Rond de Bron - November 2022

INTERVIEW MET RIVKA SPIERO

oud-leerling van het Cheider

Zij is 19 jaar en woont in de VS, in New York

Wanneer zat je op het Cheider?

Ik heb van mijn 3e tot mijn 17e jaar op het Cheider gezeten.

Hoe heb je dat ervaren?

Ik vond het leuk, ook omdat het een kleine school is. Ik was heel erg blij met mijn klasgenoten, waar ik nog steeds contact mee heb.

Wat doe je in New York? Ik werk nu als secretaresse op een meisjesschool in Brooklyn NY.

Waarom ben je naar de VS gegaan? Er is daar een grotere Joodse gemeenschap en ik heb ook veel familie in Amerika.

Hoe bevalt het daar?

Ik vind het superleuk in Amerika. Ik heb veel mensen leren kennen. Ik woon niet ver van Manhattan, Times Square, en het is daar gezellig, er zijn altijd veel mensen.

Heb je veel contact met de Joods gemeenschap?

Ja, dat heb ik. Ik woon in Crown Heights, Brooklyn NY en daar is een hele grote Joodse gemeenschap.

Ben je weleens in Israël geweest?

Jazeker! Vanaf mijn 4e jaar kwam ik al met mijn ouders in Israël. En na mijn eindexamen op het Cheider ging ik zelf een jaar naar Israel.

Daarna ben ik naar Pitts-

burgh gegaan, waar ik als peuterschool-assistent werkte. Na de zomer ben ik verhuisd naar Brooklyn NY. Mijn plan is om in Amerika te blijven, maar waar precies weet ik nog niet.

Kom je nog weleens in Nederland?

Ja, ik ga 1 à 2 keer per jaar naar NL, voor familie en vrienden, want mijn ouders wonen ook in Amsterdam.

Wij wensen je alle goeds toe op je verdere levensweg, Rivka!

COLOFON

Aan deze Rond de Bron hebben meegewerkt: Geja Lahpor (hoofdredacteur) Daniël Smits (redactie-assistent) Gerrie Oosterhagen (redactie-assistent) Opperrabbij n B. Jacobs (eindredactie) Rabbij n H. Groenewoudt Rabbij n Shmuel Katzman S. Koppenhol

Stichting Joodse Kindergemeenschap Cheider Postbus 7828 1008 AA AMSTERDAM Tel. 020-646 55 64 ISSN: 1570-4041 IBAN: NL74INGB0000223922 BIC: INGBNL2A

Machtiging Incasso voor een eenmalige gift

Ondergetekende verleent hierbij een machtiging aan: St. Maatschappelijke Zorg Cheider Postbus 7828, 1008 AA Amsterdam ING rekening 223922 IBAN: NL 74INGB0000223922

Om een eenmalig bedrag van ....................... van zijn/haar bankrekening af te schrijven ten gunste van het Cheider. Bankrekening: .................................................................................... Naam en voorletters: ........................................................................ Plaats: ....................................................................................................

Handtekening: Datum: Binnen 56 dagen kan de ondergetekende zijn/haar eigen bank opdracht geven het bedrag te storneren. Wij zijn ANBI gecertificeerd.

Opmerkingen, suggesties of vragen over Rond de Bron kunt u mailen naar redactie@cheider.nl Voor meer informatie kunt u op onze website terecht: www.cheider.nl

Uw giften zij n welkom op rekening NL74INGB0000223922 t.n.v. Stichting Zorg Cheider. Dank u wel.

U kunt uw dierbaren herdenken door te bouwen aan uw Cheider. Voor vrijblijvende schriftelijke informatie neemt u contact op met ons secretariaat tel. 020-646 55 64

Ode aan een 100-jarige!

Mede-oprichter van het Cheider en voormalig leraar

n door SHIMON KOPPENHOL, leraar Cheider

Rabbijn Jacov Friederich werd in 1922 in Duitsland geboren. In 1928 komt hij in Antwerpen bij een pleeggezin terecht. Hij gaat naar Jesode-Hatora en is daar een goede leerling. Als hij 15 jaar is, viert het antisemitisme hoogtij. Jacov houdt zijn vriend voor dat "Je nooit moet laten merken dat je bang bent, blijven glimlachen, en vooral nooit weglopen". Deze houding neemt hij ook aan tijdens de Tweede Wereldoorlog. Met G'ds hulp en met deze houding komt hij met zijn gezin de oorlog door en er vinden vele wonderlijke gebeurtenissen plaats. Na de oorlog werkt rav Friederich als goudsmid en daarna in de diamantbewerking.

