Księga Identyfikacji Wizualnej | ARBORETUM WIRTY

Księga Identyfikacji Wizualnej

Autorzy: Lech J. Zdrojewski Krzysztof Frydel Opracowanie księgi identyfikacji wizualnej: Kinga Gełdon

2

Spis Treści

3 Forma podstawowa......................................... 4 Sygnet / Godło................................................ 5 Konstrukcja logotypu..................................... 6 Konstrukcja godła............................................7 Pole ochronne znaku...................................... 8 Typografia....................................................... 9 Kolorystyka................................................. 10 Wersja monochromatyczna.......................... 11 Skalowanie i minimalny rozmiar............... 13 Zasady stosowania tła................................. 14 Niedopuszczalne modyfikacje logotypu.... 15 Tabliczki pod drzewa ................................. 16 Tablice - kolekcje........................................ 19 Rollup......................................................... 21 Stempel, buttony i inne.............................. 22 Strona internetowa..................................... 23 Tablice informacyjne.................................. 26 Wizytówki................................................... 32

• Spis treści........................................................

• • • • • • • • • • • • • • • • • •

3

Forma Podstawowa

• Logotyp w formie podstawowej może występować jako niezależny znak firmowy.

• Logo Arboretum Wirty zawiera w sobie ikonę drzewa liściastego Dębu Szypułkowego, oraz element typograficzny składający się z nazwy miejsca oraz roku założenia arboretum.

• Całość wpisana w niewykreślony linią okrąg.

• Typografia umieszczona jest w osi poziomej względem niewidzialnego okręgu i dłuższego boku ikonografii drzewa liściastego.

• Zastosowana kolorystyka nawiązuje do naturalnych barw drzew liściastych.

4

Sygnet - Godło

• Sygnetem, godłem logotypu Arboretum Wirty jest element ikonograficzny nawiązujący do drzewa liściastego.

• Wykorzystanie tylko samego godła Arboretum Wirty jest możliwe w przypadkach, gdy nie ma możliwośći umieszczenia na materiale reklamowym pełnego znaku graficznego.

• Istnieje możliwośćwykorzystania godła Arboretum Wirty jako ikony w materiałach reklamowych jako np. wypunktowania lub urozmaicenia wizualnego danego materiału, jak to zrobiono w księdze znaku, gdzie zastosowano godło jako element dekoracyjny w dolnej stopce przy numeracji stron.

5

Konstrukcja Logotypu

x

22x

x

22x

• • • •

Znak graficzny został zaprojektowany na siatce modułowej o modułach w kształcie kwadratu.

Siatce podporządkowano wielkości wszystkich elementów znaku oraz odległości pomiędzy nimi.

Długość boku pojedynczego modułu oznaczono literą X, gdzie X=5mm Logotyp zajmuje obszar 22 modułów poziomych na 22 pionowych.

6

Konstrukcja Godła

x

26x

x

17x

• Godło Arboretum Wirty zostało zaprojektowane na podstawie podstawowego logotypu na siatce modułowej o modułach w kształcie kwadratu.

• Długość boku pojedynczego modułu oznaczono literą X, gdzie X=5mm • Poziomo logotyp zajmuje obszar 26 modułów a pionowo 17.

• W przeciwieństwie do formy podstawowej logotypu Arboretum Wirty, gdzie logotyp wpisuje się w kwadrat 22 x 22 moduły, godło wpisuje się w prostokąt o 26 modułach poziomo i 17 pionowo.

7

Pole Ochronne Znaku

• Pole ochronne logotypu to obszar wokół znaku graficznego, w którym nie może pojawić się żadna inna forma graficzna czy typograficzna.

• Wielkość pola ochronnego powiązana jest z szerokością litery “W” w elemencie typograficznym logotypu Arbo­retum Wirty stosowana w podstawowej formie znaku.

• Wielkość pola ochronnego w godle powinna wynosić conajmniej 1/4 szerokości godła.

• Pole ochronne tym samym określa minimalną odległość logotypu od krawędzi nośnika (np. ulotki, plakatu, baneru, itd).

8

Typografia

Galliard BT Roman Galliard BT Bold Galliard BT Bold

• Galliard BT Roman ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 1234567890 • Galliard BT Bold ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnoprstuvwxyz 1234567890

• Używanie określonego zestawu fontów gwarantuje spójność wizualną wszystkich materiałów związanych z Arboretum Wirty nieprzypadkowość w doborze nowych krojów pisma.

• W podstawowej formie logotypu zastosowano font Galliard BT o odmianach Roman i Bold z rodziny fontów szeryfowych.

• Użycie fontu szeryfowego ma na celu podkreslenie historycznego aspektu Arboretum (najstarsze Arboretum w Polsce) oraz ma za zadanie nadanie szlachetności prezentowanemu znakowi graficznemu.

9

Kolorystyka

• PMS: Pantone 349 • CMYK: C:100 M:50 Y:100 K:0 • RGB: R:0 G:111 B:69 • HTML: #006F45 • RAL 6029 • ORACAL: 613 leśny zielony

• Kolorystyka znaku grafinczego ma ogromny wpływ na interpretację oraz odczucia związane w firmą używającą danego logotypu.

• W logotypie Arboretum Wirty zastosowano kolor naturalnej, głębokiej zieleni.

• Dzięki zastosowaniu odpowiedniego nasycenia koloru przewodniego, znak graficzny Arboretum Wirty zyskuje na szlachetności, czytelności oraz spójności z otaczającym go wszechobecnym motywem leśnym.

10

Wersja Monochromatyczna

• PMS: Pantone Black C • CMYK: C:0 M:0 Y:0 K:100 • RGB: R:28 G:28 B:27 • HTML: #1C1C1B • RAL 8022 • ORACAL: 070 czarny

• PMS: Pantone Cool Gray 11 • CMYK: C:0 M:0 Y:0 K:70 • RGB: R:111 G:111 B:110 • HTML: #6F6F6E • RAL 7005 • ORACAL: 073 ciemny szary

• PMS: Pantone Cool Gray 5 • CMYK: C:0 M:0 Y:0 K:30 • RGB: R:198 G:198 B:197 • HTML: #C6C6C5 • RAL 7047 • ORACAL: 072 jasny szary

• PMS: Pantone 349 • CMYK: C:0 M:0 Y:0 K:0 • RGB: R:255 G:255 B:255 • HTML: #FFFFFF • RAL 9016 • ORACAL: 010 biały

11

Wersja Monochromatyczna

• PMS: Pantone Black C • CMYK: C:0 M:0 Y:0 K:100 • RGB: R:28 G:28 B:27 • HTML: #1C1C1B • RAL 8022 • ORACAL: 070 czarny

• PMS: Pantone Cool Gray 11 • CMYK: C:0 M:0 Y:0 K:70 • RGB: R:111 G:111 B:110 • HTML: #6F6F6E • RAL 7005 • ORACAL: 073 ciemny szary

• PMS: Pantone Cool Gray 5 • CMYK: C:0 M:0 Y:0 K:30 • RGB: R:198 G:198 B:197 • HTML: #C6C6C5 • RAL 7047 • ORACAL: 072 jasny szary

• PMS: Pantone 349 • CMYK: C:0 M:0 Y:0 K:0 • RGB: R:255 G:255 B:255 • HTML: #FFFFFF • RAL 9016 • ORACAL: 010 biały

12

Skalowanie i Minimalny Rozmiar 15,5mm 57px

• Wersja podstawowa 15,5mmx15,5mm

15,5mm 57px

• Wersja monochromatyczna biała/czarna 15,5mmx15,5mm

15,5mm 57px

• Wersja monochromatyczna K70% 15,5mmx15,5mm

15,5mm 57px

• Wersja monochromatyczna K30% 15,5mmx15,5mm

7,4mm 26px

• Sygnet / Godło 11,4mmx7,4mm

7,4mm 26px

• Sygnet / Godło wersja monochromatyczna biała/czarna 11,4mmx7,4mm

7,4mm 26px

• Sygnet / Godło wersja monochromatyczna K70% 11,4mmx7,4mm

7,4mm 26px

• Sygnet / Godło wersja monochromatyczna K30% 11,4mmx7,4mm

• Dopuszczalne jest jedynie skalowanie znaku z zachowaniem jego proporcji.

• Wielkość minimalna znaku to najmniejszy rozmiar, przy którym znak nie traci swej czytelności i przy której jego odwzorowanie w technikach wdrożeniowych jest optymalne.

• Należy unikać stosowania znaku poniżej jego wielkości minimalnej.

13

Wersja monochrom. biała

Wersja monochrom.

K30%

Wersja monochrom.

K70%

Wersja monochrom. czarna

Wersja podstawowa

Zasady Stosowania Tła

• • • •

C=0 M=25 Y=100 K=0 / HEX: fec10d R=255 G=194 B=14 / PANTONE 130 ORACAL 021 żółty

C=75 M=5 Y=100 K=0 / HEX: 40ad48 R=65 G=173 B=73 / PANTONE 362 ORACAL 064 żółtozielony

C=0 M=0 Y=0 K=30 / HEX: bbbdc0 R=188 G=190 B=192 / Pantone Cool Gray 5 / ORACAL 072 jasny szary

C=0 M=25 Y=100 K=0 / HEX: fec10d R=255 G=194 B=14 / PANTONE 130 ORACAL 021 żółty

C=75 M=5 Y=100 K=0 / HEX: 40ad48 R=65 G=173 B=73 / PANTONE 362 ORACAL 064 żółtozielony

C=0 M=0 Y=0 K=30 / HEX: bbbdc0 R=188 G=190 B=192 / Pantone Cool Gray 5 / ORACAL 072 jasny szary

C=3 M=0 Y=46 K=0 / HEX: faf3a1 R=250 G=244 B=162 / PANTONE 100 ORACAL 023 kremowy

C=59 M=0 Y=100 K=0 / HEX: 74bf43 R=117 G=192 B=67 / PANTONE 360 ORACAL 063 pastelowy zielony

C=0 M=0 Y=0 K=30 / HEX: bbbdc0 R=188 G=190 B=192 / Pantone Cool Gray 5 / ORACAL 072 jasny szary

C=0 M=25 Y=100 K=0 / HEX: fec10d R=255 G=194 B=14 / PANTONE 130 ORACAL 021 żółty

C=100 M=50 Y=100 K=0 / HEX: 006F45 R=0 G=111 B=69 / PANTONE 349 ORACAL 613 leśny zielony

C=0 M=0 Y=0 K=100 / HEX: 231F20 R=35 G=31 B=32 / Pantone Black C ORACAL 070 czarny

C=0 M=25 Y=100 K=0 / HEX: fec10d R=255 G=194 B=14 / PANTONE 130 ORACAL 021 żółty

C=75 M=5 Y=100 K=0 / HEX: 40ad48 R=65 G=173 B=73 / PANTONE 362 ORACAL 064 żółtozielony

C=0 M=0 Y=0 K=70 / HEX: 6d6e70 R=109 G=110 B=113 / Pantone Cool Gray 11 / ORACAL 073 ciemny szary

Odpowiednie dopasowanie tła pod znak firmowy sprzyja spójności identyfikacji wizualnej.

Tło jest zawsze jednolite, w jednym z kolorów przypisanych do konkretnego wariantu logotypu.

We wszystkich przypadkach oprócz białej wersji logotypu i godła można używać białego tła.

Dopuszczalne jest umieszczenie logotypu na fotografii jeżeli ta jest tłem całej kompozycji i logotyp pozostaje czytelny.

14

Niedopuszczalne modyfikacje logotypu

• Niewsłaściwe jest umieszczanie logotypu w obszarze mniejszym niż rozmiar pola ochronnego.

• Zbyt zróżnicowane tło może spowodować zmiejszenie czytelności znaku.

• Nieodpowiednie jest umieszczanie logotypu na tle o niewłaściwym nasyceniu kolorów, innym niż te wymienione w poprzednim rozdziale.

• Niedopuszczalne są modyfikacje znaków m.in. takie jak rozszerzanie, zwężanie, nieproporcjonalne skalowanie, zmiana koloru na inny niż podany w księdze indentyfikacji wizualnej, • zmiany wielkości poszczególnych elementów logotypu • i edycja typografii w logotypie.

• Niedopuszczalne jest umieszczanie logotypu na fotografiach/tłach, na których znak jest nieczytelny.

15

Tabliczki pod drzewa 150mm

115mm

41,3mm

10mm

KLON JAPOŃSKI Acer japonicum Planch.

Inaczej nazywany winobluszczem japońskim. Jeden z najpiękniejszych krzewów pnących, wyjątkowo silnie przytwierdzający się do gładkich ścian, murów i skał. Liście dachówkowato, szczelnie zakrywają całą powierzchnię ściany.

Niestety wrażliwy na niskie temperatury.

Jesienią przebarwia się wyjątkowo pięknie na kolor jaskrawoczerwony.

5mm

© Zdrojewski - 058 588 42 50

41mm

3,3mm 49mm

• Format: 150x210mm • Kolorystyka: CMYK • Sugerowane podłoże: płyta warstwowa typu dubond

16

• • • •

5,3mm

1.Times New Roman/regular/33pkt 2.Times New Roman/italic/27pkt 3.Times New Roman/regular/18pkt 4.Times New Roman/regular/33pkt

Tabliczki pod drzewa 150mm

77mm

115mm

41,3mm

10mm

KLON JESIONOLISTNY odm. pstra biała Acer negundo ‘Variegatum’

Klon jesionolistny jest gatunkiem zmiennym, w uprawie powstało wiele odmian o różnym zabarwieniu liści. Niektóre są bardzo cenne i zasługują na rozpowszechnienie. Drzewa tej odmiany rosną wolniej od typu i żyją krótko, starsze okazy z zasychającymi gałęziami należy zastępować młodymi egzemplarzami. Pędy pokryte woskowym nalotem, liście szeroko, biało obrzeżone, niektóre całkowicie białe. Odmiana polecana do zadrzewień osiedlowych.

5mm

© Zdrojewski - 058 588 42 50

• Format: 150x210mm • Kolorystyka: CMYK • Sugerowane podłoże: płyta warstwowa typu dubond

17

• 1.Times New Roman/regular/33pkt wersaliki • 2.Times New Roman/italic/33pkt • 3.Times New Roman/regular/27pkt • 4.Times New Roman/regular/27pkt • 5. Times New Roman/regular/14pkt

Tabliczki pod drzewa

Klon japońsKi

Klon Polny Acer campestre l.

Acer pseudosieboldianum Kom.

Acer pseudosieboldianum Kom.

Acer pseudosieboldianum Kom.

Klon ussuryjsKi

Klon mono

inaczej nazywany winobluszczem japońskim. jeden z najpiękniejszych krzewów pnących, wyjątkowo silnie przytwierdzający się do gładkich ścian, murów i skał. liście dachówkowato, szczelnie zakrywają całą powierzchnię ściany. niestety wrażliwy na niskie temperatury. jesienią przebarwia się wyjątkowo pięknie na kolor jaskrawoczerwony.

paklon. niskie drzewo lub krzew rosnący na terenie całej polski, z wyjątkiem wysokich gór i północno-wschodniej części kraju.

W ogonkach liściowych występuje sok mleczny, skrzydlaki szeroko rozwarte pod kątem 180 stopni. jest odporny na choroby i szkodniki. liście przebarwiają się na żółto, nadaje się do zadrzewień krajobrazowych i na żywopłoty.

Krzew lub niewielkie drzewo do 8 m wysokości. liście wachlarzowate, jesienią intensywnie czerwone lub żółte. Kwiaty czerwone, krótko przed rozwojem liści. Znacznie wytrzymalszy na mrozy od innych klonów z sekcji Palmata. polecany do małych przydomowych ogrodów. rzadko spotykany w kolekcjach dendrologicznych.

Krzew lub niewielkie drzewo do 8 m wysokości. liście wachlarzowate, jesienią intensywnie czerwone lub żółte. Kwiaty czerwone, krótko przed rozwojem liści. Znacznie wytrzymalszy na mrozy od innych klonów z sekcji Palmata. polecany do małych przydomowych ogrodów. rzadko spotykany w kolekcjach dendrologicznych.

Krzew lub niewielkie drzewo do 8 m wysokości. liście wachlarzowate, jesienią intensywnie czerwone lub żółte. Kwiaty czerwone, krótko przed rozwojem liści. Znacznie wytrzymalszy na mrozy od innych klonów z sekcji Palmata. polecany do małych przydomowych ogrodów. rzadko spotykany w kolekcjach dendrologicznych.

niewielkie drzewo z Dalekiego Wschodu, o liściach 5-7 klapowanych, przebarwiających się na żółto i czerwono. Kwiaty rozwijają się równocześnie z liśćmi, skrzydlaki rozwarte pod kątem prostym. prawie nieznany u nas poza ogrodami botanicznymi i arboretami.

Wytrzymały na niskie temperatury, rośnie jednak wolno i tylko na żyznych glebach.

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

Acer japonicum Planch.

Klon ussuryjsKi

Klon ussuryjsKi

Klon mono

Klon grabolistny

Klon ginnala

Klon srebrZysty

Klon srebrZysty

niewielkie drzewo z Dalekiego Wschodu, o liściach 5-7 klapowanych, przebarwiających się na żółto i czerwono. Kwiaty rozwijają się równocześnie z liśćmi, skrzydlaki rozwarte pod kątem prostym. prawie nieznany u nas poza ogrodami botanicznymi i arboretami.

