ძველი საქართველოს მონუმენტური მხატვრობა და მისი მოამაგენი

42

ქტიტორი ეპისკოპოსი გერასიმე ჩხეტისძე. XVI სსაუკუნის 20-იანი წწ. წმ. გიორგის ეკლესია. ტაბაკინი, იმერეთი. გ. ხმალაძის ასლი. 1913 წ. ტილო, ზეთი.

169 x 171 სმ.

ძვე­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­ნუ­მენ­ტუ­რი მხატ­ვ­რო­ბა და მი­სი მო­ა­მა­გე­ნი

გამოფენა ნი­ნო ჩიხ­ლა­ძე

2013 წელს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეროვ­ნულ­მა მუ­ზე­უმ­მა ექ­ვ­თი­ მე თა­ყა­იშ­ვი­ლის 150 წლის­თა­ვი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ ბით აღ­ნიშ­ნა. მათ შო­რის იყო შალ­ვა ამი­რა­ნაშ­ვი­ლის სა­ხე­ ლო­ბის ხე­ლოვ­ნე­ბის მუ­ზე­უმ­ში მოწყო­ბი­ლი გა­მო­ფე­ნა „ძველი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­ნუ­მენ­ტუ­რი მხატ­ვ­რო­ბა და მი­სი მო­ა­მა­გე­ნი“, რომელზედაც შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ქარ­თუ­ლი კედ­ლის მხატ­ვ­რო­ბი­ სა და მო­ზა­ი­კის მრა­ვალ­რიცხო­ ვა­ნი ნი­მუ­ში იმავ­დ­რო­უ­ლად მა­თი შეს­წავ­ლი­სა და გა­დარ­ჩე­ ნის ას­წ­ლო­ვან ის­ტო­რი­ას­ წარ­ მო­ად­გენ­და.

ა

მ ის­ტო­რი­ას სა­ფუძ­ვე­ლი ექ­ვ­თი­მე თა­ყა­იშ­ვილ­მა ჩა­უ­ყა­რა მის მი­ერ და­არ­სე­ბული სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ ის­ტო­რიო და სა­ეთ­ნოგ­რა­ფიო სა­ზო­გა­ დო­ე­ბის დაკ­ვე­თით შექ­მ­ნი­ლი ქარ­თუ­ლი ფრეს­კის ას­ლე­ბის პირ­ვე­ლი კო­ლექ­ ცი­ით, რო­მელ­საც წლე­ბის გან­მავ­ლო­

1916 წ. სოფელი ავლევი. ნაბახტევის მოხატულობის ასლებზე მომუშავე მხატვრები. სხედან: გიორგი ერისთავი, მიხეილ ჭიაურელი, მოსე თოიძე; დგანან: დიმიტრი შევარდნაძე, მასპინძლის მეუღლე ქეთევან ამირეჯიბი, ახალგაზრდა ირაკლი თოიძე და ლადო გუდიაშვილი

ბა­ში აკეთებდნენ მხატ­ვ­რე­ბი ქრის­ტი­ნ კრო­ნი, ჰენ­რიკ ჰრი­ნევ­ს­კი, თე­ო­დო­რე კი­უ­ნე, გი­ორ­გი ხმა­ლა­ძე, სერ­გი პოლ­ ტო­რაც­კი, აკოფ გა­რიბ­ჯა­ნი­ა­ნი, ალექ­სეი ეის­ნე­რი და, მათ შო­რის, ახალ­გაზ­რ­ და და­ვით კა­კა­ბა­ძე. დი­დი წა­მოწყე­ბის პირ­ვე­ლი ნა­ბი­ჯე­ბი ცოცხ­ლ­დე­ბა სა­ზო­

აკვანი „ღვთისმშობლის შობის“ სცენიდან. XIII საუკუნის დასაწყისი. ღვთისმშობლის ეკლესია. ახტალა, ისტორიული ლორე, სომხეთი. ტ. შევიაკოვას ასლი. 1945 წ. ქაღალდი, ტემპერა. 12,5 x 16 სმ.

