Wykorzystywanie rezultatów programu Uczenie się przez całe życie by Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

4 Wykorzystywanie rezultatów programu Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce

Exploitation of the Lifelong Learning Programme Results in the Development of the Educational Policy and Practice in Poland

Program „Uczenie się przez całe życie” Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Warszawa 2008

Wykorzystywanie rezultatów programu Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce

Exploitation of the Lifelong Learning Programme Results in the Development of the Educational Policy and Practice in Poland

Program „Uczenie się przez całe życie” Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Warszawa 2008

S pis treści / Contents Koncepcja i redakcja / Concept and Editing Tadeusz Wojciechowski Ewa Kolasińska Współpraca oraz wybór informacji źródłowych w programach sektorowych / Cooperation and Selection of Source Information on Sectoral Programmes: Comenius eTwinning Erasmus Leonardo da Vinci Grundtvig European Language Label

Anna Klimowicz Monika Bik-Regulska, Gracjana Więckowska Renata Smolarczyk, Dorota Rytwińska Izabela Laskowska, Małgorzata Turek Michał Chodniewicz Gracjana Więckowska

Tłumaczenie na język angielski / Translation into English Poliglota Biuro Tłumaczeń Anna Dąbrowska Projekt okładki / Cover Design

Waloryzacja – czyli upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów Programu Uczenie się przez całe życie jako wkład w proces osiągania celów Strategii Lizbońskiej / Valorisation – Dissemination and Exploitation of the Lifelong Learning Programme Results as a Contributon to the Achievement of the Lisbon Strategy’s Goals – Tadeusz Wojciechowski Doświadczenia polskiej Narodowej Agencji w dziedzinie zbierania i przetwarzania danych / Experience of the Polish National Agency in the Field of Data Collection and Processing – Wanda Burdecka Przykłady dobrej praktyki w projektach programu Uczenie się przez całe życie / Good Practices in the Lifelong Learning Programme – Ewa Kolasińska Ewaluacja prezentowanych przykładów projektów w kontekście możliwości wykorzystania osiągniętych rezultatów w polityce i praktyce edukacyjnej w Polsce / Evaluation of Presented Projects with a View to Use their Results in Educational Policy and Practice in Poland – Katarzyna Matuszczak

Monika Wojkowska

Opracowanie graficzne / Graphic Design Monika Wojkowska Skład i łamanie / Typesetting and Formating Monika Wojkowska

Wstęp / Foreword – dr Paweł Poszytek, Dyrektor Narodowej Agencji Programu Uczenie się przez całe życie

Korekta / Editor’s revision

Ewa Kolasińska Agnieszka Pawłowiec

Druk / Printing

NAJ-COMP Paweł Lech, Marcin Jędrzejowski Sp. J.

ISBN

978-83-87716-37-0

W opracowaniu wykorzystano zdjęcia nadesłane przez beneficjentów programu. / Photos sent by programme beneficiaries have been used in this publication.

Warunki transferu wiedzy do polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce – Zdolność rozpoznawania wartościowych informacji i w konsekwencji poprawa jakości procesu decyzyjnego w systemie edukacji / Conditions for Knowledge Transfer to Educational Policy and Practice in Poland – Ability to recognise valuable information and resulting improvement in the quality of decision making process in the system of education – dr Jan Fazlagić Znaczenie programu Socrates, Leonardo da Vinci i Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce / Importance of Socrates, Leonardo da Vinci and Lifelong Learning Programme for the Development of Educational Policy and Practice in Poland: • w systemie oświaty / in the System of Education – Mirosław Sielatycki • w systemie edukacji zawodowej i ustawicznej / in the System of Vocational and Continuing Education – prof. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski • w systemie szkolnictwa wyższego / in Higher Education System – Jolanta Urbanik Glosariusz terminów związanych z procesem waloryzacji / Glossary of Terms Related to the Valorisation Process

4/5

6/7

36 / 37

64 / 65

124 / 125

138 / 139

148 / 149 154 / 155 160 / 161

170

W stęp

F oreword

Szanowni Państwo, Jednym z najważniejszych zadań zleconych przez Komisję Europejską Narodowym Agencjom programu Uczenie się przez całe życie jest upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów finansowanych w ramach tego programu. Należy podkreślić, że Komisji Europejskiej zależy, aby dorobek pracy projektowej wielu instytucji został dostrzeżony, uznany i był wykorzystywany przez innych. Jasno określonym celem Komisji Europejskiej jest spowodowanie, aby nowatorskie i twórcze rozwiązania edukacyjne, jakie powstają w wyniku realizowanych projektów partnerskich, stawały się nieodłącznym elementem edukacyjnego krwioobiegu kraju. Ten właśnie proces, który jest określany przez Komisję Europejską angielskim słowem „mainstreaming”, ma za zadanie spowodować dwie rzeczy. Z jednej strony, wyżej wspomniany innowacyjny charakter partnerskich projektów edukacyjnych ma być inspiracją dla innych instytucji oraz władz edukacyjnych na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym do wykorzystania ich na szerszą skalę. Z drugiej strony, przykłady dobrej praktyki płynące ze zrealizowanych projektów mogą pomóc władzom edukacyjnym we wdrażaniu określonej polityki edukacyjnej. Wyzwania, które stają się potrzebą i priorytetem edukacyjnym w skali kraju, jak chociażby obniżanie wieku obowiązkowej edukacji językowej i tworzenie lepszych warunków do tej edukacji na wszystkich poziomach, czy też przygotowywanie uczniów i studentów do funkcjonowania na rynku pracy, zawsze wcześniej są podejmowane lokalnie. Stąd w wielu miejscach w Polsce można znaleźć ciekawe rozwiązania, które mogą wspierać wdrażanie reform. Co więcej, można pokusić się o stwierdzenie, że w takim procesie realizowana jest reforma oddolna, a taka wydaje się zawsze skuteczniejsza.

Dear Readers, Oprócz wyżej wymienionych dwóch ważnych wyzwań, jakie stoją przed polskim systemem edukacyjnym, przykłady dobrej praktyki w niniejszej broszurze dotykają również innego wyzwania, jakim jest rozwijanie u uczniów i studentów kompetencji kluczowych bez względu na to, jak te kompetencje nazywamy i je definiujemy. Możliwości programu Uczenie się przez całe życie nie kończą się na tym. Oddzielne dyskusje i publikacje można by poświęcić na opisanie tego, jak program Uczenie się przez całe życie wspomaga reformę edukacyjną w innych jej obszarach. Na przykład, wiele ciekawych inicjatyw zostało zrealizowanych w ramach edukacji przedszkolnej, czy też w obszarze kształcenia i dokształcania zawodowego nauczycieli. Oddając w Państwa ręce zeszyt waloryzacyjny, będący kontynuacją i podsumowaniem zeszytów tematycznych opracowanych i wydanych w 2008 roku przez naszą Fundację, mamy nadzieję, że zachęcimy Państwa do zgłębienia tego, co wypracowują polskie instytucje edukacyjne w programach sektorowych programu Uczenie się przez całe życie i zainspirujemy do przenoszenia ich innowacyjnych rozwiązań do systemu edukacji na szerszą skalę. Dla mnie osobiście jest to kopalnia wiedzy o wspaniałych inicjatywach realizowanych w wielu zakątkach naszego kraju, a także dowód na to, jak wielki potencjał czeka na wykorzystanie oraz jaką ogromną energię społeczną i entuzjazm mają nasze społeczności lokalne, instytucje oświatowe, indywidualni uczniowie, studenci i nauczyciele. To również próba pokazania wspierającej roli, jaką program Uczenie się przez całe życie pełni w podnoszeniu jakości edukacji w Polsce.

Zapraszam do lektury. dr Paweł Poszytek, Dyrektor Narodowej Agencji Programu Uczenie się przez całe życie

Dissemination and exploitation of results of projects funded under the Lifelong Learning Programme is one of major tasks assigned to National Agencies of the programme by the European Commission. It should be emphasised that the European Commission cares that the work on the projects done by several institutions is widely noticed, recognised, and used. A clear goal of the European Commission is to make innovative and creative educational solutions developed as part of partnership projects an inherent element of the educational system in a given country. The European Commission calls this process „mainstreaming” and its goals are as follow. On one part, the innovative character of partnership projects in education should serve as an inspiration for other institutions and educational authorities at local, regional and national level and be used on a wider scale. On the other hand, examples of good practice may help educational authorities implement a specific educational policy. Challenges that have become a need and educational priority on a national scale, such as introducing compulsory language education for younger children and creation of better conditions for such education at all levels and preparing pupils and students for the operation on the labour market, have always been first made on the local level. This is why in several places in Poland, you can find interesting solutions that support the introduction of reforms. What is more, you can risk saying that grass-roots reforms are implemented in this process, and this type of innovations always seems more efficient.

Apart from the two challenges faced by the system of education in Poland mentioned above, good practices described in this brochure also touch upon another challenge, which is the development of key competences in pupils and students, regardless of the definition and classification of these competences. Possibilities offered by the Lifelong Learning Programme do not end there. Several discussion and publications could be devoted to describing how the Lifelong Learning Programme supports other areas of educational reform. For example, several interesting initiatives have been taken in the area of pre-school education, teacher training and inservice teacher training. By preparing the valorisation brochure, which is a continuation and summary of thematic brochures published by our Foundation in 2008, we hope to encourage you to become acquainted with the results of works of Polish educational institutions under sectoral programmes of the Lifelong Learning Programme and inspire you to transpose their innovative solutions to the system of education on a wider scale. To me, these publications are a true mine of information on excellent initiatives implemented in several places in our country and a proof that a great potential is still to be untapped. They show social energy and enthusiasm of local communities, educational institutions, individual pupils, students and teachers. They also attempt to show the supporting role that the Lifelong Learning Programme plays in improving the quality of education in Poland.

Enjoy your reading! dr Paweł Poszytek, Director of National Agency of the Lifelong Learning Programme

W aloryzacja – czyli upowszechnianie

i wykorzystywanie rezultatów programu Uczenie się przez całe życie jako wkład w proces osiągania celów Strategii Lizbońskiej

V alorisation – Dissemination and Exploitation of the Lifelong Learning Programme Results as a contributon to the Achievement of the Lisbon Strategy’s Goals

Tadeusz Wojciechowski

Tadeusz Wojciechowski Pochodzący z języka francuskiego termin „waloryzacja” to pojęcie obecnie szeroko używane i akceptowane w europejskich kręgach edukacyjnych. Waloryzacja jest wzmocnieniem wartości rezultatów osiąganych w projektach czy w programach poprzez upowszechnianie oraz aktywne ich wykorzystywanie i wprowadzanie na trwałe do polityki i praktyki na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym, a także europejskim. Koncepcja waloryzacji powstała w wyniku różnych interpretacji procesu upowszechniania i wykorzystywania rezultatów programu wewnątrz Komisji Europejskiej – Dyrektoriatu Edukacja i Kultura (DGEAC). Podstawowym problemem było ustalenie jednolitej definicji – wykładni służącej dalszym studiom w tej dziedzinie. Podstawowe pojęcia, takie jak „promocja i podnoszenie świadomości”, „upowszechnianie” i „wykorzystywanie rezultatów”, zdefiniowano w następujący sposób: Promocja i podnoszenie świadomości zostały użyte jako podstawowe pojęcia w kontekście nadania rozgłosu istniejącym programom i inicjatywom, a ich cele ogólne i operacyjne, zakres działania i formy oraz dostępność środków na dane cele były znane potencjalnym beneficjentom. Taka definicja nie zawiera rozpowszechnienia informacji o wynikach, rezultatach programu. Promocja i podnoszenie świadomości występuje głównie przed i w trakcie rzeczywistego wdrażania projektów, programów i inicjatyw. Upowszechnianie to planowy proces mający na celu przekazywanie informacji na temat rezultatów programów i inicjatyw aktywnym uczestnikom systemu w znaczeniu: • jakości

• znaczenia • skuteczności. Wykorzystywanie rezultatów jest procesem złożonym, składającym się z „Mainstreamingu” i „Multiplikacji”. • „Mainstreaming” to proces systematycznego upowszechniania i włączania rezultatów do głównego nurtu polityki, który sprawia, że działania mają wpływ na politykę i praktykę. Proces ten obejmuje określenie

The term “valorisation”, which originates from the French language, is broadly used and accepted in European educational circles. Valorisation enhances the value of results achieved by projects and programmes thanks to their dissemination and active exploitation, as well as the introduction to policy and practice at local, regional, national and European level. The concept of valorisation was developed as a result of varying interpretations of the process of dissemination and exploitation of programme results inside the European Commission, i.e. at

the Directorate General for Education and Culture (DGEAC). The main problem was formulating a uniform definition, which would serve as a base for interpretation and further studies in the area. Basic concepts, such as promotion and awareness raising, dissemination and exploitation of results, have been defined in the following manner: Promotion and awareness raising have been used as basic concepts in the context of giving publicity to existing programmes and initiatives so that their general and operational objectives, scope of activity, as well as form and availability of funds for specific objectives are known to prospective beneficiaries. This definition does not include dissemination of information on programme results. Promotion and awareness raising takes place mainly before and during the actual implementation of projects, programmes and initiatives. Dissemination is a methodical process aimed at transmitting to active members of the system information on results of programmes and initiatives in the scope of: • quality • relevance • efficiency. Exploitation of results is a complex process, which comprises „mainstreaming” and „multiplication”. • Mainstreaming is a process of systematic dissemination of results and including them in the policy main stream, thanks to which actions have impact on policy and practice. The process includes the identification of major, innovative elements and approaches, which have ensured

najważniejszych, innowacyjnych elementów i podejścia, które zapewniły osiągnięcie rezultatów, wyjaśnienie, dlaczego tak się stało, oraz ich upowszechnianie, walidację i transfer. Upowszechnianie i włączanie rezultatów do głównego nurtu polityki definiuje również etap transferu i sposób, w jaki inne zaangażowane strony uwzględniają opracowane rezultaty, podejścia. • „Multiplikacja” to proces, dzięki któremu rezultaty programów i inicjatyw stają się dobrem użytkowników końcowych. Terminy upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów/programu są co prawda odrębnymi pojęciami, ale pozostającymi w bardzo ścisłej wzajemnej relacji. Biorąc pod uwagę logikę interwencji programu Uczenie się przez całe życie w obszarze edukacji, kluczowymi czynnikami sukcesu tego procesu są: • przedstawianie odpowiednich rezultatów projektów/programu/inicjatywy w taki sposób, aby zaspokoić potrzeby prowadzących i tworzących politykę edukacyjną, a w końcowym efekcie potrzeby społeczne i gospodarcze (na poziomie Europy, kraju, regionu) • zapewnienie możliwości bezpośredniego zastosowania efektywnych mechanizmów upowszechniania i wykorzystywania rezultatów (waloryzacji) w taki sposób, że skierujemy je do właściwej grupy odbiorców w formie i czasie umożliwiającym ich wykorzystywanie. W rezultacie prowadzonych przez Komisję Europejską ewaluacji dotychczasowych programów rekomendowany jest pięciostopniowy, generyczny model procesu upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programu. Na ten model składają się: • przejrzysta podstawa/uzasadnienie celów działań upowszechniających i wykorzystujących rezultaty projektów/programów • strategia identyfikacji rezultatów projektów/ programu i ich grup odbiorców, które mają być objęte działaniami upowszechniającymi • ustalenie podejścia organizacyjnego do różnych grup zainteresowanych wraz z podziałem odpowiedzialności i zasobów • wdrożenie strategii identyfikacji i gromadzenia rezultatów projektów/programów oraz podjęcie działań mających na celu ich upowszechnianie i wykorzystywanie • monitorowanie i ewaluacja efektów tych działań.

Przyjęcie założeń i adaptacja tego modelu na poziomie krajowym i regionalnym z udziałem wszystkich zaangażowanych podmiotów, a szczególnie decydentów politycznych (na poziomie krajowym i lokalnym) oraz prowadzących politykę edukacyjną i kulturową, stworzą warunki skutecznej waloryzacji projektów i programu Uczenie się przez całe życie. Polityka dotycząca waloryzacji może: • poprawić/zapewnić trwałość rezultatów projektów • wzmocnić wpływ finansowanych przez UE programów i projektów na poziomie systemowym • pomóc wypracować zyski z inwestycji (w edukację) • zapobiec ponownemu „odkrywaniu Ameryki” • przełożyć rezultaty na rozwiązania systemowe • skrócić czas potrzebny na wdrażanie innowacji • wzbogacić proces wdrażania rezultatów projektów. Aby proces waloryzacji był skuteczny, należy: • skupić się na potrzebach użytkowników końcowych już w momencie planowania projektu • upowszechniać innowacyjne produkty i rezultaty • przeanalizować produkty i rezultaty projektów pod kątem możliwości ich wykorzystania • monitorować i wypróbowywać produkty i rezultaty projektów. Proces waloryzacji może zachodzić na poziomie mikro, aby zaspokoić szczególne wymagania danej instytucji lub organizacji, albo na poziomie makro, czyli poziomie lokalnym, regionalnym, sektorowym, krajowym czy europejskim. Nadrzędnym celem waloryzacji jest pełne i trwałe wprowadzenie rezultatów i produktów projektów na wszystkich tych poziomach. W dziedzinie edukacji i kultury koncepcja systemowych działań dotyczących upowszechniania i wykorzystywania rezultatów i produktów projektów jest stosunkowo nowa. Dlatego też Komisja Europejska badała i opracowywała metodologie służące określeniu i wdrożeniu tej koncepcji. Aby osiągnąć te cele, waloryzacja musi być oparta na przeprowadzonej, na wczesnym etapie planowania projektu czy programu, diagnozie potrzeb. Należy również zapewnić aktywny udział potencjalnych użytkowników końcowych w opracowywaniu projektu czy programu. Działania podejmowane w ramach procesu waloryzacji na poziomie koordynatora projektu obejmują: opracowanie planów waloryzacji przed projektem i regularną ich aktualizację, a także spotkania z udziałem potencjalnych użytkowników końcowych. Na poziomie Narodowej Agencji i władz krajowych waloryzacja

the achievement of results, explaining why it has happened so, as well as their dissemination, validation and transfer. Dissemination of results and including them in the policy main stream also defines the transfer stage and methods in which other stakeholders include the developed results and approaches. • Multiplication is a process, thanks to which end users become beneficiaries of results of programmes and initiatives. Although dissemination and exploitation of results of projects/programmes are two distinct concepts, yet they are closely interrelated. Taking into consideration the logic of intervention of the Lifelong Learning Programme in education, key success factors of the process include: • presenting relevant results of projects/ programmes/initiatives in a way that satisfies the needs of educational policy makers and providers, and as a result meets social and economic needs (at European, national, regional level) and • ensuring possibilities for direct use of effective mechanisms for result dissemination and exploitation (valorisation) in a way that they are focused on a specific target group in the format and at the time allowing for their use. As a result of the evaluations of programmes conducted by the European Commission so far, a five-stage, generic model for project/ programme result dissemination and exploitation is recommended. The model includes: • A clear rationale for objectives of project/ programme result dissemination and exploitation activity • A strategy to identify results to be disseminated and audiences to be addressed– and designing programmes and initiatives accordingly • Determining organisational approaches of different stakeholders and allocating responsibilities and resources • Implementing the strategy by identifying and gathering results and undertaking dissemination and exploitation activities • Monitoring and evaluating the effects of the activity. The adoption of the guidelines and adaptation of the model at national and regional level with the participation of all stakeholders and political decision makers (at national and regional level) in particular, as well as educational and cultural providers will create conditions for efficient

valorisation of individual projects and the Lifelong Learning Programme. The valorisation policy may: • improve/ensure durability of project results • enhance impact of programmes and projects financed by the EU at the system level • help to make profit on investment (in education) • prevent „re-inventing the wheel” • translate the results into system solutions • limit the time necessary for the implementation of innovations • enrich the process of implementing project results. In order to make the valorisation process efficient, you should: • focus on the end users’ needs already at the stage of planning a project • disseminate innovative products and results • analyse the products and results of projects in terms of possibilities for their use • monitor and test project products and results. The valorisation process may take place at the micro level, in order to satisfy particular needs of a given institution or organisation, and at the macro level, i.e. at local, regional, sectoral, national and European level. An imperative for the valorisation process is full and durable implementation of project results and products at all these levels. The concept of systemic actions pertaining to dissemination and exploitation of project results and products is relatively new in the sector of education and culture. This is why the European Commission has researched and developed methodologies to identify and implement this concept. In order to achieve these goals, valorisation must be based on the needs analysis conducted at an early stage of project or programme planning. Active participation of prospective end users in project or programme development should also be ensured. Measures taken as part of the valorisation process at the project coordinator level include the development of valorisation plans prior to the project and their regular updating, as well as meetings with prospective end users. At the level of National Agency and national authorities, valorisation stands for the staging of national valorisation conferences for programme beneficiaries and parties implementing decentralised projects; monitoring of national projects and their valorisation plans; as well as running data bases of completed projects.

oznacza: organizowanie krajowych konferencji na temat waloryzacji dla beneficjentów programu i osób realizujących projekty zdecentralizowane; monitorowanie projektów krajowych i planów ich waloryzacji; prowadzenie baz danych na temat zakończonych projektów. Krótko mówiąc, waloryzacja oznacza upowszechnianie i monitorowanie najbardziej innowacyjnych praktyk, wykorzystywanie ich i rozwijanie w różnych kontekstach oraz stopniowe wprowadzanie do formalnych i nieformalnych systemów edukacji/szkolenia metod wykorzystywanych przez biznes i organizacje pozarządowe. Waloryzacja = „dobrze wydane pieniądze” = zwrot poniesionych nakładów dzięki wykorzystaniu rezultatów projektów/programu Unia Europejska ustanawiając programy wspólnotowe, w szczególności w obszarze uczenia się przez całe życie (edukacji i kultury), sformułowała wymóg zbierania wyników i waloryzacji projektów, programów i inicjatyw. To nakłada obowiązek upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programów wśród odbiorców końcowych danych działań oraz wśród osób i instytucji zainteresowanych. Taki obowiązek został zapisany w decyzji ustanawiającej program Uczenie się przez całe życie oraz we wszystkich dokumentach operacyjnych programu. „Upowszechnianie i wykorzystanie wyników” oznacza działania mające na celu zapewnienie właściwego rozpoznania, przedstawienia i wdrożenia na szeroką skalę wyników programu Uczenie się przez całe życie oraz programów go poprzedzających1. Ogólnym celem programu Uczenie się przez całe życie2 jest przyczynianie się, poprzez uczenie się przez całe życie, do rozwoju Wspólnoty jako społeczeństwa opartego na wiedzy, charakteryzującego się trwałym rozwojem gospodarczym, liczniejszymi i lepszymi miejscami pracy oraz większą spójnością społeczną, przy jednoczesnym zapewnieniu należytej ochrony środowiska naturalnego dla przyszłych pokoleń. W szczególności program ten ma na celu sprzyjanie wymianie, współpracy i mobilności pomiędzy systemami edukacji i szkoleń w obrębie

Wspólnoty, tak by stały się światowym wzorcem jakości. Jednym z celów szczegółowych programu Uczenie się przez całe życie3 jest zachęcanie do jak najlepszego wykorzystywania jego wyników, innowacyjnych produktów i procesów oraz do wymiany dobrych praktyk w dziedzinach nim objętych w celu poprawy jakości edukacji i szkoleń. Poza programami sektorowymi: Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci, Grundtvig, program zakłada realizację działań międzysektorowych. Obejmują one następujące cztery kluczowe działania4: 1. współpracę strategiczną i innowacje w dziedzinie uczenia się przez całe życie 2. propagowanie nauki języków obcych 3. rozwijanie innowacyjnych treści, usług, metodologii uczenia i praktyk opartych na technologiach informacyjno-komunikacyjnych dla potrzeb uczenia się przez całe życie 4. upowszechnianie i wykorzystywanie wyników działań wspieranych w ramach programu oraz poprzednich programów związanych z tą dziedziną, jak również wymianę dobrych praktyk. Oznacza to, że obowiązek waloryzacji nie tylko powinien być realizowany w programach sektorowych, ale również stworzono możliwość podejmowania studiów i analiz wybranych zagadnień przekrojowych, ważnych dla całego programu. Co waloryzujemy – rezultaty projektów Definicja „rezultatu” jest bardzo szeroka i w różny sposób kategoryzowana. Rezultatem projektu mogą być: edukacyjne i szkoleniowe poradniki, programy kursów, oprogramowanie, badania i analizy, współpraca i metodologia, know-how i przykłady dobrej praktyki, nowe formy ekspresji kulturowej i dialogu międzykulturowego, jak również nowe projekty międzynarodowe. Rezultat w postaci konkretnego produktu może być wykorzystywany w całości lub częściowo (np. moduły szkoleniowe, wnioski, materiały edukacyjne, itp.). Definicja ta może być dopasowywana do specyficznego charakteru

1 Decyzja Nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiająca program działań w zakresie uczenia się przez całe życie, Artykuł 2. – Definicje 2 Decyzja Nr 1720/2006/WE, Artykuł 1, pkt 2 3 Decyzja Nr 1720/2006/WE, Artykuł 1, pkt 3k 4 Decyzja Nr 1720/2006/WE, Artykuł 3, pkt 2

In brief, valorisation means dissemination and monitoring of the most innovative practices, their use and development in various contexts, as well as gradual implementation of methods used by business and non-governmental organisations to formal and non-formal systems of education/ training. Valorisation = „money well spent” = return on investment thanks to the exploitation of projects/programme results When establishing community programmes, especially in the area of lifelong learning (education and culture), the European Union, has set a requirement for collecting results and valorisation of projects, programmes and initiatives. This is related with the obligation to disseminate project/programme results among end users of specific activities and by interested stakeholders and institutions, as well as their exploitation by these parties. This obligation has been stipulated in the decision establishing the Lifelong Learning Programme and in all operational documents of the programme. „Dissemination and exploitation of results” stands for activities designed to ensure that the results of the Lifelong Learning Programme and its predecessors are appropriately recognised, demonstrated and implemented on a wide scale.1 A general objective of the Lifelong Learning Programme2 is to contribute through lifelong learning to the development of the Community as an advanced knowledge-based society, with sustainable economic development, more and better jobs and greater social cohesion, while ensuring good protection of the environment for future generations. In particular, the programme aims to foster interchange, cooperation and mobility between education and training systems within the Community so that they become a world quality reference. One of specific objectives of the Lifelong Learning Programme3 is encouraging the best use of results, innovative products and processes and

exchanging good practice in the fields covered by the Lifelong Learning Programme, in order to improve the quality of education and training. Apart from sectoral programmes: Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci, and Grundtvig, the programme provides for the implementation of a transversal programme, which includes four key activities4: 1. policy cooperation and innovation in lifelong learning 2. promotion of language learning 3. development of innovative ICT-based content, services, pedagogies and practice for lifelong learning 4. dissemination and exploitation of results of actions supported under the programme and previous related programmes, and exchange of good practice. This means that the obligation to conduct valorisation should be carried out not only in sectoral programmes, but also there is a possibility to make research and analyses of selected transversal issues, which are important for the whole programme. What is subject to valorisation – project results Definition of „results” is broad and classified in many different ways. Project results include: educational and training guides, course programmes, software, research and analyses, cooperation and methodology, know-how and examples of good practice, new forms of cultural expression and intercultural dialogue, as well as new international projects. A result in the form of a specific product may be used in full or in part (e.g. training modules, conclusions, educational materials, etc.). This definition may be adapted to specific character of results and products of each community programme. Results may be tangible and intangible, which is often observed in the case of educational activities focused on long-term result. Project results are categorised into five main types5, of which the first three are direct project results and the next two are indirect results of programmes and initiatives.

1 Decision No. 1720/2006/EC of the European Parliament and of the Council of 15 November 2006.establishing an action programme in the filed of lifelong learning, Article 2. – Definitions 2 Decision No. 1720/2006/EC, Article 1, clause 2 3 Decision No. 1720/2006/EC, Article 1, clause 3k 4 Decision No. 1720/2006/EC, Article 3, clause 2 5 Evaluation of mechanisms for the dissemination and exploitation of the results arising from programmes and initiatives managed by the Directorate-General for Education and Culture – A final report to the Directorate-General for Education and culture (DGEAC) of the European commission –ECOTEC Research & Consulting Limited, March 2006

rezultatów i produktów każdego programu wspólnotowego. Rezultaty mogą być materialne i niematerialne, co w przypadku działań edukacyjnych nastawionych na wynik w długiej perspektywie czasowej często występuje. Rezultaty projektów można skategoryzować w pięciu typach5, z których pierwsze trzy należą do rezultatów bezpośrednich, osiąganych w wyniku realizacji projektu, a kolejne dwa należą do rezultatów pośrednich programu lub inicjatywy. Produkty materialne są namacalnym wynikiem realizacji projektu. Należą do nich m.in.: • raporty i studia porównawcze • tradycyjne modele dydaktyczne, takie jak podręczniki, przewodniki służące nauczaniu • innowacje pedagogiczne • nowe programy lub opisy kwalifikacji • materiały, poradniki w zakresie nowych podejść dydaktycznych lub metodologii • materiały interaktywne na platformach elektronicznych (e-learning) oraz • wydarzenia, takie jak konferencje, seminaria, warsztaty, wydarzenia kulturalne, publiczne kampanie podnoszące świadomość w danym zakresie, publiczne debaty lub sympozja. Metody obejmują: • podniesienie poziomu wiedzy uczestników projektu w pewnych obszarach i tematach • współpracę w zakresie procesów i metodologii • zarządzanie wiedzą i transfer procesu „wiedzieć jak” • wymianę pomysłów i dobrych praktyk. Doświadczenie jest najbardziej nieuchwytnym i być może najbardziej nietrwałym produktem w porównaniu z „produktami materialnymi”. Jest jednak bardzo cenne w rozwoju jednostki i całych instytucji. Wyróżniamy: • doświadczenie uzyskane w zarządzaniu międzynarodowym projektem partnerskim • doświadczenie uzyskane przez indywidualne osoby w trakcie wymian zagranicznych np.: w programie Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci i Grundtvig • wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk poprzez tworzenie sieci współpracy, takich jak np. „monitoring tematyczny” • doświadczenie uzyskane w trakcie rozmaitych spotkań, udziału w konferencjach, seminariach i innych wydarzeniach międzynarodowych.

Wnioski do wykorzystania przy tworzeniu polityki – zazwyczaj są one formułowane na podstawie ogólnych/całkowitych/sumarycznych doświadczeń z projektów wewnątrz programu (czy grup programów) lub na podstawie indywidualnych projektów szczególnie innowacyjnych i efektywnych. Są one odpowiednie do szerokiego poziomu/systemu edukacji. „Współpraca europejska” – w znaczeniu podnoszenia świadomości o Unii Europejskiej i poprawy jej widoczności, a także wzmocnienia działań na poziomie europejskim. Zawiera ona: • nowe lub poszerzone europejskie partnerstwa • dzielenie się doświadczeniami i najlepszymi praktykami na poziomie międzynarodowym • międzykulturowy dialog i współpracę • nowy dialog i partnerstwa pomiędzy krajami Unii Europejskiej a krajami trzecimi. Interwencja programu Uczenie się przez całe życie jako wkład w proces osiągania celów Strategii Lizbońskiej Logika interwencji zakłada udział programu Uczenie się przez całe życie w osiąganiu podstawowego celu Strategii Lizbońskiej, sformułowanego następująco: „Gospodarka europejska powinna stać się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką w świecie – gospodarką opartą na wiedzy, zdolną do trwałego wzrostu, tworzącą coraz większą liczbę lepszych miejsc pracy i zapewniającą większą spójność społeczną”. Polityka upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programów pokazuje, w jaki sposób można osiągać cele Strategii Lizbońskiej. Cele te osiągamy poprzez: • podniesienie jakości i efektywności systemów edukacji i szkoleń w Unii Europejskiej • pomoc w dostępie dla wszystkich do systemu edukacji i szkoleń oraz • otwarcie systemu edukacji i szkoleń na szeroki świat. Logika interwencji opiera się na następujących założeniach/przesłankach: • zapotrzebowaniu na osiąganie rezultatów wysokiej jakości (popyt na wynik) – dostarczanych przez programy i inicjatywy wspólnotowe – oraz zapewnieniu powszechnej dostępności tych rezultatów;

5 Evaluation of mechanisms for the dissemination and exploitation of the results arising from programmes and initiatives managed by the Directorate-General for Education and Culture – A final report to the Directorate-General for Education and culture (DGEAC) of the European commission –ECOTEC Research & Consulting Limited, March 2006

Tangible products are durable outputs of project implementation. They include: • reports and comparative studies, • traditional teaching models, such as handbooks, teaching guides • pedagogical innovations • new programmes or qualifications frameworks • guidance material to new approaches and methodologies • interactive materials stored on electronic (e-learning) platforms and • events, such as conferences, seminars, workshops, cultural events, public awareness campaigns, public debates and symposia. Methods include: • increased knowledge of project participants within a certain field and topic; • cooperation processes and methodologies; • managerial lessons learned and know-how; and • exchange of ideas and good practice. Experience is less intangible and perhaps even less durable than tangible products. However, it is valuable for the development of individuals and institutions. They include: • experience gained by project partners in the management and undertaking of translational partnerships; • experience gained by individuals, for example, experience gained from mobility periods, e.g. within Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci and Grundtvig programmes, • exchange of experience and best practice through the establishment of networks, such as „Thematic Networking” • experience gained during various meetings, from attending conferences, seminars and other international events. Policy Lessons usually emerge from the overall experience of projects within a programme or initiative (or group of programmes or initiatives) or from individual projects that are particularly innovative or effective. They are relevant for various levels/systems of education. European Co-operation as a means to increase awareness about the EU and improve its visibility but also to reinforce actions at EU level. It includes: • new or extended European partnerships; • trans-national sharing of experience and best practice; • cross-cultural dialogue and co-operation; and

• new dialogue and partnerships between EU and non-EU countries. Intervention of the Lifelong Learning Programme as a contribution in the process of achieving Lisbon Strategy’s goals Intervention Logic provides for the contribution of the Lifelong Learning Programme to achieving the strategic goal of the Lisbon Strategy, which has been formulated as follows: „European economy should become the most competitive and dynamic knowledge-based economy in the world, capable of promoting sustainable growth with more and better jobs and stronger social cohesion”. The Policy of dissemination and exploitation of project/programmes results shows how you can achieve the goals of the Lisbon Strategy. You can do so by: • increasing the quality and effectiveness of education and training systems in the EU; • facilitating the access of all to the education and training systems; and • opening up education and training systems to the wider world The intervention logic is based on the following premises: • Demand for high quality results (demand for result) – delivered by community programmes and initiatives and ensuring broad accessibility of these results; • Committing policy makers and interested parties (social partners), whose goal is to promote the policy of dissemination and exploitation of programme results in order to obtain conclusions useful in the process of (educational) policy making that meets social needs and demands; • new or improved European cooperation that includes new partnerships, international sharing of experiences and best practices, intercultural dialogue and cooperation at all levels; • drawing conclusions to be used in the process of (educational) policy making, which result from project implementation, from the very beginning of the project. You should remember that general conclusions do not stem from the results of individual projects. Only a sum of experiences gathered as a result of implementation of project, programmes or initiatives, which are collected, subject to

• włączeniu decydentów politycznych i podmiotów zaangażowanych (partnerzy społeczni), których celem jest promocja polityki upowszechniania i wykorzystywania rezultatów programów w celu uzyskania wniosków przydatnych przy tworzeniu polityki (edukacyjnej) odpowiadającej na potrzeby i oczekiwania społeczne; • nowej lub lepszej współpracy europejskiej, obejmującej nowe partnerstwa, ponadnarodową wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk, międzykulturowy dialog i współpracę na wszystkich poziomach; • kreowaniu wniosków do wykorzystania przy tworzeniu polityki (edukacyjnej), pojawiających się w pierwszym rzędzie w wyniku realizacji projektów od momentu rozpoczęcia projektu. Pamiętać należy o tym, że ogólniejsze wnioski nie wypływają z rezultatów jednostkowego projektu. Dopiero suma doświadczeń realizowanych projektów w programie czy inicjatywie, zebrana, podlegająca monitoringowi i ocenie np. przez Narodową Agencję lub zespół ekspertów, może dać ten efekt. Na wnioski składają się też doświadczenia sieci współpracy w zakresie stosowanych podejść czy dobrych praktyk, podsumowujące efekty współpracy wielu projektów i przyczyniające się do formułowania ogólnych wniosków; • zapewnieniu sprawnego przepływu informacji – beneficjenci, partnerzy społeczni w projektach, wszystkie podmioty zaangażowane w realizację projektów dążą do osiągnięcia zakładanego rezultatu. Kluczową rolę w osiąganiu rezultatów najwyższej jakości odgrywa upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów. Informacja powinna zapewnić, że działania w projektach są włączone do głównego nurtu polityki (mainstreaming). Działania w danym projekcie, jak również w całym programie, powinny skutecznie wykorzystywać wszystkie dostępne kanały informacji i promocji, włączając w ten proces wszystkie osoby i podmioty zaangażowane (stakeholders). Wskazanym działaniem jest tworzenie sieci czy platform współpracy. Schemat logiki interwencji programu Uczenie się przez całe życie Prezentowany schemat pt. „Interwencja programu Uczenie się przez całe życie w proces osiągania strategicznych celów Strategii Lizbońskiej” został przygotowany przez Instytut ECOTEC Research

& Consulting Limited w ramach raportu z ewaluacji mechanizmów upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów finansowanych przez Unię Europejską. Jest on odzwierciedleniem ogólnego modelu procesu upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programu. Schemat ilustruje logikę interwencji, obszary przepływu informacji oraz decyzji. Po lewej stronie schematu prowadzący politykę edukacyjną i kulturową wymagają od indywidualnych i instytucjonalnych beneficjentów bezpośrednich rezultatów projektów, które pomogą im prowadzić tę politykę, i dają możliwości (lub wymagają) wprowadzenia/implementacji produktów projektów i rezultatów programu (z udziałem finansowania z UE) do powszechnej praktyki. Są one wtedy rozpowszechniane wśród zainteresowanych użytkowników końcowych z intencją powszechnego ich zastosowania. Po prawej stronie schematu decydenci polityczni (na poziomie europejskim, krajowym i lokalnym) wymagają szczególnego podejścia, które pozwala im tworzyć nową politykę, kreować nowe programy i inicjatywy oraz ustalać struktury zarządzania, takie jak Narodowe Agencje, które wykonują zadania związane z nowymi programami lub inicjatywami. Dyrektorzy programów przydzielają środki finansowe na realizację projektów oraz zbierają informacje (w procesie oceny i monitoringu) o podejmowanych działaniach i osiągniętych rezultatach. Te informacje są wtedy upowszechniane, często we współpracy z partnerami projektu np. przez utworzone sieci współpracy. Na proces waloryzacji składają się różnorodne działania. Kluczem do sukcesu upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programu jest: • przedstawienie odpowiednich rezultatów projektów/programu, tak aby zaspokoić potrzeby prowadzących i tworzących politykę edukacyjną, a w końcowym efekcie potrzeby społeczne i gospodarcze (na poziomie regionu, kraju, Europy) •podjęcie efektywnych działań waloryzacyjnych osiąganych rezultatów w programie, tak aby dotarły do szerokiej grupy odbiorców w formie i czasie pozwalającym przynieść im korzyść. To jest model, który był testowany w czasie ewaluacji programu Socrates.

monitoring and assessment, e.g. by National Agency or team of experts, may bring such results. Experiences of cooperation networks in the scope of applied approaches and good practices, which sum up the results of cooperation within several projects contribute to the drawing of general conclusions;

Agencies, to manage the programmes and initiatives. These programme managers allocate funding to projects, but also gather (through monitoring and evaluation) information about activities and results. This information is then disseminated – often in conjunction with project partnerships, for example through networks.

• ensuring efficient flow of information – beneficiaries, social partners in projects, all entities committed to project implementation aim at the achievement of the planned result. Dissemination and exploitation of project results plays a key role in the achievement of high quality results. Information should ensure that activities within the projects are included in the policy main stream (mainstreaming). Activities within a given project, as well as the programme, should in an efficient manner use all available information and promotion channels, including all persons and entities committed to the process (stakeholders). Recommended actions include the establishment of networks and cooperation platforms.

Valorisation process consists of diverse activities. The key to successful dissemination and exploitation is: • Producing relevant project and programme/ initiative results to satisfy the demand of providers and policymakers – and ultimately society and industry more generally (at regional, national, European level) • Undertaking effective dissemination and exploitation activity, which ensures that such results „reach” the right target audience in a format and at a time which enables them to benefit. This is a model that has been tested during the evaluation of the Socrates programme.

Lifelong Learning Programme Intervention Logic Diagram The diagram entitled Lifelong Learning Programme intervention in the process of achieving strategic goals of Lisbon Strategy as presented below has been prepared by ECOTEC Research & Consulting Limited as part of the report on evaluation of mechanisms for the dissemination and exploitation of results of projects funded by the European Union. It reflects a general model for the process of dissemination and exploitation of project/programme results. The diagram illustrates the intervention logic, areas of information and decision flows. On the left hand-side of the diagram, providers of educational and cultural opportunities face a demand for specific results from individual and institutional beneficiaries, which help them implement the policy, and leads them to form (or demand) partnerships that implement projects (with EU funding) to produce such results. These are then disseminated to end users with the intention that they will be used and sustained. On the right hand-side of the diagram, policy makers (at European, national and local level) face a demand for particular policy approaches, which leads them to set new policies, create new programmes and initiatives and establish management structures, such as National

Lifelong Learning Programme Intervention in the Process of Achieving Strategic Goals of Lisbon Strategy Intervention Logic Diagram

Interwencja programu Uczenie się przez całe życie w proces osiągania strategicznych celów Strategii Lizbońskiej Schemat logiki interwencji

Potrzeby społeczne i gospodarcze (na poziomie Europy, kraju, regionu)

Wants and needs of society and industry (European, national, regional) Oczekiwania wobec polityki

Prowadzący politykę edukacyjną i kulturową

Interakcja pomiędzy polityką i praktyką

Ustanowienie partnerstwa lub sieci współpracy

Decydenci polityczni (na poziomie europejskim, krajowym i lokalnym)

Educational and cultural providers

Nowa polityka, nowe programy, nowe umiejętności zarządzania

Partnerships and Networks

Nowe projekty Realizacja projektów programu Uczenie się przez całe życie

Finansowanie i doradztwo

Monitoring i ewaluacja informacji

Demand for policies

Narodowe Agencje, Agencja wykonawcza Komisji Europejskiej, Komisja Europejska

Rezultaty projektów

Wnioski do wykorzystania przy tworzeniu polityki

Rezultaty programu

Waloryzacja = upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów

Wykorzystanie kapitału osiągnięć programu Socrates i Leonardo da Vinci w praktyce edukacyjnej w Polsce W okresie przedakcesyjnym, od 1998 roku, a następnie jako członek Unii Europejskiej – od 2004 roku, realizowaliśmy w Polsce programy wspólnotowe w obszarze edukacji. Intensyfikacja współpracy międzynarodowej w coraz bardziej istotny sposób oddziaływała na system edukacji w Polsce. W latach 1995-2006 programy Socrates I i II oraz Leonardo da Vinci dostarczyły w całej Europie, w tym w Polsce, wielu doświadczeń i nowych impulsów. Ich efekty miały istotny wpływ na kształt programu Uczenie się przez całe życie. Obecnie w procesie zmian w europejskiej edukacji program Uczenie się przez całe życie pełni rolę najważniejszą. Aby w pełni czerpać z programu Uczenie się przez całe życie, należy wykorzystywać kapitał osiągnięć programów go poprzedzających –

Socrates i Leonardo da Vinci, szczególnie, że jest on kontynuacją dotychczasowych działań. Przypomnijmy zatem najistotniejsze elementy składające się na ogromny kapitał osiągnięć, z którego dziś korzystamy w całej Europie: Comenius – program adresowany do sektora oświaty, realizowany w Polsce od 1998 roku. Partnerskie Projekty Comeniusa stają się integralną częścią programu dydaktycznowychowawczego szkoły i planów rozwoju szkoły. Praca w projekcie wyzwala potencjał twórczy zarówno wśród uczniów, jak i nauczycieli. Nauczający doskonalą swój warsztat zawodowy, sięgają częściej do aktywnych metod nauczania. Uczniom realizacja projektu umożliwia wykazanie się inicjatywą, różnorodnymi talentami i zdolnościami. Zarówno nauczycieli, jak i uczniów współpraca międzynarodowa w programie Comenius motywuje do nauki i doskonalenia kompetencji językowych. Efekty te są wspomagane

Policy makers (European, national, local)

Interface between policy & practice

New policies New programmes New management skills

New projects Funding and/or guidance Implementation of Lifelong Learning Programme Projects Monitoring & evaluation of information Project results

Policy lessons National Agencies, EC Executive Agency European Commision

Programme results

Valorisation= dissemination and exploitation of project results

Use of Achievements of Socrates and Leonardo da Vinci Programmes in Educational Practice in Poland Poland has implemented community educational programmes since 1998, in the pre-accession period, and next since 2004 as a member of the European Union. The intensification of international cooperation in a growing extent has affected the system of education in Poland. In the years 1995-2006, Socrates I and II as well as Leonardo da Vinci programmes have provided a number of experiences and new impulses across Europe, and also in Poland. Their results have greatly affected the shape of the Lifelong Learning Programme. At present, the Lifelong Learning Programme plays a major role in the process of change in European education. In order to fully benefit from the Lifelong Learning Programme, you should capitalise on achievements of the preceding programmes, i.e.

Socrates and Leonardo da Vinci, especially as it is the continuation of the two programmes. Let us remind the most important elements of the programme and its achievements, which today are used across Europe: Comenius is the programme addressed to the sector of education, which has been implemented in Poland since 1998. Comenius Partnerships have become an integral part of the teaching and educational programme and development plans of the schools. Work on the project unleashes the creative potential of pupils and teachers, who in order to improve their professional skills turn to active methods of teaching. Thanks to project implementation, pupils can display initiative, various talents and skills. International cooperation under the Comenius programme motivates both pupils and teachers to learn and improve their linguistic competences. These results are accompanied by

akcjami Mobilności uczniów, studentów i nauczycieli. Zostało to szerzej opisane w wydanej przez FRSE publikacji pt.: „Gwiazdy Comeniusa – czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie Socrates-Comenius”6. W badaniu ewaluacyjnym programu Comenius7 oddziaływanie na system edukacji miało miejsce poprzez bezpośredni wpływ na beneficjentów końcowych i istotnie wpływało na: • rozwój umiejętności językowych uczniów i nauczycieli • poszerzenie wiedzy uczniów i ich inicjatywę • kształtowanie postaw, rozwijanie umiejętności w zakresie pracy zespołowej i indywidualnych poszukiwań informacji • nawiązywanie trwałych relacji z innymi uczniami z zagranicy • zwiększenie kompetencji i umiejętności zarówno uczniów, jak i nauczycieli • rozwój nowych metod i narzędzi nauczania i uczenia się.

krajów uczestniczących w Procesie Bolońskim. Działania te są wspomagane dodatkowo przez realizację programów Erasmus Mundus i TEMPUS, a także sieć Ekspertów Bolońskich. Z analizy kwestionariuszy wypełnionych przez koordynatorów Erasmusa w badaniu ewaluacyjnym8 wynika, że: • najbardziej znaczącym rezultatem udziału studentów i nauczycieli w wizytach w ramach Erasmusa jest zwiększenie umiejętności językowych •nastąpił wzrost zainteresowania beneficjentów zagranicznymi wizytami w celu nauki, pracy i szkolenia, jak i zwiększenia świadomości w obszarze innych kultur.

Erasmus – program adresowany do sektora szkolnictwa wyższego, realizowany w Polsce od 1998 roku. Przyczynia się do podniesienia poziomu kształcenia w szkołach wyższych, wzmacnia jego europejski wymiar poprzez wspieranie międzynarodowej współpracy uczelni, promocję mobilności studentów i nauczycieli akademickich, a także zwiększa przejrzystość w dziedzinie uznawania studiów i kwalifikacji. Cele te realizowane są poprzez: organizację wymiany studentów (studiowanie za granicą), praktyki zagraniczne, wymianę pracowników uczelni oraz realizację projektów typu Intensive Programme oferujących studentom krótkoterminowe, innowacyjne w formie i treści, intensywne zajęcia przygotowane i prowadzone przez międzynarodową grupę dydaktyków i profesjonalistów. Erasmus poprzez wszystkie działania podejmowane przez studentów, nauczycieli akademickich, instytucje szkolnictwa wyższego oraz inne instytucje współpracujące przyczynia się również do tworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Utworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego do 2010 roku jest głównym celem działań państw członkowskich Unii Europejskiej oraz innych

Leonardo da Vinci (LdV) – program adresowany do sektora szkolnictwa zawodowego i ustawicznego, realizowany w Polsce od 1998 roku (w latach 1998-2006 Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr w Fundacji Fundusz Współpracy i od 2007 r. w FRSE w ramach programu Uczenie się przez całe życie). Ogólne cele programu LdV to: wspieranie rozwoju i uczenia się przez całe życie w kontekście zawodowym, w celu budowania społeczeństwa o zaawansowanej wiedzy, wspomaganie trwałego rozwoju gospodarczego, tworzenia większej liczby miejsc pracy, wdrażanie innowacji w obszarze VET (kształcenia i szkolenia zawodowego), wspomaganie tworzenia europejskich systemów współdziałania w zakresie uznawania i porównywania kwalifikacji zawodowych. Działania w ramach LdV przyczyniają się do wspierania stosowania innowacyjnych narzędzi do kształcenia zawodowego i ustawicznego, opartych na nowoczesnych technologiach informacyjnokomunikacyjnych, oraz promują dialog międzykulturowy i zachęcają do nauki języków obcych, aby zwiększyć mobilność pracowników na europejskim rynku pracy, a także intensyfikować mobilność edukacyjną i szkoleniową różnych grup docelowych

Niezwykle ciekawe obserwacje, ilustrujące osiągnięcia programu Erasmus, zostały zebrane w wyniku badań i analiz przeprowadzonych przez Narodową Agencję programu Erasmus i opublikowane z okazji 10 lat Erasmusa w Polsce.9 10

mobilities of pupils, students and teachers, which have been described in more detail in a brochure published by FRSE entitled „Gwiazdy Comeniusa – czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie Socrates-Comenius”6. The evaluation of the Comenius programme’s7 impact on the system of education shows that is has directly influenced end beneficiaries and had impact on: • improvement of linguistic competences of pupils and teachers • expanding pupils’ knowledge and initiative • shaping attitudes, development of team work skills and these related with individual search for information • establishment of long-term relations with other pupils from abroad • improvement of competences and skills of pupils and teachers • development of new teaching and learning methods and tools. Erasmus is the programme addressed to higher education sector, which has been implemented in Poland since 1998. It has contributed to improved quality of teaching at higher education institutions, strengthened its European dimension by supporting international cooperation of universities, promoted mobility of students and academic teachers, and also enhanced transparency in the area of recognition of studies and qualifications. These goals have been achieved thanks to: the organisation of student exchanges (studies abroad), placements abroad, exchanges of academic staff and implementation of Intensive Programmes, which are multilateral projects offering to students short-term, innovative in form and content intensive courses prepared and conducted by an international group of teachers and professionals. Thanks to activities of students, academic teachers, higher education institutions and other stakeholders, Erasmus contributes to the development of European Higher Education 6 7

6 Gwiazdy Comeniusa – czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie SocratesComenius, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2007 r. 7 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce. ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r. 8 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r. 9 10 lat Erasmusa w Polsce 1998 – 2008, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2008 r. 10 10 lat Erasmusa w Polsce – wybór danych statystycznych i finansowych, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2008 r.

8 9 10

Area, the establishment of which up to 2010 is the main goal of activity of EU member states and other countries participating in the Bologna Process. These activities are also supported by the implementation of Erasmus Mundus and TEMPUS programmes, as well as Bologna Expert Network. The analysis of questionnaires filled out by Erasmus coordinators as part of the evaluation study8 shows that • the most important result of students’ and teachers’ participation in visits staged as part of the Erasmus has been improvement of their linguistic skills • growing interest of foreign beneficiaries in visits abroad in order to learn, work and undergo training, as well as heightened awareness of other cultures have been observed. Interesting observations that illustrate the achievements of the Erasmus programme have been collected as a result of studies and analyses conducted by the National Agency of the Erasmus programme and published on the occasion of 10th anniversary of Erasmus in Poland.9 10 Leonardo da Vinci (LdV) is the programme addressed to vocational and continued education sector, which has been implemented in Poland since 1998 (in the years 1998-2006 by Bureau for the Coordination of Staff Education at the Cooperation Fund Foundation and since 2007 by FRSE as part of the LLP). Operational objectives of the LdV programme include: to support personal development and lifelong learning in professional context, in order to build advanced-knowledge society; to support sustainable economic development, creation of a larger number of new jobs, implementation of innovations in the area of VET (vocational education and training); to support the establishment of European cooperation systems in the scope of professional qualification recognition and comparability. Actions taken as part of LdV contribute to the promotion of use of innovative tools for vocational and continued education, which are based on modern information and communication

Gwiazdy Comeniusa – czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie SocratesComenius (Comenius Stars or Success Stories of Polish Schools, Pupils, Teachers and Students Implementing Socrates-Comenius Projects), Foundation for the Development of the Education System, Warsaw, 2007 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce (National Report on the Socrates Programme’s Impact on the Sector of Education in Poland). ECORYS Poland, Warsaw, 2007 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce (National Report on the Socrates Programe’s Impact on the Sector of Education in Poland),.ECORYS Poland, Warsaw, 2007 10 lat Erasmusa w Polsce 1998 – 2008 (10 Years of Erasmus in Poland), Foundation for the Development of the Education System, Warsaw, 2008 10 lat Erasmusa w Polsce – wybór danych statystycznych i finansowych, (10 Years of Erasmus in Poland – Selected Statistical and Financial Data), Foundation for the Development of the Education System, Warsaw, 2008.

programu. Program dąży również do zwiększenia liczby osób uczestniczących w kształceniu ustawicznym. Ponadto LdV współpracuje z Krajowym Centrum EUROPASS (Fundacja Fundusz Współpracy) w zakresie upowszechniania informacji o narzędziach zawartych w pakiecie EUROPASS (od 01.01.2009 w FRSE). Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej powinny one być wykorzystywane przez uczestników projektów mobilności w programach sektorowych programu Uczenie się przez całe życie Leonardo da Vinci, Comenius, Grundtvig.

w projektach partnerskich umożliwia, m.in.: • wymianę doświadczeń, praktyk i metod w zakresie edukacji dorosłych • wspólne poszukiwanie form działalności edukacyjnej dla osób dorosłych, ze szczególnym uwzględnieniem grup defaworyzowanych (bezrobotni, osoby niepełnosprawne, mniejszości etniczne, osoby o utrudnionym dostępie do nauki ze względu na czynniki społecznoekonomiczne, geograficzne lub inne, seniorzy) • zaakcentowanie wymiaru europejskiego w praktyce edukacyjnej.

W badaniu ewaluacyjnym programu LdV oddziaływanie programu na system edukacji zostało wyrażone w opiniach zebranych przez ekspertów11: • Program jest dla mnie o tyle ważny i ciekawy, bo pokazuje, że rynek pracy i szkoła mogą robić różne rzeczy razem, że te dwa światy nie muszą się wykluczać i w niektórych przypadkach nawet muszą współpracować • Program ten działa na zmniejszenie luki między edukacją a rynkiem pracy • Leonardo pokazał szkołom średnim zawodowym, technicznym i zasadniczym, że można w inny sposób przygotowywać młodzież niż tylko przez własne warsztaty i pokazywać świat, to daje człowiekowi dobrą wartość na wyjściu i to daje tej szkole pewien prestiż i promocję • Leonardo pokazał możliwości funkcjonowania razem na poziomie lokalnym na przykład urzędów pracy i różnych instytucji, które działają na rzecz szkolenia zawodowego.

Oddziaływanie programu Grundtvig na system edukacji zostało wyrażone w badaniu ewaluacyjnym jako12: • zwiększenie motywacji i entuzjazmu odnośnie nauki i zatrudnienia • rozwój umiejętności w dziedzinie pracy zespołowej, umiejętności językowych i poszerzania wiedzy słuchaczy/uczniów • wprowadzenie wymiaru europejskiego do edukacji ustawicznej • zwiększenie umiejętności zarządzania projektem • poszerzenie wiedzy w zakresie danych obszarów nauczania i używania interaktywnych metod nauczania.

Grundtvig – program adresowany do sektora niezawodowej edukacji dorosłych i edukacji ustawicznej, realizowany w Polsce od 1998 roku. Głównym celem programu Grundtvig jest odpowiadanie na wyzwania edukacyjne związane ze starzeniem się społeczeństwa w Europie i pomoc w zapewnieniu osobom dorosłym ścieżek poprawy ich wiedzy i kompetencji. Cele realizowane są w projektach partnerskich Grundtviga i wyjazdach szkoleniowych dla kadry edukacyjnej. Polskie instytucje uczestniczyły również w Projektach Wielostronnych, Sieciach Grundtviga i Działaniach Towarzyszących. Projekty Partnerskie Grundtviga służą wymianie doświadczeń i rozszerzeniu współpracy pomiędzy organizacjami zajmującymi się szeroko rozumianą ogólną niezawodową edukacją dorosłych. Uczestnictwo

eTwinning to program adresowany do sektora oświaty, realizowany w Polsce od 2004 roku. Promuje europejską współpracę szkół z wykorzystaniem technologii komunikacyjnoinformacyjnej (ICT). Program zapewnia nauczycielom i uczniom pomoc oraz narzędzia potrzebne podczas szukania partnera i realizacji projektów. Zachęca do korzystania i poznawania najnowszych osiągnięć techniki, realizując w ten sposób swój podstawowy cel – rozwijanie kompetencji technicznych, językowych oraz interkulturowych w naturalny i niewymuszony sposób – niezbędnych podczas wirtualnej komunikacji z obcojęzycznym partnerem. Program eTwinning pozwala uczestnikom poznać inne, często egzotyczne kultury, od strony życia codziennego, które można porównać z własną obyczajowością. Rośnie motywacja do nauki przedmiotów pozwalających zgłębić tę wiedzę, zainteresowanie własną kulturą i tradycją oraz kształtować tolerancję, otwartość i komunikatywność. eTwinning przygotowuje uczniów do życia w świecie opartym na komunikacji za pomocą komputera i Internetu.