Wytrzymały na niskie temperatury, rośnie jednak wolno i tylko na żyznych glebach.

liście bardzo podobne do grabowych, w jesieni przebarwiają się na żółto, a suche często pozostają na drzewie przez zimę. bardzo oryginalny klon japoński, często spotykany w ogrodach botanicznych i arboretach jako przykład ogromnej zmienności liści, charakterystycznej dla tego rodzaju. jest niezupełnie odporny na niskie temperatury, w okresach suszy traci liście.

Wysoki krzew rosnący w miejscach nasłonecznionych, w dolinach rzek na żwirowatym podłożu. liście 3-klapowe ze środkową klapą znacznie dłuższą od klap bocznych. jesienią przebarwia się na kolor szkarłatnoczerwony. jeden z najcenniejszych obcych klonów w naszych warunkach, również miejskich. nadaje się również na cięte żywopłoty.

Drzewo rosnące na nizinach, w dolinach rzek, na terenach zalewowych. liście głęboko klapowane, od spodu srebrzystobiałe, w jesieni cytrynowożółte. roślina dwupienna, kwitnie wcześnie, zwykle w marcu. skrzydlaki dojrzewają w końcu maja i opadają. W polsce często sadzony w parkach i przy drogach. gatunek miododajny, pączki kwiatowe na przedwiośniu są często objadane przez gile i jemiołuszki.

Drzewo rosnące na nizinach, w dolinach rzek, na terenach zalewowych. liście głęboko klapowane, od spodu srebrzystobiałe, w jesieni cytrynowożółte. roślina dwupienna, kwitnie wcześnie, zwykle w marcu. skrzydlaki dojrzewają w końcu maja i opadają. W polsce często sadzony w parkach i przy drogach. gatunek miododajny, pączki kwiatowe na przedwiośniu są często objadane przez gile i jemiołuszki.

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

Acer mono Maxim.

Acer carpinifolium sieb. et. Zucc.

Acer ginnala Maxim.

Acer saccharinum l.

Acer saccharinum l.

Acer mono Maxim.

Klon jesionolistny odm. pstra biała Acer negundo ‘Variegatum’

Klon jesionolistny jest gatunkiem zmiennym, w uprawie powstało wiele odmian o różnym zabarwieniu liści. niektóre są bardzo cenne i zasługują na rozpowszechnienie. Drzewa tej odmiany rosną wolniej od typu i żyją krótko, starsze okazy z zasychającymi gałęziami należy zastępować młodymi egzemplarzami. pędy pokryte woskowym nalotem, liście szeroko, biało obrzeżone, niektóre całkowicie białe. odmiana polecana do zadrzewień osiedlowych. © Zdrojewski - 058 588 42 50

Klon jesionolistny odm. pstra biała

Klon jesionolistny odm. Flamingo

Klon jesionolistny odm. odesska

Klon jesionolistny odm. odesska Acer negundo ‘odessanum’

Acer platanoides ‘Crimson King’

Acer platanoides ‘Faassens black’

Klon jesionolistny jest gatunkiem zmiennym, w uprawie powstało wiele odmian o różnym zabarwieniu liści. niektóre są bardzo cenne i zasługują na rozpowszechnienie. Drzewa tej odmiany rosną wolniej od typu i żyją krótko, starsze okazy z zasychającymi gałęziami należy zastępować młodymi egzemplarzami. pędy pokryte woskowym nalotem, liście szeroko, biało obrzeżone, niektóre całkowicie białe. odmiana polecana do zadrzewień osiedlowych.

Klon jesionolistny jest gatunkiem zmiennym, w uprawie powstało wiele odmian o różnym zabarwieniu liści. niektóre są bardzo cenne i zasługują na rozpowszechnienie. niewysokie drzewo lub częściej krzew. pędy nagie, zielone, pokryte sinym nalotem. liście mniejsze, biało obrzeżone, młode na pędach wierzchołkowych jasnoróżowe z niedużymi, zielonymi plamami. nowa odmiana z 1976 roku, pochodzenia holenderskiego, bardzo oryginalna i efektowna, ale wymaga sprawdzenia w niskich temperaturach.

Klon jesionolistny jest gatunkiem zmiennym, w uprawie powstało wiele odmian o różnym zabarwieniu liści. niektóre są bardzo cenne i zasługują na rozpowszechnienie. Młode pędy tej odmiany są białawo owłosione, liście złocistożółte, lecz tylko w pełnym słońcu, natomiast w miejscach zacienionych zielone. barwnolistne odmiany powinny być prowadzone w formie naturalnej, krzewiastej, bowiem formy szczepione na wysokim pniu są często wyłamywane przez wiatry.

Klon jesionolistny jest gatunkiem zmiennym, w uprawie powstało wiele odmian o różnym zabarwieniu liści. niektóre są bardzo cenne i zasługują na rozpowszechnienie. Młode pędy tej odmiany są białawo owłosione, liście złocistożółte, lecz tylko w pełnym słońcu, natomiast w miejscach zacienionych zielone. barwnolistne odmiany powinny być prowadzone w formie naturalnej, krzewiastej, bowiem formy szczepione na wysokim pniu są często wyłamywane przez wiatry.

odmiany purpurowe klonu pospolitego rosną wolniej od typu, liście w chwili rozwijania na wiosnę czarnopurpurowe, później przez całe lato ciemnoczerwone. odmiana stosunkowo niedawno wprowadzona do uprawy (1946), ale już rozmnażana w szkółkach krajowych, bardzo dekoracyjna i oryginalna. należy prowadzić w formie piennej - szczepi się na wysokości ok. 2 m. nadaje się dla parków i zadrzewień osiedlowych.

odmiany purpurowe klonu pospolitego rosną wolniej od typu, liście przez całe lato ciemnopurpurowe, z wierzchu silnie błyszczące, w jesieni wspaniale purpurowoczerwone. Kwiaty i owoce również ciemnopurpurowe. nowa odmiana, podobna do ‘Crimson King’, również bardzo dekoracyjna i rozmnażana w szkółkach krajowych. należy prowadzić w formie piennej - szczepi się na wysokości ok. 2 m. nadaje się dla parków i zadrzewień osiedlowych.

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

Acer negundo ‘Variegatum’

Klon pospolity odm. Faassens black

Acer negundo ‘Flamingo’

Acer negundo ‘odessanum’

Klon pospolity odm. Crimson King

Klon pospolity odm. Faassens black

Klon WielKolistny

Klon WielKolistny

Klon bürgera

Klon strZępiastoKory

Klon jesionolistny

odmiany purpurowe klonu pospolitego rosną wolniej od typu, liście przez całe lato ciemnopurpurowe, z wierzchu silnie błyszczące, w jesieni wspaniale purpurowoczerwone. Kwiaty i owoce również ciemnopurpurowe. nowa odmiana, podobna do ‘Crimson King’, również bardzo dekoracyjna i rozmnażana w szkółkach krajowych. należy prowadzić w formie piennej - szczepi się na wysokości ok. 2 m. nadaje się dla parków i zadrzewień osiedlowych.

Drzewo o luźnej koronie, młode pędy grube, liście 5-klapowe, bardzo duże, szerokości 20-30 cm, w jesieni przebarwiają się na żółto i pomarańczowo. Znany tylko z kolekcji dendrologicznych, jeden z najpiękniejszych klonów północnoamerykańskich, polecany do części polski o łagodniejszym klimacie.

W arboretum w Kórniku uzyskiwane są siewki z nasion dojrzewających w naszych warunkach.

Drzewo o luźnej koronie, młode pędy grube, liście 5-klapowe, bardzo duże, szerokości 20-30 cm, w jesieni przebarwiają się na żółto i pomarańczowo. Znany tylko z kolekcji dendrologicznych, jeden z najpiękniejszych klonów północnoamerykańskich, polecany do części polski o łagodniejszym klimacie.

W arboretum w Kórniku uzyskiwane są siewki z nasion dojrzewających w naszych warunkach.

liście dłoniasto klapowane, u nasady klinowato zwężające się, trójklapowe (klapy skierowane ku przodowi), zwykle całobrzegie, obustronnie nagie, jesienią czerwone. Kwiaty pojawiają się jednocześnie z liśćmi, skrzydlaki ustawione równolegle skupione w zwisające owocostany. gatunek górski, występujący w Chinach i japonii.

liście trójlistkowe z kilkoma parami tępych, dużych ząbków, spodem niebieskobiałe, miękko owłosione, jesienią czerwone.

Charakterystyczna jest kora, która jest czerwonawa i łuszcząca się cienkimi, delikatnymi płatami. Kwitnie jednocześnie z rozwojem liści, skrzydlaki długości do 3 cm z szerokimi skrzydełkami. Występuje w lasach górskich.

nieduże drzewo z niskim i krzywym pniem, pędy zielone, pokryte woskowym nalotem. roślina dwupienna, skrzydlaki rozchylone pod kątem ostrym, po dojrzeniu długo utrzymują się na drzewie. bardzo skromne wymagania glebowe i wytrzymały na suszę. Masowa się rozsiewa i stwarza konkurencję dla innych drzew i krzewów. rośnie szybko, ale jest drzewem krótko żyjącym.

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

Acer platanoides ‘Faassens black’

Acer macrophyllum pursh

Acer macrophyllum pursh

Acer buergerianum miq

Klon pospolity odm. Drummonda

Acer griseum Pax

Klon pospolity odm. royal red

Acer negundo l.

Klon pospolity odm. kulista

Klon Palmowy

Klon pensylWańsKi

Klon grossera

Krzew lub niewysokie drzewko o szerokiej koronie zbudowanej z cienkich gałęzi. liście bardzo zmienne, o głębokich, ostrych wcięciach. Klapy podwójnie, ostro piłkowane z długim, ostrym wierzchołkiem. na jesieni liście przebarwiają się wspaniale na kolor karminowoczerwony. gatunek od dawna uprawiany w japonii jako roślina dekoracyjna. tu powstały liczne odmiany, przeniesione do europy i ameryki półn.

Drzewo, które u nas często rośnie krzewiasto. gałęzie i pnie młodych drzew pokryte gładką, zielonkawą, biało paskowaną korowiną. liście duże, długości do 18 cm, w górnej części 3-klapowe, jesienią intensywnie żółte. roślina dwupienna. Znany w uprawie w europie od dawna, jest jednym z kilku gatunków odznaczających się biało paskowaną korowiną, a równocześnie najwytrzymalszym na mrozy.

naturalnie występuje w Chinach. u nas dorasta do 6-10 m wysokości i 4-8 m średnicy korony. Charakteryzuje się ciemnozielonymi liśćmi z dwiema małymi klapami z boku, podobnymi do liści czereśni. na korze ma charakterystyczne pionowe, białe prążki. Kora wygląda bardzo malowniczo „wapienne wykwity”. Często uznawany za podgatunek klonu Dawida (a.

Davidii Frach). Drzewo o malowniczym kulistorozłożystym pokroju. Wzrost dość szybki

Acer platanoides ‘Drummondii’

Acer platanoides ‘royal red’

Acer platanoides ‘globosum’

odmiana o jasnozielonych liściach, z szerokim, białym brzegiem i jasnozielonymi plamami. brzeg młodych liści początkowo różowawy. stara odmiana, często podawana w katalogach szkółkarskich. obecnie rzadko spotykana. Mało wartościowa, gdyż z wiekiem w koronie drzewa wyrasta coraz więcej gałęzi z normalnymi, zielonymi liśćmi.

jedna z wielu purpurowych odmian klona pospolitego.

Drzewo osiągające po 10 latach 6 metrów wysokości. rośnie stosunkowo szybko. Mrozoodporne i niewymagające. Może pojawiać się na nim mszyca. ozdobne przez cały sezon wegetacyjny. już w kwietniu rozwijają się żółte kwiaty, pięknie kontrastujące z czerwonymi liśćmi. W ciągu lata liście utrzymują ciemno purpurową barwę

Klony to jedne z najcenniejszych drzew parkowych, posadzone pojedynczo na dużych, wolnych powierzchniach trawników są szczególnie dekoracyjne w okresie jesiennego przebarwiania liści.

Korona tej odmiany jest bardzo gęsta, regularna, początkowo kulista, u starszych okazów szeroka i spłaszczona. prowadzona w formie piennej (szczepi się zwykle na wysokości ok. 2 m). bardzo cenne drzewo do obsadzania wąskich ulic i placów.

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

© Zdrojewski - 058 588 42 50

Acer palmatum thunb.

Acer pensylvanicum l.

Acer grosseri Pax.

• Ze względu na występowanie w ogrodzie wielu egzemplarzy drzew tego samego gatunku, wprowadziliśmy na tabliczkach fotografie w różnych stanach rozwoju roślin zależnych od pór roku i wieku rośliny.

18

Tablice - kolekcje 795mm

566mm

623mm

156mm

Kolekcja: Dziko rosnące, na stanowiskach naturalnych berberysy można spotkać w północnowschodniej Azji, Chinach, Korei i Japonii. Wiele gatunków berberysów ma zimo-zielone liście, ale są to krzewy wrażliwe na silne mrozy i nie mogą być u nas uprawiane. Spośród nich w Polsce dziko występuje tylko jeden gatunek, berberys zwyczajny (Berberis vulgaris L.), który popularnie nazywany jest kwaśnicą, od kwaśnych w smaku owoców zawierających witaminę C. W korze i drewnie tego gatunku znajduje się żółty barwnik, który dawniej był używany do barwienia skór i wełny. Berberys zwyczajny zasiedla skraje lasów, miedze, zarośla i zbocza, szczególnie chętnie w miejscach ciepłych. Berberys nie jest zbyt pospolity na naturalnych stanowiskach, bo był tępiony przez rolników z uwagi na występujące na jego liściach jedno ze stadiów rozwojowych pasożytniczego grzyba, rdzy zbożowej.

Krzewy berberysu są chętnie sadzone w parkach i ogrodach ze względu na różnobarwne i pięknie przebarwiające się jesienią liście oraz żółte, odcinające się od nich kwiaty. Kwaśne owoce berberysu są czasem wykorzystywane na przetwory. ususzone owoce berberysa zwyczajnego można dodawać do napojów jako środek podwyższający ogólną odporność organizmu. Dawniej w medycynie ludowej stosowane były wszystkie części berberysu.

W Arboretum Wirty rośnie berberys Thunberga (B. thunbergii DC). Jest to jeden z najpiękniejszych berberysów, szczególnie dekoracyjny na jesieni, żółte kwiaty na tle liści odmiany ‘Atropurpurea’ wyglądają niezwykle dekoracyjnie. Znanych jest wiele jego odmian i mieszańców. Pojawiają się ostatnio formy o mniej lub więcej intensywnym czerwonym zabarwieniu liści, jak: ‘Atropurpurea’ - starsza odmiana zachowująca barwę przez całe lato, ‘Rose Glow’ - niska odmiana z białymi plamkami. Odmiana ‘Aurea’ o liściach jasnożółtych, rośnie wolno i nie jest całkowicie odporna na przemarzanie. Odmiana ‘Green Carpet’, co w tłumaczeniu oznacza „zielony dywan” ma żywo zielone liście na rozkładających się szeroko gałązkach.

W Arboretum Wirty rosną również berberysy zimozielone: B. Julianny (B. julianae Schn.) i B. brodawkowaty (B. verruculosa Hemsl.et Wils.), które jednak podczas surowych zim przemarzają do granicy śniegu. W następnym sezonie wegetacyjnym odnawiają się jednak z karpy korzeniowej i dobrze rosną do następnej surowej zimy.

Berberys koreański (B. koreana Palib.) ma charakterystycznie wachlarzowato spłaszczone ciernie, a jesienią wspaniale przebarwia się na kolor ciemnoczerwony i wykształca największe wśród berberysów ciemnoczerwone owoce, które utrzymują się na gałązkach przez całą zimę. i wreszcie, Berberys Chopina (Berberis x chopinii ‘Purpurowy’), bardzo dekoracyjny, o zdrowych, czerwono zabarwionych liściach. Ta odmiana jest mieszańcem wyhodowanym z nasion zebranych w 1960 roku w parku w Żelazowej Woli.

berberysy 1500mm

BERBERyS POSPOLiTy odm. purpurowa, Berberis vulgaris ‘Atropurpurea’

BERBERyS THuNBERGA, odm. ‘zielony dywan’ , Berberis thunbergii ‘Green Carpet’

24mm

BERBERyS CHOPiNA odm. purpurowa, Berberis x chopiniii ‘Purpurowy’

BERBERyS THuNBERGA odm. złocista, Berberis thunbergii ‘Aurea’

BERBERyS THuNBERGA, Berberis thunbergii DC.

BERBERyS BRODAWKOWATy, Berberis verruculosa Hemsl.et Wils.

40mm 40mm

20mm

• Format: 150x79,5cm • Kolorystyka: CMYK • Wysztkie tablice kolekcjii opierają się na tym samym module.

• Dopuszczalne są modyfikacje układów fotografii uzupełniających.

40mm

• 1.Myriad Pro/light/90pkt • 2.Myriad Pro/semibold/191pkt trancking 20pt • 3.Myriad Pro/regular/27pkt • tracking 10pt • 4.Myriad Pro/regular/10pkt 19

Tablice - kolekcje

Kolekcja:

magnoliowate

Do rodziny magnoliowatych (Magnoliaceae) należy siedem rodzajów, spośród których w Polsce uprawia się tylko dwa: (Magnolia) Magnolia i (Liriodendron) Tulipanowiec.