გა­დო­ებ­ ის 1913 წლის ან­გა­რი­შის თუნ­დაც ერთ ფურ­ცელ­ში, სა­ი­და­ნაც ვი­გებთ, რომ „საბჭოს მინ­დო­ბი­ლო­ბით თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე ე. თა­ყა­იშ­ვილ­მა და საბ­ჭოს მი­ერ სა­გან­ გე­ბოდ მოწ­ვე­ულ­მა მხატ­ვარ­-­ფო­ტოგ­ რაფ­მა კი­უ­ნემ გუ­რი­ა-­სა­მეგ­რე­ლოს და იმე­რე­თის ეპარ­ქი­ის სხვა­დას­ხ­ვა კუთხე­ ში იმოგ­ზა­უ­რეს, და­ათ­ვა­ლი­ე­რეს მო­ნას­ ტ­რე­ბი, გად­მო­იღ ­ ეს ფო­ტოგ­რა­ფი­უ­ლი სუ­რა­თე­ბი ნივ­თე­ბი­სა, ფრეს­კე­ბი­სა და ეკ­ლე­სი­ის გეგ­მე­ბი. მოგ­ზა­უ­რო­ბის დროს გად­მო­ღე­ბუ­ლი მარ­ტო ფო­ტოგ­რა­ფი­უ­ ლი სუ­რა­თე­ბის რიცხ­ვი ოთხა­სორ­მოც­ და­ათს აღე­მა­ტე­ბა. ამას გარ­და, მდი­ვან­ მა ს. გორ­გა­ძემ ახალ­გაზ­რ­და მხატ­ვ­რის, გი­ორ­გი ხმა­ლა­ძის თან­ხ­ლე­ბით გან­ მე­ო­რე­ბით ინა­ხუ­ლა ტა­ბა­კი­ნის მო­ნას­ ტე­რი (შორაპნის მაზ­რა­ში), რომ­ლის კედ­ლი­და­ნაც მხატ­ვარ­მა გად­მო­იღ ­ ო სა­ ზო­გა­დო­ე­ბის მუ­ზე­უ­მი­სათ­ვის ქუ­თა­თე­ ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტის გე­რა­სი­მე ჩხე­ტი­ძის (ტაძრის გან­მა­ახ­ლე­ბლ ­ ი­ს) სურა­თის პი­ რი, ხო­ლო საბ­ჭოს წევ­რ­მა ირ. სონ­ღუ­ ლაშ­ვილ­მა ნორ­ვე­გი­ელ მხატ­ვარ ქრისტ. კრონ­თან ერ­თად ინა­ხუ­ლა ბე­თა­ნი­ის მო­ნას­ტე­რი (ტფილისის მახ­ლობ­ლად), რომ­ლის კედ­ლი­და­ნაც მხატ­ვარ­მა გად­ მო­ი­ღო ცნო­ბი­ლი ჯგუ­ფი: თა­მარ დე­დო­ saqarTvelos erovnuli muzeumi

43

ფრაგმენტი „ჯვარცმის“ სცენიდან. 1172 წ. მიქაელ მთავარანგელოზის ეკლესია. იკორთა, ცხინვალის ოკუპირებული რეგიონი. ტ. შევიაკოვას შემცირებული ასლი.

1951 წ. ქაღალდი, ტემპერა. 17 x 12,8 სმ.

ფა­ლი, მი­სი მა­მა და ძე ლა­შა გი­ორ­გი და რა­მ­დე­ნი­მე სხვა სუ­რა­თიც... საბ­ჭო­სა­ვე მინ­დო­ბი­ლო­ბით ახალ­გაზ­რ­და მხატ­ვარ­ მა დავ. კა­კა­ბა­ძემ ნა­ყუ­რა­ლე­შის ეკ­ლე­ სი­ის (ლეჩხუმი) კედ­ლე­ბი­დან გად­მო­ი­ ღო ორი დი­დი მხატ­ვ­რო­ბა ჩი­ქო­ვან­თა (დადიანთა) წი­ნაპ­რე­ბი­სა. იმა­ვე დროს მხატ­ვა­რი მო­სე თო­ი­ძე მოგ­ზა­უ­რობ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სხვა­დას­ხ­ვა კუთხე­ში სა­ ზო­გა­დო­ე­ბის მუ­ზე­უ­მის­თ­ვის სა­ეთ­ნოგ­ რა­ფიო სუ­რა­თე­ბის და­სამ­ზა­დებ­ლად.“ 1916 წლი­დ ან სა­ის­ტო­რიო და სა­ეთ­ ნოგ­რა­ფიო სა­ზო­გა­დ ო­ე­ბ ის წა­მ ოწყე­ ბას შე­უ­ერ­თ­დ ­ნენ გერ­მ ა­ნ ი­ა­ში გან­ს ­ წავ­ლ უ­ლი მხატ­ვ­რი­ს ა და შემ­დ ­გ ომ დი­დი სა­ზო­გა­დ ო მოღ­ვა­წის, დი­მ იტ­რ ი შე­ვ არ­დ­ნა­ძის ინი­ც ი­ა ­ტი­ვით შექ­მ ­ნ ი­ლ ი ქარ­თ­ველ ხე­ლ ო­ვან­თ ა სა­ზო­გ ა­დ ო­ ე­ბის წევ­რე­ბი: ლა­დ ო გუ­დ ი­აშ­ვი­ლ ი, მო­ს ე და ირაკ­ლი თო­ი­ძ ე­ე­ბ ი, გი­ორ­ გი ერის­თა­ვი, მი­ხე­ილ ჭი­ა ­უ ­რ ე­ლ ი და შალ­ვა ქი­ქო­ძე. შეგ­რო­ვე­ბ უ­ლ ი მა­ს ა­ ლის სა­ფუძ­ველ­ზე ორი სა­ზო­გ ა­დ ო­ე­ბ ის 44

