangen?

deel van de sociale dienstverlening uit aan private organisa-

‘De ideale definitie bestaat niet. Ik denk dat het alleen maar

ties, maar houdt ze de volledige regie in handen door middel

goed is om het onderwerp vanuit verschillende invalshoeken

van richtlijnen en voorschriften. Dat komt de innovatie niet ten

te benaderen en je niet blind te staren op definities. Wat ik wel

goede. Het is naar mijn idee nog te weinig doorgedrongen in

hoop, is dat we op een gegeven moment voorbij die kakofonie tot

Nederland dat we de sociale innovatiekracht van de hele maat-

twee of drie definities komen die voor iedereen bekend zijn. Als

schappij nodig hebben als we de sociale en ecologische proble-

je dan maar goed aangeeft welke invalshoek je kiest, dat geeft

men het hoofd willen bieden.’

duidelijkheid. Anders kun je flink langs elkaar heen praten.’

Dan moeten we dus wel van dat imagoprobleem af. Zal dat vanzelf Het lijkt of de Britse stroming het breedst is. Daar is sociaal ondernemen bijna een containerbegrip.

‘Die school zoekt inderdaad het beste van de drie stromin-

minder worden, nu de subsidiestromen wat indammen?

‘Ik denk zeker dat het op de lange termijn gaat veranderen.

Mijn hoop is dat dat hele woord ‘sociaal’ uiteindelijk verdwijnt.

gen. Niet voor niets is David Cameron voorvechter van het

We moeten af van het doorgeschoten idee dat aan de ene kant

begrip The Big Society. Met de Verenigde Staten loopt Groot-

bedrijven uitsluitend economisch gewin nastreven - waarbij het

Brittannië daarin voorop. De gedachte is dat je niet als over-

creëren van sociale waarde bijzaak is - terwijl aan de andere

heid moet voorschrijven hoe anderen sociale problemen moeten

kant sociaal ondernemers uitsluitend sociale waarde creëren.

oplossen, maar juist organisaties en de samenleving moet aan-

Zodra ondernemen weer sociaal is, zal sociaal ondernemen

sporen om met eigen innovatieve plannen te komen. De taak

gewoon “ondernemen” worden.’ ◆

59

Held

Mijn moeder is in de jaren zestig geneeskunde gaan studeren omdat ze de wereld wilde verbeteren. Albert Schweitzer was haar grote voorbeeld. Met een paar jaar huisartservaring vertrok ze naar Israël om in een kliniek te werken. Na een jaar kwam ze terug. Een prachtige ervaring rijker en met beide benen op de

Tekst: Annemarie de Jong

grond. Ze koos voor een bestaan als huisarts in Friesland en ontmoette mijn vader. Van betekenis zijn, kan ook dichtbij huis. Al kriebelt haar reislust nog steeds. Haar ervaring van toen maakt dat elke keer als ik met een koffer vol idealen van Schiphol vertrek, ze in gedachten met me meereist.

Ter voorbereiding van een leiderschapsprogramma vertrok ik onlangs voor een week naar Uganda. Met een managementteam van een lokale organisatie verken ik hun actuele vraagstukken. Over een maand ben ik hier opnieuw voor een week. Dan neem ik een groep managers mee uit Nederland die er samen met hen aan zullen werken. Leren van en met elkaar en tegelijkertijd iets tot stand brengen dat direct bijdraagt aan deze lokale organisatie.

‘We cannot change the world in one week’, hoor ik mezelf al drie dagen zeggen in de

Annemarie de Jong is partner bij Better Future en columniste voor Het Financieele Dagblad.

Reageren? annemarie@betterfuture.nl

60

QPQ | 2 • 2011

Column

gesprekken die ik hier voer. Ik heb het vooral

soon geïnspireerd, en ziet hij nieuwe mogelijk-

tegen mezelf. Het liefst zou ik dat immers

heden om deze organisatie vooruit te helpen,

wél doen, de wereld veranderen in een week.

daar gaat het om. Daarmee wordt de wereld

Honger, ziekte, oorlog en verderf de wereld

stapje voor stapje steeds mooier.

uit, het liefst allemaal tegelijk. Mezelf toespre-

Bij thuiskomst eet ik bij vrienden en praat alle

ken heeft overigens effect. Na drie dagen

ervaringen en indrukken van me af. Vriendin J.

mezelf vertellen wat er niet mogelijk is in één

geeft mee dit gedicht van Kees Stip:

week, begin ik me ernstig af te vragen wat ik hier in godsnaam doe. Ik wilde toch graag iets

De Mensenvriend

doen dat van betekenis is? Wat wil ik wél berei-

De mensheid heeft mijn hart

ken in de tijd dat ik hier ben? Het verlamt om

en vergt mijn volle krachten.

rond te lopen met de gedachte dat het geen

Het zijn er vier miljard,

verschil maakt en dat ik machteloos sta tegen-

dus jij moet even wachten.

over de problemen die ik hier tegenkom.

Daarmee ben ik zeker niet van betekenis.

Een persoonlijk gesprek met de directeur

Ook al zijn het er inmiddels zes miljard, de boodschap blijft even krachtig.

waarin we delen wat we zien, meemaken en

In het museum in zijn huis in de Elzas, kwam

waar hij en ik mogelijkheden voor zijn orga-

mijn moeder erachter dat ook Albert Schweitzer

nisatie zien, brengt mijn drive weer terug. De

voor zijn eigen gezin stukken minder zorgzaam

twinkeling in zijn ogen, zijn enorme gedreven-

bleek te zijn dan voor de rest van de wereld.

heid en zijn vastbesloten houding om hier een

Echte heldendom zit voor mij in het alledaag-

mooiere organisatie van te maken hebben bij

se. In het besef dat je omgeving ertoe doet,

mij de knop omgezet.

waar je ook bent. In het tonen van oprechte

In mijn ambitie om de wereld te verbete-

aandacht en het van betekenis willen zijn voor

ren - bij voorkeur binnen een week - ben ik de

de mensen om je heen. Of zeg ik dat nou om

mensen met wie ik op dat moment werk even

mezelf moed in te praten? ◆

uit het oog verloren. Al raakt er maar één per-

Ik wilde toch graag iets doen dat van betekenis is?

61

Het kwaliteitsmerk voor de bewuste ondernemer

Beste opdrachtgever, Uw medewerkers reizen met de trein, in de kantine serveert u biologische lekkernijen en een deel van de winst gaat naar een goed doel. Maar denkt u ook aan de externe professionals? De interimmanager, communicatieadviseur en vormgever? Als u wilt dat zij een verlengstuk zijn van uw organisatie, vraag dan naar The White Label, het kwaliteitsmerk voor de bewuste ondernemer.

thewhitelabel.nl Point to Point Communicatie draagt The White Label een warm en groen hart toe. Uiteraard zijn wij ook trotse bezitters van het kwaliteitsmerk van The White Label. Bent u ge誰nteresseerd in duurzaamheid in communicatie, kijk dan op www.pointtopoint.nl.

pointtopoint.nl

met qpq in bad Wat is lekkerder en luxer dan in bad te gaan? En kan dat ook duurzaam, ondanks de liters schoon drinkwater waar we ons dan in koesteren? QPQ

Een muur van natuur. Met Tadelakt-producten van Tierrafino sta je op een natuurlijke manier onder de douche en het is nog mooi ook.

Voor mediterrane kalkpleister-sferen... Je mist alleen de kaarsen nog. www.tierrafino.nl

kiest de meest duurzame producten om lekker en goed schoon te worden.

Geen elektra, batterijen en zelfs geen tandpasta meer nodig, met deze ionen tandenborstel. Niet fris? Jazeker wel. Door het metalen staafje in de borstel, creëert het een natuurlijke, ionische en chemische reactie die tandplak losmaakt net als rokers-, koffie- en andere tandaanslagen. www.eco-tandenborstels.nl

Douchen met water dat verwarmd is met zonneenergie. Te simpel en mooi om waar te zijn? Sunnyshowers belooft dat het echt werkt. Deze lichtgewicht en draagbare douche - dus buiten overal te installeren – is zelfs te bestellen bij Wehkamp. www.sunnyshower.com

Bad! Een simpel idee voor een groot probleem. Een douchetimer die aangeeft hoe lang je onder de douche mag staan. Dan nog wordt zelfdiscipline vereist, maar toch wordt de waterdoorloop zichtbaar gemaakt. www.hu2.com

Mooi en gezond haar, zonder dat te moeten wassen met chemicaliën. Deze haarproducten beschermen dus hoofdhuid én milieu. En Esse besteedt geen geldt aan marketing, maar werkt uitsluitend met mond-tot-mond reclame. www.esseorganicskincare.nl

Styling: Irene van Ophoven

63

Een neus toekomst Tekst: Willemijn van Benthem

Het vak van een trendanalist of trendwatcher klinkt velen als een droombaan in de oren. Maar trends of zelfs de toekomst voorspellen, is geen sinecure. Het is hard werken.

‘Het wordt steeds meer een exacte wetenschap’, zegt trendanalist Justien Marseille.

1 Lezen is leren Lees ten eerste alles wat los en vast zit, van

2

het NRC Handelsblad tot aan de Ditjes en Datjes van de Dirk van den Broek, van het relatiemagazine van een fietsfabrikant tot aan het

De straat op

telefoonboek. En vergeet de oude literatuur

Ga naar buiten, de straat op. Loop door

niet. Het boek Verloren Illussies van Honoré

winkelstraten – van de Amsterdamse P.C.

de Balzac is verbazingwekkend actueel, net als

Hooftstraat tot aan de Kalverstraat - let op

1984 van George Orwell en De Buddenbrooks

wat mensen doen, wie waar naar binnen

van Thomas Mann. Maar neem ook de abri’s

gaat. Bekijk het aanbod van die winkels, wat

aandachtig op langs de snelweg en kijk speel-

daar aanslaat. Maar ook de gewone woon-

films, televisieseries en moderne talentenjach-

wijk geeft heldere inzichten, zoals voormalig

ten als Idols, X-factor en Next Top Model. Ze

SBS6-directeur Fons van Westerloo ontdekte.

brengen allemaal een boodschap over.

Hij liep ’s avonds door de straten van deze wijken en keek schaamteloos bij de mensen naar binnen om te achterhalen hoe ze zaten, wat ze keken op televisie, wat ze aten. Dat gaf hem inspiratie voor zijn televisiezender.

64

QPQ | 2 • 2011

trendwatching

voor de 3 Wees altijd nieuwsgierig

4

Facebook en Twitter brengen een nieuwe dimensie aan in het voorspellen van trends.

Marseille: ‘Vroeger wisten we alleen wat mensen in het verleden hadden gedaan, maar was

black box voor analisten.’ Door de nieuwe,

lijkertijd een kritische blik. Vraag minimaal

is, in plaats van zaken klakkeloos aan te

Nieuwe media zoals Google, Hyves,

wat ze op het moment zélf bezighoudt een

Nieuwsgierigheid vergt een open en tege-

tien keer per dag waarom iets is zoals het

Uit de black box

Trend onder trendwatchers Trendanalist Justien Marseille laat weten

sociale media krijgen experts direct inzage in levens en levenshoudingen van consumenten.

nemen. Zoals trendwatcher Reinier Evers van

dat trendanalyse steeds meer een vorm van

Het combineren van deze cluster van hypes

Trendwatching.com zegt: ‘Think and act like

exacte wetenschap is. ‘De toekomst wordt

laten ontwikkelingen zien, bijvoorbeeld die

an entrepreneurial journalist.’ Hij bedoelt

zo ook steeds voorspelbaarder’, zegt ze.

losstaan van tijd en plaats. Marseille: ‘Dan ga

daarmee dat de nieuwsgierigheid van een

Onderzoekuitkomsten zijn preciezer te bere-

je denken, waarom zijn er nog scholen? Welke

trendanalist verder moet gaan dan een per-

kenen, bijvoorbeeld door via mathematische

rol hebben leerlingen en docenten eigenlijk?’

soonlijke behoefte. Voorbeeld: vraag dus ook

sociologie onderzoek te doen onder doel-

waarom ánderen enthousiast zijn. Volgens

groepen. Het voorspellen van de toekomst

Evers zijn we allemaal met een open blik gebo-

biedt volgens haar kansen, maar ook bedrei-

ren en kunnen we die door middel van trai-

gingen. ‘Doordat we zeggen in de toekomst

ning terughalen.

te kunnen kijken, zeggen we ook dat god niet bestaat. Want die bepaalt dus níet wat er gebeurt. Dat is best een heftige mededeling.’

5

65

(Advertentie)

www.noorbongers.nl

Vraag minimaal tien keer per dag waarom iets is zoals het is, in plaats van zaken klakkeloos aan te nemen. Think and act like an entrepreneurial journalist

6

Bestudeer grafieken en ­onderzoeken Marseille meent dat veranderingen zo snel gaan als dat mensen die kunnen bevatten. Dat

Gebruik nuttige modellen

8

Modellen zijn er niet voor niets. Marseille is

wil zeggen, een vergrijsde samenleving gaat

fan van de Innovation Adoption Curve van

trager vooruit – of achteruit – omdat oudere

Everett Rogers. ‘Trends voorspellen is seri-

mensen nou eenmaal minder snel veran-

eus je huiswerk maken.’ Dus bestudeert ze in

deringsprocessen inzetten. ‘Dus wij in het

welke fase een product of een huidige trend

vergrijsde Nederland gaan steeds langzamer

zit in die Innovation Adoption Curve. En

ten opzichte van landen met een gemiddeld

waar dat toe kan leiden in dat specifieke land.

veel jongere bevolking.’ Marseille bestudeer-

Methodisch onderzoek onder doelgroepen is

de de demografische ontwikkelingen van

daarom ook favoriet. Gewoon, harde cijfers

Islamitische landen en zag dat daar – net als in

gebruiken. ‘Ik ben altijd een freak geweest op

open blik moet hebben, moet je ook weer je

het Westen - steeds minder kinderen worden

het gebied van methodes en technieken. Maar

ogen wat meer dichtdoen om door je oog-

geboren. ‘Dan weet je dat daar de emancipatie

het is altijd opletten geblazen. De waarheid is

haren heen te kijken. Cognitieve dissonantie

ook doorzet. En het betekent op de langere

manipuleerbaar. Want hoe je je vragen als je

is namelijk een handicap voor een trendvoor-

termijn dat de oorlogsdreiging in die landen

een enquête houdt?’

speller, overigens een menselijke handicap.

zal afnemen – domweg omdat er dus minder

Volgens Marseille zien mensen alleen wat ze

jongeren – en vooral jongens - zullen zijn.’

Kijk door je oogharen Het is een beetje dubbel: behalve dat je een

herkennen en valt de rest automatisch buiten hun blikveld. Het is dus de kunst om álles te kunnen zien. Vandaar die oogwimpers om afstand te creëren en anders te leren kijken.

Marseille heeft bijvoorbeeld zelf controles ingebouwd die haar dagelijks helpen zoveel mogelijk te zien. ‘Overal vraagtekens bij zetten, argumentaties opschrijven voor zowel de positieve als de negatieve kant en alles blijven toetsen.’

7

Bekende trendanalisten Justien Marseille, www.thefutureinstitute.nl Reinier Evers, www.trendwatching.com Lidewij Edelkoort, w ww.edelkoort.com en www.trendtablet.com Carl Rohde, www.scienceofthetime.com Faith Popcorn, www.faithpopcorn.com Hilde Roothart, trendslator.nl

67

vervuilend groen De auto laten staan en je met de fiets verplaatsen, hernieuwbare energie van windturbines gebruiken of - wie weet - van zonnepanelen op je eigen dak, zorgen voor meer groen in de stad met een groenmuur....

Het zijn allemaal duurzame initiatieven die toe te juichen zijn.

Of niet?

Wordt Nederland wel zoveel mooier van die overvolle fietsstallingen, windmolenparken voor de kust, zonnepanelen op de daken en al dat woekerend groen? En is het esthetische aspect eigenlijk iets waar over nagedacht wordt tijdens het duurzaam ontwerpen van onze openbare ruimte? We vroegen het landschapsarchitect Floris Bouwman die met zijn bureau B4o duurzaamheid als één van de uitgangspunten neemt bij het (her)ontwikkelen van gebieden.

Tekst: Anne-Marie Poels| Fotografie Marius Roos Het is een beetje een modewoord, zegt Bouwman, duurzaam-

het grootste probleem. Vaak zijn er simpelweg te weinig stal-

heid. ‘Binnen de landschapsarchitectuur zijn we altijd al bezig

lingen waardoor fietsen opgepropt bijeen staan. Het is goed om

met duurzame ontwerpen. Het gaat er ons om ontwerpen te

na te denken over het dubbel gebruik van ruimtes die – tijde-

maken die passen op de plek waarvoor ze bedoeld zijn en die de

lijk - niet worden gebruikt en om fietsers te belonen als ze daar

tand des tijds kunnen doorstaan.’ Esthetiek speelt daarbij zeker

gebruik van maken. Denk bijvoorbeeld aan daken van gebou-

een rol. ‘Bij de inrichting van de openbare ruimte wordt steeds

wen of parkeerkelders die leeg staan buiten kantooruren.’

vaker gevraagd om een beeldkwaliteitsplan, waarin allerlei land-

Het plaatsen van windturbines moet, vindt Bouwman, voor-

schappelijke en architectonische randvoorwaarden opgenomen

afgegaan worden door een studie naar de impact ervan op het

zijn. Bijvoorbeeld met betrekking tot de wegen, het groen en de

landschap. ‘De beleving van de mensen die ernaar kijken, speelt

vormgeving van te bouwen woningen. Als er bij de inrichting

hierbij een belangrijke rol. In kleinschalige landschappen zullen

van de openbare ruimte bijvoorbeeld bepaald wordt dat ergens

windturbines over het algemeen zichtbaarder zijn dan in grotere

afvalcontainers moeten komen, dan kan in zo’n plan staan dat

landschappen. Daarnaast zijn er nog meer aandachtspunten die

er een beukenhaag rond moet om die containers aan het zicht te

tot de conclusie kunnen leiden dat dergelijke grote elementen

onttrekken.’

beter in bepaalde landschappen passen dan in andere. Naast de

Maar hoe gaat het dan met de visuele vervuiling die fietsge-

exacte locatie is ook de vorm, grootte, kleur, onderlinge afstand

bruikers veroorzaken, doordat gestalde fietsen niet tot één plek

en het aantal van belang. Voor mij zijn dat belangrijke voor-

beperkt blijven? ‘Om het fietsen te stimuleren en tegelijkertijd

waarden voor het creëren van duurzame landschappen waar-

het straatbeeld aantrekkelijk te houden, zou het goed zijn fiet-

binnen ook ruimte is voor windmolens. Trouwens, de molens

senstallingen meer integraal onderdeel uit te laten maken van

die nu nog overal in Nederland staan, werden destijds ook maar

nieuwe gebouwen. Voor de oude binnensteden is ruimtegebrek

lelijk bevonden - nu zijn het bijna allemaal monumenten.’ ◆

69

Chaos Autoluwe steden leiden niet alleen tot een beter luchtklimaat.

De chaos van geparkeerde fietsen neemt steeds grotere vormen aan.

70

QPQ | 2 • 2011

Kreupelgroen Groen is goed voor een wijk. Maar als het woekert,

zorgt het vooral voor een onoverzichtelijk en verloederd straatbeeld.

71

Zonnige dakpannen Zonnepanelen verdringen de klassieke rode

dakbedekking van pittoreske huisjes. Vooruitgang of landschapvervuiling?

72

QPQ | 2 • 2011

IJzeren bomen Totale aandeel hernieuwbare energie bedraagt slechts 4%.

Hoeveel windmolens hebben we nodig om daar 100% van te maken?

73

Als je hoofd voelt en je hart denkt mee, doen je handen vanzelf de goede dingen…

STCHTNG WRKLST? Er zijn mensen die hun talent willen laten stralen maar er ontbreekt iets om dit te realiseren. Dit verhaal gaat over werk en/of de manier waarop jij je passie en talent inzet.

Kun jij iets heel goed en zit je bijvoorbeeld niet op de juiste plek, ken je de wegen niet om je droom te realiseren of ontbreekt er voor jou een andere schakel om te kunnen stralen?

Dan is er Stichting Werklust.

Stichting Werklust is een marktplein van mogelijkheden. Bevolkt door een verzameling mensen die hun hoofd met hun hart hebben verbonden, waardoor hun handen vanzelf de goede dingen doen. Het zijn mensen die zin hebben in een betere wereld.

Mensen die elkaar in hun kracht zetten. Met raad en soms ook met daad. Zodat jij dat weer voor anderen kunt doen. Het is niet iets wat je alleen maar krijgt. Je geeft ook weer iets terug.

