Arboretum Wirty - Lipa

LIPY Rodzina: Lipowate (Tiliaceae) Rodzaj: Lipa (Tilia)

Kolekcja lip

Spośród 30. gatunków z rodzaju lipa (Tilia), które można znaleźć w strefie klimatu umiarkowanego, w Polsce naturalnie występują tylko dwa: lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.) i lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos Scop.), które stanowią ważny składnik biocenoz leśnych.

Lipy są bardzo cenionymi drzewami parkowymi o gęstej koronie.

Wszystkie gatunki z tego rodzaju dobrze znoszą przycinanie i mogą być wysadzane z przeznaczeniem na wysokie żywopłoty. Kwiaty lip, zbierane i suszone, wykorzystywano na napar posiadający właściwości lecznicze o działaniu napotnym i przeciwgorączkowym. Od wieków były wysadzane przy domach i w parkach przydworskich, gdyż jako rośliny miododajne dawały pożytek pasiekom. Miód lipowy posiada te same właściwości, co napar z kwiatów.

Jest jednak wśród lip jeden gatunek, bardzo rzadko uprawiany lipa węgierska (Tilia tomentosa Moench). Jak wszystkie lipy wytwarza ona nektar, lecz tego nektaru pszczoły nie trawią.

Drewno lipowe jest miękkie, lekkie i łupliwe, od dawna było używane w rzeźbiarstwie i snycerstwie oraz do wyrobu zabawek.

Stosowano je także przy wytwarzaniu instrumentów muzycznych. Łyko lipowe służyło biednej ludności wiejskiej do wyplatania łapci.

Wiele jest w Polsce wiekowych lip, ale największa lipa drobnolistna w Polsce rośnie w Cielętnikach. Jej wiek ocenia się na ponad 510 lat. Średnica jej pnia ma 335 cm, a obwód wynosi ponad 990 cm, przy 35. m wysokości drzewa.

Niedaleko od Arboretum Wirty, bo o około 1 km, we wsi Borzechowo, rośnie lipa drobnolistna, uznana za pomnik przyrody.

Wiele razy była poddawana próbie ognia przez wandali, którzy w jej wypróchniałym, pustym pniu rozpalali ogień. Na szczęście dla tej lipy, nazywanej lipą Jana III Sobieskiego, te próby skończyły się niepowodzeniem. Świadczy to także o żywotności i odporności tego gatunku na niekorzystne oddziaływania środowiska, także pożarów.

Dawniej lipy postrzegano jako drzewo przyjazne tajemniczym bóstwom. Stąd być może uwiecznienie lipy w nazwach wielu miejscowości (np. Lipowo, Lipowa, Lipy, Lipce itp.). Gdy rodziło się dziecko, koło domu sadzono lipę, wierząc w związek między siłą życiową, a przydatnością tego drzewa. Drzewo sadzono w dniu urodzin. Nie wolno było jednak wykopać dołka pod drzewko, przed pierwszym krzykiem dziecka. W kołysce z drewna lipowego dzieci dobrze spały i chowały się zdrowo.

Także kropidła osadzano na trzonku z drewna lipowego, bo w to drzewo podobno rzadko uderzał piorun postrzegany jako wynik gniewu Bożego.

W parkach i dużych ogrodach sadzi się wiele gatunków i odmian lip.

W Arboretum Wirty oprócz gatunków krajowych, rosną też lipy pochodzące z Ameryki Północnej: Lipa amerykańska (Tilia americana L.), jest gatunkiem o dużych liściach i późno zakwitającym. Jej odmiana ‘Macrophylla’ ma bardzo duże liście, do 25 cm długości, które w czasie rozwijania się z pączków są brązowoczerwone.

Lipa różnolistna (T. heterophylla Vent.), nazywana „białą lipą”, uważana czasami za odmianę lipy amerykańskiej, z którą łatwo się krzyżuje i daje mieszańce, co powoduje trudności w jej zakwalifikowaniu. Od innych lip z Ameryki Północnej odróżnia się białym, filcowatym owłosieniem na spodniej stronie liści. Podczas wietrznej pogody liście bardzo ładnie pokazują biel spodniej strony, na tle zieleni koron innych drzew.

