Program Goethe-Institut w Warszawie. Wiosna 2019 by Goethe

marzec – lipiec März – Juli 2019

Warszawa / Warschau wydarzenia / Veranstaltungen

wstęp / Vorwort

„Rządów fantazji” domagali się w maju 1968 roku rewoltujący studenci na ulicach Paryża. O jaki rodzaj fantazji im chodziło?

„Die Phantasie an die Macht“, so hieß der berühmte Schlachtruf des Pariser Mai 1968. Welche Art Phantasie war gemeint?

Jak miałyby dzisiaj wyglądać te rządy? Czy byłaby to nowa „Era Wodnika“, polityka podporządkowana dyktatowi irracjonalności, czy raczej inteligencja inżynieryjna, skupiona na szukaniu rozwiązań dla realnych problemów? Może lepiej zamiast „fantazji“ mówić o „wyobraźni“. To temat przewodni w sezonie wiosennym. Wyobraźnia, o jaką nam chodzi, jest zdolnością reagowania na wyzwania współczesności z całą precyzją imaginacji wybiegającej w przyszłość – techniki, sztuki, społeczeństwa. Jeśli rzeczywiście żyjemy w erze antropocenu – epoce człowieka i wywołanych przez niego zmian klimatycznych, potrzebujemy

Welche wünschten wir uns heute an die Macht? Ein spirituelles „New Age“, eine irrationale Politik, oder eher eine Ingenieurs-Intelligenz, die nach Lösungen für reale Probleme sucht? Sprechen wir vielleicht lieber von „Einbildungskraft“. So heißt das Thema unseres Frühjahrs. Einbildungskraft, wie wir sie meinen, bezeichnet die Fähigkeit, den Herausforderungen der Gegenwart mit präziser Imagination zu begegnen, mit technischen, künstlerischen und gesellschaftlichen Entwürfen. Wenn wir uns tatsächlich in der Ära des „Anthropozän“ befinden, dem Zeitalter des Menschen und des von ihm ausgelösten Klimawandels, dann ist Einbildungskraft

wyobraźni, która byłaby zarazem śmiała i pragmatyczna. To właśnie wyobraźnia ośmieliła nas do brawurowego projektu artystycznego: szykujemy spektakularną instalację artystyczno-filmową w trzech kontenerach morskich, rodzaj gabinetu-labiryntu, w którym będzie można zobaczyć m.in. film nakręcony pionierską na skalę światową techniką wolumeryczną, pt. Sen Cezara, zainspirowany legendą niemieckiego filmu niemego, Gabinetem doktora Caligari z Arkadiuszem Jakubikiem w roli głównej. Więcej informacji w niniejszej broszurze oraz na naszej stronie. Zapraszamy.

gefragt, die kühn und zugleich pragmatisch ist. Auch uns hat die Einbildungskraft zu besonderer Kühnheit verleitet. Wir bauen ein Kabinett, eine spektakuläre Containerinstallation, in dem der legendäre deutsche Stummfilm Das Kabinett des Doktor Caligari Auferstehung feiert. Im Kabinett als Weltpremiere: ein kurzer volumetrischer Film, mit Arkadiusz Jakubik in der Rolle des Doktor Caligari. Alles Weitere in diesem Heft und auf unserer Homepage. Wir freuen uns auf Ihren Besuch.

Diceros bicornic longipes

Christoph Bartmann dyrektor / Institutsleiter

Czarny nosorożec zachodni

Westliches schwarzes Nashorn

Według raportu WWF, ludzkość wybiła ponad 60% ssaków, ptaków, ryb i gadów począwszy od roku 1970. Czarny nosorożec zachodni, gatunek oficjalnie uznany za wymarły w 2011, wyginął z powodu niekontrolowanego kłusownictwa.

Laut WWF-Report haben die Menschen seit 1970 über 60 Prozent der Säugetiere, Vögel, Fische und Reptilien ausgerottet. Das westliche schwarze Nashorn, 2011 offiziell als ausgestorben erklärt, verschwand wegen unkontrollierter Wilderei.

Kalendarium

20.03. | 18.00 | Poznań film / Film Short Wave Festival: Program Germany Now!

21.03. | 19.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion LABORATORIUM WYOBRAŹNI / LABOR DER EINBILDUNGSKRAFT: Po piśmie. Świat bezpośredniej transmisji przeżyć wg Jacka Dukaja / Nach der Schrift. Die Welt des direkten Transfers von Erlebnissen nach Jacek Dukaj

marzec / März od / ab 5.03. co tydzień we wtorki o 16.35 / wöchentlich am Dienstag um 16.35 Uhr słuchowisko / Hörspiel Polskie Radio Dzieciom: Kalinas Reise, ein deutsch-polnisches Hörspiel

7.03. | 19.00 | Warszawa wernisaż / Vernissage Ewa Partum – Moja galeria jest ideą

8.03. | 19.19 Facebook live – video streaming Anna Kowalczyk czyta z książki / liest aus dem Buch: Brakująca połowa dziejów. Krótka historia kobiet na ziemiach polskich / Die fehlende Hälfte. Eine kurze Geschichte der Frauen auf polnischem Gebiet

22.03. | 18.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion WYOBRAŹNIA / EINBILDUNGSKRAFT: Język polski nie jest kobietą. Język i gender / Polnisch ist keine Frau. Gender und Sprache 29.03. | 18.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion WYOBRAŹNIA / EINBILDUNGSKRAFT: Sztuka epoki człowieka / Die Kunst im Zeitalter des Menschen

29.–30.03. | Toruń koncert audiowizualny / audiovisuelles Konzert Thomas Köner, 11. CoCArt Music Festival

kwiecień / April

11.03. | 18.00 | Warszawa film / Film montags film klub: Hannah Arendt, reż. / Reg. Margarethe von Trotta, Niemcy / Deutschland 2012, 110 Min., Partner: DAAD

12.03. | 18.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion WYOBRAŹNIA / EINBILDUNGSKRAFT: Słownik antropocenu / Das Wörterbuch des Anthropozäns 6

1.–30.04. | Warszawa akcja w przestrzeni miejskiej / Aktion im urbanen Raum Wiersze w mieście / Gedichte in der Stadt Partner: EUNIC

1.04. | 18.00 | Warszawa spotkanie z autorką / Autorentreffen Esther Kinsky

maj / Mai

3.04. | 19.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion LABORATORIUM WYOBRAŹNI / LABOR DER EINBILDUNGSKRAFT: W pustyni realnego. Krytyka cyfrowej gnozy / In der Wüste. Eine Kritik der digitalen Gnosis

5.04. | 18.00 | Warszawa wykład i dyskusja / Vortrag und Diskussion WYOBRAŹNIA / EINBILDUNGSKRAFT: Muzeum Przyszłości w Norymberdze / Zukunft mit allen Sinnen erfahren – das Zukunftsmuseum in Nürnberg stellt sich vor Partner: Deutsches Museum München, radicalzz.studios Warszawa

8.04. | 18.00 | Warszawa film / Film montags film klub: About a Girl, reż. / Reg. Mark Monheim, Niemcy / Deutschland 2015, 104 Min., Partner: DAAD

12.04. | Warszawa wernisaż / Vernissage Maria Loboda – Sitting Here Bored Like a Jaguar

17.04. | 19.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion LABORATORIUM WYOBRAŹNI / LABOR DER EINBILDUNGSKRAFT: VR i AI, fałszywa świadomość kapitalizmu kognitywnego / VR und AI, das falsche Bewusstsein des kognitiven Kapitalismus

25.04. | Warszawa konkurs / Wettbewerb Goethe-Institut Landesqualifikation Jugend debattiert international

26.04. | 18.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion WYOBRAŹNIA / EINBILDUNGSKRAFT: Odwieczny las / Ewiger Wald

10.05. | 18.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion WYOBRAŹNIA / EINBILDUNGSKRAFT: Internet jest kobietą. Role, koncepcje i język / Das Internet ist eine Frau. Rollen, Konzepte und Sprache

11.05. | Poznań wykład i dyskusja / Vortrag und Diskussion Dni komiksu w Poznaniu – z udziałem rysownika Gregora Hinza / Comic-Tage Posen – mit Comic-Zeichner Gregor Hinz Partner: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu

13.05. | 18.00 | Warszawa film / Film montags film klub: Jack, reż. / Reg. Edward Berger, Niemcy / Deutschland 2014, 103 Min., Partner: DAAD 13.05. | Warszawa konferencja / Konferenz The Missing Denominator – Universalism and Progressive Cultural Politics m.in. z / u.a. mit Ulrike Guérot Partner: EUNIC, Biennale Warszawa 14.–15.05. | Białystok konferencja / Konferenz BAUHAUS 1919-2019. Past – Present – Future

15.05. | 10.00 – 15.00 | Warszawa warsztaty dla młodzieży / Workshops für Jugendliche Europa für junge Leute. Der Europatag am Goethe-Institut Warschau 16.05. | 18.00 | Warszawa czytanie i rozmowa / Lesung und Gespräch Hasnain Kazim – Sztuka odpowiadania na hejt / Gekonnt auf Hassmails antworten

21.05. | 18.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion Album Albrechta Partner: Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej / Stiftung für deutsch-polnische Zusammenarbeit

22.05. | 19.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion LABORATORIUM WYOBRAŹNI / LABOR DER EINBILDUNGSKRAFT: Chthulucen i antropocenofeminizm. Nowe konfiguracje podmiotowości / Das Chthuluzän und der anthropozäne Feminismus. neue Konfigurationen von Subjektivität 24.05. | 11.00 | Warszawa wykład i dyskusja / Vortrag und Diskussion Marketing wydawniczy w dobie mediów społecznościowych i blogów / Verlagsmarketing in Zeiten von social media und blogging Partner: Polska Izba Książki 24.05. | 18.00 | Warszawa wykład / Vortrag WYOBRAŹNIA / EINBILDUNGSKRAFT: Film wolumetryczny. Rzeczywistość post-wirtualna? / Der volumetrische Film. Postvirtuelle Realität? 27.05. | 18.00 | Warszawa spotkanie z autorką / Autorentreffen Olga Tokarczuk Partner: Instytut Literatury Polskiej, Uniwestytet Warszawski, Institut für Slavistik, Universität Hamburg 28.05. | 18.00 | Warszawa spotkanie z autorem / Autorentreffen Bernhard Schlink Partner: Dom Wydawniczy REBIS

29.05. | 19.00 | Warszawa dyskusja / Diskussion LABORATORIUM WYOBRAŹNI / LABOR DER EINBILDUNGSKRAFT: Remanent: podsumowanie 18. Biennale Sztuki Mediów WRO / Inventur: Ein Resümee der 18. Biennale der Medienkunst WRO

czerwiec / Juni 7.–8.06. | Warszawa konferencja / Konferenz EDAWARDS European Design Festival

10.06. | 18.00 | Warszawa film / Film montags film klub: Victoria, reż. / Reg. Sebastian Schipper, Niemcy / Deutschland 2015, 140 Min., Partner: DAAD

17.06. | Warszawa konkurs / Wettbewerb Centrum Kreatywności Targowa – Landesfinale Jugend debattiert international

Program może ulec zmianie.

Programmänderungen vorbehalten.