Magnolie są historycznie starą rodziną i były bardzo liczne w trzeciorzędzie kiedy to, przed epoką lodowcową, tworzyły wielkie lasy. Rodzaj magnolia (Magnolia) liczy około osiemdziesięciu gatunków drzew i krzewów, rosnących głównie w południowowschodniej Azji, Ameryce Środkowej i Północnej oraz na Wielkich Antylach. Spotkać je można także w Wenezueli i Ameryce Południowej, zwykle o pokroju szerokich krzewów dorastających do wysokości czterech metrów, a jako małe drzewa nawet do piętnastu metrów.

Magnolie są chętnie uprawiane w parkach i ogrodach ze względu na piękne i duże kwiaty, które rozwijają się wczesną wiosną. Wśród tych roślin są jednak i takie, które kwitną wczesnym latem, w pełni wegetacji, a ich kwiaty ukryte są wśród liści. Kwiaty magnolii nie wytwarzają nektaru, lecz podobną do niego wydzielinę i są zapylane przez chrząszcze.

Nierzadko zdarza się, że magnolie zakwitają powtórnie jesienią, ale już mniej obficie. W naszym klimacie, szczególnie w północnej i północno-wschodniej Polsce, kwiaty wcześnie kwitnących magnolii są narażone na późne przymrozki. Ogólnie mała mrozoodporność tych roślin pozwala w naszym kraju sadzić tylko niektóre gatunki i odmiany o opadających na zimę liściach.

W kolekcji Arboretum Wirty rośnie najbardziej odporna na mróz magnolia japońska (Magnolia kobus DC.), kwitnąca wcześnie, jeszcze przed rozwojem liści. Kwiaty ma z szeroko rozchylonymi płatkami, opadającymi wkrótce po ich rozwinięciu się. Płatki kwiatowe magnolii japońskiej i nagiej, wykorzystuje się jako przyprawę do marynat i potraw z ryżu.

W Chinach są one symbolem szczerości i czystości.

Magnolia szerokolistna (M. hypoleuca Sieb.et Zucc.), jest bardzo efektownym przedstawicielem tej grupy roślin ze względu na bardzo duże, parasolowato ułożone liście. Egzemplarz, który posiadamy w Wirtach jest młody i do tej pory (2011r.) jeszcze nie kwitł. W naszej kolekcji kwitną młode egzemplarze magnolii Siebolda (M. sieboldii K. Koch), mającej białe, pucharkowate kwiaty z czerwonymi pylnikami, ukazujące się po rozwoju liści.

Popularna w hodowli, także w przydomowych ogrodach, magnolia pośrednia (M. x soulangeana) ma duże, wyprostowane, kielichowate kwiaty, które są wewnątrz białe, a na zewnątrz w różnym stopniu zaróżowione, aż do różowoczerwonych.

Najwcześniej wiosną, w naszej kolekcji, zakwita magnolia gwiaździsta odm. różowa (M. stellata ‘Rosea’), o pachnących kwiatach z wąskimi, szeroko rozłożonymi płatkami.

Odmiana ta ma kwiaty od zewnątrz nie białe, lecz różowawe, zwłaszcza, kiedy jeszcze się nie rozwinięły i są w pączkach.

Można u nas zobaczyć magnolię purpurową odm. czarna (M. liliiflora ‘Nigra’), o kwiatach z zewnątrz ciemnopurpurowych, najciemniejszych wśród magnolii. Ten gatunek zakwita późno, po rozwoju liści i bardzo nierównomiernie. Kwiaty pojawiają się na krzewie jeszcze latem, lecz tylko pojedynczo i wśród liści są mało widoczne.

W Arboretum Wirty rosną odmiany wyhodowane w National Arboretum of Washington, gdzie w latach 1955-56 otrzymano nowe, późno kwitnące odmiany wyprowadzone z magnolii purpurowej: ‘Betty’, ‘George Henry Kern’, ‘Susan’ i ‘Randy’.

Drugim rodzajem z rodziny Magnoliacae, reprezentowanym w kolekcji Arboretum Wirty, jest rodzaj Liriodendron - Tulipanowiec.

Tulipanowce są pięknymi drzewami parkowymi o oryginalnych kwiatach podobnych do tulipana. Latem liście tworzą seledynowo-zieloną plamę na tle zieleni innych drzew, a jesienią pięknie przebarwiają się na złocisty kolor. Tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera L.) rośnie w naszej kolekcji i corocznie zakwita.

Cennym egzemplarzem tulipanowca w Arboretum Wirty jest jego odmiana o żółto obrzeżonych liściach (Liriodendron tulipifera ‘Aureomarginatum’). Ten egzemplarz należy do największych w Polsce i osiągnął wysokość 27,5 metra i obwód 252 cm.

TuLiPANOWiEC AMERyKAńSKi, Liriodendron tulipifera L.

Kolekcja:

MAGNOLiA odm. ‘Susan’, Magnolia De Vos and Kosar Hybr. ‘Susan’

Kolekcja:

BERBERyS THuNBERGA, odm. ‘zielony dywan’ , Berberis thunbergii ‘Green Carpet’

MiłORZąB DWuKLAPOWy odm. pstra, Ginkgo biloba ‘Variegata’

Kolekcja: Brzozy to drzewa lub krzewy o pięknej łuszczącej się korze w różnej barwie - białej, żółtawej, brązowej lub prawie czarnej. Białe zabarwienie kory u brzóz wynika z zawartości betuliny. Są jednymi z piękniejszych drzew parkowych.

O ich urodzie decyduje nie tylko kora, ale także ładnie przebarwiające się jesienią liście i ich wczesny, wiosenny rozwój.

Drewno brzozy brodawkowatej jest ciężkie, twarde i niezbyt trwałe, używane w meblarstwie, do produkcji sklejek wyrobu drobnych przedmiotów gospodarstwa domowego i jako wysokokaloryczny opał.

Odmiana brzozy brodawkowatej, brzoza karelska wskutek zaburzonej budowy, odznacza się pięknym rysunkiem słojów i jest używana na cenną okleinę oraz do wyrobu przedmiotów artystycznych.

Z kory brzozy brodawkowatej otrzymuje się garbnik i dziegieć.

Sok z brzozy ma zastosowanie w kosmetyce do produkcji wody brzozowej, a także do wytwarzania napoju i jako dodatek do soków. Sok ten zwany jest oskołą.

Liście brzozy używane są w ziołolecznictwie jako środek napotny, o działaniu przeciwreumatycznym i moczopędnym regulującym przemianę materii i odtruwającym układ krwionośny.

W kolekcji w Wirtach rośnie wiele drzew z gatunku Betula pendula (brzoza brodawkowata), który reprezentowany jest przez wiele odmian różniących się pokrojem, barwą liści i ich kształtem.

Do bardziej interesujących można zaliczyć dość popularną odmianę o gałęziach zwisających - ‘youngii’ czy także o gałązkach zwisających, ale o postrzępionych liściach i mniej spotykane w uprawie odmiany ‘Dalecarlica’ i ‘Gracilis’. Dla architektury krajobrazu cennymi są odmiany o pokroju kolumnowym. Wyróżnia się tutaj odmiany takie jak: ‘Fastigiata’ o dość gęstej koronie która tworzy wąską kolumnę.

Dekoracyjnymi są drzewa o liściach ciemnopurpurowych - ‘Purpurea’, złotożółtych jak np. u odmiany brzozy omszonej ‘Aurea’. Brzoza omszona charakteryzuje się miękko owłosionymi pędami i matową łuszczącą się okrężnie korowiną.

Jedną z bardzo rzadko spotykaną w parkach, o dużych liściach (nawet do 14 cm) i korowinie pomarańczowoszarej jest brzoza Maximowicza (Betula maximowicziana).

Również piękną jest brzoza wiśniowa (Betula lenta) o korze czerwonobrązowej i liściach wydłużonych podobnych do liści grabu. Kredowobiałą, gładką korowiną charakteryzuje się najpiękniejsza i odporna na warunki klimatyczne brzoza Jacquemonta (Betula utilis var. jacqemontii), której drzewa mają ażurową luźną koronę i błyszczące duże liście.

Ciekawym gatunkiem jest brzoza papierowa (B. papyrifera), której naturalnym rejonem występowania jest wschodnia Kanada i północno-wschodnie stany uSA. Kory tej brzozy indianie używali do wyrobu lekkich łodzi kanoe, a także do pokrywania wigwamów.

W kolekcji jest też brzoza karłowata (Betula nana), która naturalnie zasiedla tereny tundry. Brzoza ta w Polsce jest bardzo rzadkim reliktem epoki lodowcowej.

Kolekcja ogrodu w Wirtach liczy 18 taksonów tego rodzaju (2011 rok).

brzozy

BRZOZA BRODAWKOWATA odm. płacząca, Betula pendula ‘youngii’

Kolekcja: W Polsce z rodzaju buk (Fagus) rośnie tylko jeden gatunek - buk pospolity (Fagus sylvatica), który najlepiej czuje się w warunkach wilgotnego klimatu o niezbyt silnych mrozach. Lite drzewostany bukowe zwane są buczynami. Najwięcej buczyn występuje na południu i północy naszego kraju. Najbardziej znane są buczyny pomorskie i karpackie. Buk rośnie też w zmieszaniu z dębem, sosną i jodłą, dając lasy mieszane.

Drewno tego gatunku jest twarde i ciężkie. Wykorzystuje się je w przemyśle chemicznym i meblarskim do produkcji mebli giętych. Bukowe drewno daje też wysokokaloryczny opał.

Jako bardzo dobrze znoszący przycinanie, buk znalazł zastosowanie przy tworzeniu formowanych żywopłotów, a także pojedynczych drzew kształtowanych w fantazyjne formy. W parkach i ogrodach spotyka się liczne odmiany buka o barwnych, głównie purpurowych liściach, a także różne formy pokrojowe (kolumnowe i o zwisających gałęziach). Od tego gatunku wywodzi się wiele odmian ozdobnych o różnej sile wzrostu, różnym pokroju oraz kształcie i kolorze liści. Najczęściej w terenach zieleni i w parkach rosną buki o liściach purpurowych lub o pokroju płaczącym - zwisających gałęziach.

Buk pospolity zaczyna owocować dość późno, bo po osiągnięciu 50. do 60. lat, a w drzewostanie nawet dopiero w wieku około 80. lat. Owoc buka przypomina kolczastą śliwkę, nazywaną miseczką.

Miseczka pokryta jest tworami przypominającymi igiełkowate wyrostki lub szczecinki i w miarę dojrzewania twardnieje, później pęka wzdłuż czterech szwów i wraz z zawartym w niej owocem opada na ziemię. Wewnątrz miseczki znajdują się dwa lub trzy kanciaste orzeszki, zwane bukwią. Bukiew stanowi pokarm ptaków i zwierząt. Jesienią nasiona buka są bardzo chętnie spożywane przez leśne ssaki kopytne, dziki i jelenie. Dla człowieka orzeszki buka są jadalne po prażeniu, ponieważ zawierają szkodliwy dla ludzi alkaloid faginę i kwas szczawiowy. Z nasion buka uzyskuje się także w drodze tłoczenia na zimno olej jadalny, a podczas tłoczenia na gorąco olej techniczny i palny.

Kolekcja ogrodu w Wirtach liczy obecnie 22 taksony tego rodzaju (2011 rok). W Arboretum buki wysadzono głównie w miejscach pozwalających na pokazanie piękna pokroju lub barwy danej odmiany.

Starą odmianą, której drzewa można spotkać w przypałacowych lub przydworskich parkach jest F. sylvatica ‘Purpurea Tricolor’. Drzewa tej odmiany dorastają do 25-30 m i charakteryzują się pięknymi purpurowymi liśćmi z różowym obrzeżeniem, które jest szczególnie wyraźne w okresie wiosennym oraz wtedy, gdy drzewa rosną w miejscach lekko ocienionych. inną odmianą o pięknym kolumnowym pokroju jest F. sylvatica ‘Fastigiata’ z charakterystycznie prawie pionowo rosnącymi gałęziami i konarami, jakby przytulonymi do pnia. Na szczególną uwagę zasługują odmiany nie tylko o pokroju kolumnowym, ale również o barwnych złotożółtych liściach, jak np. F. sylvatica ‘Dawyck Gold’. Złotymi liśćmi charakteryzuje się także stara odmiana znaleziona w Serbii, a jest nią F. sylvatica ‘Zlatia’.

Bardzo interesujące są odmiany o liściach postrzępionych lub głęboko wcinanych, które nie przypominają typowych liści buka. Taką odmianą jest np. F. sylvatica ‘Asplenifolia’.

W Wirtach rosną stare egzemplarze odmiany: strzępolistnej - F. sylvatica ’Asplenifolia’, purpurowej - F. sylvatica ’Atropunicea’, kolumnowej - F. sylvatica ‘Fastigiata’, żółtolistnej - F. sylvatica ’Zlatia’ i białobrzegiej - F. sylvatica ‘Albovariegata’.

buki

BuK ZWyCZAJNy odm. czerwonolistna, Fagus sylvatica ‘Atropunicea’

Kolekcja: Cisy (Taxus), to drzewa i krzewy zimozielone, wolno rosnące i długowieczne. Najstarszym drzewem, tego gatunku, w Polsce jest cis w Henrykowie Lubańskim, którego wiek ocenia się na 1250 lat. Jest to jedyny w Polsce gatunek drzewa iglastego, którego drewno nie zawiera żywicy. Cis jest pierwszym gatunkiem roślin, które w Polsce uzyskały ochronę prawną nadaną w 1423 roku przez króla Władysława Jagiełłę w Statutach Warckich. Pomimo tego, nie zaprzestano wycinania cisów i doprowadzono niemalże do ich całkowitego wycięcia z polskich lasów. Do dzisiaj nie przetrwały żadne drzewostany cisowe, zwane cisinami, a jedynie ponad 30 rezerwatów, z których najbardziej znany jest rezerwat cisów im. Leona Wyczółkowskiego w Wierzchlesie na terenie Nadleśnictwa Zamrzenica. Cis jest gatunkiem objętym całkowitą ochroną prawną. Wirty stały się producentem sadzonek cisa na potrzeby restytucji tego gatunku w Lasach Państwowych na podstawie Zarządzenie Dyr. Gen. LP z 2006 roku. Prowadzi się tutaj stratyfikację nasion (z rezerwatów w Choczewie, Czarnym Człuchowskim i Tychowie) i hodowlę siewek dla nadleśnictw RDLP Szczecinek i Gdańsk. W naszym Arboretum założono 2 powierzchnie z cisem pochodzącym z rezerwatu w Wierzchlesie. Wiele dziesięcioleci doświadczalnictwa leśnego w Wirtach pozwoliło uruchomić już w 1998 program restytucji cisa pospolitego w lasach Nadleśnictwa Kaliska, gdzie do dnia dzisiejszego wysadzono ponad 5000 sadzonek na 30. powierzchniach restytucji.

W Arboretum Wirty rośnie 12 taksonów z rodzaju Taxus (2011 rok), a nasz najstarszy cis jest egzemplarzem żeńskim. Znane są liczne odmiany cisa pospolitego (Taxus baccata L.), który odznacza się dużą zmiennością wewnątrzgatunkową. W Wirtach można obejrzeć odmiany pokrojowe i barwne: irlandzka ‘Fastigiata’ i ‘Fastigiata Aureomarginata’, wczesna ‘Elegantissima’, piramidalna ‘Pyramidalis’, złocista ‘Aureovariegata’ i ‘Summergold’. innym gatunkiem jest cis japoński (Taxus cuspidataSieb.et Zucc.), który daje mieszańce z cisem pospolitym pod nazwą cis pośredni (Taxus x media Rehd.). W naszym Arboretum można obejrzeć odmiany ‘Hatfieldi’ i ‘Hicksii’. Ostatnio pojawiają się nowe formy o wąskich, słupowych lub wąskostożkowych koronach. Powstają na drodze selekcji siewek uzyskiwanych z nasion odmiany ‘Hicksii’. Nie wszystkie z nich są jednak dostatecznie poznane, szczególnie pod względem ich wytrzymałości na niskie temperatury.

Cis podobnie jak miłorząb wytwarza nasiona w mięsistej osnówce, która jest jedyną dla człowieka, jadalną częścią tej rośliny. Cała roślina jest trująca dla ludzi, ale mogą ją spożywać zające, sarny i jelenie. Za rozprzestrzenianie nasion cisa są odpowiedzialne głównie ptaki z rodziny drozdowatych. Nasiona cisa trudno kiełkują przelegując w glebie nawet 3 lata. Przejście przez przewód pokarmowy ptaków powoduje skrócenie czasu potrzebnego do skiełkowania.

Drewno cisa jest twarde i odporne na czynniki zewnętrzne. Stosowane było do wytwarzania łuków, mebli, parkietów i galanterii drewnianej. Z kłód cisowych były w średniowieczu wykonywane nabrzeża portowe, a w XiX wieku podkłady kolejowe.

Z rodziny cisowatych można w Arboretum Wirty obejrzeć podobny gatunek, czwórczak orzechowy (Torreya nucifera Sieb.et Zucc.).

