WIERZYCA - jej blizsze i dalsze okolice

2 t r a p W i e r z y c a

jej brzegi oraz bliĹźsze i dalsze okolice

152 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

pola pod Pelplinem

pola pod Pelplinem

154 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

pola pod Pelplinem

pola pod Pelplinem

156 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

pola pod Pelplinem

Pelplin

158 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

pola pod Pelplinem

160 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

162 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

Będomin

164 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

Skarszewy

Skarszewy

166 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

Kocborowo

Stara Kiszewa

168 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

Pelplin

Stara Kiszewa

170 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

Zamek Kiszewski

Góra

172 Drogą, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

G贸ra

Zblewo

174 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

Zblewo

Starogard Gdański

176 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

Starogard Gdański

178 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

Owidz

SwaroĹźyn

180 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami

Gniew

Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty Mówiąc o przyrodzie, mówiąc przyroda, w myślach większości ludzi pojawia się obraz lasu.

To nie przypadek, bowiem nasi przodkowie wyszli z lasu.

Najpierw nieśmiało tylko na jego skraj, granicę stepu.

Później dalej w step, który zaczęli zagospodarowywać. Najpierw zajmowali się zbieractwem.

Wracali do lasu z plonem stepowych wypraw, by znów wyjść po nowe dary natury zrodzone w lesie i po nowe doświadczenia.

Zbieractwo przerodziło się z czasem w selekcję i z traw powstały zboża.

Takie były początki zagospodarowywania terenów przyleśnych i śródleśnych polan.

Człowiek nadal, pomimo upływu od tamtego czasu tysiącleci, w lesie czuje się bezpiecznie.

Las jest przystanią, ostoją spokoju. Miejscem odreagowania stresu i miejscem, które podświadomie postrzegamy jako dom.

Płynąc Wierzycą i zatrzymując się na postojach, często w pobliżu można spotkać lasy odpowiadające staropolskim nazwom, właśnie sośniny, dębiny, buczyny, czy olszyny.

182 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Sosna pospolita Pinus sylvestris Na ogromnym obszarze swego występowania sosna pospolita tworzy czyste lub mieszane lasy zwane także borami – np. Bory Tucholskie.

Jest podstawowym gatunkiem leśnym i dostarcza bardzo cennego drewna, które od wieków było stosowane.

Odznacza się dużą plastycznością w różnych warunkach siedliskowych.

Bardzo piękne są stare, swobodnie rosnące sosny z nisko osadzoną, szeroką koroną.

Więcej informacji na www.wirty.pl 184 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

SOŚNINA

Świerk pospolity Picea abies W Polsce naturalnie występuje w części północnowschodniej oraz na Podkarpaciu i w górach.

Na pozostałych terenach nie występuje lub jest z sadzenia. W naszych warunkach klimatycznych jest jednym z najszybciej rosnących drzew iglastych, dlatego szeroko stosowany w uprawach leśnych.

Powstały nawet sztuczne monokultury świerkowe, które w ostatnich latach masowo zamierają na skutek spadku ilości opadów i gradacji szkodliwych owadów. Gatunek bardzo zmienny, liczne odmiany są mutacjami znajdowanymi w lasach. Poza leśnictwem znajduje szerokie zastosowanie w parkach i zadrzewieniach. Używany jest na osłony przed wiatrem i śniegiem, oraz na strzyżone żywopłoty.

186 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

ŚWIERCZYNA

Modrzew europejski Larix decidua Podstawowy lasotwórczy gatunek modrzewia, zasadniczo górski, po wyniszczeniu rosnącego dawniej na niżu modrzewia polskiego obecnie w uprawach leśnych na terenie całej Polski. Charakterystyczne cechy to żółtawe pędy i wydłużone szyszki z prostymi łuskami. Ma kilka odmian geograficznych: sudecki, alpejski, polski, karpacki.

Więcej informacji na www.wirty.pl 188 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Jodła pospolita Abies alba Rodzimy gatunek jodły występujący naturalnie na południu Polski.

Na linii Żary, Łódź, Lublin, Zamość, przebiega północna granica zasięgu naturalnego występowania w lasach, gdzie jest gatunkiem lasotwórczym i ma znaczenie gospodarcze.

Niepokojące jest zjawisko zamierania jodły w Europie Środkowej na skutek zmian w naturalnym środowisku spowodowanymi przemysłowymi zanieczyszczeniami powietrza i gleby.

190 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

ŁĘGI 192 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Dąb szypułkowy Quercus robur Rodzime drzewo pospolite w całej Polsce. Rośnie wolno, korona szeroka z potężnymi konarami. Pień gruby z tendencją do rozgałęziania się, pokryty głęboko bruzdowaną korowiną. Charakterystyczne liście na krótkich ogonkach, żołędzie z zielonymi paskami na długich szypułkach. Od niepamiętnych czasów sadzony w parkach i przy drogach.

W lasach tworzy dąbrowy, cenne drewno w budownictwie i meblarstwie. Gatunek długowieczny – wiele pomników przyrody.

194 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

DĘBINA 196 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Dąb bezszypułkowy Quercus petraea Jest rodzimym dębem występującym na uboższych glebach niż dąb szypułkowy. Jest no ogół rzadszy i brak go w północno-wschodniej części Polski.

Wśród dębów wyróżnia się długim pniem, widocznym prawie do wierzchołka korony.

Liście ma bardziej regularnie klapowane, nasady zwykle klinowate, ogonki długie, rozwój na wiosnę późniejszy od dęba szypułkowego. Żołędzie prawie siedzące na pędach i bez prążków na powierzchni tych owoców. Podstawowy gatunek lasotwórczy w drzewostanach liściastych i mieszanych, wykorzystywany w leśnictwie przy wzbogacaniu drzewostanów iglastych o cenne gatunki liściaste.

198 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Buk zwyczajny Fagus sylvatica Rodzime drzewo do 35 m wysokości, o szerokiej, kopulastej koronie i gonnych z gładką korą pniach.

Młode liście z charakterystycznym, srebrzystym owłosieniem.

Co kilka lat owocuje, jadalne orzeszki nazywane są bukwią lub buczyną.