Szczególowe informacje: www.goethe.de/warszawa

Ausführliche Informationen: www.goethe.de/warschau

Uczestnictwo w wydarzeniach jest zgodą na wykonywanie dokumentacji fotograficznej i wideo oraz wykorzystanie wizerunku w publikacjach Goethe-Institut.

Mit der Teilnahme an den Veranstaltungen geben die Teilnehmer ihr Einverständnis für Foto- und Videoaufnahmen sowie deren Veröffentlichung. 11

Wyobraźnia i Laboratorium Wyobraźni to wspólny projekt Goethe-Institut i Teatru Powszechnego w Warszawie.

Einbildungskraft und Labor der Einbildungskraft sind ein Projekt des Goethe-Instituts und des Teatr Powszechny in Warschau.

Słownik antropocenu Das Wörterbuch des Anthropozäns © www.colourbox.de

Artyści, kuratorzy i badacze mierzyć się będą podczas otwartych debat z wyzwaniami jakie stawiają rzeczywistość społeczna i współczesna kultura w trakcie epokowej przemiany. Wkroczyliśmy w antropocen – epokę człowieka. Świat jaki znaliśmy skończył się, musimy wytężyć wyobraźnię, by zrozumieć świat, który nadchodzi. Pomogą w tym uczestnicy dyskusji prowadzonych w siedzibie Goethe-Institut oraz w przestrzeni Sceny DAS Teatru Powszechnego.

Künstler, Kuratoren und Wissenschaftler diskutieren gemeinsam über die Herausforderungen, die sich durch den Epochenwandel für die soziale Wirklichkeit und die zeitgenössische Kultur ergeben. Wir sind in das Anthropozän eingetreten, das Zeitalter des Menschen. Die Welt, wie wir sie kannten, existiert nicht mehr, wir müssen unsere Einbildungskraft anstrengen, um zu verstehen, wie unsere Welt zukünftig aussehen wird. Hierbei helfen uns die Teilnehmer der Diskussionen im Goethe-Institut und im Sitz der Dream Adoption Society (DAS) im Teatr Powszechny.

kurator projektu / Projektkurator:

Edwin Bendyk

Partner

12.03.2019 18.00

Wyobraźnia / Einbildungskraft

dyskusja / Diskussion

udział biorą / mit: dr hab. Ewa Bińczyk

dr Adam Ostolski

filozofka, prof. UMK Toruń

prowadzenie / Moderation: Edwin Bendyk

socjolog / Soziologe, Krytyka Polityczna

Joanna Rajkowska artystka / Bildende Künstlerin

POLITYKA

Goethe-Institut, ul. Chmielna 13a, Warszawa Żyjemy w antropocenie – epoce człowieka, w której gatunek ludzki zyskał dominującą moc kształtowania nie tylko swojej historii, ale także wpływania na rozwój globalnego ekosystemu i otaczającej Ziemię atmosfery. Nowa epoka wymaga nowego języka zdolnego wyrazić nieznane wcześniej wyzwania.

Wir leben im Anthropozän – dem Zeitalter des Menschen, in dem die Menschheit eine dominierende Macht gewonnen hat, nicht nur über ihre Geschichte, sondern auch über die Entwicklung des globalen Ökosystems und der Erdatmosphäre. Die neue Epoche braucht eine neue Sprache, mit der sich bisher unbekannte Herausforderungen benennen ließen.

Język polski nie jest kobietą. Język i gender. Polnisch ist keine Frau. Gender und Sprache © www.colourbox.de

22.03.2019 18.00

Wyobraźnia / Einbildungskraft

dyskusja / Diskussion

udział biorą / mit: dr Agnieszka Małocha-Krupa

Piotr Pacewicz

autorka Słownika nazw żeńskich

oko.press

polszczyzny / Autorin des Wörterbuchs

prowadzenie / Moderation: Magda Juszczyk

redaktor naczelny / Chefredakteur

der weiblichen Formen der polnischen Sprache, Uniwersytet Wrocławski

dziennikarka / Journalistin

Goethe-Institut, ul. Chmielna 13a, Warszawa Czy dominująca pozycja mężczyzn znajduje odzwierciedlenie w języku? Czy równouprawnienie językowe jest jedynie nierealistycznym postulatem feministek i na ile jest ono możliwe w języku polskim?

Inwieweit kommt die gesellschaftliche Vormachtstellung des Mannes auch in der Sprache zum Ausdruck? Ist eine geschlechtsgerechte Sprache nur ein unrealistisches Bedürfnis von Feministinnen und ist sie im Polnischen überhaupt möglich?

Sztuka epoki człowieka Die Kunst im Zeitalter des Menschen © Antje Majewski Yaadikone, 2017 16:9 HD Video, kolor, dźwięk / Farbe, Ton, 11:41 min, Courtesy of Antje Majewski, neugerriemschneider, Berlin

29.03.2019 18.00

Wyobraźnia / Einbildungskraft

dyskusja / Diskussion

udział biorą / mit: Aleksandra Jach

Andrzej W. Nowak

kuratorka wystaw, ostatnio m.in. „How

Filozofii UAM, aktualny projekt badaw-

to talk with birds, trees, fish, shells,

czy dotyczy zagadnień antropocenu /

snakes, bulls and lions” w Hamburger

sein aktueller Forschungsschwerpunkt

Bahnhof w Berlinie / Kuratorin

gilt dem Anthropozän.

Antje Majewski

prowadzenie / Moderation: Edwin Bendyk

Zakład Filozofii Kultury, Instutyt

malarka, artystka wideo, fotografka z Berlina, współautorka w/w wystawy /

POLITYKA

Malerin, Videokünstlerin, Fotografin aus Berlin, beteiligt an der o.gen. Ausstellung

Goethe-Institut, ul. Chmielna 13a, Warszawa Wyobraźnia naszą bronią! Wyobraźnia to najsilniejszy oręż jakim dysponują artystki i artyści. Swoją pracą odkrywają i odsłaniają obszary życia i zjawiska ginące w zgiełku codzienności, aktywizują nowe myślenie i praktyki wobec środowiska. Otwórzmy się na ich wyobraźnię, od tego może zależeć przyszłość.

Die Einbildungskraft ist unsere Waffe! Sie ist das mächtigste Instrument, das KünstlerInnen haben – in ihren Arbeiten entdecken sie Lebensbereiche und Phänomene, die im Alltag untergehen, und sie aktivieren neues Denken und neue Praxisformen im Umgang mit der Umwelt. Diese künstlerische Einbildungskraft könnte uns helfen, die Zukunft zu bestimmen.

Muzeum Przyszłości w Norymberdze Zukunft mit allen Sinnen erfahren – das Zukunftsmuseum in Nürnberg stellt sich vor

Odwieczny las Ewiger Wald © Goethe-Institut

5.04.2019 18.00

Wyobraźnia / Einbildungskraft

wykład i dyskusja / Vortrag und Diskussion

udział bierze / mit: Dr. Andreas Gundelwein

prowadzenie / Moderation: Joanna Skorupska

Deutsches Museum München

radicalzz.studios Warszawa

26.04.2019 18.00

Wyobraźnia / Einbildungskraft

dyskusja / Diskussion

udział biorą / mit: Przemysław Czapliński

Anna-Sophie Springer (TBC)

historyk literatury XX i XXI w., Instytut

prowadzenie / Moderation: Edwin Bendyk

kuratorka niezależna / freie Kuratorin

Filologii Polskiej UAM Poznań / Literaturhistoriker und -kritiker

POLITYKA

partnerzy / Partner: Deutsches Museum München, radicalzz.studios

Agnieszka Polska

Goethe-Institut, ul. Chmielna 13a, Warszawa

Co przyniesie przyszłość? Jak będzie wyglądało nasze życie za 20, 50 czy 100 lat, jaki będzie rozwój techniki i społeczeństwa? Każde pokolenie zadaje sobie takie pytania na nowo. Wizjonerskie idee, obawy i marzenia dotyczące przyszłości pasjonują ludzi bardziej, niż jakiekolwiek inne zagadnienia. Niektóre z nich staną się rzeczywistością, inne pozostaną (na razie) w sferze fantazji.

Was bringt die Zukunft? Wie werden wir in 20, 50 oder 100 Jahren leben, wie entwickeln sich Technik und Gesellschaft? Jede Generation stellt sich diese Fragen neu – visionäre Ideen, Ängste und Träume zu künftigen Lebensverhältnissen fesseln die Menschen wie kaum ein anderes Thema. Manche dieser Vorstellungen werden später Realität – andere bleiben (vorerst) Phantasien.

artystka / Bildende Künstlerin

„Nie było nas, był las, nie będzie nas, będzie las” – polskie przysłowie jest najkrótszą definicją dynamiki trwania i rozwoju leśnego ekosystemu oraz ewolucji gatunku ludzkiego. Relacja ta od początku miała charakter współoddziaływania, które nabrało szczególnego znaczenia w epoce zglobalizowanego kapitalizmu.

„Wir waren nicht da – Der Wald schon. Wir werden nicht mehr da sein – Der Wald schon“ – dieser polnische Spruch vermittelt bildhaft das Bestehen und die Entwicklung des Waldökosystems und der menschlichen Spezies. Die Wechselbeziehung zwischen den beiden bekommt im globalisierten Kapitalismus eine besondere Bedeutung.

Internet jest kobietą. Role, koncepcje i język Das Internet ist eine Frau. Rollen, Konzepte und Sprache

Film wolumetryczny. Rzeczywistość post-wirtualna? Der volumetrische Film. Postvirtuelle Realität?

10.05.2019 18.00

Wyobraźnia / Einbildungskraft

dyskusja / Diskussion

24.05.2019 18.00

Wyobraźnia / Einbildungskraft

udział biorą / mit: Paulina Mikuła

prowadzenie / Moderation: Anna Kowalczyk

filolożka, youtuberka Mówiąc inaczej /

dziennikarka, blogerka, autorka książki

i Jakubem Gierszałem, wg Gabinetu

Philologin, YouTuberin Mówiąc inaczej

Brakująca połowa dziejów… / Journa-

Dr. Caligari / Making-of Der Traum des

Jasna Strick

listin, Bloggerin, Autorin des Buches

Cesare – eines volumetrischen Films

Die fehlende Hälfte…

mit Arkadiusz Jakubik und Jakub

autorka i aktywistka feministyczna /

prezentacja / Präsentation: Fabian Mrongowius

Kulisy powstania filmu wolumetrycznego

Sen Cezara z Arkadiuszem Jakubikiem

producent z UFA X / UFA X Produzent

Justin Michael La Vallee kompozytor, projektant dźwięku, współzałożyciel Q.Works / Komponist,

Gierszał nach dem Film Das Cabinet

Autorin & feministische Aktivistin

wykład / Vortrag

Klangdesigner, Mitgründer Q.Works

(u.a. #aufschrei)

des Dr. Caligari

Goethe-Institut, ul. Chmielna 13a, Warszawa

Coraz więcej kobiet prowadzi blogi i strony internetowe, coraz głośniej o internetowych biznesach prowadzonych przez kobiety. Czy w związku z tym istnieje w internecie język typowy dla kobiet?

Immer mehr Frauen betreiben Blogs und Internetseiten und haben bekannte Seiten in sozialen Netzwerken. Gibt es eine frauenspezifische Sprache im Internet? Und welche Genderkonzepte und Rollenverständnisse vertreten Frauen im Internet?