Daarmee verbind je je aan het genootschap van vriendelijke mensen: Stichting Werklust.

Wat doet Stichting Werklust?

Stichting Werklust faciliteert door alle LoLwerkers (iedereen die deel wil nemen en lid is), op zoveel mogelijk manieren door elkaar in verbinding te brengen. Op deze wijze kunnen LoLwerkers hun unieke talenten voor elkaar in te zetten en daardoor elkaar (nog beter) in hun Hoofd-Hart-Verbinding te helpen.

Ondersteunen: Stichting Werklust helpt bij de praktische uitwerking van de plannen en ideeën van de LoLwerkers. Denk bijvoorbeeld aan beantwoorden van vragen van potentiële LoLwerkers over contracten, belastingen, giften en dergelijke.

Stichting Werklust helpt bij het inrichten van LoLwerkplaatsen: geïnspireerd op nieuwe ideeën of volgens het oorspronkelijke model, met of zonder meerdere financieringsmodellen.

Motiveren: Stichting Werklust is met consultants op strategische plaatsen in Nederland voor LoLwerkers bereikbaar voor persoonlijke gesprekken op maat.

Adviseren: Stichting Werklust zorgt voor een helder overzicht op de website met alle Do’s & Dont’s en Tips & Tricks.

Concentreren: Stichting Werklust organiseert bijeenkomsten waar LoLwerkers komen, halen & brengen.

Geïnspireerd geraakt? Doe je mee?

http://www.stichtingwerklust.nl

Small Talk on Big Stuff Tekst: Tatiana Glad

There is a Turkish proverb that states: ‘A small key opens big doors.’ Over the past years in The Netherlands, I have witnessed ethical entrepreneurship clearly on the rise with many more people now working locally and globally, within and between organizations, to make a difference on the big issues… our society’s small keys looking for the right door to open up for big change.

The idea that a small action could have a larger ripple effect was popularised by Ray Bradbury’s 1952 short story A Sound of Thunder where the analogy of a butterfly’s flapping wings causing major atmospheric disturbance in another place, at a later time, inspired Edward Lorenz as a pioneer of chaos theory. The butterfly’s flapping wings represent a small change in the initial condition of a system that sets off a series of events that lead to bigger - and perhaps unexpected shifts in the system.

In a meeting with Adriaan de Man of the Social Venture Network last week, he shared his perspective on the opportunity for entrepreneurs in today’s socio-political context and need for more sustainable solutions. He shared the need for more of us, when we see something we don’t like in our society (something we usually complain about) to turn it around and see it as an opportunity to take entrepreneurial initiative. It reminded me of a campaign recently run by Hub Madrid with the city’s economic development agency that had posters profiling change agents around

Tatiana Glad is a social entrepreneur and sustainability

Madrid with the question: Do you complain or

practitioner. She is a partner in two social enterprises,

do you entrepreneur? The ethical entrepre-

Engage! InterAct in The Netherlands and Waterlution

neur is increasingly seen as a key for a more

in Canada, and is co-initiator of The Hubs Amsterdam

generative economy.

and Rotterdam. Having grown up with Star Trek: The Next Generation, Tatiana is curious about what is

Many of us who have dedicated our life and

yet to come that we have only started to imagine possible.

work to a sustainable future have undoubtedly

www.the-hub.net | tatiana.glad@the-hub.net

been inspired by economist E. F. Schumacher’s Small is Beautiful. My colleague Peter

76

QPQ | 2 • 2011

column

shares how this book was his wake-up call:

smaller orders of scale… When Yamamoto-san

‘Schumacher’s book, for example, questions

returns in a few days, can we find 10 people

the fundamentals of our whole economic sys-

who have started to step beyond their grief?

tem. From that moment on, my critical mind,

Can those 10 find 10 others? Can we find 100

particularly in the context of sustainability and

people who, in these conditions, can begin to

the planet, was awakened.’ Ray Anderson, the

regain authority over their own lives?’ The big

founder and chairman of Interface Inc., and

issues we face as a society are too big to go at

still after ten years an inspiring example of

it alone. ‘Japan has always been a collaborative

conscious business leadership, speaks of read-

culture, but one of the results of 3/11 is that

ing The Ecology of Commerce as giving him

people see they need each other more than

a ‘spear to the chest’, a wake-up call to the

ever before.’

world. Small books, big change.

Perhaps this Big Issue is a reminder, that We need to be awake more than ever. My

there are many small things to be done where

dear friend Bob is in Japan helping his friends.

we are right now and that each of us can start

I got an e-mail from him after he was there

to make a difference in a small way that might

a week, and working with one of the largest

lead to bigger change. And, we can’t forget

shelters in prefecture Yamanashi. ‘2000 people

that we need each other in all this. What’s one

is just too overwhelming’, he said, ‘Can’t even

small step you can take today that contributes

think about what to do there. But what about

to a better world for us all? ◆

The ethical entrepeneur is increasingly seen as a key for a more generative economy 77

78

QPQ | 2 • 2011

TBI: kunst

Culturele ontmoetings­plaats van de elite Hij wilde de Stadsschouwburg in Amsterdam niet veranderen in een feesttent, maar er moest wel meer gebeuren. Melle Daamen is nu tien jaar directeur van het monumentale pand aan het Leidseplein. In zijn schouwburg nemen de bezoekersaantallen toe en verjongt het publiek.

‘Gaat het niet goed met het toneel? Dat zal wel, maar hier lukt het wel.’

Tekst: Roos Menkhorst | Fotografie: Marius Roos

79

Melle Daamen verzet zich tegen het beeld van de kunstenaar die zich opsluit in een kamertje om daar in alle vrijheid zijn heilige kunst te maken. ‘Dat is echt een verouderd Verlichtingsideaal

De kunstenaar als ondernemer

80

Toen oud-staatssecretaris Rick van der Ploeg (PvdA) eind jaren negentig

vies van commercie. Ze zijn allang gewend hun eigen boontjes te doppen.

de term Cultureel Ondernemer lanceerde, kwam er uit de culturele hoek

Toch wil het nieuwe kabinet een stap verder gaan. In vergelijking met

veel kritiek. Cultureel ondernemerschap betekende immers de vermen-

de andere departementen wordt op de uitgaven aan kunst en cultuur

ging van twee werelden die haaks op elkaar staan: die van de commercie

drastisch bezuinigd: dertig procent tegen tien procent. Word eens wat

en de wereld van artistieke vrijheid.

ondernemender kunstenaar!, schreeuwt Halbe Zijlstra, de nieuwe staats-

De kritiek verdween al gauw, want wat bleek: het viel allemaal wel mee

secretaris van Cultuur. Als voorbeeld noemt hij Joop van den Ende. Die

met de eisen die Van der Ploeg stelde. Het was hem meer te doen ge-

man heeft het tenslotte goed voor elkaar.

weest om de boodschap. Wees eens een wat ondernemender kunste-

Toch zien de leden van de regering niet in dat de boodschap die ze nu uit-

naar! Hij streefde een mentaliteitsverandering na, en vroeg niet van de

zenden eerder een van afbraak is dan een boodschap die hoop biedt voor

kunstenaar ontrouw te zijn aan zijn of haar eigen principes.

de toekomst. De mannen van het Kabinet en de partij die gedoogsteun

Ruim tien jaar later kun je stellen dat de rol van de overheid veel dwingen-

biedt, lijken de culturele sector vooral te wantrouwen. ‘Als we niet uitkij-

der is geworden. Cultureel ondernemerschap is inmiddels een ingebur-

ken, profiteren ze van onze zuurverdiende centen,’ is de consensus. De

gerd begrip. Jonge kunstenaars, makers en ontwerpers zijn niet meer

vraag is of deze houding de juiste is voor een bruisend, cultureel klimaat.

QPQ | 2 • 2011

‘Het is toch fijner als je tijdens je leven al kunt communice-

bracht. Ik moest immers goed opletten of het allemaal goed

ren met je publiek’, stelt directeur Melle Daamen (1959) van de

ging. Zoiets doe ik dus niet meer, hé. Zo’n feest met oud en

Amsterdamse Stadsschouwburg in zijn werkkamer. Hij verzet

nieuw is veel te riskant.”

zich tegen het beeld van de kunstenaar die zich moet opslui-

Daamen is de vijftig net gepasseerd, maar die indruk maakt

ten in een kamertje om daar in alle vrijheid zijn heilige kunst te

hij niet. Hij weigert ouder te worden, zegt hij met een glimlach.

maken. ‘Dat is echt een verouderd Verlichtingsideaal dat niet

In zijn vriendenkring zitten veel mensen die een stuk jonger

meer werkt. In deze tijd moet je een situatie creëren waarin

zijn, vertelt hij niet zonder trots. ‘Ik sta open voor nieuwe men-

communicatie met je publiek tot stand komt.’

sen en heb een goede intuïtie voor mensen die iets kunnen en

Bijna tien jaar is Daamen nu directeur van het monumentale

waar nieuwe dingen vallen te halen.’

pand op het Leidseplein. Communicatie met het publiek en ‘de boel openbreken’ is wat hij vooral wilde, toen hij aan de vooravond stond van zijn directeurschap. ‘Ik trof een gemeentelijke

Je doet mee of je doet het niet Zijn uitgebreide netwerk komt hem altijd van pas. Voor zijn

organisatie aan waar lang geen leiding was geweest. Er hing een

nieuwe concept van de vrijdagmiddagborrel stuurde hij alle

lamlendige sfeer: weinig besluitvaardig en sloom. Er was abso-

mensen uit zijn netwerk een mail waarin hij vroeg om corres-

luut behoefte aan vernieuwing.’

pondenten voor zijn Skypesessies. Ook de sponsoren van de

Daamen kreeg de taak om de schouwburgorganisatie te ver-

avond vond hij via zijn kennissenkring: “Ik heb twee kleine

zelfstandigen en een nieuwe zaal te bouwen. ‘Maar daarmee

sponsors gevonden: De Baak (instituut voor leiderschap en ont-

was het voor mij niet klaar. De Stadsschouwburg behoort tot de

wikkeling, red). De directeur daarvan ken ik goed en ik heb haar

belangrijkste culturele instellingen van Nederland. Het is een

gezegd: dit heb ik bedacht en dat moet jij sponsoren. Als het

icoon. Toch had eigenlijk niemand het er echt over.’

misgaat is er geen tegenprestatie, maar als het lukt, ben je wel de eerste. Je doet mee met succes of je doet het niet.’

De grenzen van expanding theatre

Toch is de Stadsschouwburg vooral afhankelijk van subsi-

Tien jaar later kun je zeggen dat het Daamen behoorlijk is

dies. De gemeente steunt de locatie - los van de kosten van

gelukt om van de Stadsschouwburg weer een interessante en

het gebouw - met 5,5 miljoen euro per jaar. Daarnaast is de

aantrekkelijke plek te maken. Naast de theatervoorstellingen -

Rabobank een belangrijke sponsor en zijn er nog de donateurs.

van onder meer huisgezelschap Toneelgroep Amsterdam - wor-

‘Wij brengen hier artistiek, gesubsidieerd, zwaar en duur the-

den steeds vaker avonden georganiseerd, gericht op een breder

ater. En dat gaat prima. Als je niet wilt opletten, ga je maar

publiek. Zo was er dit jaar het uitverkochte Interviewgala en sinds

ergens anders heen.’

kort is er zelfs een heuse vrijdagmiddagborrel. ‘Vaak is dat maar

De bezoekersaantallen stegen de afgelopen jaren van

een plat gebeuren, maar in de schouwburg pakken we dat met

100.000 - voor de komst van Daamen - naar 180.000. En het

WorldTalks anders aan. Iedere keer voeren we twee of drie live

publiek verjongt. ‘Dat staat in schril contrast met krantenar-

Skypegesprekken met mensen die op dat moment in een gebied zit-

tikelen die beweren dat het slecht gaat met het toneel. Het zal

ten waar iets aan de hand is. Het werkt hartstikke goed.’

wel, maar niet hier.’ Volgens Daamen gaat het er vooral om dat

Expanding theatre, zo noemt de directeur het. Met dit soort avonden zoekt hij de grenzen op van wat er binnen een gebouw als de schouwburg mogelijk is. En dat is veel. ‘We krijgen steeds

een schouwburg consequent en goed programmeert. ‘Maar ik zit dan ook wel in Amsterdam’, geeft hij gelijk toe.

Voor de komende jaren maakt hij zich niet meteen

meer partners en het wordt steeds voller. Er bestaat dus een

grote zorgen, al is het nog onzeker welk bedrag de schouwburg

achterban voor.’ Toch is hij in al die jaren ook wel eens de mist

de komende jaren krijgt van de gemeente. ‘Het is niet uitgeslo-

ingegaan, zo geeft hij toe. ‘In het begin vond ik feestjes van

ten dat we minder subsidie krijgen. Ik zou het heel jammer vin-

bepaalde subculturen al snel interessant, maar dat vind ik nu

den, want het gaat goed en we doen veel meer met het geld dan

echt te weinig. Ik wil dat er een programma aan vastzit, het

we vroeger deden.’

moet niet alleen een feestje zijn.’

Bezuinigingen als afrekening

Opeens begint hij hard te lachen. ‘Ik moet aan die keer den-

In de culturele sector gaat er door de aankomende bezuini-

ken dat ik de schouwburg had verhuurd voor een oud en nieuw

gingen zeker veel veranderen. ‘In Amsterdam zullen initiatie-

feest - dat deed ik trouwens wel echt voor het geld. Het is de

ven verdwijnen waar ik waardering voor heb en waar ik ook

enige jaarwisseling geweest die ik totaal nuchter heb doorge-

graag kom. Maar die zullen vermoedelijk niet meer in staat zijn

81

hun activiteiten te continueren.’ Dat is erg, het verschraalt het aanbod, vindt de directeur. Als Kroonlid van de Raad voor Cultuur heeft Daamen echter de ondankbare taak gekregen om

Kunst en samenleving

aan te wijzen waar bezuinigd gaat worden.

De afgelopen tien jaar is het een wijdverbreid idee dat kunst en

‘Kijken waar de bezuinigingen moeten vallen, is nou niet het

de aanwezigheid van kunstenaars een positieve invloed hebben

allerleukste werk. Maar iemand moet het doen’, zegt hij nuch-

op een stad. Ze maken de stad aantrekkelijk voor toeristen, ex-

ter. Dan: ‘Bij de gestelde bezuinigingen in de culturele sector

pats, studenten en hoger opgeleiden. De aanwezigheid van deze

gaat het om een bezuiniging die bijna drie keer zo groot is als

groepen mensen levert een positieve bijdrage aan de economie

bij de andere departementen. Het heeft daardoor wel elemen-

van een stad.

ten van een soort afrekening van Wilders en consorten tegen de

Een van de grondleggers van deze gedachte is de alom gepre-

sector, en dat vind ik niet goed.’

zen Amerikaanse socioloog Richard Florida. In 2002 schreef hij

Hij kan er eigenlijk nog niet zoveel over kwijt. En hij moet ook

het boek The rise of the creative class. Hij toont in zijn boek

oppassen met wat hij zegt, vindt hij. ‘Door de operatie waar we

aan - met cijfers en statistieken - dat in steden als San Francisco

nu met de Raad mee bezig zijn, gaan er duizenden ontslagen

een duidelijk verband bestaat tussen de aanwezigheid van ‘crea-

vallen. Het is in die orde van grootte. Ik zeg dat zonder enige

tief kapitaal’ en economische voorspoed.

vrolijkheid, maar het zijn wel de consequenties van het beleid dat

De aanwezigheid van een theater, een schouwburg, een plek

het Kabinet voor ogen heeft. In de culturele sector zullen men-

waar cabaret te zien is, bibliotheken, musea en ga zo maar door,

sen niet meer met de kunsten hun brood kunnen verdienen.’

maakt dat mensen graag naar een stad komen en er ook willen

Dat is erg, zegt Daamen al vindt hij dat er projecten en ini-

blijven hangen.

tiatieven zijn waar subsidies niet altijd het juiste antwoord is.

Op dit moment staat de positie van de culturele sector op de

‘Ik vind dat er relatief veel geld gaat naar kleine initiatieven die

tocht: de overheid wil zo hard snijden dat het de vraag is hoe

weinig mogelijkheden hebben als het gaat om het communice-

divers het culturele leven van Nederland blijft. Om een rijk cultu-

ren met hun publiek. Dat heeft natuurlijk aardige kanten, een

reel aanbod in stand te kunnen houden, is het belangrijk dat de

gespreid cultuuraanbod en ook zit er een sterke vernieuwing

culturele sector zijn positie verstevigt.

in, maar het is naar mijn idee te ad hoc. Een groepje speelt één

Op dit moment gebeurt dit onder meer al door de leerstoe-

week in Theater Frascati, toert vervolgens nog een week door

len die door verscheidene universiteiten zijn ingesteld. Aan

het land en dat is het. Maar weinig mensen hebben het dan

de Erasmus Universiteit vind je de leerstoel Economie van de

gezien.’ Dat is waar het bij Daamen om draait: er moet een dui-

Podiumkunsten en aan de Universiteit van Amsterdam heb je de

delijke verbinding zijn met het publiek. ‘Daar heb je marketeers

leerstoel Cultureel Ondernemerschap. Beide “stoelen” worden

en een gebouw voor nodig. Kunst maak je niet voor jezelf, het is

gefinancierd door de Van den Ende Foudation. Doel is om een

een vorm van expressie.’

wetenschappelijk fundament te bieden aan de vraag: wat levert

‘Door de manier waarop het nu vaak gebracht wordt, is de

cultuur de samenleving op? Op die manier kan de sector profes-

presentatie te veel, te kort en te vrijblijvend. Je moet strenger

sionaliseren en laten zien dat er geen mogelijkheid is dat hij zou

zijn in de selectie, wat is wel en niet goed? Vervolgens moet je

verdwijnen.

proberen om zo’n groep het land in te laten gaan, te hernemen en nog een keer hernemen. Zodat uiteindelijk meer mensen het kunnen zien en er ook recensies komen.’

Met een gebouw als de Stadsschouwburg wil Melle Daamen goed theater brengen, maar hij wil daarnaast vooral een ‘culturele ontmoetingsplaats’ zijn. De vrijdagmiddagborrel, het nieuwe café Stanislavski, de feestjes na de Museumnacht, de nacht van de column, het kan allemaal. ‘De schouwburg moet een plek zijn waar interessante mensen blijven hangen en elkaar kunnen ontmoeten. Ik wil dat de culturele elite hier graag vertoeft. Of dat nou is om te eten, te drinken of naar een voorstelling te gaan.’ ◆

82

QPQ | 2 • 2011

Het CV van Melle Daamen Na een loopbaan als consultant, cultuurambtenaar en waarnemend directeur van het Amsterdams Uitburo richtte Melle Daamen in 1994 de Mondriaan Stichting op, een stimuleringsfonds voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed. Sinds oktober 2001 is hij directeur van de Stadsschouwburg Amsterdam, de thuisbasis van Toneelgroep Amsterdam. Melle Daamen is ook Kroonlid van de Raad voor Cultuur. Daarnaast is hij voorzitter van de Vereniging Vrienden van het Stedelijk Museum en voorzitter van het Internationaal Filmfestival Rotterdam.

Sinds 2010 is hij voorzitter van de Raad van Commissarissen van de Amsterdamse televisiezender AT5. In die functie is hij verantwoordelijk voor het reddingsplan. Daamen behaalde zijn doctoraal politieke wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam.

83

Er zijn meer culturele ondernemingen die niet enkel afhankelijk zijn van subsidie en die dus zelf –deels- hun broek ophouden. Laat je inspireren door deze twee voorbeelden.

Meer inspirerende initiatieven

De Schrijversvakschool

Met de Online Muziekschool wil ondernemer en oprichter

Eén miljoen Nederlanders wil graag een boek schrijven of is

Jeroen Bouman muziekonderwijs laagdrempeliger maken. Het

daar al mee bezig. Dat je schrijven niet kunt leren, dat je jezelf

principe is simpel: bij de school kunnen klanten online zang,

eerst eenzaam op een zolderkamertje moet opsluiten voor je tot

gitaar en pianoles volgen. De cursussen bestaan uit een reeks

dat ene meesterwerk kunt komen, het zijn allemaal vooroorde-

series. Opdrachten worden door de leerling met een webcam

len over het schrijversvak.

opgenomen en opgestuurd naar de online-school. Drie dagen later volgt feedback.