Tworzy czyste drzewostany bukowe, tzw. buczyny. Drewno buka ma duże znaczenie gospodarcze.

Sadzony również w zadrzewieniach, ocienia silnie ziemię i dostarcza żyznej próchnicy (ziemia bukowa).

200 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

BUCZYNA

Grab pospolity Carpinus betulus Krajowe drzewo o szerokiej koronie, pień pokryty gładką korą, zwykle o falistej powierzchni. Rośnie w lasach mieszanych razem z bukiem i dębem, tworzy naturalne zespoły nazywane grondem. Odznacza się dużą zdolnością regenerowania przyciętych gałęzi, co czyni go przydatnym na żywopłoty i wysokie szpalery. Drewno grabu jest twarde i ciężkie, używane do wyrobu części drewnianych maszyn, narzędzi i na opał.

Więcej informacji na www.wirty.pl 202 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Brzoza brodawkowata Betula pendula Rodzime drzewo do 25 m wysokości, o cienkich, wiotkich i najczęściej zwisających gałęziach. Korowina na pniu i starszych gałęziach kredowobiała, w dolnej części pnia głęboko spękana i prawie czarna.

W Polsce pospolita w całym kraju, zwłaszcza na ubogich, piaszczystych glebach. W lasach występuje w domieszce lub jako sadzone brzeziny i zadrzewienia. Drewno brzozowe znajduje szerokie zastosowanie.

Gatunek pionierski, zasiewa się na ugorach i nieużytkach.

204 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

BRZEZINA

Czereśnia ptasia Prunus avium Trześnia lub wiśnia ptasia.

Drzewo o prostym pniu pokrytym gładką, czerwonobrązową, okrężnie łuszczącą się korą. Gałązki grube, z licznymi krótkopędami.

Owoce kuliste, od czerwonych do prawie czarnych, soczyste, słodkie lub z goryczką, dojrzewają w lipcu-sierpniu.

Stosowana w szkółkarstwie na podkładki do szczepienia.

Liczne odmiany owocowe, chętnie zjadana przez ptaki.

206 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Cis pospolity Taxus baccata Rodzime, niskie drzewo, często przybiera postać szerokiego krzewu.

Igły ciemnozielone, nasiona w jaskrawo-czerwonej osnówce – chętnie zjadanej przez ptaki, które wydatnie przyczyniają się do ich rozsiewania. Inne części rośliny zawierają trującą substancję-taksynę.

Roślina dwupienna, wolno rosnąca, długowieczna - do 1000 lat. Drewno bez żywicy, korowina na starszych pniach wiśniowobrązowa, łuszcząca się szerokimi płatami. Na naturalnych stanowiskach jest pod ochroną.

208 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Jarząb brekinia Sorbus torminalis Brzęk.

Rzadki gatunek rodzimy występujący w lasach Polski zachodniej i południowej.

Jarząb o głęboko klapowanych liściach, ostatnia para klap zwykle rozwarta pod kątem prostym.

Owoce koloru brązowego, jasno nakrapiane.

Cenne, twarde drewno podobne do jabłoni.

Gatunek objęty całkowitą ochroną.

210 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Klon polny Acer campestre Paklon. Niskie drzewo lub krzew rosnący na terenie całej Polski, z wyjątkiem wysokich gór i północno-wschodniej części kraju.

W ogonkach liściowych występuje sok mleczny, skrzydlaki szeroko rozwarte pod kątem 180 stopni.

Jest odporny na choroby i szkodniki.

Liście przebarwiają się na żółto, nadaje się do zadrzewień krajobrazowych i na żywopłoty.

212 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Lipa drobnolistna Tilia cordata Gatunek leśny.

Od niepamiętnych czasów uprawiana i sadzona powszechnie przy osiedlach ludzkich.

Jest długowieczna i osiąga potężne rozmiary.

Najcenniejsze drzewo miododajne.

Drewno lipowe znajdowało szerokie zastosowanie w gospodarstwie domowym.

Drzewo rosnące swobodnie wykształcają szerokie, nisko osadzone korony i są niezwykle dekoracyjne.

W jej cieniu zawsze znajdziesz chłód, nawet w najbardziej upalne dni.

214 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos Krajowe drzewo o regularnej koronie, liście od spodu owłosione z kępkami białych włosków w kątach nerwów.

Kwitnie najwcześniej, już w czerwcu na 2 tygodnie przed lipą drobnolistną.

Występuje rzadko na południu niżu i w niższych położeniach górskich.

Od dawna uprawiana w całym kraju, źle znosi warunki miejskie i przy ruchliwych drogach, ze względu na silne zanieczyszczenie powietrza.

216 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Arboretum Wirty Wirty jak w kalejdoskopie, co chwilę zmieniają swój obraz.

Co chwilę wyglądają inaczej, co chwilę czym innym zachwycają.

Każdy zobaczy coś innego, niepowtarzalnego, pięknego.

Wszystko zależy od promyczka i oka.

Zapraszamy na spacer.

218 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

220 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

222 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

www.wirty.pl

www.oko-lice-kultury.pl

www.issuu.com/fundacja_oko-lice_kultury

224 Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty

Kociewie „Z ziemi tych dość odrębną fizjonomię miało Kociewie, kraj pomiędzy Starogardem, Tczewem, Gniewem i Nowem.

Była to ziemia zamożnych gburów, którzy nigdy pańszczyzny nie znali, lecz na dzierżawach starościńskich i klasztornych siedzieli” Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, wiek XVI-XVIII, Kraj i ludzie, t.I 226 Kociewie

„Tam, gdzie wierzchołki pasma górzystego, zniżając się spoza lasów, jakby ciekawe wielkiej rzeki i przyległych złotodajnych łęgów spieszą do Wisły, mieszkają w składanych domach Kociewiacy, uprawiając żyzne łany, które obszarem często zawstydzają dobra szlacheckie.

Lud to prawy, prosty, nie znający w ogóle dumy; jeszcze to panek nie wyparł z domu kmiecia.”

Kujot S., Opactwo pelplińskie, Pelplin 1875 r.