11 Ewaluacja programu Leonardo da Vinci, Raport krajowy z realizacji do 2007 roku, załącznik nr 3, wybrane wyniki badania jakościowego dla programu Leonardo da Vinci, PENTOR 2007) 12 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r..13 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r.

technologies, promote intercultural dialogue and encourage foreign language learning in order to boost mobility of employees in European labour market and to intensify mobility for education and training of various target groups. The Programme also aims at increasing the number of persons who participate in continued education. Moreover, LdV cooperates with EUROPASS National Centre (Cooperation Fund Foundation) in order to propagate information on tools comprising the EUROPASS (from 01.01.2009 in FRSE). In accordance with European Commission’s recommendations, these should be used by participants of mobility projects in LLP sectoral programmes, such as Leonardo da Vinci, Comenius, and Grundtvig. Opinions collected by experts as part of the evaluation of the LdV programme’s impact on the system of education have shown that11: • the programme is important and interesting, because it shows that the labour market and schools may do various things together and that the two worlds are not exclusive and in certain cases even need to cooperate • the programme narrows the gap between education and the labour market • Leonardo has shown to secondary vocational and technical schools that you can prepare young people in other ways than with the use of internal workshops and show them the world, which gives them a better starting point and adds prestige and promotion to the school • Leonardo has shown opportunities for cooperation at the local level, for example with job centres and other vocational training institutions. Grundtvig is the programme addressed to alternative adult and continued education sector, which has been implemented in Poland since 1998. The main objective of the Grundtvig programme is to meet educational challenges related with ageing population in Europe and to provide support to adults in finding ways for improving their knowledge and competences. These goals are achieved through Grundtvig partnerships and training for educational staff. Polish institutions have also participated in Multilateral Projects, Grundtvig Networks and Accompanying Measures. Grundtvig Partnerships aim at exchange of experiences and expansion

of cooperation between organisations operating in the sector of non-vocational adult education. Participation in the projects allows for: • exchange of experiences, practices and methods in the field of adult education • common searching for new forms of educational activity for adults with a focus on marginalised groups (the unemployed, the disabled, ethnic minorities, people with limited access to education due to socio-economic, geographical and other reasons, senior citizens) • emphasising the European dimension of educational practice. Impact of the Grundtvig programme on the system of education has been expressed in the evaluation study as12: • enhanced motivation and enthusiasm for education and employment • development of team work skills, linguistic skills and deepening of learners’/students’ knowledge • introduction of European dimension to continued education • improvement of project management skills • expansion of knowledge on specific areas of teaching and use of interactive teaching methods. eTwinning is the programme addressed to the sector of education, which has been implemented in Poland since 2004. It promotes European cooperation of schools with the use of information and communications technology (ICT). The Programme provides teachers and students with support and tools indispensable when looking for a partner and implementing projects. It encourages the use of and learning latest technologies, and in this way it achieves its main objective, which is the development of technical, linguistic and intercultural competences, which are indispensable for virtual communication with a partner abroad, in a natural and effortless way. The eTwinning programme allows its participants meet other, often exotic cultures, and compare everyday life of the partners with local customs. It boosts motivation to learn subjects that help to deepen this knowledge, interest in native culture and tradition and fosters tolerance, openness and communicativeness. eTwinning prepares students for living in a world of communication with the use of a computer and Internet.

11 Ewaluacja programu Leonardo da Vinci, Raport krajowy z realizacji do 2007 roku, załącznik nr 3, wybrane wyniki badania jakościowego dla programu Leonardo da Vinci, Evaluation of Leonardo da Vinci Programme, National Report onImplementation up to 2007, Appendix 3, selected results of quality study for Leonardo da Vinci Programme ) PENTOR 2007 12 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce (National Report on the Socrates Programe’s Impact on the Sector of Education in Poland),.ECORYS Poland, Warsaw, 2007.

Celem programu jest rozwijanie umiejętności nie tylko uczniów, ale i nauczycieli, którzy podczas pracy nad projektem mają do czynienia z ICT, językiem obcym oraz przedstawicielami swojego zawodu pracującymi w odmiennych systemach edukacyjnych. Wymiana doświadczeń, metod, spostrzeżeń wzbogaca, unowocześnia i urozmaica pracę pedagogów, ułatwiając im rozwój intelektualny i zawodowy. EURYDICE, sieć informacji o edukacji w Europie, istnieje od 1980 roku, a w latach 1995-2006 była częścią programu Socrates. Obecnie znajduje się w strukturze programu Uczenie się przez całe życie. Sieć składa się z biur krajowych, utworzonych przez ministerstwa edukacji poszczególnych krajów, i z biura europejskiego, utworzonego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Edukacji i Kultury). EURYDICE, pracując dla twórców polityki edukacyjnej i świata edukacji, przygotowuje i publikuje opisowe analizy systemów edukacji, studia porównawcze na tematy będące przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej i wskaźniki dotyczące różnych poziomów edukacji. Konkurs European Language Label, organizowany w Polsce od 2002 r., ma na celu nagradzanie nowatorskich inicjatyw dotyczących nauczania i uczenia się języków obcych, charakteryzujących się wysoką jakością, wielostronnym charakterem, oryginalnością i twórczością. Konkurs jest przeznaczony dla wszystkich rodzajów szkół – publicznych i niepublicznych, uczelni wyższych, placówek kształcenia językowego dzieci i dorosłych, ośrodków prowadzących kształcenie zawodowe i doskonalenie nauczycieli języków obcych, oraz wszystkich instytucji edukacyjnych zajmujących się nauczaniem i promocją języków obcych. W roku 2005 rozszerzono formułę konkursu European Language Label i zorganizowano konkurs indywidualny dla nauczycieli języków obcych, który na stałe wpisał się w kalendarium roku szkolnego. W roku 2007, po raz pierwszy, uwzględniono także uczących się (Learners of the Year). Wizyty Studyjne (program Arion) Program Wizyt Studyjnych dla kadr zarządzających w edukacji jest realizowany w Polsce od 1996 r., początkowo osobno w ramach programów Socrates pod nazwą Arion i w ramach programu Leonardo da Vinci – dla osób zajmujących się kształceniem

i doskonaleniem zawodowym. Obecnie Wizyty Studyjne znalazły swoje miejsce w programie Uczenie się przez całe życie jako skonsolidowany program dla specjalistów zajmujących się edukacją ogólną i zawodową na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Wizyty Studyjne adresowane są do szerokiego grona osób mających wpływ na kształtowanie polityki w zakresie edukacji i szkoleń. Głównym celem programu Wizyt Studyjnych jest przyczynianie się do realizacji Strategii Lizbońskiej oraz priorytetów uzgodnionych przez kraje członkowskie w obszarze edukacji i kształcenia zawo-dowego. Uczestnikami Wizyt mogą być: przedstawiciele władz rządowych i samorządowych, przedstawiciele organizacji pracowników i pracodawców, członkowie kadry kierowniczej centrów i instytucji kształcenia i doskonalenia zawodowego, dyrektorzy szkół, osoby zarządzające zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwach. Wizyty Studyjne są doskonałą okazją do wymiany doświadczeń, informacji i kontaktów pomiędzy uczestnikami z różnych krajów. Do udziału w programie zachęcane są także wszystkie instytucje i organizacje, które chciałyby zorganizować u siebie Wizytę Studyjną prezentującą europejskim partnerom dorobek polskich instytucji w zakresie podnoszenia jakości edukacji i szkoleń. W badaniu ewaluacyjnym Wizyt Studyjnych programu Arion największy wpływ na beneficjentów wyrażał się w13: • zwiększeniu ich wiedzy na temat zagranicznych systemów edukacyjnych • zwiększeniu świadomości o innych kulturach i zainteresowaniu zagranicznymi wizytami w celu nauki, pracy i handlu • we wzroście kompetencji językowych • zwiększeniu umiejętności zawodowych. Działania w zakresie waloryzacji podejmowane przez polską Narodową Agencję programu Uczenie się przez całe życie – na poziomie krajowym i europejskim Polska Narodowa Agencja LLP realizuje corocznie w planowy sposób szereg własnych działań skierowanych do polskich odbiorców: szkolenia, seminaria, konferencje, spotkania, rozwój strony internetowej, bazy danych, publikacje materiałów informacyjnych i studyjnych prezentujących m.in. przykłady dobrej praktyki. Dodatkowo Narodowa Agencja prowadzi działania ewaluacyjne konferencji i seminariów, służące poprawie efektywności oraz sprawności procesu

13 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r.

The aim of the programme is to develop skills by students’ and teachers who when working on the project use ICT, foreign languages and meet representatives of the profession working in various educational systems. Exchange of experiences, methods and insights enriches, modernises and adds variety to the work of teachers, which promotes their intellectual and professional development. EURYDICE is a network of information on education in Europe, which has operated since 1980 and in the years 1995-2006 formed a part of the Socrates Programme. At present, it is a part of the Lifelong Learning Programme. The network is composed of national units established by ministries of education at individual countries, and the European unit established by the European Commission (General Directorate for Education and Culture). EURYDICE works on behalf of educational policy makers and the world of education, prepares and publishes descriptive analyses of education systems, comparative studies on topics of interest in the European Union, and indicators on various levels of education. The European Language Label competition, which has been organised in Poland since 2002, aims at awarding innovative initiatives pertaining to language teaching and learning, which are characterised by high quality, multilateral character, originality and creativity. The competition is addressed to all types of schools – both public and non-public, higher education institutions, educational institutions providing language education to children and adults, centres offering foreign language teacher education and in-service training, and all other educational institutions that teach and promote foreign languages. In 2005, the European Language Label has been expanded to include an individual competition for foreign language teachers, which has become a part of the school year calendar. In 2007, for the first time, learners were also included in the competition (Learners of the Year). Study Visits (Arion Programme) Study Visit Programme for education specialists and decision makers has been implemented in Poland since 1996. Initially, it was an action of the Socrates Programme called Arion and later has been implemented as part of the

Leonardo da Vinci Programme and focused on persons dealing with vocational education and in-service training. At present, study visits constitute an element of the Lifelong Learning Programme as a consolidated programme for general and vocational education specialists at national, regional and local level. Study visits are addressed to a wide array of persons that shape education and training policy. The main goal of Study Visit Programme is to contribute to the implementation of Lisbon Strategy and priorities agreed by member countries in the area of vocational education and training. Representatives of state and local government authorities, employee and employer organisations, management of vocational education and training centres, school directors, and HR officers at enterprises can take part in study visits, which constitute an excellent opportunity for exchange of experiences, information and contacts between participants from different countries. Moreover, all institutions and organisations willing to stage study visits in order to present their achievements in the scope of improving the quality of education and training to European partners are encouraged to participate in the programme. The evaluation study of the Arion Study Visit Programme has shown that Arion has had the largest impact on beneficiaries in terms of13: • expanding their knowledge on foreign systems of education • raising awareness of other cultures and interest in visits abroad in order to learn, work and trade • improvement of linguistic competences • enhancing professional skills. Valorisation activity conducted by the Polish National Agency of the Lifelong Learning Programme at national and European level Each year, Polish National Agency of LLP conducts a number of activities directed at Polish beneficiaries, which include training, seminars, conferences, meetings, website development, data basis expansion, publication of information and study materials that present good practices. Moreover, National Agency evaluates conferences and seminars in order to improve the effectiveness and efficiency of the peer learning process. It also provides assistance in the organisation of various meetings in accordance with the needs and interests of target groups. Apart from consistent improvement of its operations, the

13 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce (National Report on the Socrates Programe’s Impact on the Sector of Education in Poland),.ECORYS Poland, Warsaw, 2007.

wzajemnego uczenia się. Pomaga również w organizacji różnego typu spotkań zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami naszych grup odbiorców. Prowadzenie systematycznego badania, poza ciągłym doskonaleniem pracy Narodowej Agencji, dostarcza informacji o nowych możliwościach upowszechniania wykorzystywania wyników projektów oraz wyników osiąganych w całym programie. Upowszechnianie przykładów dobrej praktyki stwarza szansę transferu do praktyki edukacyjnej w Polsce, a w dalszej kolejności do polityk oświatowych (w skali mikro i makro) najlepszych praktycznych rozwiązań wypracowanych w programie Uczenie się przez całe życie. Takie działania dostarczają również danych do przygotowywania prezentacji, prowadzenia nowych akcji promocyjnych oraz opracowania materiału na strony internetowe Narodowej Agencji, jak też dla naszych beneficjentów i zaangażowanych podmiotów. Uczenie się przez całe życie jest programem europejskim, dlatego współpraca z innymi Narodowymi Agencjami, wymiana doświadczeń – realizowana zarówno w kontaktach roboczych, jak i specjalnie przygotowywanych waloryzacyjnych Wizytach Studyjnych oraz realizacja wspólnych projektów są niezwykle istotne. Zrealizowane przez polską Narodową Agencję we współpracy z innymi Narodowymi Agencjami projekty rozpowszechniające przykłady dobrej praktyki, lub badające wybrane aspekty programów sektorowych czy wybranych zagadnień edukacji europejskiej w obszarze Comeniusa i Grundtviga, Erasmusa i Leonardo da Vinci, są doskonałymi przykładami europejskich działań upowszechniających i wykorzystujących rezultaty projektów. Są też najlepszymi dowodami na aktywność polskiej Narodowej Agencji programu. W planach są już następne projekty w ramach działań programu międzysektorowego – kluczowej aktywności. Najbardziej spektakularnymi efektami współpracy międzyagencyjnej w programie Comenius i Grundtvig są EST i M-TOOL. EST (European Share Treasure) on-line system jest przedsięwzięciem międzynarodowym koordynowanym przez włoską Agencję Narodową przy współuczestniczących Agencjach: austriackiej, greckiej i polskiej. Filozofia projektu oparta jest na pojęciach: produkt końcowy, upowszechnianie użyteczność/wartościowość. System adresowany jest do trzech grup odbiorców:

• Narodowych Agencji • instytucji wnioskujących/aplikujących do programów Comenius i Grundtvig • użytkowników publicznych, do których zaliczamy: szkoły, ośrodki doskonalenia nauczycieli, władze samorządowe i oświatowe oraz Komisję Europejską. System zbiera w uporządkowany sposób następujące informacje o: • projektach akcji Comenius i Grundtvig • instytucjach beneficjentach • instytucjach partnerskich • produktach końcowych powstałych w trakcie realizacji projektu • miejscu składowania produktu. Ze względu na międzynarodowy charakter systemu wszystkie dostępne on-line formularze wyświetlane są w dwóch wersjach językowych: po angielsku i w języku narodowym każdej z Agencji. System ma charakter rozproszony: bazy są prowadzone i administrowane przez Narodowe Agencje. Informacje z baz publikowane są za pośrednictwem serwera włoskiego i poprzez strony internetowe Komisji. Począwszy od 2004 roku funkcjonuje polska strona internetowa ogólnie dostępna poprzez adres www.est. org.pl, prezentująca informacje o produktach końcowych powstałych w trakcie realizacji projektów partnerskich przy współudziale polskim, w ramach programów Socrates, a obecnie programu Uczenie się przez całe życie. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji nie pełni roli kontrolującej, lecz zachęca i mobilizuje jednostki realizujące projekty do upowszechniania wiedzy na temat najwartościowszych efektów ich pracy.

National Agency conducts systematic studies, provides information on new possibilities for the dissemination and exploitation of project results and programme outputs.

M-TOOL (M-TOOL) constructing an evaluation tool for monitoring visits) to projekt między agencyjny Narodowych Agencji z Portugalii, Polski, Rumunii, Włoch, Finlandii oraz Turcji na rzecz działań upowszechniających akcje zdecentralizowane programu Socrates / Uczenie się przez całe życie. Projekt miał na celu przygotowanie narzędzia dla wizyt monitoringowych u beneficjentów realizujących projekty akcji zdecentralizowanych programu Comenius i Grundtvig a także zbadanie możliwości zastosowania go w programie Leonardo da Vinci. Wiązało się to z ustanowieniem krajowej strategii monitoringu zgodnie z wytycznymi KE – zorganizowanym podejściem uwzględniającym cele i grupy docelowe programów oraz określeniem kryteriów wyboru projektów, które mają zostać poddane monitoringowi. Celem Narodowych Agencji było zbieranie informacji nt. jakości w zarządzaniu projektami i programami

The most spectacular results of inter-agency cooperation within Comenius and Grundtvig programmes are EST and M-TOOL.

Dissemination of good practice creates an opportunity for transfer to educational practice in Poland, and further to educational policy (on micro and macro scale) of the best practical solutions developed as part of the Lifelong Learning Programme. Such activity also provides information indispensable for the preparation of presentations, staging new promotional activities and development of materials to be posted on National Agency’s website, as well as for beneficiaries and stakeholders. Lifelong Learning Programme is a European programme and this is why cooperation with other National Agencies, experience sharing as part of working contacts and special valorisation study visits, as well as implementation of joint projects are of paramount importance. Projects that disseminate good practices or examine selected aspects of sectoral programmes or European education as part of Comenius, Grundtvig, Erasmus and Leonardo da Vinci implemented by Polish National Agency in cooperation with other National Agencies are excellent examples of European activity on behalf of dissemination and exploitation of project results. They are also the best proof for the activity of Polish National Agency. Several new projects are scheduled to be implemented as part of key activity 4 of the transversal programme.

EST (European Share Treasure) on-line system is an international venture coordinated by Italian National Agency with cooperation of Austrian, Greek and Polish Agencies. The philosophy of the project is based on the following concepts: end product, dissemination and utility value. The system is addressed to three groups of recipients: • National Agencies • institution filing applications for Comenius and Grundtvig programmes • public users, including: schools, teacher inservice training centres, educational and local government authorities and the European Commission.

The system presents in an organised manner information on: • Comenius and Grundtvig projects • beneficiary institutions • partner institutions • end products of project implementation • place of storing the product. Due to international character of the system all online forms are posted in two language versions: English and a given Agency’s national language. The system is scattered; data bases are run and administered by National Agencies. Information from data bases are posted on the Italian server and Commission’s website. Polish website has operated since 2004 at www.est.org.pl. It presents information on end products resulting from projects implemented by partners from Poland earlier as part of Socrates, and at present as part of the Lifelong Learning Programme. The Foundation for the Development of the Education System does not play a supervising role there, but encourages and motivates project participants to disseminate knowledge on the most valuable results of their work. M-TOOL (M-TOOL constructing an evaluation tool for monitoring visits) is an inter-agency project implemented by National Agencies in Portugal, Poland, Romania, Italy, Finland and Turkey in order to disseminate information on decentralised actions of Socrates and Lifelong Learning Programme. The project has been designed to prepare tools for monitoring visits at beneficiaries who implement projects within Comenius and Grundtvig decentralised actions of the programme and to examine possibilities for their use in Leonardo da Vinci programme. It has required the establishment of a national monitoring strategy in accordance with the guidelines of the European Commission, which is an organised approach that includes objectives and target groups of the programmes and sets the selection criteria for the projects, which need to be monitored. The objective of National Agencies’ is to collect information on the quality in the management of projects and sectoral programmes of the Lifelong Learning Programme as well as efficiency of project implementation at the level of institution/organisation. In the project implementation process, representatives of National Agencies have gathered national experiences related to monitoring, developed methodological guidelines and tools, which have been simultaneously tested at several schools/institutions in all countries. The results of monitoring and efficiency of the applied tool

sektorowymi programu Uczenie się przez całe życie oraz skuteczności realizacji projektu na poziomie instytucji/organizacji. W procesie realizacji projektu przedstawiciele Narodowych Agencji zebrali doświadczenia narodowe w prowadzeniu monitoringu, opracowali założenia metodologiczne, przygotowali narzędzia robocze, które zostały przetestowane równolegle w kilkunastu szkołach/instytucjach we wszystkich krajach. Omówiono wyniki prowadzonych równolegle monitoringów i efektywności zastosowanego narzędzia. Zidentyfikowano najważniejsze, najwrażliwsze obszary w procesie monitoringu projektów zdecentralizowanych LLP, mające istotny wpływ na jakość projektów. Te obszary to: proces planowania, ewaluacja wewnętrzna (autoewaluacja i monitoring wewnętrzny, komunikacja w projekcie oraz wspólny końcowy produkt). W tych obszarach monitoring może w istotny sposób pomóc beneficjentom w osiągnięciu końcowego sukcesu. Wnioski oraz współpraca z ekspertami z uniwersytetu w Lizbonie pozwoliły na opracowanie rezultatu projektu, jakim jest zestaw dla wizyt monitoringowych u beneficjentów projektów zdecentralizowanych (M-TOOL set). Na zestaw składają się trzy dokumenty: • M-TOOL set – zbiór wymaganych procedur w procesie monitoringu • Jakościowe techniki zbierania danych • Ogólny przewodnik do prowadzenia monitoringu. Metodologia strategii M-TOOL opiera się na kilku etapach realizacji badania, takich jak: przygotowanie procesu monitorowania na miejscu, praca w terenie, zbieranie danych, analiza i interpretacja danych, raportowanie i kontynuacja procesu badania. Cały zestaw M-TOOL został przetłumaczony na język polski. Osiągnięte rezultaty projektu, uwzględniające specyfiki danej akcji, mogą służyć pomocą w programie Comenius, Grundtvig i Leonardo da Vinci. Informacje o projekcie znajdują się na stronie internetowej projektu www.proalv.pt/ mtools/index.htm oraz stronach Narodowych Agencji. Efektami współpracy międzyagencyjnej w programie Erasmus14 jest udział w projektach rozpowszechniających przykłady dobrej praktyki i badających wybrane aspekty programu Erasmus i/lub europejskiego szkolnictwa wyższego. Zrealizowane projekty to:

Increasing Student and Teaching Staff Mobility in an enlarged European Union. National Analyses of West-East Student and Teaching Staff Mobility in SOCRATES/Erasmus from 1998/99-2002/03, koordynowany przez Deutscher Akademischer Dienst (DAAD), pełniący rolę Narodowej Agencji Programu SOCRATES-Erasmus w Niemczech, współfinansowany z budżetu programu SOCRATES w ramach Accompanying Measures (okres realizacji projektu: 01.06.2004-31.05. 2005). Projekt, w którym uczestniczyło 10 Narodowych Agencji Programu SOCRATES-Erasmus (AT, BE nl, CZ, DE, ES, FI, HU, PL, SK) miał na celu określenie sposobów i narzędzi zwiększenia wymiany studentów i nauczycieli pomiędzy „nowymi” i „starymi” państwami Unii Europejskiej oraz osiągnięcia równowagi w wymianie osób na kierunku „ZachódWschód”, wspierając tym samym dążenie krajów Wspólnoty do wysłania za granicę w programie Erasmus 3 milionów studentów i 300 tysięcy nauczycieli akademickich do 2013 roku. Dzięki opracowaniu przez uczestniczące w projekcie NA raportów przedstawiających skalę i jakość wymiany w poszczególnych krajach w latach 1998/99-2002/03 udało się zidentyfikować uczelnie, które prowadziły intensywną wymianę studentów i nauczycieli z Europy Zachodniej do Europy ŚrodkowoWschodniej. Rezultaty projektu zostały zaprezentowane przedstawicielom środowisk akademickich podczas trzech konferencji, które odbyły się w: Budapeszcie (23-24 września 2004 r.), w Warszawie (8-9 października 2004 r.) oraz Brnie (11-12 listopada 2004 r.) i w publikacji. Erasmus Dissemination – Good Practice Models, którego koordynatorem był UK SOCRATESErasmus Council, pełniący rolę Narodowej Agencji Programu SOCRATES-Erasmus w Wielkiej Brytanii i który otrzymał dofinansowanie z budżetu programu SOCRATES w ramach Accompanying Measures (okres działania: 01.09.2004-31.08.2005). Celem projektu, realizowanego przez 12 Narodowych Agencji Programu SOCRATES-Erasmus (AT, DE, DK, FR, GR, IE, NL, PL, RO, SE, SI, UK), było ustalenie przyczyn niewielkiego udziału studentów czterech dziedzin akademickich (architektura, informatyka, matematyka i nauki przyrodnicze) w wymianie programu Erasmus, przedstawienie doświadczeń wybranych europejskich szkół wyższych, które

14 Prezentację współpracy międzyagencyjnej w zakresie programu Erasmus przygotowała Renata Smolarczyk

have been discussed and the most important sensitive areas of the monitoring process related to LLP decentralised projects that affect the quality of projects have been identified. These areas include: the planning process, internal evaluation (self-assessment) and internal monitoring, communication within the project and common end product. In these areas, monitoring can greatly contribute to the success of beneficiaries. Conclusions and cooperation with experts at the Lisbon University have allowed for the development of project result in the form of a M-TOOL set to be used during monitoring visits at beneficiaries of decentralised projects. The M-TOOL set comprises three documents: • M-TOOL set – a set of procedures to be applied in the monitoring process • qualitative data collection techniques • General monitoring guide. The methodology of M-TOOL strategy is based on several stages of study, such as: the preparation of the monitoring process on site, field work, data collection, analysis and interpretation, reporting and follow-up. The M-TOOL set has been translated into Polish in full. Project results, including the specificity of individual actions can be of use in Comenius, Grundtvig and Leonardo da Vinci programmes. Information on the project is available at project website at www.proalv. pt/mtools/index.htm and websites of National Agencies. The results of inter-agency cooperation as part of the Erasmus programme14 include participation in projects that disseminate examples of good practice and examine selected aspects of Erasmus programme and/or higher education in Europe. The implemented projects include: Increasing Student and Teaching Staff Mobility in an Enlarged European Union. National Analyses of West-East Student and Teaching Staff Mobility in SOCRATES/Erasmus from 1998/99-2002/03 coordinated by Deutscher Akademischer Dienst (DAAD), which plays the role of the National Agency of SOCRATES-Erasmus Programme in Germany. The project is co-financed from the budget of the SOCRATES Programme within Accompanying Measures (project implementation period: 01.06.2004-31.05.2005). The project implemented by 10 National Agencies of the SOCRATES-Erasmus Programme (AT, BE, NL, CZ, DE, ES, FI, HU, PL, SK) aimed

at the development of methods and tools to increase the number of student and teacher exchanges between „new” and „old” members of the European Union and strike a balance in „west-east” exchanges, with supporting efforts of community members to make 3 million students and 300,000 academic teachers participate in Erasmus mobilities abroad up to 2013. Thanks to the preparation by National Agencies of reports presenting the scale and quality of exchanges in individual countries in the years 1998/992002/03, it was possible to identify universities, which have conducted intensive student and teacher exchanges from western Europe to central and eastern Europe. Project results have been presented to representatives of academic circles during three conferences held in Budapest (23 - 24 September 2004), Warsaw (8 - 9 October 2004) and Bern (11 - 12 November 2004) and in a brochure. Erasmus Dissemination – Good Practice Models coordinated by UK SOCRATES-Erasmus Council, which is the National Agency of SOCRATESErasmus Programme in Great Britain, which has obtained co-financing from the budget of the SOCRATES Programme within Accompanying Measures (period: 01.09.2004-31.08.2005). The aim of the project implemented by 12 National Agencies of the SOCRATES-Erasmus Programme (AT, DE, DK, FR, GR, IE, NL, PL, RO, SE, SI, UK) was to establish the reasons why a relatively small share of students in four academic fields (architecture, information technology, mathematics and natural sciences) participate in Erasmus programme exchanges; to present experiences of selected European HEIs, which have been successful in staging exchanges of students of the above-mentioned majors; to present solutions that are conducive for the mobility of these students, and to promote more student exchanges across Europe. The results of analysis and recommendations were presented to European academic community during a conferences held in Vienna on 11 February 2005 and in a publication in the form of a report. GenERAtion – Dissemination of Results and Best Practices for Raising the Profile of Erasmus Mobility coordinated by Tempus Public Foundation, which plays the role of Hungarian National Agency of the SOCRATES-Erasmus Programme and co-financed from the budget of the SOCRATES Programme within Accompanying Measures

14 Presentation on inter-agency cooperation in the scope of the Erasmus Programme was prepared by Renata Smolarczyk

wymianę studentów ww. kierunków prowadziły z powodzeniem, oraz zaprezentowanie rozwiązań sprzyjających mobilności studentów tych dziedzin, a także promocja zwiększenia wymiany studentów w Europie. Wyniki analizy zjawiska i rekomendacje z niej wynikające zostały przedstawione europejskiej społeczności akademickiej podczas konferencji (Wiedeń, 11 lutego 2005 r.) i w publikacji (raport). GenERAtion – Dissemination of Results and Best Practices for Raising the Profile of Erasmus Mobility, koordynowany przez Tempus Public Foundation, pełniącą rolę Węgierskiej Narodowej Agencji Programu SOCRATES-Erasmus, współfinansowany z budżetu programu SOCRATES w ramach Accompanying Measures (okres realizacji projektu: 01.09.2005-30.09.2006). Celem przedsięwzięcia była wymiana doświadczeń pomiędzy przedstawicielami szkół wyższych z 21 państw uczestniczących w programie Erasmus (Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Dania, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Wielka Brytania, Węgry oraz Włochy) i poszukiwanie przez nich rozwiązań, które przyczyniłyby się do lepszego przygotowania krajów do realizacji nowej edycji Erasmusa w ramach Programu Zintegrowanego, jaki ostatecznie otrzymał nazwę Uczenie się przez całe życie (Lifelong Learning Programme), oraz do poprawy jakości organizacji mobilnych działań i zwiększenia liczby osób uczestniczących w wymianie w kontekście Procesu Bolońskiego oraz tworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. W projekcie udział wzięło blisko 500 osób: reprezentantów szkół wyższych, Komisji Europejskiej, administracji państwowej, Narodowych Agencji, organizacji zawodowych, instytucji edukacyjnych działających w sektorze szkolnictwa wyższego, a także przedstawicieli studentów i przedsiębiorców z ww. państw. W wyniku realizacji projektu opracowane zostały zalecenia dla każdej grupy uczestników, dotyczące działań w następujących obszarach: Erasmus Student Placements – Contributing to University-Enterprise Cooperation; Joint Degrees/ Programmes, Motivation and Recognition of Teachers in Order to Foster Erasmus Mobility of Students; Global Mobility – Marketing of Higher Education; Absorption Capacity of Higher Education Institutions and Countries (publikacja). http://english.tpf.hu/pages/content/index.php?page_ id=161

Student Work Placements: From Project to Mobility, koordynowany przez UK SOCRATESErasmus Council, pełniący rolę brytyjskiej Narodowej Agencji, współfinansowany z budżetu programu SOCRATES w ramach Accompanying Measures (okres realizacji projektu: 01.09.2006-31.03.2007). Przedsięwzięcie, w którym uczestniczyło 10 Narodowych Agencji Programu Erasmus (CZ, DE, FI, HU, LV, PL, SE, SI, SK, UK) miało na celu opracowanie vademecum dotyczącego organizacji praktyk dla studentów w programie Erasmus w oparciu o dobre rozwiązania stosowane do tej pory podczas realizacji wyjazdów studentów w programach SOCRATES-Erasmus i Leonardo da Vinci. Analiza i wymiana doświadczeń osób indywidualnych, instytucji, pracodawców oraz Narodowych Agencji z krajów zaangażowanych w projekt zaowocowały opracowaniem praktycznych wskazówek dla instytucji organizujących praktyki dla studentów i zarządzających finansami w programie Uczenie się przez całe życie (publikacja – raport). Assessing the Feasibility of an Erasmus Alumni Association, którego koordynatorem był UK SOCRATES-Erasmus Council, pełniący rolę Narodowej Agencji w Wielkiej Brytanii i który otrzymał dofinansowanie z budżetu programu SOCRATES w ramach Accompanying Measures (okres realizacji projektu: 01.10.200631.03.2007). Celem działania, realizowanego przez Narodowe Agencje Programu Erasmus z Finlandii, Holandii, Niemiec, Polski i Węgier, przedstawicieli szkół wyższych, studentów, organizacji Erasmus Student Network International oraz stowarzyszeń absolwentów, w tym DAAD, NUFFIC, Fulbright, a także twórców portali internetowych Philox i ErasmusOne, było zbadanie celowości i możliwości utworzenia w Europie stowarzyszenia absolwentów – stypendystów Erasmusa oraz określenie zasobów niezbędnych do powołania organizacji adresowanej do osób, które wzięły udział w wymianie studentów w tym programie. Rezultatem przedsięwzięcia było przedstawienie Komisji Europejskiej opracowania określającego stopień zainteresowania środowisk akademickich w Europie utworzeniem stowarzyszenia absolwentów oraz uwarunkowania, w tym finansowe, działania tego typu organizacji (publikacja – raport).

(project implementation period: 01.09.200530.09.2006). The aim of the project was exchange of experiences between representatives of HEIs in 21 countries participating in the Erasmus Programme (Austria, Belgium, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Finland, Greece, Spain, Netherlands, Iceland, Lithuania, Latvia, Germany, Norway, Poland, Slovakia, Slovenia, Sweden, Great Britain, Hungary and Italy) and searching for new solutions, which would contribute to better preparation of these countries for the implementation of a new edition of Erasmus as part of the integrated programme (Lifelong Learning Programme), as well as to improve the quality of mobility organisation, increase the number of exchange participants in the context of Bologna Process and to establish European Higher Education Area. Almost 500 representatives of HEIs, European Commission, state administration, National Agencies, trade organisations, educational institutions operating in higher education sector, as well as representatives of students and entrepreneurs participated in the project. As a result of project implementation, recommendations for each group of participants were developed in the following areas: Erasmus Student Placements – Contributing to University-Enterprise Cooperation; Joint Degrees/Programmes, Motivation and Recognition of Teachers in Order to Foster Erasmus Mobility of Students; Global Mobility – Marketing of Higher Education; Absorption Capacity of Higher Education Institutions and Countries (publication). http://english.tpf.hu/pages/content/index. php?page_id=161 Student Work Placements: From Project to Mobility, coordinated by UK SOCRATES-Erasmus Council, which is the National Agency in Great Britain, was co-financed from the budget of SOCRATES programme within Accompanying Measures (project implementation period: 01.09.2006-31.03.2007). The project implemented by 10 National Agencies of the Erasmus Programme (CZ, DE, FI, HU, LV, PL, SE, SI, SK, UK) aimed at the development of a vade mecum on the organisation of student placements as part of the Erasmus programme based on quality solutions applied so far during student mobilities within SOCRATES-Erasmus and Leonardo da Vinci programmes. The analysis and exchange of experiences by individuals, institutions, employers and National Agencies from the countries implementing the project has

resulted in the development of practical guidelines for institutions that organise student placements and for those responsible for funds management in the Lifelong Learning Programme (publication in the form of a report). Assessing the Feasibility of an Erasmus Alumni Association coordinated by UK SOCRATESErasmus Council, which is the National Agency in Great Britain, was co-financed from the budget of SOCRATES programme within Accompanying Measures (project implementation period: 01.10.2006-31.03.2007). The main goal of the activity carried out by National Agencies of Erasmus Programme from Finland, the Netherlands, Germany, Poland and Hungary, representatives of HEIs, students, Erasmus Student Network International organisation and alumni associations, including DAAD, NUFFIC, Fulbright, as well as the founders of Philox and ErasmusOne website was to assess usefulness and feasibility of the establishment of Erasmus Alumni Association in Europe and to identify resources indispensable for the establishment of an organisation addressed to people who participated in student exchanges under the programme. As a result, a study describing the level of interest among academic circles in the establishment of such an association, and conditions for its operation, including financial ones, has been presented to the European Commission in the form of a report. University-Enterprise Cooperation: Building on New Challenges from Past Experience implemented in the framework of Socrates Accompanying Measures (in the period: 01.10.2006-31.08.2007) was coordinated by the DAAD (the German Academic Exchange Service). Project partners included ESMU (European Centre for Strategic Management of Universities), EDUCONSULT, Europe and Projects, Sanon Development International, and National Agencies of Erasmus and Leonardo da Vinci programmes from Austria, Finland, France, Netherlands, Germany, Norway, Portugal, Poland and Hungary). The project aimed at identifying factors and phenomena that facilitate or obstruct cooperation of European HEIs and enterprises. An on-line survey was conducted in early 2007, in which 403 European universities and enterprises participated, in order to identify projects that have been implemented so far by HEIs and business entities and to identify weak and strong points of such activity. The results of the survey and examples of best practices have

University-Enterprise Cooperation: Building on New Challenges from Past Experience, realizowany w ramach działania Accompanying measures programu SOCRATES (w okresie: 01.10.2006-31.08.2007). Rolę koordynatora projektu pełnił DAAD, a partnerami w projekcie byli: European Center for Strategic Management of Universities (ESMU), EDUCONSULT, Europe and Projects, Sanon Development International, a także Narodowe Agencje Programów Erasmus i Leonardo da Vinci z Austrii, Finlandii, Francji, Holandii, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii i Węgier. Przedsięwzięcie miało na celu określenie czynników i zjawisk, które wspierają lub utrudniają współpracę europejskich instytucji szkolnictwa wyższego i przedsiębiorstw. Ankietowe badanie on-line, przeprowadzone na początku 2007 roku, w którym udział wzięły 403 europejskie uczelnie i przedsiębiorstwa, pomogło zidentyfikować projekty zrealizowane dotychczas wspólnie przez szkoły wyższe i podmioty gospodarcze, a także ustalić słabe i mocne strony tych działań. Wyniki badania oraz przykłady dobrej praktyki zostały zaprezentowane 160 osobom zaangażowanym w różne formy współpracy uczelni i przedsiębiorstw podczas konferencji (Bonn, 18-19 czerwca 2007 r.) i w publikacji. Potrzeby, możliwości, osiągnięcia, wyzwania i przeciwności dla współdziałania akademików i przedsiębiorców w Europie oraz zadania, które mają do wykonania poszczególne strony, zostały wyszczególnione w dokumencie nazwanym „Deklaracją Bońską”, stanowiącym integralną część publikacji o projekcie. http://eu.daad.de/eu/university-enterprisecooperation/07405.html. W obszarze programu Leonardo da Vinci15 realizowane były projekty Monitoringu Tematycznego. Jest to inicjatywa Komisji Europejskiej w ramach programu Leonardo da Vinci służąca popularyzacji tego programu poprzez wymianę doświadczeń między ekspertami, twórcami polityk i praktykami i przez wspieranie upowszechniania rezultatów i wyników projektów LdV oraz zachęcanie do ich wykorzystywania w systemach kształcenia zawodowego w Europie. Na potrzeby monitoringu określono pięć grup tematycznych koordynowanych przez wybrane Narodowe Agencje: 1. VET and the labour market, guidance and other specific groups (Islandia) 2. Development of skills within companies, particularly SMEs (Holandia)

3. Quality of VET systems and practices, training of teachers and trainers (Wielka Brytania) 4. Transparency of qualifications, validation of formal and informal learning, credit transfers (Włochy) 5. E-learning (Dania). Polska Narodowa Agencja uczestniczyła jako partner w trzech grupach tematycznych: grupie 1., grupie 2., grupie 5. Ponadto wspierała prace pozostałych dwóch grup tematycznych (nr 3 i 4) poprzez upowszechnianie informacji o konferencjach i seminariach, zachęcanie polskich beneficjentów do udziału w tych wydarzeniach i promocję ciekawych projektów koordynowanych przez polskie instytucje. Grupa TG 1 „VET and the labour market, guidance and other specific groups” zajmowała się zagadnieniami poradnictwa zawodowego i włączania do rynku pracy grup defaworyzowanych (młodzież i osoby starsze o niskich kwalifikacjach, imigranci, niepełnosprawni i kobiety chcące wrócić na rynek pracy), a także nauką przedsiębiorczości w kształceniu zawodowym. Grupie TG1 przewodniczyła Narodowa Agencja z Islandii, a partnerami jej były Narodowe Agencje Austrii, Belgii, Bułgarii, Finlandii, Węgier, Litwy, Norwegii, Polski, Słowacji, Słowenii i Hiszpanii. W maju 2007 r. Grupa TG1 zorganizowała w Lublanie międzynarodową konferencję pt. „The Voice of Users in Guidance” z udziałem 124 osób z 26 krajów, na temat roli użytkowników w poradnictwie zawodowym. Zaprezentowano wyniki przeprowadzonej przez ekspertów analizy 92 projektów Leonardo da Vinci z dziedziny poradnictwa zawodowego i przedstawiono rekomendacje i przykłady dobrych praktyk w zakresie włączania użytkowników. Wyniki konferencji były następnie upowszechniane na seminariach organizowanych w poszczególnych krajach partnerskich. W Polsce seminarium takie odbyło się 27 września 2007 r., a w specjalnym numerze Biuletynu Leonardo da Vinci zamieszczone zostało polskie tłumaczenie materiałów pokonferencyjnych z Lublany oraz artykuły polskich ekspertów na temat poradnictwa zawodowego w naszym kraju i artykuły promotorów projektów z tej dziedziny. Kolejnym ważnym dokonaniem grupy 1. było zorganizowanie w październiku 2007 w Reykjaviku międzynarodowej konferencji „Entrepreneurship in vocational education – a key to social inclusion and economic development in Europe”. Materiały

15 Prezentację współpracy międzyagencyjnej w zakresie programu LdV przygotowała Izabela Laskowska

been presented to 160 persons committed to various forms of university-enterprise cooperation during a conference held in Bonn on 18 - 19 June 2007 and in a publication. Needs, possibilities, achievements, challenges and obstacles for cooperation of academics and entrepreneurs in Europe, as well as tasks to be completed by individual parties have been descried in a document entitled “Bologna Declaration”, which constitutes an integral part of the publication on the project. http://eu.daad.de/eu/universityenterprise-cooperation/07405.html. Thematic Monitoring projects have been implemented within the Leonardo da Vinci Programme15. This is an initiative of the European Commission within the Leonardo da Vinci programme aimed at the propagation of the programme through exchange of experiences between experts, policy makers and practitioners by providing support to the dissemination of LdV project results and through encouraging their use in vocational education systems across Europe. Five thematic groups (TG) coordinated by selected National Agencies have been established for the needs of the monitoring process 1. VET and the labour market, guidance and other specific groups (Iceland) 2. Development of skills within companies, particularly SMEs (the Netherlands) 3. Quality of VET systems and practices, training of teachers and trainers (Great Britain) 4. Transparency of qualifications, validation of formal and informal learning, credit transfers (Italy) 5. E-learning (Denmark). Polish National Agency has been a partner in three thematic groups: group 1, group 2, and group 5. Moreover, it has supported works of the remaining two thematic groups (no. 3 and 4) by disseminating information on conferences and seminars, encouraging Polish beneficiaries to participate in these actions and by promoting interesting projects coordinated by Polish institutions. Group TG 1 – VET and the labour market, guidance and other specific groups dealt with the issues of career guidance and inclusion to the labour market of marginalised groups (youth and seniors with low qualifications, immigrants, the disabled and women coming back to the

labour market), and also with entrepreneurship in vocational education. Group TG1 was led by the National Agency from Iceland, and among its partners were National Agencies from Austria, Belgium, Bulgaria, Finland, Hungary, Lithuania, Norway, Poland, Slovakia, Slovenia and Spain. In May 2007, Group TG1 organised an international conference entitled The Voice of Users in Guidance in Ljubljana, which was attended by 124 participants from 26 countries and devoted to the role of users of vocational guidance. Results of an analysis of 92 Leonardo da Vinci projects conducted by career guidance experts was presented along with recommendations and good practices in the scope of user inclusion. Next, the results of the conference were disseminated during seminars organised in individual partner countries. In Poland, such seminar was held on 27 September 2007 and translations into Polish of materials from the Ljubljana conference as well as articles by Polish experts on career guidance in the country and these by project promoters were published in a special issue of Leonardo da Vinci Bulletin. Another major achievement of Group 1 was staging in October 2007 in Reykjavik an international conference entitled Entrepreneurship in vocational education – a key to social inclusion and economic development in Europe. The materials from the conference have been published in English and posted on the project’s website: www.lmvet.net. Group TG2 – Development of skills within companies, particularly SMEs has concentrated its works on two key issues: a) competence gaps in selected sectors and b) how to commit SMEs to the lifelong learning process. Among several recommendations developed by the group, there has been a need to break barriers in the access to professional training among small and medium enterprises, to improve the quality of training offer and to adapt it to the current needs of employers and employees. The project was implemented by National Agencies from the Netherlands (coordinator), Poland, Sweden, Greece, Latvia, Bulgaria, Cyprus, Norway, Romania and the Czech Republic. Group 2 has established a knowledge platform for exchange of experiences by practitioners, experts, decision makers, representatives of sectoral chambers, European trade organisations and presented and promoted the most innovative training results and products developed as part of the Leonardo da Vinci projects addressed to

15 Presentation on inter-agency cooperation in the scope of the LdV Programme was prepared by Izabela Laskowska

pokonferencyjne w języku angielskim zostały wydane drukiem oraz zamieszczone na stronie internetowej www.lmvet.net. Grupa TG 2. „Development of skills within companies, particularly SMEs” swoje prace skupiała wokół dwóch kluczowych zagadnień: a) luki kompetencyjne w wybranych sektorach oraz b) jak zaangażować małe i średnie przedsiębiorstwa w proces uczenia się przez całe życie. Wśród wielu rekomendacji opracowanych przez grupę znalazła się potrzeba przełamania barier w dostępie do szkoleń zawodowych wśród małych i średnich przedsiębiorstw oraz podniesienie jakości oferty szkoleniowej i jej dopasowanie do aktualnych potrzeb pracodawców i pracowników. W projekcie uczestniczyły Narodowe Agencje z następujących krajów: Holandia (koordynator), Polska, Szwecja, Grecja, Łotwa, Bułgaria, Cypr, Norwegia, Rumunia, Czechy. W ramach grupy 2. udało się stworzyć platformę wiedzy i wymiany doświadczeń między praktykami, ekspertami, decydentami, przedstawicielami izb branżowych, europejskich organizacji sektorowych oraz udało się zaprezentować i wypromować najbardziej innowacyjne rezultaty i produkty szkoleniowe stworzone w ramach projektów programu Leonardo da Vinci, adresowane do kadry menedżerskiej i personelu małych i średnich firm. Istotnym osiągnięciem grupy było zorganizowanie dwóch ważnych konferencji: 25.05.2007 r. w Sztokholmie nt. „Umiejętności i kompetencje zawodowe w MŚP” oraz 23.11.2007 r. w Amsterdamie nt. „Stwórzmy sieć i pracujmy razem”. Materiały konferencyjne oraz kluczowe dokumenty opracowane w ramach TG2 dostępne są na stronie internetowej http://www.skillsweb.eu. Grupa TG 5. „E-learning” koncentrowała swoje działania wokół wymiany doświadczeń i tworzenia sieci współpracy między projektami Leonardo da Vinci, praktykami, ekspertami, użytkownikami w zakresie stosowania najnowszych technologii w procesie uczenia się przez całe życie. W ramach tego projektu udało się zorganizować dwie ważne konferencje: 5-7.11.2006 r. w Sofii oraz 23-24.04.2007 r. w Kopenhadze. Kluczowymi rezultatami konferencji są raporty: „Potential of e-learning” oraz „From projects to practice”. Dodatkowo opracowano raport podsumowujący wyniki prac grupy tematycznej „E-learning”, w którym zawarto istotne rekomendacje dla decydentów, Komisji Europejskiej, przyszłych beneficjentów

projektów programu. W projekcie aktywnie uczestniczyły Narodowe Agencje z Bułgarii, Irlandii, Polski, Finlandii, Słowacji, Holandii, Grecji, Norwegii. Opracowania dostępne są na stronie internetowej duńskiej Narodowej Agencji www.ciriusonline.dk/elearning. Najważniejsze korzyści z realizacji monitoringu tematycznego dla projektodawców to: • zwiększenie „widoczności” rezultatów i produktów opracowanych w projektach programu Leonard da Vinci •wymiana doświadczeń między realizatorami projektów LdV a interesariuszami, ekspertami wybranych dziedzin • upowszechnianie najlepszych praktyk i rozwiązań • poznanie aktualnych tendencji rozwojowych w wybranych obszarach kształcenia i szkolenia zawodowego • zawiązanie się nowych partnerstw i powstanie nowych pomysłów na projekty LdV • opracowanie istotnych rekomendacji na przyszłość.

Harmonizacja mechanizmów oraz podejść i procedur waloryzacyjnych w programie Uczenie się przez całe życie Nowym wyzwaniem jest harmonizacja mechanizmów oraz podejść i procedur waloryzacyjnych w programie Uczenie się przez całe życie w Europie w celu budowania wspólnych ram odniesienia. „Wspólne ramy odniesienia” dotyczą zdolności do rozpoznawania wartościowych informacji i w konsekwencji poprawy jakości procesu decyzyjnego w systemach edukacji europejskiej. Taki proces wymaga szerokiej współpracy europejskiej i składa się z wielu etapów. Prezentowane poniżej założenia, przygotowane w polskiej Narodowej Agencji, należy rozwijać poprzez współpracę z innymi Agencjami i Komisją Europejską. Najlepszą europejską platformą takiej harmonizacji są działania w ramach programu międzysektorowego – kluczowe działanie 4. – Upowszechnianie i wykorzystywanie wyników działań wspieranych w ramach programu oraz poprzednich programów związanych z tą dziedziną, jak również wymianę dobrych praktyk. Podstawowymi założeniami harmonizacji mechanizmów oraz podejść i procedur waloryzacyjnych w programie Uczenie się przez całe życie w Europie są:

managerial staff and personnel of SMEs. A major achievement of the Group was staging two conferences: Professional Skills and Competences at SME held on 25.05.2007 in Stockholm and Work Together/Exchange Knowledge and Start Networking held on 23.11.2007 in Amsterdam. Materials from the conference and key documents developed as part of TG2 are available at www.skillsweb.eu. Group TG 5 – E-learning focused its efforts around the exchange of experiences and networking between Leonardo da Vinci projects, practitioners, experts, and users of the latest technologies in the lifelong learning process. As part of the project, two major conferences have been held: one on 5 - 7.11.2006 in Sofia and the other on 23 - 24.04.2007 in Copenhagen. Key results of the conferences have included reports entitled: Potential of e-learning and From Projects to Practice. Moreover, a report that sums up the results of works of e-learning thematic group featuring recommendations for decision makers, European Commission, and future beneficiaries of projects has been developed. National Agencies from Bulgaria, Ireland, Poland, Finland, Slovakia, the Netherlands, Greece and Norway have taken an active part in the project. Relevant documents are available on the website of Danish National Agency at http://www.ciriusonline.dk/elearning. Major benefits of thematic monitoring for project partners include: • improving visibility of results and products developed within Leonardo da Vinci projects • sharing of experiences by institutions that implement LdV projects and stakeholders and experts • promotion of good practices and solutions • becoming acquainted with development tendencies in selected areas of vocational education and training • establishment of new partnerships and development of new ideas for LdV projects • development of major recommendations for the future.

Harmonisation of valorisation mechanisms, approaches and procedures in the Lifelong Learning Programme Harmonisation of valorisation mechanisms, approaches and procedures in Europe in order to build a common reference structure is a new

challenge of the Lifelong Learning Programme. Common framework of reference pertains to the ability to recognise valuable information and resultant from it improvement of the quality of decision making process in European systems of education. This process requires broad European cooperation and is composed of several stages. The premises presented below have been developed by Polish National Agency and should be developed thanks to cooperation with other National Agencies and the European Commission. The best European platform for harmonisation has been the actions implemented as part of the transversal programme – key activity 4 – Dissemination and exploitation of results of activities funded under the programme or previous programmes related with a given area, as well as exchange of good practices. Basic premises for the harmonisation of valorisation mechanisms, approaches and procedures in the Lifelong Learning Programme in Europe include: Stage I – Identification of valorisation concepts and approaches at National Agencies at the national level with reference to the policy of the European Commission (downward looking). It is composed of: • identification of valorisation methods/approaches applied by National Agencies in individual countries and sectors of the Lifelong Learning Programme • comparison of methods/approaches applied by National Agencies in order to build a common framework of reference and develop working methods for National Agencies in the scope of valorisation Stage II – Comparison of concepts and policies with practice (upward looking). This may take place as a result of cooperation and consultations with beneficiaries and stakeholders – supervising authorities and educational authorities in order to: • identify grass-roots approaches • identify methods for the implementation of the European Commission’s and National Agency’s valorisation policies • building the practical dimension of NA’s cooperation with beneficiaries • establish a portfolio for regional lifelong learning featuring: educational potential, language, culture and examples of good practices implemented in a given region

I etap – Identyfikacja idei i podejść do waloryzacji w Narodowych Agencjach na poziomie krajowym w odniesieniu do polityki Komisji Europejskiej (patrzenie od góry). Składa się na to: • identyfikacja metod/podejść Narodowych Agencji do waloryzacji w poszczególnych krajach i sektorach programu Uczenie się przez całe życie • porównanie metod/podejść stosowanych przez Narodowe Agencje w celu budowy wspólnych ram odniesienia i metod działania Narodowych Agencji w zakresie waloryzacji

nadać europejski wymiar waloryzacji poprzez określenie: • wspólnych wyznaczników sukcesu projektów • wspólnego sposobu pomiaru sukcesu projektów • możliwych form transferu sukcesu projektów do polityki i praktyki edukacyjnej w skali mikro i makro • gotowych do zaproponowania najefektywniejszych form prezentacji i upowszechniania osiągnięć programu Uczenie się przez całe życie na ogólnokrajowych i europejskiej platformie elektronicznej

II etap – Weryfikacja idei i polityk z praktyką (patrzenie od dołu). Może ona nastąpić w wyniku współpracy i konsultacji z beneficjentami i podmiotami zaangażowanymi – organami nadzoru i organami prowadzącymi instytucje edukacyjne w celu: • identyfikacji podejść oddolnych • identyfikacji sposobów wdrażania polityki Komisji Europejskiej i Narodowej Agencji w zakresie waloryzacji • budowania praktycznego wymiaru współpracy NA z beneficjentami •stworzenia „portfolio” regionalnego uczenia się przez całe życie obejmującego: potencjał edukacyjny, język, kulturę i przykłady dobrej praktyki realizowane w danym regionie w celu określenia regionalnej i narodowej charakterystyki/specyfiki, którą należy uwzględnić w procesie waloryzacji

IV etap – Budowa narzędzi do waloryzacji rezultatów projektów i całego programu oraz przygotowanie europejskiego przewodnika waloryzacji, określającego wspólne ramy odniesienia do metodologii waloryzacji. Wielojęzyczny przewodnik powinien uwzględniać: • specyfikę systemów edukacji w poszczególnych krajach • różnorodność kultury i języków europejskich • podjęcie próby zdefiniowania wspólnego sukcesu europejskich projektów • wyznaczniki sukcesu europejskich projektów • wspólny sposób pomiaru sukcesu europejskich projektów • identyfikację form transferu w skali mikro i makro europejskich projektów do europejskiej praktyki i polityki edukacyjnej

III etap – Wypracowanie metodologii pomiaru sukcesu projektów programu Uczenie się przez całe życie. Powinna ona łączyć wymagania zidentyfikowane na pierwszym etapie z potrzebami i oczekiwaniami etapu drugiego oraz

V etap – Upowszechnienie wspólnych ram odniesienia w zakresie waloryzacji na poziomie krajowym i europejskim oraz zapewnienie sprawnego przepływu informacji oraz sprawnej metody wymiany informacji o wdrożeniach do polityk i praktyk edukacyjnych w Europie.

Więcej informacji na stronie Komisji Europejskiej poświęconej waloryzacji: http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/valorisation/index_en.html.

in order to describe regional and national characteristics that should be included in the valorisation process Stage III – Development of the methodology for the measurement of the success of Lifelong Learning Programme projects. It should combine requirements identified at Stage I and needs and expectations of Stage II and give European dimension to valorisation by setting: • common project success indicators • common method for project success measurement • possible forms of transferring project success to educational policy and practice on micro and macro scale • ready to use most effective forms of presentation and dissemination of the achievements of the Lifelong Learning Programme on national and European electronic platforms

Stage V – Dissemination of common framework of reference in the scope of valorisation at national and European level and ensuring an efficient flow of information and a method for exchange of information on implementations to educational policies and practices across Europe.

Stage IV– Development of tools for the valorisation of project results for the whole programme and preparing a European valorisation guide describing common framework of reference for valorisation methodology. The guide prepared in several languages should provide for: • specific features of systems of education in individual countries • diversity of European culture and languages • taking efforts to define common success of European projects • European project success indicators • Common method for the measurement of success of European projects • Identification of forms of European projects’ transfer to educational policy and practice on micro and macro scale

For more information on valorisation, please visit the website of the European Commission: http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/valorisation/index_en.html

D oświadczenia polskiej Narodowej Agencji

w dziedzinie zbierania i przetwarzania danych Wanda Burdecka

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, pełniąca rolę Narodowej Agencji, wdraża kolejny program adresowany do podmiotów/jednostek edukacyjnych w kraju. Obecnie wdrażany program Uczenie się przez całe życie (20072013) wyrósł z doświadczeń poprzednich programów: Socrates I (1995-1999) i Socrates II (2000-2006) oraz Leonardo da Vinci – realizowany w Polsce od 1996 r. (program LdV w okresie 1996-2006 był nadzorowany przez Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr w Fundacji „Fundusz Współpracy”). Realizacja i monitorowanie efektów każdego z programów wspierane było i jest narzędziami informatycznymi. Są to bazy danych wspólne dla Narodowych Agencji realizujących programy lub narzędzia własne rozwijane w poszczególnych jednostkach wdrażających, a niekiedy tworzone czy współtworzone w kooperacji z innymi Agencjami, np. Multipass1, bazy EST2 i ADAM3. Doświadczenia w posługiwaniu się narzędziami informatycznymi są różne dla poszczególnych programów. Charakterystyka baz danych i zasobów informacyjnych dla wybranych akcji programów Socrates i Uczenie się przez całe życie Głównym narzędziem przy realizacji programu Socrates był opracowany centralnie przez Dyrekcję Generalną ds. Edukacji i Kultury system bazodanowy do obsługi akcji tego programu. W polskiej Narodowej Agencji rozbudowano go o program internetowy umożliwiający zdalną

rejestrację wniosków przez aplikujących do najliczniejszej z akcji Comenius. Dla programu Uczenie się przez całe życie wdrożony został system bazodanowy zapewniający zdalną komunikację z bazą centralną Komisji. Gromadzenie zasobów informacyjnych w bazach i poza nimi, w miarę nabywania umiejętności i wiedzy o wdrażaniu programów edukacyjnych, ulegało zmianie. Na początku rejestrowano minimum informacji dotyczących samego procesu obsługi programów, co pozwalało na monitorowanie liczby zaakceptowanych wniosków, wysokości przyznanych i wypłacanych środków finansowych, informacji o kluczowych etapach obsługi projektu, takich jak: podpisana umowa, wypłacenie środków finansowych, ostateczne rozliczenie i zamknięcie projektu itp. Dane te były podstawą do regularnego śledzenia zmian ilościowych i ich raportowania na potrzeby jednostek nadzorujących i potrzeby wewnętrzne Agencji itp. Już pierwsze lata obsługi programów wskazywały, że zapotrzebowanie jednostek edukacyjnych i osób indywidualnych na ofertę Fundacji znacznie przewyższa kwoty przydzielanych środków finansowych na potrzeby polskiej Narodowej Agencji.

1 Multipass – aplikacja on-line do obsługi konkursu i cyklu życia projektów w programie Leonardo da Vinci używana przez 13 krajów realizujących program Leonardo da Vinci 2 EST – European Shared Treasure – baza składa się z narodowych baz, zlokalizowanych i administrowanych w NA a będących częścią sieci, wspólny model danych kompatybilny ze standardami UE i wielojęzyczność wpisów pozwalają na równoległe i przekrojowe wyszukiwanie danych w bazach narodowych 3 ADAM – Advanced Data Archive and Management System – aplikacja internetowa, w której beneficjenci wybranych akcji programu Leonardo da Vinci rejestrują produkty powstałe w wyniku realizacji projektów

E xperience of the Polish National Agency

in the Field of Data Collection and Processing Developed in cooperation with Comenius, Erasmus, Grundtvig and Leonardo da Vinci Programmes

Wanda Burdecka

Foundation for the Development of the Education System (FRSE), acting as a National Agency, is implementing another programme addressed to educational entities/units in Poland. The currently implemented Lifelong Learning Programme (2007-2013) is built on the experiences of previous programmes: Socrates I (1995- 1999), Socrates II (2000-2006) and Leonardo da Vinci – implemented in Poland since 1996 (between 1996 and 2006 the LdV programme was supervised by the Task Force for Training and Human Resources [BKKK] of the Cooperation Fund Foundation). The implementation and the monitoring of each programme’s results have always been supported with the use of IT tools, which include databases shared by National Agencies involved in programme implementation in addition to those developed within the individual implementation units or, in some cases, created or co-created in cooperation with other Agencies, for example Multipass1 or the EST2 and ADAM3 databases. The experience in using IT tools varies between individual programmes. Description of databases and information resources for selected actions of the Socrates and Lifelong Learning Programmes The main tool used during the implementation of the Socrates Programme was a database system for developed centrally by the Directorate General for Education and Culture. The Polish National Agency extended this with an Internet programme

enabling online registration of applications for Comenius. The Lifelong Learning Programme is being assisted by a database system that ensures remote communication with the Commission’s central database. As more skills and knowledge were acquired in the field of implementing educational programmes, the collection of information resources in databases and beyond them evolved. In the beginning, only minimum information concerning the process of handling the programmes was registered. This enabled the monitoring of the numbers of accepted applications, the value of approved and disbursed funding as well as information about key stages of handling a project, for example signed agreements, funding disbursement, final project settlement and closing, etc. These data provided a basis for regular tracking of quantitative changes and reporting them in compliance with the requirements of supervising units, the Agency’s own needs, etc. Already the first years of handling the programmes showed that the demand of educational units and individual persons by far exceeded the amount of funding granted to the Polish National Agency.