Later geeft hij geleidelijk aan les aan de school waar hij zelf op heeft gezeten, en zijn liefde gaat uit naar het lesgeven vanuit de Torah. Doordat de Joodse gemeenschap in Nederland sterk getroffen is door de gebeur tenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog, is er een sterk tekort aan leraren ontstaan. In 1958 wordt hij rabbijn en gaat lesgeven in Amsterdam (Maimonides Lyceum), Utrecht, Delft en Rotterdam, en daarna aan de Am sterdamse Academie voor Jodendom. Reb Mendel Futerfas kwam jaarlijks bij zijn fa milie, maar hij verwonderde zich over het feit dat er in Amsterdam nog geen Talmud Torah, cheider, bestond.

Samen met reb Adje Cohen, Prof. Meijers en rabbijn Vorst werd het idee om een cheider op te richten in de vorm van een klasje van 5 kleuters gerealiseerd, en met hulp van

Rabbijn

vele anderen werd in 1974 Het Cheider, (wat 'kamer’ betekent maar ook verwijst naar de cheideriem in Oost-Europa) opgericht, op aanwijzingen van de Lubavitscher Rebbe. Iedere week schreef reb Adje Cohen erover

naar de Lubavitscher Rebbe. Rav Friederich gaf ook les in Chumash (eerste 5 Bijbel boeken), Rashi (middeleeuws commentaar daarop), Mishnajot en Gemara (mondelin ge leer). Met hulp van Prof. J.H. van Hulst, hoogleraar pedagogiek, die veel heeft bete kend voor het redden van Joodse kinderen tijdens de oorlog, werd Het Cheider opge bouwd en steeds meer een door de staat er kende school. Nu huisvest het Cheider een Kindergemeenschap van Kinderopvang tot VWO.

Rabbijn Jacov Friederich bereikte met G'ds hulp dit jaar de zeer eerbiedwaardige leef tijd van 100 jaar. Het Cheider heeft veel aan hem te danken. Namens alle generaties van Het Cheider heel veel dank Rabbijn Friede rich! Moge HaShem u gezondheid en sterkte schenken.

Toegankelijk en vertrouwd

JMW coördineert de sociale zorg voor de Joodse gemeenschap in Nederland.

Wij bieden ondersteuning aan iedereen met een Joodse achtergrond. Denk daarbij aan maatschappelijk werk, zowel individueel als in groepsverband, mediation en hulp bij het aanvragen van oorlogsfondsen. Bovendien organiseren wij door het hele land netwerkbijeenkomsten en organiseert Catom, ons label voor Israëli in Nederland, identiteitsversterkende activiteiten.

www.joodswelzijn.nl of scan de QR code

info@joodswelzijn.nl 088 165 22 00 www.joodswelzijn.nl

Denk ook in de toekomst bij uw nalatenschap aan uw Cheider. Voor vrijblijvende schriftelijke informatie neemt u contact op met ons secretariaat tel. 020-646 55 64

Jacov Friederich

WEETJES

Wist je dat...

Israël een belangrijke handelspartner is in export? Met de export naar Europa is maar liefst 36,2 miljard euro gemoeid!

In Israël de gemiddelde levensduur 83 jaar, het jaarinkomen rond de 40.000 euro, en de gezinsgrootte 5,7 personen is ?

Het Joodse volk al uit meer dan 100 verschillende naties naar Israël teruggekeerd is uit ballingschap?

Tel Aviv al genoemd wordt in Jechezqeel (Ezechiël) 3:15, waar staat: “Ik kwam bij de ballingen in Tel-Abib”

Er in 2022 ruim 2000 christenen uit meer dan 70 landen naar Jeruzalem kwamen voor Sukkot?