Ziemia kociewska należy do najstarszych terenów osadniczych Pomorza Gdańskiego, o czym świadczą liczne na tych terenach znaleziska archeologiczne, jednak samą nazwę zanotowano po raz pierwszy dopiero na początku XIX wieku.

Kociewie położone jest w dorzeczu dwu rzek, Wierzycy i Czarnej Wody (Wdy), wpadających do Wisły, która wyznacza wschodnią granicę regionu.

Malowniczość tego obszaru podkreśla urozmaicona rzeźba terenu: Pojezierze Starogardzkie, Równina Świecka oraz mnogość jezior – bo aż pięćdziesiąt i wiele terenów zalesionych (m.in. część Borów Tucholskich).

228 Kociewie

Skarszewy

Ziemię tę zamieszkują Kociewiacy, którzy dawniej dzielili się na podgrupy: Lasaków (z obszaru Borów Tucholskich), Górali (mieszkających w rejonie dwóch głównych miast Kociewia - Starogardu Gdańskiego i Tczewa, aż po Skarszewy), Polan (zamieszkujących okolice Świecia nad Wisłą), Feteraków (zajmujących obszar na wschód od Pelplina), oraz Oleandrów – osadników holenderskich (z wieków XVI – XVIII) - zamieszkujących dolinę Wisły, a wysiedlonych po II wojnie światowej.

Obecnie podziały te zanikły, a mowa raczej mało zróżnicowana wewnętrznie, wydaje się być głównym składnikiem tożsamości regionalnej.

Ogólnie gwarę kociewską językoznawcy określają jako mieszaną – gwary rodzimej z gwarami ludności napływowej z Kujaw i Mazowsza.

230 Kociewie

Dosyć długo borykano się z problemem ustaleniem granic Kociewia.

Wśród wielu badań, godne uwagi i wyczerpujące są badania prowadzone przez K. Nitscha. Rozszerzył on nazwę Kociewie na cały obszar pomorski, zamieszkały przez wyżej wymienione grupy i nazwał owo terytorium Kociewiem rozszerzonym.

Dowodem na zasadność tej tezy miało być spostrzeżenie, iż w dialekcie kociewskim brak cechy właściwej wszystkim innym dialektom polskim i kaszubskim (!).

Mianowicie chodziło o brak å (pochylonego).

Razem z problemem granic rozpatrywany był, do dziś nie rozwiązany, problem etymologii nazwy Kociewie.

Niezwykle liczne są hipotezy wysuwane przez etymologów i ludoznawców na temat korzeni tej nazwy.

232 Kociewie

Łączono ją np. z wyrazem kociełki, uważając, że pochodzi od licznie na tym obszarze występujących kotlin (tj. bagienek otoczonych górami).

Inna hipoteza wiązała się z faktem sprowadzenia przez opatów pelplińskich – osadników niemieckich, którzy budowali sobie chaty zwane z niem. Kotten.

Kociewie było by więc, według tej hipotezy, „okolicą osadników”.

Do takiego określenia mieli się również przyczynić, zdaniem innego badacza, sąsiedzi - Kaszubi, nazywając na prędce sklecone szałasy osadników – kuczą, checzą.

Wśród hipotez były i pejoratywnie nacechowane, wywodząc nazwę Kociewie od nazw: kociwie, kociwo, kocéwie, co miało znaczyć: wiórzysko, śmietnisko, perz, chwasty.

Cytowany na wstępie B. Sychta proponował zestawienie interesującej 234 Kociewie

nas nazwy z nazwą kocé wiatrë, czyli głucha, zapadła okolica.

Pomysłowe, wręcz poetyckie, próby poszukiwania korzeni etymologicznych nazwy Kociewie widoczne są choćby w hipotezie łączącej ją z przymiotnikiem kaczy czyli, że Kociewie, „Kacewie - <kraina nad kaczą rzeką>”, czy w innej –wiążącej nazwę Kociewie z nazwą rośliny – kocanka. Pojawiały się również próby udowodnienia pochodzenia tej nazwy z języków wschodniosłowiańskich, m.in. z j.rosyjskiego, mającej mieć związek ze stacjonowaniem na tych terenach w XVIII wieku wojsk rosyjskich (od ros. KočevЪe – koczowisko, miejsce koczowania).

Jednak najnowsze badania odrzucają tę tezę, przychylając się do uznania rodzimego rodowodu nazwy (Róża Rajchert), co więcej, właśnie do hipotez o charakterze przezwiskowym.

236 Kociewie

Problemy z ostatecznym wyjaśnieniem etymologii nazwy Kociewie mogą wydać się zaskakujące, zwłaszcza jeżeli przypomnimy za B. Kreją, że owa nazwa jest stosunkowo młoda.

Pocieszający jest fakt, iż sąsiedzi Kociewiaków – Kaszubi, również nie są pewni etymologii swej nazwy.

Pozytywnym aspektem takiego stanu rzeczy są wciąż na tych terenach prowadzone badania, dzięki którym nie gaśnie zainteresowanie owymi regionami.

238 Kociewie

Krótka historia Kociewia Najstarsze odkryte na Kociewiu ślady działalności ludzkiej datowane są na ok. 10. tysiąclecie przed Chrystusem. Pozostawiły je najprawdopodobniej niewielkie grupy łowców reniferów, którzy podążali za stadami w kierunku Skandynawii. Rozwój osadnictwa nastąpił ok. 9000 lat p.n.e, kiedy to zaczął ustępować lodowiec zwany bałtyckim i nastąpiło ocieplenie klimatu.

Między 9. a 3. tysiącleciem p.n.e. bytowały tutaj grupy preferujące gospodarkę myśliwskozbieracką. Pierwsi rolnicy i hodowcy pojawili się na tym obszarze ok. 3500 lat przed Chrystusem - znacznie później aniżeli w innych częściach Polski. Podstawowe znaczenie dla osadnictwa rolniczego miały lepsze gleby i system hydrograficzny. Klimat Kociewia i terenów nadwiślańskich był bardzo korzystny dla osadnictwa rolniczego z uwagi na dość długi okres wegetacji, pozwalający otrzymać obfitsze płody rolne niż na sąsiednich Kaszubach.

Najlepsze gleby na Kociewiu występują między dolną Wierzycą, a Wisłą.