1 Multipass – an online application for Leonardo da Vinci competition and projects’ life cycle used by 13 countries that are implementing the Programme. 2 EST – European Shared Treasure – a database comprising national databases located in and administered by the NAs, which are part of the network; the common data model that is compatible with EU standards and the multilingualism of entries enable parallel and cross-sectional data searches in the national databases. 3 ADAM – Advanced Data Archive and Management System – an internet application in which the beneficiaries of the particular Leonardo da Vinci actions register the products created as a result of the projects.

n Przyznane środki finansowe w EUR

Leonardo 2008

Grundtvig 2008

8 525 000 3 364 000 1 306 000 2 215 000 930 000

20 614 000

Comenius 2008

3 186 000

Grundtvig 2007

Grundtvig 2006

2 009 929

11 215 589

Comenius 2006

Grundtvig 2005

1 786 948

10 715 055

Comenius 2005

Grundtvig 2004

1 144 630

7 799 211

Comenius 2004

Grundtvig 2003

964 072

6 127 265

Comenius 2003

878 433

Grundtvig 2002

3 132 957

Comenius 2002

2 60 642

Grundtvig 2001

5 000 000

4 358 291

10 000 000

78,3 61,5 73,5 41,8 56,4 38,8 69,4 48,0 66,0 41,7 64,2 52,3 42,5 36,4 39,9 38,4 39,0

n Funds in submitted application in EUR

n Granted funds in EUR

Źródło danych: zasoby własne FRSE, bazy programów Socrates i Uczenie się przez całe życie; dane 78,3%, 61,5%… to procent projektów zakwalifikowanych do realizacji w ogólnej liczbie projektów złożonych w konkursie.

Source: FRSE own resources, Socrates and Lifelong Learning Programme databases; the figures 78.3%, 61.5% etc. are percentages of projects qualified for implementation in the total number of submitted projects

W latach 2001-2006 trzykrotnie wzrosła liczba wniosków na realizację projektów partnerskich Comenius (z 604 w 2001 r. na 1740 w 2006 r.). Siedmiokrotnie wzrosła liczba wniosków organizacji aplikujących w ramach programu Grundtvig – projekty partnerskie z 26 w 2001 r. do 190 w roku 2008. Warto podkreślić dynamikę wzrostu w programie Grundtvig, który adresowany jest do specyficznego odbiorcy4 i nabór wniosków jest powiązany z efektywną promocją programu. W pierwszym roku realizacji nowego programu Uczenie się przez całe życie (w 2007 r.) różnica pomiędzy zgłoszonym zapotrzebowaniem na środki finansowe dla akcji Comenius i Grundtvig a przydzielonymi funduszami wzrosła znacząco w stosunku do lat poprzednich. Wynika to ze

In the years 2001-2006, a threefold increase in the number of applications submitted for the implementation of Comenius Partnership Projects was observed (from 604 in 2001 to 1,740 in 2006), whilst the number of organisations who submitted applications for Grundtvig Partnership Projects increased seven-fold to date (from 26 in 2001 to 190 in 2008). It is worth noting the growth dynamics in the Grundtvig Programme, which is intended for a specific target group4 and the selection of applications is related with effective promotion of the programme. Over the first year of the implementation of the new Lifelong Learning Programme (2007), the difference between the submitted funding applications for the Comenius and Grundtvig actions, and the granted funding increased

zmienionych zasad dotyczących: • reguł ustalania budżetu na podstawie liczby zaplanowanych mobilności5 a także • ugruntowanej popularności programu Socrates w Polsce, będącej wynikiem promocji programu przez polską Narodową Agencję, • intensywnym działaniom krajowej sieci trenerów i koordynatorów, • właściwej polityce informacyjnej Narodowej Agencji. W roku 2008 uruchomiono program Leonardo da Vinci – projekty partnerskie – dedykowany dla szkół zawodowych, do którego aplikowało 118 placówek, a 46 z nich będzie realizowało projekty partnerskie. W programie Uczenie się przez całe życie procentowy udział wniosków realizowanych

4 Grundtvig dotyczy ogólnej niezawodowej edukacji osób dorosłych i skierowany jest do organizacji działających w obszarze szeroko rozumianej Edukacji dorosłych, ich słuchaczy i pracowników 5 Mobilność oznacza wyjazd jednej osoby (nauczyciela/ucznia lub pracownika/słuchacza); w roku 2007 w programie Comenius dopuszczalne były 2 mobilności z dofinansowaniem 5000 Eur, 4 mobilności – 8 000 Eur, 12 mobilności – 16 000 Eur, 25 mobilności – 20 000 Eur; w programie Grundtvig 2 mobilności z dofinansowaniem 5000 Eur, 4 mobilności – 10000 Eur, 6 mobilności – 9000 Eur, 12 mobilności 18000 Eur

15 000 000

Comenius 2001

Leonardo 2008

Grundtvig 2008

8 525 000 3 364 000 1 306 000 2 215 000 930 000

78,3 61,5 73,5 41,8 56,4 38,8 69,4 48,0 66,0 41,7 64,2 52,3 42,5 36,4 39,9 38,4 39,0

n Wnioskowane środki finansowe w EUR

21 528 000

20 614 000

20 000 000

Comenius 2008

3 186 000

Grundtvig 2007

Comenius 2007

2 009 929

Grundtvig 2006

Comenius 2006

Grundtvig 2005

1 786 948

10 715 055

Comenius 2005

Grundtvig 2004

1 144 630

7 799 211

Comenius 2004

Grundtvig 2003

964 072

6 127 265

Comenius 2003

878 433

Grundtvig 2002

3 132 957

Comenius 2002

2 60 642

Grundtvig 2001

Comenius 2001

5 000 000

4 358 291

10 000 000

11 215 589

20 000 000 15 000 000

25 000 000

21 528 000

25 000 000

Diagram 1 Comparison of submitted applications and funding granted for the implementation of the Comenius, Grundtvig and Leonardo Partnership Projects within Socrates II and the first two calls for proposals of the Lifelong Learning Programme, including the percentage share of projects qualified for the implementation in the total number of submitted projects in consecutive years.

Comenius 2007

Wykres nr 1 Zestawienie wnioskowanych i przyznanych środków finansowych na realizację projektów partnerskich Comenius, Grundtvig i Leonardo w ramach programu Socrates II i dwóch pierwszych konkursów wniosków programu Uczenie się przez całe życie wraz z procentowym udziałem projektów zakwalifikowanych do realizacji w ogólnej liczbie projektów złożonych w poszczególnych latach.

significantly as compared to previous years. This was the result of changes resulting from: • principles for drawing up the budget based on the number of planned mobilities5 and • the established popularity of the Socrates Programme in Poland, which resulted from promotion by the Polish National Agency, • intensive activities of the national network of trainers and coordinators, • National Agency’s appropriate information policy. In 2008 the Leonardo da Vinci – Partnership Programme dedicated to vocational schools was launched. Applications were submitted by 118 institutions of which 46 will implement the Partnership Projects. The percentage of implemented proposals in the total number

4 Grundtvig concerns general non-vocational adult education and is aimed at organisations that operate in the area of widely-defined adult education, their students and personnel. 5 Mobility means the travel of one person, i.e. teacher/pupil or employee/student; in 2007, Comenius provided for 2 mobilities with financial assistance of 5,000 euros, 4 mobilities of 8,000 euros, 12 mobilities of 16,000 euros and 25 mobilities of 20,000 euros; Grundtvig provided for 2 mobilities with financial assistance of 5,000 Euros, 4 mobilities of 10,000 euros, 6 mobilities of 9,000 euros and 12 mobilities of 18,000 euros.

beneficjentów kursów, rozkładu według płci, najczęściej podejmowanej tematyki projektów partnerskich czy typu wybieranych szkoleń.

6 Wyjazdy realizowane będą w ramach projektów wielostronnych Comenius a adresowane do uczniów szkół średnich 7 Program adresowany do lokalnych oraz regionalnych władz oświatowych we współpracy z co najmniej 1 szkołą uprawnioną do udziału w programie Comenius oraz co najmniej 1 instytucją, organizacją działającą w danym regionie w obszarze edukacji.

n Funds in submitted application in EUR

COM2 In-service training 2008

GRU3 raining mobility 2007

GRU3 raining mobility 2008

473 594 189 875

1 442 716

2 529 815

2 348 296 37 992

COM2 In-service training 2006

GRU3 raining mobility 2005

97 129

911 728

1 239 341 933 127

COM2 In-service training 2005

GRU3 raining mobility 2004

80 589

951 335 31 999

GRU3 raining mobility 2003

274 606

COM2 In-service training 2003

27 383

GRU3 raining mobility 2002

391 178

26 319

500 000

GRU3 Training mobility 2001

GRU3 Szkolenia 2008

n Przyznane środki finansowe w EUR

624 462

1 000 000

COM2 In-service training 2004

1 442 716

1 500 000

473 594 189 875

COM2 Kursy 2008

GRU3 Szkolenia 2007

COM2 Kursy 2007

GRU3 Szkolenia 2006

COM2 Kursy 2006

37 992

888 934 142 765

911 728 97 129

GRU3 Szkolenia 2005

2 000 000

Źródło danych: zasoby własne FRSE, bazy programów Socrates i Uczenie się przez całe życie Uwaga: Rok 2008 nie jest rokiem zamkniętym, na zestawieniu uwzględniono dane z rund selekcyjnych 1, 2, 3

W ramach aktualnie realizowanego programu Comenius Komisja Europejska uruchamia dwie nowe akcje adresowane do uczniów i instytucji edukacyjnych na szczeblu podstawowym i średnim: indywidualne wyjazdy uczniów6

3 000 000

COM2 In-service training 2002

n Wnioskowane środki finansowe w EUR

COM2 Kursy 2005

80 589

GRU3 Szkolenia 2004

COM2 Kursy 2004

31 999

GRU3 Szkolenia 2003

274 606

COM2 Kursy 2003

391 178

27 383

GRU3 Szkolenia 2002

GRU3 Szkolenia 2001

COM2 Kursy 2001

26 319

500 000

COM2 Kursy 2002

624 462

1 000 000

951 335

1 500 000

1 239 341 933 127

2 000 000

2 348 296

2 500 000

Diagram 2 Comparision of submitted and granted funds under in-service training activities and Grundtvig training mobility between 2001 and 2008.

2 500 000

2 529 815

3 000 000

With time, the information registered in the databases have become more precise to provide for analyses of the territorial distribution of the awarded grants (regions by administrative division of EU member states and area type, i.e. urban/rural), beneficiary characteristics (e.g. educational unit type), professional profiles of

888 934 142 765

Wykres nr 2 Zestawienie wnioskowanych i przyznanych środków finansowych na kursy doskonalenia zawodowego w ramach programu Comenius i wyjazdy szkoleniowe w ramach programu Grundtvig w latach 2001-2008

and Comenius Regio7 which promote cooperation between local and regional school authorities who will be responsible for the demand of the abovementioned entities for various forms of international cooperation.

COM2 In-service training 2007

Z czasem informacje rejestrowane w bazach doprecyzowano, by umożliwić analizę rozkładu terytorialnego przyznawanych środków finansowych (regiony wg podziału administracyjnego krajów członkowskich UE, obszaru: miejski i wiejski), charakterystyki beneficjentów, np. typu jednostek edukacyjnych, profilu zawodowego

of applications within the Lifelong Learning Programme fell relative to the corresponding data from the Socrates Programme. In 2008, the share for Comenius was 39.9%, whilst in 2003, the worst year of Socrates, it was 56.4%. An increase has been noted in the average value of granted funding, i.e. from 5,200 euros between 2001 and 2006 for the Comenius Action, within the Socrates Programme to 14,876 euros in the first two years of the Lifelong Learning Programme. For Grundtvig these disproportions are 9,316 EUR and 16,041 EUR for Socrates and Lifelong Learning respectively.

GRU3 raining mobility 2006

i Comenius Regio7, promujące współpracę między lokalnymi i regionalnymi władzami oświatowymi, które będą odpowiedzią na zapotrzebowanie w.w. podmiotów na różne formy współpracy międzynarodowej.

COM2 In-service training 2001

w ogólnej liczbie wniosków złożonych spadł w stosunku do analogicznych danych w programie Socrates. Dla akcji Comenius udział ten wyniósł 39,9% w roku 2008, podczas gdy w najbardziej niekorzystnym dla programu Socrates roku 2003 wynosił 56,4%. Wzrosła średnia wartość przydzielanych środków, dla akcji Comenius od 5200 Eur w latach 2001-2006 w programie Socrates do 14876 Eur w dwóch pierwszych latach realizacji programu Uczenie się przez całe życie. W programie Grundtvig dysproporcje te wynoszą 9316 Eur dla Socratesa i 16041 Eur dla Programu Uczenie się przez całe życie.

n Funds granted in EUR

Source: FRSE own resources, Socrates and Lifelong Learning databases NB: the year 2008 has not been closed; the diagram presents data from selection rounds 1, 2 and 3

Within the currently implemented Comenius Programme, the European Commission is launching two new actions for pupils and educational institutions at primary and secondary level, i.e. Comenius Individual Pupils Mobility6

training beneficiaries, distribution by gender, the most frequent topics of Partnership Projects and the chosen training type.

6 The mobilities will be provided as part of Comenius multilateral projects and are intended for secondary school pupils. 7 The programme is aimed at local and regional school authorities in cooperation with at least one school that is entitled to taking part in the Comenius Programme and at least one institution/organisation operating in the given region in the field of education.

90 5 12 6 7 89 7 84 3 3

77 2

99 0

22 2

77 1 2 2

Źródło danych: zasoby własne FRSE, bazy programów Socrates i Uczenie się przez całe życie

Zachodniopomorskie

Wielkopolskie

17 64

7 20

Warmińsko-Mazurskie

Świętokrzyskie

6 17 0

00 2 52 4 0 97 4

Zachodniopomorskie

Wielkopolskie

Warmińsko-Mazurskie

Świętokrzyskie

Podlaskie

Podkarpackie

Opolskie

Małopolskie

00 3

0 25 8

Lubuskie

8 00 0 0 4 00 64 0 00 0 24 3 00 1 0 51 0 18 00 9 0 00 0 36 00 60 4 0 0 12 70 00 6 00 3 0 00 0 81 11 00 87 0 00 47 0 90 2 00 00 0 0

00 00 1 0 49 0

00 0 1 10

00 0 80 0

Lubelskie

0 38

00 3 62 36

Łódzkie

0 00 00 6 12

Kujawsko-Pomorskie

Dolnośląskie

Zachodniopomorskie

Wielkopolskie

Warmińsko-Mazurskie

Świętokrzyskie

Śląskie

Pomorskie

l lata 2007-2008, przyznane środki finansowe w Comenius – projekty partnerskie w Eur l lata 2007-2008, przyznane środki finansowe w Grundtvig – projekty partnerskie w Eur

78 0

500 000

0 00 5 66

1 000 000

1 500 000

Podlaskie

Podkarpackie

Opolskie

Mazowieckie

0 97

0 00

0 61 4

3 29

Małopolskie

8 00 0 0 46 00 4 0 00 0 24 3 00 1 0 51 0 18 00 9 0 00 0 36 00 60 4 0 0 12 70 00 6 00 3 0 00 0 81 11 00 87 0 00 4 0 90 7 00 2 0 0 0 0

00 1 0 49 0

0 1 10 1

00 0 25 8

Lubuskie

Lubelskie

00 0 80 0

Łódzkie

Kujawsko-Pomorskie

0 38

00 3 62 0

00 12

0 00

0 00 5 66

Dolnośląskie

2 000 000

2 500 000

3 000 000

0 61 4

3 000 000

Mazowieckie

3 500 000

00 0

3 500 000

4 000 000

Pomorskie

52 4

4 000 000

500 000

Śląskie

Pomorskie

0 00

4 500 000

1 500 000

9 86 3 23

5 11

Podlaskie

5 000 000

2 000 000

9 85 35 00 3

61 8 90 1 9 40 52

Opolskie

Podkarpackie

95 18

Mazowieckie

Małopolskie

Lubuskie

8 45 9

1 34

2 41

3 89

Lubelskie

Łódzkie

1 59 7

0 86

22 1 85 1 5 42

Kujawsko-Pomorskie

b) from 2007 to 2008 by region

5 000 000

1 000 000

l 2001-2006, funding granted within Comenius1 Partnership Projects in EUR l 2001-2006, funding granted within Grundtvig2 Partnership Projects in EUR

Śląskie

b) w latach 2007-2008 według regionów

Zachodniopomorskie

2 50

Wielkopolskie

9 85 35 00 3

0 17 64

Warmińsko-Mazurskie

7 20

Świętokrzyskie

Śląskie

9 86

3 23

Pomorskie

5 11

7 500 000 7 000 000 6 500 000 6 000 000 5 500 000 5 000 000 4 500 000 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000

77 2 2 22 2

7 61 8 90 1 9 40 52

Podlaskie

Podkarpackie

Opolskie

Lubuskie

8 45

Mazowieckie

2 41

3 01 89

Lubelskie

Łódzkie

Małopolskie

1 59 7

0 86

Kujawsko-Pomorskie

l lata 2001-2006, przyznane środki finansowe w Comenius1– projekty partnerskie w Eur l lata 2001-2006, przyznane środki finansowe w Grundtvig2 – projekty partnerskie w Eur

Diagram 3 Comparison of funding granted within the Comenius Partnership Projects and the Grundtvig Partnership Projects [in EUR] a) from 2001 to 2006 by region

Dolnośląskie

12 6 7 89 7 84 3 3 99 0 77 1 2 2 22 1 85 1 5 42 8

Dolnośląskie

7 500 000 7 000 000 6 500 000 6 000 000 5 500 000 5 000 000 4 500 000 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000

90 5

Wykres nr 3 Zestawienie przyznanych środków finansowych w ramach programu Comenius – szkolne projekty partnerskie oraz Grundtvig – projekty partnerskie w [Eur] a) w latach 2001-2006 według regionów

l 2007-2008, funding granted within Comenius1 Partnership Projects in EUR l 2007-2008, funding granted within Grundtvig2 Partnership Projects in EUR Source: FRSE own resources, Socrates and Lifelong Learning Programme databases

Potrzeba realizacji założonych celów programowych8, procedur postępowania oraz zachowanie transparentności procesu selekcji były podstawą do przyjęcia priorytetów narodowych, wprowadzenia szczegółowych kart oceny formalnej i merytorycznej wniosków, a także archiwizacji wyników ocen. Dla przykładu przy ocenie merytorycznej wniosków na asystentów językowych promowano między innymi: • kompetencje do nauczania dwuprzedmiotowego lub dwujęzycznego, • kompetencje do nauczania rzadziej używanych i nauczanych języków krajów UE, • propozycje współpracy ze społecznością lokalną itp. W procesie selekcji kandydatów na asystentów jako istotne uznano między innymi następujące priorytety narodowe: • preferencje dla młodzieży pochodzącej z terenów wiejskich i małomiasteczkowych, • pierwszeństwo dla studentów tych uczelni, które dają większe prawdopodobieństwo późniejszej pracy w szkole, • preferencje dla nauczycieli czynnych zawodowo, studiujących w celu uzyskania kwalifikacji do nauczania języka obcego itp. Dla akcji takich jak asystentura językowa czy projekty partnerskie proces selekcji przeprowadzany jest na poziomie krajowym i międzynarodowym, a każdy etap jest udokumentowany i zakończony wpisami do bazy centralnej. Na przykład zamknięcie selekcji dla projektów partnerskich daje Narodowym Agencjom pełną informację na temat zaakceptowanych lub odrzuconych partnerów, przyznanych przez ekspertów punktów, pisemnego uzasadnienia wysokiej lub niskiej punktacji itp. W programie Uczenie się przez całe życie listy rankingowe dla projektów partnerskich tworzone są na poziomie międzyagencyjnym, a

proces ten budowany jest na doświadczeniach Narodowych Agencji z realizacji programu Socrates II, w którym Agencje odeszły od: • przyjętej na początku oceny opisowej (projekt bardzo dobry, dobry itp.) na rzecz ocen punktowych przy ocenie merytorycznej projektów, co umożliwia końcowe generowanie list rankingowych dla instytucji startujących w konkursie, • oceny projektów wykonywanej przez pracowników merytorycznych na rzecz średniej ocen wykonywanych przez dwóch niezależnych zewnętrznych ekspertów i dodatkowej trzeciej oceny wykonywanej w przypadkach wystąpienia dużych rozbieżności w ocenach ekspertów. Polska Agencja wdrożyła te zasady już w programie Socrates pod presją rosnącej liczby wnioskodawców i wysokiej jakości składanych projektów. Błędy formalne w przygotowaniu wniosków występowały bardzo rzadko, a projekty partnerskie Grundtviga i Comeniusa z roku na rok były lepiej przygotowywane pod względem merytorycznym. Dla przykładu w rundzie selekcyjnej 2007/08 dla programu Comenius ocenie eksperckiej poddano 913 wniosków zgłoszonych na pierwszy rok realizacji (pozostałe projekty były kontynuacją rozpoczętych w programie Socrates). Eksperci oceniali: zawartość merytoryczną i organizację projektu nazywaną dalej jakością, przyznawano punkty za uwzględnienie w projekcie priorytetów europejskich i narodowych oraz punktowano pierwsze uczestnictwo w programie instytucji wnioskującej. Jakość projektów składanych na pierwszy rok realizacji punktowana była w skali od 0 do 100, projekt po uwzględnieniu priorytetów europejskich i narodowych maksymalnie mógł uzyskać 160 punktów, w tym 40 za priorytety europejskie i 20 za priorytety narodowe.

Tabela nr 1 Zestawienie liczbowe i procentowe punktacji przyznanej przez ekspertów w ocenie merytorycznej dla partnerskich projektów Comenius i Grundtvig zgłoszonych na pierwszy rok realizacji dla programu Uczenie się przez całe życie 2007/08. Punkty: (0 - 50] Nazwa programu

Punkty: (50 - 90]

Punkty: > 90

from the implementation of the Socrates II Programme during which the Agencies ceased to use: • the initially used descriptive evaluation, e.g. a very good project, a good project etc., in favour of points in the content-related assessment of the projects, which makes it possible to generate final ranking lists for the institutions taking part in the competition, • project assessments performed by content evaluating staff in favour of a mean of assessments conducted by two independent experts and an additional third assessment made if there are large differences in the experts’ opinions. The Polish Agency implemented these principles already during the Socrates Programme under the pressure of the growing number of applicants and due to the high quality of submitted applications. Formal errors in the applications were very rare and, year by year, the Grundtvig and Comenius Partnership Projects greatly improved in terms of contents. For example, in the 2007/2008 selection round for the Comenius Programme, experts evaluated 913 applications submitted for the first implementation year (the remaining projects were continuations of those already started in the Socrates Programme). The experts evaluated the project contents and organisation which were from then on referred to as ‘quality’. Points were awarded for including European and national priorities in the projects as well as for firsttime participation in the programme. The score for projects submitted for the first implementation year ranged from 0 to 100 and a project, after the inclusion of European and national priorities, could be awarded a maximum of 160 points, including 40 for European priorities and 20 for national ones.

Table nr 1 Quantitative and percentage specification of points awarded by experts in content assessment of Comenius and Grundtvig Partnership Projects submitted for the first implementation year of the Lifelong Learning Programme (2007/2008) Points: (0 - 50]

Liczba projektów na 1 rok realizacji

Programme

Number of projects

Points: (50 - 90]

Percentage share

Number of projects

Points: > 90

Percentage share

Number of projects

Percentage share

Number of projects per 1 year of implementation

Liczba projektów

% udział

Liczba projektów

% udział

Liczba projektów

% udział

Comenius – wielostronne

11%

265

35%

407

54%

758

Comenius - multilateral

11%

265

35%

407

54%

758

Comenius – dwustronne

27%

50%

155

Comenius - bilateral

27%

50%

155

Comenius – razem

11%

315

35%

499

55%

913(*)

Comenius - total

11%

315

35%

499

55%

913(*)

Grundtvig

32%

62%

135

Grundtvig

32%

62%

135

Źródło danych: zasoby własne FRSE dla programu Uczenie się przez całe życie (*) – do realizacji zakwalifikowano tylko 93 projekty, zgodnie z zaleceniami Komisji w pierwszym roku realizacji programu Uczenie się przez całe życie za priorytetowe uznano projekty rozpoczęte jeden rok/ dwa lata wcześniej 8 Decyzja nr 253/200/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 stycznia 2000 roku ustanawiająca program Socrates, Dz. UWE nr 128 z 03 lutego 2000 roku. Decyzja Nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiająca program działań w zakresie uczenia się przez całe życie

The need to fulfil the assumed programme objectives8, implement handling procedures and observe selection process transparency formed the basis for the accepting of national priorities, the introduction of detailed formal and contentbased application assessment cards and the archiving of assessment results. For example, content-based assessment of applications for Language Assistants promoted such assets as: • competences for two subject teaching or bilingual teaching, • competences for teaching rarely taught or used languages of the EU countries, • proposals for cooperation with local communities etc. The national priorities which were considered important in the Language Assistant selection process included: • preference for young people from rural areas and small towns, • priority for students from those HEIs that give greater probability of subsequent school employment, • preference for professionally active teachers who are studying to obtain foreign language teaching qualifications etc. The selection process in actions like Language Assistantships and Partnerships is conducted at national and international level. Each stage is recorded and completed with entries in the central database. For example, the closing of the selection procedure for Partnerships gives the National Agencies full information about the accepted or rejected partners, the points awarded by experts, a written justification of the high/low score etc. The rankings of Partnership Projects within the Lifelong Learning Programme are created at inter-agency level and the process builds on the experience of the National Agencies

Source: FRSE own resources for Lifelong Learning Programme (*) – Only 93 projects were qualified for implementation; in compliance with the Commission’s recommendations, projects which had started one/two years earlier were considered a priority in the first implementation year of the Lifelong Learning Programme. 8 Decision No. 253/2000/EC of the European Parliament and of the Council of 24 January 2000 establishing the second phase of the Community action programme in the field of education ‘Socrates’, OJ L 28, 03.02.2000. Decision No. 1720/2006/EC of the European Parliament and of the Council of 15 November 2006 establishing an action programme in the field of lifelong learning, OJ L 327, 24.11.2006.

Zestawienie w Tabeli nr 2 potwierdza wysoką jakość projektów, w programie Grundtvig 62% nowych projektów partnerskich w ocenie eksperckiej uzyskało powyżej 90 punktów, 55% projektów partnerskich Comenius przekroczyło próg 90 punktów. Przydzielone środki finansowe umożliwiły w edycji 2007/2008 programu Comenius realizację 676 projektów partnerskich z 1550 (nowych i kontynuowanych) ocenionych merytorycznie. W tej samej edycji na 180 projektów partnerskich Grundtvig ocenionych przez ekspertów zakwalifikowano do realizacji 72 projekty. W edycji 2008/09 procedura oceny merytorycznej projektów Comenius i Grundtvig była podobna i zawierała: ocenę jakości, priorytety europejskie i narodowe. W programie Leonardo da Vinci – projekty partnerskie oceniano tylko jakość projektów. Potwierdzeniem wysokiej jakości projektów partnerskich tej edycji jest zestawienie podsumowujące selekcję zawarte w tabeli nr 3. W wyniku selekcji w programie Grundtvig do realizacji zakwalifikowano 73 projekty na łączną sumę 1306000 Eur przyznanych środków finansowych, ale 85 projektów mimo wysokiej jakości nie będzie realizowanych z powodu braku środków finansowych. W programie Comenius realizowanych będzie 400 projektów wielostronnych i 25 projektów dwustronnych. Z powodu braku środków finansowych odrzuconych zostało 361 projektów partnerskich wielostronnych.

Ocena realizacji i efektów końcowych projektów była zawsze istotnym elementem implementacji programów. Począwszy od 2004 roku w polskiej Agencji archiwizujemy raporty końcowe beneficjentów z realizacji projektów partnerskich Comenius i Grundtvig w formie elektronicznej. Niezależnym dokumentem końcowym jest raport statystyczny nadsyłany przez beneficjentów programu Comenius, badający między innymi wpływ projektu na uczniów, szkołę, kadrę edukacyjną i środowisko lokalne. Dane raportu statystycznego stanowią podstawę do analiz wewnętrznych i są kluczowe dla raportów składanych do Dyrekcji Generalnej. Raporty opisowe z realizacji projektów poddawane są wewnętrznej ocenie merytorycznej. Ocena realizacji projektów ewoluowała w czasie od oceny logicznej na rzecz oceny punktowej. W efekcie działań zamykających projekt i działań monitorujących Agencji mamy następujące dokumenty końcowe: kartę wizyty monitorującej9, kartę rozliczenia finansowego projektu, formularz oceny realizacji projektu oraz zestaw danych z końcowego raportu statystycznego. W programie Grundtvig – projekty partnerskie po ocenie formalnej raportów końcowych dokonywana była ogólna ocena jakości raportu i ocena merytorycznej realizacji projektu w skali punktowej od 0 do 6. Projekty godne upowszechniania wybierano z grupy projektów, które uzyskały 5 lub więcej punktów. W roku 2006 realizację 68 projektów partnerskich Grundtvig uznano za dobrą lub więcej niż dobrą na podstawie 80 ocenionych raportów.

Tabela nr 2 Zestawienie liczbowe projektów podsumowujące wyniki selekcji w edycji 2008/09 dla programów: Comenius, Grundtvig, Leonardo da Vinci. Zaaprobowane Nazwa programu

Liczba ocenionych

Comenius wielostronne

Odrzucone (bez odrzuconych formalnie), w tym:

I etap, kryterium: jakość

II etap, jakość + priorytety

brak środków

niska jakość

II etap, jakość + priorytety

883

234

166

361

Grundtvig

190

Leonardo da Vinci

113

Źródło danych: zasoby własne FRSE dla programu Uczenie się przez całe życie (*) – projekt mógł być odrzucony z jednego z powodów: niezgodna z regulaminem liczba krajów lub liczba partnerów, wycofanie koordynatora itp. 9 Obserwacje monitoringowe w programie Socrates Comenius były przedmiotem odrębnych opracowań: „Polska Szkoła w europejskim projekcie Comeniusa - podsumowanie obserwacji stanu i przebiegu realizacji partnerskich projektów Comeniusa w Polsce w latach szkolnych 2002/2003, 2003/2004, 2004/2005” oraz sprawozdania z wizyt monitoringowych za rok 2006/2007 2002/2003 – 105 przeprowadzonych monitoringów – w tym 16 monitoringów wojewódzkich 2003/2004 – 126 przeprowadzonych monitoringów – w tym 15 monitoringów wojewódzkich 2004/2005 – 112 przeprowadzonych monitoringów – w tym 13 monitoringów wojewódzkich 2006/2007 – 143 przeprowadzone monitoringi – w tym 16 monitoringów wojewódzkich

The specification in table 2 confirms the high quality of projects, in experts’ assessments 62% and 55% of new Grundtvig and Comenius Partnership Projects were awarded more than 90 points. During the 2007/2008 edition of the Comenius Programme, the awarded grants allowed for the implementation of 676 Partnership Projects out of 1,550 projects (new and continued) which were assessed in terms of content. During the 2008/2009 edition, the content assessment procedure for Comenius and Grundtvig projects was similar and took into account quality along with European and national priorities. In the Leonardo da Vinci Partnership Projects Programme only the quality of the projects was evaluated. The high quality of the projects is confirmed in the specification that summarises the selection procedure presented in table 3 below. The selection qualified 73 Grundtvig projects for implementation with a total of funding of 1,306,000 euros, whereas 85 projects were rejected despite their high quality due to lack of funding. Furthermore, 400 hundred multilateral and 25 bilateral projects will be implemented within the Comenius Programme. 361 multilateral projects were rejected due to lack of funding. The evaluation of project implementation and its final effect has always been an important element of programme implementation. As of 2004, the Polish Agency has been keeping electronic

archives of the beneficiaries’ final reports on the implementation of the Comenius and Grundtvig Partnership Projects. A statistical report from the Comenius beneficiaries is an independent final document, which analyses, among other issues, the impact of a project on pupils, school, teaching staff and local community. The data from the statistical report constitute the basis for in-house analyses and are crucial to the reports submitted to the Directorate-General. Descriptive project implementation reports are evaluated by the Agency in terms of content. Project implementation evaluation has evolved from a logical assessment to an evaluation expressed in points. Project closure activities and the Agency’s monitoring activity generate the following final documents: monitoring visit charts, financial settlement charts, project implementation evaluation forms and sets of data from the final statistical report. The formal evaluation of the final reports on the Grundtvig Partnership Projects was followed by a general report quality assessment and a contentbased project implementation assessment, which included a grading scale ranging from 0 to 6 points. Projects which were worth disseminating were chosen from the group that had scored 5 points or higher. In 2006, the implementation of 68 Grundtvig Partnership Projects was considered good or better than good, based on a total of 80 evaluated reports.

Table 2 Quantitative specification of projects summarising the selection results for Comenius, Grundtvig and Leonardo da Vinci 2008/2009.

Programme

Number of evaluated projects

Comenius - multilateral

Rejected (excl. formal rejection), including:

Approved Stage 1, criterion: quality

Stage II, quality + priorities

Lack of funding

Low quality

Other reasons (*)

883

234

166

361

Grundtvig

190

Leonardo da Vinci

113

Source: FRSE own resources for Lifelong Learning Programme (*) – A project could be rejected for one of the following reasons: number of countries or partners did not conform to the rules, coordinator withdrawal etc. 9 The monitoring of the Comenius strand of the Socrates Programme was the subject of separate studies, i.e.: Polska Szkoła w europejskim projekcie Comeniusa - podsumowanie obserwacji stanu i przebiegu realizacji partnerskich projektów Comeniusa w Polsce w latach szkolnych 2002/2003, 2003/2004, 2004/2005 (Polish School in the Comenius European Project, a Summary of Status and Implementation Monitoring of Comenius Partnership Projects in Poland in the School Years 2003, 2003/2004, 2004/2005) and monitoring visit reports for 2006/2007 2002/2003 - 105 monitoring visits, including 16 regional reports 2003/2004 - 126 monitoring visits, including 15 regional reports 2004/2005 - 112 monitoring visits, including 13 regional reports 2006/2007 - 143 monitoring visits, including 16 regional reports

Tabela nr 3 Zestawienie projektów według skali ocen z realizacji projektów partnerskich Comenius i Grundtvig w edycji 2005/06 programu Socrates. Comenius – projekty partnerskie

Nazwa

Skala ocen realizacji projektów:

liczba projektów

słaba lub zła

standardowa

352

dobra

636

bardzo dobra

przykład dobrej praktyki

razem ocenionych:

1116

% udział 32% 57% 11%

Grundtvig – projekty partnerskie (*) Skala ocen realizacji merytorycznej:

liczba projektów

słaba lub zła

standardowa

Ewaulatorzy w trakcie oceny wybrali 21 projektów, które Polska Narodowa Agencja zakwalifikowała do upowszechniania jako „przykład dobrej praktyki.”10

Project implementation grading scale:

Number of projects

dobra

Weak or poor

Standard

352

wybitna

Good

636

programu wysoko oceniony został sposób upowszechniania projektów. Produkty końcowe 51% beneficjentów uzyskały najwyższą ocenę w skali od 0 do 2. Wysoko oceniono współpracę z rodzicami przy realizacji projektów dla 49% beneficjentów, dla 52% beneficjentów realizacja projektu miała wysoki wpływ na organizację życia szkoły. Tylko dla nielicznych beneficjentów wpływ realizowanego projektu na organizację życia szkoły został oceniony nisko. Szczegółowe dane dotyczące ocen merytorycznych dokonywanych przez pracowników Narodowej Agencji ilustruje Wykres nr 4.

Beneficjenci programu Comenius upowszechniali projekty, wykorzystywali rezultaty i przygotowywali produkty na poziomie średnim lub powyżej średniego w przyjętej trzystopniowej skali ocen. W ocenie 2006 roku produkty 2% beneficjentów oceniono źle, 2% beneficjentów nie wykonało autoewaluacji a 3% nie wykorzystywało rezultatów projektu. Zdaniem oceniających 73% beneficjentów programu dokonało autoewaluacji procesu realizacji projektu na poziomie średnim, a sposób autoewaulacji 25% beneficjentów oceniono najwyżej w przyjętej skali. Dla 60% beneficjentów

10 „Przykładem dobrej praktyki” w rozumieniu polskiej Narodowej Agencji jest projekt, który spełnia poniższe standardy: osiągnął zakładane cele i adekwatne do nich, wymierne rezultaty, został zrealizowany zgodnie z planem działań określonym harmonogramem (oczywiście, z uwzględnieniem koniecznych modyfikacji), miał sprawną organizację, zarządzanie przyznanymi środkami było prawidłowe, zgodne z umową i wszystkie środki finansowe zostały wykorzystane na realizację projektu, produkty końcowe projektu i osiągnięte efekty przynoszą konkretne korzyści szkole – uczniom i nauczycielom lub organizacji – słuchaczom i pracownikom , rezultaty wypracowane w projekcie są użyteczne, są upowszechniane i mogą być efektywnie wykorzystane również przez inne szkoły/organizacje.

Grundtvig Partnership Projects (*)

Comenius – Partnership Projects

bardzo dobra

Źródło danych: zasoby własne FRSE dla programu Socrates (*) – w programie Grundtvig wybrano 22 przykłady dobrej praktyki z grup projektów bardzo dobrych i wybitnych.

W programie Comenius ocena realizacji projektu obejmowała 13 kryteriów (wyszczególnione na wykresie nr 4). Oceniający przyznawał 0,1 lub 2 punkty w każdym kryterium, projekt maksymalnie mógł uzyskać 30 punktów. Po ocenie 1116 raportów merytorycznych realizację 11% projektów uznano za bardzo dobrą lub „przykład dobrej praktyki”, realizację 57% projektów uznano za dobrą.

Table 3 Project specification by grading scale of Comenius and Grundtvig Partnership Projects, Socrates 2005/2006.

Very good

An example of good practice

Total evaluated projects:

1116

32% 57% 11%

Grundtvig – partnership projects (*) Content-based implementation grading scale:

Number of projects

Weak or poor

Standard

Good

Very good

Outstanding

1 80

Source: FRSE own resources for the Socrates Programme (*) – 22 examples of good practice were selected from the very good and outstanding group of projects in the Grundtvig Programme.

The project implementation evaluation in the Comenius Programme included 13 criteria (specified in Diagram 4). The evaluation officers awarded 0.1 or 2 points for each criterion and a project could score a maximum of 30 points. After the evaluation of 1,116 content-based reports, 11% of project implementations were considered „very good” or „an example of good practice” and 57% were considered „good”. The evaluation officers chose 21 projects which the Polish National Agency qualified for dissemination as „examples of good practice”10.

51% of the beneficiaries received the highest grade for their end products, according to a 0 to 2 scale. Cooperation with parents during project implementation was highly graded for 49% of the beneficiaries, whilst for 52% the implementation of the project had a high effect on the organisation of their school’s life. The latter factor was evaluated as „low” only in the case of a few beneficiaries. Detailed data concerning the content-based evaluations of the National Agency is presented in Diagram 4.

The beneficiaries of the Comenius Programme disseminated their projects, availed of the results and created products at an average or above average level, according to a three-level grading scales. In 2006, the products of 2% of the beneficiaries were evaluated a „bad”, 2% of the beneficiaries did not conduct a self-assessment and 3% did not avail of the project results. According to evaluation officers, 73% of beneficiaries made project implementation self-assessments at an average level, whilst 25% achieved the highest score in the grading scale. 60% of the beneficiaries achieved high scores for the project dissemination method.

10 „An example of good practice”, as defined by the Polish National Agency, is a project that meets the following criteria: it achieves the assumed objectives and measurable commensurate results; it is implemented according to an action plan specified in the schedule (taking into account obvious modifications); it is efficiently organised; it displays good funding management, in compliance with the agreement, and all funding is used for project implementation; the end products and effects are of benefit to the school, i.e. pupils/teachers, or organisation, i.e. students/personnel; the results achieved by the project are useful, are disseminated and can also be effectively employed by other schools/organisations.

Wykres nr 4 Porównanie ocen realizacji projektów Comenius – projekty partnerskie według kryteriów oceny obowiązujących w edycji 2005/06 – ostatnim roku realizacji programu Socrates. 36,02

program dydaktyczny szkoły

Diagram 4 Comparison of the Comenius Partnership Projects implementation evaluation, according to evaluation criteria valid in 2005/2006 edition, the last implementation year of the Socrates Programme. 36,02

School’s didactic programme

62,90

program wychowawczy i profilaktyczny

47,94 50,45

Pedagogical and preventive programme

47,94 50,45

organizacja życia szkoły

51,97 47,58

School life organisation

51,97 47,58

39,34

kompetencje uczniów

70,07 48,75 44,09

współpraca z rodzicami 30,56

współpraca z organizcjami i instytucjami

73,84 50,72 47,49

ocena produktów

upowszechnienie projektu

71,42 60,13

38,98 24,55

autoewaluacja 0

Role of partnership visits

Źródło danych: zasoby własne FRSE, bazy programu Socrates i Uczenie się przez całe życie

„Interdyscyplinarność nauczania systematycznie rozwijana w ramach pracy nad projektem zwiększyła atrakcyjność i efektywność nauczania w naszej szkole, skłaniała do ścisłej współpracy

73,84 50,72 47,49

25,54

Use of results

nauczycieli, doskonalenia pracy w zespole języków obcych, kształcono umiejętność dzielenia się wiedzą, odpowiedniego zaprezentowania jej na forum. Motywowano do nauki języków obcych, kształcono umiejętność wykorzystania kompetencji językowych w różnych sytuacjach. Rozwijano również umiejętność ewaluacji swojej pracy uświadamiając cele, metody, oceniając efekty podejmowanych działań, ich znaczenie oraz możliwości ich wykorzystania.” Koordynator szkolny projektu Małgorzata Kulesza, XII LO im. Bohaterów Westerplatte z Krakowa „Końcowe raporty opisowe z realizacji merytorycznej projektu obrazują różnego rodzaju podejście nauczycieli do podejmowanych w projekcie zadań. Jedni ograniczają projekt do sprawnego organizowania wzajemnych wizyt partnerskich oraz prezentowania swoich placówek i polskiej tradycji, inni zaś rozwijają kreatywność i traktują projekt jako okazję do angażowania

71,42 60,13

38,98 24,55

Self-assessment 0

n Wyniki na poziomie 2 w skali 0 – 2

Komentarze szkolnych koordynatorów projektów i pracownika FRSE dotyczące realizacji projektów: „Realizacja projektu stała się integralnym elementem życia szkoły. Projekt służył do wyrównywania szans edukacyjnych: uczniowie z zagrożonego patologią środowiska mogli tworzyć własne dzieła sztuki, co sprzyjało zwiększeniu ich poczucia wartości. Treści projektu uwzględniliśmy w programie wychowawczym szkoły. Uczniowie mieli znakomitą okazję dowiedzieć się z bliska, jak wygląda życie ich rówieśników z krajów partnerskich.” Koordynator szkolny projektu, Maria Dalecka, Szkoła Podstawowa nr 22 im. G. Narutowicza w Częstochowie

65,77 25,00

73,48

results in [%]

wyniki w [%] n Wyniki na poziomie 1 w skali 0 – 2

46,95

15,14

Project dissemination 73,48

30,56

Product evaluation

25,54

wykorzystanie rezultatów

70,07 48,75 44,09

Cooperation with local authorities

65,77 25,00

rola wizyt partnerskich

28,67

Student – teacher cooperation

Cooperation with organisations and institutions

15,14

współpraca z władzami samorządowym

68,10

Cooperation with parents

46,95

60,13

31,09

Teacher competences

68,10

28,67

współpraca między nauczycielami i uczniami

39,34

Student competences

60,13

31,09

kompetencje nauczycieli

62,90

n Results close to 1 in 0 - 2 scale

n Results close to 2 in 0 - 2 scale

Source: FRSE own resources, Socrates and Lifelong Learning Programme databases

Feedback on project implementation from project coordinators at schools and FRSE staff member: „The implementation of the project became and integral part of school life. The project served the purpose of providing equal opportunities in education: pupils from backgrounds threatened with pathology could create their own works of art; which was conducive to enhancing their selfesteem. We included the content of the project in the school’s pedagogical programme. The pupils had an excellent opportunity to take a close look at the life of their peers in partner countries.” Maria Dalecka, Project Coordinator, No. 22 G. Narutowicz Primary School in Częstochowa

and the improvement of work in the foreign language team: the focus was on developing the ability to share knowledge and to present it on a wider forum. There was also an emphasis on motivating people to learn foreign languages and to develop the ability to use their language competences in various situations. Furthermore, we worked on the ability to evaluate one’s own work by being aware of goals and methods, in addition to assessing the effects of our activities, their significance and the possibilities for using them.” Małgorzata Kulesza, Project Coordinator, No. 9 Bohaterów Westerplatte Upper Secondary School in Kraków

„The interdisciplinary character of teaching, which was consistently developed during our work on the project, increased the attractiveness and effectiveness of teaching at our school, as well as inspired close cooperation between teachers

„The final descriptive reports on content-related project implementation depict various teacher approaches to tasks undertaken within a project. Some teachers limit projects to the efficient organisation of mutual partner visits, presenting

się w dodatkowe zajęcia, podpatrzenie nowych atrakcyjnych sposobów pracy z uczniem, wprowadzenie innowacji pedagogicznych, wymianę doświadczeń, zmotywowanie uczniów do bardziej wytężonej, ale za to nietypowej pracy. We wszystkich niemal raportach nauczyciele podkreślają, że realizacja projektu bardzo pozytywnie wpływa na wzrost zainteresowania uczniów krajami partnerskimi – ludźmi, ich życiem, gospodarką, historią, kulturą. Dzięki projektom uczniowie intensywniej uczą się obcego języka oraz o wiele sprawniej zaczynają posługiwać się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi (TIK ang. ICT). W raportach nauczyciele podkreślają również wpływ projektu na postawy uczniów; stają się oni bardziej samodzielni, odpowiedzialni, wzrasta poziom ich aktywności. Uczą się szanować innych ludzi bez względu na ich narodowość. Najczęściej koordynatorami szkolnymi projektu zostają nauczyciele języków obcych, ponieważ ich znajomość języka obcego daje im swobodę w porozumiewaniu się z partnerami. Wiele wówczas zależy od wiedzy, umiejętności i postawy takiej osoby. Nie zawsze udaje się jednemu nauczycielowi zaangażować w projekt innych. W dużej mierze jest to rola dyrektora szkoły. Im bardziej zaangażowany dyrektor, tym sprawniejszy przebieg realizacji projektu. Z pewnością dla placówek edukacyjnych z mniejszych miejscowości realizacja programu stanowi większą atrakcję, niż dla tych, które funkcjonują w aglomeracjach. W mniejszych miejscowościach wizyta zagranicznych gości jest ważnym wydarzeniem dla mieszkańców i władz gminnych, a szkoła lub przedszkole zyskują prestiż w środowisku lokalnym, ponieważ nauczyciele i uczniowie, współpracujący z zagranicą i ich europejscy partnerzy budzą zainteresowanie, zwłaszcza tych, którzy nigdy nie opuszczali granic Polski. Raporty z roku 2006/07 opisywały także rezultat międzynarodowej współpracy – produkty końcowe. Większość produktów została stworzona w tych samych kategoriach: były to prezentacje multimedialne, witryny internetowe, zdjęcia, minisłowniki językowe, kalendarze, książki kucharskie. Co roku NA wybiera przykłady dobrej praktyki na podstawie opisów zawartych w raportach końcowych. Ponieważ większość projektów standardowo obraca się wokół tematyki szeroko pojętej kultury (uczniowie przedstawiają sobie wzajemnie historię, tradycje, obyczaje, zwyczaje

kulinarne, blaski i cienie codziennego życia), staramy się wybierać jako przykłady dobrej praktyki projekty, które wybiegają poza tę tematykę. Najciekawsze dla uczniów są projekty, w których uczniowie mogą wykazać się własną inicjatywą i przedsiębiorczością, wyzwolić kreatywność, zdobyć umiejętności, jakie przydadzą się w dorosłym życiu. Z kolei najbardziej angażująca dla nauczycieli jest taka współpraca z partnerami, która pomaga im rozwiązywać autentyczne problemy, z jakimi borykają się na co dzień. Ważne jest również, aby projekt motywował, by w szkole coś interesującego się działo cały rok, a nie tylko tuż przed planowaną wizytą comeniusowych gości. Rezultatem projektu, który jest przykładem dobrej praktyki, są takie produkty, z których skorzystać mogą również ci, którzy nie realizowali projektu.” A. Klimowicz, FRSE, Główny specjalista oceniający realizację projektów Dane z raportów statystycznych składanych w programie Socrates na koniec każdego roku realizacji projektu ilustrują, jak beneficjenci widzą realizację projektów. Beneficjenci programu odpowiadali na 14 kryteriów i określali: liczbowe uczestnictwo w realizacji projektu i wyjazdach, równość szans mężczyzn i kobiet, uczestnictwo niepełnosprawnych i uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych oraz uczniów spośród mniejszości narodowych, charakteryzowali socjoekonomiczne i geograficzne położenie szkoły, zagrożenia i specjalne potrzeby edukacyjne, wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych, typy działań podjętych w projekcie. Poniżej przedstawiamy zestawienia wykonane na podstawie danych z końcowych raportów statystycznych dla roku 2006/2007. Fundacja nie dysponuje jeszcze danymi zamykającymi pierwszy rok realizacji programu Uczenie się przez całe życie, którego zamknięcie nastąpi w IV kwartale 2008 roku.

their institutions and Polish traditions, whereas others become creative and perceive the projects as opportunities to become involved in additional activities, to learn some new and attractive methods of working with students, to introduce pedagogic innovation, to exchange experience and to motivate students to more intensive albeit non-standard work. In nearly all the reports teachers emphasise that the implementation of a project has had a greatly positive effect on raising pupils’ interest in partner countries – the people and their lives, their economy, history and culture. Projects make pupils work harder on learning foreign languages and use ICT much more effectively. The teachers also stress the impact of the projects on students’ attitudes – they become more self-reliant, responsible and active. They learn to respect other people regardless of their nationality. Foreign language teachers are usually project coordinators, since their knowledge of a foreign language gives them greater ease in communicating with project partners. In these situations much depends on the knowledge, skills and attitudes of these teachers. It is not always possible for one teacher to successfully involve others in a project. To a great extent this is the role of the schools’ head teachers: the more committed the head teacher, the more efficient the project implementation. The implementation of a project is, obviously, more attractive to schools from smaller towns and villages than those from large agglomerations. In the first instance, visitors from abroad are an important event for residents and local authorities alike, whilst a school or pre-school institution gains prestige in the local community. This is caused by the fact that the teachers and pupils who cooperate with foreign project partners, in addition to the partners themselves, attract the attention of other people, especially those who have never travelled abroad. The reports for 2006/2007 also described the results of international cooperation, i.e. the end products. Most products were created in the same categories which included multimedia presentations, websites, photographs, mini dictionaries, calendars and cookery books. Every year, the NA chooses examples of good practices, based on the descriptions included in final reports. Due to the fact that, as a standard, most projects focus on issues related to widely perceived culture (pupils present to one another their history, traditions, customs and culinary habits as well as the advantages and disadvantages of

living in their respective countries), we try to select those projects that go beyond these areas. As far as pupils are concerned, the most interesting projects are those in which they can use their own imitative and sense of entrepreneurship, set free their creativity and acquire skills that will be useful in their adult lives. Teachers, on the other hand, become the most involved in partnerships that assist them in solving authentic problems which they have to deal with every day. It is also important for a project to be motivating, to provide the school with interesting activities throughout the whole year and not just before the scheduled visit of Comenius visitors. The results of a project which is an example of good practice comprise products which can also be used by persons who were not involved in its implementation.” A. Klimowicz, FRSE, Chief Evaluation Officer, Project Implementation The data from statistical reports submitted within the Socrates Programme at the end of each project implementation year show how the beneficiaries perceived the implementation of the projects. The beneficiaries of the programme responded to 14 criteria and provided specific details about the following: quantitative involvement in project implementation, equal opportunities for men and women, participation of disabled students and those with other special educational needs as well as students from national minority groups. They described the socioeconomic and geographic position of their schools, threats and special educational requirements, the use of ICT and types of activities undertaken within the projects. The diagrams below present specifications made on the basis of data from final statistical reports for 2006/2007. FRSE does not yet have the closing data for the first implementation year of the Lifelong Learning Programme which will be closed in the 4th quarter of 2008.

Wykres nr 5 Zestawienie wpływu realizowanych projektów Comenius na uczniów i nauczycieli na podstawie danych z końcowych raportów statystycznych beneficjentów edycji 2005/2006 programu Socrates.

Diagram 5 Effect of implemented Comenius projects on students and teachers, on the basis of beneficiaries’ final statistical reports, Socrates 2005/2006.

Wpływ projektu na uczniów w % określa wzrost:

The effect of the project on students [in %] showing an increase in: 85,97

umiejętności społecznych pewności siebie

Self-assurance

88,05

motywacji do nauki umiejętności językowych

89,14 90

100

88,05

Pedagogical skills

67,60

motywacji do nauki

znajomości kraju i kultury krajów szkół partnerskich

95,38

89,68

Knowledge of partner school country and culture

92,85

umiejętności w zakresie ICT

83,80

Linguistic skills

89,68

67,60

Motivation

83,80

umiejętności językowych

95,38 92,85

ICT skills

100

Other effects: 4.8% responses

100

Źródło danych: zasoby własne FRSE, bazy programu Socrates, N = 1105, odpowiedzi logiczne: wpływ wystąpił lub nie wystąpił

Source: FRSE own resources, Socrates Programme databases, N = 1105, logical responses: the effect was/was not observed

Przyjęta logiczna skala odpowiedzi na pytania raportu spłaszcza wyniki zestawienia, lecz pewne trendy zmian są widoczne, np. w raportach podkreśla się „zwiększenie umiejętności w zakresie posługiwania się technikami informacyjno – komunikacyjnymi” w grupie nauczycieli realizujących 93% projektów, a w grupie uczniów realizujących 90% projektów. Nauczyciele

The accepted logical response scale to the questions in the report simplifies the results of the specification, however certain change trends can still be observed. For example, the reports emphasise ‘improvement of skills pertaining to ICT use’ in the teachers group from 93% of the projects and in the students group from 90% of the projects. Both students and teachers used ICT

i uczniowie wykorzystywali nowoczesne technologie informacyjne i komunikacyjne głównie jako narzędzie komunikacji, nauczyciele w 99% projektów, uczniowie w 94% projektów. TIK jako narzędzie dydaktyczne w nauczaniu przedmiotowym lub służące do realizacji projektu były wykorzystywane rzadziej, nauczyciele w 89% projektów, uczniowie w 88% projektów.

mainly as a tool for communication (teachers in 99% of the projects and students in 94%). ICT was used less frequently as a didactic or project implementation tool (teachers in 89% of the projects and students in 88%).

Wykres nr 6 Zestawienie wpływu na szkołę i społeczność lokalną na podstawie danych z końcowych raportów statystycznych beneficjentów edycji 2005/2006 programu Socrates.

Diagram 6 Effect on school and local community on the basis of beneficiaries’ final statistical reports, Socrates 2005/2006.

Wpływ projektu na szkołę w %:

Project’s impact on the school [%]

Doświadczenia z realizacji projektu wspomagały zarządzanie szkołą

Project implementation experience assisted school management

45,61

Poprawa współpracy między nauczycielami

88,87

Wprowadzanie zmian/innowacji do programu nauczania

88,87 56,29

42,44

Introduction of changes in approach to foreign language teaching

81,18 30

Improved cooperation between teachers

Changing the school’s work organisation

42,44

Wprowadzenie zmian w podejściu do nauczania języków obcych Inny wpływ: 5,16% wskazań

45,61

Introduction of changes/innovation to the curriculum

56,29

Dokonanie zmian w organizacji pracy szkoły

Other effects: 7.96% responses

Project management skills

88,05

89,14

The effect of the project on teachers [in %] showing an increase in:

umiejętności zarządzania projektem

Inny wpływ: 4,8% wskazań

85,34

ICT skills

Wpływ projektu na nauczycieli w % określa wzrost:

umiejętności pedagogiczne

93,30

Knowledge of partner school country and culture

85,34

94,48

Linguistic skillsh

93,30

umiejętności w zakresie ICT Inny wpływ: 7,96% wskazań 80

88,05

Motivation for learning

94,48

znajomości kraju i kultury krajów szkół partnerskich

85,97

Social skills

100

Other effects: 5.16% responses

81,18 30

100

Wpływ projektu na społeczność lokalną w %:

The effect of the project on the local community [%]

Zainteresowanie innych lokalnych szkół Zwiększenie zainteresowania władz lokalnych

100

Other effects: 3.44% responses

35,84 20

100

Źródło danych: zasoby własne FRSE, bazy programu Socrates i Uczenie się przez całe życie, N = 1105, odpowiedzi logiczne

Source: FRSE own resources, Socrates and Lifelong Learning Programme databases, N = 1105, logical responses

Tabela nr 4 Produkty końcowe powstałe w wyniku realizacji projektów Comenius – projekty partnerskie edycji 2005/06 programu Socrates.

Table 4 End products generated as a result of Comenius Partnership Projects’ implementation, Socrates 2005/06.

Rodzaj produktu

[% }

Product type

[% }

CD-ROM

Prace plastyczne

73,6

Artistic works

73.6

Publikacje drukowane, np. książki, broszury, ulotki

71,2

Printed publications, e.g. books, brochures and leaflets

71.2

Strony www

66,2

Websites

66.2

Dokumenty opisujące przebieg działań

64,2

Documents describing the course of activities

64.2

Film, wideo

53,5

Films, videos

53.5

Materiały dydaktyczne

49,2

Teaching materials

49.2

Przedstawienia teatralne

34,3

Theatre performances

34.3

Inne przedmioty i narzędzia

16,1

Other objects and tools

16.1

Other – the following were listed: short story collections, poems, scripts and surveys, e.g. a survey on school satisfaction level, scientific seminars, popular science sessions and a prototype of a robot element.

Inne; wymieniano: zbiory opowiadań, wiersze, scenariusze oraz ankiety, np. ankieta badająca poziom satysfakcji osiąganej w szkole, seminaria naukowe i sesje popularn-naukowe, prototyp elementu robota. Źródło danych: zasoby własne FRSE, bazy programu Socrates, N=1105

Informacje o produktach końcowych tej edycji w większości przypadków zostały wpisane do bazy EST i za pośrednictwem polskiej platformy internetowej www.est.org.pl, są popularyzowane w zestawieniu z informacjami o realizowanym projekcie. Wpisy do bazy są wielojęzyczne. EST to przedsięwzięcie międzynarodowe opracowane w 2004 r. dla programów Comenius i Grundtvig. Aktualnie funkcjonalność bazy jest rozbudowywana o projekty partnerskie Leonardo da Vinci. Baza EST umożliwia równoległą prezentację projektu, instytucji realizujących projekt i produktów końcowych z projektem związanych. Bazy zasilane są informacjami i administrowane w poszczególnych Narodowych Agencjach. Wspólne jest upublicznianie zasobów przez platformy krajowe Narodowych Agencji, a w przyszłości elektroniczną platformę Komisji Europejskiej. W programie Uczenie się przez całe życie rejestracja produktów wartościowych i godnych upowszechniania w bazie EST dla akcji Comenius, Grundtvig i Leonardo jest obowiązkowa począwszy od konkursu z 2008 r.