Film wolumetryczny to jedna z najnowszych form rzeczywistości wirtualnej, kluczowa dla przestrzennej technologii informatycznej, dzięki której tworzy się figury przestrzenne (hologramy) aktorów, które mogą być umieszczone zarówno w przestrzeni rzeczywistej (augmented reality), jak i wirtualnej (virtual reality).

Volumetrisches Video ist eine der neuesten Formen der Virtual Reality und eine Schlüsseltechnologie räumlicher Informationstechnologie, dank derer von realen Personen räumliche Darstellungen (Hologramme) erzeugt werden, die in realen (AR) als auch virtuellen Welten (VR) platziert werden können.

LABORATORIUM WYOBRAŹNI_Teatr Powszechny/ Dream Adoption Society © Dream Adoption Society

21.03. – 29.05.2019 19.00

Laboratorium Wyobraźni / Labor der Einbildungskraft

dyskusje / Diskussionen

prowadzenie / Moderation: Edwin Bendyk, Krzysztof Garbaczewski Teatr Powszechny im. Z. Hübnera, Zamoyskiego 20, Warszawa

Druga połowa XX w. miała być triumfem umysłu nad materią i dominacji cyfrowych mediów. Cyfrowa rewolucja prowadzi jednak do realnych nierówności i fizycznej przemocy. Co stało się emancypacyjnym potencjałem nowych technologii?

Bewusstseins über die Materie und die Herrschaft der digitalen Medien bringen. Doch die digitale Revolution führt zu realer Ungleichheit und physischer Gewalt. Was wurde aus dem emanzipatorischen Potenzial der neuen Technologien?

17.04.2019

VR und AI, das falsche Bewusstsein des kognitiven Kapitalismus Die künstliche Intelligenz und die virtuelle Ritualität sollten die Welt in all ihren Dimensionen revolutionieren. Die Erfüllung dieses Versprechens liegt jedoch nach wie vor in weiter Ferne. Werden wir dieses Ziel jemals erreichen?

17.04.2019

VR i AI, fałszywa świadomość kapitalizmu kognitywnego

udział bierze: Michał Staniszewski Sztuczna inteligencja i cyfrowe sposoby reprezentacji jak VR mają zrewolucjonizować świat we wszystkich jego wymiarach. Obietnice te jednak, niczym horyzont, są ciągle odległe. Czy kiedykolwiek dotrzemy do tego horyzontu?

22.05.2019 Das Chthuluzän und der anthropozäne Feminismus. Neue Konfigurationen von Subjektivität Die digitale Revolution ist Teil eines tiefen Wandels: des Eintritts in das Anthropozän, das Zeitalter des Menschen. Die neue ökologische Sensibilität bietet uns die Chance, uns für neue Formen von Subjektivität zu öffnen. Sind wir bereit dafür?

22.05.2019 Chthulucen i antropocenofeminizm. Nowe konfiguracje podmiotowości

udział bierze: Joanna Bednarek

21.03.2019

Pismo – nośnik kultury i transferu przeżyć traci na znaczeniu, wypiera je „trzecie pismo” – tekst kodu informatycznego sterujący interfejsami bezpośredniego transferu przeżyć. O kulturze i porozumiewaniu się w świecie bez literatury.

Die Schrift verliert als Träger der Kultur und des Transfers von Erlebnissen an Bedeutung. An ihre Stelle rückt die „dritte Schrift“ – der informatische Code, der die Interfaces zum direkten Transfer von Erlebnissen steuert.

3.04.2019

udział biorą: Viola i Piotr Krajewscy

Die zweite Hälfte des 20. Jahrhunderts sollte den Triumph des

Biennale Sztuki Mediów WRO jest w tym roku organizowane pod hasłem „Czynnik ludzki”. To świetna okazja do podsumowania i dyskusji.

Po piśmie. Świat bezpośredniej transmisji przeżyć wg Jacka Dukaja

Nach der Schrift. Die Welt des direkten Transfers von Erlebnissen nach Jacek Dukaj

W pustyni realnego. Krytyka cyfrowej gnozy udział bierze: Mikołaj Ratajczak

In der Wüste des Realen. Eine Kritik der digitalen Gnosis

Cyfrowa rewolucja to jeden z procesów szerszej przemiany, jaką jest przejście do antropocenu, epoki człowieka. Zmieniająca się wrażliwość ekologiczna dają szansę otwarcia na nowe formy podmiotowości. Czy jesteśmy gotowi?

29.05.2019 Inventur: Ein Resümee der 18. Biennale der Medienkunst WRO Die internationale Biennale WRO findet in diesem Jahr unter dem Motto „Der menschliche Faktor“ statt.

29.05.2019 Remanent: podsumowanie 18. Biennale Sztuki Mediów WRO

Bubble vision

Lipotes vexillifer

Hito Steyerl

Zanim w listopadzie zeszłego roku oszpecony przez restauratorów obraz Salvator Mundi został wylicytowany na 450 milionów dolarów amerykańskich, stając się tym samym najdroższym dziełem sztuki na świecie, wszyscy mówili o bańce spekulacyjnej na rynku sztuki. Czy obraz naprawdę jest dziełem Leonarda da Vinci? Jaką rolę odgrywali pośrednicy z Arabii Saudyjskiej podczas kupna obrazu dla nowo otwartego muzeum Louvre Abu Dhabi?

Chiński delfin rzeczny

Chinesischer Flussdelfin

Zwierzę, które przetrwało na Ziemi 20 milionów lat, nie było w stanie poradzić sobie z zanieczyszczeniem, kłusownictwem i zwiększonym ruchem na rzece. Biały delfin jest pierwszym od 50 lat ssakiem, który zniknął z powierzchni Ziemi.

Das Tier überdauerte 20 Millionen Jahre, erlag dann aber der Verschmutzung, der Wilderei und dem Schiffsverkehr. Er gehört zu der ersten Säugetierart in 50 Jahren, die von der Erde verschwunden ist.

Nikt jakoś nie zwrócił uwagi, że kryształowa kula, którą trzyma w ręce Zbawiciel świata, jest przezroczysta. To dość osobliwe, bo gdyby obraz został namalowany z zachowaniem wierności zasadom fizyki, w kuli musiałaby odbijać się postać malarza – lub przynajmniej obserwatora. Lecz kula nie odbija niczyjej postaci, jest pusta, choć Leonardo, jak świadczą przekazy, znał zasady optycznej refrakcji. Pusta kryształowa kula przypomina technologię 360 stopni, która ostatnio wkroczyła do fotografii, wideo i rzeczywistości wirtualnej: tu obserwator również znajduje się w środku kuli, w centrum świata sztucznie zakrzywiającego się wokół osoby patrzącego, którego ciało znajduje się poza obrazem. „Magia rzeczywistości wirtualnej polega na wywołaniu wrażenia, że naprawdę jest się w centrum wydarzeń“, opowiadał Mark Zuckerberg, prezentując facebookową aplikację do rzeczywistości wirtualnej, na przykładzie wirtualnej podróży do spustoszonego przez huragan Maria Puerto Rico. Ów paradygmat można by nazwać „bubble vision”, wizją człowieka tkwiącego w bańce.

Co się dzieje, gdy perspektywa centralna ustępuje na rzecz kulistej? Gdy wszystkie linie perspektywy kierują się koncentrycznie ku osobie obserwatora, który w dodatku jest nieobecny ciałem? Czy to znak obecnych czasów, w których podmiot zostaje zastąpiony przez selfie, a stara dobra opinia publiczna staje się „bańką opinii“? Jaka grawitacja polityczna wywołuje to zakrzywienie sfery wizualnej? Bańka to symbol neoliberalnej globalizacji. Bańki spekulacyjne mogą w niebywale szybkim tempie generować profit albo z dnia na dzień niszczyĆ indywidualne światy i scenariusze życiowe. Ten neoliberalny porządek znajduje swój wyraz w globalnej sztuce, której przykładem jest gigantyczna, lustrzana, świetnie sprawdzająca się w roli tła dla selfie rzeźba Cloud Gate Anisha Kapoora w Chicago. Jaron Lanier, pionier refleksji o rzeczywistości wirtualnej, przyrównuje ją do wycinania konturów ludzkich postaci z materii wszechświata. Uniwersum rzeczywistości wirtualnej należy więc wyobrażać sobie jako nieskończoną liczbę baniek pełnych otworów, z których każdy ma obrysy ludzkiej postaci. W głębokich warstwach antarktycznego lodu tkwią banieczki prastarego powietrza. Geolodzy prowadzą nad nimi badania – uprawiają niejako archeologię klimatu. Na podstawie tych banieczek geolodzy Simon Lewis i Mark Maslin sformułowali tezę, że do największego spadku emisji dwutlenku węgla na przestrzeni ostatnich 2000 lat doszło około roku 1610 za sprawą człowieka. W wyniku inwazji kolonialnej Ameryki Południowej, która kosztowała życie 49 milionów rdzennych mieszkańców kontynentu, powierzchnie użytkowane wcześniej pod uprawę roli porosły lasem. Dzięki nowym lasom cofnęła się emisja dwutlenku węgla, a temperatura na całym świecie uległa obniżeniu, piszą Lewis i Maslin w książce The Human Planet: How We Created the Anthropocene (Pelican). Podobnie było w Niderlandach podczas tzw. „małej epoki lodowej”. W Niderlandach okresu złotego wieku bańki spekulacyjne napędzały rozwój gospodarczy, motyw bańki królował też w malarstwie. Na obrazach nawiązujących do martwych natur o symbolice vanitas widać nie tylko kolonialne zdobycze, również pod postacią czarnoskórych służących – widać na nich także mnóstwo szklanych kul i baniek mydlanych. Teoria Simona Lewisa i Marka Maslina jest nazywana „orbis hypothesis“ od łacińskiego słowa oznaczającego świat. Duet geologów proponuje uznać rok 1610 za początek antropocenu, ery, w której decydującym czynnikiem wpływającym na klimat został człowiek. W antropocenie człowiek sytuuje samego siebie w centrum natury, dokładnie tak jak użytkownicy rzeczywistości wirtualnej lokują sami siebie w centrum 360-stopniowego uniwersum. W świecie 360 stopni wszystkie linie