Bouman en zijn zakenpartner ontwikkelden de cursussen samen met professionele docenten. De prijzen variëren van 49,95 tot 575 euro per cursus. Een gitaarcursus van twintig lessen en zes keer feedback kost bijvoorbeeld 275 euro. Dit is een stuk duurder dan een les volgen bij de lokale muziekschool: deze scholen bieden lessen aan die vaak inkomensafhankelijk zijn, en ze krijgen subsidie.

Maar nu de reguliere muziekscholen in zwaar weer verke-

Hoewel schrijven nog steeds geen vak is waar je echt je brood mee kunt verdienen - uitzonderingen daargelaten

‘Mensen betalen graag om het vak van schrijver te leren, ook al weten ze dondersgoed dat ze nooit veel zullen gaan verdienen’

ren, heeft zijn bedrijf - volgens de oprichter - grote kansen. Hij zocht al eerder toenadering tot muziekscholen, maar zij lieten

- groeit de gedachte dat je het wel degelijk kunt leren. De

het toen afweten. In Groningen is nu de eerste samenwer-

Schrijversvakschool is zo’n plek. Terwijl eerst nog met argus-

king een feit. De scholen zien de Online Muziekschool volgens

ogen naar dit soort plekken werd gekeken - zeker door de intel-

Bouman als een manier om kosten te besparen. Door samen

lectuele schrijverselite - zijn er steeds meer succesvoorbeelden

‘Nu de reguliere muziekscholen in zwaar weer verkeren liggen er grote kansen voor de Online Muziekschool’

te noemen die ‘gewoon’ een cursus hebben gevolgd. Schrijfster Sanneke van Hassel is er een van. Zij volgde een cursus aan de Schrijversvakschool in Amsterdam en wordt nu alom geprezen.

Talent is te ontwikkelen, vinden de personen die betrokken zijn bij de verscheidene opleidingen. Het gaat tijdens de cursussen vooral om het ambachtelijke aspect van het schrijversvak: de technische aspecten, de dialoog, het ritme en de structuur.

Los van twee HBO- opleidingen zijn alle schrijfopleidingen in Nederland particuliere en ongesubsidieerde initiatieven.

te werken met de school van Bouman kan een traditionele

Toch betalen mensen graag om het vak van schrijver te leren.

muziekschool blijven innoveren, aldus de ondernemer.

Dat de behoorlijk dure opleidingen het goed doen, ligt volgens

Het verschil met de reguliere muziekscholen is dat men-

de betrokken docenten aan het feit dat het literaire tijdschrift

sen thuis lessen volgen. Er zijn dus geen contacturen met de

steeds meer aan het verdwijnen is. Dat podium was altijd een

docent. Hier werd in eerste instantie behoorlijk kritisch op

belangrijke kweekvijver voor talent en de schrijversvakscho-

gereageerd. Maar door samen te werken met “echte” muziek-

len lijken deze rol te hebben overgenomen. Bij de opleidingen

scholen wil Bouman dit probleem oplossen. Hij erkent dat het

krijgen de leerlingen ook les in hoe ze zichzelf slim in de markt

heel goed is dat docent en leerling elkaar zien. Daarom is een

kunnen zetten. Ze krijgen inzicht in het promotiebudget en

combinatie van de flexibele online-lessen en regelmatige ont-

kennis over welke redacteur bij welke uitgeverij de beste is. ◆

moetingen met de docent ideaal. ◆

Voor meer info: www.schrijversvakschool.nl

Voor meer info: www.onlinemuziekschool.nl

85

86

QPQ | 2 • 2011

portret social intrapreneur

Ze dachten ineens dat wij treehuggers waren Tapijtfabrikant Interface Inc. besloot midden jaren negentig haar werkwijze om te gooien. De doelstelling veranderde van ‘we take, we make, we waste’ in ‘Mission Zero’: de weg naar een volledig duurzame onderneming. Ray Anderson, het hoofd van de multinational en grondlegger van het nieuwe beleid, blijft ervoor zorgen dat de neuzen dezelfde kant op staan. ‘In het begin dacht men wel even: die man is hartstikke labiel.’

Tekst: Catrien Spijkerman en Roos Menckhorst | Fotografie: Frank Groeliken

87

We hebben nog zestig procent te gaan voordat we volledig duurzaam zijn en nog maar negen jaar tot 2020.

Daar zou je best stress van kunnen krijgen

88

QPQ | 2 • 2011

‘Twee keer heb ik hem mogen zien. Hij was niet eens de beste spreker, maar toch heeft hij iets heel bijzonders. Je gelooft hem wanneer hij iets vertelt, dat is zijn gave.’ Piet Looijen is onder de indruk van Ray Anderson, zijn hoogste baas in de Verenigde Staten. Looijen werkt voor de tapijtenfabrikant InterfaceFLOR, hij is verantwoordelijk voor het marketingbeleid in NoordEuropa. Het bedrijf in het Nederlandse dorp Scherpenzeel maakt onderdeel uit van de wereldwijde organisatie Interface Inc. In 1972 richtte Ray Anderson het bedrijf op. Sinds midden jaren negentig zet hij zich in om zijn onderneming volledig duurzaam te maken.

De multinational is doordrongen van het aura van Anderson, stelt Willemien van den Oever, HR-manager bij InterfaceFLOR. Van den Oever: ‘Toen ik hier binnenkwam, dacht ik even: het lijkt hier wel een beetje een clan. Je kon niks openslaan of het ging over De Visie en over Ray. Inmiddels zie ik het belang daarvan in. Je kunt zoveel inspiratie uit die man halen! Ja, je kunt wel zeggen dat hij hier echt een goeroestatus heeft.’

Die status dankt Anderson aan de visie die hij in 1994 ontwikkelde onder de naam Mission Zero. In 2020 wil het bedrijf volledig duurzaam opereren en daarnaast zelfs een herstellende bijdrage leveren aan het milieu en de maatschappij. Of het die doelstelling gaat halen, is nog de vraag, maar dat het de goede kant op gaat is zeker. Inmiddels is bijna veertig procent van de productie gemaakt van recyclebaar materiaal en is de verspilling en het watergebruik gedaald met tachtig procent.

In de afgelopen jaren ontwikkelde Interface onder meer speciale machines die het milieubelastende garen van de overige bestanddelen van het tapijt kunnen scheiden, wat recycling makkelijker maakt. Het bedrijf ontwierp nieuwe soorten tapijt waarvoor maar half zoveel garen gebruikt wordt. Ook werden er nieuwe manieren van snijden en leggen bedacht, zodat er minder tapijt wordt verspild.

Hun inspanningen op het gebied van duurzaamheid lonen: als eerste tapijtfabrikant in Europa kreeg Interface een milieuproductverklaring voor een aantal producten. Maar vooral: ze wordt door klanten en leveranciers gezien als koploper in duurzaam tapijt.

Het Eco Dreamteam van Anderson Volgens marketeer Looijen waren het de klanten die van Anderson begin jaren negentig eisten dat het bedrijf ‘iets met duurzaamheid moest’. Ook in het bedrijf zelf drong een kritisch groepje er bij Anderson op aan een visie op duurzaamheid te vormen. ‘Hij werd dus gedwongen over het thema na te denken’, zegt Looijen. Dat ging in eerste instantie bepaald niet van

89

InterfaceFLOR wil niet alleen verkopen, het wil zijn ideeën over duurzaamheid met iedereen delen 90

QPQ | 2 • 2011

harte, maar na het lezen van het boek The Ecology of Commerce van Paul Hawkens was het hoofd van de multinational helemaal om. ‘Het was alsof een speer mijn hart heeft geraakt,’ zegt hij daar zelf in een interview over. ‘Hij vertelt altijd dat de tranen hem in zijn ogen sprongen’, zegt Looijen met een scheef glimlachje. Ja, dat klinkt Amerikaans. Maar feit is dat hij zich vanaf toen helemaal inzette.’

Anderson stelde een Eco Dreamteam van duurzaamheidexperts op. Zij hadden de taak om te kijken hoe Interface een duurzaam bedrijf kon worden op alle fronten van de keten.

Daaruit kwamen zeven doelstellingen voort. Vervolgens moesten alle medewerkers nog mee. Anderson besloot daarom de kick off van Misson Zero groots op te zetten. Hij huurde een chique hotel af op Hawaï en liet medewerkers van alle vestigingen over de hele wereld invliegen. Niet echt duurzaam, geeft de marketeer lachend toe. ‘Maar daar op Hawaï moest het gebeuren. Hij moest het nieuwe beleid neerzetten in al die verschillende landen, dat doe je niet even in een audio’tje.’

Het hotel diende tijdens de bijeenkomst als metafoor voor Interface anno 1994. ‘Dat hotel was alles behalve duurzaam’, vertelt Looijen. ‘De Interface-medewerkers kregen de opdracht naar nieuwe oplossingen te zoeken om het duurzamer te

maken. Het ging toen nog om heel knullige dingen als bespa-

door, heeft een lange adem. Dat kan hij maken omdat hij een

ring op stroom en water.’

heel sterke positie heeft als oprichter en aandeelhouder. Als hij

Het is een spectaculair verhaal dat het goed doet, zegt

een CEO in loondienst was geweest die zich voortdurend met

Looijen. Klanten, leveranciers en eindgebruikers krijgen het

verkoopcijfers moest verantwoorden bij aandeelhouders, was

bij presentaties dan ook standaard te horen: ‘Dit verhaal vertelt

het veel moeilijker geweest om zo’n lange termijnvisie in wer-

wie wij zijn.’

king te zetten.’

Toch werd in het begin behoorlijk sceptisch op de missie

Belangrijk voor de verandering was meten, meten, meten,

van Anderson gereageerd, geeft directeur Ton van Keken van

zegt Van Keken overtuigd. Een onmisbare tool hiervoor was de

de vestiging in Scherpenzeel gelijk toe. ‘Duurzaamheid was

levensanalysecyclus. Interface bracht voor elke fase in produc-

bepaald niet zo mainstream als het nu is. Je zag het bijvoorbeeld

tie en gebruik van een product in kaart, hoe groot de belasting

aan de reactie op de beurs: we daalden gelijk. Men dacht dat

voor het milieu is. Hieruit bleek onder meer dat de grondstof-

wij ineens treehuggers waren geworden.’ Ook binnen de organi-

fen 68 procent van de belasting voor hun rekening nemen, het

satie zelf werden de plannen met argusogen bekeken. We take,

transport, gebruik en onderhoud nog eens twintig procent en

we make, we waste, dat was altijd de instelling geweest, zegt

de fabrieksproductie tien procent. De rest van de belasting ont-

Looijen. ‘Het is dan heel raar als alles ineens tegenovergesteld

staat wanneer het product is opgebruikt, door afvalverwerking

moet. Die man is hartstikke labiel, werd door sommigen zelfs

en hergebruik.

gedacht. Want hoe kun je als beursgenoteerd bedrijf voor duurzaamheid kiezen?’

Deze analyserende kijk op producten is diep doorgedrongen in de organisatie. Zo hangt bij de koffiemachine een plakkaat met de tekst: “Volgens de levensanalyse zijn plastic bekers het

Alles meetbaar maken Anderson en zijn dreamteam hielden stug vast aan hun roeping. ‘Dat was de kracht van Ray’, zegt Van Keken. ‘Hij ging

minst milieubelastend.” Daarnaast een houder met tientallen plastic bekertjes. Ook zijn er in het gebouw – waar iedere kamer een ander type tapijt heeft – speciale meters te zien waarop je

91

live kunt aflezen hoeveel energie er wordt verbruikt.

De metingen waren er niet alleen om de werknemers te informeren over de vorderingen. Er werden ook doelen aan verbonden. ‘Wij konden in Nederland, op verre afstand van Ray, wel denken het zal allemaal wel, maar wij werden net zo goed op die metingen afgerekend’, vertelt Van Keken. ‘Er werd gemeten hoeveel afval we produceerden, en vastgesteld: over een jaar moet dat tien procent minder zijn. Of je nou sceptisch was of niet, je kon er niet omheen.’ De eerste tien jaar werd daar bovendien een bonus aan gekoppeld. ‘Een bekende managementtruc’, zegt Van Keken. ‘Maar het was nodig om een kentering in gang te brengen.’

Bonussen, wedstrijden en opleidingen Op een vergelijkbare manier probeert Interface ook de werknemer lager in het bedrijf bij de missie te betrekken.

‘Fabriekswerknemers kunnen benoemd worden tot “Ster”. Dat is hier een status, hoor!’, zegt Den Oever. Zo had een werknemer bedacht dat er wel veel tapijt verloren ging, wanneer rondjes uit de tapijttegels worden gesneden om te testen of de garen goed vast zitten aan de achterkant van de tegel. Hij veranderde de instellingen van de snijmachine, en zorgde ervoor dat nog maar weinig tapijt verspild wordt. ‘Dat soort dingen gebeuren alleen als je de werknemers uitdaagt en eigen verantwoordelijkheid geeft’, zegt Van den Oever. ‘We organiseren daarnaast ook regelmatig ideeënwedstrijden.’

Om ook werknemers die niets met productie te maken hebben te betrekken, is iedere werknemer verplicht een training te volgen. In deze basis “level één”-training leren de werknemers over de visie van Interface, wie Ray is en wat de zeven fronten zijn. De werknemers moeten bovendien nadenken wat ze in hun werkomgeving zouden kunnen veranderen. ‘Ik heb bijvoorbeeld om een bewegingssensor op mijn kamer gevraagd. Als ik er niet ben, gaat automatisch het licht uit’, vertelt Van den Oever.

Vervolgens is er de “level twee”-training. ‘Die gaat veel dieper in op de onderwerpen. Daar leer je hoe het zit met het gat in de ozonlaag, en wat CO2-uitstoot eigenlijk is. Je moet bovendien manieren zoeken hoe jouw afdeling kan bijdragen aan Mission Zero.’ De “level drie”-training is voor werknemers met extra belangstelling. Die training is ‘echt zwaar’, zegt Van den Oever.

‘Je moet opdrachten maken die door een onafhankelijk forum worden beoordeeld. Als je slaagt, ben je “ambassadeur”. Ook dat is een belangrijke status hier. Want als ambassadeur heb je de taak het belang van duurzaamheid uit te dragen. Niet alleen binnen, maar ook buiten de organisatie.’

De voorlichting en “opvoeding” gaat ver. InterfaceFLOR kan uiteraard niet bepalen hoe werknemers zich buiten de werk-

93

vloer gedragen, maar hoopt haar werknemers wel bewust te

InterfaceFLOR. Zakenpartners die eerder afvielen, komen nu

maken. ‘Als ze hier afval scheiden, gaan ze het misschien ook

terug omdat ze hun productie hebben verduurzaamd. ‘Onze

thuis doen. Maar ik denk dat er ook heus mensen zijn die er

eisen werkten misschien stimulerend’, denkt Van Keken. ‘Eén

thuis een rotzooitje van maken, hoor.’

van onze leveranciers heeft nu een nieuwe machine ontwikkeld waarmee ze nylon garen kunnen recyclen. Dat is een belang-

De hele keten bewust maken Om de Mission Zero te bereiken, moet InterfaceFLOR zijn

deel voor het milieu. Die leverancier investeert natuurlijk alleen

leveranciers zien mee te krijgen. Uit de levenscyclusanalyse

in zoiets als hij het zelf ook belangrijk vindt, maar ik durf wel te

van hun tapijttegels concludeerde Interface dat bijna zeventig

stellen dat wij daar een belangrijke rol in hebben gespeeld.

procent van de vervuiling wordt veroorzaakt door de grond-

Ook aan de klanten gaat InterfaceFLORs’ missie niet onopge-

stoffen. ‘Je kunt het niet in je eentje doen, de hele productie-

merkt voorbij. Iedere potentiële klant die ook maar een beetje

keten moet meewerken’, zegt Van Keken. In alle contracten

interesse toont, wordt uitgenodigd en uitgebreid geïnformeerd

die InterfaceFLOR afsluit, maken ze daarom afspraken over

over Ray en Mission Zero. ‘Dat doen ze echt niet alleen vanuit

duurzaamheid. Dit gaat volgens dezelfde principes als waarmee

commercieel oogpunt’, zegt Anja Yzendoorn stellig. Ze is con-

het bedrijf in het begin haar managers overtuigde. ‘We stellen

tractmanager bij Arcadis Aqumen, een bedrijf dat facilitaire

doelen op in het contract. Als de leverancier gedurende een jaar

voorzieningen verzorg zoals directiekantoren, liften of balies

bijvoorbeeld een bepaald percentage minder afval maakt, belo-

voor andere bedrijven. Ongeveer een jaar geleden nodigde

ven wij meer van hen af te nemen.’ Natuurlijk is dat niet van de

InterfaceFLOR haar uit langs te komen. ‘Het bedrijf wil niet

ene op de andere dag geregeld, verzekert Van Keken. ‘Het is

alleen verkopen, het wil ook ideeën over duurzaamheid met

een proces. In het begin wisten die leveranciers niet eens waar

iedereen delen. Het bedrijf hielp me bijvoorbeeld verder met

we het over hadden. Ze waren ook bepaald niet enthousiast. We

andere leveranciers, het gaf me een boek over duurzaamheid en

moesten dus ook hen eerst voorlichten en bewustmaken. Én we

ik kreeg zelfs een uitgebreide rondleiding in de fabriek!’

konden gebruik maken van onze inkoopmacht.’

De bereidheid onder leveranciers groeit, merkt

94

rijke stap, want garen is vaak het meest belastende tapijtonder-

QPQ | 2 • 2011

Ook klant Hans Erdmann is enthousiast. Hij doet als architect al tien jaar zaken met InterfaceFLOR. ‘Het verhaal van

Het waren de klanten die van Anderson begin jaren negentig eisten dat het bedrijf ‘iets met duurzaamheid’ moest

Ray is natuurlijk heel bijzonder: een man die een boek leest en

Farworkstapijttegels komen tot stand door een samenwerking

dan al zijn energie gaat steken in goed doen. En dat in mid-

met een gemeenschap in Zuid India. Lokale ambachtslieden

den jaren negentig! Hij is voor ons echt een voorbeeld. Waarom

weven daar tapijttegels met de hand. Ze gebruiken daarvoor

zouden we met z’n allen niet wat tandjes bijzetten?’

volledig duurzame grondstoffen zoals riviergras en banaanbladeren. ‘Een mooi product. Duurzaam, én je helpt mee aan een

Mooi tapijt blijft core-business Toch is duurzaamheid niet het belangrijkste bij Interface,

goede toekomst voor die ambachtslieden’, somt Van Keken op.

Maar de klant zit er niet op te wachten. ‘Het product is anders

benadrukt Van Keken meerdere keren. ‘Onze hoofdbezigheid

dan wat de markt gewend is. Het ziet er anders uit: het is wat

is nog steeds het ontwerp van een product – weliswaar op een

hobbeliger, het maakt meer geluid als je eroverheen loopt. De

zo duurzaam mogelijke manier, maar wel in die volgorde. Dat

markt heeft de neiging te kiezen voor veilige, overperforming

moet je als bedrijf nooit uit het oog verliezen. Je kunt wel zeg-

producten. Wist je dat een nylon tapijt gemiddeld maar zeven

gen: in 2020 willen we volledig duurzaam zijn, maar dan moet

jaar blijft liggen, terwijl het zeker twee keer zo lang meegaat?

je wel zorgen dat je in 2020 nog bestaat. Dat wij voorop lopen

Het is dus helemaal niet nodig dat een tapijt zo lang meegaat,

met duurzaamheid, en daarmee een betere concurrentiepo-

maar de mensen kiezen er toch voor.’

sitie kunnen vergaren – en misschien zelfs wat meer winst –

Toch gaat Interface ook door met producten zoals de

dat is fantastisch, maar het is bijzaak. Het belangrijkst is dat

Fairworkstegels, denkt Van Keken. ‘Het vraagt om een andere

wij het beste product hebben.’ En zo is het ook voor de klant,

mindset van de klant.’ Van Keken beseft goed dat veranderingen

benadrukt architect Erdmann. ‘Wij gebruiken tapijten van

– bij de klant, de leveranciers én het eigen bedrijf – tijd nodig

InterfaceFLOR omdat we vinden dat zij de mooiste vloerbedek-

hebben. ‘We zijn er zelf nog lang niet. Veertig procent van wat

king hebben. Als wij hun producten slecht zouden vinden, heb

we maken is nu van gerecycled materiaal. Een hele vooruit-

je niets aan duurzaamheid.’

gang, maar we hebben nog zestig procent te gaan en nog maar

Dat “Goed doen” niet per definitie tot succes leidt, onder-

negen jaar over tot 2020. Daar zou je best stress van kunnen

vond InterfaceFLOR aan den lijve: de nieuwe ‘Fairworks’

krijgen, maar een ambitieuze visie dwingt tot innovatie en crea-

producten vinden bijvoorbeeld maar weinig aftrek. De

tiviteit. Wat mij betreft gaat het dáár om.’ ◆

95

Ja hoor, kan best.