83,53

Establishing cooperation with local companies and businesses

35,84 30

46,88

Greater parent involvement

83,53

Nawiązanie współpracy z lokalnymi firmami, przedsiębiorstwami

67,87

Greater interest of local authorities

46,88

Zwiększenie zaangażowania rodziców

Inny wpływ: 3,44% wskazań

Raising interest of other local schools

67,87

Zasoby polskiej bazy EST: • w 2004 r. beneficjenci programów Comenius i Grundtvig dokonali wpisów informacji o produktach do 322 projektów na ogólną liczbę 906 projektów zarejestrowanych w bazie, • w 2005 r. wykonano 646 wpisów na ogólną liczbę 1130 projektów, • w 2006 r. 902 wpisów na ogólną liczbę 1199 projektów. Narodowa Agencja nie kontroluje jakości wpisów o produktach, ani nie ogranicza ich publikacji, ale mobilizuje beneficjentów do ich dokonywania. To beneficjenci są odpowiedzialni za jakość zasobów systemu. Narzędzie jest wykorzystywane przez wnioskodawców, beneficjentów, pracowników Narodowych Agencji, a także przez trenerów i koordynatorów krajowych programów Grundtivig i Comenius. Baza jest jedną z form upowszechniania rezultatów pracy nad projektem obok publikacji, konferencji wojewódzkich organizowanych przez trenerów i koordynatorów programu Comenius oraz warsztatów dla nauczycieli.

Source: FRSE own resources, Socrates Programme databases, N=1105

Information about the end products of this edition was entered in the EST database using the Polish platform www.est.org.pl. It is disseminated together with information about the implemented projects. The EST entries are multilingual. EST is an international project developed in 2004 for the Comenius and Grundtvig Programmes. At present the functionality of the database is being extended with the Leonardo da Vinci Partnership Projects. The EST database enables the simultaneous presentation of a project, the institutions that implemented it and the resultant end products. The databases are provided with information and administered by individual National Agencies. A common feature is the publication of the resources via the national platforms of the Agencies. In the future, this will also be provided by an electronic platform of the European Commission. Within the Lifelong Learning Programme, the EST registration of Comenius, Grundtvig and Leonardo products which are valuable and worth disseminating is mandatory as of the 2008 competition.

Polish EST resources: • in 2004, Comenius and Grundtvig beneficiaries entered information about products concerning 322 projects out of the total 906 projects registered in the database, • in 2005, there were 646 entries relative to the total of 1130 projects, • in 2006, there were 902 entries relative to the total of 1199 projects. The National Agency does not control the quality of product information entries and does not restrict their publication; however it does encourage the beneficiaries to make them. It is the beneficiaries who are responsible for the quality of the resources in the system. This tool is used by the applicants, the beneficiaries and the staff of the National Agencies, in addition to the trainers and coordinators of the national Grundtvig and Comenius programmes. The database is one of the forms of disseminating project results, along with publications, regional conferences organised by Comenius trainers and coordinators, as well as teacher workshops.

Charakterystyka baz danych i zasobów informacyjnych programu Leonardo da Vinci W pierwszej fazie wdrażania programu Leonardo da Vinci korzystano z opracowanego przez Komisję Europejską narzędzia internetowego Leonardo Web Tool (LWT), służącego do rejestracji i oceny wniosków oraz do celów statystycznych. Do zarządzania programem używano stworzonej do tego celu niezależnej aplikacji. W 2005 r. do obsługi programu Leonardo da Vinci polska Narodowa Agencja (FRSE) wdrożyła zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej narzędzie Rap4Leo, będące częścią narzędzia Multipass – kompleksowego narzędzia służącego do rejestracji projektów on-line, oceny wniosków, sprawozdawczości (finansowej i merytorycznej) oraz zbierania danych statystycznych. Multipass wspomaga bieżące zarządzanie programem, posiada także moduł raportów uczestników, którzy oceniają przy jego pomocy swój udział w projekcie. Użytkownicy Systemu: pracownicy Narodowej Agencji, instytucje zarządzające projektami, uczestnicy wyjazdów oraz eksperci korzystają z Multipassa on-line, po otrzymaniu praw dostępu do odpowiednich dla nich części aplikacji. W Multipassie w chwili obecnej są zgromadzone dane dotyczące: • 887 umów, • 8 313 organizacji realizujących projekty, • 17 275 uczestników staży i wymian LdV wraz z ich raportami końcowymi, • 83 ekspertów biorących udział w ewaluacji wniosków. Multipass umożliwia tworzenie przekrojowych i szczegółowych raportów dla Agencji Narodowych wdrażających program. Przykłady standardowych raportów systemu11: • liczba oraz rozkład procentowy kobiet i mężczyzn uczestników poszczególnych typów projektów, • liczba osób towarzyszących, • liczba osób niepełnosprawnych lub wymagających szczególnej opieki, które uczestniczyły w poszczególnych typach projektów, • kraje, do których uczestnicy pojechali na staż (największym powodzeniem cieszyły się Niemcy, do których wyjechało 52% uczestników, następnie Wielka Brytania – 9%, Hiszpania – 7%, Włochy – 6%), • statystyka dotycząca języków używanych na stażach (najbardziej popularnym językiem był niemiecki – 46% i angielski – 37%), • zawody, w których kształcą się uczestnicy pro-

jektów wymian, • typy organizacji wysyłających (np. w roku 2006 1117 uczestników – 15% wyjechało z uczelni wyższych, a 4 966 osób – 67% ze szkół zawodowych), • typy organizacji goszczących (najwięcej – 44% to organizacje działające na polu kształcenia zawodowego, a następnie małe i średnie przedsiębiorstwa – 25%), • statystyka dotycząca grup wiekowych uczestników (16-18 lat – 34%, 19-21 lat – 30%), • statystyka dotycząca przyznawanych certyfikatów (najwięcej – 62% uczestników otrzymało certyfikat Europass-Mobility), • statystyka dotycząca długości pobytu za granicą w podziale na typy projektów (najwięcej projektów trwa: IVT – 3-5 tygodni, STU – 13 tygodni, WOR – 10-14 tygodni, INS 1 tydzień. Bardzo cenne przy ewaluacji programu i ocenie merytorycznej są dane pochodzące z raportów uczestników. Dotyczą one różnych aspektów realizowanego projektu, począwszy od jakości organizacji wyjazdu przez instytucję beneficjenta, poprzez ocenę przeprowadzonego przygotowania pedagogiczno-językowo-kulturowego, ocenę wielu aspektów pobytu za granicą. Formularze raportów są zróżnicowane w zależności od typów projektu. W formularzach oprócz pól opisowych istnieje możliwość oceny punktowej poszczególnych pytań. Raporty są obligatoryjne – każdy uczestnik wypełnia je po powrocie. Program Leonardo da Vinci gromadzi i upowszechnia także informacje o ukończonych projektach. Corocznie wydawane są kompendia12 zrealizowanych projektów mobilności oraz projektów pilotażowych i językowych. Na stronie internetowej www.europass. org.pl/index.php?strona=katalog%20 produktow&nsp=leonardo_baza_pl&jezyk=pl oraz na nośniku CD publikowany jest katalog produktów projektow pilotażowych, językowych i sieciowych z lat 1998-2002 sporządzony przez Fundusz Współpracy12. Na stronach Komisji Europejskiej można znaleźć bazę danych zawierającą projekty i produkty programu Leonardo da Vinci z lat 1995-2006 http://ec.europa.eu/education/ programmes/leonardo/new/leonardo2/ products/index_en.cfm. Obie wymienione bazy oferują możliwość wyszukiwania według wielu kryteriów.

11 Podane przykładowe dane odnoszą się do konkursu z 2006 r. 12 Fundusz Współpracy – instytucja pełniąca do roku 2006 funkcję Krajowej Agencji Programu Leonardo da Vinci

Description of databases and information resources of the Leonardo da Vinci Programme During the first implementation stage of the Leonardo da Vinci Programme, the Leonardo Web Tool (LWT) developed by the European Commission was used for the registration and evaluation of applications, as well as for statistical purposes. An independent application was created and used to manage the programme. In 2005, FRSE, the Polish National Agency, launched Rap4Leo beeing part of Multipass for handling the Leonardo da Vinci Programme. This is a comprehensive tool used for on-line proposal registration, application assessment, reporting (financial and content-related) and for statistical data collecting. Multipass supports the day-to-day management of the programme and features a participants’ reports module used by participants to evaluate their involvement in the projects. The system users, i.e. the National Agency staff members, institutions who manage projects, mobility participants and experts, avail of Multipass online after obtaining access rights to relevant parts of the application. At present Multipass stores data concerning: • 887 agreements, • 8,313 organisations who implement projects, • 17,275 participants, including final reports, • 83 experts who evaluate proposals. Multipass enables the creation of crosssectional and detailed reports for the National Agencies who implement the Leonardo da Vinci Programme. Some examples of standard system reports are given below11: • quantitative and percentage distribution of men and women participating in individual project types, • number of accompanying persons, • number of disabled persons or persons with special needs who participated in individual types of the projects, • countries to which the participants travelled for their placements; the most popular were Germany (52% of participants), United Kingdom (9%), Spain (7%) and Italy (6%), • statistics concerning languages used in the course of placements; the most popular were German (46%) and English (37%), • professions in which the participants of the exchange projects are trained, • types of sending organisations; for example,

in 2006, 1,117 participants (15%) were sent by HEIs and 4,966 participants (67%) by vocational schools, • types of host organisations; the majority of these comprised organisations operating in the vocational education area (44%), followed by small and medium enterprises (25%), • statistics concerning participant age groups (16-18 years: 34% and 19-21 years: 30%), • statistics concerning awarded certificates: the majority of participants (62%) obtained Europass-Mobility certificate, • statistics concerning the duration of stays abroad by project types (the duration of most projects is IVT – 3-5 weeks, STU – 13 weeks, WOR – 10-14 weeks, and INS – 1 week. Data provided in participants’ reports are of particular value for programme evaluation and content-based assessment. These pertain to various aspects of projects ranging from the organisation of the mobility by the beneficiary’s institution, through an assessment of the pedagogic, linguistic and cultural preparation of the placement to an evaluation of various aspects of participant’s stay abroad. Report forms vary depending on project type. Apart from descriptive fields, the forms also provide for awarding points to individual questions. The reports are obligatory – every participant fills them after returning from their mobility. The Leonardo da Vinci Programme also collects and disseminates information about completed projects. Every year, compendia of completed project of mobility and pilot language project are issued. The Cooperation Fund Foundation12 makes available a product catalogue of pilot, langugage and network projects from the years 1998-2002 on www.europass. org.pl/index.php?strona=katalog%20 produktow&nsp=leonardo_baza_pl&jezyk=pl and on CD. The website of the European Commission http://ec.europa.eu/education/programmes/ leonardo/new/leonardo2/products/index_ en.cfm includes a database containing Leonardo da Vinci projects and products from the period 1995-2006. Both the abovementioned databases provide multi-criteria search options.

11 The data used as examples concern the 2006 competition. 12 Fundusz Współpracy („The Cooperation Fund” Foundation), an institution which acted as the Leonardo da Vinci Programme Agency until 2007.

Ankiety studentów składają się z zamkniętych pytań obowiązkowych i opcjonalnej części dodatkowej, w której studenci opisują praktyczne aspekty pobytu za granicą dotyczące m.in. legalizacji pobytu, zakwaterowania, zajęć pozalekcyjnych, itp. Dane z nieobowiązkowej części ankiety, po weryfikacji przez NA, są transferowane do Giełdy Informacji Studentów Erasmusa dostępnej na stronie programu w w w. e r a s m u s . o r g. p l / i n d e x . p h p / i d a / 4 / ) . Korzystając z tej strony zewnętrzny użytkownik, zwykle potencjalny stypendysta Erasmusa, może dotrzeć do ankiet byłych stypendystów Erasmusa, którzy odbyli stypendia w interesującej go uczelni/ mieście/ kraju.

Doświadczenia Narodowej Agencji Programu Erasmus w zakresie zbierania i przetwarzania danych Narodowa Agencja, realizując program Erasmus, ma do czynienia z dwojakiego rodzaju danymi: • dotyczącymi indywidualnych stypendystów, • związanymi z szeroko rozumianym zarządzaniem funduszami programu. Indywidualni beneficjenci programu Erasmus zobowiązani są umową ze swoją uczelnią macierzystą do wypełnienia ogólnopolskiej ankiety stypendysty Erasmusa po zakończeniu pobytu na stypendium. Ankiety, odpowiednie dla rodzaju wyjazdu, mogą być wypełnione w sposób tradycyjny („papierowy”) lub on-line. Decyzję o formie złożenia ankiet podejmuje uczelnia macierzysta stypendysty. NA zachęca do stosowania systemu on-line, który funkcjonuje od roku 2006/07. Jeśli wziąć pod uwagę ostatni rozliczany13 rok akademicki, 2007/08, to zdecydowana większość, spośród 221 uczelni, które podpisały umowę z NA, zobowiązała studentów i pracowników do wypełnienia ankiety on-line. Aktualnie14 na serwerze FRSE zapisanych jest 9.125 ankiet studentów, którzy wyjechali na studia (z ok. 11,5 tys. spodziewanych wyjazdów w całym roku 2007/08), 737 ankiet studentów, którzy wyjechali na praktykę (z ok. 1 tys. wyjazdów), 961 ankiet nauczycieli, którzy wyjechali w celu prowadzenia zajęć (z ok. 2,5 tys. wyjazdów) i 263 ankiety pracowników, którzy wyjechali w celach szkoleniowych (z ok. 0,7 tys. wyjazdów).

W systemie funkcjonują dwa niezależne panele do podglądu ankiet stypendystów – dla NA i uczelni. Uczelnia ma limitowany wgląd do wszystkich ankiet złożonych przez jej stypendystów, co pozwala na bieżąco monitorować liczbę i treść złożonych ankiet. Na różnych etapach realizacji umowy finansowej pomiędzy NA a uczelniami zbierane są informacje dotyczące m.in. liczby wyjazdów, czasu ich trwania, wysokości wykorzystanych funduszy, dofinansowania z innych źródeł, itp. Analiza tych informacji wspomaga zarządzanie finansami, ułatwia maksymalne wykorzystanie funduszy przyznanych Polsce w ramach programu Erasmus w danym roku akademickim. Środki zwalniane przez uczelnie podlegają redystrybucji i trafiają do uczelni, które wykazały

Wykres nr 7 Liczba polskich uczelni w programie Erasmus w okresie 1998/99 – 2007/08. 2007/08

256 240 217 187 151

2002/03

120

2001/02

2000/01

1999/00

1998/99

n Liczba uczelni

100

150

200

13 Termin złożenia Sprawozdania końcowego przez uczelnie upływa 30 listopada 2008 r. 14 Stan na 8 października 2008 r.

Diagram 7 Polish HEIs in the Erasmus Programme from 1998/1999 to 2007/2008.

2003/04

151

2002/03

At various stages of implementing the financial agreement between the NA and an HEI, different pieces of information are collected, including: the number of mobilities, their duration and the value of funding used by the HEI, funding from other sources, etc. The analysis of this information supports funding management and facilitates full availing of the funds granted to Poland within the Erasmus Programme in a given academic year. Funds which are released by an HEI are subject to redistribution and are awarded to HEIs with proven higher requirements. After closing the

2004/05

187

2003/04

The system features two independent panels for viewing student questionnaires – for NA and for HEIs. The HEIs have limited access to inspect all the questionnaires submitted by their students, which allows them to monitor the number and contents of questionnaires as they are submitted.

2005/06

217

2004/05

Individual Erasmus beneficiaries are bound by an agreement with their home institution to fill a nationwide Erasmus student questionnaire after their mobility is over. The questionnaires, which are different for different mobility types, can be filled in traditional (paper) form or online. The decision concerning the form of submitting questionnaires is taken by the students’ home institutions. The NA encourages the use of the online system which has been operating since 2006/2007. Looking at the last academic year which is currently being settled13, i.e. 2007/2008, a vast majority of the 221 HEIs which have signed agreements with the NA have made it mandatory for their students and staff members to fill online surveys. At present14, the FRSE server stores 9,125 questionnaires from students concerning mobility for the purpose of studying (out of the total of 11,500 mobilities expected in the whole academic year 2007/08), 737 questionnaires from students concerning student placement mobility (out of approximately 1,000 mobilities), 961 questionnaires from teachers concerning teaching assignments (out of approximately 2,500 mobilities) and 263 questionnaires from teachers concerning staff training (out of approximately 700 mobilities).

2006/07

240

2005/06

The student questionnaires comprise closed obligatory questions and an optional additional section in which students can describe the practical aspects of their mobilities, e.g. legal registration of their stays, accommodation, extracurricular activities etc. The optional information is verified by the NA and transferred to the Erasmus Student Information Exchange on the programme website w w w. e r a s m u s . o r g. p l / i n d e x . p h p / i d a / 4 / . By using this site an external user, usually a potential Erasmus grant holder, can reach the questionnaires of the former Erasmus students who studied in the HEIs/countries/towns which the user is interested in.

2007/08

256

2006/07

Experience of the Erasmus National Agency in the Field of Data Collecting and Processing The Erasmus Programme the National Agency deals with two types of data: • data concerning individual grant holders, • data concerning widely perceived management of programme funds

250

300

1998/99

100

150

200

250

n Number of HEIs 300

13 The deadline for submitting final reports by HEIs is 30 November 2008. 14 As at 8 October 2008.

zwiększone zapotrzebowanie. Po zamknięciu rozliczeń finansowych NA publikuje roczne raporty statystyczno-finansowe „Program Erasmus w Polsce w roku akademickim ...”. Są one dostępne na stronie programu w sekcji „Publikacje” www.erasmus.org.pl/index.php/ida/88/). Przygotowując roczne raporty dla Komisji Europejskiej, NA korzysta z ogólnoeuropejskiego oprogramowania. Narodowe Agencje z 31

państw dostarczają KE raport o identycznej strukturze i formacie, który obok danych finansowo-statystycznych zawiera informacje o indywidualnych beneficjentach – studentach i pracownikach uczelni.

Wykres nr 8 Budżet programu Erasmus wykorzystywany przez polskie uczelnie na działania zdecentralizowane programu Erasmus w poszczególnych latach akademickich w okresie 1998/99 – 2007/08.

35 000 000

30 000 000

25 000 000

20 000 000

15 000 000

10 000 000

5 000 000

5 000 000 99/00

00/01

01/02

n Pozostałe środki (Eur)

02/03

03/04

04/05

05/06

06/07

99/00

00/01

n Other funding (Euros)

Wykres nr 9 Wyjazdy polskich studentów na stypendium Erasmusa i przyjazdy studentów zagranicznych do polskich uczelni w okresie 1998/99 – 2007/08.

01/02

02/03

03/04

04/05

05/06

06/07

07/08

n Grants (Euros)

Diagram 9 Mobilities of Polish Erasmus students and mobilities of foreign students in Poland from 1998/1999 to 2007/2008. 14 000

14 000 12 000

11219

11500

9974

10 000

4 000

2813 1426 220 98/99

466 99/00

614 00/01

n Wyjazdy studentów

4321 3220 750 01/02

966 02/03

1459

03/04

n Przyjazdy studentów

3730

4000

2332

8388 6278

04/05

05/06

06/07

07/08

5419

4 000 2 000

11500

9974

6 000

5419 3691

11219

8 000

6278

6 000

12 000 10 000

8388

8 000

2 000

98/99

07/08

n Stypendia (Eur)

the European Commission with reports that are identical in structure and format. Apart from financial and statistical data, these reports also contain information about individual beneficiaries, i.e. HEI students and staff members.

Diagram 8 Erasmus budget used by Polish HEIs for decentralised Erasmus activities from 1998/1999 to 2007/2008.

35 000 000

98/99

financial settlements, the NA publishes annual statistical and financial reports entitled The Erasmus Programme in Poland in the Academic Year... These are available on the programme website in the „Publications” section www. erasmus.org.pl/index.php/ida/88/. When creating annual reports for the European Commission, the NA uses Europe-wide software. The National Agencies from 31 states provide

2813 1426 220 98/99

466 99/00

n Outgoing flows

4321

3691

3220

614 00/01

750 01/02

966 02/03

1459

03/04

3730

4000

2332

04/05

05/06

06/07

07/08

n Incoming flows

P rzykłady dobrej praktyki w projektach programu Uczenie się przez całe życie

G ood Practices in the Lifelong Learning Programme Ewa Kolasińska

Ewa Kolasińska Przedstawiamy poniżej wybór przykładów dobrej praktyki w europejskim programie edukacyjnym Uczenie się przez całe życie. Przytoczone tu przykłady bardzo dobrych projektów zostały zaczerpnięte z trzech zeszytów tematycznych, przygotowanych z myślą o tematycznych konferencjach waloryzacyjnych organizowanych przez Narodową Agencję. Konferencje te oraz publikacje stawiają sobie za cel upowszechnianie i wdrażanie osiągnięć programu. Zeszyty z tak pomyślanej serii waloryzacyjnej zawierają wartościowe projekty odnoszące się do trzech wybranych tematów leżących w centrum zainteresowania inicjatyw w obszarze współpracy europejskiej: rozwoju przedsiębiorczości, dialogu międzykulturowego oraz nauczania i uczenia się języków obcych. Wybór powyższej tematyki nie jest przypadkowy, bowiem budowanie wspólnej europejskiej przestrzeni edukacyjnej służącej efektywnej gospodarce europejskiej opartej na wiedzy nie może obejść się bez akceptowania różnorodności kulturowej, umiejętności twórczej pracy w międzynarodowym zespole, czy dobrej znajomości języków obcych. I właśnie znajomość języka obcego, postawa przedsiębiorcza oraz interkulturowość to trzy z ośmiu kompetencji, określonych przez Komisję Europejską jako kluczowe w budowaniu dynamicznie rozwijającej się wspólnej Europy. Bez kształcenia tych umiejętności i postaw praca w projektach europejskich byłaby po prostu niemożliwa. Tego też uczą projekty programu Uczenie się przez całe życie – dzięki wymianie doświadczeń, nowatorskim inicjatywom i wypracowanym w projektach produktom końcowym. Uczą aktywnej tolerancji i dostrzegania wartości w innym, w innym człowieku, innej kulturze i innym narodzie. Istotę współpracy z europejskimi partnerami stanowi bowiem zachowanie i pielęgnowanie różnorodności kulturowej i językowej Europy. Przedstawiliśmy wybrane przykłady dobrej praktyki według podziału na programy sektorowe

adresowane do określonej grupy odbiorców. Przyjęty przez nas układ pozwala ukazać projekty o różnorodnej, wspomnianej wyżej tematyce, realizowane przez polskie i europejskie placówki edukacyjne na wszystkich poziomach nauczania – od szkół podstawowych po edukację dorosłych, a także nagrodzone w europejskim konkursie European Language Label. Nazwa programu Uczenie się przez całe życie nawiązuje do holistycznego spojrzenia na człowieka i na jego edukację na każdym etapie życia, poczynając od wczesnego dzieciństwa, poprzez szkolne etapy nauki, szkolnictwo wyższe, aż po kształcenie i szkolenie zawodowe oraz niezawodową edukację dorosłych. Projekty te wyłonione zostały przez programy sektorowe, w wyniku prowadzonej przez Narodową Agencję Programu stałej oceny przebiegu ich realizacji i osiąganych rezultatów. Dokonana na podstawie raportów cząstkowych i końcowych przesyłanych przez beneficjentów, a także wizyt monitorujących, ewaluacja pozwala wskazać te projekty, które spełniają wymogi przykładu dobrej praktyki. Za przykład dobrej praktyki uważany jest projekt, jeśli: • osiągnął zakładane cele; • został zrealizowany zgodnie z planem działań określonym harmonogramem; • jego organizacja przebiegła sprawnie; • zarządzanie przyznanymi środkami było prawidłowe, zgodne z umową i zostały wykorzystane wszystkie środki finansowe na realizację projektu; • produkty końcowe wytworzone w projekcie i osiągnięte efekty przynoszą konkretne korzyści jego uczestnikom; • rezultaty wypracowane w projekcie są użyteczne, upowszechniane i są lub mogą być efektywnie wykorzystane również przez inne placówki edukacyjne, firmy czy instytucje. Prezentowany tu opis projektów uwzględnia prawidłową strukturę projektu. Dobry projekt,

Examples of good practice in the European educational programme entitled Lifelong Learning Programme presented below are model projects that have been described in three booklets prepared for valorisation thematic conferences organised by the National Agency. Both the conferences and publications aim at the propagation and implementation of programme outcomes. The booklets published in the valorisation series feature valuable projects relating to three selected topics that are the focal point of interest for initiatives taken in the area of European cooperation, which are: development of entrepreneurship, intercultural dialogue and foreign language teaching and learning. The selection of the above mentioned topics is not a chance decision, as the creation of European educational area aimed at effective European knowledge economy cannot become reality without accepting cultural diversity, ability of creative work in an international team and good knowledge of foreign languages. And it is the knowledge of foreign languages, entrepreneurial attitude and intercultural skills that are three out of eight competences described by the European Commission as the key competencies in the creation of rapidly developing common Europe. Without the development of these skills and attitudes, work within the European projects would simply be impossible. It is also what projects implemented under the Lifelong Learning Programme teach us thanks to exchange of experiences, innovative initiatives and end products developed as part of the projects. They foster tolerance and appreciation of other people, cultures and nations, whereas preserving and cultivating cultural and linguistic diversity of Europe constitutes the essence of cooperation between European partners. We have presented good practices divided into sectoral programmes addressed to specific groups of recipients. This approach helps us present varied projects, which have been

implemented by Polish and other European educational institutions operating at all levels of education, ranging from primary schools to adult learning centres and including those that have bee awarded with the European Language Label. The name Lifelong Learning Programme relates to a holistic approach to humans and their education at each stage of life, starting from early childhood, through primary and secondary school, to tertiary education and vocational education and training, as well as non-vocational adult education. The projects presented in this booklet have been selected from sectoral programmes as a result of consistent assessment of project implementation and their results conducted by the National Agency of the Programme. The assessment based on the analysis of interim and final reports sent by the beneficiaries and based on the results of monitoring visits helps to distinguish the projects, which meet the criteria allowing them to be considered good practices. A project is considered an example of good practice if: • it has attained the envisaged goals; • it has been implemented in accordance with the timetable and action plan; • it has been organised and implemented in a smooth way; • it has properly managed the awarded funds, in accordance with the agreement and it has used all the funds earmarked for project implementation; • end products resulting from the project and project outcomes bring specific benefits to project participants; • project results are useful, are disseminated and are or can be effectively used by other educational institutions, companies or organisations. The projects presented in this booklet also feature proper project structure. A good project

który osiągnął zakładane cele jest wartościowy, użyteczny, jeśli rezultaty wypracowane w projekcie służą nie tylko konkretnemu beneficjentowi, ale są lub mogą być wykorzystane przez inne podmioty, a co za tym idzie wdrożone do praktyki edukacyjnej.

sektorowych programu Uczenie się przez całe życie, będącego rozwinięciem i pogłębieniem doświadczeń i wiedzy zgromadzonych w wyniku współpracy w ramach międzynarodowych projektów.

Staraliśmy się pokazać przykłady najnowsze, realizowane w latach 2006 i 2007, początkowo w programie Socrates i jego poszczególnych komponentach, a od roku 2007 w programach

What we present here are the latest projects, which have been implemented in the years 2006 and 2007; initially as part of the Socrates programme and its individual components, and since 2007 under sectoral programmes

PREZENTOWANE PROJEKTY

PRESENTED PROJECTS

Comenius Szkoły i świat pracy

68 68

Wspólne dziedzictwo – dialog odmiennych kultur. Strategie i metody w nauczaniu interkulturowym

Zainteresowania sportowe motywacją do doskonalenia umiejętności posługiwania się językami obcymi

etwinning

Job hunting

Without Borders

Malarskie inspiracje

ERASMUS

Coeur – BCM – Competence in EuroPreneurship – Business Creativity Module

Workshop on Cultural Adaptation for International and Polish Students. How to make use of cross-cultural psychology in everyday life abroad? Intensywne kursy języka polskiego jako obcego (EILC)

86 94

Leonardo da Vinci Ocena poziomu kompetencji menedżerskich, tworzenie i wdrażanie planów szkoleniowych dla małych firm – ASTRA Program edukacji i reedukacji przez praktykę w dziedzinie animacji kultury – ANIMATOR Zawodowe kursy językowe dla pielęgniarek i pielęgniarzy Grundtvig

100 100

of the Lifelong Learning Programme, which is a continuation and widening of experiences and knowledge gathered as a result of cooperation within international projects.

Comenius Schools and the Professional World

68 68

Joint Heritage – the Dialog of Different Cultures. Strategies and Methods in Intercultural Education

Sports Interests as Motivation for Improving Foreign Language Skills

etwinning

Job hunting

Without Borders

Painting Inspirations

ERASMUS

Coeur – BCM – Competence in EuroPreneurship – Business Creativity Module

Workshop on Cultural Adaptation for International and Polish Students. How to make use of cross-cultural psychology in everyday life abroad? Intensive Polish as a Foreign Language Courses (Erasmus Intensive Language Courses EILC)

87 95

Leonardo da Vinci Managerial Competence Level Assessment, Training Plan and Implementation for SMEs – ASTRA

101 101

102

ANIMATOR – Program of Education and Reeducation through Practice in the Field of Animation of Culture

103

104

Professional Language Courses for Nurses

105

108

Rozwój regionalny przekraczający granice i współpraca przy dokształcaniu osób dorosłych w regionach wiejskich

108

Żydowskie tradycje edukacyjne w Europie

110

Wejdźmy w to: uczymy się języka angielskiego, aby przygotować się do podróży po Europie

114

Grundtvig Regional Cross-border Development and Coordination of Adult Education and Training in Rural Areas

109 109

Jewish Educational Traditions in Europe

111

Let’s Go for It: Learning English to Travel around Europe

115

EUROPEAN LANGUAGE LABEL

119

118

The Francophone Belgium Laboratory

119

Laboratorium – Belgia frankofońska

118

System zapewnienia jakości w nauczaniu języków obcych na wyższej uczelni na przykładzie Politechniki Warszawskiej

120

Foreign Language Teaching Quality Assurance System at a Higher Education Institution based on the Example of the Warsaw University of Technology

121

EUROPEAN LANGUAGE LABEL

that has attained the forecasted goals is of high quality and useful if its results can be used not only by a specific beneficiary, but also by other entities, and as a result, can be implemented in educational practice.

C OMENIUS– School Programme Education

P rogram COMENIUS – edukacja szkolna Tytuł projektu: Szkoły i świat pracy Typ projektu: Szkolny Projekt Comeniusa Numer umowy: 06/SPC/06-0153-P2 Czas trwania projektu: 01.08.2005 31.07.2008

–

Nazwa, adres, tel. polskiej szkoły: Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Klaudyny Potockiej 06-100 Pułtusk ul. Marii Konopnickiej 5 tel. (+48 23) 692 53 87 e-mail: pgimnazjum1@wp.pl Adres strony internetowej: www.pgimnazjum1. webpark.pl Nauczyciel koordynator: Anna Majewska Kraje uczestniczące w projekcie: Holandia, Francja, Niemcy, Rumunia, Polska Cele projektu: • Przygotowanie młodego człowieka do konieczności stałego rozwijania się i przystosowywania się do aktualnej sytuacji na rynku pracy; • Rozbudzenie zainteresowania „zawodami z przyszłością”; • Poznanie problematyki pracy w innych krajach (Francji, Niemczech, Holandii i Rumunii); • Poznanie zawodów zanikających na terenie Polski i w innych krajach; • Szerokie wykorzystanie TIK w codziennej pracy nad projektem; • Praktyczne wykorzystanie i rozwijanie znajomości języków obcych przez uczniów i nauczycieli; • Promocja naszego regionu; • Bezpośrednie poznanie problematyki życia i pracy w innych krajach (Francji, Holandii, Niemczech i Rumunii) w czasie wizyt roboczych nauczycieli i uczniów (poznanie nowych rozwiązań dydaktycznych).

Zadania zrealizowane przez uczniów i nauczycieli w ramach projektu: Jednym z elementów projektu była innowacja pedagogiczna – wprowadzenie klasy z rozszerzonym programem języka angielskiego pt. „Język angielski paszportem do zjednoczonej Europy”. W szkole miały miejsce imprezy związane z projektem: konkurs plastyczny „Zawód moich marzeń”; turniej „Perspektywiczne zawody Europy”; debata „Pracę w Europie zdobyć i polubić”. Ponadto opracowano kalendarz zawodów starych i współczesnych, prowadzona jest kronika Comeniusa i blog, zorganizowano kurs doskonalący z języka angielskiego dla nauczycieli, przygotowano prezentacje multimedialne. Organiza-cja i udział w wymianach międzynarodowych oraz wizytach roboczych, a także warsztaty w Powiatowym Urzędzie Pracy.

Project title: Schools and the Professional World

Osiągnięte rezultaty, czyli wpływ projektu na szkołę (nauczycieli, uczniów, rodziców, środowisko lokalne): Nauczyciele wykorzystywali różne aktywizujące metody pracy z uczniami: debaty, metaplan, dyskusje pa-nelowe, spotkania z ciekawymi ludźmi reprezentującymi różne zawody. Uczniowie będą mogli zaplanować rozsądniej dalsze etapy edukacji i wybór zawodu. Rozwinęli takie cechy, jak: kreatywność, samodzielność, odpowiedzialność, otwartość. Produkty końcowe powstałe w wyniku realizacji projektu: Fotoreportaż, folder szkoły, kalendarz współczesnych zawodów, kronika projektu, prace plastyczne, blog.

Countries participating in the project: France, Germany, the Netherlands, Poland, Romania

Sposoby upowszechniania projektu: O projekcie i postępach w nim dowiedzieli się wszyscy rodzice uczniów podczas spotkań z dyrekcją szkoły. W lokalnej prasie i szkolnej gazetce umieszczano artykuły prezentujące projekt.

Project type: Comenius School Project Agreement number: 06/SPC/06-0153-P2 Project duration: 01.08.2005 – 31.07.2008 Name and address of the Polish School: Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Klaudyny Potockiej (No. 1 Public Lower Secondary School) 06-100 Pułtusk ul. Marii Konopnickiej 5 tel. (+48 23) 692 53 87 e-mail: pgimnazjum1@wp.pl Website: www.pgimnazjum1.webpark.pl Coordinating teacher: Anna Majewska

Project objectives: • Preparing young people for the necessity of continuous development and adapting to the current situation in the employment market; • Arousing interest in „professions with a future”; • Learning about employment-related issues in other countries (France, Germany, the Netherlands and Romania); • Learning about disappearing professions in Poland and in other countries; • A wide use of ICT in everyday work on the project; • A practical use and development of foreign language skills by students and teachers; • The promotion of our region; • Acquiring direct knowledge about issues concerning living and working in other countries (France, Germany, the Netherlands and Romania); • Learning about new didactic solutions during teachers’ and students’ working visits;

Tasks implemented by students and teachers as part of the project: One of the elements of the project comprised a pedagogical innovation, i.e. the introduction of a class with an extended English language syllabus entitled „English, a Passport to United Europe”. The school organised several events related to the project: an arts competition, „My Dream Profession”; a tournament, „Professions with a Future in Europe”, and a debate, „To Find and Enjoy a Job in Europe”. Additionally, a calendar of old and modern professions was created. The school also writes a Comenius chronicle and blog. An English language perfection competition was organised for the teachers and a series of multimedia presentations was held. The school also organised and took part in international exchanges and working visits as well as workshops at the County Employment Agency. Achieved results, i.e. impact of the project on the school (teachers, students, parents and the local community): The teachers used various activating methods of working with students, i.e. debates, the metaplan, panel discussions and meetings with interesting people representing various professions. The students will have a chance to plan their further education and choose their professions in a more reasonable way. They have developed such features as creativity, selfreliance, responsibility and openness. End products resulting from project implementation: A photo report, a school folder, a calendar with modern professions, the project chronicle, artistic works and a blog. Project dissemination methods: The project and information about its progress was presented to all parents during meetings with the school management. The project was also presented in several features in the local press and the school newspaper.

Wartość, użyteczność projektu – w jaki sposób można wykorzystać rezultaty projektu (waloryzacja projektu): Materiały, które powstały podczas realizacji projektu, mogą być wykorzystane na lekcji języka angielskiego, WOS-u, itd. Dzięki wiedzy i nabytym umiejętnościom w czasie realizacji projektu uczniowie będą mogli zaplanować dalsze etapy edukacji i wybór zawodu. Wprowadzenie innowacji pedagogicznej – klasy z rozszerzonym programem języka angielskiego pt. „Język angielski paszportem do zjednoczonej Europy”.

Tytuł projektu: Wspólne dziedzictwo – dialog odmiennych kultur. Strategie i metody w nauczaniu interkulturowym Numer umowy: 06/PRS-6-0004-C2 Czas trwania projektu: 1.08.2005 – 31.07.2008 Nazwa, adres, tel. polskiej szkoły: Szkoła Podstawowa nr 25 im. Prymasa Tysiąclecia 35-508 Rzeszów ul. Starzyńskiego 17 tel. (+48 17) 748 35 60 e-mail: dyr@sp25rzeszow.x.pl; alas11@poczta.onet.pl Adres strony internetowej: www.sp25rzeszow.x.pl Nauczyciel koordynator: Alina Stadnik Kraje uczestniczące w projekcie: Grecja, Włochy, Wielka Brytania, Hiszpania, Polska Kwota grantu: 5 580 euro Cele projektu: • integracja szkół, nauczycieli i uczniów; • poznanie dziedzictwa kulturowego współpracujących krajów; • doskonalenie metod w edukacji interkulturowej; • opracowanie materiałów dydaktycznych do edukacji interkulturowej; • doskonalenie procesu uczenia się w edukacji interkulturowej; • przełamywanie barier kulturowych i stereotypów; • uczenie postawy tolerancji i otwartości w odniesieniu do odmiennych kultur, rozwijanie ciekawości świata; • kontynuacja europejskiego wymiaru nauczania w programie szkoły;

• aktywizacja uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i zagrożonych wykluczeniem społecznym. Zadania zrealizowane przez uczniów i nauczycieli w ramach projektu: • utworzenie i stała aktualizacja wspólnej strony projektu www.villiers.ealing.sch.uk/Socrates/ index.html; • wspólna praca nad broszurą-katalogiem stron internetowych dotyczących dziedzictwa kulturowego w partnerskich krajach (materiał dydaktyczny); • dodatkowe zajęcia dla uczniów w ramach Klubu Europejskiego oraz Edukacji Interkulturowej (1 godzina w tygodniu przez cały rok szkolny); • wspólne zaprojektowanie i wykonanie małego słownika z podstawowym słownictwem dotyczącym kultury (materiał dydaktyczny); • opracowanie multimedialne na temat chrześcijańskich, hinduskich, sikhijskich i muzułmańskich świąt religijnych (materiał dydaktyczny); • wspólna praca nad planami lekcji dotyczącymi dziedzictwa kulturowego – metodą WebQuest (materiał dydaktyczny); • organizacja wystaw w szkole w celu prezentacji dziedzictwa kulturowego współpracujących krajów; • badanie dziedzictwa kulturowego współpracujących krajów, przygotowanie regularnie organizowanej imprezy szkolnej poświęconej dziedzictwu kulturowemu (Dzień Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Grecji);

Utility value of the project – how the project results can be used (project valorisation): The materials which were developed during the implementation of the project can be used during English and civic education classes as well as in many other lessons. The knowledge and skills acquired by students during the project implementation will enable them to plan their further education and choose their professions. The introduction of a pedagogical innovation, i.e. classes with an extended English language syllabus entitled „English, a Passport to United Europe”.

Title of the Project: Joint Heritage – the Dialog of Different Cultures. Strategies and Methods in Intercultural Education Contract Number: 06/PRS-6-0004-C2 Project duration: 1.08.2005 – 31.07.2008 Name, address and tel. no. of the Polish school: Szkoła Podstawowa nr 25 im. Prymasa Tysiąclecia (No. 25 Primary School) 35-508 Rzeszów ul. Starzyńskiego 17 tel. (+48 17) 748 35 60 e-mail: dyr@sp25rzeszow.x.pl; alas11@poczta.onet.pl Website:www.sp25rzeszow.x.pl

Obchody Dnia Hiszpanii

Spanish Day

Chief Coordinator: Alina Stadnik Countries participating in the project: Greece, Italy, Great Britain, Spain, Poland Grant amount: EUR 5 580 Project objectives: • Integration of schools, teachers and pupils; • Getting to know cultural heritage of partner countries; • Improving intercultural education methods; • Developing teaching materials used in intercultural education; • Improving the learning process in intercultural education; • Overcoming culture-related barriers and stereotypes; • Teaching the attitude of tolerance and openness towards different cultures, building the curiosity of the world; • Continuation of the European dimension of school curriculum; • Activation of pupils with special educational needs and those at risk of social exclusion. Tasks implemented by the pupils and teachers as part of the project: • preparing and updating project website posted at www.villiers.ealing.sch.uk/Socrates/index.html; • working on a catalogue of cultural heritage websites in partner countries prepared in the form of a brochure (teaching material); • additional classes for pupils as part of the European Club and Intercultural Education (1 hour per week throughout the school year); • joint preparation and completion of an Intercultural Glossary with basic culture-related vocabulary (teaching material); • multimedia presentation on Christian, Hindu, Sikh and Muslim holidays (teaching material); • Joint work on lesson plans related to cultural heritage – with the use of WebQuest method (teaching material); • organization of school exhibitions in order to present cultural heritage of the partner countries; • researching cultural heritage of partner countries, staging regular school events presenting cultural heritage (British, Spanish and Greek Day); • organization of additional activities for pupils (interactive European lessons at the Regional European Information Centre in Rzeszów – European education) and the organization of European Information Centre at the school;

• organizacja dodatkowych działań dla uczniów (interaktywne lekcje europejskie w Regionalnym Centrum Informacji Europejskiej w Rzeszowie – edukacja europejska) oraz organizacja Centrum Informacji Europejskiej w szkole; • stała wymiana informacji i doświadczeń pomiędzy partnerami (dzielenie się i rozpowszechnianie strategii uczenia się i nauczania); • zaprojektowanie plakatów wspólnie z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi: 5 stolic współpracujących krajów (Londyn, Ateny, Warszawa, Berlin, Rzym); • organizacja szkolnych wyjazdów do historycznych miejsc w naszych krajach w celu zebrania materiałów do promocji dziedzictwa kulturowego wśród partnerów (edukacja regionalna); • stworzenie dla nauczycieli możliwości szerokiego dostępu do ICT i wyposażenie ich w dostępne odpowiednie materiały; • organizacja spotkań roboczych i wizyt studyjnych w Wielkiej Brytanii, Grecji, Włoszech i Polsce; • kontakty z regionalnymi i lokalnymi władzami, mediami w celu promocji projektu; • autoewaluacja w każdym uczestniczącym kraju w celu analizy dokumentacji, metod pracy; • praca nad CD prezentującym realizację projektu w drugim roku; • oficjalne spotkanie wszystkich partnerów w British Council (International School Award) w Londynie (maj 2007 r.) z p. Johnem Rolfem w celu promocji projektu oraz nawiązania bliższych oficjalnych kontaktów z pracownikami British Council dla wsparcia i uzyskania możliwości innych wariantów współpracy międzynarodowej. Osiągnięte rezultaty, czyli wpływ projektu na szkołę (nauczycieli, uczniów, rodziców, środowisko lokalne): Projekt Comeniusa to integralna część programu wychowawczo-dydaktycznego szkoły. Tematyka europej-ska, dziedzictwo kulturowe partnerskich krajów zajęły ważną rolę w życiu zarówno uczniów, jak i nauczycieli. Tematy zajęć realizowane w ramach ścieżki międzyprzedmiotowej na przedmiotach takich jak: historia, j. polski, geografia, j. angielski, j. niemiecki, muzyka, sztuka, informatyka pozwoliły na korelację wielu aspektów nauczania interkulturowego. Różnorodność tematyki (geografia, tożsamość narodowa, kultura, religia) wpłynęła na kształtowanie postawy „obywatela Europy”. Znacznie zwiększył się poziom motywacji uczniów do rozwijania rozmaitych twórczych aktywności, do doskonalenia komunikacji

w języku ojczystym, angielskim i niemieckim. Uczniowie pogłębili umiejętność współpracy w grupie zadaniowej, wzrosła ich samoocena, jak również poczucie własnej wartości oraz odpowiedzialności za powierzone zadania. Wielu uczniów nabyło umiejętność autoprezentacji, jak też rozwinęło umiejętności w zakresie aplikacji biurowych i pozyskiwania informacji ze źródeł internetowych. Projekt przyczynił się do częstszego stosowania przez nauczycieli metod aktywizujących: metody projektu, prezentacji multimedialnej, projektów autorskich na niektóre zadania Comeniusa np. Dni Krajów Europejskich. Nauczyciele nauczyli się zarządzania projektem, wypełniania formularzy, planowania pracy oraz współpracy międzynarodowej, poszerzyli wiedzę o krajach partnerskich, doskonalili znajomość języka angielskiego (kursy), zwiększyli wykorzystywanie ICT, poznali interaktywną metodę nauczania WebQuest w nauczaniu interkulturowym, wymienili doświadczenia iopinie na temat stosowanych metod nauczania. Rodzice wyrażali aprobatę dla możliwości, jakie stworzył projekt w zajęciach pozalekcyjnych (Klub Europejski, Edukacja Interkulturowa, jak również wyrażali zadowolenie z uczestnictwa swoich dzieci w takich imprezach, jak np. Dni Krajów Europejskich; wspierali działania uczniów i nauczycieli w innych zadaniach Comeniusa, np. współfinansowali i pomagali w organizacji wyjazdów do miejsc dziedzictwa kulturowego. Wzrósł prestiż szkoły w środowisku lokalnym, ze względu na bogatszą ofertę edukacyjną i współpracę międzynarodową. Zaczęto postrzegać szkołę jako lidera programów europejskich – był to dla pracujących w niej nauczycieli pozytywny wyróżnik wśród szkół konkurujących o uczniów, nastąpiła większa integracja środowiska lokalnego ze szkołą. W ten sposób Comenius stał się doskonałym elementem promocji szkoły w środowisku lokalnym. Produkty końcowe powstałe w wyniku realizacji projektu: • wspólna strona internetowa www.villiers. ealing.sch.uk/Socrates/index.html prezentująca przykłady pracy uczniów i nauczycieli; • broszura: Katalog stron internetowych (wspólna praca szkół), zawierający wyselekcjonowane i użyteczne strony poświęcone dziedzictwu kulturowemu współpracujących krajów. Dobre źródło informacji do wirtualnych doświadczeń z historycznymi i naturalnymi skarbami partnerskich krajów (CD); • broszura: Wspólny słownik (wielojęzykowa praca – 5 języków obcych) – materiał dydaktyczny dla

• exchange of information and experiences between the partners (sharing and propagating teaching and learning strategies); • designing posters together with pupils with special educational needs: 5 capital cities of the partner countries (London, Athens, Warsaw, Berlin, Rome); • organization of school excursions to places of historical interest in individual countries in order to collect materials and promote cultural heritage among the partners (regional education); • providing teachers with broad access to ICT and equipping them with relevant materials; • organization of working meetings and study visits in Great Britain, Greece, Italy and Poland; • contacts with regional and local authorities and media in order to promote the project; • self-evaluation in each participating country in order to analyze the documentation and working methods; • working on a CD presenting the project implementation during its second year; • official meetings of all partners at British Council (International School Award) in London (May 2007) with John Rolf in order to promote the project and to establish closer official relations with employees of the British Council aimed at supporting and finding new opportunities for international cooperation. Achieved results, i.e. project’s impact on the school (teachers, pupils, parents, local community): The Comenius Project constitutes an integral part of the teaching and educational program of the school. The European dimension and cultural heritage of the partner countries have played an important role in the lives of pupils and teachers.Topics discussed as part of crosscurricular pathway during history, Polish, geography, English, German, music, arts and information technology lessons have allowed for the correlation of several aspects of intercultural teaching. The diversification of topics (geography, national identity, culture, religion) has affected the shaping of the European citizen attitude. Pupils motivation for the development of various artistic activity and improving communication skills in Polish, English and German has been boosted. Pupils have also developed their team-working skills. Moreover, their self-evaluation, self-esteem and sense of responsibility for the entrusted tasks have been boosted. Several pupils have learnt self-presentation skills as well as skills related to

the use of office applications and the acquisition of information from Internet resources. The project has contributed to the more frequent use by the teachers of activation methods, such as projects, multimedia presentations and author projects implemented as part of Comenius tasks, to mention Days of Individual European Countries. Teachers have mastered skills related to project management, filling in forms, work planning and international cooperation. Moreover, they have broadened their knowledge of partner countries, mastered the English language (courses), more often used ICT, became acquainted with WebQuest, an interactive teaching method used in intercultural teaching, and shared experiences and opinions on teaching methods used. Parents have approved the opportunities related with the project and additional activities for their children (European Club, Intercultural Education, and have been pleased with the fact that their children participated in events, such as Days of Individual European Countries; they supported the activities of children and teachers taken as part of other Comenius tasks, e.g. they have cofinanced and helped to organize excursions to places of historical interest related with cultural heritage. Last but not least, thanks to broader educational offer and international cooperation, school’s prestige has raised in local community. The school has been perceived as a European program leader – and this has been a positive distinction for teachers working there and for the school competing with other institutions for pupils. The school has been more closely integrated with local community. In this way, Comenius has become an excellent element for the promotion of the school in local community. End products resulting from project implementation: • website www.villiers.ealing.sch.uk/Socrates/index.html showing examples of work performed by pupils and teachers; • brochure: A catalogue of websites (joint project of partner schools), presenting pre-selected and useful websites devoted to cultural heritage of partner countries. A quality source of information for virtual experiences with historic and natural treasures of partner countries (CD); • brochure: A common dictionary (multilanguage work – 5 language versions) – teaching material for pupils and teachers including culture-related terminology; • DVD multimedia presentation showing Christian, Sikh, Hindu and Muslim religious holidays.

uczniów i nauczycieli z terminologią dotyczącą kultury; • wspólna multimedialna prezentacja na DVD przedstawiająca chrześcijańskie, sikhijskie, hinduskie i muzułmańskie święta. DVD zawiera opisy Bożego Narodzenia , hinduskich świąt Eid i Diwali, przepisy kulinarne, prezentację jasełek, fotografie szopek, świąteczne dekoracje, iluminacje itp. – materiały dydaktyczne do interkulturowego dialogu wśród partnerskich szkół; • wspólna broszura „Plany lekcji metodą WebQuest dotyczące dziedzictwa kulturowego” (CD); • wspólna multimedialna prezentacja na DVD z najbardziej atrakcyjnymi działaniami i produktami projektu; • plakaty 5 europejskich stolic prezentujące dziedzictwo kulturowe (szkolna wystawa Comeniusa); • Dni Narodowe (Brytyjski, Hiszpański i Grecki) w polskiej szkole (dokumentacja fotograficzna); • plakaty prezentujące kulturę Wielkiej Brytanii i Grecji; • wystawy w szkole, fotografie z oficjalnych wizyt, artykuły w prasie. Sposoby upowszechniania projektu: Strona WWW projektu, sprawozdania w semestralnych biuletynach szkolnych (w dużych nakładach), dostępnych dla każdego nauczyciela, szkolna gazetka „Figielek”, relacje w szkolnym radiu, wystawy w szkole, informacje dla rodziców podczas wywiadówek, ulotki o projekcie, informacje do innych szkół, publikacje w prasie regionalnej i zagranicznej, współpraca z Biurem Promocji Miasta Rzeszowa, Urzędem Marszałkowskim, informacje dla lokalnego Przedszkola nr 37 (cichy partner), współpraca z lokalnym biznesem (sklep Społem, Pizzeria Skorpion). Wartość, użyteczność projektu – w jaki sposób można wykorzystać rezultaty projektu (waloryzacja projektu): Multimedialne prezentacje, broszury opracowane wspólnie przez partnerów są dostępne w bibliotece do ponownego wykorzystania przez większą grupę polskich nauczycieli. Opracowana metoda WebQuest oraz plany lekcji wykorzystano we wszystkich europejskich szkołach. Produkty finalne są dostępne do wykorzystania w edukacji interkulturowej przez nauczycieli w wielu europejskich krajach, część z nich na stronie WWW. Niektóre lekcje oraz

library to be used by a large group of teachers. The WebQuest method developed as part of the project and lesson plans have been used at all European schools. End products are available, some of them on the Internet, and can be used in intercultural education by teachers in several European countries. Some lessons and activities have been staged based on plans prepared by the partners, and multimedia presentations have been shown to all school pupils.

Dzień brytyjski w rzeszowskiej szkole zajęcia zostały przeprowadzone wg konspektów opracowanych przez partnerów, multimedialne prezentacje wykorzystano na forum całej szkoły.

Tytuł projektu: Zainteresowania sportowe motywacją do doskonalenia umiejętności posługiwania się językami obcymi Numer umowy: 06/JPC/06-0131/C1 Czas trwania projektu: 01.08.2006 – 31.07.2007 Nazwa, adres, tel. polskiej szkoły: Zespół Szkół Ekonomicznych im. ks. Janusza St. Pasierba 83-110 Tczew ul. Gdańska 17 tel. (+48 58) 531 55 16 e-mail: poczta@zse.tcz.pl Adres strony internetowej: www.zse.tcz.pl Nauczyciel koordynator: Adam Łuczak Kraje uczestniczące w projekcie: Polska, Niemcy Języki projektu: angielski, niemiecki, polski Cele projektu: • Zmotywowanie uczniów do nauki języka niemieckiego i angielskiego; • Zachęcenie młodzieży do aktywnego spędzania wolnego czasu; • Przełamanie uprzedzeń i stereotypów.

British Day

The DVD features descriptions of Christmas celebrations in Poland, Hindu Eid and Diwali holidays, traditional recipes, a nativity play, photos presenting nativity scenes, traditional decorations, illuminations, etc. – teaching material used for intercultural dialogue among partner schools; • brochure „Cultural heritage lesson plans with the use of WebQuest method” (CD); • DVD multimedia presentation featuring the most attractive project products and activities; • posters of 5 European capitals showing their cultural heritage (Comenius school exhibition); • National Days (British, Spanish and Greek) at the Polish school (photo documentation); • posters presenting culture of Great Britain and Greece; • school exhibitions, photographs from official visits, press articles. Project Dissemination Methods: Project website, reports published in semester school bulletins (with significant circulation) available for every teacher, Figielek (Prank) school newsletter, school radio broadcasts, school exhibitions, information for parents during parents’ evenings, leaflets with information on the project, information for other schools, publications in regional and foreign press, cooperation with the Promotion Bureau at Rzeszów City Hall and Marshal Office, information for local no. 37 Nursery School (silent partner), cooperation with local business (Społem shop, Skorpion Pizzeria). Utility value of the project – how can project results be used (project valorisation): Multimedia presentations and brochures prepared by the partners are available at the

Title of the Project: Sports interests as motivation for improving foreign language skills Contract Number: 06/JPC/06-0131/C1 Project Duration: 01.08.2006 – 31.07.2007 Name, address and tel. no. of the Polish school: Zespół Szkół Ekonomicznych im. ks. Janusza St. Pasierba (Compound of Schools of Economics) 83-110 Tczew ul. Gdańska 17 tel. (+48 58) 531 55 16 e-mail: poczta@zse.tcz.pl Website: www.zse.tcz.pl Chief Coordinator: Adam Łuczak Countries participating in the project: Poland, Germany Working languages: German, English, Polish Project objectives: • Motivating students to learn German and English, • Encouraging young people to active recreation, • Breaking down prejudices and stereotypes. Tasks implemented by the pupils and teachers as part of the project: In order to gather materials for a publication to be prepared – a guide to the region – Polish school has organized a study visit to the region during a stay of a group of students from Germany (TriCity, Władysławowo and Olympic Preparations Centre in Cetniewo, the Hel Peninsula, Jastrzębia Góra, and the Wierzyca Recreation Centre in the Kaszuby Region). In Germany, students visited several sports centres in the Rhineland (indoor sand volleyball hall, Aqua Parks, and a wrestling

Zadania zrealizowane przez uczniów i nauczycieli w ramach projektu: W celu przygotowania materiałów do zaplanowanej publikacji – przewodnika po regionie – szkoła polska zorganizowała podczas pobytu grupy uczniów z Niemiec wyjazd studyjny po najbliższej okolicy (Trójmiasto, Władysławowo – centrum przygotowań olimpijskich w Cetniewie, Hel, Jastrzębia Góra, powrót przez Kaszuby – OW Wierzyca). W Niemczech natomiast uczniowie odbyli wspólną krótką podróż po obiektach sportowych Nadrenii (hala siatkowej piłki plażowej, aquaparki, sportowy związek zapaśniczy, profesjonalny trening w klubie fitness) oraz brali udział w turnieju piłki siatkowej. Opracowano wspólnie optymalną dietę dla osób prowadzących aktywny tryb życia (tzw. drzewo prawidłowego odżywiania w formie plakatu). Na zajęciach warsztatowych w Polsce uczniowie polscy i niemieccy opracowali katalog kulturalnego kibica, który został sporządzony w wersji dwujęzycznej, wraz z przykładowymi hasłami na najlepszy kulturalny doping. W ramach projektu uczniowie pisali prace dotyczące rozwoju ruchu olimpijskiego (na zajęciach z historii). Podczas pobytu delegacji z Niemiec zorganizowano uroczyste powitanie grupy przez prezydenta miasta Tczewa, a po ukończeniu prac w Polsce szkoła zaprosiła przedstawicieli władz lokalnych (naczelnika wydziału oświaty oraz kierownika wydziału promocji miasta) wraz przedstawicielami prasy lokalnej na podsumowanie rezultatów projektu. Przygotowano prezentację multimedialną przebiegu projektu i osiągniętych wyników. Podczas pobytu w Niemczech uczniowie zostali przyjęci przez panią burmistrz, a przedstawiciele prasy lokalnej towarzyszyli grupie projektowej prawie każdego dnia, czego dowodem są wywiady uczniów w gazetach. Po powrocie z Niemiec uczniowie przygotowali spotkanie dla rodziców, podczas którego podzielili się swymi przeżyciami związanymi z projektem. Szkoła zorganizowała dni otwarte, podczas których przyszłym kandydatom na uczniów oraz mieszkańcom powiatu tczewskiego zaprezentowano w formie prezentacji multimedialnej materiał z projektu. Zostanie on wykorzystany w późniejszej publikacji. Przeprowadzono quiz na temat wiedzy o krajach niemieckojęzycznych. Wszystkie działania wywołały spore zainteresowanie lokalnej społeczności. Osiągnięte rezultaty, czyli wpływ projektu na szkołę (nauczycieli, uczniów, rodziców, środowisko lokalne): W związku z wymianą uczniowską i wspólną pracą z europejskimi rówieśnikami uczniowie zostali

Achieved results, i.e. project’s impact on the school (teachers, pupils, parents, local community): Thanks to students exchange and cooperation with European peers, students have been motivated to learn German and English in a more effective way. The project aimed at the promotion of healthy lifestyle and active recreation. It also made students sensitive to the issues of cultural cheering during sports events. Thanks to project implementation, school’s prestige has been raised in local community and it has become more attractive for prospective students.

Słodkie życie! zmotywowani do efektywniejszej nauki języka niemieckiego i angielskiego. Projekt kształtował postawy na rzecz zdrowego trybu życia i aktywnego sposobu spędzania wolnego czasu. Uwrażliwił młodzież na problemy kulturalnego kibicowania imprezom sportowym. Dzięki realizacji projektu wzrósł prestiż szkoły w środowisku i stała się ona bardziej atrakcyjna dla kandydatów na przyszłych uczniów. Produkty końcowe powstałe w wyniku realizacji projektu: Jednym z zaplanowanych rezultatów projektu było utworzenie wspólnej strony internetowej obu szkół. Kolejnym – wydanie publikacji – folderu, w formie przewodnika turystycznego po regionach Nadrenii Północnej Westfalii oraz Pomorza, który prezentuje możliwości aktywnego spędzania czasu wolnego (turystyka + sport). Opracowano również słowniczek terminologii sportowej w języku niemieckim, angielskim i polskim. Powstał katalog kulturalnego kibica w wersji dwujęzycznej. Wartość, użyteczność projektu – w jaki sposób można wykorzystać rezultaty projektu (waloryzacja projektu): Materiały wypracowane w projekcie mogą służyć szkole i społeczności lokalnej w organizowaniu aktywnych form wypoczynku i kształtowaniu postaw prozdrowotnych kolejnych roczników uczniów.