perspektywy zbiegają się w osobie obserwatora, to on stanowi centrum, ground zero i punkt zbieżny dla otaczającego świata. Może być jednak i tak, że obserwatora wcale w obrazie nie ma lub właśnie go opuszcza. Człowiek bowiem kształtuje swój świat do momentu, w którym fizyczna egzystencja w nim przestaje być możliwa. Według brytyjskiego dziennika „The Guardian“ w 2025 roku dwadzieścia procent generowanego na całym świecie prądu będzie pochłaniać przemysł komunikacyjny, z czego osiemdziesiąt procent przypadnie na video streaming. A w tym rzeczywistość wirtualna – obok technologii inwigilacyjnych – generuje przetwarzanie ogromnej ilości danych. Zmiany klimatu są wliczone w wolumen pobieranych plików. Rysując słynnego człowieka witruwiańskiego, wpisanego w idealny okrąg, Leonardo stworzył model, w którym stosunek ludzkiego ciała do świata odzwierciedla matematyczną harmonię rządzącą uniwersum. Nowszy model stosunku człowiek-świat wyraża się w wynalazku bransoletki dla pracowników magazynowych, która naprowadza ich wibracjami na regał z właściwym produktem – kolejny krok na drodze postępującej automatyzacji. W chwili, gdy człowiek uświadamia sobie swoją władzę i to, że znajduje się w centrum wszechświata, jest już właściwie zajęty relegowaniem tej władzy na nieprzezroczyste platformy cyfrowe i algorytmy typu black box, ukryte systemy, na wzór słynnej niewidzialnej ręki rynku, rzekomo wszystkowiedzącej i wszystkoregulującej – na sztuczne idiotyzmy i zautomatyzowane wyrocznie. Czy rzeczywistość wirtualna jest wobec tego wprawką, rodzajem treningu, przygotowaniem do życia w świecie, w którym człowiek będzie stopniowo zastępowany przez niewidzialne systemy? Ale przecież nie wszyscy zostaną zastąpieni. Nowa centrala Amazona w Seattle składa się ze szklanych „biosfer“. „Miejsce pracy przyszłości“ to odizolowana od świata szklarnia. Kierownictwo pracuje w „salach konferencyjnych przypominającycych ptasie gniazda na wysokich drzewach“. W tej utopii lansowanej przez koncern odwrócono model antropocenu: o ile antropocen rozpoczął się zniknięciem ludzi z dorzecza Amazonki, to teraz Amazon(-kę) wtłoczono do bańki, zakonserwowano jako piętro, na którym zasiadają szefowie – piętro doskonale chronione przed światem zewnętrznym zanieczyszczonym przez człowieka. Określenie „rzeczywistość wirtualna” pochodzi od Antonina Artaud, twórcy koncepcji „teatru okrucieństwa“. Widowisko taneczne z Bali, które Artaud zobaczył w 1931 roku na wystawie kolonialnej w Paryżu, wywarło na nim głębokie wrażenie „niezapośredniczoną przemocą wydarzeń“. Publiczność siedziała w centrum, otoczona tancerzami. Okrucieństwo

oznaczało dla Artauda nie tyle przemoc ludzką, ile „znacznie straszniejszy, bardziej nieunikniony rodzaj przemocy, którą otoczenie może wywierać na ludzi“. Teatr okrucieństwa można dzisiaj odnaleźć w magazynie Amazona, w chaotycznej kakofonii rzeczy, robotów i zdalnie sterowanych ludzi. Przeciwieństwem magazynu Amazona jest piętro szefów zamienione w „biosferę“. To, co było na zewnątrz, teraz jest wewnątrz; zaciera się granica między górą a dołem. Węgierska prawica propaguje automatyzację i sztuczną inteligencję jako alternatywę wobec napływu siły roboczej z zagranicy. W Niemczech przemoc wobec uchodźców wzrasta proporcjonalnie do liczby osób korzystających z facebooka. Technologia cyfrowa wzmaga autorytarny natywizm: spojrzenie tego, który siedzi w „bańce“, komunikując się ze swoimi prywatnymi wszechświatami równoległymi, doskonale rezonuje ze światopoglądem izolacjonistycznym. Rzeczywistość wirtualna to obietnica empatii i bezpośredniego przeżycia. Jej iluzyjna prawdziwość sprawia, że uważana jest za medium tendencyjnie „realistyczne“, mimo groteskowej aparatury, którą użytkownik musi założyć, by uzyskać do niej dostęp. Jak w przypadku wszystkich poprzednich realizmów, również i ten ma niewiele wspólnego z rzeczywistością, przypomina raczej bilet do teatru na wygodne miejsce w loży. Realizm święci obecnie swój come back w wielu obszarach. W sztuce współczesnej cenione są naturalne i tradycyjne materiały: folk art, naczynia z gliny, rytuały ludów żyjących w zgodzie z naturą i zapędy artystów-identytarystów wszelkiej maści. Błędne jest założenie, że temu realizmowi chodzi o rzeczywistość. Chodzi mu raczej o wygenerowanie jej algorytmu podporządkowanego kryterium typowości. Realizmy populistyczne są pod tym względem podobne do mechanizmów identyfikujących, wpisanych w sztuczne idiotyzmy: zidentyfikowane zostaje tylko to, co jest już znane pod postacią kategorii. Ten rodzaj realizmu to reakcja na porażkę globalnych obietnic uleczenia bolączek obecnej rzeczywistości, na anulowane układy o wolnym handlu, na krachy giełdowe i odwołany koniec historii. Ten realizm jest paradygmatyczny dla współczesności, której ton nadają fake news, zmęczenie Internetem, najemni wojownicy-roboty w strzelankach komputerowych typu Ego-shooter, Brexit, wojny handlowe, cła i protekcjonizm. Ten realizm chce pokazać „prawdziwych“ ludzi. Jak się do tego zabiera? Na ostatniej wystawie Documenta można było zobaczyć znakomitą pracę Wanga Binga, poruszający, realistyczny film dokumentalny o pracownicach chińskiej szwalni. Nazywał się 15 godzin i równie tyle trwał. Można by sobie podobnie wyobrazić piętnastogodzinny film w technologii VR, w którym widz podąża krok w krok za pracownicą magazynu

Amazona, zdalnie sterowaną wśród lasu regałów przez wibrującą bransoletkę. W rzeczywistości wirtualnej nie ma czwartej ściany, nic się nie załamuje, każdy montaż, nawet najprostszy, nastręcza trudności. Użytkownik mógłby również sam, z pomocą aparatury VR, wejść w skórę pracownicy magazynu. Może i poczułby wówczas coś na kształt „autentycznego przeżycia“ – lecz czy to doświadczenie ma coś wspólnego z rzeczywistością? W tym wymyślonym przykładzie rzeczywistość wirtualna działa niczym AirBnB dla współczucia, jak sieć hosteli dla turystów szukających nowych doznań. Empatia ogranicza się tu do bycia voyeurem w prawdziwym teatrze okrucieństwa, jakim jest magazyn Amazona. A śledzenie pracy szwaczki na ekranie przez piętnaście godzin staje się co najwyżej performansem wytrwałości. Wielu zwiedzających ostatnią wystawę Documenta skarżyło się na kuratorski chaos. Obrazem jeszcze większego, totalnego chaosu jest system sortowania w magazynach Amazona, którym nie rządzi ludzka logika, lecz przypadkowo nadawane towarom kody kreskowe. Co dla nas wygląda jak chaos, dla robotów stanowi idealny porządek. To ład zaprogramowany już nie dla ludzi, to ład rządzony przez postludzkiego kuratora, według kryteriów populistycznego realizmu z jego robotyką, podporządkowany osobnej, niezrozumiałej logice. Pewnie już wkrótce powstaną na akademiach sztuki nowe kierunki studiów poświęcone metodom chaotycznego sortowania, a wraz z nimi narodzi się kolejna edycja wystawy Documenta, w której eksponaty, zapakowane w brązowe kartony Amazona, będą posortowane na pozór chaotycznie, a dla podwyższenia profitu wszystkie zostaną opatrzone nalepką oznajmującą, że w środku znajduje się autentyczny Salvator mundi Leonarda. Tym sposobem wracamy do pierwszego pytania, mianowicie, dlaczego w kuli Leonarda (jeśli to rzeczywiście jego kula) nic się nie odbija? Może Leonardo chciał powiedzieć, że nie powinniśmy dać się zwieść iluzji, gdy coś wydaje się nam naturalne, realistyczne i transparentne. Naturalistyczne efekty widoczne w szklanej kuli są złudne. Kryształowa kula namalowana według zasad optyki pokazywałaby wszystko, co znajduje się za nią, do góry nogami. Kula prezentowałaby się jako to, czym jest, czyli jako medium, tak jak i wirtualna rzeczywistość jest takim medium. Jeśli w sferze rzeczywistości wirtualnej cokolwiek wygląda „naturalnie“ lub daje złudzenie fotograficznej realności, prawdopodobnie mamy do czynienia z wyjątkowo wyrafinowaną fototapetą dla turystów, ułudą na wysoki połysk, apdejtowaną wersją barokowego malarstwa iluzjonistycznego w erze gier typu Ego-shooter, trójwymiarowej pornografii i partii AfD (Alternatywa dla Niemiec).

Pieris brassicae wollastoni

Kto jednak na poważnie traktuje wirtualną rzeczywistość jako medium, ten widzi wszystko, co ona pokazuje, jak w kryształowej kuli, do góry nogami – lub, jak żartował Marks w nawiązaniu do swojej interpretacji Hegla, postawione z idealistycznej głowy na materialistyczne nogi. Rzeczywistość musi być w świecie wirtualnym rzeczywistością odwróconą inaczej obraz kłamie. By adekwatnie przedstawić rzeczywistość brutalnej dysrupcji i jej coraz bardziej autorytarnego oblicza, niezbędne są techniki maksymalnej estetycznej alienacji, Verfremdung. To, co zdaje się dzisiaj mówić kula Leonarda, można też zinterpretować bardziej dosłownie: może nie widać w niej niczego, łącznie z odbiciem patrzącego, dlatego że kula przepowiada stopniowe znikanie obserwatora? Człowiek znika – zastąpiony przez humanoidalnego robota z Arabii Saudyjskiej o imieniu Sophia, który otrzymał podczas konferencji inwestorów honorowe obywatelstwo – w przeciwieństwie do harujących w tym kraju robotnic z Azji Południowej. O znikaniu człowieka opowiada również informacyjno-reklamowa kampania lotów na Marsa, wyprodukowana w Zjednoczonych Emiratach Arabskich i prorokująca pozaziemski eksodus oligarchów. Znikanie człowieka może być konsekwencją coraz bliższych spotkań reżimów autorytarnych, feudalnych i populistycznych z technologią cyfrową. Czy dwa prawe kciuki Zbawiciela świata na obrazie przypisywanym Leonardowi są dowodem na autentyczność dzieła czy może jeden z tych kciuków należał do dziennikarza Jamala Khashoggi, który został uprowadzony w Stambule i poćwiartowany przez zabójców? I gdzie podziewa się sam obraz, którego prezentacja w Louvre Abu Dhabi miała się odbyć, jak zapowiadano, już przed kilkoma miesiącami?

Tłumaczenie: Karolina Kuszyk © Hito Steyerl © Copyright for the Polish translation by Karolina Kuszyk Hito Steyerl, twórczyni filmowa i pisarka. Jej prace sytuują się na pograniczu kina i sztuk pięknych, między teorią a praktyką. Jest profesorką nowych mediów na Uniwersytecie Artystycznym (UDK) w Berlinie.

Bielinek kapustnik maderski

Madeira-Kohlweißling

Bielinek kapustnik maderski to pierwszy gatunek motyli, jaki uznano za wymarły z powodu ingerencji człowieka w przyrodę w Europie. Winne temu jest między innymi stosowanie nawozów sztucznych w rolnictwie.

Der Madeira-Kohlweißling wurde zum ersten Schmetterling erklärt, der durch menschliches Eingreifen in die Natur in Europa ausgestorben ist. Schuld daran ist u.a. der Einsatz von Düngemitteln in der Landwirtschaft.