Ok. VI wieku p.n.e. na terenie Pomorza Wschodniego pojawiają się przedstawiciele kultury pomorskiej - potocznie zwanej kulturą grobów skrzynkowych z uwagi na charakterystyczny obrządek pogrzebowy. Spalone szczątki zmarłych umieszczali w wypalanych z gliny naczyniach - popielnicach i wkładali do grobu zbudowanego z płyt łupanego piaskowca 240 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

tworzących prostokątną skrzynię. Z kociewskiej miejscowości Grabowo Bobowskie, pochodzi jedna z najokazalszych popielnic odkrytych na Pomorzu Wschodnim. Na jej powierzchni znajduje się ornament wyobrażający czterokołowy wóz z zaprzęgiem końskim i woźnicą oraz tarczą. W 2. połowie I w. n.e., z Półwyspu Skandynawskiego, przybyły na te tereny plemiona germańskie - Goci i Gepidzi, którzy pozostawili po sobie m.in. duże kamienne kręgi, służące zapewne jako miejsca spotkań starszyzny plemiennej. W pobliskich Odrach k. Czerska, znajduje się największy w Polsce zespół tych konstrukcji kamiennych.

Na Kociewiu takie kręgi istniały w Złym Mięsie nad Wdą. Po ok. 150. latach, wędrując na południowy wschód, plemiona germańskie opuściły Pomorze.

W pierwszych wiekach naszej ery przez tereny obecnego Kociewia przebiegał północny fragment szlaku bursztynowego, łączący rzymskie prowincje z wybrzeżem Bałtyku, gdzie pozyskiwano ceniony w cesarstwie bursztyn. Dwa główne rozgałęzienia tej najstarszej na Pomorzu drogi handlowej prowadziły ze Świecia przez Skórcz i Starogard oraz przez Gniew i Tczew do wybrzeży Bałtyku. Szlaki pełniły ważną rolę również w wiekach średnich.

Od połowy III w. n.e. region wyludniał się. Proces ten trwał do VII w., kiedy to ziemie te zostały zasiedlone przez plemiona słowiańskie. Powstało w tym okresie kilkadziesiąt grodów obronnych wznoszonych na wyniesieniach terenowych nad jeziorami i rzekami, w pobliżu 242 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

których lokowane były duże osady. Według zapisków źródłowych z lat 830-833 określanych mianem Geografa lub Anonima Bawarskiego, tereny nad rzeką Wierzycą zamieszkiwali wówczas Uerizane – Wierzyczanie – plemię wschodniopomorskie. Pierwotnie Pomorze Gdańskie zamieszkiwały rodzime plemiona pomorskie, które częściowo można utożsamiać z przodkami dzisiejszych Kaszubów, natomiast południowa część regionu zasiedlona była przez plemiona pokrewne Kujawianom.

W X w. ziemia pomorska tworzyła wspólny obszar handlowo-monetarny z przyszłym państwem polskim. Od połowy X do XIV w. tereny te wchodziły w skład księstwa pomorskogdańskiego podzielonego na trzy dzielnice: gdańską, świecką i lubieszewsko-tczewską.

W 1090 r. Pomorze Gdańskie zostało opanowane przez Sieciecha – palatyna Władysława Hermana. Jednak już rok później Pomorzanie zbuntowali się i uniezależnili od władzy piastowskiego księcia. W latach 1112 - 1119 armia Bolesława Krzywoustego na powrót podbiła Pomorze Gdańskie, a Krzywousty gwarantami zależności regionu od państwa polskiego uczynił namiestników tworzących od drugiej połowy XII w. dynastię Sobiesławiców. Z 1198 r. pochodzi najstarszy dokument wystawiony na terenie Kociewia. Jest nim pochodzący ze Świecia akt donacji starogardzkiego grodu i okolic na rzecz Zakonu Szpitala św. Jana w Jerozolimie (Joannitów), przez jednego z książąt pomorskich Grzymisława (wnuka lub syna 244 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

Świętopełka I). Po nim świecką dzielnicą (najważniejszą administracyjnie po gdańskiej) zarządzali w ramach wspólnego senioratu gdańsko-pomorskiego: Sambor I (ur. ok. 1150, zm. przed 1205), Mściowoj I (Mściwuj, Mszczuj, Mestwin, zm. ok. 1220), Warcisław I syn Mściwoja I, (ur. po 1195, zm. 1227-1233) książę również w Lubiszewie, a także Mściwoj II (ur. ok. 1220, zm. 1294). Siedzibą lubiszewsko - tczewskiego księcia dzielnicowego Sambora II (ur. ok. 1212, zm. ok. 1278), syna Mściwoja I, było Lubiszewo, a od 1252 r. Tczew.

Od początku XIII stulecia, z terenów Rzeszy Niemieckiej, zaczęli docierać na Pomorze Gdańskie osadnicy, osiedlając się w miastach, w których wyraźnie dominowali nad ludnością autochtoniczną. W roku 1258 książę pomorski Sambor II sprowadził na te ziemie Cystersów, a w 1276 r. zapisał ziemię gniewską na rzecz Zakonu Krzyżackiego, który prowadził podbój Prus. Niebezpieczeństwo utraty Pomorza Gdańskiego na rzecz rosnących w siłę Krzyżaków zauważył książę Mściwój II, który na mocy umowy zawartej w Kępnie w 1282 r. zapisał swoje ziemie księciu wielkopolskiemu Przemysławowi II, po śmierci którego panem Pomorza Gdańskiego został Władysław Łokietek. W 1306 r. wojska Łokietka stoczyły nad Jeziorami Rokickimi pod Tczewem zwycięską bitwę z Brandenburczykami, którzy usiłowali zagarnąć Pomorze. Ponownie wojska Marchii Brandenburskiej najechały te ziemie w 1308 r.

Pod Lubiszewem przeciwstawiły się im oddziały księcia Kazimierza z Tczewa, ale nie udało 246 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

im się powstrzymać marszu Brandenburczyków na Gdańsk. Wezwani na pomoc Krzyżacy wyparli wojska brandenburskie, jednak Gdańska już nie opuścili i do r. 1309 zajęli całe Pomorze Gdańskie. Mimo wszczęcia przez polskich królów w kurii rzymskiej postępowania rewindykacyjnego Pomorze zostało ostatecznie wcielone do Państwa Zakonu Krzyżackiego.