Sweet life!

association) and underwent a professional training at a fitness club. They also participated in a volleyball tournament. Moreover, they developed optimum diet for people with active lifestyle (a poster presenting food pyramid). During a workshop in Poland, Polish and German students drew a catalogue of cultural sports fans in two languages, which featured the best slogans for civilized cheers. As part of the project, students wrote papers on the development of the Olympic movement (during history classes). During the stay of German delegation in Poland, the group was officially welcomed by the mayor of Tczew. Next, following the completion of works in Poland, the school invited representatives of local authorities (school superintendent and head of the town’s promotion department) and local press to a meeting during which project results were discussed. A multimedia presentation showing the progress of the project and its results was prepared for the meeting. During their stay in Germany, students from Poland paid a visit to the mayor and local press accompanied the project group almost every day. Moreover, interviews with Polish students were published in local newspapers. After return to Poland, they organised a meeting with their parents, where they shared their experiences related with the project. The school organised open days, during which prospective students and residents of the Tczew County could see project materials in the form of a multimedia presentation. The materials will also be published in the near future. Moreover, a quiz on German-speaking countries was organized. Local community welcomed all the activities with great interest.

End products resulting from project implementation: One of the results of project implementation has been the creation of a website featuring the two schools. Another one was the publication of a tourist guide to the regions of the NordrheinWestfalen and Pomorze, which presents opportunities for active recreation (tourism + sports). Moreover, a German, English and Polish glossary of sports related terms and a catalogue of cultural sports fans in two languages were prepared. Utility value of the project – how can project results be used (project valorisation): Materials developed as part of the project can be used by the school and local community when organizing active forms of recreation and for the promotion of healthy lifestyle among the students.

P–rogram eTWINNING współpraca szkół za pośrednictwem mediów elektronicznych Tytuł projektu: Job hunting Czas trwania projektu: 03.11.2006 – nadal trwa Nazwa, adres, tel. polskiej szkoły: Zespół Szkół Ekonomicznych 49-300 Brzeg ul. Jana Pawła II 28 tel. (+48 77) 416 27 94 e-mail: zse_brzeg@tlen.pl Adres strony internetowej: www.wodip.opole.pl/ ~zse_brzeg Nauczyciel koordynator: Małgorzata Wdowiuk Kraje uczestniczące w projekcie: Francja, Polska Cele projektu: • Przygotowanie uczniów do aktywnego poszukiwania pracy w kraju i zagranicą; • Zdobycie i poszerzenie wiedzy na temat rynku pracy i systemu edukacyjnego w kraju partnera; • Poznanie zasad panujących na rynku pracy – zwłaszcza polityki dotyczącej zatrudniania kobiet; • Rozwijanie kompetencji językowych i technicznych niezbędnych do podjęcia ciekawej i dobrze płatnej pracy; • Zachęcenie do samodzielnego doskonalenia własnych umiejętności; • Poznanie tradycji, kultury oraz życia codziennego partnera. Zadania zrealizowane przez uczniów i nauczycieli w ramach projektu: Uczniowie dyskutowali (poprzez komunikatory internetowe) o wybranych zagadnieniach (z zakresu tematu projektu oraz życia codziennego), przygotowywali materiały dla partnerskiej szkoły (prezentacje, zdjęcia) oraz brali udział w symulacjach rozmów kwalifikacyjnych. Wspólnie opracowywali przewodnik i ulotki, które miały pomóc innym młodym ludziom w szukaniu pracy.

Osiągnięte rezultaty, czyli wpływ projektu na szkołę (nauczycieli, uczniów, rodziców, środowisko lokalne): Uczniowie zostali przygotowani do szukania i podjęcia ciekawej i dobrze płatnej pracy, nawiązali nowe znajomości. Rozwinęli swoje kompetencje językowe techniczne, nabrali pewności siebie w komunikowaniu się z innymi, zwłaszcza podczas komunikacji w języku obcym. Nauczyciele mieli możliwość poznać systemy edukacyjne krajów europejskich, wymienić się doświadczeniami, metodami pracy. Produkty końcowe powstałe w wyniku realizacji projektu: Przewodnik i ulotki informacyjne pomocne podczas wyboru i szukania pracy. Wartość, użyteczność projektu – w jaki sposób można wykorzystać rezultaty projektu (waloryzacja projektu): Projekt pomaga uczniom poznać wymagania przyszłych pracodawców i tak pokierować swoją edukacją, aby im sprostać. Efekt końcowy (ulotka/ przewodnik) może służyć przyszłym pokoleniom opuszczającym szkołę wskazówkami, jak odnaleźć się na współczesnym rynku pracy.

Tytuł projektu: Without Borders Czas trwania projektu: 26.12.2006 – 30.06.2007 Nazwa, adres, tel. polskiej szkoły: Zespół Szkół Zawodowych nr 1 25-378 Kielce ul. Zgoda 31 tel. (+48 41) 361 27 06 e-mail: zsz1.kielce@wp.pl Adres strony internetowej: www.zsz1.kielce.pl Nauczyciel koordynator: Monika Mądrawska Kraje uczestniczące w projekcie: Grecja, Polska, Słowacja

e TWINNING Programme

– School Cooperation with the Use of Electric Media

Project title: Job hunting Project duration: 03.11.2006 – still on-going Name, address and telephone number of the Polish school: Zespół Szkół Ekonomicznych (School of Economics Compound) 49-300 Brzeg ul. Jana Pawła II 28 tel. (+48 77) 416 27 94 e-mail: zse_brzeg@tlen.pl Website: www.wodip.opole.pl/~zse_brzeg Project coordinator: Małgorzata Wdowiuk Participating countries: France, Poland Project objectives: • Preparing students for active job seeking in Poland and abroad; • Acquiring and extending knowledge about the employment market and the education system in the partner country; • Learning the rules of the employment market, in particular the policy concerning the employment of women; • Developing language and technical competence required to find interesting and well-paid jobs; • Encouraging individual skill improvement; • Learning about the traditions, culture and everyday life in the partner country. Tasks implemented by students and teachers as part of the project: The students held discussions (via internet communicators) about selected issues (concerning the project and everyday life), created materials for the partner school (presentations and photographs) and took part in job interview simulations. Together they created a guide and some leaflets to assist other young people in finding employment. Achieved results, i.e. impact of the project on the school (teachers, students, parents and the local community):

The students were prepared for finding and starting interesting and well-paid jobs. They also made new acquaintances. They developed their language and technical competences and became more confident about communicating with others, in particular about communicating in a foreign language. The teachers had an opportunity to learn about the education systems in European countries as well as exchanging experience and work methods. End products resulting from project implementation: A guide and information leaflets to help choose and find a job. Utility value of the project – how the project results can be used (project valorisation): The project helps students learn about the requirements of future employers and manage their education in a way that will allow them to meet these requirements. The final effect (leaflet/guide) may provide the schools’ future graduates with guidance on how to succeed in the contemporary employment market.

Title of the Project: Without Borders Project duration: 26.12.2006 – 30.06.2007 Name, address and tel. no. of the Polish school: Zespół Szkół Zawodowych nr 1 (No. 1 Vocational School Compound) 25-378 Kielce ul. Zgoda 31 tel. (+48 41) 361 27 06 e-mail: zsz1.kielce@wp.pl Website: www.zsz1.kielce.pl Project coordinator: Monika Mądrawska Countries participating in the project: Greece, Poland, Slovakia Project objectives: • Encouraging students to learn geography and foreign languages;

Cele projektu: • Zachęcenie uczniów do nauki geografii i języków obcych; • Doskonalenie umiejętności posługiwania się narzędziami technologii informacyjnokomunikacyjnej; • Rozwijanie kompetencji językowych – wykształcenie u uczniów swobody i pewności siebie w posługiwaniu się językiem angielskim; • Poznanie tradycji, kultury i życia codziennego partnera – uświadomienie uczniom, że istnieje wiele podobieństw pomiędzy nimi a rówieśnikami z innych krajów – zlikwidowanie granic i barier pomiędzy nimi. Zadania zrealizowane przez uczniów i nauczycieli w ramach projektu: Uczniowie przygotowywali materiały z określonych zagadnień (najczęściej w postaci prezentacji PowerPoint – tekst, wykonane samodzielnie zdjęcia) i wysyłali je do szkół partnerskich. Prace były później omawiane drogą e-mailową i z wykorzystaniem komunikatorów internetowych. Uczniowie korzystali z licznych programów, m.in do obróbki zdjęć. Osiągnięte rezultaty, czyli wpływ projektu na szkołę (nauczycieli, uczniów, rodziców, środowisko lokalne): Uczniowie i nauczyciele poznali aspekty codziennego życia szkoły i swoich partnerów a także geografię i historię wszystkich zaangażowanych w partnerstwo krajów. Ponadto rozwinęli swoje zdolności językowe i techniczne. Produkty końcowe powstałe w wyniku realizacji projektu: Liczne prezentacje, strony internetowe z fotografiami oraz angielsko grecko-polsko-słowacki słownik podstawowych zwrotów. Wartość, użyteczność projektu – w jaki sposób można wykorzystać rezultaty projektu (waloryzacja projektu): Poprzez wymianę informacji na temat planu zajęć, przedmiotów, zajęć pozalekcyjnych, sposobu spędzania wolnego czasu uczniowie mogą sobie wyobrazić, jak wygląda zwykły dzień ich kolegów z egzotycznego dla nich samych kraju, a nauczycielom pozwala porównać system edukacji, metody i warunki pracy. Przedstawienie miast, interesujących miejsc i charakterystycznych krajobrazów danego kraju przybliża uczestnikom projektu odległe niekiedy rejony Europy i emocjonalnie angażuje w naukę geografii, historii, wzbudzając zwyczajną ciekawość.

Uczniowie stają się bardziej otwarci i tolerancyjni. Łatwiej nawiązują kontakty, nawet te wymagające komunikacji w języku obcym.

Tytuł projektu: Malarskie inspiracje Nazwa, adres, tel. polskiej szkoły: Gimnazjum nr 16 im. Józefa Piłsudskiego w Gorzowie Wielkopolskim 66-400 Gorzów Wlkp. ul. Dunikowskiego 5 tel. (+48 95) 721 36 24 Koordynator projektu: Ewa Hrybacz Języki projektu: angielski, francuski Liczba polskich uczniów uczestniczących w projekcie: 60 Adres strony internetowej projektu: www.gp2x.pl/etwinning Szkoły partnerskie: • ITC „Mario Rapisardi”, Caltanissetta, Włochy • Collège Diderot, Aubervilliers, Francja • Lycée Professionnel de Mahina, Tahiti, Francja Projekt Gimnazjum nr 16 im. Józefa Piłsudskiego w Gorzowie Wielkopolskim (woj. lubuskie) zajął I miejsce w ogólnopolskim konkursie „Nasz projekt eTwinning – IV edycja 2008” w kategorii wiekowej 13-15 lat i zdobył nagrodę główną – tablicę interaktywną SMART BoardTM ufundowaną przez Image Recording Solutions Sp. z o.o. Cele projektu: • Poznanie kultury i tradycji narodowych krajów partnerskich; • Edukacja poprzez sztukę i dla sztuki; • Doskonalenie znajomości języków obcych; • Doskonalenie umiejętności informatycznych. Zadania zrealizowane przez uczniów i nauczycieli w ramach projektu: Dzieła znanych malarzy europejskich stanowiły inspirację do wymiany informacji na temat szkół, regionów, warunków naturalnych, kultury i tradycji narodowych. Uczniowie poznali obrazy wielkich malarzy reprezentujących różne style oraz epoki i na ich podstawie wykonali zadania skupione wokół dziewięciu tematów: • Moja szkoła, miasto, region (Marc Chagall „Ja

• Improving ICT skills; • Developing language competences – promoting easiness and self-confidence when using the English language; • Becoming acquainted with traditions, culture and everyday life of the partners – making students aware of similar features they share with their peers from different countries – breaking down barriers between them. Tasks implemented by the students and teachers as part of the project: Students have prepared materials on given topics (usually in the form of PowerPoint presentations including text and photos written and taken by them) and sent them to partner schools. Next, they exchanged opinions on their works via e-mails and web messengers. Students have used different software, to mention photo and graphics software. Achieved results, i.e. project’s impact on the school (teachers, students, parents, local community): Students and teachers have learnt about school and everyday life of the partners, as well as geography and history of all partner countries. Moreover, they have improved their language and technical skills. End products resulting from project implementation: Numerous presentations, websites featuring photos and English-Greek Polish-Slovak dictionary of basic terms. Utility value of the project – how can project results be used (project valorisation): Thanks to exchange of information on respective timetables, subjects, additional classes and leisure activities, students can imagine how an ordinary day of their peers from another country looks like, and teachers can compare systems of education, teaching methods and working conditions. Presenting cities, places of interest and characteristic landscapes of a given country is a way of introducing regions of Europe that seem distant to project participants It also serves to emotionally commit them to learning geography and history by exciting their curiosity. As a result, students become more open and tolerant, establish rapports more easily, and improve their communication skills in a foreign language.

Title of the Project: Painting Inspirations Name of the Polish school: Gimnazjum nr 16 im. Józefa Piłsudskiego w Gorzowie Wielkopolskim (No. 16 Józef Piłsudski Lower Secondary School in Gorzów Wielkopolski) 66-400 Gorzów Wlkp. ul. Dunikowskiego 5 el. (+48 95) 721 36 24 Project Coordinator: Ewa Hrybacz Working languages: English, French Number of Polish students participating in the project: 60 Project website: www.gp2x.pl/etwinning Partner Schools: • ITC „Mario Rapisardi”, Caltanissetta, Italy • Collège Diderot, Aubervilliers, France • Lycée Professionnel de Mahina, Tahiti, France The project implemented by No. 16 Józef Piłsudski Lower Secondary School in Gorzów Wielkopolski, the Lubuskie Province won the first place in Poland-wide competition entitled Our eTwinning Project – 4th Edition 2008, in the 1315 age group, and the main prize, which was SMART BoardTM, an interactive whiteboard funded by Image Recording Solutions Sp. z o.o. Project objectives: • Becoming acquainted with culture and national traditions of partner countries • Education through arts and for arts • Improving the knowledge of foreign languages • Mastering IT skills. Tasks implemented by the pupils and teachers as part of the project: Works of famous European painters served as an inspiration for the exchange of information on the schools, regions, natural conditions, culture and national traditions. Students became acquainted with paintings by great painters representing different styles and periods and based on them completed tasks related to nine main themes: • My school, town, region (Marc Chagall, I and the Village) • Coming into contact with project participants (Pieter Breugel, the Tower of Babel) • Literature (Giuseppe Arcimboldo, the Librarian)

i moja wieś”) • Nawiązanie kontaktu z uczestnikami projektu (Pieter Breugel „Wieża Babel”) • Literatura (Giuseppe Arcimboldo „Bibliotekarz”) • Tradycje Bożego Narodzenia (Antonio da Correggio „Narodziny Jezusa”) • Bojownicy o wolność narodową (Eugene Delacroix „Wolność wiodąca lud na barykady”) • Zabytki (Claude Monet „Katedra w Rouen”) • Kobieta i równouprawnienie (Leonardo da Vinci „Mona Lisa”) • Flora i fauna (Henri Rousseau „Las tropikalny”) • Muzyka (Tadeusz Makowski „Kapela dziecięca”). W ramach realizacji projektu uczniowie przygotowali prezentacje dotyczące ich szkoły, miasta i regionu, ulubionych książek i bohaterów literackich, słynnych polskich pisarzy, lektur obowiązkowych, polskich literackich laureatów Nagrody Nobla, tradycji bożonarodzeniowych, potraw świątecznych, postaci bojowników o wolność narodową, historii hymnu, zabytków, największych miast Polski, atrakcji turystycznych kraju, przysłów o kobietach, słynnych polskich kobiet, rysunków o równouprawnieniu kobiet, parków narodowych. Wykonano grafiki komputerowe oraz rysunki i kolaże na temat „Ja i moje miasto”, „Ja i moja szkoła”. Zaprojektowano kartki świąteczne. Przygotowano minisłowniczki polsko-angielskie dotyczące szkoły. Na stronie internetowej projektu zamieszczono także nagrania kolęd, hymnu narodowego, piosenek o kobietach. Przeprowadzono ankietę na temat wartości wyznawanych przez młodych ludzi i opracowano jej wyniki. Poznawano florę i faunę Polski. Z partnerami komunikowano się przede wszystkim przez pocztę e-mail oraz narzędzia dostępne na TwinSpace. Korzystano także ze skanera. Projekt zintegrowany był z programem nauczania języka polskiego, historii, geografii, biologii, języka angielskiego, plastyki, muzyki, informatyki. Osiągnięte rezultaty, czyli wpływ projektu na szkołę (nauczycieli, uczniów, rodziców, środowisko lokalne): Dzięki realizacji projektu wszyscy uczestnicy zwiększyli swoje kompetencje w zakresie posługiwania się narzędziami ICT i językami obcymi, poszukiwania informacji w różnych źródłach, umiejętności prezentacji zdobytej wiedzy i autoprezentacji. Udział w projekcie i współpraca z zagranicznymi partnerami pozwoliły uczniom zwiększyć pewność siebie.

Produkty końcowe powstałe w wyniku realizacji projektu: Stworzono stronę internetową www.gp2x.pl/ etwinning, na której zamieszczono materiały wypracowane w projekcie. Są to głównie prezentacje PowerPoint, ale także dokumenty Word, pliki mp3, grafiki komputerowe, fotografie cyfrowe. Wyniki ankiety opracowano w postaci wykresu wykonanego w programie Excel. Link do strony internetowej zamieszczono na TwinSpace i go opublikowano. Na TwinSpace umieszczono także autoprezentacje poszczególnych uczniów, ale są one widoczne jedynie dla uczestników projektu. Przygotowano minisłowniczki polskoangielskie zawierające słownictwo dotyczące szkoły. Wartość, użyteczność projektu – w jaki sposób można wykorzystać rezultaty projektu (waloryzacja projektu): Projekt może być wykorzystany przez inne szkoły, odnosi się do tradycji, kultury i historii Europy. Pomaga on uczniom odnaleźć swoje miejsce w społeczeństwie europejskim. Ponieważ szczególnie dobrze układała się współpraca polskiej szkoły z partnerem z Włoch, postanowiono rozpocząć wspólnie kolejny projekt w następnym roku.

• Christmas celebrations (Antonio da Correggio, Nativity) • Fighters for freedom (Eugene Delacroix, Liberty Leading the People) • Monuments (Claude Monet, Rouen Cathedral) • Women and equal rights (Leonardo da Vinci, Mona Lisa) • Fauna and flora (Henri Rousseau, Tropical Forest) • Music (Tadeusz Makowski, Children’s Ensemble). As part of project implementation, students from Poland have prepared presentations on their school, town and region, favourite books and literary protagonists, famous Polish writers, required readings, Polish Nobel Prize winners in the field of literature, Christmas celebrations, traditional dishes, fighters for freedom, history of the Polish anthem, monuments, major Polish cities, national parks and tourist attractions. They also selected proverbs on women and presented information on famous Polish females and drawings on equal rights. Computer graphics, drawings and collages devoted to the themes: Me and My Town and Me and My School were made and Christmas cards were designed. Moreover, a Polish-English mini-dictionary with school-related terms was prepared. On the project website, recordings of

Przykładinspiracji inspiracjiplastycznych plastycznych Przykład

An Anexample exampleof ofartistic artisticinspiration inspiration

Christmas carols, national anthem and songs on women were uploaded. A survey on values fostered by young people was conducted, and its results were published. Last but not least, project participants became acquainted with flora and fauna of Poland. Partners communicated mainly by e-mail and though tools available on TwinSpace. They also used scanners. The project was integrated with the curriculum for Polish, history, geography, biology, English, Arts, music and IT classes. Achieved results, i.e. project’s impact on the school (teachers, pupils, parents, local community): Thanks to project implementation, all participants improved their ICT tools use competences and foreign language skills. They have learnt to search for information in various sources, gained ability to present the newly acquired knowledge and improved their self-presentation skills. Participation in the project and cooperation with foreign partners has helped to boost students’ self-esteem. End products resulting from project implementation: A website, www.gp2x.pl/etwinning, was constructed, where materials developed during project implementation were posted. These were mainly PowerPoint presentations, and also Word documents, mp3 files, computer graphics and digital photographs. The results of the survey were published in the form of an Excel chart. A link to the website was posted on TwinSpace, together with self-presentations of individual students, yet these are available only for project participants. Moreover, a Polish-English mini-dictionary with school-related terms was prepared. Utility value of the project – how can project results be used (project valorisation): The project may be used by other schools, as it relates to traditions, culture and history of Europe. It helps students find their place in European community. Due to particularly smooth cooperation of the Polish school with its partner in Italy, the two schools have decided to launch a new project next year.

P rogram ERASMUS – szkolnictwo wyższe Tytuł projektu: COEUR – BCM – Competence in EuroPreneurship – Business Creativity Module Typ projektu: Projekt związany z opracowaniem programu nauczania (Curriculum Development) Numer wniosku/projektu: 29671-IC-1-20051-DE-ERASMUS-MODUC-1 Dziedzina akademicka: 04.0, 10.7, 14.6 Nazwa i dane kontaktowe instytucji koordynującej projekt: Fachhochschule Mainz – University of Applied Sciences (Niemcy) Seppel-Glückert-Passage 10 55116 Mainz Adres strony internetowej: www.fh-mainz.de Institute for Entrepreneurial Behavior (IUH) An der Bruchspitze 50, 55122 Mainz Koordynator: prof. dr Matthias Eickhoff e-mail: matthias.eickhoff@wiwi.fh-mainz.de Nazwa i dane kontaktowe polskiej uczelni/ instytucji uczestniczącej w projekcie: Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu ul. Komandorska 118/120 53-345 Wrocław Adres strony internetowej: www.ae.wroc.pl Katedra Controllingu Koordynator: dr Andrzej Kardasz prof. e-mail: andrzej.kardasz@ae.wroc.pl Nazwy instytucji partnerskich z innych krajów: • The Robert-Gordon University Aberdeen (Szkocja, Wielka Brytania), www.rgu.ac.uk • Instituto Superior de Ciencias do Trabalho a da Empressa – ISCTE (Portugalia), www.iscte.pt • Groupe ESC Dijon-Bourgogne (Francja), www. bsbu.com • Vysoka Skola Financni a Spravni Praha (Czechy), www.vsfs.cz.

E RASMUS–Programme Higher Education Cel projektu: Podstawowym celem projektu jest stworzenie oferty edukacyjnej w zakresie europejskiej przedsiębiorczości (EuroEntrepreneurship), rozwijającej kluczowe kompetencje przedsiębiorców oraz umiejętności działania w wielokulturowym środowisku biznesowym. W koncepcji tej akcent położono na pierwszą fazę procesu rozwijania aktywności gospodarczej – na kwestię identyfikowania problemów i wypracowywania ich twórczych rozwiązań.

Title of the Project: COEUR – BCM – Competence in EuroPreneurship – Business Creativity Module

Powyższy cel zostanie osiągnięty poprzez: • Opracowanie sylabusa przedmiotu COEUR – Business Creativity Module, gwarantującego wysoką jakość przedmiotu; • Wprowadzenie wskazanego przedmiotu do oferty dydaktycznej uczelni uczestniczących w projekcie i przydzielenie mu stosownej liczby punktów ECTS; • Rozpowszechnienie koncepcji wśród uczelni europejskich, aby możliwe było zbudowanie sieci instytucji stymulujących rozwój przedsiębiorczości europejskiej.

Academic field: 04.0, 10.7, 14.6

Rezultaty udziału polskiej uczelni w projekcie: A. W jakich działaniach uczestniczyli przedstawiciele polskiej uczelni? • Udział w dyskusjach nad koncepcją metodyczną, organizacyjną i merytoryczną modułu kształcenia na wszystkich etapach jego powstawania. Przygotowanie części dokumentów dla modułu. • Przygotowanie i zorganizowanie konferencji COEUR 2006; • Przygotowanie sylabusa i systematyki treści kształcenia dla bloku tematycznego Commercialisation Interface; B. Czy opracowany moduł kształcenia został wprowadzony do programu nauczania polskich studentów? Jeżeli tak, proszę podać nazwę dziedziny kształcenia i nazwę modułu/przedmiotu. Jeżeli nie, jakie są plany wykorzystania wypracowanych rozwiązań w kształceniu studentów polskiej uczelni? Moduł kształcenia został wprowadzony do programu nauczania polskich studentów w semestrze zimowym roku akademickiego

Project project

type:

Curriculum

Development

Application/project number: 29671-IC-1-2005-1-DE-ERASMUS-MODUC-1

Name and contact data of the coordinating institution: Fachhochschule Mainz – University of Applied Sciences (Niemcy) Seppel-Glückert-Passage 10 55116 Mainz Website: www.fh-mainz.de Institute for Entrepreneurial Behavior (IUH) An der Bruchspitze 50, 55122 Mainz Coordinator: prof. dr Matthias Eickhoff e-mail: matthias.eickhoff@wiwi.fh-mainz.de Name and contact data of the Polish HEI/ institution participating in the project Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu (Wrocław University of Economics) ul. Komandorska 118/120 53-345 Wrocław Website: www.ae.wroc.pl Faculty of Controlling Coordinator: dr Andrzej Kardasz prof. e-mail: andrzej.kardasz@ae.wroc.pl Names of partner institutions from other countries: • The Robert-Gordon University Aberdeen (Scotland, United Kingdoma), www.rgu.ac.uk • Instituto Superior de Ciencias do Trabalho a da Empressa – ISCTE (Portugal), www.iscte.pt • Groupe ESC Dijon-Bourgogne (France), www. bsbu.com • Vysoka Skola Financni a Spravni Praha (Czech Republic), www.vsfs.cz.

Project objectives: The main goal of the project is to create an educational offer in the scope of EuroEntrepreneurship, which helps to develop key competences of entrepreneurs and their ability to operate in a multicultural business environment. This concept emphasises the first stage of the economic activity development process – the issue of identifying problems and working on creative solutions. The objective will be achieved by: l Creating a COEUR syllabus for the Business Creativity Module to ensure its high quality; l Including the module in the educational offer of the participating institutions and allocating an appropriate number of ECTS credits to the module; l Promoting the concept among European institutions in order to create a network of organisations that stimulate the development of EuroEntrepreneurship Results of the Polish institution’s participation in the project: A. In which activities did the representatives of the Polish institution participate? • Discussions about the methodological, organisational and content-related concept of the educational module at every stage of its development; creating some of the documents for the module; • Preparing and organising the COEUR 2006 Conference; • Creating the syllabus and educational content classification for the Commercialisation Interface course unit. B. Was the created module implemented in the curriculum for Polish students? If yes, please name the educational area and module/course unit. If not, please describe the plans for using the developed solutions in teaching students of the Polish institution? The educational module was implemented in the curriculum for Polish students during the winter semester of the 2006/2007 academic year as

2006/2007 jako projekt pilotażowy. W partnerskich uczelniach moduł kształcenia został wprowadzony na piątym semestrze studiów pierwszego stopnia w ramach angielskojęzycznej ścieżki kształcenia. Wszystkie uczelnie przyznały 5 punktów ECTS za udział w tych zajęciach. C. Czy i jak realizacja projektu wpłynęła na program kształcenia w polskiej uczelni? Realizacja projektu wpłynęła na program kształcenia w polskiej uczelni. Moduł jako przedmiot specjalizacyjny został włączony do kanonu przedmiotów nauczanych w języku angielskim. Dzięki współpracy zostały stworzone lepsze warunki dla wymiany studentów z uczelniami uczestniczącymi w projekcie. D. Jakie były inne efekty udziału uczelni w projekcie (jeśli odnotowano)? Udział uczelni w projekcie spowodował, że wzrosło zainteresowanie studentów uczelni polskiej udziałem w takiej formie zajęć, doskonalących kompleksowo zakres kompetencji zawodowych absolwenta oraz uatrakcyjniona została oferta dla studentów przyjeżdżających do uczelni polskiej w programie Erasmus. Produkty powstałe w wyniku realizacji projektu: Program kształcenia w języku angielskim z wykorzystaniem platformy internetowej. Sposoby upowszechniania wyników projektu: • konferencje międzynarodowe poświęcone różnym aspektom uczenia się przez całe życie; • krajowe konferencje prezentujące cel, sposób realizacji oraz uzyskane doświadczenie organizacyjne, metodyczne i programowe w stosowaniu koncepcji kształcenia, stanowiącej efekt projektu; • strona internetowa projektu: www.coeur-module.eu; • publikacje na łamach czasopism specjalistycznych. Wartość, użyteczność projektu – w jaki sposób można wykorzystać rezultaty projektu: Moduł stanowi gotową koncepcję prowadzenia zajęć rozwijających kreatywność w zakresie przedsiębiorczości oraz w pracy w wielokulturowym środowisku. Opracowana koncepcja dydaktyczna może być powielana i modyfikowana, co pozwala na stosowanie jej w szkolnictwie wyższym, średnim zawodowym oraz w szkoleniach podnoszących kwalifikacje lub wzbogacających o nowe kompetencje zawodowe.

Czas trwania projektu (w tym rok rozpoczęcia): 2005-2008 Fundusze przyznane na realizację projektu z budżetu programu SOCRATES: 217.323 euro Dofinansowanie projektu przez polską/ ie uczelnię/e i instytucję/cje ze środków własnych lub innych źródeł: 5.231,37 euro.

Tytuł projektu: Workshop on Cultural Adaptation for International and Polish Students. How to make use of cross-cultural psychology in everyday life abroad? I. Informacje ogólne o działaniu Dziedzina/y akademicka/ie: Działanie oparte jest o wiedzę psychologiczną (w szczególności z zakresu psychologii międzykulturowej) i socjologiczną, ale angażuje studentów różnych kierunków. W zajęciach uczestniczyli i uczestniczą studenci psychologii, socjologii, filologii angielskiej, ekonomii, zarządzania, bankowości, turystyki oraz wychowania fizycznego. Zgodnie z kodyfikacją programu Erasmus: 1.14.0 2.14.2 3.14.6 4.14.4 Nazwa i dane kontaktowe instytucji koordynującej działanie: Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie (SWPS) ul. Chodakowska 19/31 03-815 Warszawa Adres strony intenetowej: www.swps.edu.pl Dział Współpracy Międzynarodowej SWPS tel. (+48 22) 517 96 12 tel./fax: (+48 22) 740 90 10 Nazwy instytucji partnerskich, których studenci uczestniczyli w działaniu: Dania: Copenhagen Business School (kod Erasmusa: DK KOBENHA05) Finlandia: University of Joensuu (kod Erasmusa: SF JOENSUU01) Francja: Universite Lumiere Lyon II (kod Erasmusa: F LYON02), Audencia Nantes, Ecole De Management (kod Erasmusa: F NANTES12)

a pilot project. The partner institutions implemented the module during the fifth semester of the first cycle as part of the English language education path. All the institutions allocated 5 ECTS credits for this module. C. Did the implementation of the project affect the curriculum in the Polish institution? If yes, how did this affect the curriculum? RThe implementation of the project affected the curriculum in the Polish institution. Being a specialisation course, the module was implemented in the core syllabus of courses taught in English. Cooperation with the partner institutions made it possible to create better conditions for student exchanges. D. What were the other effects (if any) of the Polish institution’s participation in the project? The participation of the Polish institution in the project resulted in the greater interest of the students in this form of courses that improve the scope of a graduate’s professional skills in a comprehensive way. Furthermore, the offer for visiting students from the Erasmus programme has been made more attractive. Products developed as a result of project implementation: A curriculum in English with the use of an internet platform. Methods of disseminating project results: • International conferences concerning various aspects of lifelong learning; • National conferences presenting the project objective and implementation methods in addition to the obtained organisational experience; • Method and programme-related application of the educational concept, which comprises the effect of the project; • Project website: www.coeur-module.eu; • Publications in professional magazines. Utility value of the project – how the project results can be used: The module is a ready to use concept of running courses that develop a creative approach to entrepreneurship and working in a multicultural environment. The developed didactic concept can be reproduced and modified allowing it to be used in higher and secondary vocational education as well as in training courses aimed at raising professional qualifications or providing new professional competences.

Project duration (including year in which the project was started): 2005-2008 Funds granted for implementing the project from the SOCRATES Programme budget: EUR 217 323 Additional funding by the Polish institution/s and partner institution/s from their own or other resources: EUR 5 231.37.

Title of the Project: Workshop on Cultural Adaptation for International and Polish Students. How to make use of cross-cultural psychology in everyday life abroad? I. General Information Academic field(s): The project is based on knowledge in the field of psychology (mainly intercultural psychology) and sociology, but involves students of various programs, to mention psychology, sociology, English philology, economics, management, banking, tourism and physical education. Erasmus classification: 1.14.0 2.14.2 3.14.6 4.14.4 Name and contact data of the coordinating institution: Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie (SWPS) (Warsaw School of Social Psychology – SWPS) ul. Chodakowska 19/31 03-815 Warszawa Website: www.swps.edu.pl Bureau of International Affairs, SWPS tel. (+48 22) 517 96 12 tel./fax: (+48 22) 740 90 10 Names of partner institutions whose students participated in the project: Denmark: Copenhagen Business School (Erasmus code: DK KOBENHA05) Finland: University of Joensuu (Erasmus code: SF JOENSUU01) France: Universite Lumiere Lyon II (Erasmus code: F LYON02), Audencia Nantes, Ecole De Management (Erasmus code: F NANTES12) Greece: Athens University of Economics And Business (Erasmus code: G ATHINE04), Panepistimio Kritis (Erasmus code: G KRITIS01)

Grecja: Athens University of Economics And Business (kod Erasmusa: G ATHINE04), Panepistimio Kritis (kod Erasmusa: G KRITIS01) Hiszpania: Universidad Autónoma De Madrid (kod Erasmusa: E MADRID04); Universidad Pontificia Comillas De Madrid (kod Erasmusa: E MADRID02) Holandia: Saxion University Enschede (kod Erasmusa: NL ENSCHED03); Litwa: Lietuvos Kuno Kulturos Akademija (kod Erasmusa: LT KAUNAS04), Niemcy: Evangelische Fachhochschule Darmstadt (kod Erasmusa: D DARMSTA03), Martin - Luther Universitat Halle – Wittenberg (kod Erasmusa: D HALLE01), Friedrich-Schiller-Universität Jena (kod Erasmusa: D JENA01), Universität Regensburg (kod Erasmusa: D REGENSB01) Szwecja: Lunds Universitet (kod Erasmusa: S LUND01) Turcja: Hacettepe University (kod Erasmusa: TR ANKARA03), Maltepe University (kod Erasmusa: TR ISTANBU18) Węgry: Eötvös Loránd Tudományegyetem (kod Erasmusa: HU BUDAPES01) Włochy: Universita Commerciale ‘Luigi Bocconi’ Di Milano (kod Erasmusa: I MILANO04)

różnic i podobieństw w zachowaniach codziennych; • Integracja studentów polskich ze studentami zagranicznymi SWPS i integracja pomiędzy studentami Erasmusa z różnych warszawskich uczelni.

W warsztatach uczestniczyli także studenci Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie oraz stypendyści programu Erasmus, którzy przyjechali do innych, poniżej wymienionych, uczelni warszawskich: • Uniwersytet Warszawski (kod Erasmusa: PL WARSZAW01); • Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie (kod Erasmusa: PL WARSZAW12); • Akademia Finansów (kod Erasmusa: PL WARSZAW15); • Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego (kod Erasmusa: PL WARSZAW21); • Wyższa Szkoła Handlu i Finansów Międzynarodowych (kod Erasmusa: PL WARSZAW30).

II. Przygotowanie działania

Cel działania: • Uwrażliwienie studentów polskich i międzynarodowych na kwestie spotkania się różnych kultur; • przekazanie wiedzy na temat stereotypów i uprzedzeń, etnocentryzmu, szoku kulturowego i procesu adaptacji do nowej kultury oraz różnic kulturowych w Europie; • Wymiana informacji o krajach pochodzenia studentów, ze szczególnym uwzględnieniem społeczno-kulturowych aspektów życia w Polsce – poznanie norm, wartości oraz wytłumaczenie

Czas trwania działania: Działanie jest organizowane przez SWPS co semestr od semestru zimowego roku akademickiego 2005/2006 (w semestrze letnim roku 2007/2008 odbywa się szósta edycja warsztatów). W latach 2005/2006-2006/2007 warsztaty były prowadzone dla dwóch lub trzech grup w semestrze. W semestrze letnim roku 2007/08 w zajęciach uczestniczą dwie grupy studentów. Sposób finansowanie działania: Warsztaty kulturowo-adaptacyjne dla studentów programu Erasmus są w całości finansowane przez Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej. Do roku akademickiego 2007/2008 włącznie uczelnia przeznaczyła na realizację działania szacunkowo 12 500 EUR.

Jak powstawał i kto był zaangażowany w przygotowanie działania i opracowanie programu dydaktycznego: Program warsztatów jest programem autorskim (opracowanie i przeprowadzenie) psychologów międzykulturowych: Dominiki Cieślikowskiej, Elżbiety Kielak oraz Karoliny Mazurowskiej ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Autorki programu, pracując w Dziale Współpracy Międzynarodowej SWPS, zajmowały się wymianą studentów, m.in. w ramach programu SOCRATES-Erasmus i Uczenie się przez całe życie. Idea warsztatów kulturowo-adaptacyjnych zrodziła się w pierwszym roku pracy autorek w uczelni i wynikała z analizy sytuacji studentów zagranicznych. Rozmowy ze studentami polskimi i zagranicznymi, ankiety ewaluacyjne, przygotowanie merytoryczne autorek i ich własne doświadczenia przyczyniły się do zwiększenia zaangażowania Działu Współpracy Międzynarodowej SWPS w integrację studentów Erasmusa w nowym środowisku, w którym się znaleźli podczas pobytu na stypendium. Analiza sytuacji wykazała, że istnieje potrzeba większego zintegrowania studentów Erasmusa przyjeżdżających do SWPS i innych uczelni warszawskich. Dlatego też zaproszenie do udziału

Spain: Universidad Autónoma De Madrid (kod Erasmusa: E MADRID04); Universidad Pontificia Comillas De Madrid (Erasmus code: E MADRID02) Holand: Saxion University Enschede (Erasmus code: NL ENSCHED03); Litwa: Lietuvos Kuno Kulturos Akademija (Erasmus code: LT KAUNAS04), Germany: Evangelische Fachhochschule Darmstadt (kod Erasmusa: D DARMSTA03), Martin – Luther Universitat Halle – Wittenberg (Erasmus code: D HALLE01), Friedrich-SchillerUniversität Jena (Erasmus code: D JENA01), Universität Regensburg (Erasmus code: D REGENSB01) Sweden: Lunds Universitet (Erasmus code: S LUND01) Turkey: Hacettepe University (Erasmus code: TR ANKARA03), Maltepe University (kod Erasmusa: TR ISTANBU18) Hungary: Eötvös Loránd Tudományegyetem (Erasmus code: HU BUDAPES01) Italy: Universita Commerciale ‘Luigi Bocconi’ Di Milano (Erasmus code: I MILANO04) Moreover, students of Warsaw School of Social Psychology and Erasmus grant holders who visited the universities of Warsaw listed below participated in the project: • University of Warsaw (Erasmus code: PL WARSZAW01); • University of Physical Education in Warsaw (Erasmus code: PL WARSZAW12); • Academy of Finance (Erasmus code: PL WARSZAW15); • Leon Koźmiński Academy of Entrepreneurship and Management in Warsaw (Erasmus code: PL WARSZAW21); • School of Business Economics (Erasmus code: PL WARSZAW30). Project Objectives: • Making Polish and international students sensitive to cultural diversification issues; • Communicating knowledge on stereotypes and prejudices, ethnocentrism, culture shock and the process of adapting to a new culture and cultural differences across Europe; • Exchanging information on countries of origin of individual students, with placing emphasis on social and cultural aspects of living in Poland – learning norms, values and explaining differences and similarities in everyday situations; • Integration of Polish students with their peers from abroad who study at SWPS and integration between Erasmus students at various universities in Warsaw.

Project duration: SWPS instituted the action, which lasted one semester, in winter semester in academic year 2005/2006 (summer semester 2007/2008 will see the sixth edition of the workshops). In the years 2005/2006-2006/2007, workshop was staged for two or three groups in each semester. In summer semester 2007/08, two groups of students attended the workshop. Project Financing: Cultural adaptation workshop for Erasmus students is financed in full by the School of Social Psychology. As of academic year 2007/2008 (inclusive), the school has spent nearly EUR 12,500 for project financing. II. Project Preparation How was the project developed and who was engaged in the preparation of the action and the development of the teaching program: The workshop programme is an author programme. It has been drawn up and implemented by intercultural psychologists: Dominika Cieślikowska, Elżbieta Kielak and Karolina Mazurowska of the School of Social Psychology. Authors of the program, who work at the Bureau of International Affairs at SWPS, specialize in student exchanges, also as part of SOCRATES-Erasmus and Lifelong Learning Programmes. The concept for culture and adaptation workshop was born during the first year of their work at the school and resulted from the analysis of the situation of foreign students. Discussions with Polish and foreign students, evaluation questionnaires, factual knowledge and experiences of the authors have contributed to a greater commitment of the Bureau of International Affairs at SWPS to the integration of Erasmus students into new environment, which they entered during their mobility. The analysis of the situation has shown that there is a need for greater integration of Erasmus students coming to SWPS and other universities in Warsaw. This is why other HEI in Warsaw have been invited to participate in the workshop. Some of them have participated in the action for three years now. III. Project Implementation Implemented teaching program: Cultural sensibility: Thanks to integration games and other activities, players not only can get to know one another, but also examine their way of

w warsztatach wystosowane zostało do innych szkół wyższych w Warszawie. Niektóre z nich uczestniczą w działaniu od trzech lat. III. Realizacja działania Zrealizowany program dydaktyczny: Wrażliwość kulturowa: Poprzez gry integracyjne i inne aktywności uczestnicy mają możliwość nie tylko poznać się nawzajem, ale także przyjrzeć się własnemu sposobowi myślenia o relacjach międzykulturowych. Kluczowe słowa: wrażliwość kulturowa, różnice międzykulturowe, etnocentryzm i etnorelatywizm Proces adaptacji: Uczestnicy zdobywają podstawy wiedzy o procesie adaptacyjnym do nowej kultury. W trakcie zajęć poznają teorię, ale i wymieniają własne doświadczenia związane z podróżowaniem, życiem i pracą poza ojczyzną. Proces własnej adaptacji do polskiej kultury służy jako przykład, który studenci monitorują. Kluczowe słowa: strategie akulturacyjne: integracja – asymilacja – marginalizacja – separacja; szok kulturowy Różnice międzykulturowe: W trakcie spotkań omawiane są różnice międzykulturowe, pojawiające się w różnych sferach życia – publicznej i prywatnej. Prowadzący i studenci rozmawiają o wzajemnych stereotypach wyjaśnienia ich genezy i zastąpienia treściami kulturowymi. Uczestnicy uczą się od siebie nawzajem skryptów w celu zachowań i norm typowych dla konkretnych społeczeństw, aby wykorzystywać tę wiedzę we własnym życiu. Kluczowe słowa: wymiary kulturowe, wartości, stereotypy, uprzedzenia Europa – jedność w różnorodności: Różnorodność narodowościowa uczestników stwarza możliwości przedstawienia nie tylko teorii na abstrakcyjnym poziomie, ale i poznania konkretnych cech charakterystycznych dla Europejczyków. Proces poznawania konkretnych kultur wymaga wzbogacenia programu o wiedzę o dziedzictwie europejskim i różnicach, jakie występują pomiędzy reprezentantami odmiennych części kontynentu. Kluczowe słowa: incydenty krytyczne, asymilatory kulturowe, relacje międzykulturowe Program adaptacyjno-kulturalny (proszę opisać, jaki program został zaproponowany uczestnikom): W trakcie warsztatów organizowane są przedsięwzięcia stricte kulturalne, związane z tradycją i historią Polski: kolacje w polskiej restauracji, Mikołajki i polska Wigilia, spotkanie wielkanocne, spotkania poświęcone

obchodzonym w danym okresie świętom (np. Wszystkich Świętych), zwiedzanie Warszawy. Efekty kształcenia (kompetencje i umiejętności wynikające z nabytej podczas kursu wiedzy): Dzięki udziałowi w warsztatach uczestnicy: • rozwijają swoją wrażliwość kulturową i tolerancję dzięki zrozumieniu niektórych mechanizmów, takich jak etnocentryzm, stereotypy, uprzedzenia; • poznają wiedzę na temat procesu adaptacji do życia w nowej kulturze (akulturacja/szok kulturowy) i potrafią analizować „koszty” i „zyski” swojego pobytu w Polsce; • bardziej świadomie i satysfakcjonująco korzystają z wyjazdu i radzą sobie w trudnych momentach; • lepiej rozumieją i potrafią radzić sobie z różnicami kulturowymi: poznają psychologiczne i kulturowe aspekty funkcjonowania w Polsce w odniesieniu do kraju pochodzenia; • uczą się poznawać innych uczestników kursu z wiedzą na temat własnego kraju i jego kultury; • potrafią efektywniej komunikować się z osobami z innych krajów i rozumieją źródła potencjalnych nieporozumień oraz konfliktów międzykulturowych; • nawiązują głębsze i częstsze kontakty nie tylko ze studentami z innych krajów Europy, ale także z Polski; • zdobywają wiedzę o polskiej kulturze: skryptach zachowań, normach i wartościach, które kształtują prywatną, publiczną i profesjonalną sferę życia. Zastosowane metody oceny efektów kształcenia (jaką wiedzę/ kompetencje/ umiejętności uzyskali studenci): W przedsięwzięciach ewaluacyjnych studenci deklarują bardziej swobodne poruszanie się w polskim środowisku kulturowym dzięki poznaniu skryptów zachowania Polaków i polskich norm kulturowych. Bardziej świadomie monitorują własny proces adaptacji do innej kultury i lepiej czują się w Polsce, nie tylko dzięki lepszej znajomości kultury, ale i poznaniu „Erasmusowców” z innych warszawskich uczelni. Zastosowane metody oceny działania przez studentów: Ankieta – Studenci każdej edycji warsztatów wypełniają anonimowo ankietę ewaluacyjną po zakończeniu zajęć. W ankiecie mają możliwość przedstawić własne opinie na temat kursu i ocenić: program i przekazywane treści, materiały, przygotowanie prowadzących

thinking about intercultural relations. Key words: cultural sensibility, intercultural differences, ethnocentrism and ethnorelativism Adaptation Process: Participants gain basic knowledge about the process of adapting into a new culture. During classes, students learn theory and share experiences related with travelling, living and working abroad. The process of adaptation to Polish culture is used as an example monitored by the students. Key words: acculturation strategies: integration – assimilation – marginalization – separation; culture shock Intercultural differences: During the meetings, intercultural differences that are observed in various spheres of life are discussed – both the public and private ones. Trainers and students talk about stereotypes, try to find their genesis and replace them with cultural content. Participants learn from one another behaviour scripts and norms typical for specific societies, in order to use the knowledge in their lives. Key words: cultural exchanges, values, stereotypes, prejudice Europe – Unity in diversity: National diversity of participants creates opportunities for presenting not only theories on an abstract level, but also to discover certain features specific for Europeans. The process of becoming acquainted with individual cultures requires expanding the program with the knowledge on European heritage and differences observed between representatives of individual parts of the continent. Key words: critical incidents, culture assimilators, intercultural relations Adaptation and culture program (please describe what program has been prepared for the participants): The workshop program included strictly cultural activities related with Polish history and tradition: dinners at Polish restaurants, St Nicholas’ Day and typical Polish Christmas Eve supper, Easter celebrations, meetings devoted to other celebrations (e.g. All Saints Day), sightseeing in Warsaw. Project Results (competences and skills learnt during the course): Thanks to the workshop, its participants: • develop cultural sensibility and tolerance thanks to the understanding of certain mechanisms, such as ethnocentrism, stereotypes, prejudices; • gain knowledge of the process of adapting to living in a new culture (acculturation/culture shock) and can analyze „costs” and „benefits”

of their stay in Poland; • in a more conscious and satisfactory way benefit from their stay and deal with difficult situations; • have better understanding of and can better deal with cultural differences: they learn about psychological and cultural aspects of functioning in Poland as compared to their country of origin; • learn how to approach other course participants with the use of knowledge of your own country and its culture; • can more effectively communicate with people from other countries and understand the reasons for potential intercultural misunderstandings and conflicts; • they establish closer and more frequent contacts not only with students coming from other European countries, but also with Poles; • gain knowledge on Polish culture: behaviour scripts, norms and values, which shape private, public and professional sphere of life. Methods used for the evaluation of project outcomes (what knowledge/competences/ skills have students gained): In evaluation activities, students declare that it is easier for them to function in Polish cultural environment thanks to having become acquainted with Polish behaviour scripts and culture norms. They monitor their process of adapting to a different culture in a more conscious way and feel more comfortable in Poland, not only thanks to familiarity with the culture, but also thanks to meeting Erasmus students who stay at other universities in Warsaw. Methods of project evaluation used by the students: Questionnaire – Following the completion of the course, all workshop participants fill in an anonymous evaluation questionnaire. In the questionnaire, they can present their opinions on the course and evaluate its program, contents, materials, preparation of trainers and methods of staging classes. They also assess how workshop contents match the needs of its participants, their factual knowledge and level of commitment. It is also an opportunity to share views on what information was missing and how can the next workshop be improved; Evaluation group interview – During the evaluation and closing ceremony (the last meeting, usually outside the school) trainers talk with course participants and obtain information on their feelings about the stay in Poland and

i sposób prowadzenia zajęć, dostosowanie treści warsztatów do potrzeb uczestników, sprawność merytoryczną oraz własny poziom zaangażowaniaw zajęcia. Jest to też okazja do podzielenia się informacjami, jakich treści zabrakło i co można byłoby zmienić w kolejnej edycji; Ewaluacyjny wywiad grupowy – Podczas uroczystości oceniająco-pożegnalnej (ostatnie spotkanie, zazwyczaj poza murami uczelni) prowadzący rozmawiają z uczestnikami kursu i uzyskują informacje o ich odczuciach z pobytu w Polsce i o zajęciach (programie, formule zajęć, sposobie prowadzenia) oraz przeprowadzają konkurs wiedzy o Polsce, obejmujący tematy i zagadnienia prezentowane w trakcie kursu; „Dzienniki Erasmusowe” – studenci w trakcie pobytu mają za zadanie prowadzić systematyczne zapiski, które wykorzystywane są podczas zajęć do monitorowania procesu adaptacji i omawiania poszczególnych tematów. Na zakończenie zajęć studenci przedstawiają prowadzącym dzienniki, które są zapisem poszczególnych zdarzeń, ale i odwzorowują proces ich adaptacji oraz postępy w zdobywaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych do funkcjonowania w nowym kraju i z obcymi kulturowo osobami. Dziennik jest dla studenta narzędziem samopoznania, a dla prowadzących bogatym źródłem wiedzy i informacją zwrotną na temat zajęć. Liczba uczestniczących w działaniu studentów ogółem i w podziale na kraje: 188 Dania: 1, Finlandia: 3, Francja: 65, Grecja: 2, Hiszpania: 10, Holandia: 4, Litwa: 1, Łotwa: 2, Niemcy: 9, Polska: 55, Portugalia: 10, Rumunia: 2, Szwecja: 4, Włochy: 3, Węgry: 2, Turcja: 15. Liczba punktów ECTS, jaką otrzymali studenci za udział w działaniu: 4 IV. Wyniki realizacji działania Produkty powstałe w wyniku realizacji działania (materiały dydaktyczne, pomoce naukowe, sprawozdania, inne): • Materiały dydaktyczne i prezentacje tematyczne oraz Erasmus Student Manual – materiał tekstowy (opis zagadnień i wybór literatury) dla studentów; • Prezentacje studentów na temat poszczególnych krajów i aspektów funkcjonowania w ich rodzimych kulturach oraz krótkie filmy do wykorzystania w trakcie zajęć; • „Dzienniki Erasmusowe” – trwały zapis

• Teaching materials and thematic presentations as well as Erasmus Student Manual – text material (description of issues and literature references) for students; • Presentations prepared by the students devoted to individual countries and aspects of functioning in their native cultures, as well as short videos to be used during classes; • „Erasmus Journals” – records of students’ everyday struggle with a foreign culture, living and studying in a different environment, establishing new contacts not only with international students, but also with Poles; • Teaching aids in the form of case studies, description of situations, models presenting culture specific scenes and exercises taken from various methodology sources.

Studenci podczas warsztatu adaptacyjno-kulturowego

codziennych zmagań studentów z obcą kulturą, życiem i nauką w innym środowisku, nawiązywania nowych znajomości nie tylko z innymi studentami międzynarodowymi, ale także z Polakami; • Pomoce naukowe w formie studiów przypadków, opisów sytuacji, wzorców scenek specyficznych kulturowo oraz ćwiczeń pobranych z różnych źródeł metodycznych. W przygotowaniu: • Materiały dla studentów międzynarodowych (podręcznik zawierający opis zagadnień ważnych z punktu widzenia adaptacji do nowej kultury i wiedzy specyficznej kulturowo o poszczególnych krajach i kulturze polskiej, w tym przykłady z życia studentów Erasmusa zebrane w trakcie zajęć); • Materiały dla trenerów międzykulturowych i osób pracujących ze studentami Erasmusa (publikacja zawierająca opis procesów i potrzebną wiedzę, wskazówki metodyczne i opisy poszczególnych oddziaływań: projektów, przedsięwzięć i ćwiczeń); • Wpływ realizacji działania na program kształcenia w polskiej uczelni (proszę podać nazwę/y kierunku/ów studiów, dla których zostały wprowadzone treści i metody kształcenia opracowane dla działania); • Warsztaty kulturowo-adaptacyjne stały się częścią programu kształcenia w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. Polscy studenci mogą uczestniczyć w zajęciach, które mają dla nich charakter fakultetu.

Students during the integration workshop observations about the workshop (program, activity formula, way of running classes). They also stage a competition on the knowledge of Poland, which covers topics and issues presented during the course; „Erasmus Journals” – During their stay, students are obliged to regularly put down their notes, which are used during the classes to monitor the adaptation process and discuss specific topics. At the end of the course, students present to the trainers their journals, which are records of individual events that reflect their adaptation process and progress in gaining knowledge and skills required for the functioning in a new country with people of a different culture. The journal serves to students as a self-analysis tool and to the trainers as a source of information and feedback for the classes. Total number of students participating in the action: 188. Number per country: 188 Denmark: 1, Finlan: 3, France: 65, Greece: 2, Spain: 10, Holand: 4, Lithuania: 1, Latvia: 2, Germany: 9, Poland: 55, Portugal: 10, Romania: 2, Sweden: 4, Italy: 3, Hungary: 2, Turkey: 15. Number of ECTS points awarded to students for the participation in the action: 4. IV. Project Results Products developed as a result of project implementation (teaching materials, teaching aids, reports, other):

In preparation: • Materials for international students (a handbook describing issues that are important from the point of view of adapting to a new culture and culture specific knowledge about individual countries and Polish culture, including examples given by Erasmus students); • Materials for intercultural trainers and people working with Erasmus students (the publication includes the description of processes and indispensable knowledge, methodology guidelines and description of individual influences: projects, implementations and exercises); • The impact of activity implementation on the Polish HEI curriculum (please give names of the fields of study into which content and teaching methods developed for the activity were introduced. • Cultural adaptation workshop has become a part of the teaching program at the School of Social Psychology. Polish students can participate in the workshop, which is offered to them as an optional course. From 10 to 15 Polish students at SWPS attend each workshop. V. Dissemination of project results: Methods of disseminating project results: Press publications: a scientific article on the analysis of communication styles and “traps” in establishing dialogue between students from different countries (based on the analysis of Journals) in preparation to be published in Kultura Współczesna quarterly. Theories. Interpretations. Practice (volume devoted to intercultural communication on the occasion of the Year of Intercultural Dialogue);

W każdej edycji warsztatów uczestniczy od 10 do 15 polskich studentów SWPS. V. Upowszechnianie wyników działania Sposoby upowszechniania wyników działania: Publikacja prasowa: w przygotowaniu artykuł naukowy o analizie stylów komunikacyjnych i „pułapek” w nawiązywaniu dialogu pomiędzy studentami z różnych krajów (na podstawie analizy „Dzienników”) dla kwartalnika „Kultura Współczesna. Teorie. Interpretacje. Praktyka” (tom poświęcony komunikacji międzykulturowej z okazji Roku Dialogu Międzykulturowego); Spotkania: • „Warsztaty dla Uczelnianych Koordynatorów Programu SOCRATES-Erasmus”, Warszawa, 1-2 grudnia 2005 r. – prezentacja koncepcji warsztatów dla studentów (organizator: Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Narodowa Agencja Programu Erasmus); • „Umiejętności pracy i kontaktu ze studentami międzynarodowymi” – warsztaty dla Uczelnianych Koordynatorów Programu SOCRATES-Erasmus, Warszawa-Miedzeszyn, 25-27 maja 2006 r. (organizator: Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Narodowa Agencja Programu Erasmus); • Szkolenie dla pracowników Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, wykorzystanie studiów przypadków omawianych w trakcie zajęć, prezentacja warsztatów; • konferencja z okazji „Dnia Erasmusa”, Politechnika Łódzka, prezentacja efektów zajęć i zagadnień poruszanych w trakcie warsztatów; • Debata „Erasmus a dialog międzykulturowy” podczas konferencji studentów Erasmusa „20 lat Programu Erasmus”, Warszawa 29 czerwca 2007 (organizator: Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Narodowa Agencja Programu Erasmus); • Training Jamboree on Ethnic Diversity, Open Society Institute LGI, Budapeszt – konsultacja programu i prezentacja rezultatów dla trenerów międzynarodowych; • Prezentacja programu warsztatów i ośmiogodzinnego modułu kształcenia w Eötvös Loránd Tudományegyetem w Budapeszcie; • Prezentacja programu warsztatów w University of Skövde w Szwecji. Strona internetowa: www.swps.edu.pl (strona w języku angielskim: link Bureau of International Affairs – Cultural Adaptation Workshop) lub www.swps.edu.pl/new_www/bia/workshop_ 1144926758. *EILC – Erasmus Intensive Language Courses

Więcej informacji: dominika.cieslikowska@swps.edu.pl elzbieta.olczak@swps.edu.pl karolina.mazurowska@swps.edu.pl

Tytuł projektu: Intensywne kursy języka polskiego jako obcego (EILC)* I. Informacje ogólne o kursach Dziedziny akademickie: 09.1 (2221); 09.8 (2227) Poziom kursów: x podstawowy x średnio zaawansowany Nazwa i dane kontaktowe instytucji organizującej kursy: Szkoła Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego ul. Garbarska 7a 31-131 Kraków Strona internetowa: www.uj.edu.pl/SL/ e-mail: plschool@uj.edu.pl Cel kursów: • Wyposażenie studentów początkujących w podstawową (komunikacyjną) znajomość języka polskiego; • Polepszenie znajomości języka polskiego wśród studentów na wyższym poziomie zaawansowania; • Zapoznanie studentów z podstawową tematyką dotyczącą polskiej historii, geografii, kultury, zagadnień politycznych i społecznych (poprzez cykl wykładów); • Praktyczne pogłębianie wiedzy o Polsce oraz integracja studentów z różnych krajów dzięki bogatemu programowi kulturalnoturystycznemu. Czas trwania kursu: 4 tygodnie Uczestnicy kursów: Studenci zagraniczni przyjeżdżający na stypendium Erasmusa do polskich uczelni na okres studiów lub do polskich przedsiębiorstw na praktykę.