Bubble Vision

Melamprosops phaeosoma

Hito Steyerl

Als im letzten November ein durch Restauratoren verunstalteter Salvator Mundi mit 450 Millionen US-Dollar zum teuersten Kunstwerk aller Zeiten wurde, war viel zu lesen über eine mögliche Spekulationsblase im Kunstmarkt. Handelte es sich überhaupt, wie behauptet, um einen Leonardo da Vinci? Welche Rolle spielten Saudi-Mittelsmänner beim Erwerb des Bildes für den Louvre Abu Dhabi?

Hawajka czarnolica

Weißwangen-Kleidervogel

Hawajka czarnolica to jeden z 3 gatunków ptaków uznanych w 2018 za wymarłe. Śmiertelnym czynnikiem dla gatunku okazały się niszczenie lub modyfikowanie środowiska oraz choroby przenoszone przez komary.

Der Weißwangen-Kleidervogel gehört zu den 3 Vogelarten die 2018 ausgestorben sind. Tödlich für die Spezies wurden die Zerstörung bzw. Modifizierung des Lebensraumes sowie von Mücken übertragene Krankheiten.

Eine andere Frage aber wurde kaum diskutiert: Warum ist die Kristallkugel, die der Weltenretter in der Hand hält, durchsichtig? Wäre sie nach den Gesetzen der Physik gemalt, müsste sie eigentlich das Spiegelbild des Malers verzerrt zurückwerfen – oder zumindest das der Betrachter. Doch sie ist leer, obwohl Leonardo die Gesetze der optischen Refraktion nachweislich kannte. Die leere Kristallkugel erinnert an 360-Grad-Technologie, wie sie neuerdings in Fotografie, Video und Virtual Reality eingezogen ist: Hier befindet sich die Betrachterin auch innerhalb einer Kugel, im Zentrum einer künstlich um sie herumgebogenen Welt, aber sie hat ihren Körper nicht dabei, außer als Leerstelle. „Das Magische an Virtual Reality ist, dass sie einem das Gefühl gibt, man sei wirklich vor Ort“, erklärte Mark Zuckerberg, als er Facebooks VR-Anwendung ausgerechnet anhand einer virtuellen Reise ins vom Hurrikan Maria verwüstete Puerto Rico demonstrierte. Dieses Paradigma könnte man bubble vision nennen: Blasensicht. Was passiert, wenn die optische Zentralperspektive einer Kugelperspektive weicht? Wenn alle Perspektivlinien strahlenförmig auf einen Betrachter

zulaufen, der überdies weitgehend abwesend ist? Was hat das mit einer Gegenwart zu tun, in der Selfies das Subjekt ersetzen und die gute alte bürgerliche Öffentlichkeit zur Filterblase zurechtgebogen wird? Welche politische Gravitation erzeugt diese Krümmung der visuellen Sphäre? Die Blase ist ein Wahrzeichen neoliberaler Globalisierung, das sich auch in deren Kunst niederschlug, man denke an Anish Kapoors riesige, spiegelnde, als Selfie-Hintergrund beliebte Blasenskulptur Cloud Gate in Chicago. Sogenannte bubble economies sprudeln mal jäh auf, mal vernichten sie blitzartig Welten und Lebensentwürfe. Virtual-Reality-Vordenker Jaron Lanier beschreibt VR als Heraustrennen eines menschenförmigen Ausschnitts aus der Textur des Universums. Ein VR-Universum muss man sich demnach als unzählige Blasen mit menschenförmigen Löchern vorstellen. In den Tiefen des antarktischen Eises sind kleine Blasen uralter Luft eingeschlossen. Sie dienen Geologen zur Entwicklung einer Archäologie des Klimas. Proben dieser Luft führten Simon Lewis und Mark Maslin zu der These, dass sich der größte Kohlendioxidrückgang der letzten 2000 Jahre um 1610 ereignete und tatsächlich menschengemacht war. Infolge der kolonialen Invasion Lateinamerikas, die zum Tod von 49 Millionen Ureinwohnern führte, sei auf den landwirtschaftlichen Flächen der Wald zurückgewachsen, schreiben sie in ihrem jüngst erschienenen Buch The Human Planet: How We Created the Anthropocene (Pelican). Die Bäume bauten mehr Kohlendioxid ab, und weltweit fielen die Temperaturen. So auch in den Niederlanden, wo während der „Kleinen Eiszeit“ nicht nur Spekulationsblasen die Wirtschaft aufmischten, sondern Blasen auch in die Malerei des Goldenen Zeitalters einzogen. In Vanitas-Stillleben mit frisch angehäuftem kolonialem Beutegut, inklusive schwarzen Dienern, wimmelt es von Glaskugeln und Seifenblasen. Simon Lewis’ und Mark Maslins Theorie wird „Orbis-Hypothese“ genannt, nach dem lateinischen Wort für Welt. Die Geologen schlagen vor, 1610 als Beginn des Anthropozäns anzusetzen, in dem der Mensch zum entscheidenden Klimafaktor wird. Im Anthropozän sieht sich der Mensch im Zentrum der Natur, genau so wie VR-Nutzer sich im Zentrum einer 360-Grad-Welt erleben. Alle Perspektivlinien laufen im Betrachter zusammen, er ist Zentrum, Ground Zero und Fluchtpunkt der ihn umgebenden Welt. Aber genau in diesem Moment ist er vielleicht bereits dabei, aus dem Bild zu verschwinden. Er gestaltet die Umwelt bis zu einem Punkt um, an dem sie dem Überleben physisch abträglich wird. Laut dem „Guardian“ könnte die Kommunikationsindustrie 2025 zwanzig Prozent des weltweiten Stroms verbrauchen. Achtzig Prozent davon dürften auf Videostreaming entfallen, wobei VR – neben Überwachungstechnik –

einen besonders hohen Datenverbrauch hat. Klimaauswirkungen sind im Downloadvolumen inklusive. In seiner berühmten Zeichnung des vitruvianischen Menschen, dessen ausgestreckte Gliedmaßen einen perfekten Kreis ergeben, entwarf Leonardo das Verhältnis des menschlichen Körpers zur Welt als Ausdruck mathematischer Harmonie. Eine neuere Darstellung dieser Beziehung findet sich in der Patentzeichnung für ein Armband, das Mitarbeiter in Amazon-Lagern durch Vibration anleiten soll, ins richtige Regalfach zu greifen, um die bestellte Ware zu finden – ein neuer Zwischenschritt in der fortschreitenden Automatisierung. In dem Moment, in dem der Mensch sich der Macht bewusst wird, mit der er als Zentrum des Universums wirkt, ist er bereits damit beschäftigt, diese Macht an opake digitale Plattformen und Black-Box-Algorithmen weiterzureichen, an Systeme, die genauso unsichtbar sind wie die berühmte unsichtbare Hand der Märkte, die angeblich alles weiß und regelt: an künstliche Dummheiten und automatisierte Orakel. Ist Virtual Reality also eine Trainingsroutine, die Menschen an eine Welt gewöhnen soll, in der sie zunehmend von unsichtbaren Systemen ersetzt werden? Dabei werden nicht alle ersetzt. Die neue Amazon-Firmenzentrale in Seattle besteht aus gläsernen „Biosphären“, sie propagiert das zur Welt hin abgeschirmte Gewächshaus als „Arbeitsplatz der Zukunft“. Führungskräfte arbeiten in „Konferenzräumen, die Vogelnestern in hohen Bäumen gleichen“. In dieser Konzernutopie ist die Konstellation des Anthropozäns umgestülpt: Begann das Anthropozän mit dem Verschwinden von Menschen aus dem Amazonas, so ist der Amazonas jetzt im Inneren der Blase, konserviert als Chefetage, als automatisierte Biosphäre, geschützt vor einer durch den Menschen vergifteten Umwelt. Der Begriff der virtuellen Realität stammt von Antonin Artaud, dem Erfinder des „Theaters der Grausamkeit“. Als dieser 1931 auf der Pariser Kolonialausstellung eine balinesische Tanzperformance sah, war er tief beeindruckt von der „unmittelbaren Gewalt des Geschehens“. Das Publikum saß im Zentrum und war komplett vom Spiel der Darsteller umgeben. Für Artaud bedeutete Grausamkeit nicht menschliche Gewalt, „sondern die viel schrecklichere, unumgänglichere Gewalt, die Dinge gegen uns ausüben können“. Ein solches Theater der Grausamkeit findet sich heute im Amazon-Lager, wo Dinge, Roboter und ferngesteuerte Menschen eine chaotische Kakophonie erzeugen. Das Gegenstück sind die in „Biosphären“ verwandelten Chefetagen als real existierende Filterblasen. Die Grenze zwischen innen und außen wird eingefaltet und verdeckt die zwischen oben und unten.

In Ungarn propagieren Rechte Automatisierung und künstliche Intelligenz als Ersatz für Zuwanderung. In Deutschland steigt die Gewalt gegen Flüchtlinge proportional zum Facebook-Gebrauch. Digitale Technologie potenziert autoritären Nativismus: Der Blasenblick mit seinen privatisierten Paralleluniversen passt zu isolationistischen Weltanschauungen wie ein Hagel von Fäusten aufs Auge. Virtual Reality verspricht Empathie und Unmittelbarkeit, ihre Realitätsverheißungen machen sie zu einem tendenziell „realistischen“ Medium, trotz des grotesken Apparats, den es dafür zu schultern gilt. Wie bei vorhergehenden Realismen gilt auch für diesen, dass er weniger mit der Realität zu tun hat als mit dem Versprechen eines bequemen Logentickets für sie. Der Realismus kehrt derzeit in vielen Bereichen zurück. In der zeitgenössischen Kunst stehen zum Beispiel natürliche und traditionelle Materialien und Techniken hoch im Kurs: Folk Art, Töpfern, Rituale naturnaher Völker und identitäre Belange aller Couleur. Es ist ein Missverständnis, anzunehmen, dass es diesem Realismus um Realität ginge. Es geht ihm um deren algorithmische Qualifizierung unter dem Kriterium des Typischen. Darin ähneln populistische Realismen den Identifikationsmechanismen künstlicher Dummheiten: Nur, was als Kategorie schon bekannt ist, kann auch erkannt werden. Diese Art von Realismus ist eine Reaktion auf das Scheitern globalisierter Heilsversprechen, auf stornierte Freihandelsabkommen, Börsencrashs und das abgesagte Ende der Geschichte. Er ist paradigmatisch für eine Gegenwart, in der Fake News, Internetmüdigkeit, Söldnerbots, Brexit, Handelskriege, Zölle und Protektionismus den Ton angeben: Er will „echte“ Menschen zeigen. Wie tut er das? Auf der Documenta war im vergangenen Jahr eine brillante Arbeit von Wang Bing zu sehen, ein sehr eindrucksvoller realistischer Dokumentarfilm über die Mitarbeiterinnen in einer chinesischen Sweatshop-Näherei. Er hieß 15 Hours und dauerte fünfzehn Stunden. Man könnte sich genauso einen fünfzehn Stunden langen VR-Film vorstellen, der einer Mitarbeiterin eines Amazon-Lagers dabei folgt, wie sie ferngesteuert durch die Regalreihen gejagt wird. Es gibt in virtueller Realität keine vierte Wand, keine Brechungen, selbst simple Montage ist schwierig. Stattdessen kann der User möglicherweise „selbst“ qua VR in die Haut einer Arbeiterin steigen. Fühlt sich vielleicht „echt“ an – ob es mit der Realität zu tun hat, ist zweifelhaft. VR wird in diesem erfundenen Beispiel zu einer Art AirBnB für Mitgefühl, zu einer Hostelkette für Identitäts- und Erfahrungstourismus. Empathie bedeutet hier, als Voyeur im realen Theater der Grausamkeit eines