CiS POSPOLiTy odm. piramidalna, Taxus baccata ‘Pyramidalis’

BuK ZWyCZAJNy odm. Dawyck Gold, Fagus sylvatica ‘Dawyck Gold’

BRZOZA BRODAWKOWATA odm. strzępolistna, Betula pendula ‘Laciniata’

cisy

CiS POSPOLiTy odm. wczesna, Taxus baccata ‘Elegantissima’

MAGNOLiA POŚREDNiA, Magnolia x soulangiana Soul.-Bod.

BERBERyS CHOPiNA odm. purpurowa, Berberis x chopiniii ‘Purpurowy’

BERBERyS THuNBERGA odm. złocista, Berberis thunbergii ‘Aurea’

BRZOZA PAPiEROWA, Betula papyrifera Marsh.

BRZOZA KARłOWATA, Betula nana L.

BuK ZWyCZAJNy odm. Rohana, Fagus sylvatica ‘Rohanii’

BuK ZWyCZAJNy odm. różowobrzega, Fagus sylvatica roseomarginata

CiS JAPOńSKi, Taxus cuspidata (Sieb. et Zucc.)

CiS POSPOLiTy odm. złocista, Taxus baccata ‘Aureovariegata’

MAGNOLiA SiEBOLDA, Magnolia sieboldii K. Koch

BERBERyS THuNBERGA, Berberis thunbergii DC.

BERBERyS BRODAWKOWATy, Berberis verruculosa Hemsl.et Wils.

BRZOZA DAHuRSKA, Betula davurica PALL.

BRZOZA JACquEMONTA, Betula jacquemontii Spach.

BuK ZWyCZAJNy odm. strzępolistna, Fagus sylvatica ‘Asplenifolia’

Buk zwyczajny odm. okrągłolistna, Fagus sylvatica ‘Rotundifolia’

CiS POŚREDNi odm. Hatfielda, Taxus (x) media ‘Hatfieldii’

Buk zwyczajny odm. okrągłolistna, Fagus sylvatica ‘Rotundifolia’

ab on e

miłorzęby

Kolekcja: Pnącze, albo roślina pnąca, jest to forma życiowa roślin o długiej, wiotkiej łodydze, wymagającej podpory, by mogła się wspinać do góry, dążąc do światła. W strefie klimatu umiarkowanego pnącza występują rzadko. Znacznie częściej spotkać je można w lasach tropikalnych. Często rosną tam pnącza o zdrewniałych łodygach zwane lianami, które wykorzystując drzewa jako podpory oszczędzają konieczność wytwarzania silnych i grubych pni, by wydostać się z ciemnego dna lasu tropikalnego ku słońcu. Pnącza dzięki oszczędzaniu na wzroście pędu na grubość, bardzo szybko rosną na długość. Niektóre z nich potrafią się przyczepić nawet do gładkiego muru. Pnącza można podzielić na wijące się i czepiające.

W Arboretum Wirty można obejrzeć około 50 taksonów pnączy, których większość uprawiana jest na trejażu obok budynku edukacyjnego i miejsca na ognisko.

W kolekcji znajdują się: Aktinidia (Aktinidia) o pędach wijących się i jadalnych owocach. Na południowej półkuli szlachetne odmiany wydają owoce znane u nas jako kiwi. Aktinidia ostrolistna (Actinidia arguta (Siebold & Zucc.) Planch. ex Miq.), często wysadzana w ogrodach, zawiązuje kwiaty męskie i żeńskie oddzielnie na tej samej roślinie. Męskie po wytworzeniu pyłku opadają, a żeńskie przekształcają się w zielony owoc wielkości agrestu, który nadaje się do jedzenia i na przetwory. Spośród aktinidii, A. ostrolistna (A. arguta (Siebold & Zucc.) Planch. ex Miq.) jest gatunkiem najbardziej mrozoodpornym wytrzymującym temperatury do -40°C. Akebia pięciolistkowa (Akebia quinata Decne) wydaje owoce w kształcie ogórka, które są jadalne, lecz w naszych warunkach stosunkowo rzadko się zawiązują. Główną ozdobę tego pnącza stanowią oryginalnie wyglądające liście. Jest rośliną mrozoodporną.

Winnik (Ampelopsis) ma bardzo dekoracyjne liście: ostro klapowane, trójbarwne - białoróżowo-zielone. Jest podobny do winorośli i może znaleźć zastosowanie w dekoracyjnym obsadzaniu altan oraz niewysokich trejaży, pergoli i płotów. Pnącze to, naturalnie występuje w Korei, północnych Chinach, Mongolii i Rosji (kraj nadamurski).

Kokornak (Aristolochia) to wysokie pnącze, o dużych, sercowatych liściach, których średnica może osiągnąć 30 cm. Zakwita w maju, wykształcając kwiaty zielonożółte, rurkowate, fajkowato wygięte. Liście przebarwiają się na żółto dopiero po przymrozkach. Ojczyzną kokornaka jest Ameryka Północna.

Milin (Campsis) dekoracyjne silnie rosnące pnącze o dużych rurkowatych, długości 6 do 9 cm kwiatach. Płatki korony kwiatu są zrośnięte w lejkowato rozszerzającą się rurkę koloru pomarańczowo-czerwonego. Nadaje się do obsadzania ciepłych stanowisk. Pnącza z rodzaju (Campsis) pochodzą z Ameryki Północnej i wschodniej Azji i nie są całkowicie odporne na przemarzanie, szczególnie młode rośliny. Wymagają wtedy owijania słomą na zimę. Starsze egzemplarze zwykle nie cierpią od mrozów.

Dławisz (Celastrus) jest bardzo silnym pnączem. Jest rośliną dwupienną, tzn. występują okazy żeńskie (zawiązujące obficie ozdobne owoce) i męskie, nieowocujące. Spośród znanych trzydziestu pięciu, w Polsce można uprawiać pięć gatunków. Może wytwarzać pędy do 50 m długości. Nadaje się do obsadzania mocnych pergoli, murów itp., a także świetnie pnie się po rynnach, doskonale je maskując.

Rybitrut (Cocculus) jest pnączem pochodzącym z Chin, Japonii i Hawajów. Jego główną ozdobę stanowią liście. Rybitrut na stanowiskach naturalnych w lasach rośnie osiągając wysokość do czterech metrów. Można nim obsadzać wszelkiego rodzaju podpory i altany. Kwitnie w sierpniu małymi kremowymi kwiatami.

Glicynia (Wisteria) jest znana przede wszystkim z dużych, dekoracyjnych, zwisających w okazałych gronach kwiatów. Grona kwiatów mogą osiągać długość do 70 cm. Spośród znanych dziewięciu gatunków glicynii, w Polsce uprawiane są dwa: glicynia kwiecista (W. floribunda (Willd.) DC) i glicynia chińska (W. chinensis (Sims) DC). Glicynia może być uprawiana na mocnych podporach, gdyż rocznie jej przyrosty osiągają od 1 do 3 metrów.

Winorośl pachnąca (Vitis riparia Michx.) to silne pnącze o drobnych, silnie pachnących kwiatach. Nadaje się do obsadzania silnych podpór i wysokich płotów. Dobrze znosi nasze zimy i wytrzymuje temperatury do -40°C, osiąga wiek nawet do 100 lat.

Cytryniec (Schisandra) wykształca owoce zebrane w grona. Owoce są jadalne, w smaku kwaskowate i bogate w witaminy, o leczniczym działaniu stymulującym sprawność organizmu.

Znanych jest dwadzieścia pięć gatunków cytryńca, z których w Polsce najbardziej znanym i najczęściej uprawianym jest cytryniec chiński (S. chinensis (Turcz.) Baill.).

Miesięcznik (Menispemum) posiada ciekawie, dachówkowato ułożone liście, które tworzą szczelną zasłonę. Jego owoce są trujące. Jest pnączem niezbyt odpornym na mróz, ale jeśli nie ulegnie uszkodzeniu, z szyi korzeniowej potrafi w sezonie wegetacyjnym wypuścić pędy o długości do 5m. Miesięcznikiem można obsadzać niewysokie altany, płoty i pergole, w miejscach słonecznych i zacisznych.

Wiciokrzewy (Lonicera) są ozdobnymi pnączami, dzięki efektownym, pachnącym kwiatom.

Kwiaty pojawiają się w czerwcu i kwitną do jesieni. Wiciokrzewy to pnącza o wijących się pędach.

Osiągają wysokość od 5 do 15m. Zapach kwiatów wiciokrzewu pomorskiego, szczególnie silny o zmierzchu, zwabia zawisaki. Żeby się dobrać do nektaru, inne owady, szczególnie małe muchówki, wgryzają się do kwiatu. Sploty zdrewniałych łodyg wiciokrzewu stanowią także podporę dla ptasich gniazd.

Powojniki (Clematis) to chyba najbardziej znany i często uprawiany w ogrodach rodzaj pnączy.

W Wirtach rośnie 12 taksonów z tego rodzaju o różnej barwie kwiatów i różnej ich wielkości.

Kwiaty gatunków szlachetnych są duże i okazałe. Gatunki botaniczne posiadają kwiaty mniejsze, ale są bardziej odporne na warunki klimatyczne, szczególnie na mroźne zimy. Kwitną od kwietnia do października. Niektóre gatunki atrakcyjnie wyglądają jesienią po wykształceniu owocostanów. Wszystkie powojniki bardzo dobrze nadają się do obsadzania płotów i trejaży, także tych wysokich.

MiłORZąB DWuKLAPOWy, Ginkgo biloba L.

MiłORZąB DWuKLAPOWy, Ginkgo biloba L.

MiłORZąB DWuKLAPOWy, Ginkgo biloba L.

BERBERyS POSPOLiTy odm. purpurowa, Berberis vulgaris ‘Atropurpurea’

MAGNOLiA GWiAźDZiSTA odm. różowa, Magnolia stellata ‘Rosea’

dęby

Miłorzęby określane były jako forma przejściowa pomiędzy gatunkami iglastymi i liściastymi.

Oglądając liście zauważymy jakby wiele igieł zrośniętych w jedną blaszkę liściową. Nie są to jednak zrośnięte w liść igły, a liście. Miłorząb dwuklapowy, (Ginkgo biloba L.), czasami mylnie nazywany japońskim, pochodzi z Chin i w Japonii naturalnie nie występuje. Jest drzewem długowiecznym, często dożywającym 1000 lat, a wiek niektórych egzemplarzy jest określany na 3400 lat. Miłorząb jest jedynym liściastym, żyjącym do dzisiaj, drzewem nagozalążkowym.

Drzewo to określane jest czasami jako żywa skamielina. Odkrył go, w pobliżu świątyni, przebywający w Japonii niemiecki lekarz Engelbert Kaempfer. Kopalne znaleziska miłorzębowych sięgają ery paleozoicznej i uważa się za możliwe, że miłorzęby rosły już w sylurze. Najczęściej jednak, początki miłorzębowych umiejscawia się w permie. Rozkwit tej klasy roślin następuje w mezozoiku, a pod koniec tej ery następuje szybkie i masowe wymieranie miłorzębowych. Miłorzęby były prawdopodobnie dużymi drzewami z wysoko zawieszoną na grubym kolumnowym pniu koroną.

Pierwsze okazy tego gatunku sprowadzono do Europy już w roku 1727, a do Polski około 1728. Najstarszy z nich rośnie w łańcucie. Miłorząb dwuklapowy (G. biloba L.), czasem nazywany dwudzielnym, charakteryzuje duża odporność na niskie temperatury, zanieczyszczenie powietrza i suszę. u starych okazów np. w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie, na pniu i gałęziach można zaobserwować narośle o niezwykłych kształtach zwane „czi-czi”, które rosnąc wykazują geotropizm ujemny. Po dotarciu do ziemi mogą doprowadzić do wytworzenia korzeni i powstania nowej rośliny przy pniu starego egzemplarza.

Miłorząb to drzewo bardzo dekoracyjne, szczególnie gdy rośnie samotnie na dużej przestrzeni. Jego liście tworzą latem plamę, o żywozielonej barwie, która w jesieni uzyskuje złotożółty kolor. Po opadnięciu, złocisty kolor liści długo utrzymuje się na podłożu, dając ciekawy efekt w nasadzeniach krajobrazowych. Kształt liści przypomina wachlarz, a ich barwa może być różna w zależności od odmiany. Na terenie Arboretum można porównać 5 odmian (2011 rok). Najczęściej spotykaną w uprawie jest odmiana ‘Variegata’ o liściach kremowo paskowanych (czasem całych żółtych), lub ‘Praga’ o formie parasolowatej. Wiele odmian różni się między sobą pokrojem lub siłą wzrostu.

Miłorzęby to drzewa dwupienne, a nasiona na okazach żeńskich otoczone są mięsistą osnówką przebarwiającą się na żółto. Owoce po dojrzeniu i opadnięciu na ziemię wydzielają nieprzyjemny zapach zjełczałego masła, co sprawia, że niechętnie sadzone są w terenach zieleni. Najstarszy egzemplarz w Wirtach od niedawna zaczął owocować. Prażone nasiona miłorzębu są jadalne i do dzisiaj powszechnie spożywane w Japonii.

Drewna miłorzębu, które jest lekkie, miękkie, odporne na ogień i gnicie, używa się szczeglnie w rzeźbiarstwie i przemyśle meblarskim. Z wyglądu przypomina drewno gatunków iglastych z wyraźnie zaznaczonymi słojami (przyrostami rocznymi). Z drewna miłorzębu wytwarzane są także pojemniki do przechowywania wódki Sake. W medycynie miłorząb znalazł zastosowanie w leczeniu wielu chorób, szczególnie w profilaktyce demencji i choroby Alzheimera.

berberysy

Dziko rosnące, na stanowiskach naturalnych berberysy można spotkać w północnowschodniej Azji, Chinach, Korei i Japonii. Wiele gatunków berberysów ma zimo-zielone liście, ale są to krzewy wrażliwe na silne mrozy i nie mogą być u nas uprawiane. Spośród nich w Polsce dziko występuje tylko jeden gatunek, berberys zwyczajny (Berberis vulgaris L.), który popularnie nazywany jest kwaśnicą, od kwaśnych w smaku owoców zawierających witaminę C. W korze i drewnie tego gatunku znajduje się żółty barwnik, który dawniej był używany do barwienia skór i wełny. Berberys zwyczajny zasiedla skraje lasów, miedze, zarośla i zbocza, szczególnie chętnie w miejscach ciepłych. Berberys nie jest zbyt pospolity na naturalnych stanowiskach, bo był tępiony przez rolników z uwagi na występujące na jego liściach jedno ze stadiów rozwojowych pasożytniczego grzyba, rdzy zbożowej.

Krzewy berberysu są chętnie sadzone w parkach i ogrodach ze względu na różnobarwne i pięknie przebarwiające się jesienią liście oraz żółte, odcinające się od nich kwiaty. Kwaśne owoce berberysu są czasem wykorzystywane na przetwory. ususzone owoce berberysa zwyczajnego można dodawać do napojów jako środek podwyższający ogólną odporność organizmu. Dawniej w medycynie ludowej stosowane były wszystkie części berberysu.

W Arboretum Wirty rośnie berberys Thunberga (B. thunbergii DC). Jest to jeden z najpiękniejszych berberysów, szczególnie dekoracyjny na jesieni, żółte kwiaty na tle liści odmiany ‘Atropurpurea’ wyglądają niezwykle dekoracyjnie. Znanych jest wiele jego odmian i mieszańców. Pojawiają się ostatnio formy o mniej lub więcej intensywnym czerwonym zabarwieniu liści, jak: ‘Atropurpurea’ - starsza odmiana zachowująca barwę przez całe lato, ‘Rose Glow’ - niska odmiana z białymi plamkami. Odmiana ‘Aurea’ o liściach jasnożółtych, rośnie wolno i nie jest całkowicie odporna na przemarzanie. Odmiana ‘Green Carpet’, co w tłumaczeniu oznacza „zielony dywan” ma żywo zielone liście na rozkładających się szeroko gałązkach.

W Arboretum Wirty rosną również berberysy zimozielone: B. Julianny (B. julianae Schn.) i B. brodawkowaty (B. verruculosa Hemsl.et Wils.), które jednak podczas surowych zim przemarzają do granicy śniegu. W następnym sezonie wegetacyjnym odnawiają się jednak z karpy korzeniowej i dobrze rosną do następnej surowej zimy.

Berberys koreański (B. koreana Palib.) ma charakterystycznie wachlarzowato spłaszczone ciernie, a jesienią wspaniale przebarwia się na kolor ciemnoczerwony i wykształca największe wśród berberysów ciemnoczerwone owoce, które utrzymują się na gałązkach przez całą zimę. i wreszcie, Berberys Chopina (Berberis x chopinii ‘Purpurowy’), bardzo dekoracyjny, o zdrowych, czerwono zabarwionych liściach. Ta odmiana jest mieszańcem wyhodowanym z nasion zebranych w 1960 roku w parku w Żelazowej Woli.

MiłORZąB DWuKLAPOWy odm. Praga, Ginkgo biloba ‘Praga’

MiłORZąB DWuKLAPOWy odm. Praga, Ginkgo biloba ‘Praga’

k ony

pnącza

MiLiN AMERyKAńSKi, Campsis radicans Seem.