Meetings: • Workshop for University Coordinators of the SOCRATES-Erasmus Programme, Warsaw, 1-2 December 2005 – presentation of the workshop concept to students (organizer: Foundation for the Development of the Education System, National Agency of the Erasmus Program); • „Skills related to working with and contacting international students” – workshop for University Coordinators of the SOCRATESErasmus Programme, Warsaw-Miedzeszyn, 25-27 May 2006. (organizer: Foundation for the Development of the Education System, National Agency of the Erasmus Programme); • Training for staff at Nicolaus Copernicus University in Toruń, use of case studies discussed during the workshop, presentation of the workshop; • Conference accompanying Erasmus Day at the Technical University of Łódź, presentation of project results and issues discussed during the workshop; • Debate entitled Erasmus and Intercultural Dialogue held during a conference of Erasmus students 20 Years of the Erasmus Programme, Warsaw, 29 June 2007 (organizer: Foundation for the Development of the Education System, National Agency of the Erasmus Programme); • Training Jamboree on Ethnic Diversity, Open Society Institute LGI, Budapest – program consultation and presentation of the results for international trainers; • Presentation of workshop program and eighthour teaching module at Eötvös Loránd Tudományegyetem in Budapest; • Presentation of workshop program at the University of Skövde in Sweden.

Title of the Project: Intensive Polish as a Foreign Language Courses (EILC)*

Website: www.swps.edu.pl (also in English: link Bureau of International Affairs – Cultural Adaptation Workshop) or www.swps.edu.pl/ new_www/bia/workshop_1144926758.

Course participants: Foreign students coming to Polish universities to study or to Polish companies for placements as part of the Erasmus programme.

For more information, please contact: dominika.cieslikowska@swps.edu.pl elzbieta.olczak@swps.edu.pl karolina.mazurowska@swps.edu.pl

Academic years, in which the institution organized courses for students holding Erasmus scholarships: 2003/04, 2004/05, 2005/06, 2006/07, 2007/08

I. Information about the courses Academic fields: 09.1 (2221); 09.8 (2227) Course levels: x basic x intermediate Name and contact data of the institution organizing courses: Szkoła Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego (The Jagiellonian University School of Polish Language and Culture) ul. Garbarska 7a 31-131 Kraków Website: www.uj.edu.pl/SL/ e-mail: plschool@uj.edu.pl Course Aims: • Providing beginner students with basic knowledge of the Polish language; • Improving the knowledge of Polish among more advanced students; • Making students acquainted with basic information on Polish history, geography, culture, political and social issues (with the use of a series of lectures); • Integrating students coming from different countries and expanding their knowledge on Poland thanks to a rich cultural and tourist programme. Course duration: 4 weeks

Financing of the courses from the budget of the Socrates and Lifelong Learning Programmes: EUR 56 213

Lata, w których instytucja organizowała kursy dla studentów-stypendystów programu Erasmus: 2003/04, 2004/05, 2005/06, 2006/07, 2007/08 *EILC – Erasmus Intensive Language Courses

Dofinansowanie kursów z budżetu programów Socrates i Uczenie się przez całe życie: 56 213 euro

in the European Context. Masterpieces of Polish Literature; Poland and the European Union; Poland and the World.

Dofinansowanie kursów przez instytucję organizującą ze środków własnych lub innych źródeł: 7 500 euro

Program adaptacyjno-kulturalny: Bezpośrednimi opiekunami grupy są polscy studenci, którzy organizują uczestnikom kursu czas wolny i wprowadzają ich w życie studenckie i kulturalne Krakowa. Organizowane są zajęcia studia teatralnego, w ramach którego studenci Erasmusa przygotowują program artystycznoteatralny w języku polskim (ten rodzaj aktywności cieszy się wśród nich wielkim powodzeniem). Program ten jest prezentowany szerokiej publiczności na zakończenie kursu, najczęściej w ramach Europejskiego Dnia Języków. Ponadto studenci zwiedzają Collegium Maius, Stare Miasto, Wawel, Muzeum AuschwitzBirkenau, Kopalnię Soli w Wieliczce oraz wyjeżdżają na jednodniową wycieczkę do Zakopanego i w Tatry.

II. Przygotowanie kursów Jak powstawał program dydaktyczny kursów i kto był zaangażowany w jego opracowanie oraz przygotowanie kursów: Program językowy został opracowany na podstawie prac z dziedziny metodyki nauczania języka polskiego jako obcego, autorstwa pracowników naukowych Szkoły Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, jak również w oparciu o wieloletnie doświadczenia pracowników Szkoły w uczeniu obcokrajowców. Przygotowaniem, adaptacją i wdrażaniem programu zajmował się dr Piotr Horbatowski. W grupie współpracowników znaleźli się pracownicy Szkoły, w tym mgr Joanna Machowska, mgr Paweł Dudek, mgr Joanna Klimek. Cykl wykładów o Polsce został opracowany i przygotowany przez mgr Ewę Nowakowską. Obejmuje on 20 godzin zajęć oraz końcowy test sprawdzający. Wykłady prowadzą pracownicy naukowi Uniwersytetu Jagiellońskiego. III. Realizacja kursów Realizowany program dydaktyczny: Program nauczania języka jest dostosowany do poziomu danej grupy. Studenci na poziomie podstawowym realizują materiał językowy z poziomów A1 i A2. Studenci na poziomie średnim – B1 i B2. Do nauki wykorzystywane są specjalistyczne podręczniki – dla studentów: • na poziomie podstawowym: W. Miodunka „Część, jak się masz?” części: I – „Spotykamy się w Polsce” i II – „Spotkajmy się w Europie”; • na poziomie średnim: E. Lipińska, „Z polskim na ty” oraz „Kiedyś wrócisz tu…”. Program kursu rozwija wszystkie sprawności językowe – znajomość gramatyki, umiejętność pisania, komunikacji i konwersacji, rozumienia ze słuchu, rozumienia tekstów. Stosowana jest komunikacyjna metoda nauczania. Tematyka wykładów obejmuje następujące zagadnienia: Krakow and Its University; Poland: Land and People; Highlights of Polish History; Stratification of the Polish Society; Polish Culture

Efekty kształcenia (wiedza/kompetencje/ umiejętności uzyskiwane przez studentów podczas kursu): Studenci na poziomie podstawowym nabywają umiejętność komunikowania się po polsku w sytuacjach dnia codziennego. Uczą się przedstawiać, prowadzić proste rozmowy, w tym rozmowy telefoniczne, rezerwować pokój w hotelu, itp. Poznają też podstawy gramatyki polskiej, utrwalając wiedzę poprzez ćwiczenia. Potrafią redagować proste teksty. Studenci na poziomie średnim uczą się konwersować, zaczynać, podtrzymywać i kończyć rozmowę. Na podstawie nauczonego słownictwa są w stanie napisać proste i bardziej skomplikowane opowiadania. Opanowują materiał gramatyczny przewidziany dla poziomu B1 lub B2, w tym elementy składni. Pozytywne wyniki testu sprawdzającego, przeprowadzanego po serii wykładów, wskazują, że studenci opanowują podstawową (w niektórych przypadkach – znacznie wykraczającą poza podstawową) wiedzę na temat polskiej historii i kultury. Stosowane metody oceny efektów kształcenia: Na początku kursu studenci piszą test plasujący, który pozwala zorientować się w poziomie znajomości języka polskiego i podzielić ich na grupy. Każdego dnia kursu lektorzy zadają studentom prace domowe, które są następnie poprawiane. W połowie kursu studenci zdają egzamin połówkowy (ustny i pisemny), który sprawdza efekty kształcenia na tym etapie nauki.

Financing of the courses by the institution organising courses from internal funds or other sources: EUR 7 500 II. Course Preparation How was the course teaching programme developed and who was engaged in its preparation and organisation of courses: Curriculum was developed based on the works in the field of methodology of teaching Polish as a foreign language authored by the academic staff of the Jagiellonian University School of Polish Language and Culture, and based on long-standing experience of School employees in the teaching of foreigners. Dr Piotr Horbatowski was responsible for the preparation, adaptation and implementation of the programme. He was assisted by other employees of the School, including mgr Joanna Machowska, mgr Paweł Dudek and mgr Joanna Klimek. The series of lectures on Poland was designed and prepared by mgr Ewa Nowakowska. It comprises 20h of lectures and a final test. Lectures are delivered by academic staff of the Jagiellonian University. III. Course Implementation Implemented Curriculum: The curriculum is adapted to the level of advancement of a given group. Students at the basic level are working on linguistic material at level A1 and A2, whereas intermediate students at level B1 and B2. Specialist textbooks are used for students: • basic level: W. Miodunka „Część, jak się masz?” part I – „Spotykamy się w Polsce” and part II – „Spotkajmy się w Europie”; • intermediate level: E. Lipińska, „Z polskim na ty” and „Kiedyś wrócisz tu…” The course programme provides for the development of all language skills, including grammar, writing, communication and conversations, listening comprehension, reading comprehension. The communicative method of teaching is used. Lectures are given on the following topics: Krakow and its University; Poland: Land and People; Highlights of Polish History; Stratification of the Polish Society; Polish Culture in the European Context. Masterpieces of Polish Literature; Poland and the European Union; Poland and the World.

Adaptation and Cultural Programme: Polish students, who organize free time and introduce course participants to student and cultural life of Krakow, act as group tutors. Moreover, Erasmus students who attend amateur actors studio prepare an artistic and theater performance in Polish. This type of activity is extremely popular. The performance is presented to a wide public after the course completion, usually as part of the European Day of Languages. Moreover, students go on sightseeing trips to Collegium Maius, the Old Town, the Wawel Castle, the Museum in Auschwitz-Birkenau, the Wieliczka Salt Mine and a one-day trip to Zakopane and the Tatra Mountains. Learning outcomes (knowledge/competences/skills acquired by students during the course): Students with the basic knowledge of the language learn to communicate in Polish in everyday situations. They learn to introduce themselves, to hold simple conversations, including talking on the phone, to book a room in a hotel, etc. They also learn the basics of Polish grammar and consolidate their knowledge by making exercises. They learn to write simple texts. Students at intermediate level learn to initiate, keep going and finish the conversation. Based on the vocabulary they have learnt, they are able to write simple and more complicated stories. They learn grammar included in the programme for B1 or B2, including elements of syntax. Positive result of the test held after a series of lectures shows that a student has mastered basic (and in some cases much more than this) knowledge of Polish history and culture. Methods used to evaluate learning outcomes: At the beginning of a course, students write a placement test, which helps to verify their knowledge of Polish and divide them into groups. Each day of the course, language teachers assign students with homework, which is next corrected. Halfway through the course, students take an exam (oral and written), which verifies learning outcomes at this stage of study. The exam comprises the assessment of all language skills taught during the course. On the final day of the course, a final exam is staged, which also includes oral and written part. After a series of lectures, a final test comprising about 30 questions (multiple choice test) is held. Three best works are awarded with prizes.

Egzamin obejmuje ocenę wszystkich nauczanych sprawności językowych. W ostatnim dniu kursu odbywa się egzamin końcowy – również ustny i pisemny. Po cyklu wykładów jest przeprowadzany test końcowy, składający się z około 30 pytań (test wyboru). Trzy najlepsze prace zostają nagrodzone.

Methods used by students to evaluate the course: Survey – sStudents fill out a special evaluation questionnaire, in which 10 different aspects of Polish language teaching are assessed.

Stosowane metody oceny kursów przez studentów: Ankieta – studenci wypełniają specjalną ankietę ewaluacyjną, która ocenia 10 różnych aspektów pracy lektora języka polskiego.

Number of ECTS credits students are awarded for completing the course: 5

In the years 2003-2007, the number of Erasmus students attending the courses reached: 254

Liczba uczestniczących w kursach studentówstypendystów programu Erasmus, łącznie w latach 2003-2007: 254 Liczba punktów ECTS, jaką studenci za udział w kursie: 5

otrzymują

IV. Wyniki realizacji kursów Produkty powstałe w wyniku realizacji kursów: Prace magisterskie na temat kształcenia studentów obcokrajowców; W roku 2007 studentka specjalności nauczanie języka polskiego jako obcego (studiów uzupełniających magisterskich) Uniwersytetu Jagiellońskiego na podstawie prac domowych, egzaminów połówkowych i końcowych studentów programu Erasmus, dla których pierwszym językiem jest francuski, napisała i obroniła pracę magisterską zatytułowaną „Interferencje francuskie w polszczyźnie frankofonów”. W roku 2008 inna studentka tej samej specjalności napisała, bazując na kursach języka polskiego organizowanych w Krakowie dla studentów Erasmusa, pracę magisterską pt. „Analiza odchyleń od norm ortograficznych w wypracowaniach cudzoziemców (poziom B2)”. W roku 2008 badania do pracy magisterskiej związane z nauczaniem polskiego w ramach intensywnych kursów językowych Erasmusa zamierza prowadzić kilku kolejnych studentów Uniwersytetu. Wpływ realizacji kursów na ofertę kształcenia instytucji organizującej kursy: Nowy program dydaktyczny „Cztery pory roku z językiem polskim”, zaproponowany przez Szkołę Języka i Kultury Polskiej w roku 2008, opiera się na metodach kształcenia wypracowanych, między innymi, w trakcie intensywnych kursów języka polskiego

programu Erasmus w roku 2007. V. Upowszechnianie wyników kursów Sposoby upowszechniania wyników kursów: Strona internetowa: www.uj.edu.pl/SL/.

IV. Course Outcomes End products resulting from course implementation: • Master’s dissertations on educatingstudents from abroad; In 2007, a student majoring in the teaching of Polish as a foreign language (level 2 graduate course) at the Jagiellonian University, wrote and defended a master’s dissertation entitled Interferences of the French Language in Polish Used by Native Speakers of French based on the analysis of homework and examinations taken by Erasmus students, whose first language was French. In 2008, another student majoring in the same subject, wrote a master’s dissertation entitled Analysis of Departures from Orthographic Standards in Essays Written by Foreigners (level B2) based on Polish courses organized in Krakow for Erasmus students. In 2009, several other students of the Jagiellonian University intend to conduct research into the teaching of Polish as part of Erasmus intensive courses. Impact of course implementation on the teaching offer of the institution organizing courses: A new teaching programme entitled Cztery pory roku z językiem polskim (Four Seasons with Polish) offered by the School of Polish Language and Culture in 2008 is based on teaching methods developed, among others, during the implementation of intensive Polish courses as part of the Erasmus programme in 2007. V. Dissemination of course results Website: www.uj.edu.pl/SL/.

P rogram LEONARDO DA VINCI – kształcenie i szkolenie zawodowe Tytuł projektu: Ocena poziomu kompetencji menedżerskich, tworzenie i wdrażanie planów szkoleniowych dla małych firm – ASTRA Typ projektu: projekt pilotażowy Numer projektu: PL/04/B/F/PP/174 506 Partnerzy projektu: • Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland”, Polska • Syntra West vzw, Belgia • Consorzio Lavoro e Ambiente, Włochy • Bacs-Kiskun Megyei Onkormanyzat Gabor Sandor Szakképzö Iskolaja és Kollégiuma, Węgry • INSUP FORMATION, Francja • North Devon College, Wielka Brytania Koordynator projektu: Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland” – Polska Rola partnera polskiego: koordynator projektu Cel projektu: Stworzenie elektronicznego narzędzia do samooceny poziomu kompetencji menedżerskich u osób planujących rozpoczęcie działalności gospodarczej (opcja I) oraz u właścicieli/ menedżerów (opcja II) małych firm zatrudniających do 10 osób. Ocena poziomu kompetencji menedżerskich to punkt wyjścia dla zindywidualizowanego planu szkoleniowego prezentującego sposób i zakres uzupełnienia braków stwierdzonych w trakcie oceny. Wsparcie małych firm, nieobjętych dostosowanym do ich

100

potrzeb i możliwości doradztwem związanym z podnoszeniem kompetencji. Opis projektu: Wszyscy partnerzy projektu brali udział w działaniach objętych projektem, przyjmując wiodącą rolę na poszczególnych jego etapach. Z równym zaangażowaniem testowali poszczególne aspekty narzędzia ASTRA oraz realizowali na swoim terenie wspólną strategię upowszechniania projektu i jego rezultatów z użyciem własnych sieci współpracujących organizacji. Każdy z partnerów (poza Węgrami) organizował jedno ze spotkań partnerów, a promotor dodatkowo międzynarodową konferencję służącą upowszechnianiu wyników projektu. Podstawowym osiągnięciem projektu było zdefiniowanie Europejskiego Profilu Menedżerskiego i skonfrontowanie go z kontekstami narodowymi 6 krajów partnerskich Następnie wymagany poziom poszczególnych kompetencji został wystandaryzowany w celu stworzenia narzędzia do samooceny, uwzględniając różnice kulturowe pomiędzy krajami uczestniczącymi w realizacji projektu. Bezpośrednie powiązanie oceny poziomu kompetencji menedżerskich ze zindywidualizowanym planem szkolenia stanowi najistotniejszy aspekt innowacyjny wypracowanego przez partnerstwo narzędzia ASTRA. Rezultaty/wyniki: Bezpośrednie: • Narzędzie (CD w 6 wersjach językowych) do pomiaru kompetencji menedżerskich i doboru najlepszego szkolenia, prowadzącego do uzupełnienia braków stwierdzonych u testowanych potencjalnych przedsiębiorców i właścicieli/ menedżerów małych firm; • Instrukcja obsługi narzędzia ASTRA; • Profil kompetencji menedżerskich; • Udoskonalenie i zindywidualizowanie oferty wspierania małych firm przez organizacje partnerskie;

L EONARDO DA VINCI Programme – Vocation al Education and Training Title of the Project: Managerial Competence Level Assessment, Training Plan and Implementation for SMEs – ASTRA Project type: pilot project Project number: PL/04/B/F/PP/174 506 Project partners: • Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland” (Polish Foundation for the Centres of Industrialisation Opportunities, OIC Poland), Poland • Syntra West vzw, Belgium • Consorzio Lavoro e Ambiente, Italy • Bacs-Kiskun Megyei Onkormanyzat Gabor Sandor Szakképzö Iskolaja és Kollégiuma, Hungary • INSUP FORMATION, France • North Devon College, Great Britain Project coordinator: Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland” – Poland Role of the Polish partner: project coordinator Project objective: To create an electronic tool for self-assessment of managerial competence level for persons who are planning to open a business (option I) and for owners/managers of small companies employing up to 10 people (option II). A managerial competence level assessment is the starting point for a customised training plan, which presents the scope and method of compensating the shortcomings identified in the assessment.

Furthermore, to support small companies that are not included in a competence raising consultancy system adapted to their needs. Project description: All partners actively participated in project activities and took leadership at individual stages. With total commitment, they tested specific aspects of the ASTRA tool and implemented a joint strategy for promoting the project and its results in their communities using their own networks of cooperating organisations. Every partner (with the exception of Hungary) organised one of the partners’ meetings and the promoter additionally organised an international conference to disseminate project results. The key achievement of the project was defining the European Manager’s Profile and confronting it with national contexts of the 6 partner countries. Following this, the participants established a standard for the required level of specific competences in order to create a self-assessment tool taking into account cultural differences between the participating countries. Connecting the managerial competence level assessment directly with a customised training plan comprises the most important innovation developed by the ASTRA Tool partnership. Results: Direct: • A tool for measuring managerial competence and selecting the best training aimed at compensating the shortages identified in the assessed potential of entrepreneurs and small company owners/managers (a CD in 6 language versions); • An operating manual for the ASTRA Tool; • A managerial competence profile; • Improved and customised offers for supporting small companies by partner organisations; • Providing small companies that do not have funds for investing in human resources with access to a tool that ensures the selection of

101

• Dostęp małych firm nieposiadających funduszy na inwestowanie w zasoby ludzkie do narzędzia zapewniającego dobór najefektywniejszych szkoleń, dostosowanych do indywidualnych potrzeb. Długoterminowe: • Upowszechnienie kultury ciągłego podnoszenia kwalifikacji w środowisku małych firm; • Zwiększenie efektywności i konkurencyjności małych firm, ułatwiające osiągnięcie rynkowego sukcesu. Wartość, użyteczność projektu. W jaki sposób są lub mogą być wykorzystane rezultaty projektu: Główny produkt projektu ASTRA (narzędzie ASTRA) wykorzystywany jest przez istniejące i nowo powstających mikroprzedsiębiorstwa. Ułatwia osobom zarządzającym lub właścicielom mikroprzedsiębiorstw przeprowadzenie refleksji nad posiadanymi i potrzebnymi kompetencjami, generując jednocześnie plan szkoleniowy, którego realizacja ma pozwolić na usunięcie zdiagnozowanych luk. Narzędzie ASTRA może być wykorzystywane przez organizacje wszelkiego typu, które zatrudniają pracowników, niezależnie od rozmiaru firmy, struktury własności czy sektora, w jakim działają. Ponadto z uwagi na dostosowanie do specyfiki 6 krajów partnerskich, narzędzie ASTRA może być stosowane na poziomie europejskim. Nazwa i dane kontaktowe polskiego partnera projektu: Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland” ul. Mełgiewska 7/9 20-209 Lublin tel. (+48 81) 749 17 70, 749 32 44 fax (+48 81) 749 32 13 Adres strony internetowej: www.astra.oic.lublin.pl Osoba kontaktowa: Ewelina Iwanek-Chachaj Okres realizacji projektu: 01.10.2004 – 28.02.2007 Budżet projektu/przyznany grant: 268.950/201. 712 euro

102

Tytuł projektu: Program edukacji i reedukacji przez praktykę w dziedzinie animacji kultury – ANIMATOR Numer projektu: PL/06/B/P/PP/174050 Partnerzy projektu: • The Society of Richelieu (Stowarzyszenie Studentów, Absolwentów i Przyjaciół DAMU), Czechy • Uniwersytet im. Witolda Wielkiego w Kownie, Litwa • Stowarzyszenie „Katedra Kultury”, Polska (SKK) • Laundry, Wielka Brytania Beneficjent: Instytut Kultury Polskiej Uniwersytet Warszawski (IKP UW) Rola partnera polskiego: IKP UW pełni rolę koordynatora, w związku z tym odpowiada za całość prac w ramach projektu. Od strony merytorycznej przede wszystkim jest ekspertem w dziedzinie kształcenia animatorów kultury na szczeblu akademickim; praktyka animacyjna jest w tym przypadku wyprowadzona z myślenia antropologicznego – które ujmuje człowieka (potencjalnego beneficjenta działań animacyjnych) jako całość i zawsze zaczyna się od rozpoznania środowiska kulturowego, w którym człowiek żyje. SKK to stowarzyszenie absolwentów i współpracowników specjalizacji Animacja kultury prowadzonej przez IKP UW. Jego zadanie to poszerzanie sieci absolwentów oraz współpraca przy tworzeniu modelu „inkubatora”, czyli modelu skutecznego wprowadzania absolwentów w rzeczywistą praktykę w dziedzinie kultury. Cele projektu: • Promocja i rozwój kształcenia zawodowego w dziedzinie animacji kultury; • Budowa pomostu między kształceniem uniwersyteckim a samodzielną pracą w dziedzinie kultury, wiążącego teorię z praktyką i zapewniającego transfer wiedzy i umiejętności; • Współpraca praktyków kultury oraz studentów starszych lat/młodych absolwentów animacji kultury z różnych środowisk kulturowych; • Kształcenie dorosłych: aktywnych praktyków kultury; • Opracowanie modelu „inkubatora” ułatwiającego start zawodowy.

the most effective training tailored to individual needs. Long-term: • Promoting the culture of continuous qualification raising in the SME environment; • Boosting the effectiveness and competitiveness of small companies to facilitate their success in the market. Utility value of the project – how the project results can be or are being used: The main product of the ASTRA Project (the ASTRA Tool) is used by existing and prospective micro-enterprises. It makes it easier for the managers and owners of such companies to reflect on the competences they have and need whilst generating a training plan which enables the elimination of the identified shortcomings. The ASTRA Tool can be used by any type of organisation with employees regardless the size and proprietorship structure of such an organisation or the sector in which it operates. Moreover, due to customising the ASTRA Tool the specific features of the 6 partner countries, it can be used at a European level. Name and contact data of the Polish partner: Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland” ul. Mełgiewska 7/9 20-209 Lublin tel. (+48 81) 749 17 70, 749 32 44 fax (+48 81) 749 32 13 Website: www.astra.oic.lublin.pl Contact person: Ewelina Iwanek-Chachaj Contact person: 01.10.2004 – 28.02.2007 Project budget/grant amount: EUR 268.950/201. 712

Title of the Project: ANIMATOR – Program of Education and Reeducation through Practice in the Field of Animation of Culture Project Number: PL/06/B/P/PP/174050 Project Partners: • The Society of Richelieu (Stowarzyszenie Studentów, Absolwentów i Przyjaciół DAMU),

The Czech Republic • Uniwersytet im. Witolda Wielkiego w Kownie, Lithuania • Stowarzyszenie „Katedra Kultury”, Polska (Culture Cathedral Association, Poland SKK) • Laundry, Great Britain Beneficiary: The Institute of Polish Culture, the University of Warsaw (IKP UW) The Role of the Polish Partner: IKP UW acts as a coordinator responsible for all works conducted within the project. It is an expert in the field of educating animators of culture at the tertiary level; and in this case, animation practice derives from anthropological viewpoint, in which a man (a potential beneficiary of animation activities) is perceived as a whole, and which always starts with the identification of cultural community, in which a human lives. SKK is an association of graduates and partners of the Animacja kultury (Animation of Culture) major taught at the Institute of Polish Culture of the University of Warsaw. The tasks of the association include expanding the network of graduates and cooperating on the establishment of an „incubator”, i.e. a model of effective introducing the graduates to the actual practice in the field of culture. Project Objectives: • Promotion and development of vocational education in the field of animation of culture; • Building a bridge between university education and individual work in the field of culture, which spans theory and practice and allows for the transfer of knowledge and skills; • Cooperation between culture practitioners and students of final years/young graduates of animation of culture from different cultural communities; • Adult education of active culture practitioners; • Developing a model of an „incubator” that facilitates the launch of professional career. Project Description: In the context of the above-mentioned goals, the partnership has been designed to include both practitioners (Laundry), associations of graduates (The Society of Richelieu and the Culture Cathedral Association who closely cooperate with the Institute of Polish Culture at UW) and institutions offering university education (IKP UW, Vytautas Magnus University). Activities conducted as part of the project aim

103

Opis projektu: W kontekście tych celów partnerstwo zostało tak pomyślane, by obejmować zarówno praktyków (Laundry), jak i stowarzyszenia absolwentów (The Society of Richelieu oraz Stowarzyszenie „Katedra Kultury” ściśle współpracujące z Instytutem Kultury Polskiej UW) oraz instytucje prowadzące kształcenie na poziomie akademickim (IKP UW, Uniwersytet im. Witolda Wielkiego). Działania w ramach projektu dotyczyły z jednej strony skierowania programu animacji do nowych grup docelowych, w tym opracowania programów kształcenia dla praktyków kultury (w różnych systemach kształcenia), oraz realizację projektu animacji kultury – modelu „inkubatora” – praktyki, która łączy kształcenie akademickiez działaniem i pozwala rozpocząć samodzielną pracę zawodową. Ten drugi aspekt działań realizowany był w ramach dwóch modeli: pracy animacyjnej w środowisku lokalnym (małej miejscowości) oraz pracy animacyjnej w środowisku miejskim – w obu przypadkach kluczowe było rozpoznanie cech kultury tych środowisk. Podczas projektu prowadzono również liczne prace nad rozpoznaniem sieci istniejących instytucji kultury z uwzględnieniem zróżnicowań w obrębie partnerstwa. Rezultaty/wyniki: • Program studiów podyplomowych w dziedzinie animacji kultury (uniwersytecki kurs podyplomowy); • Wprowadzenie elementów kształcenia animacyjnego do systemu edukacji na Litwie; • Wszczęcie debaty na temat kształcenia animacyjnego w Czechach i Wielkiej Brytanii; • Model „inkubatora” – działania animacyjnego bezpiecznego i monitorowanego, a jednocześnie umożliwiającego rozpoczęcie pracy zawodowej; model został sprawdzony z jednej strony w ramach społeczności lokalnej (miejsce: Gozdowo), z drugiej – w przestrzeni miejskiej, w ramach scenariusza „7 cudów”; • Mapa tradycyjnych ośrodków kultury wraz z katalogiem innowacyjnych projektów i działań w kulturze możliwych do wykorzystania w tych instytucjach; • „Targi inicjatyw animacyjnych” – formuła spotkania umożliwiającego wymianę idei oraz doświadczeń w sektorze kulturalnym (zamknięcie projektu w kwietniu 2008 roku); • Strona internetowa otwarta dla osób, grup nieformalnych i instytucji pracujących w dziedzinie animacji kultury, stanowiąca platformę wymiany programów, idei, kontaktów, narzędzi i metod kształcenia

104

w tej dziedzinie; www.culturalanimation.com. Wartość, użyteczność projektu – w jaki sposób są lub mogą być wykorzystane rezultaty projektu: Rezultaty projektu mogą być wykorzystane w całości (curricula, modele projektów, przykłady działań) i w części (poszczególne programy zajęć) przez wszystkie instytucje prowadzące kształcenie w dziedzinie animacji kultury lub przez praktyków na tym polu (zarówno indywidualnych, jak i instytucjonalnych). Nazwa i dane kontaktowe polskiego partnera projektu: Instytut Kultury Polskiej, Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa e-mail: animacja@uw.edu.pl Stowarzyszenie Katedra Kultury ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa e-mail: katedrakultury@gmail.com Okres realizacji projektu: 10.11.2006 – 09.05.2008 Budżet projektu/przyznany grant: 260 000 euro/190 535 euro

Tytuł projektu: Zawodowe kursy językowe dla pielęgniarek i pielęgniarzy Numer projektu: PL/06/B/F/LA/174 023 Koordynator projektu (nazwa instytucji, adres): Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi ul. Rewolucji 1905 r. nr 64 90-222 Łódź Partnerzy projektu: • Instytut Postępowania Twórczego, Łódź – Polska • Poradnia Zdrowia RENOMA, Łódź – Polska • Europäisches Bildungswerk für Beruf und Gesellschaft gGmbH, Magdeburg – Niemcy • Napier University Edinburgh – Wielka Brytania • COOSS Marche Onlus, Ankona – Włochy • Formación y Asesores en Selección y Empleo S.L, Saragossa – Hiszpania • Hafelekar Unternehmensberatung Schober GmbH, Innsbruck – Austria

at addressing the animation program to new target groups, and at developing education programs for culture practitioners (within various systems of education). Other goals include the implementation of a cultural animation project, i.e. a model of an „incubator”, which allows for starting an independent professional work, which links academic education with practice. The latter aspect of the activity was implemented with the use of two models: animation work in local community (a small town) and animation work in urban community – in both cases, the identification of distinct culture of the two communities is of key importance. Moreover, several works related to the identification of existing cultural institution networks, including the diversification within the partnership, have been conducted during project implementation. Project Results: • A curriculum for postgraduate course of study in the field of animation of culture (a university postgraduate course); • Introduction of elements of animation education to the system of education in Lithuania; • Starting a debate on animation education in the Czech Republic and Great Britain; • A model of „incubator” – a safe and monitored animation activity that allows for starting a professional career; the model has been verified in a small local community (place: Gozdowo), and in urban community, as part of the „Seven Miracles” scenario; • A map of traditional culture centres and a catalogue of innovative projects and activities in the field of culture that can be used at those institutions; • „Fair of animation initiatives” – a formula for a an exchange of ideas and experiences in the sector of culture (the project was closed in April 2008); • A website addressed at individuals, informal groups and institutions working in the field of animation of culture, which serves as a platform for exchange of programmes, ideas, contacts, tools and methods of education in the field; www.culturalanimation.com. Utility value of the project – how can project results be us: Project results can be used in full (curricula, project models, examples of activities) or in part (individual programs) by all institutions offering education in the field of animation of culture and by practitioners in the field (individuals and institutions).

Name and contact data of the Polish partner: Instytut Kultury Polskiej, Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa e-mail: animacja@uw.edu.pl Stowarzyszenie Katedra Kultury ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa e-mail: katedrakultury@gmail.com Project Duration: 10.11.2006 – 09.05.2008 Project budget/grant amount: EUR 260 000 euro/190 535

Title of the Project: Professional Language Courses for Nurses Project Number: PL/06/B/F/LA/174 023 Project Coordinator (name and address of the institution): Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi (Academy of Humanities and Economics in Łódź) ul. Rewolucji 1905 r. nr 64 90-222 Łódź Project Partners (name of the institution, town, country): • Instytut Postępowania Twórczego, Łódź – Poland • Poradnia Zdrowia RENOMA, Łódź – Poland • Europäisches Bildungswerk für Beruf und Gesellschaft gGmbH, Magdeburg – Germany • Napier University Edinburgh – Great Britain • COOSS Marche Onlus, Ankona – Italy • Formación y Asesores en Selección y Empleo S.L, Saragossa – Spain • Hafelekar Unternehmensberatung Schober GmbH, Innsbruck – Austria • TEMPO TRAINING & CONSULTING, Ostrawa – The Czech Republic Project Objectives: The main goal of the project was to develop a linguistic training package, which will exactly meet the needs of the target group and help to raise their qualifications, thanks to which their employability in the markets of the united Europe will be boosted, and they will be encouraged to mobility and professional activity. Project Description: The main aim of

the

project

entitled

105

• TEMPO TRAINING & CONSULTING, Ostrawa – Czechy Cele projektu: Głównym celem projektu było opracowanie językowego pakietu szkoleniowego, który będzie dokładnie odpowiadał potrzebom grupy docelowej i podniesie jej kwalifikacje, dzięki czemu nie tylko zwiększy jej szanse na zatrudnienie na rynku pracy zjednoczonej Europy, ale również zachęci do mobilności i aktywności zawodowej. Opis projektu: Głównym celem projektu „PROFESSIONAL NURSE – Developing an English, German, Italian and Spanish Language Course for NURSES” było stworzenie czterech kursów językowych (angielskiego, niemieckiego hiszpańskiego i włoskiego) dla pielęgniarek. Kursy są dostępne na płytach CD i uwzględniają szczególne potrzeby grupy docelowej: pielęgniarek i pielęgniarzy. Umożliwiają poznanie języka na poziomie podstawowym (A1, A2) poprzez zastosowanie metody samodzielnego uczenia się, a swoim zakresem obejmują ważne zagadnienia praktyczne związane z tym zawodem. Materiał tematyczno-leksykalny w poszczególnych modułach wprowadzany jest za pomocą interaktywnych ćwiczeń, krótkich ujęć wideo, zdjęć i prezentacji wizualnych, które ułatwiają proces uczenia się. Ponadto słownictwo odnosi się do konkretnej sytuacji, co pozwala studentowi na bezpośrednie skojarzenie wykonywanej czynności z jej nazwą w danym języku. Do pakietu szkoleniowego są dołączone dwa przewodniki, w których przedstawiona jest metoda e-learningu w uczeniu/nauczaniu: Przewodnik ucznia i Przewodnik nauczyciela. Ważnym elementem projektu jest jego strona internetowa www.pronurse.eu. Są na niej umieszczone opisy systemów opieki zdrowotnej krajów partnerskich, co przyczynia się do zwiększenia świadomości podobieństw i różnic środowisk zawodowych w poszczególnych krajach, ułatwiając w ten sposób przystosowanie się pielęgniarek/pielęgniarzy do nowego środowiska pracy. Rezultaty/wyniki: • Strona internetowa promująca projekt oraz zawierająca przewodnik dotyczący ochrony zdrowia w poszczególnych krajach, adresowany do grupy docelowej • Cztery płyty CD z modułami językowymi kursu

106

w języku angielskim, niemieckim, włoskim i hiszpańskim • Przewodniki ucznia i nauczyciela zawierające: instrukcję obsługi płyty CD, poradnik, jak uczyć się samodzielnie. Adres strony internetowej projektu: www.pronurse.eu Trwałość rezultatów. W jaki sposób są lub mogą być wykorzystane rezultaty projektu: Idea projektu została bardzo dobrze oceniona przez organizatorów konkursu w ramach European Year of Workers’ Mobility 2006 i projekt otrzymał Nagrodę Specjalną Jury dla najbardziej obiecującej inicjatywy wspierającej mobilność pracowników. Opracowane w trakcie trwania projektu materiały szkoleniowe mogą być łatwo przystosowane i wykorzystane przez inne grupy, branże i regiony geograficzne. Jeżeli produkty opracowane w projekcie odniosą sukces w tej grupie docelowej, co będzie można stwierdzić w dłuższej perspektywie, możliwe stanie się stworzenie podobnych pakietów szkoleniowych z innych języków oraz dla innych grup zawodowych. Końcowe rezultaty projektu mogą być włączone do oferty szkoleń w izbach pielęgniarek, biurach zatrudnienia lub mogą stać się częścią programu szkolnego w szkołach pielęgniarskich. Wśród instytucji partnerskich są instytucje, które świadczą usługi pielęgniarskie, z zakresu opieki społecznej oraz usługi medyczne i mogą przyczynić się do rozpropagowania rezultatów projektu w środowisku medycznym. Rezultaty projektu powinny poprawić jakość szkolenia przez zapewnienie nowego pakietu szkoleniowego przeznaczonego do samodzielnej pracy. Nazwa i dane kontaktowe koordynatora projektu: Marcin Podogrodzki Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi ul. Rewolucji 1905 r. nr 64 90-222 Łódź tel. (+48 22) 299 55 37 e-mail: mpodogrodzki@wshe.lodz.pl Okres realizacji projektu: 1.11.2006 – 30.10.2008 Budżet projektu/przyznany grant: 427 889,00 euro/259 942,50 euro

„PROFESSIONAL NURSE – Developing an English, German, Italian and Spanish Language Course for NURSES” was to design four language courses (English, German, Spanish and Italian) for nurses. The courses are available in the form of a CD and cater for the needs of the target group. The courses help to learn the language at an elementary level (A1, A2) with the use of a selfstudy method. They cover with their scope major practical issues related to the profession. Lexical and topical material forming individual modules is introduced with the use of interactive exercises, short video shots, photos and visual presentations, which facilitate the learning process. Moreover, the presented vocabulary is related to specific situations, which helps the students associate a given activity with its name in a given language. The training package is accompanied by two guides; Learner’s Companion and Tutor’s Companion, presenting the use of e-learning in learning/teaching. An important element of the project is its website, www.pronurse.eu, which features descriptions of health care systems in the partner countries and contributes to raising the awareness of similarities and differences between professional environments in individual countries, as a result of which nurses are better prepared for working in a new environment.

verified from a long-term perspective, it will be possible to develop similar training packages for other languages and professional groups. End products of the project can be included in the training offer of chambers of nurses and Job Centres or may become an element of syllabus at nursing schools. Project partner institutions include centres providing nursing services, welfare and medical services, and may contribute to the propagation of project results in medical circles. Last but not least, project results should improve the quality of training by providing a new training package designed for self-study. Name and contact data of project coordinator: Marcin Podogrodzki Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi ul. Rewolucji 1905 r. nr 64 90-222 Łódź tel. (+48 22) 299 55 37 e-mail: mpodogrodzki@wshe.lodz.pl Project duration: 1.11.2006 – 30.10.2008 Project Budget/Awarded grant: EUR 427 889/259 942,50

End products/results: • A website promoting the project and featuring a guide on health care systems in several European countries addressed to the target group. • Four CDs featuring English, German, Italian and Spanish language courses • Learner’s and Tutor’s Companions including: instructions how to use the CD and self-study guide. Project website: www.pronurse.eu Utility value of the project – how can project results be used (project valorisation): The project concept was highly valued by the organisers of the competition staged within European Year of Workers' Mobility 2006 and it obtained a Special Award from the Jury for the most promising initiative promoting workers’ mobility. Training materials developed during project implementation can be easily adapted and used by other groups, sectors and geographic regions. If products developed as part of the project prove successful in the target group, which can be

107

G RUNDTVIG– Programme Adult Education

P rogram– edukacja GRUNDTVIG dorosłych Tytuł projektu: Rozwój regionalny przekraczający granice i współpraca przy dokształcaniu osób dorosłych w regionach wiejskich Nr umowy: 06/GR2/06-0061/P1 Nazwa i dane kontaktowe polskiego partnera projektu: Stowarzyszenie Wspierające Rozwój Wsi ul. Krekole 32 11-106 Kiwity Prezes Ryszard Przytuła Osoba kontaktowa: Mariola Jagiełło Adres strony internetowej: www.recoord-poland.net, www.swrw.pl w zakładce „Projekty” Instytucje uczestniczące w projekcie: • Frauen helfen Frauen e.V., Niemcy • KEB (Katholische Erwachsenenbildung), Niemcy • Vilties Tiltas, Litwa • VFA-Valter Fissamber, Grecja • Stowarzyszenie Wspierające rozwój Wsi, Polska Cel projektu: Wypracowanie przez organizacje partnerskie jednolitej koncepcji dotyczącej sposobu umożliwienia niewykształconym kobietom z regionów wiejskich dostępu do dalszego kształcenia. Znalezienie odpowiedzi na pytanie, jakie w tym celu metody nauczania muszą być zastosowane i jakie tematy poruszone oraz w jaki sposób można efektywnie wykorzystać technologie informacyjne i komunikacyjne. Aktywne włączenie grupy docelowej w podejmowane działania i wymianę doświadczeń. Grupy docelowe: Osoby zamieszkujące tereny wiejskie i obszary defaworyzowane oraz kobiety.

108

Opis projektu: Główne działania to przeprowadzenie seminariów, warsztatów i konferencji, dwustronnych i wielostronnych wymian słuchaczy, przygotowywanie stron internetowych i prowadzenie innych działań związanych z narzędziami internetowymi. Dokonana została wymiana doświadczeń między partnerami w zakresie zwyczajów i tradycji świątecznych. Przeprowadzono warsztaty kulinarne, które przyczyniły się do wzajemnego poznania sposobów przygotowywania, podawania i spożywania posiłków. Odbyły się 4 wizyty partnerskie, w czasie których zorganizowane były 3 konferencje (w tym 1 w Polsce) oraz przeprowadzono 2 razy warsztaty kulinarne (w tym 1 w Polsce). W kwietniu 2007 r. w Niemczech, a w lipcu 2007 r. na Litwie odbyły się praktyki dla słuchaczy. Celem było poznanie specyfiki funkcjonowania gospodarstw agroturystycznych oraz wizyta w ośrodkach dokształcania osób dorosłych. W lipcu 2007 r. w Polsce odbyła się praktyka dla partnera z Grecji. Rezultaty/wyniki: • Pracownicy biorący udział w programie poznali specyfikę i problematykę koncepcji dokształcania grupy docelowej (kobiet o niskim wykształceniu z regionów wiejskich) i poznali metody sprostania temu zadaniu. Oprócz tego poprzez wymianę z organizacjami partnerskimi zapoznali się z kompetencjami interkultuowymi, które przekażą później osobom uczącym się i współpracującym. W efekcie końcowym ma zostać stworzony program dokształcania w zakresie kompetencji kulturowych/turystyka wiejska, dopasowany do potrzeb osób nisko wykształconych, i motywujący grupę docelową do skorzystania z tej oferty i poprawienia w przyszłości dzięki temu własnych szans zawodowych. • Poprzez międzynarodową wymianę partnerskich organizacji dokształcających doszło do wymiany doświadczeń, a na ich bazie powstaje wspólnie opracowywany produkt końcowy

Title of the Project: Regional Cross-border Development and Coordination of Adult Education and Training in Rural Areas Agreement number: 06/GR2/06-0061/P1 Name and contact data of the Polish partner: Stowarzyszenie Wspierające Rozwój Wsi (Association for the Support of Rural Development) ul. Krekole 32 11-106 Kiwity Prezes Ryszard Przytuła Osoba kontaktowa: Mariola Jagiełło Website: www.recoord-poland.net, www.swrw.pl in folder „Projekty” Participating institutions: • Frauen helfen Frauen e.V., Germany • KEB (Katholische Erwachsenenbildung), Germany • Vilties Tiltas, Lithuania • VFA-Valter Fissamber, Greece • Stowarzyszenie Wspierające rozwój Wsi, Poland Project objective: Developing a uniform concept concerning a method for providing poorly educated women from rural areas with access to continuous education; finding an answer to the question of the methods which should be used for this purpose and the topics which should be raised, as well as how to effectively use ICT; the active inclusion of the target group in the project activities and exchanging experience. Target groups: Residents of rural and disadvantaged areas; women.

Project description: The main activities included seminars, workshops and conferences as well as bi- and multilateral learner exchanges in addition to creating websites and other activities related to internet tools. The partners exchanged experiences concerning festive customs and traditions. A series of culinary workshops allowed the participants to learn about the ways of preparing, serving and eating meals in the partner countries. Four partner visits were organised during which there were three conferences, including one in Poland, and two culinary workshops, also including one in Poland. The learners participated in placements in Germany (April 2007) and Lithuania (July 2007). The goal of these was to learn about the operating ecotourism farms and to visit adult education centres. In July 2007, a placement for the Greek partner was organised in Poland. Results: • The personnel who took part in the programme learned about the unique features and problems of continuing education by the target group, i.e. women from rural areas with a low level of education. They also learnt methods of solving such problems. Furthermore, through an exchange with the partner organisations, they acquired knowledge about intercultural competences which they will later disseminate among the learners and the cooperating institutions. The final goal is to develop a continuing education programme in the scope of cultural competences/rural tourism tailored to the needs of people with a low level of education. The programme is to motivate the target group to avail of the offer and to improve, in the future, the professional opportunities of the group members. • Through international cooperation, partner organisations exchanged experiences and this, in turn, has contributed to the development of the end product which the partners are working on together. This product comprises and adult

109

(program dokształcania dorosłych) – książka „Take your chance” oraz płyta CD. • Słuchacze biorący udział w programie wraz ze słuchaczami organizacji partnerskich wyłonili 8 modułów, które mają się zawrzeć w programie dokształcania dorosłych. Opracowany został moduł – kompetencje językowe. • Projekt wpłynął na zwiększenie świadomości, że turystyka wiejska może być źródłem dochodu dla rodziny i jednocześnie stwarzać warunki do samorealizacji. • Zmotywowanie słuchaczy do podjęcia nauki obsługi komputera, okna na świat w warunkach wiejskich. • Projekt stworzył motywację do własnego zaangażowania w dokształcanie się i własnego rozwoju. • Słuchacze poznali nowe sposoby zdobywania wiedzy w domu i ośrodku szkolenia z wykorzystaniem komputera i Internetu. Na Litwie słuchacze zapoznali się z metodą Blended Learning, która w dalszych działaniach projektu wykorzystana jest do opracowywania poszczególnych modułów, które będą stanowiły jedną wspólną koncepcję dokształcania osób dorosłych. Metoda ta poprzez naukę w dogodnym czasie, uwzględniając indywidualne możliwości i sytuację rodzinną słuchaczy, zachęca ich do podejmowania dokształcania. • Wykorzystanie doświadczeń partnerskich krajów i podjęcie prób wykorzystania ich we własnym regionie. Wartość, użyteczność projektu. W jaki sposób są lub mogą być wykorzystane rezultaty projektu: Doświadczenia słuchaczy przy realizacji projektu okazały się bardzo ważne dla stworzenia koncepcji dokształcania osób dorosłych w regionach wiejskich. Dzięki kontaktom i podróżom słuchacze ujrzeli swoją sytuację w innym świetle i są zainteresowani dalszym dokształcaniem oraz pracą nad końcowym opracowaniem podręcznika „Take your chance”. Wypracowanie programu dokształcania osób dorosłych na terenach wiejskich służy nie tylko uczestnikom projektu, ale również może być wykorzystane w dalszej aktywizacji środowisk wiejskich na rzecz własnego indywidualnego rozwoju, rozwoju społeczności lokalnej, podniesienia poziomu życia oraz zwiększenia możliwości zarobkowych poprzez rozwój turystyki wiejskiej. Okres realizacji projektu: 2 lata, realizowany drugi rok

110

Tytuł projektu: Żydowskie tradycje edukacyjne w Europie Numer projektu: 06/GR2/06-0074/P1 Organizator: Instytut Tolerancji w Łodzi Instytucje partnerskie: • Ttg team training GmbH – Niemcy • Bildung + Kunst = Heiterkeit e.V. Circampulus – Niemcy • Centro Linguistico Italiano Dante Alighieri (CLIDA) – Włochy • Societe Civile Auvillaraise de Contacts Francoallemands – Francja • Instytut Tolerancji w Łodzi – Polska • Volkshochschule Hietzing – Austria • Castrum Peregrini – Holandia • Telsiai Adult Secondary School and Telsiai Education Centre – Litwa Czas trwania: 3 lata, realizowany drugi rok Cele projektu: Umożliwienie placówkom edukacyjnym wymiany doświadczeń w dziedzinie, która nie jest całkowicie wolna od uprzedzeń. Zrozumienie historii Żydów jako historii europejskiej i części naszej europejskiej tożsamości. Przekazanie wiedzy o dokonaniach i wkładzie Żydów w kulturowy i materialny dorobek krajów, w których żyli. Odkrywanie pejzażu kulturowego miasta jako przestrzeni zdarzeń wielokulturowych. Porównanie, wymiana i ewaluacja zdobytych doświadczeń i możliwości ich wykorzystania w kształceniu dorosłych w dziedzinie edukacji międzykulturowej. Opis projektu: Dla osiągnięcia zakładanych celów przeprowadzono seminaria, warsztaty, konferencje, wystawy, zwiedzanie znaczących miejsc dla historii Żydów Europejczyków: • Oprowadzanie uczestników polsko-niemieckiej konferencji „Badania, upamiętnienie, edukacja” śladami żydowskiej Łodzi. Konferencji towarzyszyła wystawa Pawła Herzoga pt. „Chasydzi”. Prezentacja założeń projektu i zwiedzanie żydowskiej Łodzi dla grupy francuskich nauczycieli; • Warsztat 1. Paryż, Temat: Co to są wspólne podstawy edukacyjne. Tematy zajęć: Marsz ku nowoczesności: Czy istnieje wspólna ogólnoeuropejska tożsamość dużego miasta?

continuing education programme – a book entitled „Take your Chance” and a CD. • The learners who took part in the programme, together with the learners from the partner organisations, have identified eight modules which are to be included in the adult continuing education programme. They have also created a language competence module. • The project has contributed to raising learners’ awareness of rural tourism as a source of income for their families and something which can provide conditions for self-fulfilment. • It has also motivated the learners to learn to use a computer which is a window on the world in rural areas. • It has given them motivation to become personally involved in the furthering of their own education and development. • The learners found out about new methods of acquiring knowledge from their homes and in the training centres using computers and the internet. In Lithuania, the learners learnt the Blended Learning method which, in further project activities is used for creating individual modules that will comprise one uniform concept of furthering the education of adults. The method encourages continuing education by studying at a time that is convenient for the learner and taking into account their individual capabilities and family situation. • The project made it possible to avail of the partner countries’ experience and to make attempts to use it locally. Utility value of the project – how the project results can be or are being used: The learners’ experience used during project implementation comprised an important input to the creation of an adult education concept for rural areas. Due to new contacts and travelling, the learners saw their own situation in a different light and are now interested in furthering their education and in the final development of the „Take your Chance” manual. Creating a continuing education programme for people from rural areas is beneficial not only for project participants, but can also be used in the further activation of rural environments to benefit individual and community development, as well as improving living conditions and providing better earning options through the development of rural tourism. Project duration: 2 years, currently the second year of implementation

Title of the Project: Jewish Educational Traditions in Europe Project number: 06/GR2/06-0074/P1 Organizer: Tolerance Institute in Łódź Partner Institutions: • Ttg team training GmbH – Germany • Bildung + Kunst = Heiterkeit e.V. Circampulus – Germany • Centro Linguistico Italiano Dante Alighieri (CLIDA) – Italy • Societe Civile Auvillaraise de Contacts Francoallemands – France • Instytut Tolerancji w Łodzi – Poland • Volkshochschule Hietzing – Austria • Castrum Peregrini – Netherlands • Telsiai Adult Secondary School and Telsiai Education Centre – Lithuania Project duration: 3 years, currently the second year of implementation Project Objectives: Facilitating the exchange of experiences between educational institutions in the field that is not completely free from prejudice. Understanding the history of Jews as an element of European history and identity. Propagating knowledge on achievements and input of Jews in cultural and material heritage of countries in which they live. Discovering the cultural landscape of a town as a space for multicultural events. Comparing, exchanging and evaluating experiences and opportunities for their use in adult education in the field of intercultural education. Project description: In order to achieve the intended goals, seminars, workshops, conferences and exhibitions were held, and trips to significant historic places in the history of European Jews organized: • Sightseeing trip for participants of PolishGerman conference entitled „Studying, Commemorating, Educating” tracking the Jewish history in Łódź. The conference was accompanied by an exhibition by Paweł Herzog entitled Hasids. Presentation of the project and sightseeing trip in Jewish district of Łódź for a group of French teachers; • Workshop 1. Paris, Subject: What are common educational bases? Workshop topics: Going

111

Antysemityzm w Europie: Auschwitz – sprawa Dreyfusa – pogrom – zagłada (shoah) – przymusowy chrzest Paryż: historie z historii Żydów Europejczyków; • Warsztat 2. Berlin, Temat: wymiana między religiami. Tematy zajęć: Oświeceniowe i humanistyczne tradycje narodu żydowskiego. Reformacja. Akademie, towarzystwa i pisma okresu oświecenia Moses Mendelssohn (1729-1786) i emancypacja Żydów Rachel, Levin (17711833) – salon jako republika wolnej myśli; Berlin: historie z historii Żydów Europejczyków • Warsztat 3. Wiedeń, Temat: znaczenie chrześcijańskich i żydowskich wartości. Tematy zajęć: Kształcenie społeczne i polityczne, Kultura wiedeńska na przełomie wieków; Wiedeń: historie z historii Żydów Europejczyków • Warsztat 4. Amsterdam, Temat: obrazy, tradycje i ich mity. Tematy zajęć: Amsterdam – Jerozolima Północy Das joods historisch museum”, wgląd w historię Żydów i żydowskie święta Synagoga i życie żydowskiej społeczności (gminy) Dom Anny Frank i Castrum Peregrini: „Ukryty wśród przyjaciół” – reportaż • Spotkania w Tybindze i Stuttgarcie z pracownikami „Muzeum Pamięci” i przedstawicielem gminy żydowskiej Spotkanie w Domu Literata w Stuttgarcie z profesorem Gao Niansheng, tłumaczem „Dziennika Anny Frank” na język chiński. Spotkanie z prof. Anat Feinberg z Instytutu Studiów Żydowskich w Heilderbergu • Spotkanie w Łodzi z grupą historyków z Berlina reprezentujących fundację „Topografia terroru” • Wystawa Instytutu Tolerancji w Łodzi w ramach projektu towarzysząca ogólnopolskiej konferencji młodych historyków na temat edukacji żydowskiej w latach 1940-44, organizowanej przez Uniwersytet Łódzki. Wygłoszenie referatów przez uczestników projektu • Uczestnicy projektu wzięli także udział w spotkaniu „Niebiańska Łódź – druga Ameryka” • spotkanie z profesorem Władysławem Bartoszewskim na temat „Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim” • Podczas spotkania w Wiedniu prezentacja wystawy Instytutu „Okna Bałut” Pawła Herzoga oraz filmu „Z głębokości wołam”. Martina Schmidt z wydziału edukacji miasta

112

Warsztaty: Paryż, Berlin, Wiedeń, Amsterdam

Workshop: Paris, Berlin, Vienna, Amsterdam

forward to modernity: Is there a common European large city identity? Anti-Semitism in Europe: Auschwitz – Dreyfus Case – Pogrom – Shoah – forced baptism, Paris: histories of European Jews • Workshop 2. Berlin, Subject: Exchanges between religions. Workshop topics: Enlightenment and Humanistic Traditions of the Jewish Nation. Reformation. Academies, associations and periodicals in Enlightenment Moses Mendelssohn (1729-1786) and Emancipation of Jews, Rachel, Levin (1771-1833) – Salon as a Free Thought Republic Berlin: histories of European Jews • Workshop 3. Vienna, Subject: Importance of Christian and Jewish Values. Workshop topics: Social and Political Education Culture in Vienna at the turn of the century Vienna: histories of European Jews • Workshop 4. Amsterdam, Subject: Images, Traditions and Myths. Workshop topics: Amsterdam – Jerusalem of the North Das joods historisch museum, insight in the history of Jews and Jewish holidays Synagogue and life of Jewish community Anna Frank’s house and Castrum Peregrini: „Hidden among Friends” – reportage • Meetings in Tübingen and Stuttgart with employees of the Museum of Remembrance and a representative of Jewish community. Meeting at the Writers’ House in Stuttgart with professor Gao Niansheng, translator of Anna Frank’s Diary into Chinese. Meeting with prof. Anat Feinberg of Institute of Jewish Studies in Heilderberg. • Meeting in Łódź with a group of historians from Berlin who represent the Topography of Terror Foundation. • Exhibition organized by the Tolerance Institute in Łódź as part of the project and accompanying a Poland-wide conference of young historians devoted to Jewish education in the years 194044 organized by the University of Łódź. Lectures given by project participants. • Project participants also attended a meeting entitled „Heavenly Łódź – Second America” and meeting with professor Władysław Bartoszewski enetitled „Difficult Questions in Polish-Jewish Dialogue”. • During the meeting in Vienna, the exhibition by Paweł Herzog entitled „Windows of the Bałuty” District and film entitled „Z głębokości wołam” (I am calling from the depth) were presented. Martina Schmidt of the Education Department at the Vienna City Hall will present the film at

113

Wiednia będzie pokazywać go w szkołach. Partner z Francji zadeklarował tłumaczenie listy dialogowej na język francuski. Płyty DVD we francuskiej wersji językowej będą gotowe wkrótce. • w ramach projektu współorganizacja „Spotkań z kulturą żydowską”.

• VHS Lingen – Niemcy • CEA „Casa de la Cultura” de Getafe – Hiszpania • Łódź – Uniwersytet Trzeciego Wieku – Polska • ZIVOT 90 – Czechy • Pancyprian organisation for adult education centres – Cypr

Efekty: Wydanie książki „Nauka pomogła nam przetrwać”, w której opisane są wszystkie instytucje edukacyjno-kulturalne działające w latach 19401944 oraz osoby zajmujące się oświatą w czasie istnienia getta Litzmannstadt.

Lata realizacji projektu: 2005-2007

Książki będą przekazane do różnych instytucji edukacyjnych i bibliotek w kraju i za granicą. Rozwinięcie współpracy Instytutu Tolerancji z instytucjami partnerskimi poza projektem Grundtvig 2. Uniwersytet Ludowy z Wiednia będzie partnerem w projekcie „Barwy deportacji”. Waloryzacja wyników projektu: Planowane upowszechnienie wyników projektu również w ramach „Jewish Poland Guide”. Projekt ten został przedstawiony na spotkaniu w Urzędzie Miasta Łodzi przez dr Miriam David z Izraela. Daje on szerokie możliwości współuczestnictwa. Jest to interaktywny przewodnik po miejscach istotnych dla historii Żydów w Polsce, tworzony na zasadzie Wikipedii. Pozwala nie tylko na zdobywanie wiedzy, lecz także kreatywne jej uzupełnianie w zakresie wizualnym i tekstowym. Zostaną tu zamieszczone m.in. wyniki osiągnięte w pracy w projekcie.