Amazon-Lagers unterwegs zu sein. Fünfzehn Stunden lang einer Arbeiterin zu folgen wird zu einer Art Ausdauerperformance. Viele beklagten sich über das kuratorische Chaos der letzten Documenta. Aber das größte Chaos findet sich im chaotischen Speichersystem von Amazon, dessen Lager nicht nach menschlicher Logik sortiert sind, sondern nach zufällig vergebenen Barcodes. Für uns mag das wie Chaos aussehen, für Roboter ist das Lager perfekt sortiert. Diese Umgebung ist bereits für nicht menschliche Wesen gemacht, in posthumaner Kuratierung durch Black-Box-Algorithmen nach einem robotischen, populistischen Realismus, der einer einzigartigen, unverständlichen Logik folgt. Bestimmt wird es an Kunsthochschulen bald Masterstudiengänge für chaotische Speicherung geben, und mit ihnen wird eine Documenta kommen, in der alle Werke scheinbar zufällig in Stapeln brauner Amazon-Kartons sortiert sind, und um den Profit zu erhöhen, werden alle ein hochauthentischer Salvator Mundi sein. Was uns zurück zur ursprünglichen Frage führt: Warum fehlt die Reflexion in Leonardos Kugel (wenn es denn Leonardos Kugel ist)? Vielleicht wollte Leonardo ausdrücken, dass man sich nicht davon täuschen lassen sollte, wenn irgendetwas natürlich, realistisch und transparent erscheint. Die naturalistischen Possen der Blasensicht trügen. Eine Kristallkugel, die nach den Gesetzen der Natur gemalt wäre, würde alles, was hinter ihr liegt, auf dem Kopf zeigen. Die Kugel würde sich als das präsentieren, was sie letztlich ist: als Medium, wie auch virtuelle Realität eines ist. Wenn in deren Sphären irgendetwas „natürlich“ oder sogar fotorealistisch aussieht, handelt es sich wahrscheinlich nur um eine besonders ausgetüftelte Touristentapete, eine Hochglanzillusion, ein Update von Trompe-l’Œil-Malerei in Kirchenkuppeln für die Ära von Egoshootern, 3D-Pornos und AfD. Wer aber VR als Medium wirklich ernst nimmt, der sieht alles, was sie zeigt, wie in einer Kristallkugel auf dem Kopf – oder, wie Marx einst so klug scherzte, vom Kopf auf die Füße gestellt. Die Realität muss in VR auf dem Kopf stehen, sonst schwindelt das Bild. Um der Realität brachialer Disruption und deren zunehmend autoritärem Gebrauch gerecht zu werden, sind Mittel maximaler Verfremdung nötig. Aber es gibt auch eine viel direktere Interpretation dessen, was Leonardos Kugel uns heute zu sagen hat. Vielleicht ist in ihr nichts zu sehen, nicht einmal das Spiegelbild der Betrachter, weil sie deren Verschwinden vorhersagt. Das Verschwinden der Menschen: modellhaft durchgespielt in der saudi-arabischen Robotergalionsfigur Sophia, einem Automaten, der, anders als die dort schuftenden südasiatischen Hausarbeiterinnen, während einer Investorenkonferenz die Staatsbürgerschaft verliehen bekam.

Das Verschwinden der Menschen: vorweggenommen im Mars-Infomercial der Vereinigten Arabischen Emirate, das den außerirdischen Exodus der Oligarchen in VR ankündigt. Das Verschwinden der Menschen: beschleunigt durch das gegenwärtige Zusammentreffen autoritärer, feudaler oder populistischer Regimes mit digitaler Technologie. Sind die zwei rechten Daumen von Leonardos Weltenretter Beweis der Echtheit des Gemäldes, oder wurde einer davon dem in Istanbul verschwundenen Journalisten Jamal Khashoggi abgesägt? Und wo ist eigentlich das Bild selbst, dessen Präsentation im Louvre Abu Dhabi schon vor einigen Monaten angekündigt wurde?

© Hito Steyerl Hito Steyerl, Filmemacherin und Autorin, die an der Schnittstelle zwischen Film und bildender Kunst, sowie von Theorie und Praxis arbeitet. Sie ist Professorin für Medienkunst an der Universität der Künste Berlin.

Rozmowy zamiejscowe Ortsgespräche © Goethe-Institut

„Rozmowy zamiejscowe” to dwuletni projekt Goethe-Institut, który wystartował w 2018 roku i poświęcony jest średnim miastom. Jego ideą jest zwrócenie uwagi na znaczenie kultury dla rozwoju tych miast. Od maja odbywać się będą prezentacje wybranych w konkursie 5 projektów dźwiękowych z udziałem polskich i niemieckich artystów.

„Ortsgespräche” ist ein zweijähriges Projekt des Goethe-Instituts, das sich dem Thema „Mittelstädte” widmet. Wir suchen Antworten auf die Frage nach der Bedeutung der Kultur für diese Städte. Ziel des Projekts ist die Realisierung von Projekten im Bereich der Klangkunst. 2019 findet die Produktion und Präsentation der im Wettbewerb ausgewählten Projekte in den 5 Städten statt.

1. Gorzów Wielkopolski – tygodniowa rezydencja dla muzyków z Polski i Niemiec z prezentacjami na festiwalu Dym. Ideą projektu jest zaczerpnięcie inspiracji z współczesnego Gorzowa jak i z jego

1. Gorzów Wielkopolski: eine einwöchige Residenz für Musiker aus Polen und Deutschland mit Präsentationen auf dem Festival Dym. Das Anliegen ist, Inspirationen aus der heutigen Stadt zu schöpfen wie

dziedzictwa z czasów niemieckich. Niemiecki artysta: Gunnar Geisse. 2. Słupsk – instalacje akustyczne nad rzeką Słupią, zainspirowane brzmieniem tego miasta oraz spotkania i rozmowy o tożsamości miasta. Niemiecka artystka: Frauke Berg. 3. Siemianowice – projekt o znaczeniu dźwięków miasta dla Siemianowic Śląskich, z cyklem debat, warsztatami z field recordingu, spacerami dźwiękowymi i realizacją mapy dźwiękowej Siemianowic. Niemiecki artysta: Udo Noll. 4. Jaworzno – „Muzyka miasta“, czyli reportaż radiowy z zebranymi przez mieszkańców dźwiękami oraz film w technice stop motion. Niemiecki artysta: Ralf Schreiber. 5. Dzierżoniów-Bielawa-Pieszyce – „Kantata krosien”, akcja artystyczna odtwarzająca wspomnienia dźwiękowe związane z przemysłem tkackim w tych trzech miastach, przede wszystkim historie tkaczek z zakładów Bielbaw i Silesiana. Niemiecka artystka: Sarah Washington.

auch aus dem Erbe der früheren deutschen Zeit. Deutscher Künstler: Gunnar Geisse. 2. Słupsk: akustische Installationen am Słupia Fluss, beruhend auf Klängen der Stadt sowie Begegnungen und Gespräche über die Identität der Stadt. Deutsche Künstlerin: Frauke Berg. 3. Siemianowice: ein Projekt zur Bedeutung urbaner Klänge für die Stadt Siemianowice Śląskie, mit einer Reihe von Debatten, Workshops zu Field Recording, Klangspaziergängen und der Erstellung einer Klangkarte von Siemianowice. Deutscher Künstler: Udo Noll. 4. Jaworzno: „Musik der Stadt”, eine Radioreportage mit von den Einwohnern gesammelten Klängen, ein Stop-Motion Film. Deutscher Künstler: Ralf Schreiber. 5. Dzierżoniów-Bielawa-Pieszyce: „Webstuhlkantate“ eine künstlerische Rekonstruktion der Erinnerung an die von der lokalen Textilindustrie erzeugten Klanglandschaft, mit Geschichten der Weberinnen aus den Betrieben Bielbaw und Silesiana. Deutsche Künstlerin: Sarah Washington. kurator projektu / Projektkurator: Artur Celiński, DNA Miasta/ Magazyn Miasta

organizator / Organisator

kurator artystyczny / künstlerischer Kurator: Knut Aufermann

partnerzy / Partner

Ewa Partum. Moja galeria jest ideą © STUDIO teatrgaleria

otwarcie / Vernissage

7.03.2019 19.00

wystawa / Ausstellung

kuratorka / Kuratorin: Karolina Majewska-Güde

czynna do / geöffnet bis zum 2.06.2019

program filmowy / Filmprogramm: Berenika Partum

partnerzy / Partner: AgitPolska, fundacja ARTUM, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej / Stiftung für deutsch-polnische Zusammenarbeit STUDIO teatrgaleria, pl. Defilad 1, Warszawa Rekonstrukcja historii Galerii Adres, niezależnej instytucji sztuki prowadzonej w latach 1972-1977 przez artystkę Ewę Partum, autorkę akcji, performansów, fotografii, instalacji i filmów eksperymentalnych, mieszkającej od 1982 roku w Berlinie. W jej działaniach uczestniczyli m.in. Krzysztof Wodiczko, Zbigniew Warpechowski, Dick Higgins, Jochen Gerz, Ben Vautier, Eric Andersen.

Eine Rekonstruktion der Geschichte der unabhängigen Galerie Adres, die Ewa Partum in den Jahren 1972 – 1977 geleitet hat. Die Künstlerin, Autorin von Aktionen, Performances, Fotografien, Installationen und experimentellen Filmen lebt seit 1982 in Berlin. An ihren Aktionen beteiligten sich u.a. K. Wodiczko, Z. Warpechowski, D. Higgins, J. Gerz, B. Vautier, E. Andersen.

Program Germany Now! Das Programm Germany Now!

Esther Esthe Kinsky

20.03.2019 18.00

program filmowy / Filmprogramm

1.04.2019 18.00

spotkanie z autorką / Autorentreffen

11. edycja Short Waves Festival / 11. Auflage des Short Waves Festivals

prowadzenie / Moderation: Christoph Bartmann

Stary Browar, Słodownia +3, ul. Półwiejska 42, Poznań

Goethe-Institut, ul. Chmielna 13a, Warszawa

Short Waves Festival od lat promuje film tańca w ramach międzynarodowej sekcji konkursowej Dances with Camera. W tym roku odbędzie się także pokaz niemieckiego filmu tańca pod hasłem Germany Now!, czyli prezentacja filmów z POOL Internationales TanzFilmFestival Berlin oraz seria Letters from Wuppertal.

Das Short Waves Festival fördert seit Jahren den Tanzfilm im Rahmen des internationalen Wettbewerbs Dances with Camera. Dieses Jahr wird auch eine Aufführung deutscher Tanzfilme unter dem Namen Germany Now! stattfinden: gezeigt werden Filme vom POOL – INTERNATIONALES TanzFilmFestival BERLIN und die Reihe Letters from Wuppertal.