Ingrid van den Boogaard is kunstenaar, ondernemer en ontdekkingsreiziger. Zij is initiator van iamoneworld (I am one world): een creatieve reis door de wereld in een voertuig op zonne-energie vanuit de gedachte dat alles één is. Via deze beeldcolumn in QPQ deelt ze inspirerende ontmoetingen, inzichten en avonturen die ze onderweg, met een snelheid van 25km per uur, beleeft. www.iamoneworld.com / ingrid@iamoneworld.com

96

QPQ | 2 • 2011

BEELDColumn ‘Een voertuig op zonne-energie? Echt waar?’

Ja. De zonnemobiel rijdt op de energie van 12 zonnepanelen die wordt opgeslagen in 17 accu's.

‘En hoe hard ga je dan?’

Maximaal 25 kilometer per uur, maar soms wel 29, bergafwaarts.

‘Ah. En zo rijd je hier door Portugal?’

Ja. ‘En van welke organisatie gaat dit uit?’

Vanuit mezelf.

Ik had 4 jaar geleden een droom waarin ik in een voertuig op zonne-energie door de wereld reisde, onderweg filmde, foto's en muziek maakte (ik ben kunstenaar en muzikant) en mensen ontmoette vanuit de gedachte dat alles en iedereen verbonden is.

‘Mooie droom!’

Ja, vond ik ook.

Na een half jaar dacht ik, ik ga eens kijken of er bedrijven zijn die voertuigen maken op zonne-energie. En toen is het balletje gaan rollen.

‘Dan zul je wel een paar grote sponsoren hebben?’

Nee, dat niet. Ik ben gewoon gaan bouwen vanuit dat wat voorhanden was en er zijn toen een hoop mensen gaan helpen.

Er zijn ook mensen die shareholder worden in het project, of een donatie doen. En een groot deel bekostig ik zelf door verkoop van m'n werk.

‘Bijzonder.’

Ja, vind ik ook. [pauze] ‘Ja, wij gaan ieder jaar zo'n 8 weken naar de Algarve met de caravan en daar heb ik ook wel over nagedacht, over zonnepanelen op de caravan. Dat zou ik ook wel willen.

Maar die schrijf je pas in 20 jaar af. En de koelkast kan er niet op draaien.’

Nee. Dat trekt 1 paneeltje niet.

‘Dus. Ja, en we willen wel een koelkast natuurlijk, naast de satellietschotel en de magnetron. Ja. Je raakt eraan gewend he?’

Ja. ‘Maar zo rijden op zonne-energie dat gaat dus goed?’

Ja hoor, kan best. Als je niet teveel haast hebt.

‘Prachtig!’ ◆

97

Appeltjes voor de dorst Dertig procent van de Indiase groente- en fruitproductie rot weg voordat het op de markt kan worden verkocht. Een drama natuurlijk – zeker in een land waar honderden miljoenen mensen niet genoeg te eten hebben.

Voor appelboeren in een afgelegen vallei in de Himalayas lijkt de oplossing nabij. In samenwerking met de Nederlandse agrospecialist Fresh Food Technology én met de financiële ondersteuning van Stichting Het Groene Woudt bouwt boerenzoon Laxmi Prakash Semwal (45) een hypermoderne appelsorteerinstallatie en -koelopslag. ‘Niemand geloofde dat die er echt zou komen.’

Tekst: Maarten van de Schaaf | Fotografie: Maarten van de Schaaf & SHGW

98

QPQ | 2 • 2011

TBI: internationale samenwerking

99

Alsof het uit de hemel is komen vallen. Zo ziet het eruit en zo kijken de omwonenden er ook naar. De grote, groene hal die de afgelopen maanden is verrezen in Nagaon - een dorp diep in een vallei van de Indiase Himalayas waar de heilige rivier de Yamuna doorheen stroomt - lijkt behoorlijk out-of-place. Maar de koelopslag is meer dan welkom. Binnen zijn bouwvakkers op slippers aan het werk om de hypermoderne appelopslag op tijd af te krijgen: vóórdat het appelseizoen begint in augustus. De appels van boeren uit de wijde omgeving kunnen hier worden gesorteerd en gasdicht opgeslagen in koelcellen. ‘Dat moet binnen 24 uur na het plukken gebeuren. Daarna komt een onomkeerbaar biologisch proces op gang van rijping en vervolgens rotting’, vertelt Laxmi Prakash Semwal, de directeur van de Indiase ngo Shri Jagdamba Samiti (SJS). Hij heeft de dagelijkse leiding over het project dat in samenwerking met het Nederlandse bedrijf Fresh Food Technology is opgezet.

Semwal: ‘In de cellen komt geen lucht bij de appels waardoor het ontwikkelingsproces tijdelijk wordt stilgezet. Als je twaalf maanden later de deur van de koeling openmaakt en je tanden in een appel zet, smaakt die nog net zo vers en sappig als toen die net geplukt was.’ De koelopslag geeft boeren de mogelijkheid hun appels buiten het oogstseizoen te verkopen. ‘Tijdens het seizoen zijn er appels in overvloed en kost een kilo pakweg veertig cent. Buiten het seizoen krijgen ze vijf keer zo veel.’ De koelhal moet niet alleen voorkomen dat een groot deel van de productie wegrot. ‘We hopen dat de economische vooruitgang in de regio de migratie van kansloze boeren naar de stad kan remmen.’

Van boerenzoon tot dure consultant Semwal – nette zwarte scheiding, grijnzende rij witte tanden, crèmekleurig overhemd – houdt zelf kantoor in provinciestad Rishikesh – op zes uur rijden over een slingerende bergweg van Nagaon. De stad aan de voet van het Himalayagebergte werd in 1968 wereldberoemd toen The Beatles daar een paar maanden doorbrachten met goeroe Maharishi Mahesh Yogi. Op Semwals bureau liggen drie grote papierstapels. Een nietmachine, een rode perforator en zijn telefoon zorgen dat de paperassen niet wegwaaien door de blazende ventilator aan het plafond. ‘Ik groeide op in de bergen’, vertelt hij. ‘Mijn ouders hadden een grote boerderij. Op mijn veertiende ben ik uit huis gegaan.

Eerst om naar de middelbare school te gaan die honderden kilometers verderop lag, vervolgens om bedrijfskunde te studeren in Delhi. In 1987 ben ik in Rishikesh mijn eigen consultancykantoor begonnen. Heel commercieel. Voor de agrarische sector deed ik niets. Daar was geen geld mee te verdienen.’

In 1991, na een zware aardbeving in de deelstaat Uttarakhand

100

QPQ | 2 • 2011

De koelhal voorkomt niet alleen dat een groot deel van de appels wegrot. Door de economische vooruitgang in de regio remt ze de migratie van kansloze boeren naar de stad waarin Rishikesh ligt, raakte Semwal steeds meer betrokken bij

op het gebied van groente- en fruitopslag. Willemsen was juist

de problemen van zijn oude dorpsgenoten. ‘Veel dorpelingen

op zoek naar een partner in India – als een van ’s werelds groot-

hoopten dat ik kon helpen: ik had immers gestudeerd en bezat

ste producenten van groente en fruit een interessante markt

goede contacten. Toen heb ik SJS opgericht en noodhulp geor-

voor de onderneming. Het klikte tussen Semwal en Willemsen.

ganiseerd.’ Een paar jaar later voerde hij in 1995 een evaluatie

Samen ontwikkelden ze een bedrijfsmodel waarbij appelboeren

uit van het werk van lokale ngo’s in de regio voor de overheid.

en FFT in een joint venture een opslaghal zouden ontwikkelen.

‘Wat bleek? Er werden miljoenen besteed aan bewustwordings-

Semwal moest met zijn uitgebreide netwerk in de regio de scha-

campagnes en hulpprojecten zonder dat ook maar iemand enig

kel vormen tussen de Nederlandse firma en de boeren.

idee had wat al die investeringen opleverden. Politiek bleek

‘Boeren verkopen hun appels tegen de marktprijs aan de joint

belangrijker dan de ontwikkeling van het gebied. Ik schrok

venture, waarvan ze zelf mede-eigenaar zijn’, legt Semwal de

ervan en schreef een vernietigend rapport dat door de pers

constructie uit. ‘Ze ontvangen direct geld. Vervolgens slaat de

werd opgepikt. De ngo’s met een grote achterban en dus veel

joint venture de appels op in de koelhal om ze op het gunstigste

politieke invloed reageerden gepikeerd: Als je het zo goed weet,

moment op de markt te verkopen. De helft van de winst van de

waarom doe je zelf dan niets? Dat heb ik opgevat als een uitda-

joint venture wordt uitgekeerd aan de boeren als premium. Met

ging. Ik heb gezworen hen te laten zien hoe het beter kan.’

de andere helft worden de kosten van de bouw van de koelhal terugverdiend. Zo wordt het eigendom van de koelhal stap

Joint venture met Indiase boeren

voor stap overgeheveld naar de boeren. Ook kunnen er van de

‘We zijn goed op weg om die belofte waar te maken’, zegt

extra inkomsten nieuwe investeringen worden gedaan. De ini-

Semwal met een aanstekelijke grijns. In 2004 raakte Semwal,

tiële investering – zo’n drie miljoen euro – wordt gedaan door

die eerder een zesweekse cursus Planning volgde aan de

Stichting Het Groene Woudt (SHGW). Dat bedrag moet in

Universiteit Twente, in contact met Nederlander Edwin

acht jaar tijd worden terugverdiend. SHGW bemoeit zich totaal

Willemsen van Fresh Food Technology (FFT). FFT is de

niet met de uitvoering, dat doen wij, samen met FFT en de

Nederlandse dochteronderneming van Van Amerongen, expert

appeltelers.’

101

Belazerd De boeren waren niet een, twee, drie overtuigd van de plan-

het meest kwetsbaar is. Ook vrouwen zagen al snel de voorde-

nen van Semwal, zo blijkt tijdens een ontmoeting met zes boe-

len van de samenwerking. Kafola: ‘Vrouwen kunnen niet alleen

renleiders op het kantoor van SJS in Nagaon. ‘We vroegen ons

met hun appels naar de markt gaan om een goede prijs af te

af waarom de constructie zo ingewikkeld was’, herinnert de

dwingen. Daarvoor zijn ze afhankelijk van buren of middel-

78-jarige boer Amarsingh Kafola zich de eerste ontmoeting met

mannen. Het is voor hen aantrekkelijk om tegen een vaste prijs

Semwal in 2007. ‘Waarom betalen ze ons niet direct een pre-

te verkopen aan de joint venture.’

mium voor onze appels?’ Semwal was bovendien niet de eerste

Er werd direct begonnen met de bouw van vier inzamelpun-

die de appeltelers benaderde om samen te werken. ‘Een seizoen

ten in verschillende dorpen. Daar konden de boeren hun appels

eerder had een handelaar uit de Zuid-Indiase stad Chennai ons

verkopen aan de joint venture. De afgelopen paar jaar werden

belazerd’, vertelt boer Jogender Singh Rana (45) opgewonden.

de appels van daaruit direct en masse naar de markt gebracht,

‘Die vent betaalde vijftig procent aan, nam onze appels mee

maar vanaf dit seizoen gaan de appels naar de gloednieuwe

en zagen we vervolgens nooit meer terug. Toen Semwal ons

koelopslag. Dat die opslag er ook echt zou komen, geloof-

polste voor zijn plannen waren we nogal huiverig. We zouden

den de boeren helemaal niet. ‘Ik had niet durven dromen dat

alleen een premium krijgen als zou blijken dat de joint venture de

we ooit zoiets moderns zouden ontwikkelen in onze vallei’,

appels ook tegen een hoger bedrag op de markt kon verkopen.

zegt landbouwer Jagmohan Singh Kaira terwijl hij nieuws-

Dat moesten we maar afwachten.’ Semwal leek verrekte serieus,

gierig rondloopt over het bouwterrein. ‘Dit is de eerste koe-

herinnert boer Kafola. ‘Hij keerde regelmatig terug voor verga-

lopslag en sorteerinstallatie in Uttarakhand. En de opslag is

deringen en stuurde verschillende boeren naar landbouwwork-

van ons allemaal samen. Daar ben ik razend trots op.’ Ook de

shops in buurstaat Himachal Pradesh. Ook vroeg hij ons of we

lokale overheid geloofde niet dat Semwal zijn beloften zou nako-

wilden meewerken met interviews voor de media.’

men. ‘Ambtenaren wilden niet eens met me praten. Maar nu de

Na meerdere vergaderingen besloot een groep het een jaar te proberen. De kleinste boeren gingen als eerste overstag, omdat

102

hun onderhandelingspositie ten opzichte van middelmannen

QPQ | 2 • 2011

opslaghal bijna af is, melden overheidsfunctionarissen zich bij ons zonder uitnodiging. Mensen geloven je pas als ze het zien.’ ◆

Wie het verhaal heeft gelezen over het sociaal ondernemend samenwerken in India, kan zich nog meer laten inspireren door onderstaande ontwikkelingssamenwerkingsprojecten. Ook dit zijn projecten die laten zien dat je door – sociaal – te ondernemen, grote en wereldwijde stappen kunt maken.

Tekst: Noor Backers| Fotografie: Ilona Kamps

Hotel Madalief zorgt voor werk en inkomsten op Madagaskar Stichting Madalief ontstond bij oprichtster Remi Doomernik

FairMail gelooft in handel, niet in hulp In 2006 runden sociologe Janneke Smeulders en ingenieur Peter den Hond al drie jaar hun vegetarisch restaurant in

toen zij reisleidster was in Madagaskar en haar hart werd

Peru, toen de contouren van FairMail ontstonden. Den Hond:

geraakt door de kinderen daar. Het begon als een samenwer-

‘We zijn inmiddels een bedrijf dat fair trade wenskaarten pro-

kingsverband met een lokale partner en het is nu - tien jaar

duceert in Peru en India en in verschillende Europese landen

‘Reizigers zorgen niet alleen voor de hotelinkomsten, maar ook voor nieuwe donateurs’

verkoopt. De foto’s op de kaarten zijn genomen door kansarme tieners tussen de dertien en negentien jaar oud. Zij krijgen van FairMail een camera in bruikleen, fotografietraning, medische verzekering en begeleiding bij het maken en realiseren van hun toekomstplannen. Bovendien ontvangen zij vijftig procent van de winst op de verkoop van “hun” kaarten. Daar betalen zij hun huisvesting en onderwijs van.

later - uitgegroeid tot een stichting die meerdere projecten en programma’s in Madagaskar ondersteunt. Altijd met het doel om kansarme kinderen een betere toekomst te bieden. Een opvallend project is de start van een hotel op de hoogvlakte nabij Antsirabe, gelegen op een toeristische route. Daarmee biedt Madalief werkgelegenheid en werkervaringsplaatsen voor jongeren en moeders van de stichting. ‘En dat loopt goed’, vertelt een enthousiaste Doomernik. ‘In het eerste jaar hebben wij al een bescheiden winst gemaakt. We hopen dat uit te breiden,

Het winnen van de BID Challenge 2006 vergemakkelijkte de

‘FairMail maakt bewust nauwelijks gebruik van subsidie.

Liever stopt ze de tijd in het verbeteren van FairMail’

mede door het aantrekken van de economie en dus ook het toerisme. Reizigers zijn voor ons een belangrijke doelgroep, zij zor-

opstartfase. Sinds 2008 groeit het bedrijf hard. Mede dankzij

gen niet alleen voor de hotelinkomsten, maar ook voor nieuwe

de investering van ongeveer een ton door een gegoede familie,

donateurs waarmee wij momenteel ruim tachtig procent van de

die voor eenderde aandeelhouder werd. ‘Elk jaar verdubbelt

maandelijkse kosten in Ambositra dekken. Door de ciris bleek

onze omzet, breiden de verkooppunten en het aantal landen

ons streven om het hotel vanuit particuliere giften te bouwen

uit. Bovendien verzorgt FairMail fotografiereizen. Sponsoring

niet realistisch. We hebben door aanvragen de financiering

zorgt voor bijvoorbeeld de promotietour van tienerfotogra-

rond gekregen, onder andere bij Impulsis. Maar voor de maan-

fen door Nederland. Met de financiële ondersteuning vanuit

delijkse kosten zijn particuliere giften heel belangrijk, daardoor

Econmische Zaken – exportpromotie - kunnen wij FairMail op

zijn wij niet afhankelijk van subsidies.’ ◆

buitenlandse beurzen nog vaker en beter promoten. Maar deze

Lees meer op www.madalief.nl.

bijdrage is marginaal. Wij kiezen er bewust voor om geen andere subsidies dan deze aan te vragen. Die tijd stoppen we liever in het verbeteren van FairMail en het maatschappelijk doel dat we daarmee dienen.’ ◆ Lees meer op www.fairmail.info

103

Meindert Witvliet, visionair & vernieuwer

Wat deed en doet Meindert Witvliet?

Meindert Witvliet (1944, Zwolle) studeerde in de jaren zestig Tropische Landbouw. Daarna ging Witvliet aan de slag bij het ministerie van Buitenlandse Zaken als projectcoördinator en landendirecteur voor Zambia en Tanzania. Van 1974 tot 1978 woonde en werkte hij voor het ministerie in Tanzania. Aansluitend kreeg hij een baan op de Nederlandse ambassade in Lusaka, Zambia. In

Een sociaal ondernemer in hart en nieren, een visionair en vernieuwer, een pionier, barstensvol energie en ideeën. Deze typeringen over Meindert Witvliet komen in elk gesprek over hem terug. Eind juni wordt hij 67 en stopt hij met zijn werk als directeur van stichting Het Groene Woudt (SHGW).

Maar gaat hij met pensioen? Dat gelooft niemand. ‘Zolang hij kan, zal hij doorgaan.’

1986 keerde hij terug naar Nederland waar Witvliet voor het ministerie van Landbouw adviseur werd voor plattelandsontwikkeling. Twaalf jaar later

Tekst: Eva Prins

maakte hij de overstap naar Plan Nederland waar hij tot 2004 werkte als programmadirecteur. Hij verliet deze organisatie om in 2005 directeur te

‘Meindert is heel inspirerend. Hij heeft veel visie, maar

worden van Stichting Het Groene Woudt. Witvliet

blijft niet hangen in praten. Hij gaat het ook echt doen en

is getrouwd en vader van twee zoons.

durft daarbij risico’s te nemen.’ Marleen Hasselerharm, programmadirecteur ICS en oud-collega bij Plan Nederland.

104

QPQ | 2 • 2011

Over Stichting Het Groene Woudt (SHGW) Dat is de core business van SHGW is plattelandsontwikkeling in ontwikkelingslanden en dan op een bedrijfsmatige en innovatieve manier.

Een manier die goed is voor mens en milieu en waarbij de hele keten,van boer tot consument, betrokken wordt. De stichting is actief in Tanzania (o.a. bosbouw en melkveehouderij) en Kenia (o.a. bosbouw, houtskoolfabriek), Indonesië (o.a. biologische groene thee) en India (o.a. koffieverwerking en appelproductie). Daarnaast stond SHGW in Nederland aan de wieg van de Stichting Sociaal Ondernemerschap én QPQ.

‘Onder zijn leiding heeft SHGW ongelofelijk veel tot stand gebracht en een grote invloed gehad op de sector. Niet geven, maar investeren in zichzelf bedruipende ondernemingen – deze aanpak maakt steeds meer opgang in ontwikkelingssamenwerking en daar is Meindert één van de belangrijkste motoren van geweest.’ Gert van Dijk, hoogleraar Social Venturing Economics en lid van de raad van advies van SHGW.

Meindert is een enorme optimist en heel gedreven.

Hij ziet geen obstakels, maar denkt in oplossingen.

Zijn motto: het kán wel en dat gaan we laten zien Marleen Hasselerharm

‘Sociaal ondernemen in economisch sterke landen is niet zo moeilijk, maar sociaal ondernemen in situaties van extreme armoede en uitsluiting, dát is een ander verhaal. Daarin is Meindert een enorme voor-

‘Hij heeft laten zien dat het rendeert om

trekker en vernieuwer geweest.’ Fons van der Velden, directeur van

in ontwikkelingslanden te investeren en

Context, international corporation en samenwerkingspartner.

te ondernemen, met gebruik van hele innovatieve technologieën. Daarmee heeft hij veel mensen de ogen geopend, hier én daar.’ Wim van den Berg, directeur en mede-eigenaar van Van Amerongen BV, samenwerkingspartner.