WiCiOKRZEW TELLMANNA, Lonicera x tellmanniana Magyar

Kolekcja:

RóŻANECZNiK HiMALAJSKi odm. biała, Rhododendron impeditum ‘Alba’

RóŻANECZNiK PuRDOMA, Rhododendron purdomii Rehd. Et Wils.

DłAWiSZ OKRąGłOLiSTNy odm. Diane, Celastrus orbiculatus ‘Diane’

Kolekcja:

jodły

różaneczniki

Jednymi z najpiękniejszych krzewów, wysadzanych od wielu lat w parkach i ogrodach, są różaneczniki.

Nie mogło ich zabraknąć także w kolekcji Arboretum Wirty. Wiosną, na przełomie maja i czerwca zakwita większość odmian, które są tu reprezentowane.

Różaneczniki właściwe, to podrodzaj krzewów z rodziny wrzosowatych (Ericacae) o liściach zimozielonych lub półzimozielonych, w odróżnieniu od azalii, której liście opadają na zimę. Krzewy te są powszechnie uprawiane w krajach, w których istnieją dogodne ku temu warunki, jak: Wyspy Brytyjskie, Holandia, Belgia, Dania, Niemcy i Francja. W Polsce możliwości uprawy tych pięknych krzewów są mocno ograniczone.

W naszej kolekcji różaneczników rosną gatunki pochodzące z Dalekiego Wschodu: Różanecznik krótkoowocowy (Rhododendron brachycarpum D.Don), który jest wytrzymały na mrozy i w naszych warunkach nie przemarza nawet podczas surowych zim. Gatunek ten zakwita późno, ma kredowobiałe kwiaty z zielonkawymi cętkami w lejkowatej koronie.

Różanecznik himalajski (Rhododendron impeditum Balf. f. et W.W. Sm.), jest niewielkim krzewem dorastającym do 50 cm wysokości, o drobnych, zimozielonych listkach, które od spodu są brązowo omszone.

Kwitnie bardzo wcześnie, bo już w końcu kwietnia. Kwiaty są niebieskoliliowe. Jest gatunkiem odpornym na niskie temperatury.

Różanecznik Purdoma (Rhododendron purdomii Rehderet Wilson), którego młode pędy są gęsto, szczeciniasto owłosione, ma delikatne kwiaty o dzwonkowatej bladoróżowej lub białej koronie. Szypułki kwiatowe są rdzawo owłosione, zebrane w kwiatostany (po 10-15) rozwijające się w maju-czerwcu. Ten różanecznik został odkryty w 1910 roku w środkowych Chinach w prowincji Szensi. Do Polski jego nasiona przywiózł w 1959 roku prof. Białobok. Gatunek okazał się odporny na mrozy. Podczas surowych zim przemarzają tylko pąki kwiatowe.

W Wirtach posiadamy także różaneczniki pochodzące z Kaukazu, są to: Różanecznik pontyjski (Rhododendron ponticum L.), u którego przemarzają szczególnie pąki kwiatowe, co krzewy z reguły regenerują. Ma on ciemnoróżowe kwiaty rozwijające się w czerwcu. Korona kwiatowa jest głęboko wcinana.

Różanecznik Smirnowa (Rhododendron smirnowii Trautv.), posiada młode pędy gęsto pokryte białym, filcowatym kutnerem, a liście o podwiniętym brzegu są od spodu filcowato owłosione i szarobiałe. Na stanowiskach naturalnych, rośnie w górach razem z innymi różanecznikami kaukaskimi. W uprawie od 1880 roku. Z ogrodu botanicznego w Petersburgu, gdzie początkowo był sadzony, dostał się do wielu ogrodów w Europie i Ameryce. Jest gatunkiem odpornym na niskie temperatury i wytrzymałym na suszę.

Był używany do krzyżówek z innymi gatunkami, między innymi w firmie Seidel.

W Arboretum Wirty dobrze rosną mieszańce różaneczników z grupy catawbiense: z odmiany ‘Catawbiense Grandiflorum’ posiadamy dwa stare egzemplarze nad stawem, wysadzone w latach 50-tych, oraz młodsze: ‘Catawbiense Album’, ‘Dr H. C. Dresselhuys’, ‘Nova Zembla’, ‘Old Port’, ‘Lee’s Dark Purple’ i ‘Gomer Waterer’.

Kolejnymi są mieszańce różaneczników z grupy yakushimanum, która w Wirtach reprezentowana jest przez odmiany: ‘Schneewolke’ i ‘Hachmans Fenerschein’. inna grupa mieszańców rosnących w Wirtach, to caucasicum z odmianą ‘Duke of york’.

Bardzo dobrze znosi miejscowe warunki mieszaniec różanecznika kaukaskiego ‘Cunningham’s White’, kwitnie bardzo wcześnie i często powtarza kwitnienie latem. Ma kwiaty w pąku różowe, które po rozwinięciu są białe z zielonkawymi plamkami. Jest cenionym krzewem, ze względu na regularny pokrój i bardzo obfite, zdrowe ulistnienie.

POWOJNiK odm. Polish Spirit, Clematis ‘Polish Spirit’

ed ca cho na

aza e

RóŻANECZNiK KATAWBiJSKi odm. biała, Rhododendron catawbiense ‘Album’

RóŻANECZNiK KATAWBiJSKi odm. Nova Zembla, Rhododendron catawbiense ‘Nova Zembla’

RóŻANECZNiK odm. Old Port, Rhododendron ‘Old Port’ Catawbiense Group

Kolekcja: Sośnina to najczęściej spotykany w Polsce las, a w zasadzie bór. Złożony w większości z sosny pospolitej (Pinus sylvestris L.) i rosnący na różnych glebach, od suchych piasków, poprzez piaski gliniaste, aż po torfowiska, a nawet bagna. Zasiedla tereny suche, wilgotne i mokre. Występuje także wysoko w górach, często zaczepiając się o skały korzeniami tylko częściowo wrastającymi w górską, ubogą i płytką glebę. W Polsce, spośród 115. gatunków sosen występujących głównie w strefie klimatu umiarkowanego, naturalnie rosną tylko cztery: sosna pospolita (P. sylvestris L.), S. limba (P. cembra L.), S. górska (P. mugo Turra) zwana także sosną kosą lub kosówką i S. błotna (P. uncinata (Link) Janchen & Neumayer 1942) uważana za podgatunek kosodrzewiny, nazywana czasami kosówką błotną. W odróżnieniu od krzewiastej kosówki, S. błotna jest drzewem dorastającym do 25 metrów wysokości. igły sosen wyrastają na krótkopędach w pęczkach, po dwie, trzy lub pięć, są zimotrwałe i pozostają na drzewie od trzech do piętnastu lat. Sosny to rośliny jednopienne. Kwiaty męskie i żeńskie tworzą się na tym samym drzewie i są wiatropylne.

Sosny wykształcają szyszki o różnym kształcie i wielkości. Największe z nich osiągają nawet 50 cm długości. Nasiona większości gatunków sosen dojrzewają w drugim roku po kwitnieniu. Najstarsze kopalne szczątki sosen znaleziono w pokładach dolnej kredy, przy czym duże zróżnicowanie tych pozostałości świadczy o wcześniejszym powstaniu tej grupy roślin, prawdopodobnie już na początku ery mezozoicznej.

W kolekcji Arboretum Wirty oprócz krajowych sosen rosną również gatunki amerykańskie takie jak: Sosna Jeffreya (P. jeffreyi Grev. et Balf. ex Murr.), która w Polsce jest rzadko spotykanym, dekoracyjnym gatunkiem sosny, o egzotycznym wyglądzie dzięki długim igłom i okazałym szyszkom. igły tej sosny mogą osiągać długość do 30 cm. Pędy są grube, mocne i sztywne, z niebieskawym nalotem, a złamane wydzielają cytrynowy zapach.

Jest ona sosną raczej mniej wytrzymałą na niskie temperatury, a młode egzemplarze w naszej kolekcji pochodzą od starej sosny Jeffreya, która rosła w Wirtach i była największym drzewem tego gatunku w Polsce.

Sosna oścista (P. aristata Engelm.) jest małym drzewem, zwykle o pokroju krzaczastym. W naszym kraju brak jest starszych drzew tego gatunku. Posiada krótkie, silnie kłujące przy dotknięciu igły, gęsto ułożone na pędzie i pokryte kropelkami żywicy wyglądającymi jak białe mszyce. Sosna ta pochodzi z Gór Skalistych w uSA, gdzie rośnie w ekstremalnych warunkach na górnej granicy lasu. Okazy z Gór Białych mają 3000-4600 lat i są najstarszymi drzewami na świecie. Na skutek różnic w nazewnictwie czasem określana jako S. długowieczna (P. longaeva D.K. Bailey).

Sosna smołowa (P. rigida Mill.), jest jedną z grupy trójigłowych sosen. Naturalnie rośnie we wschodnich stanach uSA, gdzie porasta piaski i pogorzeliska, i jest postrzegana jako gatunek sosny pionierskiej.

Charakterystyczne dla tej sosny są pęczki pędów odroślowych na pniach i kolczaste szyszki, skupione w grupach pozostające przez wiele lat na drzewach. Do Europy została pomyłkowo sprowadzona zamiast (P. palustris Mill.) S. długoigielnej. Sęki tej sosny dawały smolne trociny, dziegieć i olej do smarowania.

Była wysadzana do zadrzewiania i stabilizowania wydm nadmorskich.

Sosna żółta (P. ponderosa Dougl. ex Laws.), jest drzewem o wąskiej i luźnej koronie, mającym boczne grube, krótkie gałęzie, które są najczęściej ułożone w regularnych okółkach. Wewnętrzna strona kory jest jasnożółta, młode pędy po nacięciu wydają przyjemny, cytrynowy zapach. igły są zgrupowane po 3 w pęczku, długie i sztywne, ostro zakończone, gęsto skupione na końcach gałązek. Sosna ta wykształca duże szyszki o jajowatym kształcie, bezpośrednio osadzone na pędzie (siedzące) i często skupione po kilka w grupie. Po opadnięciu szyszki, na pędzie zostaje wieniec nasadowych łusek. Jest podobna do sosny Jeffreya, lecz w naszych warunkach znacznie od niej odporniejsza na niskie temperatury.

Sosna wejmutka (P. strobus L.), to drzewo o koronie luźno ugałęzionej z cienkimi pędami i gładką korą. Jest sosną z grupy sosen pięcioigielnych (po 5 igieł w pęczku). igły są bardzo cienkie, wiotkie, sinozielone, na brzegach drobno ząbkowane. Ma wąskie i zwisające szyszki, często wygięte i pokryte wyciekami żywicy.

W Ameryce Północnej jest podstawowym gatunkiem leśnym dostarczającym drewna dla przemysłu celulozowego. S. wejmutka rośnie bardzo szybko, ale jest niestety atakowana przez rdzę porzeczkowowejmutkową, która powoduje jej zamieranie. Stąd nawet po udanych próbach nasadzeń w Polsce nie uzyskała znaczenia gospodarczego. Pomimo małej odporności na rdzę porzeczkowo-wejmutkową jest gatunkiem chętnie wysadzanym w parkach i dużych ogrodach ze względu na swój dekoracyjny wygląd.

Sosna wydmowa (P. contorta Dougl. ex Loud.), to gatunek bardzo zmienny, posiadający wiele odmian geograficznych, od wysokich drzew (forma górska), do niskich form niemal krzaczastych (forma nadbrzeżna). Jest sosną z grupy dwuigłowych, wykształcających małe szyszki z zakrzywionymi kolczastymi wyrostkami, które pozostają przez szereg lat na gałązkach. Sosna ta zajmuje tereny odkryte po zrębach i pogorzeliskach, zwłaszcza bezpośrednio po pożarach lasów, gdyż ogień powoduje masowe otwieranie się jej szyszek. S. wydmowa jest gatunkiem pionierskim, osiedlającym się na bagnach i torfowiskach na Alasce, a na południu na piaskach nadmorskich.

W naszej kolekcji rosną również sosny z Dalekiego Wschodu: Sosna Armanda (P. armandii Franch.), jest drzewem o szerokiej luźnej koronie z długimi, poziomo ułożonymi gałęziami bocznymi. Ma gładką korę o zielonoszarej barwie. W naszych warunkach już dziesięcioletnie drzewa zawiązują liczne szyszki z dużymi nasionami bez skrzydełek, które są jadalne.

Sosna ta została sprowadzona z Chin do Zachodniej Europy w końcu XiX wieku, a w Polsce spotykana jest wyłącznie w kolekcjach. Jest bardzo oryginalna ze względu na długie i zwisające igły i podobna do sosny himalajskiej, ale bardziej odporna na mrozy i suszę.

Sosna drobnokwiatowa (P. parviflora Sieb. et Zucc.), jest gatunkiem sosny o igłach zebranych po 5 w pęczkach, które są skupione miotełkowato na końcach gałązek i są krótkie, raczej miękkie, z białymi paskami od wewnątrz. Wykształca małe szyszki, które przez kilka lat wiszą na drzewie po wysypaniu nasion. Nasiona są duże z krótkim, szczątkowym skrzydełkiem. Jest to sosna od wieków uprawiana jako gatunek ozdobny, między innymi w sztuce „bonzai”.

Sosna koreańska (P. koraiensis Sieb. et Zucc.), jest drzewem z długimi, odstającymi gałęziami. Pokrywa się igłami, po 5 w pęczkach, które są od spodu pokryte woskowym nalotem, odstające i przegięte. Wykształca ciężkie szyszki, które opadają na ziemię zamknięte, a jej nasiona nie mają skrzydełek, są to jadalne „orzeszki”. Ta sosna jest w Polsce rzadko spotykana poza kolekcjami, chociaż jest wytrzymała na mrozy i odporna na rdzę.

Z gatunków europejskich sosen w Arboretum Wirty rosną: Sosna dalmatyńska (P. leucodermis Ant.), która jest drzewem o gęstej, regularnej koronie i grubych sztywnych pędach, czasem pokrytych białym nalotem. Ma igły zebrane po 2. w pęczku, sztywne, ostre, błyszczące, bardzo gęsto skupione na końcach pędów. Wykształca szyszki podobne do sosny czarnej, które są przed dojrzeniem fioletowoczarne. W Europie Zachodniej jest jedną z najważniejszych sosen uprawianych w celach ozdobnych. W naszych warunkach rośnie wolno.

Sosna czarna (P. nigra Arn.), jest drzewem o szerokiej koronie. Ma igły po 2. w pęczku, które są ciemnozielone, sztywne, grube i ostro zakończone. Szyszki jajowate, siedzące, zwykle po 2-4 obok siebie.

Jest jedynym drzewem iglastym, które wytrzymuje nawet bardzo wysokie zanieczyszczenie powietrza pyłami i substancjami gazowymi. Jest gatunkiem bardzo zmiennym, reprezentowanym na rozległym zasięgu przez kilka podgatunków.

RóŻANECZNiK odm. Duke of york, Rhododendron ‘Duke of york’ Caucasicum Group

20

sosny

SOSNA POSPOLiTA, Pinus sylvestris L.

SOSNA WEJMuTKA, Pinus strobus L.

Kolekcja:

cyprysowate

Rodzina Cyprysowate (Cupressaceae) jest w Arboretum Wirty reprezentowana przez gatunki z rodzaju cyprysik (Chamaecyparis), żywotnik (Thuja) i jedynego przedstawiciela rodzaju żywotnikowiec (Thujopsis).

Gatunki te, spośród drzew obcego pochodzenia, były tutaj sadzone jako pierwsze i dały początek kolekcji dendrologicznej Arboretum Wirty. Do rodziny cyprysowatych należy około 150 gatunków drzew i krzewów, podzielonych na trzydzieści rodzajów. Do rodzaju cyprysik (Chamaecyparis) zalicza się tylko sześć gatunków, z których wyselekcjonowano jednak bardzo liczne odmiany. Rodzaj żywotnik (Thuja) także liczy sześć gatunków, z których dwa, żywotnik zachodni (Thuja occidentalis L.) i żywotnik olbrzymi (T. plicata Donn ex D. Don), pochodzą z Ameryki Północnej, a pozostałe z Azji Wschodniej (Korei, Chin i Japonii). Do rodzaju żywotnikowiec (Thujopsis), zaliczany jest natomiast tylko jeden gatunek, żywotnikowiec japoński (Thujopsis dolabrata (Thunb. ex L. f.) Siebold & Zucc.).

W Wirtach rośnie największy okaz w Polsce, który wytwarza dojrzałe, zdolne do wschodów i uzyskania siewek, nasiona. Na siedliskach naturalnych dorasta on do wysokości 35 m, u nas sadzony jest w parkach i ogrodach. Nie jest drzewem całkowicie mrozoodpornym. Żywotnikowiec został sprowadzony do Europy w 1853 roku.