saqarTvelos erovnuli muzeumi

გიორგი ლიპარტიან-ჩიქვანის ოჯახის საქტიტორო კომპოზიცია. XVII საუკუნის 80-იანი წწ. ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარი. მარტვილი, სამეგრელო. მ. მიქელაძე-ბაგრატიონის ასლი. 1937 წ. ტილო, ტემპერა. 214 x 189 სმ.

ძა­ლ ის­ხ ­მ ე­ვ ით 1917 წლის 8 იან­ვ არს დღე­ვან­დ ე­ლ ი ეროვ­ნ უ­ლ ი გა­ლ ე­რ ე­ი ს დარ­ბ ა­ზ ებ­შ ი გა­ი ხ­ს ­ნ ა ქარ­თ უ­ლ ი ფრეს­ კის ას­ლე­ბ ის გა­მ ო­ფ ე­ნ ა, რო­მ ე­ლ იც სა­ზო­გ ა­დო მოღ­ვ ა­წ ე­ე ბ­მ ა ივა­ნ ე ჯა­ვ ა­ ხიშ­ვილ­მ ა, გე­რ ონ­ტ ი ქი­ქ ო­ძ ემ, ირო­ დი­ონ სონ­ღ უ­ლ აშ­ვ ილ­მ ა იმ­თ ა­ვ ით­ვ ე შე­ა­ფ ა­ს ეს ეროვ­ნ უ­ლ ი ენერ­გ ი­ი ს გა­ მოღ­ვი­ძ ე­ბ ის ახალ ეტა­პ ად და ქარ­თ უ­ ლი კულ­ტ უ­რ ის ყვე­ლ ა­ზ ე მას­შ ­ტ ა­ბ ურ ღო­ნ ის­ძ ი­ე ­ბ ად. შე­ფ ა­ს ე­ბ ა დამ­თ ­ვ ა­ლ ი­ე ­ რე­ბ ელ­თ ა (9000-ზე მე­ტ ი) არ­ნ ა­ხ ულ­მ ა ინ­ტე­რეს­მ აც და­ა ­დ ას­ტ უ­რ ა.

XX სა­უ­კუ­ნის 20-იანი წლე­ბის ბო­ლოს მო­ნუ­მენ­ტუ­რი მხატ­ვ­რო­ბის ას­ლებ­ზე მუ­შა­ო­ბა­ში ერ­თ­ვე­ბი­ან ქე­თე­ვან მა­ღა­ ლაშ­ვი­ლი, ვა­ლე­რი­ან სი­და­მონ­-ე­რის­ თა­ვი, სე­ვე­რი­ან მა­ი­საშ­ვი­ლი, შალ­ვა აბ­რა­მიშ­ვი­ლი და პე­ტერ­ბურ­გი­დან სა­ გან­გე­ბოდ მოწ­ვე­უ­ლი მხატ­ვა­რი-­კო­პი­ ის­ტე­ბი ლი­დია დურ­ნო­ვო, ბო­რის შე­ ვი­ა­კო­ვი, ტა­ტი­ა­ნა შე­ვი­ა­კო­ვა, ნა­ტა­ლია ტოლ­მა­ჩევ­ს­კაია და სხვე­ბი. ისი­ნი ას­