Wyzysk ekonomiczny oraz liczne konflikty z mieszczanami i rycerstwem doprowadziły w 1397 r. do założenia stowarzyszenia rycerskiego o nazwie Towarzystwo Jaszczurcze, które początkowo półjawne, a od 1410 r. tajne, broniło mieszkańców Pomorza przed krzyżackim uciskiem. Wybitnym przed-stawicielem Towarzystwa na terenie Kociewia był Jan z Jani, którego w latach późniejszych Tajna Rada Związku Pruskiego mianowała starostą, a następnie wojewodą Pomorza.

W 1433 r. tereny obecnego Kociewia najechały sprzymierzone z Władysławem Jagiełłą wojska husyckie pod dowództwem Jana Czapka. Husyccy taboryci, wsparci przez oddziały polskie, omijali krzyżackie zamki i ufortyfikowane miasta rabując i niszcząc okoliczne wsie i dobra zakonne. Splądrowane i spalone zostało w tym czasie m.in. opactwo cysterskie w Pelplinie. Zniszczone i spalone zostały również Tczew i Skarszewy.

W 1440 r. w Kwidzynie powstał Związek Pruski, który w 1454 r. zainicjował zbrojne powstanie przeciw Krzyżakom, co dało początek wojnie trzynastoletniej. Do buntowników 248 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

przystąpiła większość miast i wsi dzisiejszego Kociewia. Po zakończeniu wojny ziemie te na stałe wróciły do Korony, jako część prowincji Prusy Królewskie.

W drugiej połowie XV w. nastąpił początek nowego osadnictwa, które przyczyniło się do odbudowy potencjału demograficznego Prus Królewskich. Na tereny Kociewia napłynęła wówczas szlachta i ludność chłopska z ziemi dobrzyńskiej, Kujaw i Mazowsza. W pierwszej połowie XVI w. do Prus Królewskich zaczęli także napływać uchodźcy ze zniszczonych przez wojska hiszpańskie Niderlandów - mennonici, którzy poszukiwali kraju, w którym posiadaliby wolność praktykowania swojego wyznania. W 1577 r. nad jeziorami Rokickimi doszło do bitwy pomiędzy wojskami królewskimi, a nie uznającymi elekcji Stefana Batorego oddziałami zbuntowanych Gdańszczan. Dowodzący wojskami króla hetman Jan Zborowski rozgromił tam niemal trzykrotnie liczniejsze oddziały gdańskie. W latach 1626-1629 i 1655 -1657 Pomorze najeżdżały wojska szwedzkie. Walki toczyły się w 1626 r. pod Gniewem, koło wsi Rajkowy i Rudna, nad Jeziorami Rokickimi i pod Tczewem w 1627 r. oraz w 1655 r. pod Starogardem, Świeciem i Tczewem, a pod Godziszewem, Pelplinem i w Borach Tucholskich w 1657 r. W 1659 r. wojska polskie pod dowództwem Stefana Czarneckiego zajęły spustoszone Świecie i Nowe oraz Tczew, Starogard, Gniew i Skarszewy. Wojny ze Szwecją przyniosły liczne zniszczenia i straty demograficzne, a także spowodowały zahamowanie procesów osadniczych.

250 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

Na początku XVIII w. wybucha Wielka Wojna Północna, która przyniosła kolejne rabunki, grabieże i kontrybucje, w wyniku czego w pierwszej połowie XVIII w. region był silnie zrujnowany. Pola leżały odłogiem, a ludzi i bydło dziesiątkowały zarazy i pomory. W 1772 r. nastąpił I rozbiór Polski, w wyniku którego Prusy Królewskie, bez Gdańska i Torunia, przypadły państwu pruskiemu. W okresie wojen napoleońskich, w 1807 r. na ziemie te przybyły legiony Henryka Dąbrowskiego, wprowadzając na krótko na zajętych terenach polską administrację. W XIX w. władze pruskie rozwijały na pomorskich ziemiach rolnictwo i budownictwo. Wznoszono zakłady przemysłowe, gazownie i elektrownie, a także budowano drogi i linie kolejowe.

W 1828 r. powstała w Pelplinie pierwsza wyższa szkoła na Kociewiu: Seminarium Duchowne, a w 1836 r. średnia szkoła świecka: Collegium Marianum. W okresie germanizacji Pomorza Gdańskiego, nauczanie języka polskiego prowadzono tu przez cały okres zaboru, mimo że w 1887 r. zlikwidowano je we wszystkich państwowych szkołach Pomorza. W 1846 r. miał miejsce bunt chłopski zwany Powstaniem Starogardzkim. Spiskowcy pod dowództwem Floriana Ceynowy planowali zająć starogardzkie koszary pruskich huzarów i opanować miasto w ramach ogólnopolskiego zrywu niepodległościowego. Do powstańców nie dołączyły jednak na czas oddziały z Kaszub, wobec czego zdecydowano o rezygnacji 252 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

ze zbrojnego wystąpienia. Konspiratorzy zostali osądzeni i skazani na procesie w Berlinie. W 1886 r. pruska Komisja Kolonizacyjna rozpoczęła wykup polskich majątków, aby rozparcelować je z czasem pomiędzy osadników niemieckich. Na początku XX w. władze pruskie wprowadziły dla Polaków zakaz budowy domów.

W latach 1906 i 1907 - m.in. w Kasparusie - młodzież kociewska zorganizowała strajki i protesty przeciw polityce germanizacyjnej zaborcy. Założono również tajne kółka filomackie w średnich szkołach w Starogardzie, Świeciu i Pelplinie. Po I wojnie światowej, w styczniu 1920 r., wszedł w życie traktat wersalski, który przywrócił Polsce tylko niewielką część Pomorza, a Gdańsk ustanowił wolnym miastem.

W okresie międzywojennym w Tczewie założono Wyższą Szkołę Morską, która działała tam w latach 1920-1930, a w 1926 r. wybudowano port rzeczno - morski celem ułatwienia załadunku węgla na statki morskie.