Drewno cyprysowatych używane jest w stolarstwie i meblarstwie. W XiX wieku, kiedy to czyniono próby wprowadzania do europejskich lasów gatunków północnoamerykańskich, w Nadleśnictwie Wirty założono szereg powierzchni doświadczalnych z ich udziałem. Dzisiaj, po ponad stu latach od ich założenia, można powiedzieć, że w warunkach polskich częściowo sprawdził się tylko jeden gatunek z tej rodziny, Ż. olbrzymi (T. plicata). Nie osiąga on jednak wielkości znanych z miejsca pochodzenia i jest bardzo wrażliwy na infekcję korzeniowcem wieloletnim (Heterobasidion annosum (Fr.) Bref.), który powoduje uszkodzenie korzeni i rozkład drewna wewnątrz pnia. Żywotniki, cyprysiki i ich odmiany są chętnie sadzone w parkach i ogrodach. Drzewa te wydzielają przyjemny żywiczny zapach. W Arboretum Wirty rośnie wiele ciekawych gatunków i odmian z rodziny cyprysowatych: Cyprysik groszkowy (Chamaecyparis pisifera Endl.), to gatunek pochodzący z gór Japonii, gdzie rośnie z żywotnikowcem japońskim. W Polsce znany jest z powierzchni doświadczalnych w lasach, w tym również w Arboretum Wirty. Jego charakterystyczne cechy to: łuszcząca się cienkimi, długimi pasemkami kora oraz małe, ”grochowate” szyszki. Jest odporny na niskie temperatury i może być sadzony z przeznaczeniem na żywopłoty, gdyż dobrze znosi przycinanie. W naszej kolekcji rosną stare egzemplarze odmiany: ‘Filifera’, ‘Plumosa’, ‘Plumosa Argentea’, ‘Plumosa Aurea’, ‘Squarrosa’, oraz młode: ‘Bouleward’.

Cyprysik Lawsona (Ch. lawsoniana Parl.) jest drzewem o wąskiej koronie z silnie przegiętym i zwisającym wierzchołkiem. Na stanowiskach naturalnych rośnie w wąskim pasie wybrzeża Pacyfiku, gdzie tworzy lasy z innymi gatunkami iglastymi. W naszym kraju w końcu XiX wieku zakładane były powierzchnie doświadczalne tego gatunku, między innymi w Arboretum Wirty. Należy do najczęściej uprawianych cyprysików i ma bardzo wiele odmian ozdobnych. W kolekcji Arboretum Wirty rosną stare egzemplarze odmiany: ‘Glauca’ i ‘Lutea’, oraz młode: ‘Columnaris’, ‘Golden Wonder’, ‘Kelleriis’, ‘Kelleriis Gold’, ‘Pembury Blue’, ‘Rijnhof ’, ‘White Spot’.

Cyprysik nutkajski (Ch. nootkatesis Sudw.), to drzewo o koronie wąskostożkowej z rozgałęzieniami zwisającymi pionowo. Zawiązuje szyszki z rogowatymi wyrostkami, które dojrzewają dopiero na wiosnę następnego roku.

Ten gatunek został odkryty na wyspie Vancouver w 1793 roku. W Polsce jest rzadko spotykany i oferowany w szkółkach, ze względu na trudności w rozmnażaniu. Tymczasem, cyprysik ten, jest dobrze przystosowany do naszego klimatu. Jego pokrój jest efektowny, ale dopiero u starszych, kilkunastoletnich egzemplarzy. W naszej kolekcji rośnie stary egzemplarz odmiany: ‘Pendula’.

Kolekcję cyprysików uzupełnia odmiana cyprysika japońskiego (Ch. obtusa ‘Drath’). Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis L.) jest bardzo popularnym gatunkiem iglastym i często spotykanym w wielu kolekcjach, ogrodach botanicznych i parkach, ale zazwyczaj nie jest to typ, lecz liczne jego odmiany ozdobne (ok. 120). Jest gatunkiem wytrzymałym na mrozy, ale mniej wytrzymałym na suszę ponieważ ma płytki i zwięzły system korzeniowy, sprzyjający za to przesadzaniu. W związku z takim systemem korzeniowym starsze egzemplarze Ż. zachodniego są często wywracane przez wiatry. Jest to gatunek krótkowieczny w uprawie, którego igły, jesienią, w różnym stopniu brunatnieją. Świetnie znosi przycinanie i w związku z tym, doskonale nadaje się na żywopłoty i osłony. Wymaga jednak wtedy dużej dyscypliny, żeby nie dopuścić do powstania dziur ze zrudziałych gałęzi w żywopłocie.

W kolekcji Arboretum Wirty rosną liczne odmiany żywotnika zachodniego: ‘Aurescens’, ‘Columna’, ‘Danica’, ‘Ellwangeriana’, ‘Ellwangeriana Aurea’, ‘Erecta’, ‘Ericoides’, ‘Globosa’, ‘Hoseri’, ‘Hoveyi’, ‘Kórnik Selekt’, ‘Lutea’, ‘Malonyana’, ‘Recurva Nana’, ‘Spiralis’, ‘Smaragd’, ‘umbraculifera’. Żywotnik olbrzymi (T. plicata Donn ex D. Don) to drzewo dorastające do wysokości 60 m i pochodzące z zachodnich stanów Ameryki Północnej, gdzie rośnie na wilgotnych glebach, głównie wzdłuż rzek. Najokazalszy egzemplarz w naszej kolekcji ma 7 odnóg o wysokości 30 m i 450 cm obwodu. Stare pnie Ż. olbrzymiego są mocno rozszerzone u nasady, tworząc silne nabiegi korzeniowe. Jest to jeden z najważniejszych gatunków leśnych obcego pochodzenia w naszych lasach. Kolekcję żywotników uzupełnia jego odmiana o wyraźnie paskowanych igłach (T. plicata‘ Zebrina’).

ŻyWOTNiK ZACHODNi odm. spiralna

ŻyWOTNiK ZACHODNi odm. spiralna

ŻyWOTNiK ZACHODNi

ŻyWOTNiK ZACHODNi odm. złocista

ŻyWOTNiK OLBRZyMi

ŻyWOTNiK OLBRZyMi

ŻyWOTNiK ZACH. odm. odwrócona niska

ŻyWOTNiK ZACHODNi odm. Hoveya

ŻyWOTNiK ZACHODNi odm. wrzosowata

ŻyWOTNiK ZACHODNi odm. żółta

ŻyWOTNiK ZACHODNi odm. złocista

ŻyWOTNiK ZACHODNi ODM. DANiCA

CyPRySiK GROSZKOWy odm. pierzasta

CyPRySiK GROSZK. odm. pierzasta złocista

CyPRySiK GROSZKOWy odm. Boulevard

ŻyWOTNiK ZACHODNi odm. żółta

ŻyWOTNiK ZACHODNi odm. Ellwangera

ŻyWOTNiK OLBRZyMi odm. paskowana

CyPRySiK GROSZKOWy

CyPRySiK GROSZKOWy odm. szpilkowata

CyPRySiK LAWSONA odm. Kelleris Gold

CyPRySiK NuTKAJSKi

CyPRySiK GROSZKOWy odm. nitkowata

CyPRySiK GROSZKOWy odm. nitkowata

SOSNA OŚCiSTA, Pinus aristata Engelm.

SOSNA JEFFREyA, Pinus jeffreyi Grev. et Balf. ex Murr.

cyp y n kowa e

Gatunki z rodzaju Jodła (Bies),to drzewa rosnące na półkuli północnej, głównie w Azji i Północnej Ameryce.

Wśród jodeł rozróżnia się około 50 gatunków z jedynym ich przedstawicielem w Polsce, jakim jest jodła pospolita (Abies albaMill.).

Drewno jodły pospolitej jest miękkie i łupliwe, ma zastosowane w budownictwie i do wyrobu instrumentów muzycznych. W materiałach źródłowych można znaleźć informację o dawniejszym wykorzystywaniu jodłowych pni na maszty okrętowe, co nie do końca jest prawdą. Nieuczciwi dostawcy drewna na maszty okrętowe do stoczni francuskich, zamiast drogiej sosny wysłali szkutnikom także pnie jodłowe. Maszty z jodłowego drewna łatwo się łamały, gdyż drewno jodeł jest kruche i mało sprężyste. Po serii katastrof statków i stwierdzeniu oszustwa, dokładnie sprawdzano w stoczniach z jakiego gatunku pnie drzew dostarczono na maszty. W Ameryce północnej rośnie jodła górska (A. lasiocarpa . arizonica (Hooker) Nuttall), której kora jest pozyskiwana do produkcji wyrobów korkowych, jednak jest ona gorszej jakości, niż ta z dębu korkowego, rosnącego głównie na półwyspie iberyjskim. Żywica jodły balsamicznej (A. balsamea (L.) Mill.), zwana balsamem kanadyjskim, ma zastosowanie w medycynie podczas leczenia chorób dróg oddechowych moczowych oraz w optyce technice mikroskopowejdo sklejania soczewek obiektywów. Drewno jodły kalifornijskiej (A. concolor (Gordon) Lindley ex Hildebrand)jest cenionym surowcem na wyroby stolarskie i na bednarkę. Jodła kalifornijska jest także jedną z najpiękniejszych jodeł do nasadzeń parkowych na rozległych trawnikach i w dużych ogrodach z uwagi na niezwykle dekoracyjne długie sinozielone igły.

W kolekcji jodeł w Arboretum w Wirty rosną gatunki amerykańskie: Jodła górska odm. Arizońska (A. lasiocarpa . Arizonica(Hooker) Nuttall),nazywana jodłą korkową. Ten gatunek jodły posiada grubą, korkowatą korę, bardziej elastyczną i miękką w dotyku niż u innych przedstawicieli rodzaju Abies. Jej igły mają wyraźne białe paski od spodu, a szyszki są małe i ciemnofioletowe. Jest rzadko spotykana poza kolekcjami. Może być uszkadzana przez przymrozki i wtedy powstają guzowate zgrubienia powodujące chorobliwy wygląd.

Jodła szlachetna (A. proceraRehd.)jest wysokim drzewem o rzadkich koronach, o igłach gęsto ułożonych na gałązkach, u młodych egzemplarzy szczoteczkowato, tworząc wąskoowalny zarys. Ma bardzo duże i grube szyszki, które powstają w pobliżu wierzchołka drzewa. Jest gatunkiem pochodzącym z Północnozachodnich stanów Ameryki Pn., głównie z Gór Kaskadowych. Młode jodły tego gatunku rosną wolno i są niezbyt wytrzymałe na mrozy. Jest jedną z najpiękniejszych jodeł, o bardzo oryginalnym, stalowoniebieskim zabarwieniu igieł.

Jodła balsamiczna (A. balsameaMill.), to małe drzewo o bardzo regularnej i wąskiej koronie i niedługim okresie życia (krótkowieczna). Na pniach młodych drzew posiada korowinę z licznymi pęcherzami żywicznymi, zawierającymi żywicę, z której wyrabiany jest przezroczysty balsam kanadyjski, stosowany w przemyśle optycznym i do wykonywania trwałych preparatów mikroskopowych. Żywica tej jodły używana jest również do wytwarzania werniksu i pokostu. Jest popularnym gatunkiem na choinki, a z igieł wyrabia się pachnące poduszki. Na stanowiskach naturalnych rośnie w tajdze kanadyjskiej, na glebach o dużej wilgotności.

Jodła jednobarwna (A. concolorLindl.), nazywana również jodłą kalifornijską, jest drzewem typowo górskim o najmniejszych wśród jodeł wymaganiach co do siedliska. Została sprowadzona do Europy w 1872 roku.

W Wirtach rośnie od 1886r. Ma bardzo długie o srebrzystej barwie igły, które po obu stronach są jednakowo zabarwione. Po roztarciu, igły wydzielają bardzo silny, przyjemny, cytrynowy zapach. Jodła ta wymaga miejsc nasłonecznionych i tam tworzy piękne, zwarte korony. W starszym wieku traci dolne gałęzie i regularny pokrój. Polecana do parków miejskich i dużych ogrodów.

Jodła olbrzymia (A. grandisLindl.), jest najwyższą z jodeł.

py

o yc e

Rollup 84mm

1200mm

71mm

374mm 630mm

Arboretum Wirty

Zaczęło się od szkółek drzew i krzewów owocowych w połowie XIX wieku, kiedy to w czasie niewoli pod zaborem Pruskim, założono tu szkółkę drzew i krzewów owocowych.

Szkółka ta przygotowywała krzewy i drzewa do obsadzanie leśniczówek i gajówek na całym obszarze Prus Wschodnich.

Po niedługim czasie w 1867 roku na miejscowego nadleśniczego zostaje wyznaczony Adam Puttrich dobrze znający Prof. Adama Schwappacha. Zbiega się to z próbami introdukcji obcych gatunków drzew, głównie amerykańskich i wschodnioazjatyckich.

Nasadzenia soliterowe i szpalerowe prowadzone w tym czasie stworzyły zaczątek dzisiejszych, starych alei i pojedynczo rosnących pomnikowych okazów drzew.

Wirty niewiele zmieniły się od czasów Adama Puttricha do drugiej połowy lat 80-tych XX wieku. Arboretum podzielone jest na część leśną i parkową Od 1984 roku Arboretum Wirty jest obiektem naukowo-dydaktycznym, a w 2005 roku na wniosek Nadleśnictwa Kaliska, Minister Środowiska nadał Arboretum Wirty status Ogrodu Botanicznego. Za sprawą opiekujących się tym miejscem leśników Nadleśnictwa Kaliska, RDLP Gdańsk, z pomocą i pod nadzorem Prof. Władysława Bugały i Prof. Urszuli Nawrockiej-Grześkowiak powiększono kolekcję ze 140, w końcu lat 80-tych XX wieku, do około 800 gatunków i odmian roślin. Od wielu lat prowadzone są badania na powierzchniach leśnych, a dotyczą one dynamiki wzrostu, zmienności i zdrowotności oraz przydatności obcych gatunków drzew dla gospodarki leśnej.

W Wirtach zainicjowano program restytucji cisa pospolitego w Nadleśnictwie Kaliska oraz jarzębu brekinii. Obecnie zakładane są powierzchnie proweniencyjne cisa pospolitego i jodły pospolitej.

Duże znaczenie w Wirtach mają także badania prowadzone nad aklimatyzacją obcych gatunków drzew i krzewów oraz oceną ich przydatności dla terenów zieleni w warunkach miejscowego klimatu.

W tym celu wprowadzane są nowe odmiany, które są cennym materiałem przydatnym w nauce systematyki dendrologicznej.

W Wirtach zorganizowano Stację Kontroli Nasion, a jej zaplecze stanowią: wyłuszczarnia nasion i dwie chłodnie, w których przechowuje się nasiona dla wszystkich nadleśnictw RDLP Gdańsk.

Społeczne potrzeby miejsc odpoczynku na Pomorzu Gdańskim spowodowały konieczność wyremontowania ścieżek i wybudowania infrastruktury turystycznej (parking, portiernia, bar, budynek edukacyjny).

Ogród Botaniczny - Arboretum Wirty jest centrum badań i doświadczalnictwa Lasów Państwowych na Pomorzy Gdańskim, oraz miejscem przybliżania tematyki leśnej i przyrodniczej społeczeństwu. Jest również miejscem relaksu dla ludzi spragnionych kontaktu z przyrodą.

2000mm

© K. Frydel i L. Zdrojewski

158mm

45mm

35mm

• Format: 200x120cm • Kolorystyka: CMYK

21

Stemple, buttony i inne

x

25,5x

x

2,2x

25,5x

1,3x

• Zak graficzny w tej formie powstał dla zwrócenia uwagi na rok powstania oraz na fakt, iż jest to najstarszy ogród dendrologiczny w Polsce.

• Jest to jednolita forma zawierająca wszystkie podstawowe informacje o Arboretum Wirty.

• Stempel Arboretum Wirty został zaprojektowany na podstawie podstawowego logotypu na siatce modułowej o modułach w kształcie kwadratu.

• Długość boku pojedynczego modułu oznaczono literą X, gdzie X=5mm • Logotyp zajmuje obszar 25,5 modułów poziomych na 25,5 pionowych.

• Typografia dodatkowa jest wpisana w okrąg odsunięty względem zewnętrznych krawędzi logotypu w podstawowej formie w dolnej części o 1,3 modułu, oraz od wierzchołka drzewa o 2,2 modułu.

22

Strona internetowa

• Adres witryny: wirty.pl • Strona internetowa została zaprojektowana przez Lecha J. Zdrojewskiego oraz Krzysztofa Frydla.

• Zachowanie spojności graficznej ma tutaj zastosowanie na przestrzeni całego przeglądu witryny począwszy od strony tytułowej, przez stronę główną oraz podstrony, kończąc na detalach zawartych w informacjach o konkretnych roślinach czy w szczegółowych mapach.

• Niepowtarzalnym atutem projektu jest możliwość zdobywania potrzebnych informacji poprzez korzystanie ze zintegrowanego systemu informacyjnego, który polega na przekierowywaniu użytkownika z np. z wybranej rośliny dostępnej w zakładce wykazu roślin do galerii fotografii, mapy gdzie okaz znajduje się oraz do e-book’a poświęconego danej kolekcji roślin, gdzie otwiera się strona z wybranym gatunkiem rośliny.

• Specjalnie zaprojektowana i zakodowana mapa pozwala na dokładne sprawdzenie położenia danego gatunku.

Po wybraniu punktu na mapie, pojawia się okno z aktualnymi danymi określającymi wskazaną roślinę.