ლი-­ფაქ­სი­მი­ლეს შექ­მ­ნის რთულ­სა და შრო­მა­ტე­ვად ტექ­ნო­ლო­გი­ას იყე­ნებ­ დ­ნენ. თუმ­ცა, პე­ტერ­ბურ­გე­ლი სპე­ცი­ა­ ლის­ტე­ბის მოწ­ვე­ვის მი­ზე­ზი მხო­ლოდ ფრეს­კის ას­ლის დამ­ზა­დე­ბის ახა­ლი ტექ­ნო­ლო­გი­ის შეს­წავ­ლა-­გა­ზი­ა­რე­ბა არ ყო­ფი­ლა. მათ­თან ერ­თად და­იწყო მზა­დე­ბა შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ქარ­თუ­ლი კულ­ტუ­რის პირ­ვე­ლი დი­დი ევ­რო­პუ­ლი გა­მო­ფე­ნის­თ­ვის. 1930 წლის ზაფხულ­ში გერ­მა­ნი­ის ქა­ლა­ქებ­ში ქარ­თუ­ლი ოქ­ რომ­ჭედ­ლო­ბის, ნა­ქარ­გო­ბი­სა და ხატ­ წე­რის ნი­მუ­შებ­თან ერ­თად ფრეს­კე­ბის ას­ლე­ბის მდი­და­რი კო­ლექ­ცი­აც გა­მო­ი­ ფი­ნა. ქარ­თუ­ლი მო­ნუ­მენ­ტუ­რი მხატ­ვ­რო­ ბის ას­ლე­ბის შექ­მ­ნა­ში გან­სა­კუთ­რე­ ბუ­ლი ღვაწ­ლი მი­უძღ­ვის ტა­ტი­ა­ნა შე­ ვი­ა­კო­ვა­სა და სო­ფიო მირ­ზაშ­ვილს, რო­მელ­თა მრვალ­რიცხო­ვა­ნი ნა­მუ­შევ­ რე­ბი დედ­ნებ­თან მსგავ­სე­ბის უტყუ­ა­რი სი­ზუს­ტი­თა და დახ­ვე­წი­ლი ოს­ტა­ტო­ბით გა­მო­ირ­ჩე­ვა. ტა­ტი­ა­ნა შე­ვი­ა­კო­ვას შეს­

ინტერიერის ნაწილი. XIII საუკუნის 10-იანი წლები. სატრაპეზოს ნიში. ბერთუბანი. დავითგარეჯი, აზერბაიჯანი. ე. ლანსერეს ჩანახატი. 1921 წ. ქაღალდი, აკვარელი. 51 x 34 სმ.

გაერთიანებული საქართველოს მეფე ბაგრატ III-ის მემორიალური პორტრეტი და გვიანი შუა საუკუნეების ქტიტორები: მარეხ დეუფალთ დეუფალი და მანდატურთუხუცესი გიორგი დადიანი.

XIV საუკუნის მეორე ნახევარი. ღვთისმშობლის ეკლესია. ბედია, აფხაზეთის ოკუპირებული რეგიონი. შ. აბრამიშვილის ასლი. 1939 წ. ქაღალდი, ტემპერა. 274 x 384 სმ.

რუ­ლე­ბუ­ლი აქვს ას­ლი-­რე­კონ­ს­ტ­რუქ­ ცი­ის მა­გა­ლი­თე­ბი­ცა და ორ­ნა­მენ­ტუ­ლი დე­კო­რი­სა თუ სხვა­დას­ხ­ვა დე­ტა­ლე­ბის უმ­შ­ვე­ნი­ე­რე­სი შემ­ცი­რე­ბუ­ლი ჩა­ნა­ხა­ ტე­ბიც. მო­ნუ­მენ­ტურ მხატ­ვ­რო­ბა­ში და­ ცულ ის­ტო­რი­ულ პირ­თა პორ­ტრ ­ ე­ტე­ბის მდი­და­რი გა­ლე­რეა კი ლო­ზა­ნა­სა და 46

saqarTvelos erovnuli muzeumi

პა­რიზ­ში გა­ნათ­ლე­ბა­მი­ღე­ბუ­ლი, გი­ გო გა­ბაშ­ვი­ლის საყ­ვა­რე­ლი მო­წა­ფის, მე­რი მი­ქე­ლა­ძე-­ბაგ­რა­ტი­ო­ნის 30-იან წლებ­ში შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი ას­ლე­ბით შე­ მოგ­ვრ ­ ­ჩა. ეროვ­ნ ულ მუ­ზ ე­უ მს მო­ზ ა­ი ­კ უ­რ ი მხატ­ ვ­რო­ბ ი­სა თუ ფრეს­კ ე­ბ ის დედ­ნ ე­ბ ის