TIKOEN OLAM

n door BINYOMIN JACOBS, opperrabbijn

Als onderwerp werd me gegeven voor dit Rond de Bron artikeltje: Tikoen Olam – verbeter de wereld. Omdat mij gevraagd is om dit als onderwerp te nemen, doe ik dat uiteraard braaf, maar eigenlijk voelt het niet goed. Toen ten tijde van de Koude Oorlog (lang geleden??) er om de haverklap werd gedemonstreerd met de leuze ‘Let my people go’, had ik hetzelfde moeizame gevoel. Ook als mensen zeggen ‘als je maar gezond bent, of als je maar gelukkig bent’, stuit me dat tegen de borst. Ik zie u, ge achte Vrienden van het Cheider, ietwat verbouwereerd en verbaasd kijken.

GEZOND EN GELUKKIG

Is Jacobs dan tegen verbetering van de sa menleving? Vond Jacobs dan dat de Joden opgesloten mochten blijven in Siberië? En had Jacobs er dan geen moeite mee dat Joden in de Sovjet-Unie verplicht werden hun Jodendom overboord te gooien? En vind ik het dan niet van immens groot belang dat mensen gezond zijn en geluk kig? Het moge duidelijk zijn dat fysieke en geestelijke gezondheid ook bovenaan mijn verlangenlijstje staan. En uiteraard wilde ik (en wil ik dat nog steeds, juist nu) dat de Joden bevrijd zouden worden uit het alles overheersende communisme en zeker vind ik het een goede zaak als de wereld wordt verbeterd.

Weet... Tikoen Olam – verbeter de wereld is een prima en een goed levensdoel. Maar wie bepaald welke actie tot verbetering leidt? Wat is goed en wat is kwaad? Als ik met alles de beste wil zijn is dat goed? En als ik kerngezond ben en dolgelukkig, zou daarmee iets mis kunnen zijn?

WAT IS VERBETERING?

Het overkoepelende antwoord is dat alles draait om de motivatie, de gedachte erach ter. Een crimineel die heel succesvol is, kan heel gelukkig zijn. En de wereld verbeteren kan catastrofale gevolgen hebben als de verbeteraar een visie heeft op verbeteren die moord, doodslag en discriminatie pre dikt. Goed en slecht zijn geen duidelijke grootheden. Waren alle Duitsers slecht en alle Nederlanders goed? Om iets dichter bij huis te blijven: zijn alle Russen schurken en alle Oekrainers goed? Ik heb in Oekrai ne tientallen van de honderden massagra ven gezien. Tienduizenden Joden werden per keer afgeslacht, niet door de Duitsers, maar door de Oekrainers. We moeten allen werken aan een verbete

ring van de wereld, maar wat is verbete ring en wat is het tegenovergestelde? En wie bepaalt dat?

REËLE BIJDRAGE

‘Let my people go’: opdat ze Mij dienen. Ti

koen Haolam is een geweldig fenomeen, van essentieel belang, het kan een zegen zijn voor de gehele mensheid, de wereld zou er beter van kunnen worden. Maar wie bepaald wat een verbetering is? De verbetering van de wereld kan zomaar een tegenovergesteld effect hebben, want wat de een als verbetering ziet, wordt door de ander als afbreuk afgedaan. Tikoen Hao lam zonder de G’ddelijke bepaling van wat goed en wat niet-goed is, is als een casi no. Je gooit maar wat, en het resultaat kan winst zijn maar de kans dat je kapitalen verspeelt, is aanzienlijk groter.

Op het Cheider leren onze kinderen wat G’d tot het goede rekent en wat G’d als ver keerd beschouwt. En dus zullen onze leer lingen, als ze groter zijn, met G’ds hulp, een reële bijdrage kunnen leveren aan de brede samenleving: Tikoen Haolam!

Denk ook in de toekomst bij uw nalatenschap aan uw Cheider. Voor vrijblijvende schriftelijke informatie neemt u contact op met ons secretariaat tel. 020-646 55

Doe mij een mitswe!

n door Rabbijn SHMUEL KATZMAN

Hoe vaak hebben wij deze uitdrukking gebruikt? Hoe vaak hebben wij van anderen deze uitdrukking gehoord? Vaak wanneer iemand overgehaald moet worden zich in te spannen voor iets, of soms juist niet, wordt een beroep gedaan op zijn (Joodse) geweten: doe mij een mitswe! Soms is dat het eerste argument, maar vaak wordt dit beste argument bewaard om als laatste te gebruiken. Meestal werkt het. Maar klopt het wel? Wat betekent eigenlijk het woord mitswe?