W latach trzydziestych XX w. Pelplin i Skórcz uzyskały prawa miejskie.

254 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

II wojna światowa zaczęła się na Kociewiu 1 września 1939 r. o godz. 4.34, na 11 minut przed atakiem na Westerplatte i 6 min. przed zbombardowaniem Wielunia. Wtedy to samoloty niemieckie zaatakowały polskie koszary w Tczewie i przyczółki mostu na Wiśle. Posiadające ogromną przewagę wojska niemieckie do 3 września zajęły całą ziemię kociewską, zdobywając Tczew, Starogard, Gniew i Świecie. Niemal natychmiast hitlerowski okupant rozpoczął prześladowania polskiej inteligencji: duchownych, urzędników, działaczy społecznych i nauczycieli.

Największych zbrodni Niemcy dopuścili się w miejscowości Mniszek k. Grupy i w Lesie Szpęgawskim. Okupanci wysiedlali Polaków, zmuszali pomorską ludność do przyjmowania niemieckiego obywatelstwa, a także wcielali mężczyzn do Wehrmachtu i wysłali ich na front.

Hitlerowski terror wywołał opór – organizowano tajne komplety, prowadzono sabotaż gospodarczy i działalność konspiracyjną, a w kociewskich lasach działały oddziały partyzanckie Gryfa Pomorskiego, AK i innych ugrupowań niepodległościowych. Kociewie zostało ostatecznie wyzwolone w marcu 1945 r.

Po II wojnie światowej na Kociewie przybyli repatrianci ze Wschodu oraz przesiedleńcy z Polski Centralnej i Południowej.

256 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

258 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

260 Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą

MUZEUM - KASZUBSKI PARK ETNOGRAFICZNY im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich W 1906r. w małej kaszubskiej wiosce powstało pierwsze na ziemiach polskich muzeum na wolnym powietrzu.

Założyli je Teodora (z domu Fethke) i Izydor Gulgowscy, urządzając w XVIII-wiecznej gburskiej chałupie wystawę z typowym dla tego czasu wyposażeniem oraz cennymi okazami sztuki ludowej.

Kontynuacją ich dzieła jest obecne 22. hektarowe Muzeum ze zbiorem ponad 50. obiektów regionalnego budownictwa, wystawa wnętrz mieszkalnych, sakralnych, gospodarczych i rzemieślniczych oraz kolekcje wyrobów rękodzieła i sztuki ludowej z Kaszub i Kociewia.

262 Muzea i izby pamięci

MUZEUM KOLEJNICTWA W KOŚCIERZYNIE mieści się w bezpośrednim sąsiedztwie dworca kolejowego, w budynku i na placu dawnej lokomotywowni.

W ekspozycji znajduje się 45 jednostek taboru.

264 Muzea i izby pamięci

MUZEUM HYMNU NARODOWEGO w Będominie zostało utworzone 1978 r. w XVIII-wiecznym dworku, w którym urodził się Józef Wybicki, twórca polskiego hymnu narodowego. Znajdują się tam 2. wystawy stałe: „Rola Mazurka Dąbrowskiego w podtrzymywaniu świadomości narodowej Polaków w XIX i XX wieku” oraz „Józef Wybicki i jego epoka”. Można tu zobaczyć: meble, gobeliny, broń białą i palną, orzełki wojskowe, medale, biżuterię patrio-tyczną, obrazy, ryciny, rękopisy, archiwalne karty pocztowe, śpiewniki, ekslibrisy czy archiwalne wydawnictwa muzyczne dotyczące polskiego hymnu.

266 Muzea i izby pamięci

IZBA REGIONALNA W IWICZNIE Poświęcona nauczycielowi, folkloryście, etnografowi, pisarzowi i poecie IZYDOROWI GULGOWSKIEMU - współtwórcy pierwszego na ziemiach polskich muzeum na wolnym powietrzu, obecnie Muzeum-Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich.

268 Muzea i izby pamięci

MUZEUM ZIEMI KOCIEWSKIEJ W STAROGARDZIE GDAŃSKIM Jego siedzibą są dwie baszty: Narożna i Gdańska - stanowiące pozostałość systemu dawnych murów miejskich.

Zostało powołane w 1980 r.

Wystawa historyczna - przedstawia dzieje miasta i Kociewia od pradziejów po II Rzeczpospolitą. Wśród eksponatów: zabytki kultury łużyckiej, pomorskiej, dawne księgi i dokumenty, pamiątki po starogardzkim Bractwie Kurkowym oraz po 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich.

Wystawa historyczna - okres II wojny światowej, Wystawa etnograficzna - kultura ludowa Kociewia (izba kociewska, przedmioty codziennego użytku, rzemiosło, sztuka sakralna).

270 Muzea i izby pamięci

MUZEUM DIECEZJALNE W PELPLINIE Muzeum założone w roku 1928 przez Stanisława Okoniewskiego (ówczesnego biskupa chełmińskiego).

Początki muzeum sięgają 1926 r., czyli momentu opracowania pierwszego inwentarza cenniejszych zabytków sztuki w kościołach diecezji. Od tego czasu kolekcja rozwija się. W roku 1988 powstaje współczesny gmach muzeum, wkomponowany w kompleks obecnej kurii biskupiej z pomieszczeniami przeznaczonymi do ekspozycji zbiorów muzealnych. Tu, we własnym gmachu, owe bezcenne skarby minionych wieków znalazły bezpieczne schronienie i należytą opiekę. Cieszą też swym pięknem oczy zwiedzających i wzbogacają ich wiedzę.

272 Muzea i izby pamięci

ZAMEK W GNIEWIE Wybudowany w XIV w. przez Krzyżaków zamek był największym zamkiem krzyżackim na lewym brzegu Wisły - rozmiarami porównywalny z zamkami w Człuchowie (obecniew ruinie) i Gdańsku (obecnie nieistniejący). zbudowany został na planie kwadratu o boku 47 metrów, z dziedzińcem w którego narożnikach stanęły 4 wieże. W okresie wojen szwedzkich przetrzymywano tu jeńców, a w 1774 r. zabudowania zamkowe przkształcono w spichlerze.