გა­დ არ­ჩ ე­ნ ის ტრა­დ ი­ც ი­ა ც უკავ­შ ირ­დე­ ბა, რაც 30-იანი წლე­ბ ის და­საწყის­შ ი დი­მ იტ­რ ი შე­ვ არ­დ ­ნ ა­ძ ის თა­ო ს­ნ ო­ბ ით წრო­მ ის ეკ­ლ ე­ს ი­ი ს VII სა­უ ­კუ­ნ ის მო­ზ ა­ ი­კ უ­რ ი ფრაგ­მ ენ­ტ ე­ბ ი­ს ა და ნა­ბ ახ­ტ ე­ვის XV საუკუნის ფრეს­კ ე­ბ ის ნა­წ ი­ლის სა­ მუ­ზ ე­უ ­მ ო სივ­რ ­ც ე­შ ი გად­მო­ტ ა­ნ ით და­

იწყო. XX სა­უ­კუ­ნის 60-70-იან წლებ­ში პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლი და გამ­ბ ე­დ ა­ვი სპე­ ცი­ა ­ლ ის­ტე­ბის, ნუგ­ზარ ალ­ხ ა­ზაშ­ვი­ ლის, ოთარ თორ­თ ­ლ ა­ძ ის, თე­ი­მ უ­რ აზ და შალ­ვა აბ­რა­მ იშ­ვი­ლ ე­ბ ის, კარ­ლ ო ბა­კუ­რა­ძის ძა­ლ ის­ხ ­მ ე­ვით გა­დ არ­ჩ ა და­ვით­გა­რე­ჯის ბერ­თ უბ­ნ ის XIII სა­უ ­

კუ­ნ ის და­ს აწყი­ს ის კედ­ლ ის მხატ­ვ ­რ ო­ ბის ნა­წ ი­ლ ი, ხო­ლ ო 1950-იან წლებ­შ ი აფხა­ზ ეთ­შ ი, ბიჭ­ვ ინ­თ ის ტე­რ ი­ტ ო­რ ი­ა ­ზ ე აღ­მ ო­ჩ ე­ნ ი­ლ ი კომ­პ ­ლ ექ­ს ის V-VI სა­უ ­ კუ­ნ ე­ე ­ბ ის იატა­კ ის მო­ზ ა­ი ­კ უ­რ ი მხატ­ვ ­ რო­ბ ის ფრაგ­მ ენ­ტ ებს თე­ი ­მ უ­რ აზ თო­ დუ­ას ოს­ტ ა­ტ უ­რ ად და­მ ონ­ტ ა­ჟ ე­ბ უ­ლ ი