In hoeverre past het bij de teneur van deze oproep?

Als ik ‘SJE-ERIET, Resten Van Een Taal’ (woor denboekje van het Nederlandse Jiddisch) raadpleeg voor de betekenis van het woord mitswe, krijg ik 5 mogelijkheden: a. ge bod; b. verdienstelijke G’d welgevallige daad; c. erefunctie in de synagoge; d. ge noegen; e. dikke matse. Maar welke bete kenis bedoelen wij met het pleidooi doe mij een mitswe? De laatste van de vijf zal het zeker niet zijn, de een-na-laatste heeft ook een te beperkte betekenis om overal van toepassing te zijn. Teruggaan naar de eerste vertaling ‘gebod’ komt eerlijk gezegd niet erg vriendelijk over. Dan blijft over: d, doe mij een genoegen, en voor jou zal het een verdienstelijke welgevallen daad zijn in de ogen van G’d!

DE BELONING VOOR EEN MITSWE, IS DE MITSWE!

Terwijl alle bovengenoemde vertalingen van het woord mitswe juist zijn, is er één die ontbreekt. Wellicht geeft juist die ene vertaling de belangrijkste functie van een mitswe weer.

“Het woord mitswe (gebod) betekent ook kameraadschap of vereniging. Denk bij voorbeeld aan het Aramese woord tsavta, in gebruik door JMW, wat betekent kameraad schap. Want de geboden vormen het middel om contact tot stand te brengen tussen de mens en G’d. Degene die een mitswe ver vult, wordt verenigd met de essentie van G’d Die dat voorschrift uitvaardigde. Dit is de betekenis van de Misjna: ‘De belo ning van een mitswe, is de mitswe, want de grootste beloning voor de vervuller is juist de verbinding met G’d, wat bereikt wordt door het voorschrift te vervullen’ (Rabbi Schneerson)

De mitswot zijn de wil van Hasjem, Hij wil dat wij ze in acht nemen. Door de mitswot te vervullen, voldoen wij aan Zijn wil, daar door komt men op een hogere plan te staan, door de daad van het dienen. Zelfs bij inter menselijke contacten werkt dat. Persoonlij ke contacten tussen twee mensen brengt ze nader bij elkaar. In een situatie waar twee personen ongelijk qua status zijn, brengt het noodzakelijkerwijs een gevoel van ver heffing teweeg bij de persoon van de lagere rang; hoe oneindig veel meer kan de mens baat vinden door betrokken te zijn bij Has jem!

TUSSEN MENS EN MEDEMENS

Deze wisselwerking, die gerealiseerd wordt door het vervullen van de mitswot, blijft niet beperkt tot ‘mitswot been adam l’ma kom’, mitswot die betrekking hebben tus sen de mens en zijn Schepper. Ook door een mitswe die valt onder de categorie ‘been adam l’chawero’, tussen mens en medemens te vervullen bereikt men het bovengenoem

de ‘betrokken zijn’ bij Hasjeem. Bij het laatste groep is er óók sprake van een ‘be trokkenbheid’ tussen mens en medemens. Dit verzwakt niet het betrokken zijn tot Hasjem, in tegendeel, het komt alleen ten goede. Is niet het mooiste kado dat kinderen aan hun ouders kunnen geven dat ze goed met elkaar omgaan?

Het Joodse volk is een koma sj’léma, één geheel, wij zijn allemaal kinderen van één Vader. Door een plezier voor een ander te doen, worden de betrekkingen tussen de twee betrokkenen versterkt. Tevens worden de betrekkingen van het Joodse volk als ge heel versterkt. Sterker nog, een kameraad schappelijke vereniging met Hasjem komt tot leven.

Als u weer aangesproken wordt met “doe mij een mitswe!” zal het niet klinken als een oud cliché zonder betekenis. Neen, er is een zeer diepe betekenis in dit woord. Eerlijk ge zegd kan het ook met andere woorden niet gezegd worden!