105

Favoriete boeken van...

Titel & schrijver:

Titel & schrijver:

Titel & schrijver:

Elementaire deeltjes

De kracht van het nu

Boeddhisme voor moeders

Michel Houellebecq

Eckhart Tolle

met schoolgaande kinderen Sara Napthali

Favoriete boek van:

Favoriete boek van:

Melle Daamen

Nicolette Mak

Favoriete boek van:

Marieke Westra ‘Eigenlijk alles van Michel Houellebecq, maar vooral Platform en Elementaire deeltjes.

geïnspireerd is De kracht van het nu van

Houellebecq laat een tijdsbeeld zien waarin hij

Eckhart Tolle. Blijf bij jezelf. Je hebt niet veel

wederkerig contact met kwetsbare groepen,

een aantal jaren vooruit loopt, maar dichtbij

nodig om gelukkig te worden. Vertrouw erop

dat is mijn droom. Veder is daarbij mijn

de tijdgeest blijft. Ik vind het heel knap dat hij

dat de dingen gebeuren zoals ze moeten

vehikel. We zijn nu in de periode waarin we

hoofdpersonen creëert waarmee je je op de

gebeuren en laat je niet leiden door angst.

vormgeven waartoe wij als Veder op aarde

een of andere manier kunt identificeren. Dit

Dat is een mooie boodschap. In mijn leven

zijn. Door al die ambities heb ik soms de

is vooral knap omdat zijn hoofdpersonages

zijn steeds weer mooie kansen op mijn pad

neiging mijn gedachten en ideeën hierover

over het algemeen een onaangename kant

gekomen en ik heb ze altijd met beide handen

niet meer los te laten – ook niet als ik bij mijn

hebben: ze zijn zelfzuchtig en niet helemaal

gegrepen. Ik leef zo veel mogelijk in het nu.’

kinderen ben. Dit boek geeft mij concrete

‘Ik werk hard aan Theater Veder. Beter

oké. Ik raad mensen aan te beginnen met

tips hoe ik in het hier en nu kan blijven. Ik

Elementaire deeltjes. Alhoewel, veel vrouwen

haal immers de meeste voldoening uit mijn

die ik ken vonden dat boek zo onaangenaam

werk, wanneer het in balans is met mijn

dat ze stopten met lezen. Ik kan zelf in ieder

moederschap en spiritualiteit.

geval niet wachten tot zijn volgende boek uitkomt.’

106

‘Het boek dat mij het meest heeft

QPQ | 2 • 2011

Inspiratie

Titel & schrijver:

Titel & schrijver:

Titel & schrijver:

Omdat mensen er toe doen.

Zen and the art of motorcycle

Theorie U

Naar een economie voor

maintenance

Otto Scharmer

iedereen.

Robert Pirsig

Jurriaan Kamp

Favoriete boek van: Favoriete boek van:

Favoriete boek van:

Selma Steenhuisen

Wubbo Ockels

Brigitte Hoogendoorn

‘Mijn favoriete boek is Theorie U omdat ‘Een vader heeft zijn geheugen verloren en

het inzicht geeft in hoe ik als mens in een

maakt opnieuw kennis met zijn zoon en zijn

complexe omgeving kan werken en daar

ik tijdens mijn studie economie heb geleerd

verleden. Dit boek haalt je echt omhoog, het

het beste uit mijzelf kan halen. En dat ik en

over bedrijven en de rol van bedrijven in de

gaat over het abstractieniveau van dingen,

mijn plannen tegelijkertijd aansluiten bij wat

economie te eenzijdig was. Bovendien, en

het logische en holistische ten opzichte van

de omgeving echt nodig heeft. De auteur

dat is misschien nog wel belangrijker, besefte

het geheel. Het vertelt over hersencellen en

nodigde me uit om de wereld op een andere

ik dat ik dat wat ik had geleerd, beschouwde

hersenen, mieren en mierenhopen, mensen

manier te zien. Dat je bijvoorbeeld een

als “de waarheid”. Dit boek laat zien dat er

en maatschappij.’

probleem soms even moet laten bestaan,

‘Dit boek heeft me doen beseffen dat wat

meer is dan groei, winst, groter en meer. Het

dus niet meteen van A naar B moet gaan. Dat

belicht niet alleen de rol van schulden, geld

je eerst met meerdere mensen erover moet

als doel en de beperkte aansprakelijkheid

nadenken om tot een betere oplossing te

van bestuurders maar laat vooral ook

komen. Oplossingen die beter zijn voor de

alternatieven zien. Misschien niet allemaal

lange termijn en niet voor de snelle winst. En

haalbaar en realistisch, maar zeker inspirerend.

dat je naast je professionele achtergrond juist

Dat alles in korte heldere stukjes die je mag

ook je intuïtie in dit proces moet betrekken.

verwachten van een voormalige chef van de

Sociaal ondernemers acteren in een veld

economieredactie van NRC Handelsblad.’

met veel problemen en stakeholders. Om succesvol te zijn en te blijven, gaat het er juist om in deze complexe situaties jezelf te blijven uitvinden, anders overleef je het niet. Dit boek kan nieuwe inzichten opleveren.’

107

108

QPQ | 2 • 2011

interview

De vrolijke impact van een ruimtelijke blik

Decennia geleden voer Wubbo Ockels als eerste Nederlandse astronaut door de ruimte. De impact van die reis laat nog altijd sporen na. Sporen die hebben geleid tot het nieuwe initiatief van Ockels, hij wil met zijn Happy Energy alle problemen positief aanpakken en omvormen tot oplossingen. ‘Gelukkig hebben we nu de mogelijkheden en de kennis om het anders te doen, dus eigenlijk zitten we in een win-winsituatie.’ Tekst: Willemijn van Benthem | Fotografie: Marius Roos

109

Wubbo Ockels doet de deur open van het statige grachten-

kant, biedt koffie aan in zijn vergader- ofwel televisiekamer.

huis in het centrum van Amsterdam. Hier woont hij en houdt

Dat koffie zetten lukt niet in één keer. Een astronaut die een

hij kantoor. Hij vertelt dat hij zijn villa in één van de duurste

simpel Nespresso-apparaat niet begrijpt? Hij grijnst. Wubbo

gemeentes van Nederland heeft verkocht, net als zijn vier auto’s

Ockels, hoogleraar aan de TU Delft en aan de Universiteit van

– alle bijzondere exemplaren. De zestiger lijkt steeds efficiën-

Groningen, begint meteen over zijn nieuwe initiatief Happy

ter te worden. Hoewel hij geen haast uitstraalt, heeft hij niet

Energy. Hij pakt zijn laptop erbij, waar achterop een sticker van

alle tijd van de wereld. Er moet nog zo veel gebeuren. Zo belt

de NASA is geplakt.

tijdens het interview een journalist van RTL Nieuws, die hem

Ockels praat gemakkelijk en steekt als vanzelf van wal. Dat we

een dag eerder had geïnterviewd. Het ging over SolaRoad, een

na de industriële revolutie als een bulldozer door de natuur zijn

fietspad dat stroom opwekt door geïntegreerde zonnecellen.

gegaan. Dat dát de mensheid een enorme expansie heeft opge-

Toen hij ’s avonds de uitzending bekeek, kwam Ockels hele-

leverd en veel groei en verbeteringen, maar dat tegelijkertijd de

maal niet meer in het item voor. Tegen de journalist aan de

natuur buitenspel werd gezet. ‘En die natuur slaat nu terug.’

andere kant van de mobiele lijn is hij kortaf en duidelijk. Dit

Hij glimlacht om te duiden dat hij de natuur wel begrijpt, en

is niet de bedoeling, hij gaat niet zomaar tijd investeren als ze

draait zijn laptop om. ‘Gelukkig hebben we nu de mogelijkhe-

er toch niets meer doen. En al helemaal niet– zegt hij – als ze

den en de kennis om het anders te doen, dus eigenlijk zitten we

maar één kant van de zaak belichten. De negatieve kant. ‘Dat

in een win-winsituatie.’ Hij verwacht zelfs de opkomst van een

is niet journalistiek’, zegt hij. ‘Dat is sensatie.’ Na wat gesputter

nieuwe cultuur en besloot daar een naam aan te geven ‘die past

aan de andere kant van de lijn, hangt hij op. De teleurstelling

bij alle aspecten die daarin zitten.’

op zijn gezicht blijkt een diepere laag te hebben. ‘Nederland is

Zo koos hij bewust niet voor het woord duurzaam. ‘Dat is

een meningenland, geen kennisland.’ En over dat fenomeen is

een te moeilijk begrip.’ Dus - hij klikt de website aan - ‘noem

hij zeer somber, wat ons land betreft.

ik het Happy Energy. Dat is een label dat je ergens aan toe kunt voegen als credential.’ Het onderschrift luidt: ‘Movement

Duurder is beter Het gesprek begint vrolijk, hij toont zich van zijn charmante

110

QPQ | 2 • 2011

for a happy world’. Het logo van het label is een blauwe aarde met een gele bloem erop. Op zijn revers zit precies zo’n speldje

Er zijn genoeg mensen die het leuk zouden vinden om elektrisch te rijden, maar ze weten niet waar en hoe ze zo’n auto moeten kopen geprikt. ‘We willen dat als een peace-symbool overal neerzet-

lucht, geen leven. Die ruimte is bedreigend voor ons. En onze

ten. Het moet een nieuwe mode worden, mensen moeten door-

aarde, met al het leven dat er is, wordt beschermd door slechts

krijgen dat het nuttig is.’ Hij verduidelijkt dat Happy Energy

een dun laagje atmosfeer. Dat is alles.’ Hij schrok toen hij het

niet alleen een organisatie, maar daarnaast een instelling is.

zag, realiseerde zich welke risico’s we nemen door onzorgvuldig

‘Daar bedoel ik ook ons mee, want ik vind het net zo goed

met dat dunne beschermlaagje om te springen. ‘Als je met een

Happy Energy als jij mij stralend aankijkt en we doorkrijgen dat

schip op de oceaan vaart, denk je drie keer na voordat je daar

wij kunnen samenwerken, dat is Happy Energy.’

zo mee zou omgaan. Je wil toch geen risico lopen dat je boot

Hij is klaar met het gezeur dat beter leven een duurder leven

zinkt?’ Dat kan beter, denkt hij, veel beter. ‘Ik heb de kans om

is. ‘Natuurlijk is het duurder, want rommel ís goedkoop. Wees

iets te betekenen en kan dat doen, gedeeltelijk door mijn ruim-

er trots op dat we ons dat kunnen permitteren.’ Volgens Ockels

tevaartervaring en door mijn talenten.’

gaan we meer terug naar de basis en worden we daar ook geluk-

Dat Ockels geen wartaal uitslaat, moge duidelijk zijn. Er zijn

kiger van. ‘We gaan ons bezighouden met bijvoorbeeld het

genoeg wetenschappelijke resultaten die aantonen dat fossiele

opwekken van energie omdat we die nodig hebben. Dus op een

brandstoffen schaars worden, de poolkappen smelten en de

mooie warme dag slaan we die warmte op en waarderen we die

wereld overbevolkt raakt. En toch is het lastig om echt actie

ook veel meer.’

te ondernemen. ‘Mensen zien zelf niet direct een alternatief.

Er zijn er genoeg die het leuk zouden vinden om elektrisch te

Slechts een dun laagje De gedrevenheid en de happy energy van Ockels zelf werken aanstekelijk. Deze van oorsprong wis- en natuurkundige ziet het inmiddels als ‘zijn missie’ om de aarde een handje te

rijden, maar ze weten niet waar en hoe ze zo’n auto moeten kopen. De regering speelt een grote rol in het aanbieden, maar er heerst ook veel onbegrip.’

Hij gaf laatst een lezing over het installeren van zonnepanelen.

helpen. In een eerder interview vertelde hij dat hij geraakt was

Aan de zaal had hij gevraagd wie dacht een installateur nodig

door de blik op de aarde vanuit de raket waarmee hij door de

te hebben om dat aan te sluiten. Negentig procent van de zaal

ruimte vloog. Dat klopt nog steeds. ‘In de ruimte is het zwart

stak een hand op. Hij lacht smalend. ‘Zonnepanelen zet je in

en tweehonderd graden onder nul. Daar is geen zuurstof, geen

framepjes los op het dak en dat verzwaar je met een tegel.’ En

111

Over Wubbo Ockels Wubbo Ockels (1946) studeerde cum laude af in natuurkunde

spreekuur begon. Een week later werd hij geopereerd. ‘En dan te bedenken dat ze het in België veel drukker hebben dan in

en wiskunde. Hij werd als buitengewoon hoogleraar door de

ons land! Maar daar zijn ze eigen baas, voelen ze zich verant-

ESA (European Space Agency) geselecteerd mee te werken

woordelijk.’

aan een samenwerkingsproject van de ESA en NASA. Na een astronautenopleiding in Amerika, mocht hij als eerste en enige Nederlander op ruimtevlucht met de Spaceshuttle Challenger.

Schoon neo-kapitalisme Hij hoopt dat Nederland bijtijds bij zinnen komt, vooral nu

Tijdens die vlucht was hij verantwoordelijk voor de meetapparatuur.

de Verenigde Staten en China ons - Europa - rechts inhalen op

Tegenwoordig is Ockels hoogleraar Duurzame Technologie

het gebied van duurzaamheid. ‘Ik denk dat er een hausse komt

(Aerospace Sustainable Engineering and Technology) aan de TU

uit die landen, vergelijkbaar met de populariteit van de mobiele

Delft en als bijzonder hoogleraar verbonden aan de Rijksuniversiteit

telefonie. Er zijn zulke fantastische ontwikkelingen, zoals voor

Groningen. Hij is getrouwd, heeft twee kinderen en twee

voedselproductie: veel vriendelijker en efficiënter.’ Maar dan

kleinkinderen.

moet Nederland actie ondernemen om niet de boot te missen.

Ockels was kort geleden in Delhi, vijftien jaar na zijn laatste bezoek aldaar. De eens zo smerige Indiaase stad was brandschoon. ‘Groene lanen, geen luchtvervuiling...’ Vier jaar gele-

het aansluiten op je eigen elektriciteitsnet is ook geen kunst,

den besloot een aantal grote bedrijven gezamenlijk de Indiase

zegt hij. Hij somt op: ‘Snoertje uit het grijze kastje, plugje erin,

staat aan te klagen wegens slechte regelgeving. ‘Ze gingen tot

kastje binnen leggen, gat boren, snoer met stekker uit het grijze

aan de Hoge Raad en wonnen. In vier maanden tijd waren alle

kastje in een stopcontact...Niemand weet hoe simpel het is.’

bussen, taxi’s en riksja’s omgebouwd en rijden ze op compressed natural gas.’

Bureaucratisch meningenland Hij kijkt weer serieus. Dat niemand het weet, ligt aan de hui-

Station tussen de ronkende dieselauto’s. ‘Wij hebben een grote

dige mentaliteit in ons land. Nederlanders zijn niet trots op

bek, maar doen niks en zijn inmiddels smeriger dan een miljoe-

kennis, zegt hij. ‘Wij zijn een meningenland en dat is gevaar-

nenstad als New Delhi.’

lijk.’ Volgens hem wordt het onderwijs als steeds minder waar-

Het is laksheid, zegt hij, en lafheid. ‘Wij zijn zo bang om ons

devol gezien en tegelijkertijd bescheidenheid schaarser. ‘Ons

hoofd boven het maaiveld uit te steken.’ En daarbij werkt onze

budget voor onderwijs is bijna het laagste van Europa.’

economie niet mee. ‘Grote, beursgenoteerde bedrijven worden

Het zit ‘m, zegt Ockels, in de flexibiliteit, of eigenlijk in de

gestuurd door het geld waarvan niemand weet waar het van-

inflexibiliteit van organisaties in ons land. ‘Alles wordt via

daan komt. Daar zit geen enkele verantwoordelijkheid meer.’

procedures bestuurd, dankzij alle managementlagen die zijn

Volgens Ockels hebben we een volgende fase nodig, waarbij we

ingebouwd. Je wordt niet goed van de bureaucratisering die

teruggaan naar verantwoordelijkheidskoppeling. Hij noemt dat

in Nederland heeft plaatsgevonden. Allemaal mensen die geld

neo-kapitalisme. ‘Als je geld investeert, blijf je verantwoorde-

kosten, aandacht vragen en remmend werken.’

lijk voor de consequenties. CEO’s moeten niet als enige taak

Laatst nog maakte hij het aan den lijve mee, toen hij in Zuid-

112

Eenmaal terug in Amsterdam, stond Ockels op het Centraal

hebben de winst voor de aandeelhouders zo groot mogelijk te

Afrika door zijn rug ging en ineens niet meer kon lopen. Ze

maken.’ Hij zou willen dat de VN en het IMF daar achteraan

wilden hem daar opereren, maar hij ging liever naar huis voor

zouden gaan. ‘Er moet een nieuwe ethiek komen. Al Gore heeft

een second opinion. Toen hij met een Amsterdams ziekenhuis

het op de kaart gezet, maar geen oplossingen aangedragen.’ En

belde, kwam hij niet verder dan de eerste juffrouw aan de balie

vooral Nederland heeft zoveel kansen, zegt hij. We bulken van

die vertelde dat hij – als het echt zo urgent was – maar naar

het geld en hebben het oranjegevoel om gezamenlijk iets aan

112 moest bellen. Ze had niet door dat dat alleen in Nederland

te pakken. ‘Groen moet mode worden. Zichtbaar, aansteke-

werkt. In ieder geval kon er op dat moment geen specialist naar

lijk, stimulerend, over the top...’ Ockels kijkt naar buiten waar

de röntgenfoto’s kijken. ‘Die ongelooflijke domheid die is ont-

toevallig net de Tesla langsrijdt, de elektrische sportauto. Hij

staan door bureaucratie.’ In België had hij meteen contact met

lacht breeduit. ‘Mooi hè, daar, aan de overkant, kan hij gratis

een chirurg die hem inderdaad aanraadde naar huis te vlie-

tanken. Wie wil dat nou niet?’ Ockels heeft zelf genoeg Happy

gen en zich maandagochtend bij hem te melden, nog voor het

Energy. ◆

QPQ | 2 • 2011

113

DEZE ARTIEST IN UW HUISKAMER? Breng met uw vrienden â‚Ź500 bij elkaar op AfricaUnsigned.com

qpq op kantoor

Koffie is onontbeerlijk tijdens kantooruren, maar zet dan op zijn minst fair trade koffie, zoals van Puro.

Alleen beschikbaar voor bedrijfsleven en horeca. De website alleen is al zo leuk. www.purocoffee.com

Je zit er – vaak – een hele dag, vijf dagen per week, dus waarom je kantoor niet zo aangenaam en innovatief mogelijk maken? En ook nog op manieren die simpeler zijn dan ze lijken.

Groen brengt rust, planten brengen zuurstof en maken het harde kantoorleven aangenaam. Julio Radesca zet planten centraal en maakt er prachtige en praktische groene bureaus van. Je waant je op dat tropische eiland.

Niet te veel wegdromen! www.julioradesca.com

Kantoor!

Een lamp die eruit ziet als hersenen. De Insight is een zeer energie-efficiënt en oogtrekkend en –strelend ontwerp van Solovyovdesign, www.solovyovdesign.by

Een alternatief voor de lawaaierige en ogendrogende airco op kantoor.

Door de kramieken tegels van Ecooler loopt koel water zodat – zelf vast te stellen oppervlaktes afkoelen. Dus zonder elektriciteit en nog prachtig om te zien ook. www.ecooler.yolasite.com

De kleur doet je er al aan denken, vaag, maar op het idee kom je niet. Pennen gemaakt van maïs? En de “composteerbare maïs kogelpen” is nog biologisch afbreekbaar ook. Van Ecobos. www.ecobos.nl

Dahaag, lease-auto. Hello, fiets. Want: gezonder. En: schoner. En dit fietswielontwerp is ook nog eens überdesign, om collega’s jaloers mee te maken. Terwijl je fietst, verzamel je energie voor als je meer aandrijving nodig hebt en je krijgt er ook informatie voor terug: over de weg, over luchtvervuiling en je fietsgewoontes. senseable.mit.edu/copenhagenwheel

Styling: Irene van Ophoven

115

Iedereen kan veranderingen realiseren

Ashoka geeft steuntje in de rug én biedt groot netwerk Ashoka is ’s werelds oudste en grootste organisatie voor sociaal ondernemerschap.