Tytuł projektu: Wejdźmy w to: uczymy się języka angielskiego, aby przygotować się do podróży po Europie Numer projektu: 06/GR2/06-0118/P2 Organizacja: Łódzki Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Heleny Kretz ul. Traugutta 18 90-113 Łódź Instytucje partnerskie: • CVO De Bargie – Belgia – koordynator projektu • Kauhaava Härmät Adult Education Centre – Finlandia

114

Cele projektu: Celem projektu było nauczanie języka angielskiego dorosłych i osób starszych wywodzących się ze społeczności lokalnej oraz wykorzystanie języka obcego do komunikacji internetowej między partnerami projektu. Ponadto planowano poznanie kultury, życia codziennego i historii krajów partnerskich przez uczestników projektu. Projekt miał służyć poznaniu i stosowaniu nowych metod nauczania dorosłych. Główne działania: Dla osiągnięcia zakładanych celów przeprowadzono dwustronne i wielostronne wymiany słuchaczy. Posługiwano się nowymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi. Założono strony internetowe projektu. W pierwszym roku projektu odbyły się 3 spotkania partnerskie w Gandawie, Magdeburgu i Kauhavie w Finlandii. Założono Forum do wymiany doświadczeń, metod nauczania i wzajemnego poznawania się słuchaczy, prowadzenia przez nich korespondencji i zamieszczania opisów zwyczajów, świąt charakterystycznych dla danego kraju. Prowadzono dodatkowe zajęcia konwersacyjne z języka angielskiego i obsługi komputera. Słuchacze spotykali się poza zajęciami, dyskutując na różne tematy, oczywiście w języku angielskim. Grupa polska jako jedyna od początku na spotkania partnerskie wysyłała słuchaczy, co zaowocowało późniejszym wprowadzeniem tego zwyczaju również przez innych partnerów. Grupa polska wprowadziła zwyczaj dokumentowania wszystkich spotkań w formie prezentacji na płytach CD lub DVD i rozpowszechniania ich wśród partnerów. W czasie drugiego roku odbyły się spotkania w Getafe w Hiszpanii, w Łodzi oraz końcowe spotkanie na Cyprze. Na spotkaniu w Getafe omówiono plan działania w nowym roku projektowym oraz nowości wprowadzane w poszczególnych krajach. Ponieważ grupa polska położyła główny nacisk na kontakty uczestników projektu, co dało bardzo dobry rezultat na poprzednim spotkaniu w Kauhavie

schools. The French partner declared that they would have translation of subtitles made into French. A DVD in French will be ready soon. • Co-organization of the Spotkania z kulturą żydowską Jewish Festival as part of the project. Project Results: Printing of the book entitled Nauka pomogła nam przetrwać (Education has helped us survive), which describes all educational and cultural institutions operating in the years 1940-1944 and people responsible for education at the times of Litzmannstadt Ghetto. The book will be distributed among educational institutions and libraries at home and abroad. The Tolerance Institute intends to expand cooperation with its partner institutions outside the Grundtvig 2 project. People’s University of Vienna will be a partner in the project entitled Colours of Deportation. Valorisation of project results: Project results are planned to be disseminated in the Jewish Poland Guide. The project was presented at the meeting at the Łódź City Hall by dr Miriam David of Israel. It is an interactive guide of places of interest in the history of Jews in Poland, which gives broad opportunities for co-participation. It is an open project, similar to Vikipedia, which allows not only for gaining knowledge, but also for creative broadening it in the scope of visuals and text. The guide will also feature results of the project.

Title of the Project: Let’s Go for It: Learning English to Travel around Europe Project Number: 06/GR2/06-0118/P2 Organisation: Łódzki Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Heleny Kretz (Helena Kretz University of the Third Age in Łódź) ul. Traugutta 18 90-113 Łódź Partner Institution: • CVO De Bargie – Belgium – koordynator projektu • Kauhaava Härmät Adult Education Centre – Finland • VHS Lingen – Germany

• CEA „Casa de la Cultura” de Getafe – Spain • Łódź – Uniwersytet Trzeciego Wieku – Poland • ZIVOT 90 – The Czech Republic • Pancyprian organisation for adult education centres – Cyprus Project Duration: 2005-2007 Project Objectives: The main goal of the project was to teach English to adults and the elderly coming from local community and to use a foreign language to communicate with other project partners via the Internet. Other objectives included learning by project participants about the culture, everyday life and history of partner countries. The project aimed at learning and using new methods of teaching adults. Main activities: In order to achieve the forecasted goals, bilateral and multilateral student exchanges were staged. Latest information and computer technologies were used. Project websites were developed. In the first year of project implementation, 3 meetings of the partners were held in Ghent, Magdeburg and Kauhava. An Internet Forum for exchange of experiences and teaching methods was established. At the forum, students could get to know one another, exchange correspondence and post descriptions of traditions and holidays typical for their respective countries. Moreover, conversations in English and IT classes were held. Students met after classes to hold discussions on various topics in English. The Polish group was the only one, which from the very beginning sent students to all partner meetings, which resulted in following the example by other partners. The Polish group also introduced the tradition of documenting all meetings in the form of CD or DVD presentations and distributing them among the partners. In the second year of project implementation, meetings were held in Getafe, Spain and in Łódź, Poland. The final meeting was held in Cyprus. At the meeting in Getafe, action plan for the new project year and latest achievements introduced in individual countries were discussed. Because the Polish group placed emphasis on contacts between project participants, which already brought results during the meeting in Kauhava, Finland, students from Poland, Germany and Finland attended the meeting in Getafe, where they became acquainted with methods of teaching adults, visited a school and went on a

115

w Finlandii, do Getafe przybyli słuchacze z Polski, Niemiec i Finlandii. Uczestnicy mieli możliwość poznania metod nauczania dorosłych i odwiedzenia szkoły oraz zwiedzenia Madrytu i starej stolicy Hiszpanii, Toledo. Kolejne spotkanie słuchaczy z Finlandii, Niemiec, Czech odbyło się w Łodzi. Słuchacze polscy zapoznali gości z historią miasta, obejrzano wspólnie muzeum kinematografii i sale noblistów polskich. Słuchacze polscy przygotowali też śpiewniki z piosenkami krajów partnerskich i jeden wieczór był poświęcony wspólnemu śpiewaniu. Ponadto polska grupa przygotowała dokumentację fotograficzną w postaci prezentacji slajdów na płytach DVD, które rozdano uczestnikom. Przeprowadzono wywiad telewizyjny z uczestnikami projektu. Koordynator z Belgii poprowadził warsztaty z zakresu posługiwania się nowymi technologiami informacyjnymi. W końcowym spotkaniu na Cyprze z udziałem słuchaczy z Polski i Niemiec (uczestnicy polscy jako jedyni byli obecni na wszystkich spotkaniach partnerskich) nastąpiło podsumowanie projektu i wręczenie wszystkim jego uczestnikom certyfikatów uczestnictwa. Grupa polska zwyczajowo zrobiła całą dokumentację fotograficzną, którą na płytach DVD przekazała partnerom. Projekt dobiegł końca, ale przyjaźnie zostały i owocują teraz wzajemnymi odwiedzinami już prywatnych słuchaczy z różnych krajów. Poza nauką języka angielskiego i poznawaniem technologii internetowej (również po angielsku) największym osiągnięciem projektu jest zawiązanie przyjaźni pomiędzy partnerami oraz duże postępy poczynione przez uczestników w opanowaniu języka mówionego, a nie tylko biernej jego znajomości. Należy stwierdzić, że grupa polska była chyba najlepiej przygotowana pod względem językowym. Efekty: Projekt wspierał krajowe działania w dziedzinie edukacji dorosłych. Możliwość dodatkowych lekcji języka obcego i obsługi komputera była bardzo pomocna w kształceniu słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Szczególnie jest to ważne dla osób, których nie stać na opłacenie samemu dodatkowych zajęć. Kontakty i wyjazdy do krajów partnerskich były okazją do poznania historii, geografii krajów partnerskich i doskonałym sprawdzianem znajomości języka. Udział w projekcie stanowił bowiem silną motywację do nauki języków obcych i obsługi komputera. Dorośli słuchacze chętnie uczestniczyli w lektoratach i konwersacjach. Powstały grupy samokształceniowe, które spotykają się nadal i rozmawiają

116

former students from different countries. Apart from learning English and ICT (also in English), major achievements of the project included establishing friendships between the partners and great progress in spoken language skills, instead of gaining a passive knowledge of the language. It should be emphasised that the group from Poland has displayed the most thorough linguistic preparation.

Uczestnicy spotkań partnerskich w obcym języku. Wśród słuchaczy są osoby, które były nauczycielami języków obcych i bardzo chętnie pomagają w samokształceniu grup. Większość uczestników projektu przekonała się, że obsługi komputera też można się nauczyć i mieć łączność z domu z całym światem, że przy pomocy komputera można uzyskać szybko i bez wychodzenia wiele informacji z różnych dziedzin. Dla potrzeb projektu utworzono strony internetowe projektu, opublikowano badania, raporty z działań i wypracowane materiały szkoleniowe. Waloryzacja wyników projektu: Upowszechnianie rezultatów projektu prowadzone było na wykładach ogólnych Uniwersy-tetu Trzeciego Wieku. Udostępniono do powszechnego użytku opracowaną w projekcie płytę DVD. Informacje o wynikach projektu zamieszczono w Biuletynie Okresowym Uniwersytetu. Dokumentacja fotograficzna spotkań umieszczona jest w internecie na Forum www.cvodebargie.be. Ponadto zgromadzono dokumentację fotograficzną działań w projekcie i przekazano ją uczestnikom na płytach DVD i CD.

Participants of partnership meetings trip to Madrid and Toledo, the historic capital of Spain. Another meeting of students from Finland, Germany and the Czech Republic was held in Łódź. Polish students presented to visitors the history of the town, and staged a visit to the museum of cinematography and an exhibition devoted to Polish Nobel Prize winners. Students from Poland also prepared song books featuring songs of the partner countries and one evening was spent on singing together. Moreover, the Polish group prepared photo documentation in the form of a slide show recorded on DVDs, which were given to the participants. A TV interview was held with project participants. The project coordinator from Belgium staged ICT workshop. At the final meeting in Cyprus attended by students form Poland and Germany (the former attended all partner meetings), project results were summed up and attendance certificates given to all students. As usually, the group from Poland secured photo documentation, which was given to partners in the form of DVDs. Although the project was completed, friendships have survived and resulted in private visits of the

Project results: The project supported national activities in the field of adult education. Possibility to attend additional foreign language and IT classes has been extremely helpful to educating the students of the University of the Third Age. It has been especially important for those students who could not afford to pay for additional classes. Contacts and visits abroad were a splendid opportunity to learn the history and geography of partner countries and an excellent test of linguistic skills. The participation in the project served as a strong motivation for learning foreign languages and computer use. Adult learners willingly attended language classes and conversations. Self-study groups were established, which still meet and hold conversations in the foreign language. Among the learners are former foreign language teachers who willingly assist the groups in their self-study activities. Majority of project participants have learnt that it is possible to master computer skills and have access to the world from their homes and that with the use of a computer it is possible to easily obtain a lot of information in various fields without leaving home. Project websites were established, and study results, activity reports and training materials were published. Valorisation of Project Results: Project results were disseminated during general lectures given at the University of the Third Age. A DVD developed during project implementation was given for a general use. Information on project results was published in the University Bulletin. Photo documentation of the meetings was posted on the Internet at: www.cvodebargie. be. Moreover, project participants obtained photo documentation of project activities in the form of DVDs and CDs.

117

E uropean Language Label Europejski Znak Innowacyjności

E uropean Language Label

w zakresie nauczania języków obcych

W konkursie nie wyłoniono projektów o tematyce rozwój przedsiębiorczości.

Tytuł projektu: Laboratorium – Belgia frankofońska Laureat konkursu indywidualnego w roku 2007 w Kategorii Inne Katarzyna Podyma Instytucja koordynująca: Muzeum Miejskie w Żorach, Dolne Przedmieście 1, 44-240 Żory Język projektu: francuski Cele projektu: • Ukazanie za pomocą różnych środków komunikacji antropologicznej idei jedność-wróżnorodności kultur Europy; • Przedstawienie, w jak najszerszej perspektywie, odmienności w świecie kultur europejskich; próba znalezienia odpowiedzi na pytania „Kim jesteśmy?”, „Jak żyjemy razem?”; • Wytłumaczenie zawiłości i niezrozumiałości zjawisk kulturowych; • Wykorzystanie wiedzy z różnych dziedzin kultury (geografia, archeologia, historia, sztuka, film, muzyka) w celu pełniejszego i wnikliwszego zaprezentowania tematu; • Podjęcie dialogu kulturowego oraz próba zmierzenia się z odpowiedzią na pytanie o podłoże różnorodności kulturowej oraz jej wyjaśnieniem; • Skonfrontowanie wiedzy już posiadanej przez odbiorców, przyswojonej za pomocą różnych środków przekazu z realiami życia codziennego i kultury, prezentowanymi w formie zróżnicowanej metodologicznie; • Wieloetapowość zamknięta w okresie dwóch miesięcy – pozwala na szerszy i wnikliwszy kontakt z problematyką projektu;

118

• Otwartość konstrukcji – pozwala na udział zarówno grup szkolnych, jak i osób indywidualnych; oferta zróżnicowana pod względem zawartości merytorycznej i dostosowana do wieku odbiorcy; • Nacisk na pracę edukacyjną, która stanowi zasadniczy element; próba stworzenia w ten sposób solidnej podstawy „myśli narracyjnej”, dzięki której odbiorca będzie mógł działać ze świadomością akcji, w której jest zanurzony; • Wydawnictwo „Laboratorium – Belgia frankofońska”, kompendium wiedzy przeznaczone dla uczniów, którzy uczestniczyli w zajęciach edukacyjnych oraz płyta CD z materiałami projektowymi dla nauczycieli. Opis przedsięwzięcia: Charakter działań: • Realizacja wystaw o charakterze historycznokulturowym: „Bruxelles. 1000 ans de rayonnement de la culture française”, „Walonia-Bruksela – piękno i harmonia” – fotografia Axela Louvriera – lektor języka francuskiego CGRI, Instytut Języków Romańskich i Translatoryki Uniwersytetu Śląskiego; • Projekt edukacyjny dla dzieci i młodzieży; • Sobotnie prezentacje kultury Belgii frankofońskiej w ramach Sobotnich Spotkań Muzealnych; • Koncert finałowy podsumowujący realizację projektu; • wydawnictwo – Zeszyty Edukacyjne, płyta CD. Realizacja projektu: Opis zamkniętej części edukacyjnej projektu – przeznaczonej dla szkół: • Projekt miał charakter gry dydaktycznostrategicznej polegającej na udziale w szeregu zajęć o różnym charakterze i wymiarze edukacyjnym, w trakcie której uczniowie zdobywali nie tylko wiedzę w sposób konwencjonalny, ale czynnie uczestniczyli w „strategii naukowego działania”, zdobywając punkty oraz gromadząc wskazówki w celu

There were no projects within the development of entrepreneurship.

Title of the Project: The Francophone Belgium Laboratory 2007 Individual Awards for Teachers, category: Other Katarzyna Podyma Coordinating Institution: Municipal Museum in Żory, Dolne Przedmieście 1, 44-240 Żory Project Language: French Project Objectives: • Presenting the anthropological idea of unity in diversity of Europe’s cultures through various communication means; • Presenting the diversity in the world of European cultures in the broadest possible perspective; seeking to find an answer to the questions “Who are we?”, “How do we live together?”; • Explaining complex and incomprehensible cultural phenomena; • Using knowledge about various areas of culture (geography, archaeology, history, art, film, music) in order to present a given topic more comprehensively and thoroughly; • Entering into a cultural dialogue and making an attempt to answer the question about the background of cultural diversity and to explain the issue; • Confronting the knowledge already gained by participants through various media with the realities of everyday life and culture presented through methodologically diverse approaches; • A multi-stage approach confined to the period of two months, which enables a broader and more thorough insight into the issues covered by the project;

• Open access approach, which enables both school groups and individuals to be involved; an offer which is diversified in terms of content and adjusted to the age of the participant; • Emphasis placed on educational work which is the key element; an attempt to create in this way a solid basis for „narrative thought”, which will enable the participant to act while being aware of the action in which he or she is embedded; • The Francophone Belgium Laboratory” publications, a compendium for pupils who have participated in classes and a CD with project materials for teachers. Description of activities: Type of activities: • Exhibitions centred around history and culture: „Bruxelles. 1000 ans de rayonnement de la culture française”, „Wallonia-Brussels – beauty and harmony” – photographs Axela Louvriera – la CGRI French language teacher, the Department of Romance Languages and Translation at the University of Silesia; • An educational project for children and young people; • Saturday presentations of the culture of Francophone Belgium as part of the Saturday Museum Encounters; • The closing concert summarising the implementation of the project; • Publications: Education Booklets, a CD. Implementation of the project: Description of the closed educational part of the project – targeted on schools: • The project was designed as an educational and strategic game based on the participation in classes with various educational elements and dimensions, during which pupils not only acquired knowledge in a conventional way, but were also actively involved in “the strategy of scientific action”, winning points and gathering

119

rozwiązania „alchemicznej formuły”; • Projekt obejmował swoim zasięgiem wiedzę z zakresu historii, etnografii, sztuki, muzyki oraz języka i literatury; • Zajęcia zostały zgrupowane w bloki tematyczne; • Projekt był realizowany w różnych punktach miasta Żory (Muzeum Miejskie, Otwarta Pracownia Plastyczna Miejskiego Ośrodka Kultury, Urząd Miasta, Państwowa Szkoła Muzyczna) oraz w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Jastrzębiu Zdroju; Zajęcia teoretyczne w blokach tematycznych: 1. Historia z brabanckiej koronki: • Waleczni Galowie kontra Rzymianie, • Bitwa złotych ostróg i co dalej, • Niech żyje król – a jednak monarchia. 2. O etniczności słów kilka: • Belgijska wędrówka, • Walonowie a Flamandowie, • Jedność w różnorodności, różnorodność w jedności. 3. Belgia – największe muzeum świata.

Tytuł projektu: System zapewnienia jakości w nauczaniu języków obcych na wyższej uczelni na przykładzie Politechniki Warszawskiej

Warsztaty: • W pracowni Magritte’a – warsztaty plastyczne (świat sztuki współczesnej i surrealistyczna wyobraźnia); • Komiks – na drodze do sztuki – warsztaty językowo-plastyczne; • W kręgu kodu kulturowego – warsztaty językowe.

Projekt nagrodzony w 2007 roku w Kategorii Doskonalenie zawodowe

Koncerty: • Muzyczna zagadka belgijska, • Koncert finałowy „Monsieur Brel, vous permettez?”.

Język projektu: wszystkie języki nauczane w SJO PW, czyli angielski, francuski, hiszpański, włoski, rosyjski, niemiecki oraz polski

Opis otwartej części projektu – przeznaczonej dla osób indywidualnych: Sobotnie prezentacje kulturalne to spotkania z kinem, kuchnią i kulturą Belgii frankofońskiej. W tej części uczestniczyli również uczniowie gimnazjów biorących udział w grze dydaktycznej. Program zawierał: projekcję filmów belgijskich: „Uśpione dziecko”, „Trio z Belville”, „Toto, le Héros”, „La vie en rose”; spotkanie autorskie z Axelem Louvrierem w tle wystawy „Walonia – Bruksela – piękno i harmonia”; koncerty „Monsieur Brel, vous permettez?” i „Muzyczna zagadka belgijska”; wykłady: z historii sztuki „W pracowni Magritte’a – czyli jak rodził się surrealizm”, „Belgia – największe muzeum świata?” i „Na tropach historii – Belgia”, w tle wystawy „Bruxelles. 1000 ans de rayonnement de la culture française”.

120

Metody i środki: Projekt był zróżnicowany metodologicznie, uwzględniał najnowsze techniki pracy z uczniami, wprowadzając różnorodne środki przekazu informacji, wykorzystując język słowa, obrazu i dźwięku. W trakcie zajęć wykorzystywane były: • literatura piękna i naukowa w różnej formie literackiej, • dokumentacja fotograficzna, • pokazy multimedialne, • fragmenty filmów dokumentalnych i fabularnych, • aktualne wiadomości prasowe i telewizyjne.

Instytucja koordynująca: Politechnika Warszawska – Studium Języków Obcych plac Politechniki 1 00-661 Warszawa

Cele projektu: Celem projektu były działania projakościowe wspierające wprowadzenie spójnego systemu kształcenia językowego w uczelni wyższej, a w szczególności: • opracowanie założeń oraz projektu systemu jakości kształcenia, • wdrażanie systemu, czyli wspólne budowanie systemu jakości pracy poprzez jednoczesne wprowadzanie trzech programów: – programu rozwoju i wsparcia dla nauczycieli, niezbędnego dla skutecznej realizacji ustalonego programu nauczania, – programu wsparcia dla studentów, który pozwoli im uczyć się skuteczniej, – programu monitorowania i oceny pracy nauczycieli. Zapewnienie jakości, niezbędny element wprowadzania wielkich zmian programowych i systemowych w nauczaniu języków obcych

hints about how to solve “the alchemical formula”. • The project covered the knowledge about history, ethnography, art, music, language and literature. • Classes were grouped in thematic blocks. • The project was carried out in various places in the town of Żory (the Municipal Museum, the Open Artistic Studio of the Municipal Cultural Centre, the Municipal Council and the State School of Music) and at the Foreign Language Teacher Training College in Jastrzębie Zdrój. Theoretical classes in thematic blocks: 1. The Bruges lace stories: • Brave Gauls against Romans; • The Battle of the Golden Spurs and what happened next; • Long live the King – so it’s the monarchy after all; 2. A few words about ethnicity: • The Belgian tour; • Walloons and Flemings; • Unity in diversity, diversity in unity. 3. Belgium: the biggest museum of the world. Workshop: • In Magritte’s studio: artistic workshops (the world of modern art and surrealistic imagination); • Cartoon – on the way to art: language and art workshops; • In the circle of the cultural code: language workshops. Concerts: • A musical Belgian puzzle, • he closing concert „Monsieur Brel, vous permettez?”. Description of the open part of the project – targeted on individuals: The Saturday cultural presentations were encounters with the cinema, cuisine and culture of Francophone Belgium; this part involved also pupils from the lower secondary schools participating in the educational game. The programme included: Belgian cinema films „Enfant Endormi”, „Triplettes de Belleville”, „Toto, le Héros”, „La vie en rose”; a meeting with the author, Axel Louvrier, with the exhibition „Wallonia – Brussels – beauty and harmony” in the background; concerts „Monsieur Brel, vous permettez?”; and lectures: on the history of art „In Magritte’s studio – or the origins of surrealism”, „Belgium: the biggest museum of the world?” and „Tracking history – Belgium”, with the exhibition „Bruxelles. 1000 ans de rayonnement de la

culture française” in the background. Methods and means : The project was methodologically diversified and employed a wide range of working methods, which included the latest techniques for work with pupils, introducing various means for communicating information and using the language of words, pictures and sounds. The following resources were used during classes: • belles-lettres and scientific literature of various literary forms; • photographic documentation; • multimedia presentations; • fragments of documentaries and feature films; • contemporary press and TV news.

Title of the Project: Foreign Language Teaching Quality Assurance System at a Higher Education Institution based on the Example of the Warsaw University of Technology The project won a prize in 2007 in the Professional Development Category Coordinating Institution: Warsaw University of Technology, Language Centre Plac Politechniki 1 00-661 Warszawa

Foreign

Project Languages: all languages taught at the Foreign Language Centre, i.e.: English, French, Spanish, Italian, Russian, German and Polish Project Objectives: The main aim of the project was quality-promoting activities that support the introduction of a consistent foreign language education system at the HEI, and in particular: • developing guidelines and designing education quality assurance system, • implementing the system, i.e. creation of the work quality system thanks to the simultaneous implementation of three programmes: – programme for the development and support of teachers, which is indispensable for efficient implementation of the adopted curriculum, – programme for the support of students, which will help them learn in a more efficient manner,

121

w Politechnice Warszawskiej (m.in. wprowadzenie centralnych jednolitych egzaminów na wszystkich wydziałach PW, a co za tym idzie jednolitych ramowych programów kształcenia opartych na skalach biegłości Europejskiego Systemu Opisu Językowego), jest możliwe dzięki ścisłej współpracy Zespołu ds. Jakości Kształcenia, zwanego Zespołem Q, z kierownictwem Studium, Komisją Egzaminacyjną oraz Radą Programową. Działania podjęte w ramach projektu: Zespół Q opracował założenia, cele, program pracy i narzędzia do ich realizacji, które przedstawiono wszystkim pracownikom SJO. Podczas spotkań informacyjno-szkoleniowych, obowiązkowych dla wszystkich lektorów, omówiono następujące tematy: • Jakość w nauczaniu języków obcych; • Kontrakt w pracy z grupą; • Portfolio w pracy ze studentami; • Motywacja w nauczaniu i uczeniu się języków obcych; • Testy; • Emisja głosu; • Autonomia studenta; • Ankiety i kwestionariusze obowiązujące w pracy lektora. W ramach programów wsparcia dla lektorów i studentów opracowano oraz wprowadzono następujące narzędzia: • listę kontrolną dla lektora (celem jest zapewnienie jednolitych zasad dotyczących pracy ze studentami oraz dostarczenie każdemu studentowi pełnego pakietu informacji dotyczącej nauczania języków obcych w PW), • vademecum nowego lektora rozpoczynającego pracę w SJO, • kwestionariusz do samooceny dla lektorów, • ankietę śródsemestralną, • informator Pierwszoroczniaka Politechniki Warszawskiej. Do monitorowania i oceny pracy lektorów stworzono: • szczegółowe kryteria do zatrudniania i awansowania nauczycieli w SJO PW, • ankietę – opinię studenta na temat pracy lektora, • arkusz hospitacyjny. Wszystkie powyższe narzędzia wykorzystywane są według opracowanych szczegółowych procedur. W końcowej fazie są prace nad Kodeksem Postępowania (listą wymogów koniecznych dla wprowadzenia całościowego systemu jakości w SJO).

122

W ten sposób uzyskano: • systemowe podejście do jakości nauczania – wprowadzenie jednolitych programów, kryteriów i standardów, • wprowadzenie warunków jawności i przejrzystości (informacja na papierze i w Internecie) zarówno dla pracowników, jak i studentów, • wprowadzenie jednolitego systemu monitorowania i oceny pracy lektorów ze studentami (porównywalne kryteria), • stworzenie warunków niezbędnych dla rozwoju zawodowego lektorów, • integrację zespołu lektorów wokół problemów jakościowych, • zainspirowanie innych studiów języków obcych (np. SJO Politechniki Wrocławskiej, SJO Uniwersytetu w Białymstoku), • współpracę z samorządem studenckim, • szeroką ofertę kursów językowych wychodzącą naprzeciw aktualnym potrzebom studentów i absolwentów, • to, że koordynator prac Zespołu Q jest członkiem uczelnianej Rady ds. Jakości Kształcenia. Osoba kontaktowa: Joanna Jurek, Danuta Sołtyska e-mail: d.soltyska@sjo.pw.edu.pl.pw.e

– programme for the monitoring and assessment of teachers’ work. The introduction of quality assurance, which is an indispensable element of introducing major changes related to curriculum and foreign languages teaching system at the Warsaw University of Technology (including, among others, central uniform examinations at all faculties of WUT), and as a result, the introduction of uniform framework curricula based on proficiency levels of Common European Framework of Reference for Languages are made possible thanks to close cooperation of the Quality Assurance Team, also called the Q Team, with the management of the Centre, Examination Board and Policy Council. Actions taken as part of the project: The Q Team developed guidelines, goals, work programme and tools for the implementation of goals, which were presented to all employees of the Foreign Language Centre. During information and training meetings, which were compulsory for all language teachers, the following topics were discussed: • Quality of foreign language teaching, • Contact when working with a group, • Portfolio of working with students, • Motivation in the teaching and learning of foreign languages, • Tests, • Vocal emission, • Students’ autonomy, • Surveys and questionnaires in the work of a foreign language teacher. As part of the programmes for the support of teachers and students, the following tools were developed and put to use: • teacher checklist (aimed at ensuring consistent rules regarding working with students and providing them with full information on the teaching of foreign languages at the WUT), • handbook for foreign language teachers starting work at the Foreign Language Centre, • self-assessment questionnaire for teachers, • mid-semester questionnaire, • guide for First-Year Students at the Warsaw University of Technology.

students on the work of individual teachers, • class inspection report. All the above mentioned tools are applied with the observance of detailed procedures. Works on the development of a Code of Practice (i.e. a list of requirements indispensable for the implementation of a comprehensive quality assurance system at the Foreign Language Centre) are about to be completed. Project results: • systematic approach to the quality of teaching; introduction of uniform curricula, criteria and standards, • creation of conditions for openness and transparency (information on paper and in the Internet) applying both to teachers and students, • introduction of a uniform system for the monitoring and assessment of work of teachers with students (comparable criteria), • creation of conditions indispensable for professional development of foreign language teachers, • teachers’ focus on the issues of quality, • inspiring other foreign language centres (e.g. Foreign Language Centre at the Wrocław University of Technology and at the University in Białystok), • cooperation with students’ government, • broad offer of language courses that meet current needs of the students and graduates, • the fact that the Q Team Coordinator is a member of University Council for the Quality of Education. Contact persons: Joanna Jurek, Danuta Sołtyska e-mail: d.soltyska@sjo.pw.edu.pl.pw.e

The following tools were developed to monitor and assess the work of foreign language teachers: • detailed criteria for the recruitment and promotion of teachers at the Foreign Language Centre, • questionnaire designed to learn the opinions of

123

E waluacja prezentowanych przykładów projektów w kontekście możliwości wykorzystania osiągniętych rezultatów w polityce i praktyce edukacyjnej w Polsce

E valuation of Presented Projects with a View to Use their Results in Educational Policy and Practice in Poland

Katarzyna Matuszczak

Katarzyna Matuszczak W niniejszym tekście starano się wykazać, na czym polega szczególna wartość prezentowanych w Zeszytach projektów zrealizowanych w ramach programu Uczenie się przez całe życie (dalej „LLP1”) w Polsce, w kontekście wdrażania ich rezultatów do praktyki edukacyjnej. Należy podkreślić, iż projekty te stanowią jedynie niewielki ułamek szczególnie cennych działań, jakie realizowane są obecnie w ramach programu Uczenie się przez całe życie, a w poprzednim okresie programowania funduszy unijnych w latach 1998-2006 przez program Socrates oraz Leonardo da Vinci (dalej „LdV”). Dotychczas prowadzone oceny funkcjonowania unijnych programów edukacyjnych w Polsce wskazują na ich bardzo pozytywne oddziaływanie zarówno na beneficjentów projektów, jak i instytucje zaangażowane w ich wdrażanie2. Na poziomie polityki edukacyjnej kraju wpływ poszczególnych projektów oraz takiego programu jak Socrates nie jest jednak wystarczający i wymaga od decydentów odpowiedzialnych za rozwój sektora edukacji w Polsce konsekwentnych, skoordynowanych działań. Skorzystanie z doświadczeń zebranych przez beneficjentów projektów, instytucje edukacyjne oraz Narodową Agencję (NA) programu w trakcie wielu lat wdrażania oraz zarządzania programami edukacyjnymi w Polsce z pewnością przyczyni się do sprawniejszego wprowadzania innowacyjnych zmian w sektorze. Kluczowym zadaniem wydaje się więc obecnie

umożliwienie szerokiemu gronu odbiorców zapoznania się z osiągnięciami szczególnie tych projektów, w ramach których wypracowano usprawnienia, które powinny być transponowane do polityki edukacyjnej kraju i szeroko upowszechniane. Dzięki właściwej identyfikacji przykładów dobrej praktyki (co jest z powodzeniem realizowane przez NA) oraz skutecznemu wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań wypracowanych w ramach projektów do praktyki edukacyjnej w Polsce możliwe będzie pełne osiągniecie celów programu LLP. Identyfikacja szczególnie wartościowych projektów programu LLP nie byłaby możliwa bez rzetelnie dokonywanych ocen przeprowadzanych w ich ramach działań. Oczywiście ewaluacja interwencji publicznych finansowanych ze środków unijnych wynika z zobowiązania, jakie nakłada na państwa członkowskie unijne prawodawstwo3, ale przede wszystkim przynosi konkretne korzyści z punktu widzenia zarządzania środkami publicznymi, jest „zaproszeniem do rozwoju poprzez badanie wartości naszego działania”4. W procesie ewaluacji w sposób systematyczny – przy wykorzystaniu metod badań społecznych – mierzona jest wartość lub cechy danego projektu (programu, czy też polityki). W ten sposób dostarczane są decydentom informacje pozwalające na lepsze zrozumienie funkcjonowania danej interwencji lub też usprawnienie podejmowanych w jej ramach

1 Lifelong Learning Programme 2 Zob. Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2007. 3 Rozporządzenie nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 4 Helen Simons, University of Southampton

124

This article aims at showing special value of projects implemented as part of the Lifelong Learning Programme (LLP) in Poland that have been presented in the Brochures from the point of view of implementing their results in educational practice. It should be emphasised that these projects are only a small fraction of valuable actions completed within the Lifelong Learning Programme, as well as Socrates and Leonardo da Vinci (LdV) programmes in former EU programming period in the years 1998-2006. Evaluations of EU educational programmes in Poland made so far show that they have had a very positive impact both on project beneficiaries and institutions implementing them1. However, the impact of individual projects and the Socrates Programme is not sufficient at the level of educational policy and requires consistent, coordinated actions on part of decision makers responsible for the development of education sector in Poland. Using the experiences of project beneficiaries, educational institutions and the National Agency (NA) of the programme acquired over several years of implementation and management of educational programmes will surely contribute to a more efficient introduction of innovative changes in the sector in Poland. This is why a key task is to make various circles acquainted with the results, especially of the projects that have brought improvements that should be transposed to educational policy and widely disseminated in the country. Thanks

to adequate identification of good practices (successfully made by the NA) and efficient implementation of innovative solutions developed within the projects to educational practice in Poland, it will be possible to achieve the goals of the LLP. The identification of especially valuable LLP projects would not be possible if not for reliable assessments made as part of project activities. Surely, the evaluation of public interventions financed with EU funds results from obligations imposed on the Member States by EU regulations2, but more importantly, it brings specific benefits from the point of view of public fund management, which is „invitation to development through assessing the value of our activity”3. In the process of systematic evaluation made with the use of social study methods, value and features of a given project (programme or policy) are measured. In this way, decision makers are provided with information that allow them to better understand the operation of a given intervention and it is possible to improve actions taken as part of it. This is why the results of evaluation can play an important role in the process of shaping the cohesion policy by the European Union. In accordance with the decision of the European Parliament4, the next independent external evaluation of the LLP should be completed and presented to the European Commission by June 2010, whereas the NA consistently monitors the programme.

1 See: Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce, Ministry of Science and Higher Education, (National Report on the Impact of the Socrates Programme on the Education Sector in Poland) Warsaw, 2007. 2 Council Regulation no. 1083/2006 of 11 July 2006 laying down general provisions on the European Regional Development Fund, European Social Fund and the Cohesion Fund and repealing Regulation (EC) no. 1260/1999. 3 Helen Simons, University of Southampton. 4 Decision no. 1720/2006/EC of the European Parliament and of the Council of 15 November 2006 establishing an action programme in the field of lifelong learning.

125

Tabela nr 1 Kryteria oraz kluczowe pytania ewaluacyjne

Table 1 Evaluation criteria and key evaluation questionse

Kryterium

Kluczowe pytanie ewaluacyjne

Criterion

key evaluation questions

Trafność

1. W jakim stopniu cele projektu realizują cele programu, którego projekt jest elementem?

Relevance

1. To what extent the goals of the project implement the goals of the programme, an element of which is the project?

2. W jakim stopniu zakładane cele oraz osiągnięte rezultaty projektu odpowiadają zmieniającym się potrzebom beneficjentów?7 Spójność

3. W jakim stopniu projekt jest spójny wewnętrznie, tzn. czy jego cele, działania, produkty oraz zakładane rezultaty są ze sobą wzajemnie powiązane i nie wykluczają się?

2. To what extent the forecasted goals and achieved results of the project meet the changing needs of beneficiaries?6 Consistency

4. W jakim stopniu projekt jest spójny zewnętrznie, tzn. czy jego cele, działania, produkty i rezultaty są spójne z odpowiednimi projektami, programami, politykami regionalnymi, krajowymi lub unijnymi?

4. To what extent the project displays external consistency, i.e. are the goals, activities, products and results of the project consistent with relevant, regional, national and EU programmes and projects?

Skuteczność

5. W jakim stopniu zakładane działania, produkty oraz rezultaty projektu realizują jego zakładane cele?

Effectiveness

5. To what extent the forecasted activities, products and results of the project achieve its forecasted goals?

Efektywność

6. W jakim stopniu poniesione nakłady (środki) są odpowiednie w stosunku do osiągniętych rezultatów projektu (czy nie mogłyby być mniejsze)?

Efficiency

6. To what extent the outlays made are adequate as compared to achieved results of the project (is it not possible to reduce them)?

działań. Dlatego też wyniki badań ewaluacyjnych mają pełnić ważną rolę w procesie kształtowania polityki spójności Unii Europejskiej. Zgodnie z decyzją PE5 najbliższa niezależna zewnętrzna ocena programu LLP powinna być zrealizowana i przedstawiona KE do czerwca 2010 r., tymczasem program jest na bieżąco monitorowany przez NA. Ewaluacja projektu dokonywana jest z punktu widzenia określonych kryteriów6. Dobór kryterium, pod kątem którego projekt jest oceniany, zależy od potrzeb informacyjnych decydentów. Podstawowe kryteria oceny zalecane przez Komisję Europejską to: trafność (adekwatność), spójność, skuteczność oraz wydajność (efektywność) projektu. Wszystkie te kryteria odnoszą się do podstawowych elementów tzw. logiki interwencji publicznej, tzn. nakładów (środków), konkretnych działań, produktów będących ich wynikiem, rezultatów oraz odzwierciedlających je celów programu. W związku z tym kryteria oceny projektów można by sprowadzić do listy kilku podstawowych pytań, na które należy odpowiedzieć w ramach ewaluacji (zob. Tabela nr 1). 17 zaprezentowanych w niniejszym Zeszycie projektów zostało poddanych analizie pod kątem ww. pytań, jednak główny nacisk położono na

kryterium ich trafności oraz skuteczności, gdyż celem ewaluacji zewnętrznej było wytypowanie takich projektów, których zaobserwowane już rezultaty wskazują, iż projekty te mogą mieć istotny wpływ na realizację celów programu LLP8 pod warunkiem sprawnego upowszechniania i wdrażania tychże efektów do praktyki edukacyjnej przez odpowiednich decydentów sektora edukacji. Metody badawcze stosowane w ewaluacji tego typu projektów LLP powinny być dostosowane do ich tematyki, etapu ich realizacji, postawionych pytań badawczych oraz środków finansowych dostępnych na badanie. W każdej ewaluacji punktem wyjścia są dane zebrane w trakcie procesu monitorowania projektu takie jak fiszki projektowe, raporty okresowe i końcowe projektów, raporty z wizyt monitorujących, karty oceny projektów etc. Ich analiza umożliwia doprecyzowanie pytań badawczych oraz skonstruowanie odpowiednich narzędzi takich jak ankiety, scenariusze wywiadów, scenariusze obserwacji etc. Na potrzeby niniejszego szkicu dokonano oceny w oparciu o dane z monitoringu (raporty końcowe z realizacji projektów, karty oceny z ewaluacji wewnętrznej projektów realizowanej przez koordynatorów) oraz wywiad z kluczowymi osobami zaangażowanymi w walidację programu LLP. Schemat ewaluacji z przykładowymi pytaniami prezentuje poniższa tabela9.

5 Decyzja nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiająca program działań w zakresie uczenia się przez całe życie 6 Nowy okres programowania 2007-2013. Przewodnik po metodach ewaluacji: Ewaluacja w trakcie okresu programowania. Dokument roboczy nr 5, Komisja Europejska, październik 2006, s. 11 7 Pytanie to dotyczy kryterium trafności nazywanego również w tym rozumieniu „użytecznością” 8 Wpływ projektu rozumiany jest jako rezultat zaobserwowany w dłuższym okresie 9 Z uwagi na rozmiar artykułu uwagi metodologiczne zostały skrócone do niezbędnego minimum

126

3. To what extent the project displays internal consistency, i.e. are the goals, activities, products and forecasted results of the project interrelated and do not exclude one another?

Project evaluation is conducted from the point of view of specific criteria5. The selection of a criterion based on which a project is evaluated depends on the information needed by decisions makers. Basic evaluation criteria recommended by the European Commission are relevance, consistency, effectiveness and efficiency of the project. All these criteria relate to basic elements of the public intervention logic, i.e. outlays (funds), specific measures, products, results and goals of the programme that reflect them. Thus, project evaluation criteria can come down to a list of basic questions to be answered in the evaluation process (see Table 1). The 17 projects presented in the Brochure have been analysed with the use of the above mentioned questions, however the main emphasis has been placed on the relevance and effectiveness criteria, as the main goal of external evaluation was the identification of the projects the results of which show that they may have a significant impact on the implementation of LLP objectives7, provided that their results are efficiently disseminated and implemented in educational practice by relevant decision makers in education sector.

financial means available for the study. In each evaluation process, a starting point is data collected during the project monitoring process, such as project cards, interim and final reports, monitoring visit reports and project evaluation charts. Analysing them allows for making study questions more specific and for the development of relevant tools such as questionnaires, interview and observations scenarios, etc. For the needs of this sketch, evaluation was made based on monitoring data (project implementation final reports, project internal evaluation charts prepared by coordinators) and interviews with key persons committed to LLP validation. The table below presents an outline of evaluation and model questions8.

Study methods used to evaluate this type of LLP projects should be adjusted to their subject, implementation stage, questions asked and

5 New programming period 2007-2013. Indicative Guidelines on Evaluation Methods: Evaluation during the Programming Period. Working Document no. 5, European Commission, October 2006, p.11. 6 This question refers to the relevance criterion, which is also called „utility value”. 7 Project impact understood as the result observed in a long-term perspective. 8 Due to the length of the article, methodological information has been reduced to a minimum.

127

Table 2 Project evaluation outline

Tabela nr 2 Schemat ewaluacji projektu Kryterium Trafność

Pytanie

Narzędzie

Criterion

Question

np. odsetek np. Narodowa beneficjentów Agencja prezentujących opinię, programu LLP iż cele projektu odpowiadają na ich potrzeby np. beneficjenci

np. analiza raportów końcowych projektów

Relevance

To what extent the forecasted goals of the project meet beneficiaries’ needs?

np. odsetek ekspertów np. eksperci ds. ds. edukacji edukacji prezentujących opinię, iż projekt odpowiada na potrzeby sektora

np. ankieta elektroniczna

W jakim stopniu osiągnięte rezultaty projektu odpowiadają na potrzeby beneficjentów?

np. odsetek np. beneficjenci beneficjentów prezentujących opinię, iż rezultaty projektu odpowiadają na ich potrzeby

np. ankieta elektroniczna

W jakim stopniu projekt przyczynia się do realizacji celów programu LLP?

np. odsetek respondentów prezentujących opinię, że projekt przyczynia się do realizacji celów programu LLP

W jakim stopniu zakładane cele projektu odpowiadają potrzebom beneficjentów?

Wskaźnik oceny

Respondent

np. analiza danych z wizyt monitoringowych np. ankieta elektroniczna

np. analiza raportów końcowych projektów

np. koordynatorzy np. ankieta programów elektroniczna sektorowych np. eksperci ds. edukacji

Wśród wytypowanych przykładów dobrej praktyki zidentyfikowano po jednym projekcie z każdego programu sektorowego (tzn. Comenius, Grundtvig, Socrates, Leonardo da Vinci – LdV) oraz eTwinning i European Language Label (ELL), dotyczącym następujących obszarów tematycznych: rozwój przedsiębiorczości w projektach współpracy europejskiej (5 projektów), dialog międzykulturowy (6 projektów) oraz uczenie się języków w projektach współpracy europejskiej (6 projektów).

innowację pedagogiczną w formie klasy z rozszerzonym programem języka angielskiego, a jakość opracowanych materiałów okazała się tak wysoka, że mogą one być wykorzystane na lekcji języka angielskiego oraz WOS-u również przez inne szkoły. Projekt ten okazał się szczególnie wartościowym instrumentem pobudzania ducha przedsiębiorczości w uczniach. Rezultaty projektu powinny być w dalszym ciągu upowszechniane przez władze szkoły, a wsparcie władz lokalnych w tym zakresie byłoby szczególnie cenne.

Trzy z omawianych projektów realizowane są w ramach programu Comenius. Skuteczność tych projektów jest bardzo wysoka, gdyż osiągnęły one wszystkie zakładane cele, a rezultaty w sposób szczególny przyczyniają się do realizacji celów operacyjnych samego programu10. Szczególnie ciekawym przedsięwzięciem Comeniusa jest projekt Szkoły i świat pracy, w ramach którego wprowadzono w Publicznym Gimnazjum nr 1 z Pułtuska

Kolejnym przedsięwzięciem Comeniusa, kładącym szczególny nacisk na promocję dialogu międzykulturowego, jest projekt Szkoły Podstawowej nr 25 z Rzeszowa Wspólne dziedzictwo – dialog odmiennych kultur. Projekt ten stanowił integralną część programu wychowawczo-dydaktycznego szkoły; dzięki takiemu podejściu działania realizowane w jego ramach uzyskały istotne wsparcie z wielu stron. Kluczowym sukcesem tego projektu, wartym

10 Tzn.: 1/ poprawy mobilności, w której uczestniczą uczniowie i kadra nauczycielska z różnych państw członkowskich, 2/ poprawy partnerstw pomiędzy szkołami z różnych państw członkowskich, 3/ zachęcenia do nauki nowożytnych języków obcych, 4/ wspierania tworzenia innowacyjnych i opartych na TIK treści, usług, metodologii uczenia oraz praktyk w zakresie uczenia się przez całe życie, 5/ wzmacniania jakości i wymiaru europejskiego kształcenia nauczycieli, 6/ wspierania poprawy metod dydaktycznych i zarządzania szkołami.

128

Evaluation ratio e.g. percentage of beneficiaries who voice an opinion that project goals meet their needs

Respondent

Tool

e.g. LLP e.g. analysis of National Agency project final reports e.g. analysis of data from monitoring visits e.g. beneficiaries

e.g. electronic survey

e.g. percentage of e.g. education education experts who experts voice an opinion that project meets sector needs

e.g. electronic survey

To what extent the achieved project results meet beneficiaries’ needs?

e.g. percentage of beneficiaries who voice an opinion that project results meet their needs

e.g. beneficiaries

e.g. electronic survey

To what extent the project contributes to implementation of LLP objectives?

e.g. percentage of respondents who voice an opinion that the project contributes to the implementation of LLP objectives

e.g. sector programme coordinators e.g. education experts

e.g. electronic survey

Among the selected good practices are projects implemented under each of the sectoral programmes (i.e. Comenius, Gruntvig, Socrates, Leonardo da Vinci – LdV) as well as eTwinning and European Language Label (ELL). The projects are related to the following thematic areas: development of entrepreneurship in European cooperation projects (5 projects), intercultural dialogue (6 projects) and language learning in European cooperation projects (6 projects). Three of the projects are implemented as part of the Comenius Programme. The efficiency of these projects is very high, as they have achieved all the forecasted goals, and their results contribute in a special way to the implementation of operational goals of the programme9. A particularly interesting Comenius venture is the project entitled Schools and the Professional World, as part of which at the No. 1 Public Gymnasium in Pułtusk introduced a pedagogical innovation in the form of advanced English training. The quality of developed materials has proven so high that they can be

e.g. analysis of project final reports

used for English and Civic Education classes at other schools. The project has proven to be an especially valuable instrument in encouraging students’ entrepreneurship. Project results should be further disseminated by school authorities, and the support of local authorities in this scope would be valuable. Another Comenius venture that places special emphasis on the promotion of intercultural dialogue is a project implemented by No. 25 Primary School in Rzeszów entitled Joint Heritage – the Dialogue of Different Cultures. The project forms an integral part of the teaching and educational programme of the school and thanks to such an approach, actions taken as part of it have enjoyed multilateral support. The largest success of the project that is worth promoting among other schools is the ability to integrate teachers, pupils, parents and local community around it (cooperation with the Promotion Bureau of the Town Hall in Rzeszów, the Marshall’s Office, British Council, local businesses and nursery

9 I.e. 1/ To improve mobility involving pupils and educational staff in different Member States 2/ To improve partnerships between schools in different Member States, 3/ To encourage the learning of modern foreign languages, 4/ To support the development of innovative ICT-based content, services, pedagogies and practice in lifelong learning, 5/ To enhance the quality and European dimension of teacher training, 6/ To support improvements in pedagogical approaches and school management.

129

promowania wśród innych szkół, była umiejętność zintegrowania wokół niego zarówno uczniów i nauczycieli, jak i rodziców oraz środowiska lokalnego (współpraca z Biurem Promocji Miasta Rzeszowa, Urzędem Marszałkowskim, British Council, lokalnymi przedsiębiorcami, przedszkolem). Ponadto powstały trwałe ramy zapewniające trwałość jego rezultatów w postaci stworzenia organizacji Centrum Informacji Europejskiej w szkole. Opracowane w ramach projektu materiały dydaktyczne do edukacji interkulturowej w formie planów lekcji tzw. metodą WebQuest dotyczące dziedzictwa kulturowego mogą być stosowane w innych instytucjach edukacyjnych. Dzięki wzbogaceniu oferty edukacyjnej szkoły, zaangażowaniu rodziców oraz rozwinięciu współpracy międzynarodowej szkoła ta może być przykładem na to, jak uczestnictwo w programie LLP w skuteczny i trwały sposób poprawia jakość funkcjonowania szkoły oraz zwiększa jej prestiż w środowisku lokalnym i regionalnym. Projekty Comeniusa odnoszą znaczące sukcesy również w promocji nauczania języków obcych w Polsce. Zespół Szkół Ekonomicznych im. ks. Janusza St. Pasierba z Tczewa zrealizował bardzo ciekawy projekt o nazwie Zainteresowania sportowe motywacją do doskonalenia umiejętności posługiwania się językami obcymi. W projekcie tym sprzężono dwa cele, zmotywowanie uczniów do nauki języka niemieckiego i angielskiego, a z drugiej zachęcenie ich do aktywnego spędzania wolnego czasu. Dzięki podróży uczniów z Polski po obiektach sportowych w Niemczech, uczestnictwu w wydarzeniach sportowych i wspólnej pracy uczniów z obydwu krajów nad przewodnikiem po regionie, optymalną dietą dla osób prowadzących aktywny tryb życia, katalogiem kulturalnego kibica oraz pracami dotyczącymi rozwoju ruchu olimpijskiego (na zajęciach z historii) w bardzo skuteczny i trwały sposób zwiększono motywację uczniów do nauki języków obcych. Kluczowym czynnikiem sukcesu tego projektu było również to, iż zyskał on aktywne wsparcie zarówno władz polskich, jak i niemieckich (spotkanie z burmistrzem) oraz mediów lokalnych (uczestnictwo w każdym wydarzeniu). Uzyskano także wsparcie rodziców dzięki organizacji spotkania poprojektowego. Działaniem istotnie wspierającym trwałość projektu było zaprezentowanie jego rezultatów podczas otwartych drzwi w szkole oraz stworzenie wspólnej strony www obydwu szkół.

130

Oddzielną grupą ewaluowanych projektów są przedsięwzięcia programu eTwinning, który jest akcją programu LLP wspierającą projekty oparte na współpracy internetowej, realizowane przez co najmniej dwie szkoły z co najmniej dwóch różnych krajów europejskich. Jako przykłady dobrych praktyk wytypowano projekt Job hunting Zespołu Szkół Ekonomicznych w Brzegu, Without Borders Zespołu Szkół Zawodowych nr 1 w Kielcach oraz Malarskie inspiracje Gimnazjum nr 16 im. Józefa Piłsudskiego w Gorzowie Wielkopolskim. Pierwszy z nich przyczynił się do przygotowania uczniów do wejścia na rynek pracy poprzez rozwijanie ich kompetencji językowych i technicznych, a także poznanie tradycji, kultury oraz życia codziennego partnera. Zastosowano metodę dyskusji uczniów za pomocą komunikatorów internetowych, przygotowanie materiałów multimedialnych dla partnerskiej szkoły oraz uczestnictwo w symulacjach rozmów kwalifikacyjnych. Dzięki projektowi powstał wspólnie opracowany przewodnik i ulotki, które miały pomóc innym młodym ludziom w szukaniu pracy. W ramach projektu dotyczącego dialogu międzykulturowego Without Borders za pomocą komunikatorów internetowych oraz e-maili uczniowie mogli uczestniczyć w dyskusjach z kolegami z innych krajów na temat przygotowanych i przesłanych wcześniej materiałów dotyczących określonych zagadnień kultury, historii, geografii. Projekt ten zaowocował licznymi produktami takimi jak prezentacje, strony internetowe z fotografiami oraz angielskogrecko-polsko-słowacki słownik podstawowych zwrotów. Dzięki udziałowi uczniów w projekcie zaobserwowano zwiększone zainteresowanie nauką geografii i języków obcych oraz widoczne udoskonalenie umiejętności posługiwania się narzędziami ICT. Ostatnim ewaluowanym projektem są Malarskie Inspiracje, które miały na celu doskonalenie znajomości języków obcych oraz umiejętności informatycznych uczniów poprzez sztukę. Inspiracją do wymiany poglądów między uczniami za pośrednictwem komunikatorów, e-maili oraz TwinSpace były obrazy znanych malarzy. Uczniowie opracowali liczne prezentacje dotyczące szkoły, miasta, regionu, ulubionych książek etc., a także minisłowniczki polsko-angielskie zawierające słownictwo dotyczące szkoły. Wiele produktów projektu zostało udostępnionych na TwinSpace. Istotną wartością dodaną projektu jest jego obserwowalny wpływ na zwiększenie się pewności siebie uczniów oraz pojawienie się planów rozpoczęcia kolejnego projektu z partnerem z Włoch.

school). Moreover, the school has ensured lasting foundations that guarantee the durability of project results in the form of newly established European Information Centre. Moreover, teaching materials for intercultural education in the form of lesson scripts for the teaching of cultural heritage with the use of WebQuest method have been developed and can be used at other educational institutions. Thanks to enriched educational offer of the school, committing parents and development of international cooperation, the school is an example of how participation in LLP improves the quality of school operations and boosts its prestige in local and regional circles in an efficient and durable way. Comenius projects have also been successful in the promotion of foreign language teaching in Poland. Zespół Szkół Ekonomicznych im. ks. Janusza St. Pasierba (Compound of Schools of Economics) in Tczew has implemented an interesting project entitled Sports Interests as a Motivation for Improving Foreign Language Skills. The project combines two goals; motivating students to learn German and English and encouraging them to active recreation. Thanks to Polish students’ visits to sports centres in Germany, participation in sports events and joint work of peers from the two countries on a guide to the region, optimum diet for people with active lifestyle, catalogue of cultural sports fans, and the learning of the history of the Olympic movement (during history classes), students motivation to learn foreign languages has been boosted in a highly efficient and durable way. The key element of the success of the project was the fact that it enjoyed support from Polish and German authorities (meetings with the mayors) and local media (coverage of all events). Thanks to the organisation of a follow-up meeting, the project also won the support of parents. Presenting project results during open days at the school and the development of a joint website were the activities that enhanced the durability of the project.

hunting completed by Zespół Szkół Ekonomicznych (School of Economics Compound) in Brzeg, Without Borders by Zespół Szkół Zawodowych nr 1 (No. 1 Vocational School Compound) in Kielce and Painting Inspirations carried out by Gimnazjum nr 16 im. Józefa Piłsudskiego (No. 16 Józef Piłsudski Lower Secondary School) in Gorzów Wielkopolski. The first project has contributed to the preparation of students for entering the labour market by developing their linguistic and technical competences, as well as becoming acquainted with tradition, culture and every day life in partner countries. Students communicated via Internet communicators, prepared multimedia materials for partner schools and participated in job interview simulations. As part of the project, a guide and brochures have been developed to assist young people in job searching. As part of an intercultural dialogue project entitled Without Borders, students held discussions with peers from other countries based on materials pertaining to specific issues related to culture, history and geography with the use of online communicators and e-mails. Project results included several products, such as presentations, websites with photos and English-Greek-Polish-Slovak dictionary of basic terms. Thanks to participation in the project, students have displayed more interest in learning geography and foreign languages and improved ICT skills. The last project entitled Painting Inspirations aimed at improving the knowledge of foreign languages and mastering ICT skills through arts. Paintings by famous artists served as an inspiration for exchange of opinions with the use of Internet communicators, e-mails and TwinSpace. Students have prepared a number of presentations on their schools, towns, regions, favourite books, etc., as well as a Polish-English mini-dictionary with school-related vocabulary. Several project products have been posted on TwinSpace. An important added value of the project is considerable enhancement of students’ self-esteem and plans for starting a new project with the partner from Italy.

Another group of the projects subject to evaluation are these implemented as part of eTwinning programme, which is an action of LLP to support projects based on online cooperation implemented by at least two schools in at least two different European countries. Among good practice examples is the project entitled Job

Also as part of the Erasmus Programme you can identify several projects, the results of which should be disseminated and transposed to educational policy and practice with the support of key decision makers in the country. These projects greatly contribute to the implementation of operational goals of the programme10. For

10 I.e. 1/ To improve students and teaching staff mobility throughout Europe, 2/ To improve multilateral cooperation between higher education institutions in Europe, 3 To increase the degree of transparency and compatibility between higher education and advanced vocational education qualifications gained in Europe, 4/ To improve cooperation between higher education institutions and enterprises, 5/ To facilitate the development of innovative practices in education and training at tertiary level, and their transfer, including from one participating country to others 6/ To support the development of innovative ICT-based content, services, pedagogies and practice for lifelong learning.

