~~e jaargang
sekretariaat: redaktieadres Geffen: advertenties: bank: druk: oplage:
I
nummer 4
1
maart 1998
Bergstraat 26A, telefoon (073) 532 15 44 De Rosmolen 52 Tolweg 7, telefoon (073) 532 22 43 Rabobank nr. 11.58.03.009 - giro v.d. bank nr. 1139113 Wihabo Drukkerij, Geffen 1750 exemplaren
700 JAAR GEFFEN EN DE MOLENS Molens in onze taal. Dat molens door de eeuwen heen een belangrijke rol hebben gespeeld blijkt door het ontstaan van de vele spreekwoorden en gezegdes met molens of het malen als onderwerp. Ook in onze hedendaagse taal kennen we die nog. Laten we hier eens nader naar !<;ijken. Allereerst valt dan op dat, wat wij een "molen" noemen, onze windmolen dus, ¡niet de enige mo molen is die in onze taal voorkomt. Immers alles wat draait wordt een molen genoemd. Zo hebben we een koffiemolen, draaimolen, boekenmolen, gehaktmolen, betonmolen, ambtelijke molen, tredmolen enz. Een molen is dus een toestel dat werkt met een draaiende beweging en een instrument dat dient om verschillende stoffen te malen. Echter van een betonmolen kun je niet meer zeggen dat die iets maalt of fijn maakt en wat te denken van een ambtelijke molen? Al zullen sommige mensen wel eens het gevoel hebben "vermalen" te worden, door ambtelijk geweld of door het ambtelijke apparaat. Molens en het begrip malen zijn in onze taal dus min of meer begrippen geworden die hun letterlijke betekenis hebben verloren. Veel uitdrukkingen in onze tegenwoordige taal doen aan molens denken of zijn afkomstig uit de molenwereld. Een aantal bekende waarvan we allemaal de betekenis wel weten zijn bijvoorbeeld: "dat is koren op zijn molen" (dat is in zijn voordeel), "lig niet zo te malen" (zeuren), "met molentjes lopen" (niet goed wijs zijn), "ambtelijke molens malen langzaam" (de overheid werkt traag), "het zit in de molen" (er wordt aan gewerkt) enz. Andere molentermen of gezegdes afkomstig uit de molenwereld zijn tegenwoordig min of meer in on-
bruik geraakt. Wie kent bijvoorbeeld nog de uitdrukking "de wind van de staart houden" (zich indekken tegen schade), "geen wind door de hekken laten waaien" (geen gelegenheid of kans voorbij laten gaan), "de molen is door de vang" (de zaak is in de war, of het loopt mis), "de vang weer opgehaald hebben" (de zaak is weer in orde), enz. Vele gezegdes of uitdrukkingen hebben ook molenstenen, molenaars en molengeb~iken als onderwerp. Het zou te ver voeren deze allemaal in dit stukje te behandelen. Bij een volgende gelegenheid komen we hier nog wel eens op terug. Maar denk in deze karnavalstijd of bij gelegenheid van een ander feest eens aan de uitdrukking "een steen kan geen meel malen". Een in de molenwereld nog veel gebruikte term willen we U niet onthouden. Weet u waar het gezegde "malen voor de prins" vandaan komt? Deze uitdrukking stamt uit de tijd van het beleg van 's-Hertogenbosch door Prins Frederik Hendrik in 1629. Bij zo'n beleg is het de bedoeling om de bevoorrading van de bevolking van een stad tegen te houden. Immers door de honger gedreven zal men zich wel overgeven. Zolang echter de molens in een stad draaien lijkt het erop alsof er nog iets te malen is, dus nog voedsel in voorraad. Toen men in 's-Hertogenbosch het voedsel op had kreeg demolenaar de opdracht om toch de molen te laten draaien om zodoende de troepen van Prins Frederik Hendrik op een dwaalspoor te brengen. Tegenwoordig wordt in de molenwereld nog steeds gesproken over "malen voor de prins" als een molen onbelast draait, dus geen graan maalt. Tenslotte wensen wij U toe dat: Nooit lope uw molen door de vang Zo dure uw winst en arbeid lang. De Molenaars.
1