23

Strona internetowa

24

Strona internetowa

25

Tablice informacyjne

874,5 mm 493,5 mm 1000 mm

165,5 mm

236,5 mm

555 mm

1500 mm

A R B O R E T U M

W I R T Y

198,7 mm

820 mm

• Format: 100x150cm • Kolorystyka: CMYK • Sugerowane podłoże: płyta warstwowa typu dubond

26

• 1.Minion pro /regular/222 pkt • 2.Minion pro /regular/444 pkt

Tablice informacyjne

285 mm 795 mm 55 mm

77,25 mm

593,5 mm

© Fundacja OKO-LICE KULTURY

1500 mm

Tutaj spoczywa VICTOR OSWIN PUTRICH (ur. 26.06.1866 zm. 02.01.1876)

218,5 mm

- syn Nadleśniczego Nadleśnictwa Wirty, jednego z założycieli Ogrodu Dendrologicznego w Wirtach.

208 mm

Miejscowe opowieści mówią, że od najmłodszych lat wbrew własnej woli syna, ojciec próbował zrealizować swoje marzenie i wyszkolić go na myśliwego i leśnika.

Wskutek braku zainteresowania i osiągnięcia oczekiwanych, przez ojca, rezultatów poddawany był pruskiej dyscyplinie.

Stosowane przez ojca kary polegające na zamykaniu w piwnicy i głodzeniu doprowadziły do zachorowania Victora na gruźlicę i po niedługim czasie jego śmierci.

Ojciec dręczony wyrzutami sumienia pochował syna

263,5 mm

niedaleko siedziby nadleśnictwa w starym lesie, w trumnie z kryształowym wiekiem.

Przy grobie posadził dwie jodły,

150 mm

które rosną do dzisiaj, a samą mogiłę obsadził barwinkiem porastającym obecnie cały, otaczający grób teren.

185,5 mm

• Format: 79,5x150cm • Kolorystyka: CMYK • Sugerowane podłoże: płyta warstwowa typu dubond

27

323 mm

• • • •

1.Myriad pro /regular/80 pkt 2.Myriad pro /bold/80 pkt 3.Myriad pro /regular/80 pkt 4.Myriad pro /regular/37 pkt

Tablice informacyjne

287 mm 850 mm

GRZYBIENIE BIAŁE Nymphaea alba

Bylina wodna, chroniona potocznie nazywana „lilią wodną”, występuje w

210 mm

stawach i jeziorach. Kłącze bardzo grube, płożące się w mule dennym, liście duże, tarczowate, pływające, kwiaty duże, bardzo okazałe, białe. Gatunek

107 mm

leczniczy i trujący, zawierający alkaloidy działające uspokajająco. Kolorowe odmiany uprawia się jako rośliny ozdobne w basenach i stawach. Nazywane nieprawidłowo nenufarami.

20,5 mm

20,5 mm

158,5 mm

• Format: 79,5x150cm • Kolorystyka: CMYK • Sugerowane podłoże: płyta warstwowa typu dubond • Tablice do stojaka - „co teraz kwitnie, co warto zobaczyć” drukowane na płytach kompozytowych, wsuwane do stojaka przy głównym wejściu i koło stawu.

28

• 1.Times New Roman /regular/72 pkt • 2.Times New Roman /italic/60 pkt • 3.Minion pro /regular/33 pkt

Tablice informacyjne

KASZTAN JADALNY

PIĘCIORNIK KRZEWIASTY

Drzewo do 30 m wysokości, o szerokiej, gęstej koronie osadzonej zwykle na niskim, często rozgałęzionym pniu. Liście opadające na zimę, podłużne, ciemnozielone, ostro piłkowane. Kwiaty męskie w długich, kotkowatych kłosach do 35 cm długości. Owocem jest duży, prawie kulisty orzech, pokryty cienką, błyszczącą, brązową łupiną. Owoce umieszczone są w zielonej okrywie gęsto pokrytej ostrymi kolcami (jeżowate). Występuje w krajach Basenu Śródziemnomorskiego, szeroko uprawiany od czasów starożytnych ze względu na smaczne owoce spożywane głównie w formie pieczonej. Jako drzewo ozdobne, kasztan jadalny sadzony jest w parkach i przy drogach. W naszych warunkach jest wrażliwy na niskie temperatury.

Bardzo gęsty, zaokrąglony, niski krzew, zwykle do 1 m wysokości i średnicy. Bardzo zmienny, występuje na całej półkuli północnej, bardzo tolerancyjny, lubi gleby lekkie, miejsca nasłonecznione, odporny na mrozy i suszę. Cenny krzew ze względu na małe rozmiary, kwitnie długo V-VI, potem mniej obficie do X. Kwiaty zwykle żółte lub białe, niewielkie lecz liczne, około 80 odmian. Po przekwitnięciu wskazane jest przystrzyżenie dla usunięcia pozostałości po kwiatach.

Castanea sativa Mill.

Potentilla fruticosa L.

KASZTAN JADALNY

MILIN AMERYKAŃSKI

Drzewo do 30 m wysokości, o szerokiej, gęstej koronie osadzonej zwykle na niskim, często rozgałęzionym pniu. Liście opadające na zimę, podłużne, ciemnozielone, ostro piłkowane. Kwiaty męskie w długich, kotkowatych kłosach do 35 cm długości. Owocem jest duży, prawie kulisty orzech, pokryty cienką, błyszczącą, brązową łupiną. Owoce umieszczone są w zielonej okrywie gęsto pokrytej ostrymi kolcami (jeżowate). Występuje w krajach Basenu Śródziemnomorskiego, szeroko uprawiany od czasów starożytnych ze względu na smaczne owoce spożywane głównie w formie pieczonej. Jako drzewo ozdobne, kasztan jadalny sadzony jest w parkach i przy drogach. W naszych warunkach jest wrażliwy na niskie temperatury.

Krzew pnący do 10 m wysokości, o grubych, słabo wijących się pędach, jednak przytwierdzających się do ścian i skał za pomocą licznych korzonków przybyszowych. Kwiaty zrosłopłatkowe, trąbkowate, długie 6-9 cm, pomarańczowe, wewnątrz szkarłatne na końcach pędów. Kwitnie długo od VII do IX. Pochodzi z USA, gdzie występuje w południowo-wschodnich stanach. Bardzo oryginalny i efektowny krzew pnący, niestety wrażliwy na mrozy. Wymaga gleb żyznych, miejsca ciepłe, nasłonecznione i zaciszne. Na zimę nasadę krzewu należy okrywać. Nadaje się do pokrywania altan, pergoli i ścian budynków.

Castanea sativa Mill.

Campsis radicans Scop.

GRZYBIENIE BIAŁE

TULIPANOWIEC AMERYKAŃSKI

Nymphaea alba

Liriodendron tulipifera L.

Bylina wodna, chroniona potocznie nazywana „lilią wodną”, występuje

Wysokie drzewo z rodziny magnoliowatych, pochodzi z południowo-wschodnich stanów USA, gdzie rośnie w dolinach rzek. Oryginalne liście, zwykle 4-klapowe z szeroko klinowatym wcięciem na wierzchołku. Kwiaty również oryginalne, jakkolwiek mało widoczne wysoko wśród liści, mają kształt podobny do tulipanów, żółtawozielone z pomarańczowymi plamkami, kwitnie w VI-VII. Nasiona, wąskie skrzydlaki zebrane w szyszkowate owocostany, rozpadające się po dojrzeniu. Tulipanowiec był jednym z pierwszych drzew północnoamerykańskich przywiezionych do Europy(1633r.), sadzony w dużych parkach na eksponowanych miejscach – jesienią liście przebarwiają się złociście.

w stawach i jeziorach. Kłącze bardzo grube, płożące się w mule dennym, liście duże, tarczowate, pływające, kwiaty duże, bardzo okazałe, białe.

Gatunek leczniczy i trujący, zawierający alkaloidy działające uspokajająco.

Kolorowe odmiany uprawia się jako rośliny ozdobne w basenach i stawach.

Nazywane nieprawidłowo nenufarami.

BLUSZCZ POSPOLITY

KRZEWUSZKA CUDOWNA

Pnącze wspinające się po pniach drzew, murach, skałach, do wysokości 20-25 m lub tylko płożący się po ziemi (forma wegetatywna). Grubość pnia starych, silnie rozrośniętych okazów dochodzi do 15 cm średnicy. Liście na pędach płonnych 3-5 klapowe, na pędach kwiatonośnych całobrzegie, jajowate, na wierzchołku zaostrzone.

Kwiaty zielonkawożółte, nieprzyjemnie pachnące, kwitnie we wrześniu-październiku. Owoce dojrzewają w następnym roku. Występuje w Europie, Kaukaz, Azja Mniejsza. W Polsce rośnie w lasach liściastych na niżu i w niższych położeniach górskich. Bardzo często spotyka się rośliny dziczejące, które przenikają z parków i cmentarzy do zbiorowisk leśnych. Chronione kwitnące okazy na naturalnych stanowiskach.

Uprawiana od niepamiętnych czasów w parkach i ogrodach. Przede wszystkim jest cenną rośliną okrywową w miejscach cienistych, doskonale zimuje pod warstwą śniegu.

Znanych jest około 12 gatunków krzewuszek ze wschodniej Azji, a w uprawie liczne odmiany i mieszańce.

Cenione ze względu na okazałe, barwne kwiaty i obfite kwitnienie. W czasie surowych zim przemarzają do granicy śniegu, ale po przycięciu dobrze regenerują. Kwiaty w maju-czerwcu, ciemnoróżowe, lejkowate, wewnątrz jaśniejsze. Wiele odmian (ok.170) z Francji i Belgii : - purpurowa (niska odmiana o ciemnobrązowych liściach i ciemnych kwiatach) - pstrolistna (liście jasnożółto obrzeżone i z żółtymi plamami) - koreańska (duże liście, kwiaty różowe z długą rurką korony, gęsto skupione)

Hedera helix L.

Weigela florida A.DC.

PERUKOWIEC PODOLSKI

KOLKWICJA CHIŃSKA

Cotinus coggygria Scop.

Kolkwitzia amabilis Graebn.

Krzew szeroko rozgałęziony, wysokości 3-4 m, pędy zawierają sok o ostrym zapachu.

Liście w jesieni przybierają piękną, czerwonopomarańczową lub żółtą barwę.

Kwiaty drobne, po przekwitnieniu wraz z szypułkami pokrywają się piórkowatymi włoskami, przez co cały owocostan staje się puszysty i bardzo efektowny. Występuje od południowo-wschodniej Europy do Chin i Himalajów. Krzew uprawiany w Europie już od XVII wieku, często spotykany w starych parkach. Bardzo wytrzymały na niskie temperatury i na suszę. Szczególnie dekoracyjny w okresie po kwitnieniu (od lipca do września). Najpiękniejsze są okazy o czerwonym zabarwieniu owocostanów i odmiany o ciemnoczerwonych liściach.

Jedyny gatunek z tego rodzaju, krzew do 2 m wysokości pochodzący z Chin. Gałęzie szeroko przewisające, liście szorstko owłosione, kwiaty dzwonkowate, różowe, wewnątrz żółte w kwiatostanach na bocznych pędach. Kwitnie bardzo obficie w maju i na początku czerwca. Krzew niedawno wprowadzony do uprawy, lecz coraz częściej spotykany w parkach i zieleńcach. Niezupełnie wytrzymały na mrozy, rośnie na żyznych glebach, miejscach nasłonecznionych. Bardzo dekoracyjny w okresie kwitnienia i jesienią. Sadzić należy pojedyńczo i w luźnych grupach.

KLON JAPOŃSKI Acer japonicum

ŚNIEŻYCA WIOSENNA Leucojum vernum L.

Thunb..

Roślina cebulowa objęta całkowitą ochroną. Kwitnie zależnie od pogody bardzo wcześnie od lutego do kwietnia.

Kwiaty dzwonkowate, zwisające, białe z żółto - zielonymi końcówkami działek okwiatu, intensywnie pachną.

Rozmnaża się zarówno generatywnie, poprzez rozsiew nasion jak i wegetatywnie wytwarzając cebulki potomne.

Ma dużą cebulkę, występuje gromadnie w cienistych, wilgotnych lasach liściastych, w zaroślach i na łąkach górskich.

Uprawiana jako ozdobna roślina ogrodowa. Zasięg naturalnego występowania to wilgotne lasy i zarośla górskie południowej i południowo-zachodniej polski, na zachodzie po województwo wielkopolskie. W Polsce przebiega północna granica zasięgu naturalnego występowania tego gatunku. W innych rejonach jest zdziczałymi egzemplarzami roślin hodowanych w ogrodach. Nazwa łacińska pochodzi od greckich słów „to leucyn ich - biały fiołek”.

Małe drzewo o wysokości 3-6 m. Liście drobne z 7-11 klapami, w jesieni intensywnie karminowoczerwone. Pochodzi z północnej Japonii i jest wytrzymały na mrozy. Rzadko spotykany u nas poza ogrodami botanicznymi i arboretami. Należy sadzić pojedyńczo lub w niewielkich grupach., tak aby widoczny był z daleka, gdyż odznacza się efektownym przebarwieniem liści w jesieni na czerwono.

AMBROWIEC AMERYKAŃSKI

PRZYLASZCZKA POSPOLITA

Liquidambar styraciflua L

Hepatica nobilis Mill.

Kwitnie w marcu - kwietniu, gromadnie w cienistych lasach liściastych i górskich, na glebach zawierających wapń. Liście wyrastają po okresie kwitnienia i są częściowo zimotrwałe. Kwiaty błękitne, czasem od fioletowych, poprzez różowe do białych, z 6 - 10 płatkami korony. Kwitnie krótko, tylko osiem dni. Zapylana przez owady, a owoce roznoszą mrówki wabione przez wyrostek z substancjami tłuszczowymi zwany elajosomem. Ten sposób rozsiewu nasion nazywa się myrmekochorią. Liście trwałe 3-klapowe - „trojanek”. Roślina uprawiana w ogrodach, często na cmentarzach i w parkach. Łacińska nazwa rodzajowa tej rośliny pochodzi od greckiego słowa „hepar - wątroba” i prawdopodobnie nawiązuje do kształtu liści przypominającego płaty wątroby.

Drzewo dorastające w Ameryce Pn. do 45 m wysokości. Pędy z naroślami korkowymi, liście podobne do klonów, pięknie zabarwione jesienią na szkarłatny kolor. W miejscach nasłonecznionych przebarwia się najlepiej, wymaga gleb żyznych. W surowe zimy marznie, po ścięciu rośnie krzaczasto. Bardzo cenne drzewo do jesiennych zestawień kolorystycznych. Brak w handlu, nie ma krajowych nasion.

TULIPANOWIEC AMERYKAŃSKI

ZAWILEC GAJOWY

Liriodendron tulipifera L.

Anemone nemorosa L.

Wysokie drzewo z rodziny magnoliowatych, pochodzi z południowowschodnich stanów USA, gdzie rośnie w dolinach rzek. Oryginalne liście, zwykle 4-klapowe z szeroko klinowatym wcięciem na wierzchołku. Kwiaty również oryginalne, jakkolwiek mało widoczne wysoko wśród liści, mają kształt podobny do tulipanów, żółtawozielone z pomarańczowymi plamkami, kwitnie w VI-VII. Nasiona, wąskie skrzydlaki zebrane w szyszkowate owocostany, rozpadające się po dojrzeniu. Tulipanowiec był jednym z pierwszych drzew północnoamerykańskich przywiezionych do Europy (1633r.), sadzony w dużych parkach na eksponowanych miejscach – jesienią liście przebarwiają się złociście.

Kwitnie w marcu - kwietniu, łanowo w cienistych lasach liściastych, zwłaszcza grabowo-dębowych i bukowych, zaroślach i żywopłotach. Wytwarza duże ilości pyłku i jest ważnym źródłem pokarmu dla wielu owadów.

Nasiona są roznoszone przez mrówki. Zawilec zwany jest geofitem wiosennym z uwagi na wczesny termin kwitnienia, a w leśnictwie daje tzw. aspekt wiosenny w lasach liściastych, gdyż kwitnie przed rozwojem liści drzew. Roślina trwała z długim kłączem, poziomo czołgającym się, składającym się z 5-8 roczników.

Kwiaty z 6 białymi płatkami, często zewnątrz czerwonawo nabiegłymi. Wiele gatunków zawilca uprawia się jako rośliny ozdobne „anemony”.

MIŁORZĄB DWUKLAPOWY

MIODUNKA ĆMA

Ginkgo biloba L.

Pulmonaria officinalis Dum.

Jest to gatunek reliktowy, który występował na kuli ziemskiej przed wieloma milionami lat i stanowi żyjące ogniwo łączące paprotniki z innymi roślinami nagozalążkowymi. Ekstrakty z liści znajdują zastosowanie w medycynie. Od niepamiętnych czasów sadzony przy świątyniach, w parkach Chin, Korei i Japonii. Jest drzewem bardzo dekoracyjnym, pięknie przebarwia się jesienią na kolor cytrynowożółty.

Kwitnie od marca do maja, rośnie w całym kraju w wilgotnych fragmentach lasaów mieszanych i liściastych, szczególnie w buczynach. Jest rośliną wieloletnią, której pędy i liście są szorstko owłosione. Kwiaty miododajne ułożone w szczytowy kwiatostan. Korona okwiatu jest lejkowata, płatki rozchylone zmieniają barwę z różowoczerwonych na niebieskofioletowe. Zmiana barwy kwiatów jest związana z odczynem soku komórkowego, który przechodzi od kwaśnego u młodych roślin, kwiat jest wtedy różowy do zasadowego u starszych i kwiat staje się niebieskofioletowy.