W XIX w. rozebrano jedną z czterech wież zastępując ją mniejszą, zburzono gdanisko, zasypano fosy oraz wybito nowe otwory okienne. W 1845 urządzono na zamku pruskie więzienie, które w okresie II wojny światowej było miejscem przetrzymywania ok. 2000 Polaków. Na zamku prezentowane są wystawy stałe, organizowane są inscenizacje historyczne i turnieje rycerskie. W zamkowym dormitorium - czyli sali sypialnej można wykupić nocleg. Ciekawostką jest fakt, 274 Muzea i izby pamięci

że w przedsionku dawnego podzamcza znajdowała się wielka kość (zapewne paleontologiczna skamielina), którą wydobyto z ziemi w czasie budowy zamku.

Okoliczna ludność wierzyła,że było to żebro mitycznego olbrzyma lub czarownika.

Na podzamczu znajduje się Pałac Marysieńki - oryginalny budynek, wzniesiony w konstrukcji drewnianej w 1679 r. przez Jana III Sobieskiego dla żony Marii Kazimiery, nie zachował się do naszych czasów. Obecnie w pałacu mieści się hotel „Pałac Marysieńki”. Obok pałacu znajduje się taras widokowy z widokiem na dolinę Wisły .

Kociewska kuchnia Kociewie nie należało do regionów bogatych.

Kuchnia dysponowała tym, co gospodyni znalazła w ogródku, przydomowym sadku, na polu, w kurniku, obórce lub w lesie.

Były to zatem: ziemniaki, cebula, brukiew, kapusta, jabłka, gruszki, śliwki, żytni chleb na zakwasie, przetwory mleczne (mleko krowie lub kozie), jaja, drób i czasami okrasa z gęsi, jak i grzyby oraz leśne owoce.

Mięso wieprzowe jadano rzadko, częściej zająca złapanego we wnyki.

Przygotowywano potrawy z ryb z okolicznych jezior i rzek.

Gospodynie przygotowywały proste, tanie i syte potrawy jednogarnkowe.

Przykłady takich dań: 276 Kociewska kuchnia - kilka prostych przepisów z tego co pod ręką

• Golce (kluski ziemniaczane) 1 kg surowych ziemniaków, 3/4 szklanka mąki, 2 jaja, sól przygotowanie: Ziemniaki obrać, zetrzeć na tarce, przełożyć na płócienną ścierkę i mocno wycisnąć sok. Do suchej masy dodać pozostałe składniki i wymieszać, po czym równomiernie rozłożyć na desce i łyżką porcjować prosto do garnka na wrzącą, osoloną wodę.

Po wypłynięciu gotować jeszcze 3 minuty. Odcedzone golce można podawać dowolnie np. z usmażonym boczkiem i cebulą, wytopioną słoniną z cebulą, kapustą kiszoną duszoną na podsmażonym boczku z cebulą, z pieczonymi lub duszonymi żeberkami, lub następnego dnia odsmażyć.

• Zupa z lebiody (komosy) 5 garści lebiody, 3 łyżki oliwy, po 1/2 pęczka natki, szczypioru i koperku, 4 parówki cielęce lub drobiowe, 100 ml śmietany 12%, po łyżce mąki i świeżo startego chrzanu, sok z cytryny, 1 l bulionu warzywnego z kostki, gałka muszkatołowa, 3 jajka na twardo 278 Kociewska kuchnia - kilka prostych przepisów z tego co pod ręką

przygotowanie: Lebiodę przebierz, opłucz, pokrój, uduś na oliwie. Wrzuć posiekaną zieleninę i pokrojone w plastry (obrane z osłonek) parówki, poduś chwilę, mieszając. Śmietanę połącz z mąką, chrzanem i sokiem z cytryny, mieszając, wlej do lebiody. Na końcu dodaj ciepły bulion, zagotuj, przypraw do smaku. Podawaj z jajkiem na twardo pokrojonym na ćwiartki.

• Zupa parzybroda (z białej świeżej kapusty) 1 kg białej kapusty, 1 kg żeberek lub kości wieprzowych, ½ kg ziemniaków, 2 marchwie, 1 liść selera i pietruszki, sól i pieprz, szczypta majeranku przygotowanie: Żeberka zalać wodą, osolić, zagotować, zebrać szum i dodać pokrojoną w kostkę kapustę i pozostałe warzywa. Gdy mięso będzie miękkie włożyć obrane i pokrojone w drobną kostkę ziemniaki. Doprawić pieprzem, majerankiem i ugotować do miękkości.

• Kiszka (10 porcji po ok. 350 g) jelita 1000 g, ziemniaki 4600 g (brutto), boczek wędzony lub słonina wędzona

500 g, jaja 4 szt, cebula 300 g, mąka wrocławska 150 g, smalec 200 g, sól 40 g, pieprz 3 g, majeranek 2 g przygotowanie: Ziemniaki obrać i zetrzeć na tarce. Boczek pokrojony w kostkę usmażyć z cebulką.

Pozostałe składniki połączyć ze sobą doprawiając solą, pieprzem i majerankiem do smaku. Farszem nadziać jelita. Brytfankę wysmarować tłuszczem i ułożyć nadziane jelita. Piec 1 godzinę w dobrze nagrzanym piekarniku. Podawać wyporcjowane, z surówką z kapusty, ogórków lub z duszonymi grzybami.

• Golonka po kociewsku 1 golonka wieprzowa, 2 kg kiszonej kapusty, 2 dag suszonych grzybów, 3 liście laurowe, 4 ziarenka ziela angielskiego, 5 łyżek kaszy jęczmiennej, sól przygotowanie: Kapustę, golonkę, grzyby i przyprawy włożyć do garnka, osolić, zalać wodą (2 l) i gotować około 2 i pół godz. Wsypać kaszę jęczmienną i gotować jeszcze 1/2 godz.

Golonkę wyłożyć na półmisek, obłożyć kapustą z kaszą i udekorować.