U kunt uw dierbaren herdenken door te bouwen aan uw Cheider. Voor vrijblijvende schriftelijke informatie neemt u contact op met ons secretariaat tel. 020-646

WITZEN

Moos tegen vader: Waarom heb ik nou nooit wat ik wil hebben?

Vader: Dat is heel eenvoudig: Als een mens zou willen wat hij had, dan zou hij hebben wat hij wil. Maar omdat hij nooit wil wat hij heeft, heeft hij niet wat hij wil.

Vader tegen Sam: Wil je mijn schoenen even halen?

Sam brengt de schoenen.

Vader: Je hebt een bruine en een zwarte schoen gepakt!

Sam: Ja, dat is mij ook opgevallen, maar het andere paar dat er nog staat, ziet er net zo uit!

Sam en Moos lopen langs de Schouwburg met een grote programma-poster op de muur waarop staat:

‘Maandagavond Pantomime’.

Sam: Wat betekent dat?

Moos: De mensen praten daarin met elkaar, maar ze zeggen niks.

MOEDER TEGEN MOOS:

Je moet naar school, maar je schiet niet op; ik tel tot drie en dan moet je weg zijn; één... twee..., Moos blijft staan.

MOEDER: Waarom ga je nu niet?

MOOS: U zou toch tot drie tellen?

JOODSE WIJSHEDEN

Geloof is de moed om met onzekerheid te leven (Rabbi Jonathan Sacks)

G’d luistert naar hen die

spreken (Rabbi Chaim Steinmetz)

Denk ook in de toekomst bij uw nalatenschap aan uw Cheider. Voor vrijblijvende schriftelijke informatie neemt u contact op met ons secretariaat tel. 020-646 55 64

Zoals de mens handelt, reageert G’d (BAAL SHEM TOV)

Zijn taal

Je zult de bijbel nooit begrijpen totdat je hem leest in het land waarin hij is geschreven (Rabbi Jonathan Sacks)

Zeg weinig en doe veel (RABBI SJAMMAI)

En - intrigerende vraag - waar is dat licht gebleven?

VERBORGEN WIJSHEID

Onze Wijzen bekijken deze zaak op impone rende wijze en wel als volgt: het licht van de eerste scheppingsdag was het licht van de wijsheid. Wijsheid waarmee men het goede kan onderscheiden van het slechte. De bron van dat licht was G’ds Wijsheid Zelf! De duisternis is het ontbreken van die wijsheid. En dat is ook werkelijk een diepe duisternis. Alleen de mensen die de wijsheid van G’d zich eigen maken, kunnen gebruik maken van dat licht. Een licht waarmee men kan zien op een ander niveau dan wij dat kun nen door de zon. Maar zoals met alles van waarde: het breekt zo makkelijk. En daarom heeft G’d als het ware het licht weggehaald uit de natuur, die geschapen werd en ver borgen in de wijsheid van de Tora. En ie dereen die de Tora bestudeert, respecteert, en zich eigen maakt kan straaltjes van dat scheppingslicht vinden.

G’DS-GESCHENK

Maar dat is niet gemakkelijk en niet voor iedereen weggelegd. Voor het overgrote ge deelte van de wereldbevolking is het maar goed dat er een zon is die laagdrempelig licht verspreidt. Voor iedereen toeganke lijk - een G’dsgeschenk! Chanoeka is het feest waarin we de mislukte poging van de Griekse overheersers over Judea tijdens de tweede tempelperiode - om ons gedwongen te assimileren - vieren. Het was hun levens wijsheid tegenover onze Tora. Hun duister nis tegenover ons licht. Uiteraard zagen zij

het niet als duisternis. Het ontbrak hen aan de echte kennis om dat inzicht te krijgen. Zij hadden geen enkel straaltje licht, verborgen in het 25e woord van de Tora, gevoeld!

LICHT VAN DE WIJSHEID

De overwinning van onze levenswijze op de Hellenisten vieren wij op Chanoeka door lichtjes aan te steken. Hoe anders? Iedere dag meer licht, beginnend op de 25e van de maand. Het licht dat de duisternis be strijdt. Het licht dat gevoed wordt door G’ds Wijsheid zelf, ondergebracht in Torastudie, Tora-leven en , Tora-overleveren. “En het was donker en werd licht, een dag”. Een be kende zin uit het scheppingsverhaal. Onze Geleerden zeggen: “Eerst werd het donker - dit is de Griekse cultuur - en daarna werd het Licht; dat is de Tora. In de schepping ligt Chanoeka al verborgen! En daarmee de eeu wige strijd tussen goed en slecht, licht en donker, vasthouden of assimileren. Dat zijn de gedachten die bij Chanoeka horen! Het licht van de wijsheid laten branden van ge neratie op generatie.