Begin 2010 werd in Berlijn het Europees Ashoka kantoor geopend, dat vooral inzet op het verspreiden van sociaal ondernemerschap in West-Europese landen, waaronder Nederland. Nederlands Ashoka coördinator Selma Steenhuisen ziet duidelijk veranderingen plaatsvinden én kansen ontstaan. ‘Maar er moet nog veel gebeuren voordat sociaal ondernemers die kansen daadwerkelijk grijpen.’

Tekst: Tekst: Noor Backers | Fotografie: Frank Groeliken

116

QPQ | 2 • 2011

117

Ashoka betekent letterlijk: het wegnemen van obstakels. De naam van de organisatie is een eerbetoon aan de Indiase leider Ashoka, die drie eeuwen voor Christus leefde. De organisatie Ashoka ziet hem als het eerste voorbeeld van een social innovator: hij zette zich in voor sociale welvaart en economische ontwikkeling. Geen vreemde naam dus voor een internationale organisatie die een sterke en dynamische “civil society” wil ontwikkelen door een goede infrastructuur te creëren voor sociaal ondernemers wereldwijd.

‘Iedereen moet in staat kunnen zijn sociale problemen te herkennen en aan te pakken. Daarin geven wij ondersteuning’, vertelt een bevlogen Selma Steenhuisen van Ashoka Nederland.

‘Onze kracht ligt in onze bijdrage aan het debat en het bij elkaar brengen van verschillende partijen. Daarom werkten wij bijvoorbeeld mee aan Socap Europe 2011.’

Voor elk probleem een oplossing Steenhuisen vertelt hoe ze voor welke sociaal ondernemers kiezen: ‘Wij zoeken altijd naar die mensen die met hun visie en bevlogenheid innovatieve oplossingen bedenken voor urgente sociale problemen die uiteindelijk ook het beleid en systeem van een maatschappij veranderen. Dat zijn de sociaal ondernemers die wij ondersteunen.’ Ashoka biedt de door hen geselecteerde sociaal ondernemers toegang tot hun grote netwerk waarin veel kennis en ervaring zit. Financiële ondersteuning is daaraan ondergeschikt in Europese landen, in ontwikkelingslanden speelt geld in de startfase een grotere rol.

‘Voor sociaal

ondernemers levert een Ashoka Fellowship, naast een financiële bijdrage, bovendien professionele ondersteuning en mediaaandacht op. En investeerders zien het als een goede garantie.

Alleen met een goed idee met sociale impact, ondernemerskwaliteiten, creativiteit en toewijding word je een Ashoka Fellow.

Het is een strenge selectie, maar daarmee filteren we de goede ondernemers eruit die ons volste vertrouwen verdienen. Na tien jaar is 93 procent van de door ons ondersteunde Fellows nog altijd actief en succesvol. Enkele voorbeelden zijn Jeroo Billimoria van Aflatoun en Dennis Karpes van dance4life.’

Verbeterpunten en kansen Tot zes jaar geleden lag Ashoka’s focus op het stimuleren van sociaal ondernemerschap in ontwikkelingslanden. Sindsdien ondersteunt zij ook sociaal ondernemers binnen rijkere landen, zoals Europa. ‘Meerdere personen hebben de afgelopen vijftien jaar geprobeerd het gedachtegoed van Ashoka in Nederland te introduceren, maar zijn daarin niet goed geslaagd. Van oudsher staat Nederland internationaal bekend om haar ondernemende geest, maar dat viel voor het sociaal ondernemersklimaat tegen.

De precieze oorzaak is niet duidelijk, maar er zijn wel enkele

118

QPQ | 2 • 2011

Van oudsher staat Nederland internationaal bekend om haar ondernemende geest, maar dat viel voor het sociaal ondernemersklimaat tegen zaken die een rol hebben gespeeld.’

Volgens Steenhuisen heerst momenteel een positievere kijk

en verandering in een maatschappij heb je meerdere geschikte mensen nodig die wij actief om ons heen verzamelen. Hoewel

op sociaal ondernemerschap in ons land. ‘Ik zie dat er meer

in Nederland nog niet heel veel sociaal ondernemers zichtbaar

over wordt gesproken door burgers en overheid. Er verschijnen

zijn, zijn ze er wel degelijk.’ Ook vindt Steenhuisen dat al te

boeken over het onderwerp en er worden steeds meer opleidin-

lang wordt gediscussieerd in Nederland over de definitie van

gen gestart op dit terrein. En natuurlijk bestaat het blad QPQ

een sociaal ondernemer. ‘Laten we gewoon doén, dan kristalli-

nu! Toch kan en moet er in Nederland nog veel verbeteren, we

seert zich dat vanzelf uit.’

lopen achter op andere Europese landen. De bekendheid met sociaal ondernemerschap moet groter worden, het hobby-ima-

Financieel onafhankelijk

go verdwijnen. Daardoor zal het aantal sociaal ondernemers

Ashoka heeft een Support Network van ondernemers die

groeien en zal de in verhouding grote hoeveelheid adviseurs

gedurende drie jaar op persoonlijke titel 10.000 euro per jaar

afnemen. Ook waren in de afgelopen jaren de business-model-

betalen en één of meer Fellows als mentor begeleiden: voor per-

len nog volop in ontwikkeling. Het was nog geen gesneden

soonlijk en economisch advies en het aanbieden van hun net-

koek voor de meeste sociaal ondernemers, die vaak eerder met

werk. Ook schenkingen van welgestelde families en fondsen van

een sociale achtergrond starten dan met een economische.

bedrijven zorgen voor inkomsten. Zo beheert Ashoka Duitsland

Daarnaast zien we de effecten van bezuinigingsmaatregelen in

voor Siemens hun fonds voor technische innovatie.

onze welvaartstaat, zoals minder subsidies, fondsen en investe-

De organisatie ontvangt principieel geen subsidies van over-

ringen. Dat biedt juist nú in Nederland kansen voor de groei en

heden, maar ook niet van oliemaatschappijen en alcoholprodu-

populariteit van het sociaal ondernemerschap. En dus ook voor

cerende bedrijven. ‘Dat zou een te groot spanningsveld ople-

Ashoka om hier onze ideeën van de grond te krijgen.’

veren. Alleen met een hybride business model kunnen wij, net als onze sociaal ondernemers, onze plannen financieren. Teveel

Inspirerende voorbeelden

leunen op een van je peilers (subsidie, giften, fondsen en je

De groei en ontwikkeling van Ashoka in Nederland gaat

commerciële product) is te riskant. Onze Fellows maken soms

licht maar gestaag. Het is niet het streven van de organisa-

wel gebruik van financiering vanuit overheidssubsidies. Zolang

tie om meteen tientallen Fellows in Nederland te begeleiden.

dat een klein gedeelte is en niet structureel, vinden we dat geen

Natuurlijk, het kan altijd sneller, maar Steenhuisen is realis-

probleem.

tisch. ‘We zijn een klein land waar we in de beginfase zoekende

De afgelopen dertig jaar heeft Ashoka bewezen dat deze aan-

zijn naar de beste weg die past binnen het Europese Ashoka-

pak werkt. Binnenkort wordt het dertigjarig jubileum gevierd

beleid. Dat betekent dat we goede en inspirerende rolmodellen

met een grote bijeenkomst in Parijs, waar een groot deel van de

willen begeleiden. Voor uitbreiding van het aantal ondernemers

2700 internationale Fellows aanwezig is.’ ◆

119

Crowdfunding: Vele portemonnees maken licht werk Tekst: Paul Iske

Het is algemeen bekend dat de financie-

name voelbaar is bij ondernemers en start-

ring van vele maatschappelijk relevante zaken

ups die zich richten op de lange termijn en op

steeds lastiger wordt. De overheid moet

maatschappelijke waardecreatie.

(of zegt te moeten) bezuinigen op zaken

Deze ontwikkelingen stimuleren de opkomst

als cultuur, wetenschap en ontwikkelings-

van crowdfunding. Hieronder wordt verstaan:

werk. Daarnaast is het zo dat banken strenger

het ophalen van geld bij een (grote) groep

moeten (of zeggen te moeten) worden met

investeerders voor een gemeenschappe-

betrekking tot kredietverstrekking, wat met

lijk doel. Verschillende types kunnen daarbij worden onderscheiden. Er kan sprake van een lening, waarbij het geld aan het eind van de looptijd terugkomt, het verstrekken van eigen vermogen en een donatie. Bij crowdfunding speelt emotie vaak een belangrijke rol, een zekere verbondenheid met het doel waarvoor financiering wordt gezocht. Een ander aspect van crowdfunding is dat ondernemers doorgaans naast financieel kapitaal op zoek zijn naar intellectueel kapitaal dat investeerders inbrengen. Hier raakt crowdfunding aan

crowdsourcing: de ondernemer zoekt hulp bij de crowd.

Het is niet toevallig dat crowdfunding nu

“hot” is. De ontwikkeling loopt min of meer parallel aan die van sociale netwerken. Het idee dat mensen veel meer – en met name

online - met elkaar delen, gaat nu dus verder dan alleen het combineren en verspreiden van informatie. Mensen kunnen zich nu ook laten gelden door het trekken van de portemonnee. Het meest succesvolle crowfdunding platorm van dit moment is KIVA.org. Via deze

Paul Iske is Chief Dialogues Officer

Amerikaanse website kunnen ondernemers in

bij ABN AMRO en oprichter

ontwikkelingslanden wereldwijd leningen zoe-

van het Instituut voor Briljante

ken van mensen die maatschappelijke impact

Mislukkingen. Voor QPQ schrijft

nastreven. Wanneer de lening is terugbetaald,

hij columns over de veranderende

kan de investeerder het geld weer aan een

maatschappij.

120

QPQ | 2 • 2011

column

Het is niet toevallig dat crowdfunding nu ‘hot’ is. Het loopt parallel aan sociale netwerken andere ondernemer lenen. Op die manier kan

ren in ruil voor een klein aandeel in een onder-

hetzelfde geld meerdere – sociale - onder-

neming of in de winst ervan, is momenteel

nemingen helpen realiseren. KIVA.org heeft

in opkomst. Met name wanneer onderne-

inmiddels ruim 200 miljoen dollar aan leningen

mers op zoek zijn naar bedragen tussen de

bemiddeld, met elke negentien seconde een

5.000 en 100.000 euro wordt crowdfunding

nieuwe lening, ongeveer 3.000 nieuwe finan-

gezien als een mogelijk interessant alternatief

ciers per week en een terugbetaalpercentage

voor kredieten van banken of leningen van

van meer dan 98%!

de drie F’s (Friends, Family, Fools). Ook hier is

Voor verschillende doeleinden zijn verschil-

de betrokkenheid van de investeerder bij de

lende vormen van financiering denkbaar.

onderneming van groot belang. We spreken

Waar KIVA.org zich richt op leningen, zijn

dan ook van Return on Involvement in plaats

andere platforms bezig met nieuwe vor-

van Return on Investment. De ondernemer

men van donaties. Een mooi voorbeeld is het

krijgt overigens door deze wijze van financie-

CMM (Center for Molecular Medicine) van het

ren niet alleen toegang tot geld, maar ook tot

Karolinska Instituut in Stockholm, bekend

een zekere vorm van marktkennis en ambas-

van de uitreiking van de Nobelprijs voor de

sadeurs voor zijn of haar onderneming. Het is

geneeskunde. CMM probeert medisch onder-

dus uiteindelijk een combinatie van financieel

zoek te laten cofinancieren door het publiek.

en intellectueel kapitaal waarmee de onderne-

Voorbeelden van onderzoeksgebieden die

ming wordt gevoed.

het grotere publiek aanspreken, zijn reuma,

Dit is ook precies de kern van het zogenaam-

kinderkanker, malaria en anorexia. Via het plat-

de Impact Investing: in toenemende mate

form FundOfYou worden onderzoek, onder-

verlangen investeerders niet alleen een finan-

zoeker en donateurs aan elkaar verbonden,

cieel rendement, maar ook maatschappelijke

waarbij de communicatie niet via traditio-

waardecreatie. Het lijkt dus tijd voor nieu-

nele jaarverslagen en onderzoeksrapporten

we, hybride businessmodellen, waarin naast

verloopt, maar via weblogs, youtube-achtige

financieel kapitaal ook intellectueel en sociaal

filmpjes en koppeling met sociale media als

kapitaal een rol spelen. Onder andere aan de

Facebook. En Twitter.

Universiteit Maastricht wordt hier onderzoek

De derde vorm van crowdfunding, investe-

naar verricht.. ◆

121

eerlijk telen, eerlijk delen

koelverse vruchtensappen biologisch en fair trade

www.goedsap.nl meer info: 030 231 23 43

180º

Ik kwam uit bij waar ik altijd al mee bezig was Caroline van Eeuwijk (31) verruilde haar baan als juriste op een prestigieus advocatenkantoor voor het sociaal ondernemerschap.

Sinds ruim een jaar runt ze C.cosmetics & care, een winkel en schoonheidssalon waar uitsluitend natuurlijke cosmeticaproducten worden verkocht en gebruikt.

Tekst: Eva Prins | Fotografie: Frank Groeliken ‘Op mijn achttiende ontwikkelde ik een voedselallergie. Sindsdien ben ik me steeds meer gaan verdiepen in gezond leven: biologisch eten, goede lichamelijke verzorging.

ik vond dat ik móest doen.

Ik kwam uit bij waar ik altijd al mee bezig was: gezondheid, lichaamsverzorging, voeding. Ik wilde anderen in mijn passie en

Ik ging rechten studeren en kon aan de slag bij een prestigieus,

­kennis laten delen. Zo ontstond het idee voor een schoonheidssalon

internationaal kantoor. Na drieënhalf jaar werd mij gevraagd waar

waar met natuurlijke producten wordt gewerkt. Mijn eigen schoon-

ik me in wilde specialiseren. Toen realiseerde ik me: dit wil ik niet

heidspecialiste was razend enthousiast en wilde graag meedoen. Toen

langer. Hier ligt mijn hart niet. Kort daarna heb ik ontslag genomen.

ben ik er echt voor gegaan. Dat vond ik nog best eng. Ik gooide toch

Moeilijk vond ik dat niet. Ik had wat spaargeld en was er van over-

alles overboord, maar ben heel blij dat ik de sprong heb gewaagd.

tuigd dat er wel iets anders zou komen.

Nu doe ik wat ik echt leuk vind: zélf maatschappelijk verantwoord

In eerste instantie oriënteerde ik me op een functie in het bedrijfs-

ondernemen.’ ◆

leven, liefst bij een maatschappelijk verantwoord bedrijf. Maar een gesprek met ‘wandelcoach’ Xandra van Rhee opende mijn ogen. Zij liet mij nadenken over wat ik echt graag wílde doen, in plaats van wat

Wil jij ook je verhaal vertellen? Mail naar: petra@qpq-magazine.nl

123

Met zijn allen drukken we de verkoopprijs

Twee miljoen duurzame Nederlanders maken het verschil 124

QPQ | 2 • 2011

TBI: klimaat

Zoeken naar het kantelpunt om Nederland nou echt eens duurzamer te maken. Want dat er wat moet gebeuren, is een feit, zegt directeur Marjan Minnesma van actieorganisatie Urgenda. ‘Onder experts is dit al geen discussie meer.’ En Minnesma zoekt het in directe en praktische oplossingen. Samen sneller duurzaam is het motto van Urgenda.

Met koplopers uit heel Nederland zorgt ze onder meer voor elektrisch vervoer, zonne­panelen en duurzame bouwprojecten. Krachtenbundeling maakt duurzaam betaalbaar, onder­ nemen is de sleutel voor het succes.

Tekst: Jolanda Breur | Fotografie: Frank Groeliken

Wanneer onze samenleving binnen tien jaar kantelt, kunnen we het tij nog keren. Het gaat namelijk niet goed met onze planeet, zegt directeur Marjan Minnesma van actie-organisatie Urgenda. ‘Doordat de aarde opwarmt, slinkt wereldwijd de watervoorraad en komen grote gebieden zonder te zitten.

Daar kunnen bewoners geen voedsel meer verbouwen. Ze zullen wegtrekken, op zoek naar waterrijke gebieden zoals dat van ons. Olie wordt schaars en het gaat straks niet meer om vraag en aanbod, maar om uitruilen.’ De wereld wordt er volgens haar niet stabieler op en strijd om water en vruchtbaar land zal losbarsten. Onder experts is dit al geen discussie meer, vertelt ze. ‘Sommige wetenschappers worden zelfs recalcitrant en willen in actie komen, omdat de urgentie niet doordringt bij de goegemeente. Als samenleving omschakelen van fossiele naar duurzame brandstof – dé oplossing - doe je niet in één dag. En dan heb ik het nog niet over andere ecosystemen die we onherstelbaar beschadigen door boskap, grondstofdelving en het leegvissen van zeeën. We zouden alles moeten hergebruiken, Cradle to Cradle.’

Niet doemdenken Maar, haast Minnesma zich te zeggen, we willen niet te veel doemdenken, we willen vooral doen. Urgenda probeert Nederland sneller te verduurzamen door samen met particulieren, bedrijven, overheden en organisaties te innoveren.

Een kantelende samenleving volgt dan vanzelf. Tenminste, als zo’n twee miljoen Nederlanders echt duurzaam gaan denken

125

Hoe het begon Toen Marjan Minnesma en Jan Rotmans vier jaar geleden hun

projecten willen we laten zien dat duurzaamheid meer is dan geitenwollen sokken en een spaarlamp. Het gaat niet alleen om

verhaal over het kantelen van systemen in NRC geplaatst zagen,

techniek, maar ook om gedragsverandering, andere vormen

kregen ze duizenden reacties. ‘Boeren, CEO’s van banken, allemaal

van wonen, mobiliteit en vrijetijdsbesteding.’

wilden ze weten wat we ermee gingen doen’, vertelt Minnesma.

‘En toen ging het snel.’ Ze lanceerden Urgenda. ‘Ik werkte op het onderzoeksinstituut voor transities van de Erasmus Universiteit,

Prijs drukken Eén van deze projecten is Duurzaam Texel. Het eiland wil

waar Jan directeur was. Leuk, die onderzoeken en proefschriften,

binnen tien jaar in zijn eigen energiebehoefte kunnen voor-

maar ik wilde dat er echt iets veranderde.’ Duurzaamheid liep

zien en het toerisme op duurzame leest schoeien. ‘Ze willen

toen al jaren als rode draad door haar carrière. Ze studeerde

proeftuin zijn. Ondernemers als de visboer, de accountant, de

bedrijfskunde, filosofie en milieurecht en werkte in Oost-Europa aan

man van het vakantiehuisjespark, ofwel een doorsnede van de

projecten in energiebesparing en duurzame energie. Ook was ze

samenleving, hebben elektrische auto’s aangeschaft. Zij laten

campagnedirecteur van Greenpeace Nederland.

de 800.000 toeristen die jaarlijks op Texel komen, zien dat elektrisch rijden niet van morgen maar van nú is.’ De auto’s hebben kastjes die het rijgedrag registreren en het effect daarvan op de accu. ‘We willen weten hoe snel de accu veroudert, want die bepaalt voor bijna de helft de autoprijs. Hoe langer de accu

en handelen. Dit aantal is geen wilde gok. Minnesma en haar

meegaat, hoe goedkoper de auto.’

collega professor Jan Rotmans met wie ze Urgenda opricht-

Door zo veel mogelijk orders voor zonnepanelen te verzame-

te, baseren zich op de systeemtheorie. ‘Dit inzicht wordt ook

len, bedong Urgenda onlangs met de actie “Wij willen zon” een

gebruikt in de wiskunde en biologie. Een systeem kan een

scherpe aanschafprijs. ‘We plaatsten een order in China voor

zekere mate van chaos aan, bijvoorbeeld wanneer een groep

50.000 panelen. De klanten - particulieren, boeren, scholen en

leden een andere kant op gaat. Wordt deze groep te groot, dan

bedrijven - betalen nu een prijs die normaal alleen met subsidie

kantelt het systeem. Bij de omschakeling naar een duurzaam

haalbaar is. Zo laten we zien dat duurzame energie ook zonder

Nederland ligt het omslagpunt om en nabij de twee miljoen

die geldpot kan.’

landgenoten. Wanneer zij allemaal een elektrische auto nemen en overstappen op duurzame energie, volgt de rest vanzelf.’ Dit proces kun je niet sturen maar wel beïnvloeden, legt Minnesma

Allemaal duurzaam Urgenda is een stichting die zichzelf bedruipt zonder winst

uit. Urgenda laat met haar activiteiten de groep ‘duurzame

te maken. ‘We leveren concrete producten’, vertelt Marjan

Nederlanders’ groeien.

Minnesma. ‘Zo werkten we voor het Arena Stadion in Amsterdam een plan uit waardoor het in 2015 energieneutraal

Veertigjarige agenda Minnesma en professor Rotmans, hoogleraar duurzame tran-

126

draait. De Arena gaat dit uitvoeren.’