TRĘDOWNIK BULWIASTY

WAWRZYNEK WILCZEŁYKO

Scrophularia nodosa L.

Daphne mezereum L.

Jest krzewem do 1 m wysokości występującym w całej Polsce, ale niezbyt licznie, w lasach mieszanych i liściastych. Występuję w dużym rozproszeniu i jest często niepozornym krzewem trudnym do znalezienia. Kwitnie w marcu, na długo przed rozwojem liści. Ma różowe, czasem białe kwiaty skupione po trzy. Kwiaty intensywnie pachną hiacyntem. Nektar z kwiatów jest wczesnowiosennym pokarmem dla trzmieli, pszczół, cytrynka, rusałki paika i rusałki pokrzywnika. Liście lancetowate, całobrzegie do 9 cm długości.

Owoce są czerwonymi pestkowcami, u biało kwitnących roślin owoce są żółte, a nasiona roznoszą ptaki.

Owoce są zjadane przez 10 gatunków ptaków, w tym piegżę, grubodzioba, jarząbka i dzwońca. Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową.

Dość pospolita bylina do 1 m wysokości, o nieprzyjemnym zapachu. Kłącze bulwiaste (stąd nazwa), kwiatostan w formie szczytowej wiechy. Kwiaty zielonobrązowe, w formie rozszerzonego dzwonka. Kwitnie od czerwca do lipca. Dawniej używany jako środek leczniczy przeciw skrofulozie.

GWIAZDNICA WIELKOKWIATOWA

DĄBRÓWKA ROZŁOGOWA

Stellaria holostea L.

Ajuga reptans L.

Jest byliną z rodziny goździkowatych. Występuje pospolicie w lasach liściastych, w całej Polsce. Kwitnie w maju - czerwcu, białe kwiaty z 5 płatkami rozciętymi do połowy ułożonymi w kształcie gwiazdy.

Występuje na terenie całego kraju w lasach liściastych. Bylina rozetkowa z czworokątną łodygą

Kwiaty są ułożone w kwiatostany zwane dwuramienną wierzchotką. Liście siedzące, wąskolancetowate

z rozłogami. Kwiaty miododajne, niebieskie, zebrane w wielokwiatowe nibyokółki.

położone parami i na krzyż wyrastają z czworograniastej łodygi. Owoc jest kulistą torebką otwierającą

Kwitnie w okresie kwiecień - czerwiec. Ziele lecznicze o działaniu ściągającym. Uprawiana jako

się sześcioma klapkami.

ozdobna roślina kobiercowa.

FIOŁEK LEŚNY

POZIOMKA POSPOLITA

Występuje na terenie całego kraju, można go spotkać zarówno w lasach liściastych jak i borach mieszanych, czasem w zaroślach, a nawet na łąkach. Kwitnie w okresie kwiecień - maj, często powtórnie latem. Kwiaty bezwonne, 5 - płatkowe, jasno-niebiesko-fioletowe. Zapylane są przez owady, jednak występuje tez zjawisko samozapylenia. Nektar spływa do ostrogi. Nasiona posiadają wyrostki wypełnione elejasomami (tłuszczem i białkiem), co przywabia mrówki, które je roznoszą.

Ze skrzyżowania 3 gatunków fiołków otrzymano ozdobny bratek ogrodowy.

Powszechna w całym kraju, rośnie prawie wszędzie na miejscach prześwietlonych. Trwała roślina, kłącze z nadziemnymi rozłogami, na ich węzłach tworzą się nowe rośliny. Cała jest owłosiona z 3 - listkowymi liśćmi. Kwiaty białe, kwitnie w maju - czerwcu, często powtórnie jesienią.

Owoc - czerwona nibyjagoda z licznymi nasionami na powierzchni. Ceniony aromatyczny owoc deserowy, w przechowaniu jednak szybko gorzknieje.

Suszone liście poziomki bywają używane jako namiastka herbaty. Podobna do niej poziomka wysoka, uprawiana jest w ogrodach.

Z amerykańskich gatunków poziomki wyhodowano truskawki.

Viola sylvestris Lam.

Fragaria vesca L.

BARWINEK POSPOLITY

SZCZAWIK ZAJĘCZY

Jest płożącą, trwałą rośliną pokrywającą ziemię ulistnionymi gałązkami długości do 1 m. Niebieskie kwiaty wyrastają na wzniesionych łodygach kwiatonośnych. Kwitnie od marca do maja, często powtórnie latem.

Występuje gromadnie w cienistych lasach i zaroślach, chętnie obok ruin i siedzib ludzkich, na glebach żyznych, zawierających wapń. Barwinek zawiera sok mleczny. Często sadzony w ogrodach - liście wieczniezielone, roślina okrywowa pod ochroną. Owoce tworzą dwa mieszki. Nasiona są roznoszone przez mrówki, jednak głównym sposobem rozprzestrzeniania się barwinka są łatwo zakorzeniające się płożące pędy. Łacińska nazwa rodzajowa była używana już przez Pliniusza Starszego i pochodzi albo od słowa „vincio = wiążę, oplatam”, co może nawiązywać do płożących pędów. Może też pochodzić od słowa „vinco = zwyciężam np. chorobę”, i odnosi się do właściwości leczniczych tej rośliny. Polska nazwa „barwinek” to odniesienie do otrzymywanego dawniej z wywaru z tej rośliny barwnika.

„Zajęcza kapusta” - niska roślina wieloletnia, cieniolubna w wilgotnych lasach, często na starych pniakach. Kwitnie w maju; kwiaty białe, czerwono żyłkowate, pięciopłatkowe z żółtą plamką u nasady.

Liście 3-listkowe o przyjemnym kwaskowatym smaku, delikatne, w nocy i podczas deszczu jak i przy jaskrawym świetle złożone do dołu. Zjedzona w dużej ilości szkodliwa dla zdrowia.

Vinca minor L.

Oxalis acetosella L.

KNIEĆ BŁOTNA

SZMACIAK GAŁĘZIASTY

Jest rośliną bagienną, trwałą na silnym kłączu. Pospolicie występuje na bagnistych łąkach i mokrych

Grzyb przypominający gąbkę do kąpieli lub z daleka kwokę wysiadującą jaja, osiąga szerokość 40 cm

Caltha palustris L.

Sparassis crispa Fr.

miejscach w lasach, zaroślach, na moczarach i w rowach. Kwitnie w kwietniu - maju. Kwiaty są

i masę 2 -5 kg, a nawet 10 kg. Rośnie od lata do jesieni u podstawy pni starych sosen lub pniaków,

intensywnie żółte na długich szypułkach. Owoce są mieszkami z dzióbkiem na szczycie zawierającymi

stale w tych samych miejscach. Młode owocniki są smaczne i wydajne, stare - gorzkie i niestrawne.

liczne nasiona. Nasiona kaczeńca, bo tak popularnie nazywana jest knieć błotna, są przenoszone

Jako pasożyt wnikający w rany powoduje zgniliznę korzeni sosen. Gatunek chroniony.

przez wodę.

GROSZEK WIOSENNY

KOKORYCZKA WIELOKWIATOWA

To bylina zwracająca uwagę zmianą barw kwiatostanów - najpierw czerwone, potem niebieskie,

Okazała roślina, z zimującym do 20 lat kłączem, rozpowszechniona w cienistych lasach liściastych.

co wiąże się ze zmiana odczynu soków komórkowych od kwaśnego u młodych osobników do

Kwitnie w maju - czerwcu, kwiaty zielonobiałe dzwoneczki, zwisające po 2 - 5 na wygiętej łodydze,

Lathyrus vernus L.

Polygonatum multiflorum L.

zasadowego u roślin starszych i w związku z tym zmianą koloru barwnika, który zawierają kwiaty.

bezwonne. Owoce - czarne jagody z niebieskim nalotem. W bajkach korzeń kokoryczki ma cudowną

Kwitnie w kwietniu i maju będąc jedną z roślin „aspektu wiosennego”. Występuje dość często

moc, gdyż za jego pomocą wykrywane są skarby.

w widnych, wilgotnych lasach liściastych na glebach żyznych, zawierających wapń.

Kwitnie w kwietniu - maju.

29

Tablice informacyjne

fi 74 mm

Powierzchnia doświadczalna NR

1

Modrzew japoński Larix kaempferi

300 mm

Sarg.

rok założenia - 1898; powierzchnia - 0,07 ha; ilość drzew - 27 sztuk; przeciętna wysokość - 34 m; przeciętna pierśnica - 41 cm; przeciętna masa - 2,21 m3 dane według pomiarów w roku 2007

400 mm

• Format: 40x30cm • Kolorystyka: CMYK • Sugerowane podłoże: płyta warstwowa typu dubond

• • • • • •

30

1.Times New Roman /regular/42 pkt 2.Times New Roman /bold/85 pkt 3.Times New Roman /italic/54 pkt 4.Times New Roman /regular/36 pkt 5.Times New Roman /bold/33 pkt 6.Times New Roman/regular/19 pkt

Tablice informacyjne

Powierzchnia doświadczalna NR

1

Modrzew japoński Larix kaempferi

Sarg.

Powierzchnia doświadczalna NR

2

dąb czerwony Quercus rubra

l.

Powierzchnia doświadczalna NR

3

dąb szypułkowy Quercus robur

l.

Powierzchnia doświadczalna NR

5

Żywotnik olbrzyMi Thuja plicata

d. don

Powierzchnia doświadczalna NR

6

jodła szlachetna Abies procera

Rehd.

rok założenia - 1898; powierzchnia - 0,07 ha; ilość drzew - 27 sztuk; przeciętna wysokość - 34 m; przeciętna pierśnica - 41 cm; przeciętna masa - 2,21 m3

rok założenia - 1887; powierzchnia - 0,08 ha; ilość drzew - 40 sztuk; przeciętna wysokość - 32 m; przeciętna pierśnica - 43 cm; przeciętna masa - 2,56 m3

rok założenia - 1897; powierzchnia - 0,32 ha; ilość drzew - 88 sztuk; przeciętna wysokość - 25 m; przeciętna pierśnica - 37 cm; przeciętna masa - 1,53 m3

rok założenia - 1897; powierzchnia - 0,07 ha; ilość drzew - 24 sztuk; przeciętna wysokość - 31 m; przeciętna pierśnica - 59 cm; przeciętna masa - 4,18 m3

rok założenia - 1897; powierzchnia - 0,06 ha; ilość drzew - 10 sztuk; przeciętna wysokość - 32 m; przeciętna pierśnica - 74 cm; przeciętna masa - 7,60 m3

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

Powierzchnia doświadczalna

Powierzchnia doświadczalna

Powierzchnia doświadczalna

Powierzchnia doświadczalna

Powierzchnia doświadczalna

NR

8

dąb czerwony Quercus rubra

l.

NR

10

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

NR

11

choina róŻnolistna Tsuga diversifolia Mast.

NR

12

Żywotnik olbrzyMi Thuja plicata

d. don

NR

13

cyprysik lawsona Chamaecyparis lawsoniana

Parl.

rok założenia - 1896; powierzchnia - 0,09 ha; ilość drzew - 36 sztuk; przeciętna wysokość - 30 m; przeciętna pierśnica - 46 cm; przeciętna masa - 2,78 m3

rok założenia - 1897; powierzchnia - 0,86 ha; ilość drzew - 135 sztuk; przeciętna wysokość - 36 m; przeciętna pierśnica - 64 cm; przeciętna masa - 5,53 m3

rok założenia - 1896; powierzchnia - 0,05 ha; ilość drzew - 8 sztuk; przeciętna wysokość - 27 m; przeciętna pierśnica - 36 cm; przeciętna masa - 1,47 m3

rok założenia - 1896; powierzchnia - 0,05 ha; ilość drzew - 42 sztuk; przeciętna wysokość - 27 m; przeciętna pierśnica - 47 cm; przeciętna masa - 2,40 m3

rok założenia - 1896; powierzchnia - 0,05 ha; ilość drzew - 42 sztuk; przeciętna wysokość - 27 m; przeciętna pierśnica - 47 cm; przeciętna masa - 2,40 m3

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

Powierzchnia doświadczalna

Powierzchnia doświadczalna

Powierzchnia doświadczalna

Powierzchnia doświadczalna

Powierzchnia doświadczalna

NR

14

cyprysik groszkowy Chamaecyparis pisifera

Endl.

NR

16

cyprysik groszkowy Chamaecyparis pisifera

Endl.

NR

20

Świerk pospolity Picea abies

Karst.

NR

21

Żywotnik olbrzyMi Thuja plicata

d. don

NR

24

dąb bezszypułkowy Quercus petraea

liebl.

rok założenia - 1896; powierzchnia - 0,04 ha; ilość drzew - 32 sztuk; przeciętna wysokość - 21 m; przeciętna pierśnica - 29 cm; przeciętna masa - 0,79 m3

rok założenia - 1894; powierzchnia - 0,06 ha; ilość drzew - 23 sztuk; przeciętna wysokość - 21 m; przeciętna pierśnica - 23 cm; przeciętna masa - 0,52 m3

rok założenia - 1890; powierzchnia - 0,06 ha; ilość drzew - 8 sztuk; przeciętna wysokość - 27 m; przeciętna pierśnica - 33 cm; przeciętna masa - 1,24 m3

rok założenia - 1890; powierzchnia - 0,05 ha; ilość drzew - 7 sztuk; przeciętna wysokość - 25 m; przeciętna pierśnica - 58 cm; przeciętna masa - 3,34 m3

rok założenia - 1887; powierzchnia - 0,34 ha; ilość drzew - 58 sztuk; przeciętna wysokość - 28 m; przeciętna pierśnica - 45 cm; przeciętna masa - 2,34 m3

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

Powierzchnia doświadczalna NR

iX

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

Powierzchnia doświadczalna NR

Viii

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

Powierzchnia doświadczalna NR

Viii

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

Powierzchnia doświadczalna NR

l-15

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

Powierzchnia doświadczalna NR

Xi

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

rok założenia - 1885; powierzchnia - 0,82 ha; ilość drzew - 135 sztuk; przeciętna wysokość - 36 m; przeciętna pierśnica - 64 cm; przeciętna masa - 5,53 m3

rok założenia - 1888; powierzchnia - 0,058 ha; ilość drzew - 18 sztuk; przeciętna wysokość - 33,4 m; przeciętna pierśnica - 63 cm; przeciętna masa - 5,11 m3

rok założenia - 1888; powierzchnia - 0,058 ha; ilość drzew - 18 sztuk; przeciętna wysokość - 33,4 m; przeciętna pierśnica - 63 cm; przeciętna masa - 5,11 m3

rok założenia - 1898; powierzchnia - 0,048 ha; ilość drzew - 17 sztuk; przeciętna wysokość - 36 m; przeciętna pierśnica - 57 cm; przeciętna masa - 3,96 m3

rok założenia - 1887; powierzchnia - 0,93 ha; ilość drzew - 105 sztuk; przeciętna wysokość - 35 m; przeciętna pierśnica - 60 cm; przeciętna masa - 4,70 m3

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2009

dane według pomiarów w roku 2009

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

Powierzchnia doświadczalna NR

Xi

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

Powierzchnia doświadczalna NR

Xii

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

Powierzchnia doświadczalna NR

Xii

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

Powierzchnia doświadczalna NR

t-1

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

Powierzchnia doświadczalna NR

X

daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

Franco.

rok założenia - 1887; powierzchnia - 0,93 ha; ilość drzew - 105 sztuk; przeciętna wysokość - 35 m; przeciętna pierśnica - 60 cm; przeciętna masa - 4,70 m3

rok założenia - 1885; powierzchnia - 0,24 ha; ilość drzew - 22 sztuk; przeciętna wysokość - 38 m; przeciętna pierśnica - 81 cm; przeciętna masa - 8,65 m3

rok założenia - 1885; powierzchnia - 0,24 ha; ilość drzew - 22 sztuk; przeciętna wysokość - 38 m; przeciętna pierśnica - 81 cm; przeciętna masa - 8,65 m3

rok założenia - 1891; powierzchnia - 0,098 ha; ilość drzew - 22 sztuk; przeciętna wysokość - 38 m; przeciętna pierśnica - 52 cm; przeciętna masa - 4,02 m3

rok założenia - 1886; powierzchnia - 0,745 ha; ilość drzew - 70 sztuk; przeciętna wysokość - 34 m; przeciętna pierśnica - 61 cm; przeciętna masa - 4,83 m3

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2009

dane według pomiarów w roku 2009

dane według pomiarów w roku 2007

dane według pomiarów w roku 2007

31

Wizytówki

Awers:

Rewers:

fi 37 mm

fi 37,5 mm

17,5 mm

3,2 mm

4,3 mm

mgr inż. Włodzimierz Wałaszewski PRZEWODNIK PO ARBORETUM

www.wirty.pl kom. 600 065 351

www.wirty.pl kom. 600 065 351

4,6 mm 8,2 mm

5,5 mm

• Format: 5x9cm • Kolorystyka: CMYK • PKolor papieru: ECRU

• • • • • •

32

1.Myriad pro /Condensed/ 10 pkt 2.Myriad pro /Condensed/ 8 pkt 3.Myriad pro /Bold Condensed/ 10 pkt 4.Myriad pro /Condensed/ 10 pkt 5.Myriad pro /Bold Condensed/ 11 pkt 6.Myriad pro /Condensed/ 11 pkt

© Fundacja OKO-LICE-KULTURY