KWIATOSTAN LIPY

W naszej kolekcji rosną również lipy z Dalekiego Wschodu: Lipa japońska (T. japonica Sim), jest drzewem w naszych warunkach wolno rosnącym. Posiada liście z długim, ostrym wierzchołkiem, które od spodu są niebieskawozielone. Ma bardzo gęste zwisające kwiatostany.

Odznacza się bardzo obfitym i późnym kwitnieniem, znacznie późniejszym od naszej lipy drobnolistnej. Ten gatunek lipy, w naturze rosnący w górach Japonii na znacznych wysokościach (nawet do 2500 m n.p.m.) jest wytrzymały na silne mrozy i dobrze znosi nasz klimat.

Lipa Miquela (T. miqueliana Maxim.), pochodzi ze wschodnich Chin. Wcześnie wypuszcza liście na wiosnę.

Jest bardzo rzadkim gatunkiem lipy. Lipa ta jest od wieków uprawiana przy świątyniach w Japonii.

Lipy hodowane w Europie, reprezentowane są w Arboretum Wirty przez: Lipę srebrzystą (T. tomentosa Moench), zwaną także lipą węgierską. Jest to drzewo o regularnej koronie.

Pokrywa się liśćmi z wierzchu ciemnozielonymi, a od spodu srebrzystobiałymi. Jej liście jesienią pięknie żółkną.

Ma bardzo silnie pachnące kwiaty, które mają trujące właściwości dla pszczół. Zakwita późno, ale należy do najpiękniejszych lip od dawna uprawianych w parkach i przy ulicach.

Lipę Moltkego (T. moltkei Spaeth.), która uważana jest za odmianę lipy amerykańskiej, powstałej z krzyżówki z odmianą lipy srebrzystej (T. x petiolaris). Jest drzewem o szerokiej, luźnej koronie ze zwisającymi gałęziami.

Ten gatunek lipy jest bardzo cenny i zwykle nie odróżniany od innych odmian i mieszańców. L. Moltkego została wprowadzona do uprawy przez szkółki Spaetha w Berlinie pod koniec XIX wieku.

Lipa krymska (T. x euchlora K. Koch), jest mieszańcem nie występującym w stanie dzikim. Ta odmiana jest uprawiana w wielu krajach Europy od 1860 roku i dobrze znosi nasze warunki klimatyczne. Nieźle znosi również mikroklimat i zanieczyszczenie powietrza w miastach. Jest bardzo dekoracyjną odmianą lipy ze względu na zdrowe i obfite ulistnienie. Odznacza się również malowniczym pokrojem, który w pełni można docenić, gdy rośnie posadzona pojedynczo na dużych trawnikach. Jest cennym drzewem alejowym i przydrożnym. Kwitnie bardzo późno, w drugiej połowie lipca, już po przekwitnięciu lipy drobnolistnej.

LIPA DROBNOLISTNA, Tilia cordata Mill.

LIPA DROBNOLISTNA, Tilia cordata Mill.

LIPA DROBNOLISTNA, Tilia cordata Mill.

LIPA DROBNOLISTNA, Tilia cordata Mill.

LIPA SZEROKOLISTNA, Tilia platyphyllos Scop.

LIPA KRYMSKA, Tilia x euchlora K. Koch

LIPA KRYMSKA, Tilia x euchlora K. Koch

LIPA JAPOŃSKA, Tilia japonica Simonk.

LIPA JAPOŃSKA, Tilia japonica Simonk.

LIPA RÓŻNOLISTNA, Tilia heterophylla Vent.

LIPA MIQUELA, Tilia miqueliana Maxim.

LIPA SREBRZYSTA, Tilia tomentosa Moench

LIPA AMERYKAŃSKA, Tilia americana L.

LIPA AMERYKAŃSKA odm. wielkolistna, Tilia americana ‘Macrophylla’

LIPA AMERYKAŃSKA odm. wielkolistna, Tilia americana ‘Macrophylla’

© Fundacja OKO-LICE KULTURY we współpracy z Nadleśnictwem Kaliska

ARBORETUM WIRTY - KOLEKCJA: LIPY Teksty - Krzysztof Frydel, Włodzimierz Wałaszewski Fotografie - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Projekt - Lech J. Zdrojewski Redakcja - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Skład - Katarzyna Stosik, Wanda Krzywicka Wydanie elektroniczne Zrealizowano na zlecenie Nadleśnictwa Kaliska