280 Kociewska kuchnia - kilka prostych przepisów z tego co pod ręką

• Karbónada z kapustą (kociewski schabowy) 70 dag schabu wieprzowego (koniecznie z kością), 2 jaja, 2 łyżki mąki, 3/4 szkl. tartej bułki, sól, pieprz, smalec do smażenia przygotowanie: Schab pokroić tak, aby każdy miał kostkę. Zbić tłuczkiem z obu stron posypać solą i pieprzem. Obtoczyć w mące, jajku i bułce. Smażyć z obu stron. Układać na półmisku i polać tłuszczem od smażenia. Karbónadę podaje się ze szmurowaną kapustą (ze świeżej kapusty), do której dodajemy zrumienioną zasmażką wykonana z mąki, boczku i cebuli.

• Żeberka duszone 1 kg żeberek wieprzowych, sól, pieprz, majeranek, 4 ząbki czosnku, 3 cebule, 4 łyżki koncentratu pomidorowego, 5 łyżek octu, 3 łyżki oleju przygotowanie: Żeberka pokroić, posypać solą, pieprzem i odstawić na 1 godzinę. Obsmażyć na oleju i przełożyć do brytfanny. Na tym samym oleju podsmażyć pokrojona cebulę i czosnek.

Dodać koncentrat pomidorowy, ocet i majeranek. Dusić 10 minut. Otrzymanym sosem 282 Kociewska kuchnia - kilka prostych przepisów z tego co pod ręką

zalać zrumienione żeberka i wstawić do piekarnika. Dusić do miękkości około 1,5 godz.

• Ryby w occie ½ kg dowolnych ryb, (śledzie, dorsze, flądry, lub inne słodkowodne), mąka do panierowania, sól, olej do smażenia Ryby wyczyścić, odciąć głowy, umyć, posolić, obtoczyć w mące i usmażyć.

Zalewa octowa: 3 szklanki wody, 1 cebula /pokroić w plastry, 2 liście laurowe, 6 ziarenek ziela angielskiego, ½ szklanki octu, 4 łyżki cukru, 1 łyżeczka soli przygotowanie: Z podanych składników ugotować zalewę, wlać do niej olej po smażeniu ryb. Gorącą zalewą zalać usmażone ryby. Wystudzić. Podawać na drugi dzień.

• Zupa CZARNINA wybrane mięso z kaczki, lub tylko skrzydełka i szyjki kacze 200-300 g, podroby drobiowe (żołądki serduszka, wątróbki) 200 g, krew kacza 500 ml, śliwki

suszone 500 g, ocet 30 g, cukier 100 g, mąka 50 g, jabłka 250 g, pieprz 1 g, cynamon 1 g, goździki 1 g, majeranek 1 g, woda 400 ml, sól do smaku przygotowanie: Z mięsa ugotować 3,5 l rosołu. Śliwki ugotować w 400 ml wody i wyjąć pestki.

Obrane i pokrojone jabłka ugotować w syropie z wywaru śliwkowego i cukru. Rosół podprawić zawiesiną z wody i mąki. Do wywaru dodać krew z octem i wymieszać. Dodać owoce i podroby. Doprawić do smaku solą, octem i przyprawami. Podawać z kluskami ziemniaczanymi, łazankami, lub kluskami kładzionymi (z mąki i jajek – jaja rozbełtać i dodać tyle mąki pszennej by dały się kłaść łyżeczką na wrzącą wodę i nie rozpływały się.

• Zupa z brukwi brukiew, 3 marchewki, 1 korzeń pietruszki, kilka ziemniaków, okrasa, natka pietruszki lub majeranek przygotowanie: Brukiew pokroić i ugotować do miękości. Dodać drobne ziemniaki - ugotować.

Dołożyć 2-3 łyżki okrasy. Zupę doprawić do smaku, na końcu dodając majeranek.

284 Kociewska kuchnia - kilka prostych przepisów z tego co pod ręką

• Zupa Marchwianka boczek wędzony 200 g, marchew 400 g, ziemniaki 300 g, 1 l wody, korzeń pietruszki 100 g, seler 100 g, por 100 g, liść laurowy 1 g, ziele angielskie 1 g, majeranek, sól 10 g przygotowanie: Pokrojony w kostki boczek ugotować wraz z przyprawami. Następnie dodać pokrojone warzywa i ziemniaki. Zupę doprawić do smaku i dodać majeranek.

• Zupa grzybowa 2 litry wody, 2 marchwie, korzeń pietruszki, ½ korzenia selera, ½ pora, ½ kg ziemniaków, szklanka śmietany 18%, 5 dag suszonych grzybów leśnych, 2 łyżki mąki,sól, pieprz przygotowanie: Wszystkie warzywa z ziemniakami gotować w osolonej wodzie. Grzyby na ½ godziny zamoczyć w gorącej wodzie, pokroić i dodać do gotujących się warzyw. Gdy warzywa będą miękkie, zupę zagęścić mąką wymieszaną ze śmietaną. Doprawić pieprzem.

• Zupa z dyni ½ półśredniej dyni, 1 l mleka, sól i cukier do smaku przygotowanie: Dynię obrać ze skóry, wyjąć pestki i pokroić w kostkę. Dynię ugotować na mleku.

Doprawić do smaku cukrem i solą. Można podawać z lanymi kluskami.

• Bania na słodko-kwaśno (dynia marynowana) 3 kg dyni, 1,25 kg cukru, 1 szklanka octu, 2 litry wody, 20 goździków, 1 łyżeczkę cynamonu, kawałki cytrynowej skórki, 1 łyżeczka soli przygotowanie: Dynię oczyścić, obrać i pokroić w kostkę. Wodę i 1 kg cukru zagotować. Do tego syropu partiami wkładać pokrojoną dynię, gotować 5 minut i wyjąć. Do syropu wsypać resztę cukru, sól, ocet, przyprawy i przegotować. Zalać ułożoną w słoikach dynię. Gorące słoiki uszczelnić celofanem i przechowywać w zimnej piwnicy lub spiżarni. ŻYCZYMY SMACZNEGO 286 Kociewska kuchnia - kilka prostych przepisów z tego co pod ręką

zapraszamy i życzymy wielu miłych wrażeń

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Osi 4 Leader PROW na lata 2007-2013