ექ­ს ­პ ო­ნ ა­ტ ე­ბ ის წყა­ლ ო­ბით ვიც­ნ ობთ. და­ს ა­ღ უ­პ ად გან­წ ი­რ უ­ლი ფრეს­კე­ბ ის გა­დ არ­ჩ ე­ნ ის ღირ­ს ე­უ ­ლი მა­გა­ლი­თ ია 1996-2007 წლებ­შ ი ხე­ლოვ­ნ ე­ბ ის ის­ტ ო­ რი­ი ს მკვლევ­რ ის, ზა­ზ ა სხირ­ტ ­ლა­ძ ის თა­ო ს­ნ ო­ბ ით ჩა­ტ ა­რ ე­ბუ­ლი „თეთრი უდაბ­ნ ოს“ VII-VIII სა­უ ­კუ­ნ ე­ე ­ბ ის მხატ­ვ­ რო­ბ ის მოხ­ს ­ნ ი­ს ა და მუ­ზ ე­უ მ­შ ი და­მ ონ­ ტა­ჟ ე­ბ ის ღო­ნ ის­ძ ი­ე ­ბ ა­ნი, რომ­ლე­ბ იც მე­რ აბ ბუ­ჩ უ­კ უ­რ ი­ს ა და ამი­რ ან გოგ­ ლი­ძ ის რეს­ტ ავ­რ ა­ტ ორ­თ ა ჯგუ­ფ ე­ბ ის სა­შ უ­ა ­ლ ე­ბ ით გან­ხ ორ­ც ი­ე ლ­და. მსგავ­ სი მა­გ ა­ლ ი­თ ი დღეს მით უფ­რ ო და­სა­ ფა­ს ე­ბ ე­ლ ი­ა , რად­გ ან დრო­ი ს გა­მ ოწ­ ვე­ვ ებ­მ ა გა­უ ­ბ ე­დ ა­ვ ი მოქ­მ ე­დე­ბ ი­სა და უპა­ტ ი­ე ­ბ ე­ლ ი დაგ­ვ ი­ა ­ნ ე­ბ ის გა­მ ო უკ­ვე დაგ­ვ ა­კ არ­გ ვი­ნ ა XII-XIII სა­უ ­კუ­ნ ე­ე ­ბ ის მხატ­ვ ­რ ო­ბ ის მნიშ­ვ ­ნ ე­ლო­ვა­ნ ი ნი­მ უ­ შე­ბ ი ყან­ჩ ა­ე ­თ ის კა­ბ ენ­შ ი, დირ­ბ ის წმ. გი­ო რ­გ ის ეკ­ლ ე­ს ი­აშ­ ი და ბევრ სხვა­ გა­ნ აც. დღეს ეროვ­ნ ულ მუ­ზ ე­უ მ­შ ი და­ ცუ­ლ ი ქარ­თ უ­ლ ი ფრეს­კის უნი­კა­ლუ­რ ი კო­ლ ექ­ც ი­ა , რომ­ლ ის შექ­მ ­ნ ა­შ ი დი­დი წვლი­ლ ი მი­უ ძღ­ვ ის მხატ­ვარ­-­კო­პ ი­ი ს­ტ ­ თა რამ­დ ე­ნ ი­მ ე თა­ო ­ბ ას, ბევრ ისეთ ას­ ლ­ს აც ინა­ხ ავს, რო­მ ელ­თ აც ორი­გი­ნ ა­ ლის და­ღ უპ­ვ ის, ძლი­ე ­რი ცვლი­ლე­ბ ის ან ოკუ­პ ი­რ ე­ბ ულ ტე­რ ი­ტ ო­რ ი­ე ბ­ზ ე მი­ უწ­ვ ­დ ომ­ლ ო­ბ ის გა­მ ო დედ­ნ ე­ბ ის მნიშ­ ვ­ნ ე­ლ ო­ბ ა მი­ე ­ნ ი­ჭ ა. თუმ­ცა, უმ­თ ავ­რ ე­სი მა­ი ნც ისა­ა , რომ მა­თ ი ერ­თ ობ­ლი­ო ­ბ ა შუა სა­უ ­კ უ­ნ ე­ე ­ბ ის მდი­და­რ ი ქარ­თ უ­ლი კულ­ტ უ­რ ის, მხატ­ვ ­რ ულ სტილ­თ ა და სკო­ლ ა­თ ა მრა­ვ ალ­ფ ე­რო­ვან სუ­რ ათს გად­მ ოს­ც ემს. ამის ერ­თ ად ხილ­ვა კი მხო­ლ ოდ სა­მ უ­ზ ე­უ ­მ ო სივ­რ ­ცე­შ ია შე­ საძ­ლ ე­ბ ე­ლ ი.

2014 წელს გა­მო­ფე­ნა­ზე წარ­მოდ­გე­ ნილ ექ­ს­პო­ნატ­თა სა­ფუძ­ველ­ზე შედ­ გა და გა­მო­სა­ცე­მად მომ­ზად­და ამა­ვე სა­ხელ­წო­დე­ბის კა­ტა­ლო­გი, რო­მე­ლიც ფარ­თო სა­ზო­გა­დო­ე­ბას გა­აც­ნობს ეროვ­ნუ­ლი მუ­ზე­უ­მის ფონ­დებ­ში და­ ცულ, ქარ­თუ­ლი მო­ნუ­მენ­ტუ­რი მხატ­ ვ­რო­ბის ამ­სახ­ველ მრა­ვალ­მ­ხ­რივ სა­ყუ­რადღე­ბო, მეტ­წი­ლად დღემ­დე გა­მო­უქ­ვეყ­ნე­ბელ 300-მდე არ­ტე­ფაქტს, რო­მელ­თა გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბის გა­რე­ შეც, ვფიქ­რობთ, შე­უძ­ლე­ბე­ლია არა მხო­ლოდ შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ქარ­თუ­ლი კულ­ტუ­რის, არა­მედ სა­ერ­თოდ ქარ­თუ­ ლი კულ­ტუ­რის სრუ­ლი სუ­რა­თის წარ­ მოდ­გე­ნა. saqarTvelos erovnuli muzeumi

47