In 2008 haalde Urgenda een Noorse fabrikant van elektrische

sities en bestuurvoorzitter van Urgenda, inventariseerden in

auto’s naar Nederland die in serie produceerde. Amsterdam

2007 de Nederlandse duurzaamheidsprojecten. Minnesma:

nam tien auto’s af, Zaanstad vijf. ‘Toen ging de bal rollen. Er

‘We vroegen alle sectoren, zoals de bouw, mobiliteit en land-

verschenen oplaadpunten en we schreven bedrijven met grote

bouw, hoe Nederland er in 2050 uitziet. Toen hierop geen dui-

wagenparken aan. Met zijn allen drukken we de verkoop-

delijk antwoord kwam, hebben we met een aantal koplopers

prijs, was ons argument. Vijftig bedrijven doen nu mee aan de

een visie voor 2050 gemaakt. Vervolgens hebben we een agenda

inkoop. Daarnaast lobbyen we bij de overheid. Dat deden we

opgesteld voor de komende veertig jaar.’ Ieder jaar heeft een

om de wegenbelasting voor elektrische auto’s nog even op nul te

lijst met concrete actiepunten. Daar werken Urgenda of andere

houden en de luxebelasting eraf te krijgen.’ Daarnaast vergelijkt

partijen aan. ‘We beginnen bij de mensen met passie die hun

Urgenda offertes en houdt het de bedrijven op de hoogte over

nek durven uit te steken. De massa overtuigen, heeft geen zin.

elektrisch vervoer. Voor de netwerkfunctie vraagt ze hen een

Die volgt vanzelf.’

paar duizend euro in de pot te doen, als tegemoetkoming in de

Dit jaar moeten 10.000 elektrische auto’s en 10.000 elektri-

kosten. Grote bedrijven leveren expertise waar ook de kleinere

sche scooters in ons land rondrijden. Het actiepunt is nog niet

profijt van hebben. ‘Dit gaat de concurrentie voorbij, want we

afgevinkt op de website van Urgenda. Wel staat er een vinkje

hebben zowel DHL als TNT en ING als ABN Amro. Allemaal

voor “vijf icoonprojecten gestart”. Minnesma: ‘Met de icoon-

willen ze duurzaam.’ ◆

QPQ | 2 • 2011

Voor wie sociaal ondernemen nog klinkt als een gezellige geitenwollensokkenbende, heeft QPQ nog twee inspirerende voorbeelden gevonden van sociaal én innovatief ondernemerschap. Of, zoals Derk van Mameren zegt, een sociale onderneming begin je niet alleen om de wereld te verbeteren óf om geld te verdienen. ‘Beiden is beter.’

Tekst: Jolanda Breur

Snipperhout Het ís dat Nederland nog een flinke gasvoorraad heeft,

Wattnou Waarom geen winkel?, dacht Derk van Mameren toen hij een

anders hadden we hout allang als brandstof (her)ontdekt,

showroom wilde inrichten om energiebesparende oplossin-

meent Rogier van Dijk. Daarom verdwenen de houtsnippers

gen te etaleren. Hij kon er ook kantoor houden en zo de kosten

van zijn Drentse boomverzorgingsbedrijf naar Duitsland en

daarvoor dekken met inkomsten uit de winkel. Dus opende Van

Denemarken. De buren moeten het zonder goede infrastruc-

Mameren halverwege 2009 Wattnou in Rotterdam. Make&Co,

‘Houtsnippers moeten niet duurder zijn dan gas’

zijn adviesbureau voor duurzaam ondernemen, draaide toen al twee jaar op eigen kracht. ‘Laatst wilde een klant dubbel glas in het hele bedrijfspand, maar dat was te duur’, vertelt hij. ‘Om de stookkosten toch te drukken, adviseerden we voorzetramen in de algemene ruimten. En onlangs maakte ik een lichtplan voor

tuur voor gas doen en werken al jaren met houtverbrandingsinstallaties, vertelt hij.

Ze betaalden goed voor het restmateriaal van Quercus Boomverzorging, maar de opbrengst kon volgens hem beter door een eigen markt te creëren. Hij wil de snippers gebruiken waar ze geproduceerd worden, dus regionaal. Zo begon hij in 2008 met Snipperhout. ‘Ik kon middelen als vrachtwagens en bedrijfsruimte van Quercus gebruiken, wat voorkwam dat ik verlies draaide.’

een te verbouwen boerderij. Alles moest zo zuinig mogelijk.’

Voor deze adviezen heeft de besparingsspecialist geen winkel nodig, maar hij wil consumenten graag laten zien wat de moge-

‘Sociaal ondernemen is het geitenwollensokstadium ontgroeid’

Sinds anderhalf jaar is Snipperhout rendabel. Vorig jaar verkocht Van Dijk Quercus na 25 jaar, maar hij bleef eigenaar van

lijkheden zijn. ‘Een winkel is laagdrempelig en we hebben echt

de houtsnippers die het bedrijf produceert. Nog steeds gaat een

verstand van zaken. Klanten zien hier dat spaarlampen en het

groot deel de grens over, maar Nederland toont nu ook belang-

licht dat ze geven niet lelijk hoeven te zijn.’ Naast grote collec-

stelling. ‘De prijs moet wel gelijk zijn aan de gasprijs, er het

ties spaar- en ledlampen liggen deurborstels en “zuinig” speel-

liefst onder liggen.’ Inmiddels heeft Snipperhout vier verbran-

goed in de schappen.

dingsinstallaties en drie grote klanten in Drente en Groningen.

Wattnou werd al snel winstgevend. Van Mameren huurde er

De installaties zijn mobiel en dat maakt de werkwijze efficiënt.

daarom een kantoor bij en ‘groeide naar vijf man’. Duurzaam

In de zomer verwarmen ze zwembaden, in de winter een auto-

ondernemen met winst is volgens hem vooral mogelijk als je met

bedrijf en sporthallen. ‘De Oostenrijkers verwarmen Salzburg

grondstoffen werkt, zoals chocola of koffie. Maar hij verwacht

al voor dertig procent met biomassa. Zoiets zal hier niet snel

dat ook op andere plekken in de productieketen winstgevende

gebeuren met onze gasvoorraad.’ Toch wordt volop gezocht

concepten los te laten zijn. ‘Denk aan de eindgebruiker of de

naar nieuwe mogelijkheden. Van Dijk: ‘Zoals bermmaaisel.

duurzame kleding als Naturally Hema. Klanten moeten alleen

Niet geschikt als veevoeder door de verkeersverontreiniging,

van het vooroordeel af dat duurzaam lastig en onooglijk is.’ Een

maar wellicht een goede brandstof.’ ◆

sociale onderneming begin je volgens hem niet alleen om de wereld te verbeteren óf om geld te verdienen. ‘Beiden is beter.

En dat je zo winst kan maken, hebben wij al bewezen. Sociaal ondernemen is het geitenwollensokstadium ontgroeid.’ ◆

127

Het viel de reclamestudenten van de Rotterdamse Willem de Kooning Academie niet mee om het begrip ‘sociaal ondernemen’ concreet te krijgen. Maar hun campagnes doen een speels appèl op het verantwoorde­ lijk­heidsgevoel van menig burger.

Tekst: Jolanda Breur | Fotografie: Jecqueline Dersjant

128

QPQ | 2 • 2011

Wdka

Denk in ideeĂŤn, niet in media

Reclamestudenten stoeien met sociaal ondernemerschap

129

Deze campagne sluit mooi aan bij wat er nu gaande is binnen sociaal ondernemen; communiceren, het bouwen van communities en het samen oplossen van problemen waar weinig geld voor nodig is

Zwerver Piet deelt visitekaartjes uit bij universiteit en station. Het zijn eenvoudige, kartonnen kaartjes met daarop zijn adres ‘Vondelpark, bankje nummer drie’. Achterop staat een boodschap: als sociaal ondernemer zie jij kansen in maatschappelijke problemen. ‘Via de url die eronder staat komen bezoekers op deze pagina.’ Juliëtte laat met de beamer een landingspagina zien die lijkt op de homepage van het Vondelpark in Amsterdam. Zij en medestudent Vincent bijten als team het spits af in de Amsterdamse Hub. De reclamestudenten van de Willem de Kooning Academie presenteren hier hun campagnes die sociaal ondernemerschap bij jongeren op de kaart moeten zetten. Dat bleek na een rondvraag van QPQ onder hen hard nodig. Op deze pagina legt zwerver Piet uit wie hij is en wat sociaal ondernemen inhoudt. Hij weet dat zwervers een maatschappelijk probleem zijn, maar hij is niet de oplossing. Daarbij wil hij sociaal ondernemers wel helpen. Je zou hem een kantoor kunnen geven naast het bankje, een kartonnen doos. En dan de pers inlichten dat een zwerver zich aanbiedt om te werken. ‘Zo creëer je rumoer, want dit klopt niet met ons beeld van zwervers. En zo kun je ook bejaarden, krakers en Marokkaanse jongeren inzetten.’ Applaus volgt.

Je moet het zien Alwin en Guus zagen af van hun eerste opzet. ‘De foto’s waren zoekplaatjes, omdat er alleen de tekst onder stond ‘Sociaal ondernemen, je moet het zien’, aldus Alwin. ‘Het maatschappelijk probleem werd niet duidelijk. We hebben het slimmer aangepakt.’ De nieuwe campagne heeft het credo: Grote problemen vragen kleine oplossingen en de locatie: Madurodam. ‘Hier ligt een perfecte wereld, zonder sociale problemen’, vertelt Alwin. ‘We dachten aan kleine billboards, ook door onze vorige opzet met Je moet het zien. Mensen gaan beter kijken om te zien wat er op staat. Zo krijg je meer interactie.

En dan bijvoorbeeld foto’s van de vliegtuigjes in Madurodam erbij.’

‘Leuk om die billboards daar echt neer te zetten’, becommentarieerd QPQ’s hoofdredacteur Petra Kroon. ‘Hebben jullie nagedacht over hoe je hier aandacht voor krijgt?’

Alwin: ‘Daarvoor willen we een groter billboard neerzetten.’

Docent Bas Strunk vraagt naar de media. Kroon: ‘Je zou die billboards stiekem moeten neerzetten en dan BNN moeten meevragen.’

130

QPQ | 2 • 2011

Sociaal ondernemen heeft een slecht imago, is niet concreet en heeft geen gezicht

131

Nepbank ‘Sociaal ondernemen heeft een slecht imago, is niet concreet

Docent Strunk: ‘Ik zag veel teams zoeken naar voorbeelden, maar voordat je het weet, ben je als creatief team zelf sociaal

en heeft geen gezicht’, deelt student Igor mee. ‘Daar hebben

ondernemer.’ ‘Met voorbeelden maak je duidelijk waar het over

we iets aan gedaan.’ Hij en Ruben combineerden sociaal en

gaat’, reageert een student.

zakelijk in de Nieuwe Bank voor Sociale Zaken. Geen bank

Kroon: ‘Is het nog een brug te ver voor jongeren?’

die geld verstrekt, maar bankpassen rondstrooit bij scholen en

‘Als je lang hebt gestudeerd, wil je carrière maken en je stu-

uitgaansgelegenheden. Op de passen staat dat de vinder zijn

diekosten terugverdienen’, denkt Juliëtte. ‘Sociaal ondernemen

vondst online kan melden op denieuwebank.nl. ‘We zorgen voor

ligt dan niet voor de hand.’ Maar de campagne moest sociaal

rumoer en spanning. De vinders moeten een e-mail sturen met

ondernemen onder de aandacht brengen.

de melding en zo verkrijgen we hun gegevens. Dan volgt een

‘Je hoeft het niet te doen’, zegt de hoofdredacteur. ‘Zolang ze

direct mailing waarin hij bedankt wordt voor de sociale daad en

maar niet denken dat deze ondernemers geitenwollen sokken

dat er meer mensen zijn die rekening houden met zaken die niet

dragen.’

met geld te maken hebben. Op de site vinden ze profielen van rekeninghouders. Bijvoorbeeld van iemand die rekening houdt met geluk op de werkvloer.’ Bezoekers kunnen hun ideeën kwijt, anderen mogen daarop stemmen. En er vallen prijzen te winnen, zoals een kleine ondernemersbeurs. Daarnaast heeft het platform een informatieve functie.

‘Erg leuk,’ vindt Petra Kroon, ‘en een goede basis om uit te

En verzuipen Een student beaamt dat hij te lang heeft vastgehouden aan het wervingsidee.

Strunk: ‘Dan wordt het onderwerp te groot en verzuip je. Dat gebeurt vaak. De truc is om alle ballast van je af te schudden.’

Stefan en Pim is dat niet gelukt. ‘We gingen kopje onder,’

breiden. Deze campagne sluit mooi aan bij wat er nu gaande is

grinnikt Stefan, ‘en liepen vast op de doelgroep. We zagen jon-

binnen sociaal ondernemen; communiceren, het bouwen van

geren niet sociaal ondernemen en dachten aan een harde kern.

communities en het samen oplossen van problemen waar weinig

Jonge mensen die sociaal willen werken en bij grote concerns in

geld voor nodig is.’

dienst gaan. Zij kunnen daar het verschil maken. De rest volgt dan vanzelf. Maar Bas vond het te breed.’

Zoeken De teams hebben flink gestoeid met het thema, blijkt na

kiezen voor print als medium. ‘Ik dacht eerder aan een actie op

afloop van de presentaties. Igor en Ruben vonden niet genoeg

popfestival Lowlands, maar misschien heb ik geen zicht op de

voorbeelden van sociaal ondernemerschap om hun hele cam-

interesses van jongeren.’

pagne op te baseren. ‘En als je het breed houdt, dan is het weer

Media waren bij de briefing niet gegeven, protesteert een student.

te abstract.’ Ze losten het op door een zakelijk platform te com-

‘Bewust’, antwoordt Kroon. ‘Denk niet in media, maar in

bineren met een sociale inhoud.

132

Petra Kroon had niet verwacht dat de studenten nog zouden

QPQ | 2 • 2011

ideeën.’

Leven liefde lol

Goed en groen in Nijmegen

Tekst: Petra Wolthuis

133

e

k D j P

g c

m

l

o

R n

H

Q F

b

I

134

QPQ | 2 • 2011

Hotels in Nijmegen met

I LETS-Nijmegen e.o.

Q ORGA architect

The Green Key keurmerk:

Heyendaalseweg 107, 6524 SK Nijmegen

Javastraat 79, 6524 LX Nijmegen.

A Hotel Golden Tulip Val Monte:

www.letsnijmegen.nl

info@orga-architect.nl

Tel: 024-3225385

www.orga-architect.nl

Oude Holleweg 5, 6572 AA Berg en Dal (bij Nijmegen)

J WAAR Nijmegen

Tel: 024-6636354

info@goldentulipvalmonte.nl

Ziekerstraat 27, 6511LD Nijmegen

www.goldentulipvalmonte.nl

Info@ditiswaar.nl

Tel: 024–6842000

www.ditiswaar.nl

Dominicanenstraat 107, 6521 KB

Tel: 024-3233390

Nijmegen

B Bastion hotel Neerbosscheweg 614, 6544 LL Nijmegen www.bastionhotels.nl/nl/onzehotels/nijmegen Tel: 024-3730100

C Mercure Nijmegen Centre

R STUT Consult

info@stut-consult.nl

K Simon Lévelt Nijmegen Lange Hezelstraat 47, 6511 CC Nijmegen

www.stut-consult.nl Tel: 024-6636354

Nijmegen.lh@simonlevelt.nl

Stationsplein 29, 6512 AB Nijmegen www.mercure.com/nl/nederland/index.html Tel: 024-3238888

L Maharaja In de Betouwstraat 13, 6511 GA Nijmegen info@maharaja.nl

D Het Groene Hert

www.maharaja.nl

Burchtstraat 126, 6511 RK Nijmegen info@hetgroenehert.nl

M Politiek Kafee de Klinker

www.hetgroenehert.nl

Van Broeckhuysenstraat 46, Nijmegen

Tel: 024-3778212

Tel: 024-3605208

E Natuurlijke bakkerij Arend

N Bakkerscafé Brood op de Plank

Lange Hezelstraat 31, 6511 CB Nijmegen

Castellastraat 29, 6512 EV Nijmegen

www.bakkerarend.nl

(Op het Dobbelmanterrein, midden in

Tel: 024-3220652

Bottendaal) post@bakkerscafe.nl

F Meubelmakerij Fundi Gorterplaats 36, 6531 HZ Nijmegen

www.bakkerscafe.nl Tel: 024-8488560

info@meubelmakerijfundi.nl www.meubelmakerijfundi.nl

O Shakies Nijmegen Stationsplein 5c 6512 AB Nijmegen

G Kringloopwinkel Stichting Overal

www.shakies.nl

Bredestraat 52, 6542 SW Nijmegen www.overal.org Tel: 024-3771744

a P Natuurmuseum Nijmegen Gerard Noodstraat 121, 6511 ST Nijmegen

H Estafette Voeding Nijmegen

info@natuurmuseum.nl

Daalseweg 206, 6521 GR Nijmegen

www.natuurmuseum.nl

Nijmegenoost@estafette.org

Tel: 024-3297070

www.estafettewinkel.nl Tel: 024-3607576

135

Vervoer/Mobiliteit:

voer van grote pakketten.

Fietsdiensten.nl

info@velocity.nl

Deze bakkerij gebruikt geen conserverings-

Fietsdiensten.nl is een ideële onderneming

www.velocity.nl

middelen en chemisch-synthetische kleur-,

die het gebruik van de fiets voor het ver-

Tel: 024-3244990

geur- en smaakstoffen. Daarnaast wordt bij

voer van goederen en personen wil bevorderen. Fietsdiensten.nl is per 1 september

E Natuurlijke bakkerij Arend

de productie geen gebruik gemaakt van che-

Taxibedrijf Munckhof

mische bestrijdingsmiddelen.

2004 gestart met een fietskoeriersdienst

In Nederland heeft taxibedrijf Munckhof

tussen Arnhem en Nijmegen. De onderne-

diverse vestigingen. Eén daarvan in

ming organiseert ook evenementen zoals

Nijmegen. Sinds 2010 rijden daar van deze

Fundi (dat betekent vakman/-vrouw in

Nieuws op wielen waar de fiets en fietser

zeven taxi’s op aardgas en ze zijn te her­

Swahili) maakt onder meer kasten, tafels,

een belangrijke rol spelen. Andere initia-

kennen aan de sticker die dat nog extra

stoelen van Europees hout in plaats van tro-

tieven van Fietsdiensten.nl: mobiliteitsde-

benadrukt: ‘Deze taxi rijdt op aardgas’.

pisch hardhout. Meubels en keukens worden

batten en de jaarlijkse fietsmarkt Fiets &

info@munckhof.nl

afgewerkt met natuurlijke oliën, lakken en

Fun in Nijmegen. Directeur-eigenaar Jos

Tel: 024-3244990

wassen.

laten zien dat de fiets ook hip, cool en sexy

Overnachten:

Magasens

kan zijn.”

Hotels met The Green Key keurmerk

F Meubelmakerij Fundi

Sluijsmans: ‘Ik wil met deze evenementen

Deze ecolife-style winkel - e-shop - verkoopt

info@fietsdiensten.nl

Hoe kom je erachter welk hotel duurzaam

milieu­v riendelijke, duurzame kleding en

www.fietsdiensten.nl

en milieuvriendelijk is? Zelden aan de bui-

cosmetica.