Esther Kinsky, autorka powieści i wierszy, tłumaczka literatury polskiej, rosyjskiej, angielskiej. W 2009 r. ukazała się jej pierwsza powieść Sommerfrische, następnie Banatsko, Nad rzeką (tłum. Sława Lisiecka, wyd. Biuro Literackie 2017), w 2018 Hain: Geländeroman, za którą otrzymała nagrodę Targów Lipskich.

Esther Kinsky ist Autorin von Romanen und Lyrik und zudem literarische Übersetzerin aus dem Polnischen, Russischen und Englischen. 2009 erschien ihr erster Roman Sommerfrische, dann Banatsko, Am Fluss und zuletzt Hain: Geländeroman, für welchen sie 2018 sie den Preis der Leipziger Buchmesse erhielt.

Maria Loboda Sitting Here Bored Like a Jaguar

Wiersze w mieście Gedichte in der Stadt

otwarcie / Vernissage

12.04.2019

wystawa / Ausstellung

czynna do / geöffnet bis zum 22.09.2019

U-jazdowski, ul. Jazdów 2, Warszawa Pierwsza w Polsce wystawa interdyscyplinarnej artystki tworzącej dzieła w postkonceptualnej estetyce prezentuje głównie premierowe prace, m.in. rzeźby, fotografie, witraż, obiekty. Jej praktykę artystyczną często określa się jako swoistą archeologię, z uwagi na liczne w jej pracach odniesienia do nawarstwiających się pokładów kultury.

Die erste polnische Ausstellung dieser interdisziplinären, mit postkonzeptueller Ästhetik arbeitenden Künstlerin präsentiert hauptsächlich neue Arbeiten, u.a. Plastiken, Fotografien, Glasmalereien, Objekte. Ihre künstlerische Praxis wird oft als archäologisch bezeichnet, wegen zahlreicher Verweise auf die Schichtung kultureller Ebenen.

kwiecień / April

akcja w przestrzeni miejskiej / Aktion im urbanen Raum

Warszawa, różne miejsca / diverse Orte Motywem przewodnim tegorocznej edycji projektu jest miłość. Wiersze, w 20 językach i polskich przekładach, można przeczytać na przystankach autobusowych i tramwajowych, na pocztówkach dostępnych w miejscach publicznych, w specjalnym, wędrującym „fotelu do czytania wierszy”.

Das Leitmotiv der diesjährigen Edition des Projektes ist die Liebe. Zu lesen sind die Gedichte, verfasst in 20 Sprachen und in der polnischen Übersetzung, auf Busund Tramhaltestellen, Postkarten an öffentlichen Orten, in einem speziellen, wandernden „Sessel zum Lesen der Gedichte“.

organizatorzy: EUNIC, m.st. Warszawa, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej

Veranstalter: EUNIC, Stadt Warschau, Vertretung der Europäischen Kommission

Sztuka odpowiadania na hejt Gekonnt auf Hassmails antworten

Album Albrechta Albrechts Album

16.05.2019 18.00

czytanie i rozmowa / Lesung und Gespräch

Hasnain Kazim czyta fragmenty

Partner: Warszawa.wyborcza.pl

prowadzenie / Moderation: Aleksandra Sobczak

ze swojej książki: Listy od Karlheinza.

Wściekłe mejle od prawdziwych Niemców i co im odpowiedziałem / liest aus

20.05.2019 18.00

rozmowa / Gespräch

Partner: udział biorą / mit: Elżbieta Kalinowska, Andrzej Kopacki, Lisa Palmes, Andreas Volk

O sztuce tłumaczenia, o książkach i literaturze w Polsce i Niemczech z okazji

redaktor naczelna, Gazeta Stołeczna

wydania książki Album Albrechta (Biblio-

oraz Waszawa.wyborcza.pl

teka Więzi 2019) / Über das Übersetzen,

seinem Buch: Post von Karlheinz.

über Bücher und Literatur in Polen und

Wütende Mails von richtigen Deutschen

Deutschland anlässlich des Erscheinens

prowadzenie / Moderation: Urszula Kropiwiec

– und was ich ihnen antworte (2018)

des Buches Album Albrechta.

Goethe-Institut, ul. Chmielna 13a, Warszawa

Hasnain Kazim, ur. 1974 w Oldenburgu, dziennikarz, korespondent tygodnika „Der Spiegel” i autor. Jest m.in. laureatem nagrody CNN Journalist Award 2009. Codziennie dostaje pełne nienawiści listy od czytelników i odpowiada na nie. W książce Post von Karlheinz [Poczta od Karlheinza] dowodzi, że na maile z hejtem można reagować błyskotliwie i z humorem.

Hasnain Kazim, 1974 in Oldenburg geboren, ist Jourrnalist, SpiegelKorrespondent und Autor, u.a. wurde er mit dem CNN Journalist Award 2009 ausgezeichnet. Täglich bekommt er hasserfüllte Leserpost und antwortet darauf. Mit seinem Buch Post von Karlheinz beweist er, dass auf Hassmails schlagfertig und witzig reagiert werden kann.

Albrecht Lempp (1953-2012) był wybitnym popularyzatorem literatury polskiej w Niemczech i jej tłumaczem. Tworzył fundamenty nowoczesnego systemu promocji Polski przez literaturę, był współtwórcą Instytutu Książki. Przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej i wniósł wielki wkład w rozwój relacji polsko-niemieckich.

Albrecht Lempp (1953-2012) war ein herausragender Förderer und Übersetzer der polnischen Literatur in Deutschland. Als Mitbegründer des Buchinstituts setzte er neue Standards in der auswärtigen polnischen Kulturpolitik und Literaturvermittlung. Als Leiter der Stiftung für deutsch-polnische Zusammenarbeit hat er die Entwicklung der Beziehungen zwischen den beiden Ländern maßgeblich geprägt.

Goethe-Institut prezentuje Gabinet – multimedialną instalację artystyczno-filmową / präsentiert Das Kabinett – eine multimediale Kunst- und Filminstallation.

28.05.2019 18.00 spotkanie z autorem z okazji polskiej premiery powieści Olga / Autorentreffen anlässlich der Buchpremiere Olga in Polen prowadzenie / Moderation: Sylwia Chutnik

Partner: Dom Wydawniczy REBIS

Goethe-Institut, ul. Chmielna 13a, Warszawa Bernhard Schlink (ur. 1944), pisarz i profesor nauk prawnych, światową sławę zyskał powieścią Lektor, ugruntowaną przez film z Kate Winslet i Ralphem Fiennesem w rolach głównych. W tłumaczeniu na polski ukazało się dotychczas 6 książek pisarza, w tym jego ostatnia powieść Olga w tłumaczeniu Ryszarda Wojnakowskiego.

Bernhard Schlink (geb. 1944), Schriftsteller und Jurist erlangte Weltruhm durch seinen Roman Der Vorleser, der mit Kate Winslet und Ralph Fiennes in den Hauptrollen verfilmt wurde. In polnischer Übersetzung erschienen bislang sechs Bücher von Schlink, darunter sein letzter Roman Olga, übersetzt von Ryszard Wojnakowski.

Gabinet doktora Caligari jest nie tylko jednym z najwybitniejszych filmów niemieckich powstałych w epoce Republiki Weimarskiej, ale także jednym z najważniejszych filmów w całej historii światowego kina. Nakręcony w 1919, miał swoją premierę w Berlinie w 1920. Film Gabinet doktora Caligari w reż. Roberta Wienego to gesamtkunstwerk w stylu ekspresjonistycznym, łączący w doskonały sposób film ze sztukami wizualnymi: malarstwem, grafiką, scenografią. Dekoracje, zbudowane specjalnie na potrzeby filmu w atelier w Berlin-Weißensee, były nie tylko scenografią, służącą zdjęciom filmowym, ale przede wszystkim instalacją

Das Cabinet des Dr. Caligari ist nicht nur einer der bedeutendsten deutschen Filme aus der Zeit der Weimarer Republik, sondern auch eines der großen Meisterwerke des Weltkinos. Der 1919 entstandene Film wurde 1920 in Berlin uraufgeführt. Das Cabinet des Dr. Caligari in der Regie von Robert Wiene ist ein expressionistisches Gesamtkunstwerk, in dem sich Film und bildende Kunst – Malerei, Grafik und Szenografie – zu einer perfekten Einheit verbinden. Das Szenenbild, das speziell für diesen Film in einem Atelier in Berlin-Weißensee entstand, war nicht nur ein filmischer Hintergrund, sondern etwas, das wir heute als eine künstlerische

artystyczną, jak dzisiaj nazwalibyśmy tego typu dzieło. Do tego faktu nawiązuje mobilna instalacja artystyczno-filmowa umieszczona w trzech kontenerach, zatytułowana Gabinet, przygotowana przez Goethe-Institut w kontekście jubileuszu powstania Republiki Weimarskiej i 100-lecia filmu Gabinetu doktora Caligari. W pierwszej części gabinetu-labiryntu na ścianach pomalowanych przed dwóch polskich malarzy neoekspresjonistów: Zdzisława Nitkę i Eugeniusza Minciela znajduje się szereg monitorów z programem multimedialnych prezentacji, który powstał przy współpracy z Deutsche Kinemathek i wykorzystuje unikatowe materiały ze zbiorów tej instytucji. Dwa pozostałe kontenery mieszczą galerię obrazów i plakatów oraz salę kinową, gdzie kilka razy dziennie pokazywany jest odrestaurowany film Roberta Wienego ze ścieżką dźwiękową. Punktem centralnym instalacji jest film VR Sen Cezara, wykonany pionierską na skalę światową techniką wolumetryczną z Arkadiuszem Jakubikiem i Jakubem Gierszałem w rolach głównych.

Installation bezeichnen würden. An diese Tatsache erinnert die aus drei Containern bestehende, mobile künstlerisch-filmische Installation Cabinet, die vom Goethe-Institut zur Feier des Jubiläums der Weimarer Republik und des Films Das Cabinet des Dr. Caligari in Auftrag gegeben wurde. Die Wände des ersten Containers wurden von den beiden polnischen Neo-Expressionisten Zdzisław Nitka und Eugeniusz Minciel gestaltet. Außerdem befinden sich im Container mehrere Monitore, auf denen eine Multimedia-Präsentation zu sehen ist, die in Zusammenarbeit mit der Deutschen Kinemathek entstand und einzigartiges Archivmaterial enthält. Die beiden anderen Container beherbergen eine Galerie mit Gemälden und Plakaten sowie einen Vorführraum, in dem mehrere Male am Tag die restaurierte Fassung von Das Cabinet des Dr. Caligari zu sehen sein wird. Den Mittelpunkt der Installation bildet der volumetrische Virtual-Reality-Film Der Traum des Cesare mit Arkadiusz Jakubik und Jakub Gierszał in den Hauptrollen.

organizatorzy / Veranstalter: Goethe-Institut w Warszawie kurator / Kurator: Krzysztof Stanisławski film wolumetryczny / volumetrischer Film: Volucap Studio UFA X Babelsberg partner / Partner: Deutsche Kinemathek Museum für Film und Fernsehen produkcja / Produktion: MODULO Sp. z o.o. Zbigniew Łowżył

Achatinella apexfulva

Anna Kowalczyk

Hawajski ślimak lądowy

Hawaiianische Baumschnecke

W styczniu 2019 roku zmarł „Samotny George”, ostatni hawajski ślimak lądowy. Gatunek wyginął z powodu odłowów, zmian klimatycznych, gatunków inwazyjnych i utraty siedlisk.