Laten we allemaal bijdragen aan de over winning van het licht op het donker!

Chanoeka Same’ach!

VAN DE REDACTIE

Tijdens Sukkot had ik het voorrecht om inYerushalayim te zijn. Hoewel dit niet de eerste keer was, raak je dat bijzonde re gevoel in deze bijzondere stad nooit kwijt. Ik denk dan altijd aan het lied wat ik in stilte zing: “Jeruzalem dat ik bemin, wij treden uwe poorten in, daar staan o G’ds-stad onze voeten. Jeruzalem is wèl gebouwd, wèl saamgevoegd, wie haar beschouwt, zal haar voor Bouwheer’s kunstwerk groeten”. Een ander prachtig lied over de eeuwige stad is natuurlijk ook “Yerushalayim Shel Zahav”. Beide lie

deren blijven hun authenticiteit volledig behouden.

De Birkat Kohanim, de Priesterzegen uit Bemidbar (Numeri) 6, die drie keer per jaar bij de Kotel wordt uitgesproken over het Joodse volk, was voor mij een onver getelijke ervaring. Een chazan reciteert de zegen van Aharon, en het volk antwoordt daarop. Wordt dat niet in de hemel ge hoord?

Een beveiligingsdrone hing de hele dag boven de Kotel. Wat een tegenstelling tus

sen hemel en aarde; vrede en strijd! In deze week was ook de jaarlijkse ‘Jerusa lem March’, waarin duizenden christenen uit de hele wereld meeliepen om Israël te bemoedigen. Elk land loopt met zijn vlag en duizenden Israëliërs staan verheugd langs de kant om deze vrolijke, kilometers lange mars, te kunnen zien.

De laatste dag was Simchat Torah, het dansen met de Torarollen, de mooiste af sluiting om mee te maken. Ik zie uit naar volgend jaar!

U kunt uw dierbaren herdenken door te bouwen aan uw Cheider. Voor vrijblijvende schriftelijke informatie neemt u contact op met ons secretariaat tel. 020-646 55 64

n door GEJA LAHPOR

RonddeBron

Thema: Licht verspreiden

Weetjes

5

Tikoen Olam ה

1

א

Chanoeka, het lichtfeest!

Chanoeka, het lichtfeest!

n door Rabbijn H. GROENEWOUDT

U weet het misschien niet maar de redactie van dit blad werkt altijd behoorlijk vooruit. Zo kan het dus gebeuren dat ik dit artikel aan het schrijven ben terwijl het feest waar we het over willen hebben nog ver van ons is verwijderd. Sterker nog, we hebben nog maar enkele dagen geleden de feestdagen-reeks aan het begin van de herfst afgesloten. We beginnen aanstaande sjabbat opnieuw met het lezen van de Tora. Het scheppingsverhaal! Wie denkt er nu aan het winterfeest, het lichtfeest, chanoeka? Juist, de redactie van dit blad. Maar zij niet alleen!

BRO N VAN HET LICHT

Onze wijzen merken op dat het 25e woord van de Hebreeuwse Bijbel, de Tora, het woordje “Or, licht” is, en dat dit correspondeert met de datum waarop Chanoeka valt: 25 Kislew (= naam van een Joodse maand).

Er is dus een bepaald verband tussen de schepping van het licht en het lichtfeest Chanoeka. Welk verband is dat? Het licht van de eerste scheppingsdag is niet het licht van de zon, die werd immers pas op de vierde dag aan de hemel geplaatst volgens het

eerste hoofdstuk van Genesis. Wat was dan de bron van dat licht, de tegenhanger van de duisternis die toen ook geschapen werd?

Kwartaalnieuws van de Stichting Joodse Kindergemeenschap Cheider Kislew/Tevet 5782/december 2022, nr.90