Tel: 06-30014801

tenkant van het gebouw. Gelukkig is er The

Info@magasens.nl

Green Key (voorheen de Milieubarometer)

www.magasens.nl

De Poëziekoerier

die keurmerken verstrekt aan hotels die

G Kringloopwinkel Stichting Overal

Een gedicht gebracht en voorgedragen door

duurzaam en maatschappelijk verantwoord

de Poëziekoerier is een romantisch en per-

ondernemen. Hotels met dit keurmerk gaan

De winkel bestaat sinds 1975 en heeft als

soonlijk cadeau. Het gedicht kan vergezeld

zorgvuldig om met de natuurlijke omgeving

belangrijkste doelstelling de verkoop van

worden met een fles wijn of bos bloemen en

waarin hun hotel staat. Daarnaast worden

tweedehands goederen zoals kleding, boe-

door de koerier bij de geadresseerde thuis

hier milieuvriendelijke schoonmaakmid-

ken, meubels en kantoorspullen. Met de

worden voorgedragen. De poëziekoerier is

delen gebruikte en gewerkt met gescheiden

inkomsten worden mens- en milieuvriende-

een initiatief van de Stichting Poëtisch in

afvalstromen.

lijke projecten ondersteund - waar ook ter

samenwerking met Fietsendiensten.nl.

www.greenkey.nl/home

wereld.

www.fietsdiensten.nl (poëziekoerier)

A Hotel Golden Tulip Val Monte: B Bastion hotel

De Uitvaartfiets

C Mercure Nijmegen Centre

Een uitvaart met een bakfiets: de ultieme

H Estafette Voeding Nijmegen Estafette biologische speciaalzaak is een keten van zestien winkels uit de biologische

afronding van een milieuvriendelijk en duur-

Winkelen:

en biologisch-dynamische landbouw. In de

zaam leven. De uitvaartfiets is een omge-

D Het Groene Hert

winkel zijn onder meer groente, fruit, koffie,

bouwde melkboerenwagen uit 1964. De uit-

Dit multifunctionele centrum in Nijmegen is

brood en kaas te koop. Estafette Nijmegen

vaartfiets is te huur.

gericht op duurzaamheid voor consumenten,

is tevens de leverancier van de natuurvrien-

info@deuitvaartfiets.nl

ondernemers en geïnteresseerden. Wat kun

delijke verzorgingsproducten van Weleda en

www.fietsdiensten.nl

je doen in Het Groene Hert?

dr. Hauschka.

-W inkelen, diverse duurzame producten

Velocity Fietskoeriers Nijmegen Sinds 2002 is Velocity Fietskoeriers actief in Nijmegen (oude naam: Fietskoerier Nijmegen). Tien koeriers fietsen in weer en wind om pakketten af te leveren. Sinds 2006

tot gezichtscrème)

- A dvisering en subsidieaanvraag bij de aankoop van een energiezuinig huis

- N etwerkplek voor ondernemer: het Groene

I L ETS-Nijmegen e.o.

LETS betekent letterlijk: Local Exchange Trading System. Met dit ruilsysteem kun je aan spullen komen zonder geld te gebruiken. Tweedehands artikelen, kunstwerken,

is Velocity Fietskoeriers preferred supplier van

Hert organiseert maandelijks netwerkbor-

muziek of diensten worden door deelnemers

de gemeente Nijmegen. Behalve racefietsen

rels, beurzen en lezingen

geruild tegen punten, ofwel Zonnetjes. Met

worden ook cargo-bikes ingezet voor het ver-

136

worden verkocht in de winkel (van ledlamp

QPQ | 2 • 2011

die Zonnetjes kun je weer nieuwe voorwer-

pen aanschaffen. Voordat je gaat ruilen moet

Brood op de Plank is een ambachtelijke bak-

menten en kunstwerken. De wandelingen

je wel eerst lid worden van LETS - dat kan

kerij, winkel en lunchroom. En een bijzon-

zijn gratis te downloaden van de site van de

via de website. Het lidmaatschap is afhan-

dere. Het is er één met een missie. Het bak-

gemeente Nijmegen.

kelijk van je inkomen: minimaal 8 euro en

kerscafé vindt namelijk dat iedereen recht

www.nijmegen.nl/Ommetjes

maximaal 24 euro per jaar.

heeft op een plaats in de samenleving. Ook

als je een verstandelijke beperking hebt. De

Parken

Haver Nijmegen Brakkestein

medewerkers leren bij Brood op de Plank

Het Valkhof en Hunnerpark zijn samen met

Hier worden biologische producten tegen

zelfstandig te werken en een vak uit te oefe-

het Kronenburgerpark de oudste stads-

groothandelprijs verkocht. De producten

nen. En de klanten? Die kunnen lunchen in

parken. Het uitzicht van het hooggelegen

zijn te bestellen via: www.vanhavertotgort.nl

een aangename en ontspannen omgeving.

Valkhofpark geeft een prachtig uitzicht over de Waal, het natuurgebied Ooijpolder en de

J WAAR Nijmegen

O Shakies Nijmegen

stad. Het Kronenburgerpark is aangelegd

WAAR Nijmegen (voorheen de Fare Trade

Bij Shakies op station Nijmegen worden

in Engelse landschapsstijl. Al deze parken

Shop Nijmegen) verkoopt artikelen uit eer-

verse shakes, juices, bagels en boterhammen

liggen in het stadscentrum. Even buiten het

lijke handel: van speelgoed tot handnijver-

gemaakt. De producten zijn vers, biologisch

centrum ligt volkspark De Goffert, dat is

heid, van sieraden tot cd’s. Verder is de No

en vegetarisch.

aangelegd als werkgelegenheidsproject in de

House Wine verkrijgbaar. Per verkochte fles

jaren dertig van de vorige eeuw. Het grootste

gaat 25 eurocent naar dakloze kinderen van

Stichting Novio Magnus

stadspark Staddijk ligt in het zuiden van de

HIV-besmette families in Zuid-Afrika.

De Stichting Novio Magnus (Romeins

stad en heeft een speciaal vogelbroedgebied.

voor Nijmegen) organiseert diverse stads-

In park Brakkenstein ligt de Hortus Arcadië

en natuurwandelingen. Bijvoorbeeld de

met een botanische tuin.

Simon Lévelt Nijmegen heeft meer dan

Noviomagus-stadswandeling ‘Nijmegen in

gemeente@nijmegen.nl

veertig koffie- en theespeciaalzaken in

’t groen’ die door parken in het Nijmeegse

Nederland en België. De koffie – versgema-

centrum voert. Of de wandeltocht langs de

len - en thee zijn afkomstig uit alle wind-

rivier De Waal. Op de website www.novio-

Het interactieve natuurmuseum geeft de

streken.

magus.nl/noviowandelingbot.htm kun je op

bezoekers interessante informatie over de

een wandeling klikken, deze uitprinten en

natuur en het landschap van Nijmegen,

op pad gaan.

mét een verzameling van dieren, planten en

K Simon Lévelt Nijmegen

Uit eten: L Maharaja Dit vegetarisch en veganistisch Indiaas

P Natuurmuseum Nijmegen

stenen. Bovendien organiseert het museum

G ilde Nijmegen

allerlei binnen- en buitenactiviteiten die leuk

restaurant werd door de Nederlandse

Meer stadswandelingen in Nijmegen vind je

zijn voor bedrijfsuitjes, vriendenclubs, scho-

Vereniging voor Veganisme (NVV) in

bij Gilde Nijmegen. Bijvoorbeeld de natuur-

len of familiebijeenkomsten. De bezoekers

2009 uitgeroepen tot beste restaurant van

wandeling langs het Romeinse waterleiding-

kunnen binnen met speurtochten meedoen

Nederland in zijn soort. En prijsvriendelijk.

tracé. Dit tracé is door de overheid aange-

of naar buiten, op ontdekkingstocht, heuvel-

De gemiddelde prijs voor een hoofdgerecht

wezen als rijksmonument. De wandeling

expeditie, hertensafari, ganzen- of stenen-

is veertien euro.

voert via het Kerstendal, Water Meerwijk,

zoekexcursie.

het Louisedal, Mariënboom en de Broerdijk

M Politiek Kafee de Klinker

naar de plaats van de Romeinse waterput op

Q ORGA architect

Ruim dertig jaar was het pand van Politiek

de Hunnerberg, vroeger de legerplaats van

Een ecologisch architectenbureau dat ener-

Kafee de Klinker een kraakpand. Maar de

het Romeinse, Xe legioen. www.gildenij-

gieneutraal bouwen combineert met het

laatste vijftien jaar wordt de huur betaald en

megen.nl

gebruik van natuurlijke en ecologische mate-

fungeert het gebouw als een vegetarisch en

rialen.

veganistisch restaurant. Het personeel werkt

Wandelingen Nijmeegse Ommetjes R STUT Consult

vrijwillig. Het drie gangenmenu is minimaal

Een blokje om - vanuit eigen huis, dat is het

zes euro, maar je mag meer betalen als je

idee achter De Ommetjes. Elke wandeling

Dit bedrijf adviseert en begeleidt mensen

het kunt missen. Perfect voor eters met een

duurt maximaal een uur en gaat door ver-

bij de aanschaf van een pand waar meerdere

kleine beurs.

rassend groene plekken van een Nijmeegse

personen tegelijk kunnen wonen - tijdelijk

wijk. Tijdens een Ommetje komen aan bod:

of langdurig. Dat kan in woon/werkpanden,

natuur, geschiedenis, landschap, monu-

vakantiewoningen of seniorenprojecten.

N Bakkerscafé Brood op de Plank

137

138

QPQ | 2 • 2011

Geleijnse en Van Benthem eten uit

Eerlijk op chique in Het Heimwee Een restaurant dat luistert naar de naam Het Heimwee, waarvan de chef-kok op de fiets zijn groenten haalt bij boer Koekoek in de Ooijpolder. Dat roept de geur op van verse mest en truffel, zelfgemaakte biologische worst, appelsap uit eigen boomgaard, knapperig zuurdesem brood en kakelverse sla.... De keuze voor een eerlijk restaurant in Nijmegen is snel gemaakt.

Tekst: Annemarie Geleijnse en Willemijn van Benthem

139

‘De tyd geet hard’ Geleijnse schuift aan in de eetkamer van uitbaters Pim en Simone Ansink. Altijd op zoek naar het verhaal áchter het eten kan zij hier haar hart ophalen. Aan de wand een plank vol kookboeken. Gastheer Marc van der Veen schuift behulpzaam een mooi exemplaar onder haar neus, waarin Geleijnse met eigen ogen kan zien waar het vlees van Het Heimwee vandaan komt. Ze ziet de zelfgefokte varkens door de modder rollen op de EKOboerderij ’t Helder in Winterswijk, het geboortedorp van Simone Ansink.

Veelzeggend is de Achterhoekse uitspraak op de website van het restaurant: ‘De tyd geet hard’. De naam van het restaurant lijkt dan ook eerder te verwijzen naar de eigen achtergrond dan naar vergeten groenten. ‘Tja, die naam’, zegt eigenaar Pim Ansink. Bij de aankoop heette de zaak al zo, vernoemd naar de roman Het Heimwee Restaurant van Anne Tyler. Zelf hadden ze er niet veel mee, maar Het Heimwee bleek een begrip in Nijmegen.

Watertandend kiezen Inmiddels is Petra Wolthuis aangeschoven, samensteller van de Nijmeegse Leven, Liefde, Lol in deze QPQ. Ze wrijft zich vergenoegd in haar handen. Zij eet mee omdat Van Benthem door vrolijke en verwachtingsvolle omstandigheden moest afhaken. Veertien watertandend omschreven gerechten telt de menukaart. Wordt het op de huid gebakken zeebaars met lamsoren, zoetzure venkel en tonkabonen? Of gebakken tamme eendenborst met pommes fondant, shii-take en jus van steranijs en zwarte knoflook?

Gelukkig kun je voor veertig euro de chef een viergangen menu laten samenstellen. De toon wordt gezet bij de eerste amuse. Het lijkt fingerfood, maar dit piepkleine ronde gerechtje - rood van binnen, wit van buiten - laat zich alleen met een lepeltje naar binnenwerken. De gelei is gemaakt van Bloody Mary met schuimwodka en geeft een pittige, prikkelende sensatie op je tong. Er zijn chef-koks die gruwen van deze uit het beroemde Catalaanse restaurant El Bulli overgewaaide manier van koken, maar Heimwee doet het gewoon. En met verve.

Het Heimwee Oude Haven 76-80 6511 XH Nijmegen t 024-32222256

140

QPQ | 2 • 2011

Liefde voor het vak Geleijnse moet het vanavond zonder de wijnadviezen van som-

Hoofdgerecht Toch is er genoeg reden voor jaloezie. Het feestje van de

melier in de dop Van Benthem doen, maar kan gelukkig blind

avond is de langzaam en in eigen jus gegaarde kalfssukade. De

varen op de keuze van gastheer Mark. Hij vertelt honderduit

zachte lende smelt op de tong. Minpuntje: Van Benthem had

over afkomst, kenmerken en sterke punten. En nog belangrijker,

ongetwijfeld ‘Er staat weer een Picasso in de keuken!’ geroe-

als Mark het heeft over een Riesling boventak, restzoet of ‘een

pen. De aardappelpuree, met enige herkenbare stukjes erin,

maandje of zes op hout gelegen’, twinkelen zijn ogen. Liefde voor

had ook van Geleijnse wat meer eer verdiend dan twee zwierige

het vak zegt toch duizendvoud meer dan dure termen.

strepen op het bord. Net als het heerlijke, maar kleine rondje

Over de zacht mousserende Cremant de Limoux heeft hij geen

gefrituurde knolselderij met daarop de aan kastanje denkende

woord te veel gezegd (‘volle brede smaak, beetje bloemig, niet

ratte aardappel. Door de elegante Chianti Reserva voelen we

te zuur’). Enthousiast vertelt Geleijnse de volgende dag aan Van

ons als God in Frankrijk.

Benthem hoe de Nijmeegse uitbaters en Mark deze wijn ontdekten op het jaarlijkse wijnfeest in het historische Carcasonne.

Wijnboeren uit 41 dorpjes met klokkentoren (vandaar de naam

Nagerecht Als dessert krijgen we blokjes ananas, strepen room met

Toques et Clocher, klok en koksmuts) veilen daar hun vaten. Het

kokos, verrukkelijke knapperige mini amandelcakejes. Een pit-

Heimwee kocht een eigen vat.

tige espresso met friandises maakt het af. Ja, het was heerlijk,

De tweede amuse doet niet onder voor de eerste. Samen met

meldt Geleijnse Van Benthem na afloop. Maar de stilistische

een droge, witte Riesling uit Noord Italië krijgen we twee fraai

stapeltjes en het schuim had niets van doen met heimwee in de

gerangschikte stapeltjes. Een licht gerookt en gebakken stukje

vorm van grote dampende schalen volks eten. Ook de knap-

makreel op een knapperig gebakken ciabata met postelein en

perige sla ontbrak nagenoeg. Maar voor cousine nouvelle is Het

watermeloen. Daarnaast een uitgestoken rondje watermeloen

Heimwee prettig eerlijk. ◆

met een kloddertje Tzatziki – gemaakt van room uit de streek.

Op de site staat een lijst met leveranciers: wel zo eerlijk.

Het recept

Voorgerecht De tafeltjes in het pand uit 1835 vullen zich inmiddels met pakken en zelfs een enkele stropdas. Toch blijft de sfeer informeel. De

Dessert van ’t land

mahoniehouten vloer, houten lambrisering, het balkenplafond en bloemenbehang dragen daar zeker aan bij. Net als de manier waar-

Ingrediënten (voor 5 personen):

op bedrijfsleider Marc en uitbater Pim voor iedereen de tijd nemen.

– Voor de aardbeien: 1 bakje aardbeien, 1 dl kokoslikeur

Als voorgerecht komt het Heldervarken op tafel. Strak vormgegeven op een wit, langwerpig schaaltje krijgen we rilette van eend en terrine van “helder” huppelvarken. De witte Riesling is vrij zoet, maar past verrassend goed. Tafelgenoot Wolthuis eet als exvegetariër nog steeds weinig vlees, maar geniet nu omdat de varkens een vrolijk leven hebben gehad. Jamie Oliver zei het laatst nog: ‘Don’t be scared of meat, just ask where it comes from.’

Hierna volgt – verzoeknummer van Geleijnse – een voorgerecht

– Voor de kokoscreme: 1 dl kokoslikeur, 2 dl boerenslagroom, 50 gr poedersuiker, 1/2 limoen – Voor het ijs: 2 dl boerenslagroom, 4 dl boerenkarnemelk, 140 gr suiker, 50 gr eidooier, 1/2 limoen, 50 gr vlierbloesem – 1/2 limoen Pak een kom, leg er een schone theedoek op en giet de karnemelk erop. Laat een nacht in de koelkast uitlekken. Breng de slagroom tegen de kook en laat de vlierbloesem er 15 minuten

met handgedoken coquilles. Een grote schelp ligt op een bedje van

intrekken. Zeef de room en voeg de suider toe. Breng aan de kook

zeezout, onder de coquilles wat risotto. In deze Italiaanse pasta

en giet al roerend op de eidooier. Laat het geheel afkoelen in de

waar ook de Turkse keuken raad mee weet, meent Geleijnse een

koelkast. Voeg daarna 2 dl uitgelekte karnemelk toe, samen met

vleugje frisse limoen te ontdekken. En daar is opnieuw Catalaans

de uitgeperste limoen. Zeef het geheel door een fijne zeef en draai

getover: een bisque van geschuimde kreeft. Het smaakt zoals het

het ijs in de machine.

eruit ziet: luchtig. Finishing touch vormt een groen aspergepuntje

Voor de kokoscreme, laat de kokosleikeur inkoken tot onge-

en een piepklein, superzoet tomaatje. ‘Dat was smullen, natuur-

veer de helft overblijft en laat het afkoelen. Klop de slagroom tot

lijk’, vraagt Van Benthem na afloop hoorbaar jaloers. Geleijnse

‘yoghurtdikte’. Voeg naar smaak likeur, poedersuiker en limoen-

aarzelt. De coquilles waren wat bleek, en niet knapperig gebakken

sap toe. Haal de kroontjes van de aarbeien en laat ze 2 minuten

waar ze normaal zo van houdt.

in de kokoslikeur trekken.

141

Estafette

Hij was succesvol bij grote multinationals en is toch voor zichzelf begonnen. Dat is een grote stap. Dat getuigt van lef Tekst:Eva Prins | Fotografie: Jacqueline Dersjant

Annemiek Vogel geeft het stokje door aan Reinoud Wolff, mededirecteur van marketing en PR-bureau Goed & Groen.

‘Reinoud is een energieke man, hij heeft mij en ons bedrijf veel energie gegeven. Hij is ook lekker nonchalant. Als marke-

enthousiasmeren. Bovendien weet hij waar hij over praat. Hij

tingdirecteur liep hij gewoon in een spijkerbroek in plaats van

gaat zijn eigen gang, volgt zijn hart en is op zijn manier erg

in een strak pak. Hij blijft zichzelf en doet waar hij zich goed bij

bezig goed te doen voor de wereld. Dat vind ik heel mooi.

voelt. Daar hou ik van.

In een vorige functie als marketingdirecteur van Ben & Jerry’s

Inmiddels is hij na een carrière bij diverse grote multinationals voor zichzelf begonnen. Met Goed & Groen doet hij de

was hij vanaf de zijlijn betrokken bij de opzet van ons bedrijf

marketing van duurzame bedrijven, waaronder die van ons. Hij

Yummm! Concepts. Vanaf het eerste moment was hij enthou-

had het financieel goed voor elkaar en dan is dat toch een grote

siast over onze plannen. Hij inspireerde ons om door te gaan,

stap. Dat getuigt van lef.’ ◆

onze droom na te streven. Dat heeft ons erg geholpen.

142

Reinoud staat positief in het leven. Daardoor kan hij enorm

QPQ | 2 • 2011

VOLGENDE KEER IN QPQ

Thema: Food for thought

De vele gezichten van voedsel: van gezelligheid en passie tot ziekte en verderf

Fotoreportage: iedereen zijn eigen moestijn

De Culinaire werkplaats: de KUNST van kookinspiratie

De ins en outs van duurzaam koken. Met recepten

Hoe groen zijn fietsen? Joep van Ginderen over de

paradox van ons ‘stalen ros’?

‘De produktie van fietsen is heel vervuilend.

Onze Bamboobikes zijn niet alleenbeter voor het milieu, ook mensen in Afrika worden er beter van.’

Het nieuwe schooljaar gaat van start: waar kun

je terecht voor sociaal ondernemerschap?

Impact investing van niche naar

mainstream mét behoud van je missie.

Hoe doe je dat?

Leven, Liefde, Lol in

Haarlem QPQ 3 verschijnt in september 2011 143

Jouw onderneming kan een wereld van verschil maken Kansen in opkomende markten Heb jij plannen om in Afrika, Azië of Latijns-Amerika een bedrijf te beginnen? Dan ben je op de goede weg.

In deze regio’s zijn namelijk volop marktkansen. Start een winstgevend bedrijf en heb tegelijk grote sociale impact.

Om te ondernemen in een ontwikkelingsland is een drietal ingrediënten noodzakelijk: een goed idee, een internationaal netwerk en financieringsmogelijkheden. Ondernemen Zonder Grenzen wijst je hierbij de weg met best practices, een businessplan competitie en een wegwijzer over internationaal ondernemen.

Dien vóór 1 september jouw businessplan in op www.ondernemenzondergrenzen.nl en maak kans op een investering van €100.000 Ondernemen Zonder Grenzen is een initiatief van:

144

QPQ | 1 • 2011