Im Januar 2019 starb „Lonely George”, die letzte hawaiianischen Baumschnecke. Die Gattung starb aus wegen Fangmengen, Klimänderungen, invasiver Arten und des Verlustes der Lebensräume.

„Die Grenzen meiner Sprache bedeuten die Grenzen meiner Welt – Granice mojego języka oznaczają granice mojego świata” pisał w swoim Traktacie logiczno-filozoficznym wybitny austriacki filozof Ludwig Wittgenstein.

„Die Grenzen meiner Sprache bedeuten die Grenzen meiner Welt“, schrieb in seiner Logisch-Philosophischen Abhandlung der große österreichische Philosoph Ludwig Wittgenstein.

Jego słowa, mimo upływu prawie wieku od momentu ich napisania, ani trochę nie straciły na aktualności. A przecież świat w ciągu tych stu lat zmienił się tak bardzo. Dla kogo najbardziej? Być może dla kobiet.

Obwohl fast ein Jahrhundert vergangen ist, seitdem diese Worte verfasst wurden, haben sie bis heute nichts an Aktualität verloren. Dabei hat sich die Welt während dieser hundert Jahre bedeutend verändert. Für wen am meisten?

W 2018 roku, świętowaliśmy (w Polsce, Niemczech, Austrii oraz kilku innych krajach) stulecie zrównania kobiet w prawach obywatelskich – niezwykłą rocznicę upamiętniającą doniosły moment oficjalnego uznania, że nie muszą być one, co do zasady, podległe mężczyznom i im podporządkowane. Tę fundamentalną zmianę poprzedziła wielowiekowa, burzliwa debata, nad tym, czy godzi się występować przeciwko, jak się wielu zdawało, „naturalnemu porządkowi”, w którym to miejscem kobiety jest dom, a jedynym właściwym powołaniem – rola żony i matki, ewentualnie mniszki. Kołyska, kuchnia, kościół, (Kinder, Küche, Kirche) – aż do początków dwudziestego wieku miały wyznaczać granice kobiecego świata i horyzont kobiecych aspiracji. A język był tego horyzontu wiernym odzwierciedleniem. I surowym strażnikiem. Mowa tu nie tylko o polszczyźnie czy niemczyźnie. Jak piszą w swojej książce Lingwistyka płci profesorki Małgorzata Karwatowska i Jolanta Szpyra-Kozłowska „wszystkie zbadane dotąd języki świata charakteryzują się zawartym w nich nierównym obrazem obu płci, ze zdecydowanie gorszym, niekorzystnym wizerunkiem kobiet niż mężczyzn, zakodowanym na różnych płaszczyznach języka, w jego leksyce, słowotwórstwie, frazeologii i gramatyce”. Począwszy od urzędowych formularzy czy szkolnych podręczników, które jako

Möglicherweise für Frauen. 2018 feierten wir (in Polen, Deutschland, Österreich und einigen anderen Ländern) den hundertsten Jahrestag der Gleichstellung der Frauen in ihren Bürgerrechten – ein besonderes Jubiläum, welches an den bedeutsamen Moment erinnert, als anerkannt wurde, dass Frauen prinzipiell nicht mehr Männern unterstellt und unterwürfig sein müssen. Dieser fundamentalen Veränderung ging eine jahrhundertelange, hitzige Debatte voran, ob es sich gehört, sich der, wie viele glaubten, „natürlichen Ordnung“ zu widersetzen, die besagte, das Haus sei der Platz der Frau und ihre einzige wahre Berufung – die Rolle der Ehefrau und Mutter, eventuell der Nonne. Kinder, Küche, Kirche sollten bis Anfang des zwanzigsten Jahrhunderts die Grenzen der Frauenwelt und den Aspirationshorizont von Frauen definieren. Die Sprache war hierbei ein getreues Abbild dieses Horizonts. Und dessen strenger Wächter. Dabei geht es nicht nur um das Polnische oder Deutsche. Die Professorinnen Małgorzata Karwatowska und Jolanta Szpyra-Kozłowska schreiben in ihrem Buch Lingwistyka płci (zu Deutsch „Genderlinguistik“), dass „alle bisher untersuchten Sprachen auf der Welt sich durch ein inhärentes ungleiches Bild beider Geschlechter kennzeichnen, mit einer eindeutig schlechteren, nachteiligen Darstellung der Frauen, als der Männer, welches

formy podstawowej, a często jedynej, używają rodzaju męskiego (nawet, gdy mowa o „pracowniku w ciąży”), przez niezliczone powiedzenia i przysłowia, w których to, co męskie jest solidne i wartościowe, a to co kobiece błahe i niepoważne („męska vs. babska logika”, „męska rozmowa” vs. „babskie gadanie”), skończywszy na dyskusji, czy feminatywa (żeńskie końcówki) są pełnoprawną częścią języka polskiego, czy „feministycznym nowotworem”. Walka kobiet o równość w prawie niemal na całym świecie zakończyła się sukcesem. Jednak przeświadczenie naszych babek sufrażystek, że wystarczy zmienić konstytucje i ustawy, a równość nastanie niemal z dnia na dzień – okazało się ułudą. Nierówności społeczne, ekonomiczne czy obyczajowe nadal trzymają się mocno. Nierówności w języku także, bo zwłaszcza on żyje i zmienia się we własnym rytmie, zharmonizowanym zdecydowanie lepiej z obyczajem i codziennością, niż pobożnymi życzeniami prawodawców. Porozmawiajmy więc o płci w języku. Bo o kobietach milczeć już nie sposób.

auf mehreren Ebenen der Sprache – ihrer Lexik, Wortbildung, Phraseologie und Grammatik – verankert ist“. Angefangen von amtlichen Formularen oder Schulbüchern, in denen als Grundform, oft auch ausschließlich, die männliche Form verwendet wird (auch wenn von einem „schwangeren Mitarbeiter“ die Rede ist), über unzählige Redensarten und Redewendungen, in denen alles Männliche solide und wertvoll, aber alles Weibliche belanglos und lächerlich ist („Frauen- vs. Männerlogik“, „Männergespräch“ vs. „Frauengeschwätz“), bis hin zur Diskussion, ob weibliche Endungen ein vollwertiger Bestandteil der polnischen Sprache oder „feministische Neubildungen“ sind. Der Kampf der Frauen um die Rechtsgleichheit endete fast auf der ganzen Welt mit einem Erfolg. Jedoch die Überzeugung unserer Großmütter-Suffragetten, es reiche die Verfassung und Gesetze zu ändern und die Gleichheit würde von einem Tag auf den anderen eintreten, stellte sich als Illusion heraus. Soziale, ökonomische und sittliche Ungleichheiten halten immer noch an. Auch die Ungleichheiten in der Sprache, weil besonders diese lebt und sich in ihrem eigenen Rhythmus verändert, der eindeutig besser mit Gewohnheiten und dem Alltag harmonisiert, als mit frommen Wünschen der Gesetzgeber.

Anna Kowalczyk, dziennikarka, blogerka, autorka książki Brakująca połowa dziejów. Krótka historia kobiet na ziemiach polskich / Journalistin, Bloggerin und Autorin des Buches Die fehlende Hälfte. Eine kurze Geschichte der Frauen auf polnischem Gebiet

Übersetzung: Andrzej Pomianowski 53

Drudzy będą pierwszymi Die erste Zweite

Radio Dzieciom po niemiecku Kinderradio auf Deutsch

W rankingu popularności języków obcych, przeprowadzonym w wybranych polskich szkołach, niemiecki jest najczęściej nauczanym drugim językiem obcym. Tak wynika z ankiety przeprowadzonej przez Uniwersytet w Poznaniu na zlecenie Goethe-Institut. Zadane nauczycielom pytania dotyczyły również kwestii klas dwujęzycznych, oczekiwań i potrzeb nauczycieli języków obcych oraz skutków przeprowadzonej reformy szkolnictwa.

Deutsch bleibt bei 80% der Schulen, die an der Umfrage teilgenommen haben, die stärkste zweite Fremdsprache. Das ergab eine aktuelle Umfrage der Universität Posen im Auftrag des Goethe-Instituts. In der Umfrage ging es auch um bilinguale Klassen, Lehrerwünsche und die Konsequenzen der Bildungsreform.

Mehr unter www.goethe.de/polen/umfrage

Od grudnia 2018 do końca czerwca 2019 w każdy wtorek o godzinie 16.30 można usłyszeć w Polskim Radiu Dzieciom Kalinas Reise, czyli opowieść o przygodach Kaliny i jej niewidzialnego przyjaciela. Słuchowisko napisane przez Davida Fermera wyprodukowane zostało we współpracy Goethe-Institut w Warszawie i Polskiego Radia Dzieciom.

Von Dezember bis Ende Juni 2019 strahlt das Polskie Radio Dzieciom jeden Dienstag um 16.30 Uhr Kalinas Reise von David Fermer aus, eine Hörbuch-Serie produziert vom Goethe-Institut Warschau und dem Polskie Radio Dzieciom. Kalina und ihr unsichtbarer Freund Jerzy werden für ein Jahr in Deutschland leben und viele lustige Abenteuer erleben.

www.polskieradio.pl/dzieci

Więcej na ten temat: www.goethe.de/polen/umfrage

LexisNexis

Goethe-Test PRO – 60 minut i wszystko jasne Der Goethe-Test PRO – Klarheit in nur 60 Minuten!

LexisNexis – pełnotekstowa baza danych niemieckich gazet i czasopism, także numerów archiwalnych. Dostęp wyłącznie w bibliotece Goethe-Institut w Warszawie.

LexisNexis – ein Volltext-Datenbankangebot deutscher Presse und Periodika, auch von Ausgaben, die in der Vergangenheit erschienen sind. Zugriff nur in der Bibliothek des Goethe-Instituts Warschau.

Potrzebne ci jest zaświadczenie o znajomości języka niemieckiego dla pracodawcy? Masz mało czasu? Na szczęście jest Goethe-Test PRO! Test znajomości języka niemieckiego wypełniany w całości online dostarczy szybkiej i pewnej odpowiedzi na temat twoich kompetencji językowych w obszarach sprawności słuchania i pisania po niemiecku.

Sie brauchen einen Nachweis für Ihren Arbeitgeber über Ihre Deutschkenntnisse? Sie haben nur wenig Zeit? Goethe-Test PRO: Deutsch für den Beruf gibt darauf die Antwort. Der neue computerbasierte Deutschtest des GoetheInstituts ermittelt schnell und verlässlich die Hör- und Lesekompetenz am Arbeitsplatz.

Termine jederzeit auf Anfrage unter egzamin-warszawa@goethe.de

Terminy (po wcześniejszej konsultacji) dostępne pod adresem: egzamin-warszawa@goethe.de

Anons prasowy, 1939 / źródło: Polona.pl

Fake news – jak nie dać się nabrać? Sprawdź na

goethe.de/polska/klartexte partnerzy

opracowanie graficzne: beton.

Wydawca / Herausgeber: Goethe-Institut ul. Chmielna 13a 00-021 Warszawa +48 22 505 90 00 info-warschau@goethe.de www.goethe.de/polska