131

Również w ramach programu Erasmus zidentyfikować można wiele projektów, których rezultaty powinny być upowszechniane i transponowane do polityki i praktyki edukacyjnej kraju przy wsparciu kluczowych decydentów w kraju. Projekty te przyczyniają się w wysokim stopniu do realizacji celów operacyjnych programu11. Przykładowo, produktem projektu COEUR – BCM – Competence in EuroPreneurship – Business Creativity Module realizowanego m.in. przez Akademię Ekonomiczną im. Oskara Langego we Wrocławiu jest innowacyjny program kształcenia w języku angielskim z wykorzystaniem platformy internetowej. Moduł ten – rozwijający kreatywność w zakresie przedsiębiorczości oraz umiejętności działania w wielokulturowym środowisku biznesowym – został wprowadzony do programu nauczania w sześciu partnerskich uczelniach biorących w nim udział, przez co warunki dla wymiany studentów pomiędzy uczelniami zostały znacząco polepszone. Wysoka jakość modułu umożliwia jego stosowanie w zmodyfikowanych formach zarówno na innych uczelniach, jak i w szkolnictwie średnim zawodowym oraz w szkoleniach podnoszących kwalifikacje lub wzbogacających o nowe kompetencje zawodowe. Dlatego też powinien być szeroko upowszechniany wśród innych instytucji, a tego typu forma współpracy uczelni powinna być wspierana finansowo i organizacyjnie. W obszarze dialogu międzykulturowego projekty Erasmusa również odnoszą sukcesy. Projekt Workshop on Cultural Adaptation for International and Polish Students. How to make use of cross-cultural psychology in everyday life abroad? koordynowany przez Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej w Warszawie zasługuje na szczególne uznanie z uwagi na stworzenie autorskiego programu warsztatów kulturowo-adaptacyjnych oraz zaangażowanie studentów z wielu kierunków12 i różnych uczelni warszawskich. Adekwatność warsztatów do

potrzeb stypendystów Erasmusa jest szczególnie wysoka. Potrzeba stworzenia warsztatów wynikała z pogłębionej analizy sytuacji na uczelni wskazującej na niewystarczające zintegrowanie studentów Erasmusa przyjeżdżających do SWPS i innych uczelni warszawskich. Trwałość tego projektu zasługuje na szczególne podkreślenie – dotychczas odbyło się już 6 edycji warsztatów od roku 2005/2006. Warsztaty te jako przedmiot fakultatywny stały się częścią programu kształcenia w SWPS i są obecnie w 100% finansowane przez tę uczelnię. Stworzono materiały dydaktyczne, które mogą być stosowane zarówno przez trenerów międzykulturowych, jak i osoby pracujące ze studentami Erasmusa. W zakresie wspierania uczenia się i nauczania języków inicjatywą Erasmusa zasługującą na bardzo pozytywną ocenę jest projekt Intensywne kursy języka polskiego jako obcego, którego koordynatorem jest Szkoła Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Projekt ten wyrósł z potrzeby integracji zagranicznych stypendystów Erasmusa poprzez przekazanie im umiejętności posługiwania się językiem polskim oraz wiedzy z zakresu kultury i historii kraju. Dotychczas aż 254 studentów wzięło udział w 4 tygodniowych kursach w latach 2003-2007. Mierzalnym wskaźnikiem pozytywnego wpływu projektu na jego uczestników jest powstanie 2 prac magisterskich na temat kształcenia studentów obcokrajowców (np. „Interferencje francuskie w polszczyźnie frankofonów”, „Analiza odchyleń od norm ortograficznych w wypracowaniach cudzoziemców (poziom B2)”) oraz prowadzenie obecnie badań do kolejnych prac magisterskich z tego zakresu. Liczne przykłady dobrych praktyk projektów można również odnaleźć w programie Leonardo da Vinci13. Projekt Ocena poziomu kompetencji menedżerskich, tworzenie i wdrażanie planów szkoleniowych dla małych firm – ASTRA koordynowany przez Polską Fundację Ośrodków

11 Tzn. 1/ poprawy mobilności studentów oraz kadry nauczycielskiej w całej Europie, 2/ poprawy współpracy wielostronnej pomiędzy szkołami wyższymi w Europie, 3/ zwiększania stopnia przejrzystości i zgodności kwalifikacji nabytych w Europie w szkołach wyższych ogólnych i zawodowych, 4/ poprawy współpracy pomiędzy szkołami wyższymi w Europie a przedsiębiorstwami, 5/ ułatwiania rozwoju innowacyjnych praktyk w dziedzinie edukacji i szkoleń na poziomie szkolnictwa wyższego oraz przenoszenia tych praktyk, w tym również z państwa uczestniczącego w programie, do innych państw, i 6/ wspierania tworzenia innowacyjnych i opartych na TIK treści, usług, metodologii uczenia oraz praktyk w zakresie uczenia się przez całe życie 12 Psychologii, socjologii, filologii angielskiej, ekonomii, zarządzania, bankowości, turystyki oraz wychowania fizycznego 13 Program ten ma na celu 1/ poprawę ogólnoeuropejskiej mobilności osób biorących udział w początkowym etapie szkolenia i kształcenia zawodowego oraz w kształceniu ustawicznym, 2/ poprawę współpracy pomiędzy instytucjami lub organizacjami oferującymi możliwości kształcenia, przedsiębiorstwami, partnerami społecznymi i innymi odpowiednimi podmiotami w Europie, 3/ ułatwianie rozwoju innowacyjnych praktyk w dziedzinie szkolenia i kształcenia zawodowego na poziomie innym niż poziom szkolnictwa wyższego oraz przenoszenia tych praktyk, w tym z jednego państwa uczestniczącego w programie do innych, 4/ poprawę stopnia przejrzystości i uznawania kwalifikacji oraz kompetencji, w tym nabytych w drodze kształcenia pozaformalnego i nieformalnego, 5/ zachęcanie do nauki współczesnych języków obcych, oraz 6/ wspieranie tworzenia innowacyjnych i opartych na TIK treści, usług, metodologii uczenia oraz praktyk w zakresie uczenia się przez całe życie

132

example, an end product of the project entitled COEUR – BCM – Competence in EuroPreneurship – Business Creativity Module implemented among other by the Wrocław University of Economics is an innovative curriculum in English with the use of an Internet platform. The module, which develops creativity in the scope of entrepreneurship and ability to act in multicultural business environment has been introduced to the curriculum at six partner universities participating in the project, which has greatly improved conditions for student exchanges between the HEIs. High quality of the module allows for using it in modified forms at other universities, in secondary vocational education and in training courses aimed at raising professional qualifications or providing new professional competences. This is why it should be disseminated among other institutions, and this form of cooperation between universities should obtain financial and organisational support. Erasmus projects have also been successful in the area of intercultural dialogue. The project entitled Workshop on Cultural Adaptation for International and Polish Students. How to make use of crosscultural psychology in everyday life abroad? coordinated by the Warsaw School of Social Psychology – SWPS deserves special attention due to the fact it features an author programme for culture and adaptation workshops and is addressed to students of several fields of study11 at various universities in Warsaw. Relevance of the workshop for the needs of Erasmus scholarship holders is very high. The demand for the workshop organisation has resulted from an in-depth analysis of the situation at the university, which has shown insufficient integration of Erasmus students who come to SWPS and other universities in Warsaw. The durability of the project should also be mentioned; as since the academic year 2005/2006, 6 consecutive workshops have been held. What is more, the workshop has become an optional subject and part of the syllabus at the SWPS and at present is in 100% funded by the university. Last but not least the developed teaching materials can be used by intercultural trainers and persons working with Erasmus students.

As far as support for language teaching and learning is concerned, an Erasmus initiative that deserves praising is the project entitled Intensive Polish as a Foreign Language Courses coordinated by the Jagiellonian University School of Polish Language and Culture. The project stems from the need to integrate foreign Erasmus students by providing them with an ability to use Polish and knowledge of culture and history of the country. So far, 254 students attended 4-week courses in the years 2003-2007. A clear indication of the positive impact of the project on its participants is the fact that 2 master’s dissertations on the teaching of foreign students have been written (e.g. Interferences of the French Language in Polish Used by Native Speakers of French, Analysis of Departures from Orthographic Standards in Essays Written by Foreigners (level B2)) and research has been made to prepare several more dissertations in this scope. Numerous examples of good practices can also be found in the Leonardo da Vinci Programme12. The project entitled Managerial Competence Level Assessment, Training Plan and Implementation for SMEs – ASTRA coordinated by the Polish Foundation for the Centres of Industrialisation Opportunities, OIC Poland aims at providing support to small companies who cannot benefit from consultancy services related to competence raising that are adapted to their needs and capabilities. The key achievement of the project was defining the European Manager’s Profile and developing an electronic tool for self-assessment of managerial competence level for persons who are planning to open a business and for owners/ managers of small companies employing up to 10 people. The tool was made available to small enterprises that do not possess funds to invest in human resources. As a result, the project has contributed to boosting their competitiveness in the market. ANIMATOR – Program of Education and Reeducation through Practice in the Field of Animation of Culture is a LdV project implemented by the Institute of Polish Culture, the University of Warsaw (IKP UW) as an instrument supporting intercultural dialogue. As part of the project, an

11 Psychology, sociology, English philology, economics, management, banking, tourism and physical education. 12 The programme aims: 1/ To improve mobility throughout Europe of people involved in initial vocational education and training and in continuing training, 2/ To improve co-operation between institutions or organisations providing learning opportunities, enterprises, social partners and other relevant bodies throughout Europe, 3/ To facilitate the development of innovative practices in the field of vocational education and training other than at tertiary level, and their transfer, including from one participating country to others, 4/ To improve the transparency and recognition of qualifications and competences, including those acquired through non-formal and informal learning, 5/ To encourage the learning of modern foreign languages 6/ To support the development of innovative ICT-based content, services, pedagogies and practice for lifelong learning.

133

Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland” – Polska miał na celu wsparcie małych firm, nieobjętych dostosowanym do ich potrzeb i możliwości doradztwem związanym z podnoszeniem kompetencji. Szczególna wartość projektu polega na stworzeniu profilu kompetencji menedżerskich oraz elektronicznego narzędzia do samooceny ich poziomu u osób planujących rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz u menedżerów małych firm zatrudniających do 10 osób. Narzędzie to zostało udostępnione małym firmom nieposiadającym funduszy na inwestowanie w zasoby ludzkie, przez co projekt przyczynił się do zwiększenia ich konkurencyjności na rynku. Z kolei projekt LdV Program edukacji i reedukacji przez praktykę w dziedzinie animacji kultury – ANIMATOR realizowany przez Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego jest instrumentem wsparcia dialogu międzykulturowego. W jego ramach powstał autorski program studiów podyplomowych w dziedzinie animacji kultury. Dzięki projektowi elementy kształcenia animacyjnego wprowadzone zostały do systemu edukacji na Litwie. Drugim istotnym rezultatem projektu jest wypracowanie i przetestowanie modelu „inkubatora” działań animacyjnych, umożliwiającego rozpoczęcie pracy zawodowej. Powstałe w ramach projektu materiały mogą być z powodzeniem stosowane przez wszystkie instytucje prowadzące kształcenie w dziedzinie animacji kultury, przez co trwałość projektu ewaluowanego oceniona została bardzo wysoko. Projekt Zawodowe kursy językowe dla pielęgniarek i pielęgniarzy koordynowany przez Wyższą Szkołę Humanistyczno-Ekonomiczną w Łodzi miał na celu podniesienie kwalifikacji środowiska pielęgniarek i pielęgniarzy, zwiększenie ich szans na zatrudnienie na rynku pracy zjednoczonej Europy oraz zachęcenie do mobilności i aktywności zawodowej. W tym celu powstał dostosowany do potrzeb tej grupy zawodowej pakiet materiałów szkoleniowych do nauki języka angielskiego, niemieckiego, włoskiego i hiszpańskiego. Szczególna wartość projektu polega na możliwości stworzenia w oparciu o powstały materiał podobnych pakietów

szkoleniowych z innych języków oraz dla innych grup zawodowych, a także na możliwości zaadaptowania pakietu do oferty szkoleń w izbach pielęgniarek, biurach zatrudnienia lub jako część programu szkolnego w szkołach pielęgniarskich. W tym celu niezbędne jest podjęcie działań mających na celu wdrożenie jego rezultatów do praktyki edukacyjnej w tychże instytucjach. Projekty, które okazały się szczególnie skuteczne w realizacji celów operacyjnych programu Grundtvig14 to: Rozwój regionalny przekraczający granice i współpraca przy dokształcaniu osób dorosłych w regionach wiejskich realizowany przez Stowarzyszenie Wspierające Rozwój Wsi, Żydowskie tradycje edukacyjne w Europie koordynowany przez Instytut Tolerancji w Łodzi, oraz Wejdźmy w to: uczymy się języka angielskiego, aby przygotować się do podróży po Europie Łódzkiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku im. Heleny Kretz. W ramach pierwszego z nich wypracowano program dokształcania kobiet o niskim wykształceniu, pochodzących z regionów wiejskich. Powstał autorski moduł kompetencji językowych przy wykorzystaniu technologii ICT oraz program dokształcania dorosłych w formie książki (składającej się z 8 modułów) i płyty CD. Dzięki udziałowi kobiet w seminariach, warsztatach, wielostronnych wymianach słuchaczy projekt przyczynił się do zwiększenia ich motywacji do inwestowania we własny rozwój oraz zapoznania się z korzyściami wynikającymi z prowadzenia turystyki wiejskiej. Trwałość projektu jest wysoka, gdyż jego rezultaty będą mogły być wykorzystane w dalszej aktywizacji środowisk wiejskich. Z kolei projekt Instytutu Tolerancji z Łodzi przyczynił się w znacznym stopniu do poprawy dialogu międzykulturowego dzięki przekazaniu wiedzy o dokonaniach i wkładzie Żydów w kulturowy i materialny dorobek krajów, w których żyli, do 9 instytucji biorących udział w projekcie. Dzięki projektowi wydano książkę pt. „Nauka pomogła nam przetrwać”, opisującą wszystkie instytucje edukacyjnokulturalne działające w latach 1940-1944 oraz osoby zajmujące się oświatą w czasie istnienia getta Litzmannstadt. Na szczególne podkreślenie zasługuje kontynuacja współpracy

14 1/ poprawa ogólnoeuropejskiej mobilności osób biorących udział w kształceniu dorosłych, 2/ poprawa współpracy pomiędzy organizacjami zajmującymi się kształceniem dorosłych w Europie, 3/ zapewnienie alternatywnych możliwości dostępu do kształcenia dorosłych osobom z grup wymagających szczególnego wsparcia oraz marginalnych środowisk społecznych, w szczególności osobom starszym oraz osobom, które zaniechały kształcenia bez osiągnięcia podstawowych kwalifikacji, 4/ ułatwienie rozwoju innowacyjnych praktyk w dziedzinie kształcenia dorosłych, a także ich transferu, w tym z państwa uczestniczącego do innych państw, 5/ wspieranie tworzenia innowacyjnych i opartych na TIK treści, usług, metodologii uczenia oraz praktyk w zakresie uczenia się przez całe życie, 6/ poprawa metod dydaktycznych oraz zarządzania organizacjami kształcenia dorosłych

134

author syllabus for postgraduate course of study in the field of animation of culture was developed. Thanks to the project, elements of animation education have been introduced to the system of education in Lithuania. Another important project result has been the development and testing of a model of an „incubator” for animation activity that allows for starting a professional career. Also materials developed as part of the project can be successfully used by other institutions providing education in the field of animation of culture, which ensures high durability of the project. The project entitled Professional Language Courses for Nurses coordinated by the Academy of Humanities and Economics in Łódź aimed at raising the qualifications of nurses, boosts their employment opportunities in a united Europe and encourages mobility and professional activity. For this purpose, training material packages for the learning of English, German, Spanish and Italian adapted to the needs of this specific professional group have been developed. The utility value of the project stems from the fact that similar training packages in other languages or for other professional groups can be easily developed based on these materials, and the packages themselves can be included in the training offer of chambers of nurses and Job Centres or may become an element of syllabus at nursing schools. For this purpose, it is necessary to take actions aimed at the implementation of project results to educational practice at these institutions. Projects that have proven extremely successful in the implementation of operational goals of the Grundtvig Programme13 include: Regional Cross-border Development and Coordination of Education and Training in Rural Areas implemented by the Association for the Support of Rural Development, Jewish Educational Traditions in Europe coordinated by Tolerance Institute in Łódź, and Let’s Go for It: Learning English to Travel around Europe implemented by Helena Kretz University of the Third Age in Łódź. As part of the first project, a skill development programme for poorly educated women from rural areas has been developed featuring an author linguistic competence module with the

use of ICT technology and continuing education syllabus in the form of a book comprising eight modules and a CD. Thanks to the participation of women in seminars, workshops, and multilateral exchanges, the project has contributed to boosting their motivation to invest in personal development and becoming acquainted with benefits resulting from operating ecotourism farms. The durability of the project is high, as its results can be used to activate other rural circles. The project implemented by the Tolerance Institute in Łódź has greatly contributed to the enhancing intercultural dialogue thanks to passing knowledge on the achievements and contribution of Jews to cultural and material heritage in the countries they live to nine institutions participating in the project. As a result of project implementation a book entitled Nauka pomogła nam przetrwać (Education has helped us survive), which describes educational and cultural institutions operating in the years 1940-1944 and people responsible for education at the times of Litzmannstadt Ghetto. It should be emphasised that the Tolerance Institute continues cooperation with its project partners on subsequent ventures. The University of the Third Age in Łódź has focused on the teaching of English to adults and seniors in local community, and learning by project participants about culture, every day life and history of partner countries. In order to achieve the forecasted goals, several visits of beneficiaries at partner countries have been staged and new methods for the teaching of adults with the use of ICT technology by them have been developed. Moreover, beneficiaries continue project results thanks to the establishment of self-study groups, which still organise meetings after the project completion in order to provide further support to the beneficiaries in their foreign language learning. Many projects that have been successfully implemented in Poland have been awarded in the European Language Label competition supported by the European Commission14. The aim of the competition is to jest award and disseminate innovative initiatives in the field of language teaching and learning, which

13 1/ To improve mobility throughout Europe of people involved in adult education, 2/ To improve co-operation between organisations involved in adult education throughout Europe, 3/ To assist people from vulnerable social groups and in marginal social contexts, in particular older people and those who have left education without basic qualifications, in order to give them alternative opportunities to access adult education, 4/ To facilitate the development of innovative practices in adult education and their transfer, including from a participating country to others, 5/ To support the development of innovative ICT-based content, services, pedagogies and practice for lifelong learning, 6/ To improve pedagogical approaches and the management of adult education organisations. 14 So far, Polish institutions have been awarded more than 100 certificates.

135

Instytutu Tolerancji z partnerami projektu w ramach kolejnych przedsięwzięć. Łódzki Uniwersytet Trzeciego Wieku w swoim projekcie postawił sobie za główny cel nauczanie języka angielskiego dorosłych i osób starszych wywodzących się ze społeczności lokalnej, a także poznanie przez nich kultury, życia codziennego i historii krajów partnerskich. W tym celu zorganizowano wiele wizyt beneficjentów w krajach partnerskich oraz wypracowano nowe metody nauczania dorosłych przy wykorzystaniu przez nich technologii ICT. Ponadto rezultaty projektu są kontynuowane przez beneficjentów dzięki powstaniu grup samokształceniowych, które organizują spotkania po zakończeniu projektu w celu wzajemnego wsparcia w uczeniu się języków obcych. Przypomnijmy w tym miejscu o realizowanych z powodzeniem w Polsce projektach, które zdobywają liczne nagrody w konkursie European Language Label organizowanym z inicjatywy Komisji Europejskiej15. Celem konkursu jest nagradzanie i upowszechnianie nowatorskich przedsięwzięć dotyczących nauczania i uczenia się języków charakteryzujących się wysoką jakością, wielostronnym charakterem, oryginalnością i innowacyjnością16. Dwa projekty zaprezentowane w niniejszym zeszycie zasługują na szczególną uwagę. Projekt System zapewnienia jakości w nauczaniu języków obcych na wyższej uczelni na przykładzie Politechniki Warszawskiej koordynowany był przez Studium Języków Obcych Politechniki Warszawskiej. Dzięki tej inicjatywie opracowano i wdrożono spójny system kształcenia językowego na uczelni wyższej, oraz jednolity system monitorowania i oceny pracy lektorów ze studentami. Rezultaty projektu rozpowszechniono w tak skuteczny sposób, iż program ten został zaadaptowany przez inne studia języków obcych (np. SJO Politechniki Wrocławskiej, SJO Uniwersytetu w Białymstoku). Projekt ten miał także istotny wpływ na zmiany instytucjonalne na uczelni – Koordynator prac Zespołu ds. Jakości Kształcenia został członkiem uczelnianej Rady ds. Jakości Kształcenia, co przyczyni się niewątpliwie do poprawy jakości kształcenia na uczelni.

celu ukazanie za pomocą różnych środków komunikacji idei jedności-w-różnorodności kultur Europy. Projekt miał charakter gry dydaktycznostrategicznej opartej o udział w szeregu zajęć o różnym charakterze i wymiarze edukacyjnym (zajęcia teoretyczne w blokach tematycznych, wystawy o charakterze historyczno-kulturowym, sobotnie prezentacje kultury Belgii frankofońskiej, koncert finałowy, tworzenie strony www). Ważnym produktem projektu jest publikacja pt: „Laboratorium – Belgia frankofońska” będąca skierowanym do uczniów kompendium wiedzy. Na uznanie zasługuje szczególnie tzw. otwarta część projektu skierowana do szerokiego grona odbiorców, w ramach której zrealizowano spotkania z kinem, kuchnią i kulturą Belgii frankofońskiej. Na wysoką skuteczność projektu miało niewątpliwie wpływ zastosowanie różnorodnych metod pracy z uczniami (literatura piękna i naukowa, dokumentacja fotograficzna, pokazy multimedialne, fragmenty filmów dokumentalnych i fabularnych, współczesne wiadomości prasowe i telewizyjne). Podsumowując, zaprezentowane przykłady dobrych praktyk programu LLP są przedsięwzięciami zrealizowanymi w szczególnie skuteczny i efektywny sposób. Przede wszystkim jednak są to przedsięwzięcia w sposób szczególny dostosowane do potrzeb beneficjentów i sektora, o bardzo wysokiej jakości powstałych produktów (programów, modułów, narzędzi, publikacji), które w wielu przypadkach z powodzeniem mogą i powinny być stosowane przez podobne instytucje edukacyjne. Jednak kluczowym czynnikiem sukcesu i wyzwaniem jest zaangażowanie w proces upowszechniania i wdrażania do praktyki edukacyjnej jak największego grona beneficjentów oraz decydentów w sektorze. Jest to warunek konieczny do tego, aby cele programu Uczenie się przez całe życie zostały w pełni zrealizowane, a ewaluacja w roku 2010 przyniosła Polsce jedynie powód do dumy.

Dotyczący dialogu międzykulturowego projekt ELL Laboratorium – Belgia frankofońska realizowany przez Muzeum Miejskie w Żorach miał na 15 Dotychczas polskie instytucje uzyskały w konkursie już ponad100 certyfikatów 16 Projekt ELL powinien cechować wielostronny charakter, wnosić dodatkowe korzyści do dotychczasowych doświadczeń krajowych w nauczaniu i uczeniu się języków, dostarczać motywacji uczącym się i nauczającym, być oryginalny i twórczy, posiadać wymiar europejski i dotyczyć innowacji, które można również zastosować w innych warunkach

136

are characterised by high quality, multilateral character, originality and innovativeness15. Two projects presented in this Brochure are worth special attention. First of them, Foreign Language Teaching Quality Assurance System at a Higher Education Institution based on the Example of the Warsaw University of Technology was coordinated by Foreign Language Centre at the Warsaw University of Technology. As a result of project implementation, a consistent language education system has been developed and implemented at the higher education institution along with language teacher monitoring and evaluation system. Project results have been disseminated in such an efficient manner that other foreign language centres (e.g. the Foreign Language Centre at the Wrocław University of Technology and the University of Białystok) have adapted the curriculum to their needs. The project has also spurred institutional changes at the university – the Quality Assurance Team Coordinator has become a member of University Council for the Quality of Education, which will undoubtedly contribute to the improvement of the quality of teaching at the university.

To sum up, the good practices described above are extremely effective and efficient LLP ventures, but most of all they are well adapted to the needs of individual beneficiaries and the sector. They also feature very high quality products (programmes, modules, tools, publications), which can and should be used by other educational institutions. However, the key success factor and challenge at the same time is committing possibly the largest number of beneficiaries and decision makers in the sector to the process of disseminating and implementing them in educational practice. This is a precondition for full implementation of the goals of the Lifelong Learning Programme, and making the evaluation in 2010 a success in Poland.

An ELL intercultural dialogue project entitled Laboratory – French-Speaking Belgium implemented by the Municipal Museum in Żory aimed at presenting with the use of various forms of communication the united in diversity concept with placing emphasis on cultures in Europe. The project took form of a an educational and strategic game based on number of varied educational tasks (classes presented in thematic series, historical and cultural exhibitions, Saturday presentations of the culture of French-speaking Belgium, gala concert, development of a website). A major project product has been the publication entitled Laboratorium – Belgia frankofońska (Laboratory – French-Speaking Belgium), which is a compendium addressed to students. Moreover, the open part of the project addressed to a broad public and featuring film screenings, presentations of Belgian cuisine and culture is noteworthy. Undoubtedly, the application of various methods of work with students (general and specialist literature, photographs, multimedia shows, documentary and film screenings, contemporary press and TV news) have ensured high efficiency of the project.

15 ELL Project should be characterised by multilateral character, make additional contribution to national experiences in foreign language teaching and learning, provide motivation for teachers and learners, be original and constructive, have European dimension and apply to innovations that can be used otherwise.

137

W arunki transferu wiedzy

do polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce

C onditions for Knowledge Transfer to Educational Policy and Practice in Poland

Zdolność rozpoznawania wartościowych informacji i w konsekwencji poprawa jakości

Ability to recognise valuable information and resulting improvement in the quality

procesu decyzyjnego w systemie edukacji

of decision making process in the system of education

dr Jan Fazlagić

Edukacja jest jednym z filarów gospodarki opartej na wiedzy. Inwestując w edukację, inwestujemy w filar przyszłej egzystencji ekonomicznej i społecznej Polski. Rosnąca rola wiedzy w rozwoju gospodarczym na początku XXI wieku sprawia, że należy poszukiwać innowacyjnych sposobów tworzenia, transferu i wykorzystania wiedzy w systemach edukacyjnych. Program Uczenie się przez całe życie zawiera w sobie całą paletę takich innowacyjnych rozwiązań. Jednocześnie wzrost zasobów wiedzy, jakimi dysponujemy, wymaga zintensyfikowania wysiłków mających na celu implementację powstających rozwiązań. W przeciwnym wypadku grozi nam powstanie luki pomiędzy działaniem a mówieniem o działaniu (knowing-doing gap). Istota wiedzy Wiedza to „znajomość czegoś; uświadomienie sobie czegoś”1; obejmuje wszystkie formy świadomości społecznej: naukę, ideologię, religię, relacje z otoczeniem itp. Proces nabywania i zatrzymywania wiedzy (a także przekonań), w pamięci nazywamy uczeniem się. Wiedza występuje w czterech podstawowych formach – jako: a) Wiedza typu know-what (wiedzieć co?) – to wiedza bliskoznaczna z informacją. Dotyczy faktów, wartości liczbowych uporządkowanych i wyjaśnionych b) Wiedza typu know-why (wiedzieć dlaczego?) – to wiedza, która wyjaśnia rzeczywistość. Odnosi się ona do zasad i praw, np. ruchu. Ten rodzaj wiedzy jest niezwykle istotny w pewnych obszarach nauki, np. w przemyśle chemicznym i elektronicznym. Dostęp do tego 1 Słownik Języka Polskiego, PWN, wydany w latach 1978-1981 pod redakcją naukową prof. Mieczysława Szymczaka. Suplement z 1995 r.

138

dr Jan Fazlagić

rodzaju wiedzy przyśpiesza postęp i pozwala unikać błędów c) Wiedza typu know-how (wiedzieć jak?) – odnosi się do umiejętności ludzi i zespołów, to znaczy do zdolności robienia czegoś d) Wiedza typu know-who (wiedzieć kto?) – dotyczy umiejętności społecznych ludzi oraz ich sieci kontaktów (czasami nazywanej „kapitałem społecznym”).

Education is one of the main pillars of knowledgebased economy. By investing in education, we invest in the future of Polish economy and society. Growing importance of knowledge in economic development in early 21st c. makes us look for innovative methods of creation, transfer and use of knowledge in educational systems. The Lifelong Learning Programme comprises a whole array of such innovative solutions.

Każdy z wyżej wymienionych rodzajów wiedzy jest przekazywany w projektach programu Uczenie się przez całe życie. Większość projektów służy transferowi wszystkich z wyżej wymienionych rodzajów wiedzy jednocześnie. Mamy więc

At the same time, the expansion of knowledge resources that are at our disposal calls for intensifying efforts aimed at the implementation of the newly developed solutions. If we do not do that, we will face the knowing-doing gap.

Essence of Knowledge Knowledge is „knowing something; being aware of something”1. It covers all forms of public awareness: science, ideology, religion, relations with the environment, etc. The process of acquiring and retaining knowledge (and also beliefs) in the memory is called learning. Knowledge is divided into four basic categories: a) know-what knowledge, which is close in meaning to information. It relates to organised and explained facts and numerical values. b) know-why knowledge, which is the knowledge that explains reality. It pertains to rules and laws, e.g. of movement. This type of knowledge is of great importance in certain areas of science, e.g. in chemical and electronics industry. Access to this type of knowledge accelerates development and helps to avoid mistakes. c) know-how knowledge, which relates to the ability of individuals and teams. It stands for the ability to do something. d) know-who knowledge, which relates to social skills of individuals and contact networks (it is sometimes called social capital). Each knowledge category described above is subject to transfer in projects implemented under the Lifelong Learning Programme. Majority of these projects aims at the transfer of all above mentioned types of knowledge at the same time. So there are projects, which transfer information on a given country (know-what) and at the same time give its participants an opportunity to discuss newly acquired knowledge and learn its context (know-why). Participants of majority of projects also gain know-how knowledge, e.g. ability to cook). Last but not least, international contacts 1 Słownik Języka Polskiego, PWN (PWN Dictionary of the Polish Language) published in the years 1978-1981 edited by Prof. Mieczysław Szymczak. Supplement of 1995.

139

projekty, które przekazują informacje o danym kraju (know-what), a jednocześnie dają uczestnikom możliwość przedyskutowania nowo zdobytej wiedzy i poznania jej kontekstu (knowwhy). Uczestnicy większości projektów zdobywają także wiedzę typu know-how, np. umiejętność gotowania). I na koniec kontakty międzynarodowe pozwalają budować kapitał kulturowy i wiedzę o innych kulturach (know-who).

Informacja i wiedza w procesie uczenia się Jedną z bolączek systemów edukacji, jakie odziedziczyliśmy w XXI wieku po epoce industrialnej jest przekonanie, że uczenie się polega na przyswajaniu informacji. Jednak skuteczny transfer wiedzy nie może się ograniczać wyłącznie do przekazywania wiedzy typu knowwhat (bliskoznacznej z informacją). W Tabeli nr 1 przedstawiono różnice pomiędzy wiedzą a informacją.

Information and Knowledge in the Learning Process One of the problems faced by systems of education inherited from the industrial era is the belief that learning is assimilating information. However, efficient transfer of knowledge cannot be limited to the transfer of know-what knowledge

(which is close to information). Table 1 below presents differences between knowledge and information.

Table 1 Differences between information and knowledge

Tabela nr 1 Różnice między informacją a wiedzą Informacja

help to develop cultural capital and knowledge of other cultures (know-who).

Wiedza

Informacja może funkcjonować bez Wiedza należy do społeczności – wiedza jest po to, aby relacji pomiędzy nią a jej właścicielem dominować nad lub służyć innym ludziom np. w pliku MP3

Information

Knowledge

Information may operate without a Knowledge is the domain of society – knowledge is used to relationship between it and its owner, dominate over or serve other people. as is the case with an MP3 file.

Tworzenie informacji wiąże się z umocowaniem jej w kontekście np. pomiary temperatury można rozpocząć w każdym momencie bez utraty wartości informacji

Nowa wiedza powstaje na styku wiedzy poprzedniej. Bez wiedzy „złej”, „starej” nie można tworzyć wiedzy „nowej” i „lepszej”, np. pomiar temperatury, jeśli ma kształtować naszą wiedzę, powinien służyć jakiemuś celowi np. określaniu warunków, w jakich można wykonywać prace na otwartym powietrzu, prognozowaniu plonów, określeniu sezonu grzewczego itd. Analogicznie, żeby stworzyć lepszy system nadzoru pedagogicznego, MEN musi wiedzieć, dlaczego obecny jest niedoskonały

Developing information is not related with putting it in a context, e.g. temperature measurement can be started at any point without loosing the value of information.

New knowledge is established based on the former knowledge. Without „bad” or „old” knowledge, it is impossible to create „new” or „better” knowledge; e.g. temperature measurement, if it is to shape our knowledge, it should serve a purpose, such as establishing conditions in which you can work outside, make crop forecasts, determine the length of heating period, etc. By analogy, in order to establish a better system of teaching supervision, Ministry of Education needs to know why the present system is flawed.

Informacja jest atemporalna

Wiedza jest tworzona w czasie teraźniejszym

Information is atemporal

Knowledge is created in the present.

Informacja może egzystować poza Wiedza jest związana z ludźmi – gdy mówimy o wiedzy, na umysłem człowieka myśl przychodzi nam jej posiadacz. Program Uczenie się przez całe życie służy zawsze dobru konkretnych ludzi

Information may exist outside human Knowledge is related with people. When we talk about brain knowledge, it is its holder that comes to our mind. Lifelong learning always serves interest of specific people.

Treść informacji nie zmienia się Wiedza należy do wspólnot, wiedza przemieszcza się w zależności od liczby posiadaczy w społecznościach ludzi i nadaje im tożsamość. Osoby znające Mazurka Dąbrowskiego to Polacy; ci, którzy nauczyli się programować, to webmastrzy itd.

Contents of information do not Knowledge is owned by communities. Knowledge is change depending on the number of transferred from one community to another and gives its holders them identity. People who know Dąbrowski’s Mazurka (Polish anthem) are Poles; Those who can programme are webmasters, etc.

Nowa informacja nie musi się odnosić Nowa wiedza powstaje na obrzeżach starej wiedzy. Uczenie do innych informacji się polega często na oduczaniu się złych nawyków, celowym zapominaniu lub eksperymentowaniu ze starą wiedzą po to, aby poznać nową Informacja istnieje samoistnie. Można Wiedza jest pozostałością i efektem ubocznym myślenia. stać się posiadaczem informacji, Nie można stać się posiadaczem informacji, nie posiadając nie posiadając zdolności do jej zdolności do jej przetwarzania przetwarzania

New information does not have to New knowledge is created on the basis of the old knowledge. relate to other information Learning often consists in curing oneself of bad habits, intentional forgetting or experimenting with old knowledge in order to learn something new. Information exists intrinsically. You Knowledge is what remains of and is a side effect of thinking. can possess information without You cannot become a holder of information without having having an ability to process it. an ability to process it.

Informacja jest gromadzona i prze- Wiedza oprócz systemu zapisu charakterystycznego opiera kazywana dzięki istnieniu systemu się na kontekście kulturowym, czasowym i przestrzennym zapisu, który opiera się na symbolach i składni (gramatyce)

Information is collected and Knowledge, apart from a characteristic recording system, is transferred thanks to the existence of based on culture-, time and space-related contexts. a recording system, which is based on symbols and syntax (grammar).

O niskim stopniu wieloznaczności

Information displays low degree of Knowledge displays high degree of ambiguity ambiguity

O dużym stopniu wieloznaczności

Łatwa do przedstawienia w postaci Trudna do przekazania w postaci dokumentów, a dokumentów w wielu przypadkach niemożliwa do przedstawienia w dokumentach Źródło: Opracowanie własne

Information can be easily presented It is difficult to transmit knowledge in the form of documents in the form of documents. and in many cases it is impossible to present it in the form of documents. Source: own study.

140

141

Informacja jest często mylona z wiedzą, ponieważ zarówno informacja, jak i wiedza przemieszczają się w organizacji tymi samymi „kanałami”. Jednak edukacja powinna służyć przekazywaniu wiedzy a nie informacji. Dobry system edukacyjny powinien troszczyć się o przekazywanie zdolności do przetwarzania informacji, a także samych informacji (w sposób komplementarny). Nie można koncentrować się wyłącznie na przekazywaniu umiejętności do uczenia się (podejście progresywne). Ważne jest także stworzenie po stronie ucznia swoistej masy krytycznej informacji, na podstawie, których ich posiadacz będzie je samodzielnie poszerzał. Takie warunki spełnia program Uczenie się przez całe życie, którego największą zaletą jest właśnie to, że daje uczestnikom szanse na poznanie wiedzy a nie wyłącznie informacji. Transfer wiedzy ukrytej w programie Uczenie się przez całe życie Obecnie możliwości przechowywania informacji poza ludzkim umysłem znacznie wzrosły dzięki wprowadzeniu druku. Jednak nie cała wiedza może zostać zapisana pod postacią dokumentów. Dlatego należy dokonać rozróżnienia na wiedzę ujawnioną (explicit) oraz wiedzę ukrytą (tacit). Ta ostatnia to inaczej wiedza ekspercka, jest niedostępna dla nikogo poza jej posiadaczem. Aby dokonać transferu wiedzy ukrytej, trzeba fizycznie znaleźć się w tym samym miejscu i czasie wraz z posiadaczem tej wiedzy – należy stworzyć relację typu mistrz-uczeń. Transfer wiedzy jest uwarunkowany zasobami wiedzy po stronie osoby uczącej się. Dlatego rozróżniamy transfer wiedzy w relacji: ekspert-ekspert (np. kontakty bezpośrednie pomiędzy nauczycielami z różnych krajów) oraz ekspert-laik (np. lekcje prowadzone przez polskich nauczycieli dla uczniów za granicą). Jedną z cech wyróżniających programu Uczenie się przez całe życie na tle innych form uczenia się jest bogate spektrum możliwości do uczenia się i transferu wiedzy ukrytej. Wśród takich możliwości można wymienić następujące działania: • Mobilność szkolnej kadry edukacyjnej, asystentura Comeniusa (program Comenius) • Wyjazdy studentów za granicę (program Erasmus) • Praktyki zawodowe i staże (program Leonardo da Vinci) • Wyjazdy kadry kierowniczej instytucji edukacyjnych – Study Visits (Program Międzysektorowy).

W każdym z ww. przypadków uczenie się następuje w relacji mistrz-uczeń lub mistrzmistrz i dotyczy transferu wiedzy ukrytej (tacit). Przekazywanie wiedzy i uczenie się następują dzięki osobistej relacji opartej na wzajemnym zaufaniu i obserwacji w kontekście kulturowym. Program Uczenie się przez całe życie oferuje unikatowe możliwości transferu wiedzy wraz z jej kontekstem np. w programie eTwinning. Taki tryb transferu wiedzy jest tylko pozornie bardziej kosztowny niż podejmowanie prób kodyfikowania wiedzy. Doświadczenia wielu projektów komercyjnych dowodzą, że przedsiębiorstwa, które na początku chciały dokonywać transferu wiedzy metodami konwencjonalnymi (rozmowy telefoniczne, wideokonferencje, e-maile, tworzenie instrukcji i regulaminów itd.) nie osiągały rezultatów. W konsekwencji projekty transferu wiedzy były opóźnione, a radykalnym i skutecznym rozwiązaniem okazywało się dopiero wysłanie ekspertów na miejsce. Programy transferu wiedzy ukrytej, które są obecne w programie Uczenie się przez całe życie, wnoszą nową jakość do systemów edukacyjnych krajów UE, ponieważ łączą w sobie najlepsze cechy średniowiecznego systemu zdobywania wiedzy poprzez praktykę i terminowanie u mistrza, jaki obowiązywał w Europie do ery oświeceniowej, oraz systemu edukacyjnego, jaki zaczął się kształtować w Europie XIX-wiecznej (tzw. model 6-4-22). Ontologia wiedzy Edukacja jest szczególnym sektorem, w którym wiedza jest zarówno „produktem”, jak i „narzędziem” służącym do transferu owego „produktu” („Gdyby wiedza była ze szkła, na pewno byłaby sprzedawana w butelkach”). Wyróżniamy trzy rodzaje wiedzy w systemie edukacji: 1. Wiedzę merytoryczną – ogniskuje się wokół pytania: „czego uczyć w szkole?”; dotyczy treści przedmiotu, treści programowej (np. kulturowość) lub istoty umiejętności (np. wymiana doświadczeń profesjonalnych trenerów z branży kulinarnej, program „Festiwal kultury francuskiej” (PL/07/LLpLdV/VETPRO/140037) oraz relacji pomiędzy składnikami tej wiedzy. „Nośnikami” tego rodzaju wiedzy są nauczyciele3 oraz podręczniki szkolne. Rozwój społeczeństwa

2 Sześć dni w tygodniu (6), w czterech ścianach (4), pomiędzy dwoma okładkami w książce (2) 3 Patrz także: A.T. Pearson, Nauczyciel. Teoria i praktyka w kształceniu nauczycieli, WSiP, Warszawa 1994, s. 148-155

142

Information is often confused with knowledge, because both information and knowledge are transferred within an organisation via the same „channels”. However, education should serve the purpose of transferring knowledge and not information. A good system of education should focus on transferring the ability to process information and information itself (in a complementary manner). You cannot concentrate only on transferring the ability to learn (progressive approach), but it is important to create a specific critical mass of information on the student side, based on which the holder of information is capable of its independent expansion. The Lifelong Learning Programme, the largest advantage of which is giving its participants an opportunity to acquire knowledge and not only information, meets these conditions. Transfer of Tacit Knowledge in the Lifelong Learning Programme Thanks to the introduction of printing, possibilities for storing information outside human brain have been greatly expanded. However, not all the knowledge can be recorded in the form of documents. This is why you need to differentiate between explicit and tacit knowledge. The latter is expert knowledge, which is inaccessible for persons other than its holder. In order to transfer tacit knowledge, you have to be physically present in the same place and time as the holder of this knowledge and create masterstudent relationship. Transfer of knowledge is conditioned on knowledge resources on the part of the learner. This is why you can distinguish transfer of knowledge in expert-expert relationship (e.g. direct contacts between teachers coming from different countries) and expert-layperson relationship (e.g. Polish lessons by Polish teachers for students from abroad). A distinguishing feature of the Lifelong Learning Programme that differentiates it from other forms of learning is a wide array of opportunities for learning and transfer of tacit knowledge it offers. These include the following activities: • Mobility of school education staff, Comenius assistantships (Comenius Programme). • Students mobilities abroad (Erasmus Programme). • Placements (Leonardo da Vinci Programme). • Study visits by educational institutions management (Transversal Programme).

In each case described above, learning takes place in the master-student or master-master relationship and relates to the transfer of tacit knowledge. Transmitting knowledge and learning takes place thanks to a personal relationship based on mutual trust and observation in a cultural context. The Lifelong Learning Programme gives unique opportunities for the transfer of knowledge together and its context, e.g. as part of the eTwinning programme. This form of knowledge transfer is only seemingly more expensive than making attempts to codify knowledge. Experience of several commercial projects proves that enterprises, which initially wanted to transfer knowledge with the use of conventional methods (phone call, video conference, e-mails, instructions and regulations) have not been successful. As a result, knowledge transfer projects have been delayed and the only radical and successful solution was sending experts on site. Tacit knowledge transfer projects, which form a part of the Lifelong Learning Programme, bring new quality to systems of education in EU countries, as they combine the best features of the medieval system of acquiring knowledge by practice and apprenticeship with a master, which was popular in Europe until Enlightenment, and educational system that was formed in Europe in the 19th c. (6-4-2 model2). Knowledge Ontology Education is a unique sector, where knowledge is at the same time a „product” and „tool” used to transfer the product („if knowledge was made of glass, it would be sold in bottles”). System of education features three types of knowledge: 1. Content-related knowledge, which is focused around the question: „what to teach at school?”; it relates to the contents of a school subject, teaching contents (e.g. culturality) or the essence of skills (e.g. exchange of professional experiences of trainers in the field of cooking, programme entitled French Culture Festival (PL/07/LLp-LdV/VETPRO/140037) and relations between individual elements of knowledge. Teachers and textbooks are the means of conveying this type of knowledge3. The development of information society consistently limits the once dominating role of the teacher as a source of content-related knowledge for students. In turn, a new role

2 Six days a week (6), in four walls (4),between two covers f a book (2). 3 See also: A.T. Pearson, Nauczyciel. Teoria i praktyka w kształceniu nauczycieli, WSiP, Warszawa 1994, pp. 148-155.

143

informacyjnego systematycznie zmniejsza dominującą kiedyś rolę nauczyciela jako źródła wiedzy merytorycznej dla ucznia. W tym miejscu wyłania się nowa rola nauczyciela – rola moderatora/menedżera wiedzy w procesie transferu tej wiedzy od źródła do ucznia. Przykładem transferu wiedzy merytorycznej w programie Uczenie się przez całe życie jest projekt Wpływ szkoły na przyszłe życie zawodowe uczniów n(06/PRS/06-0081-P1). W projekcie uczestniczą oprócz polskiej szkoły z Leżajska, szkoły z Włoch, Rumunii i Portugalii. Celem projektu jest m.in. dostarczenie uczniom wiedzy na temat funkcjonowania rynku pracy w ich krajach i w Europie. Projekt w naturalny sposób łączy uczenie się wiedzy ukrytej (praca w zespole, techniki autoprezentacji) i ujawnionej (samodzielne zdobywanie informacji w Internecie o rynku pracy, techniki poszukiwania zatrudnienia). W projekcie tym ma miejsce proces dzielenia się wiedzą z rówieśnikami. 2. Wiedzę psychopedagogiczną – ogniskuje się wokół pytania: „jak uczyć?”, przy czym jest to bardzo szeroka definicja. W wiedzy pedagogicznej dużą rolę odgrywają umiejętności, które nauczyciel zdobywa w czasie praktyk i staży, a później w czasie własnej pracy zawodowej. Obejmuje zarówno umiejętność emisji głosu, jak i umiejętności pracy z komputerem. Jest to wiedza zarówno skodyfikowana, jak i ukryta. Prawdopodobnie najważniejszym składnikiem wiedzy psychopedagogicznej jest wiedza metodyczna. Wiedza psychopedagogiczna może występować zarówno w formie wiedzy ukrytej (talent dydaktyczny), jak i skodyfikowanej (zbiór chwytów dydaktycznych). Przykładem transferu wiedzy psychopedagogicznej w programie Uczenie się przez całe życie jest program pod nazwą Nauczanie Innowacji i Przedsiębiorczości – wymiana doświadczeń (07-LdV/M07/k/VETPRO/277). Celami tego projektu jest poprawa jakości kształcenia na UJ, przede wszystkim w zakresie nauczania przedsiębiorczości innowacyjnej oraz myślenia i działania proinnowacyjnego i wzmocnienie procesu planowania strategicznego w odniesieniu do procesów kształcenia. W projekcie tym realizowane są wyjazdy specjalistów zaangażowanych w proces szkolenia i doskonalenia zawodowego. Bezpośrednim produktem realizacji projektu będzie opracowanie listy dobrych praktyk oraz stworzenie zarysu innowacyjnych programów

144

szkoleniowych. W ramach projektu dokonana zostanie kodyfikacja wiedzy, czyli przeniesienie jej z poziomu obserwacji w trakcie bezpośrednich kontaktów na poziom dokumentów. 3. Wiedzę organizacyjną – dotyczy problematyki zarządzania systemem edukacji na różnych poziomach (poziom mikro: szkoła, mezo: publiczne i niepubliczne organizacje realizujące takie jak Kuratoria Oświaty, Ośrodki Doskonalenia Nauczycieli, fundacje (np. CEO) oraz poziom makro: Komisja Europejska, Narodowa Agencja programu Uczenie się przez całe życie, MEN). Wiedza ta ogniskuje się wokół pytania: „jak zarządzać instytucją (instytucjami) w systemie edukacji?”. Wiedza organizacyjna w systemie edukacji rozpościera się w poprzek barier instytucjonalnych. Przykładem transferu wiedzy organizacyjnej jest program Eurydice. W programie tym stworzono sieć informacji: wiedza typu know-what (m.in. w raportach statystycznych) oraz typu know-why (m.in. w studiach porównawczych). Program Eurydice jest klasycznym przykładem centralizacji wiedzy i służy poprawie jakości podejmowania decyzji w oparciu o dowody (evidence-based decision making). Dzięki programowi temu decydenci w krajach Unii mają szansę na wyzwolenie się od schematów myślowych i podejmowanie innowacyjnych działań w obszarze wiedzy o zarządzaniu systemami edukacji. Podsumowanie Poprawa skuteczności transferu wiedzy jest możliwa, jeśli zostanie on wprowadzony w szerszy kontekst – kontekst zarządzania wiedzą w systemie edukacji. W tym kontekście należy wyróżnić trzy kategorie wiedzy (merytoryczna, psychopedagogiczna oraz organizacyjna) i poszukiwać optymalnych sposobów tworzenia, przesyłania i wykorzystywania tej wiedzy. Innymi słowy transfer wiedzy może być skuteczniejszy, jeśli zostanie lepiej zbadany i skodyfikowany. Systemy edukacyjne w Europie stoją u progu zmian, jakie miały miejsce w przypadku nauk medycznych na początku XIX wieku. Wtedy to cała wiedza o leczeniu była przekazywana od mistrza do ucznia. Dziś w medycynie spora część wiedzy o tym, jak leczyć jest skodyfikowana, a przez to łatwiej nią zarządzać. Podobne tendencje wyłaniają się w przypadku wiedzy w systemie edukacji. Im bardziej zostanie skodyfikowana wiedza o uczeniu się, tym skuteczniejszy będzie

of the teacher emerges and this is a role of a moderator/manager of knowledge in the process of knowledge transfer from its source to the student. An example of the transfer of content-related knowledge in the Lifelong Learning Programme is the project entitled School’s influence on future professional life of students (06/PRS/06-0081-P1). Apart from a Polish school seated in Leżajsk, schools from Italy, Romania and Portugal participate in the project, which aims at providing students with knowledge on the operation of the labour market in their respective countries and across Europe. The project in a natural way combines learning tacit (team working, self-presentation techniques) and explicit knowledge (independent collection of information on labour market on the Internet, techniques for looking for a job). The project also features knowledge sharing by peers. 2. Psychopedagogical knowledge is focused around the question: „how to teach?”, which comprises a very broad definition. Skills, which teachers acquires in the course of internships and placements and later during their professional work, play a major role in pedagogical knowledge, which includes vocal emission and computer literacy. It is both codified and tacit knowledge. Knowledge of methodology is probably the most important element of psychopedagogical knowledge, which can take form of tacit knowledge (talent for teaching) and codified knowledge (a set of teaching techniques). The project entitled Teaching Innovativeness and Entrepreneurship – Exchange of Experiences (07-LdV/M07/k/ VETPRO/277) is an example of the transfer of psychopedagogical knowledge in the Lifelong Learning Programme. The project aims at improving the quality of teaching at the Jagiellonian University, mainly in the scope of teaching innovative entrepreneurship and pro-innovation thinking and acting, as well as strengthening the strategic planning process in relation to the teaching process. The project features mobilities of specialists in professional training and development. The end product of project implementation will be the development of list of good practices and the drawing of an outline for innovative training programmes. As part of the project, knowledge will be codified, i.e. it will be transferred from the level of observations during direct contacts to the level of documents.

3. Organisational Knowledge, which relates to the problems of managing a system of education at various levels (micro level: school, mezzo level: public and non-public organisations, such as Board of Education, InService Teacher Training Centres, foundations (e.g. Centre for Citizenship Education) and macro level: European Commission, National Agency of the Lifelong Learning Programme, Ministry of National Education). This knowledge is focused around the question: „how to manage an institution (institutions) in a system of education?”. Organisational knowledge in a system of education overcomes institutional barriers. The Eurydice Programme is an example of the transfer of organisational knowledge. As part of the programme, an information network has been established, where know-what knowledge is presented, among others, in statistical reports and know-why knowledge, among other, is presented in comparative studies. The Eurydice Programme is a classic example of knowledge centralisation aimed to improve the quality of the evidence-based decision making. Thanks to the programme, decision makers in EU countries stand a chance of freeing themselves from patterns of thought and taking innovative actions in the field of knowledge on the management of systems of education. Summary Improving efficiency of knowledge transfer is possible, provided it is put in a broader context of knowledge management in a system of education. In this context, you should distinguish three categories of knowledge (content-related, psychopedagogical and organisational) and look for optimum methods for the creation, transfer and use of this knowledge. In other words, knowledge transfer may be more efficient, if it is better examined and codified. Systems of education across Europe face changes similar to those observed in the case of medical sciences in early 19th c. when the whole knowledge of treatment was transferred from a master to a student. In modern medicine, a large part of knowledge how to treat patients is codified and it is more manageable as a result. Similar tendencies emerge in the case of knowledge in a system of education. The more codified knowledge on learning becomes, the more efficient transfer of this knowledge to decision makers will be.

145

transfer tej wiedzy do decydentów. W następnych rozdziałach zostanie omówiona problematyka transferu wiedzy do polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce w polskiej oświacie, w obszarze edukacji zawodowej i ustawicznej oraz w obszarze szkolnictwa wyższego. Mirosław Sielatycki w tekście pt. „Znaczenie programu Socrates, Leonardo da Vinci i Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w systemie oświaty w Polsce”, zwraca uwagę m.in. na interdyscyplinarność tych projektów, aktywizację uczniów, wymiar europejski, kompetencje językowe. Nową jakość dla transferu wiedzy tworzy pojawienie się w polskiej oświacie kultury projektowej oraz kultury ewaluacji i monitoringu. Polska oświata korzysta z ww. programów, rozwijając zdolności organizacyjne, społeczne i ekonomiczne. Stefan M. Kwiatkowski w tekście pt. „Znaczenie programu Socrates, Leonardo da Vinci i Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w systemie edukacji zawodowej i ustawicznej w Polsce” zwraca uwagę na niekorzystny proces marginalizacji edukacji zawodowej, jaki został zapoczątkowany po roku 1989. W przełamaniu tej niekorzystnej tendencji (z lat 1990-2004) swój duży udział miały

146

programy edukacyjne. Kształcenie zawodowe zyskało należny mu status dzięki upowszechnieniu koncepcji uczenia się przez całe życie, a program Uczenie się przez całe życie spełnia funkcje integrujące teorię z praktyką społeczną. Rozwój obszaru edukacji zawodowej i ustawicznej jest obecnie jednym z wielkich wyzwań dla Polski: odsetek osób dokształcających się średniorocznie w ostatnich latach wynosi około 10% ogółu zatrudnionych w gospodarce – w krajach UE sięga 20%. Jolanta Urbanik w tekście pt. „Znaczenie programu Socrates, Leonardo da Vinci i Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w systemie szkolnictwa wyższego w Polsce” nakreśla europejski kontekst edukacji europejskiej i zwraca uwagę na program Erasmus uważany obecnie za flagowy projekt Komisji w dziedzinie edukacji. Zamierzeniem Komisji jest osiągnięcie pełnego uznawania dyplomów wydawanych przez uczelnie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego bez potrzeby ich nostryfikacji. Autorka przytacza praktyczne przykłady projektów realizowanych przez uczelnie w Polsce, z których każdy charakteryzuje zgodność z potrzebami wynikającymi z umiędzynarodowienia studiów oraz stawia tezę, że szkoły wyższe w Polsce powinny się w coraz większym stopniu stawać ośrodkami kształcenia przez całe życie.

In the following chapters, the issues of knowledge transfer to educational policy and practice in the area of vocational and lifelong education and in scope of higher education in Polish system of education will be discussed. Mirosław Sielatycki in the article entitled „Importance of Socrates, Leonardo da Vinci and Lifelong Learning Programme for the Development of Educational Policy and Practice in the System of Education in Poland” pays attention to the interdisciplinary character of these projects, student activation, European dimension and linguistic competences. The appearance of project culture and the culture of evaluation and monitoring in Polish education adds a new quality to the transfer of knowledge. The system of education in Poland benefits from the above mentioned programmes, which help to develop organisational, social and economic skills. Stefan M. Kwiatkowski in the article entitled „Importance of Socrates, Leonardo da Vinci and Lifelong Learning Programme for the Development of Educational Policy and Practice in the System of Vocational and Continuing Education in Poland” underlines the unfavourable process of vocational education marginalising, which commenced in 1989. Educational programmes have played a major role in overcoming this disadvantageous tendency (observed in the years

1990-2004). However, vocational education has regained its status thanks to the propagation of the lifelong learning concept and the Lifelong Learning Programme, which helps to integrate theory and social practice. The development of vocational and lifelong education is one of the largest challenges that Poland faces today: the percentage of people who have been trained in the recent years amounts to ca. 10% of the total number of people employed in the economy per year, whereas in other EU countries their number reaches 20%. Jolanta Urbanik in the article entitled „Importance of Socrates, Leonardo da Vinci and Lifelong Learning Programme for the Development of Educational Policy and Practice in Higher Education System in Poland” outlines the context for European education and describes the Erasmus Programme, which is considered a flagship project of the European Commission in the field of education. The Commission aims at full recognition of diplomas issued by universities in the European Higher Education Area without the need to validate them. The author quotes examples of projects implemented by HEIs in Poland, which respond to the needs resulting from the internationalisation of studies and advances the thesis that higher education institutions in Poland should be consistently transformed into lifelong learning centres.

147

Z naczenie programu Socrates, Leonardo da Vinci

i Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w systemie oświaty w Polsce Mirosław Sielatycki

I mportance of Socrates, Leonardo da Vinci

and Lifelong Learning Programme for the Development of Educational Policy and Practice in the System of Education in Poland Mirosław Sielatycki

W 2008 roku minęło 10 lat od przystąpienia Polski do programów edukacyjnych Unii Europejskiej – Socrates i Leonardo da Vinci (LdV). Z perspektywy tych lat widać znaczenie tych programów, jak też ich kontynuatora od roku 2007 – programu Uczenie się przez całe życie – LLP dla polskiego systemu oświatowego. Zwróćmy uwagę na kontekst społeczny, polityczny i ekonomiczny w roku 1998, kiedy nasz kraj przystępował do wspomnianych programów. W 1998 r. Polska złożyła wniosek o członkostwo w UE, w 1999 r. przystąpiliśmy do NATO. W tamtych latach decydowała się nowa lepsza przyszłość Polski dołączającej do najważniejszych struktur europejskich i atlantyckich. Zwrot na Zachód wymagał ugruntowania w sferze edukacyjnej, tak aby młodsze i kolejne pokolenia mogły w pełni korzystać z udziału we wspólnej europejskiej przestrzeni edukacyjnej, jak też społecznej, ekonomicznej i politycznej. Dołączenie do programów Socrates i LdV było dopełnieniem integracji w innych dziadzinach, te programy stały się „edukacyjną bramą do Europy”. To było jak wypłynięcie z jeziora na ocean (większość widziała w tym ogromną szansę, choć część głównie zagrożenia). Po dziesięciu latach widać, że młodzi Polacy są już dobrze zakorzenieni w Europie, spore w tym zasługi mają programy edukacyjne Unii Europejskiej. Z czasowej perspektywy znaczenie przystąpienia polskich szkół do europejskich programów edukacyjnych można ująć w jednym kluczowym stwierdzeniu – był to istotny impuls modernizacyjny dla polskiej oświaty. Wynika to m.in. z faktu, że programy Socrates, LdV i LLP promują nowoczesne zasady realizacji projektów międzyszkolnych. Cechy istotne projektów – interdyscyplinarność projektów, aktywizacja uczniów, wymiar europejski, kompetencje językowe, zastosowanie technologii informacyjno-

148

komunikacyjnych oraz dążenie do użyteczności rezultatów – zachęcają, zmuszają i przyzwyczajają uczestników projektów do nowoczesnego podejścia w działaniach edukacyjnych, są na przeciwległym biegunie w stosunku do tradycyjnego nauczania encyklopedycznego.

The year 2008 marks the 10th anniversary of Poland’s accession to Socrates and Leonardo da Vinci (LdV) educational programmes of the European Union. Looking from the perspective of the past years, you can clearly see the importance of these programmes and the Lifelong

Learning Programme (LLP), which has been their continuation since 2007, for the system of education in Poland. It is worth paying attention to social, political and economic context of the year 1998 when Poland joined the programmes. It was also that year that Poland submitted an application for EU membership and in 1999 our country joined NATO. It was also in those years that the new better future was decided for Poland joining major European and Atlantic structures. Turn to the west required the strengthening of education so that younger generations could fully benefit from the European Educational Area, as well as its social, economic and political dimension. Joining the Socrates and LdV programmes complemented integration in other areas, and these programmes have become ‘education doors to Europe’. It was like sailing off from a lake to an ocean; majority saw a great opportunity in it, while some noticed mainly threats. After ten years, you can say that young Poles are well rooted in Europe, which to a large extent is thanks to educational programmes of the European Union. Looking from a time perspective at the importance of Polish schools’ joining European educational programmes, one can state that it has provided a strong modernisation impetus for Polish system of education. This results from the fact that Socrates, LdV and LLP programmes promote modern rules for the implementation of inter-school projects. Major features of these projects, such as interdisciplinary character, student activation, European dimension, linguistic competences, use of information and communication technologies and strive for utility value of results encourage, force and accustom project participants to modern approaches to educational activity and form a polar opposite of traditional encyclopaedic method of teaching.

149

Wartości unijnych programów edukacyjnych związane są zarówno z wymiarem dydaktycznym i organizacyjnym szkoły, jak i szerszym wymiarem społecznym i ekonomicznym. Wartości dydaktyczne programów to między innymi łączenie teorii z praktyką, co w polskiej szkole nie zawsze jest normą. Dzięki programom unijnym polskie szkoły zaczęły zajmować się znacznie szerszym spektrum zagadnień niż poprzednio, dotyczy to dla przykładu edukacji medialnej. Oczywistą korzyścią jest podniesienie umiejętności językowych uczniów i nauczycieli uczestniczących w projektach. Głównym językiem jest oczywiście angielski, ale warto podkreślić, że dzięki programom polska młodzież ma również kontakt z rzadszymi językami europejskimi, np. skandynawskimi. Ogólną niezwykle ważną korzyścią dydaktyczną jest rozpowszechnienie kultury projektowej oraz kultury ewaluacji i monitoringu w polskich szkołach. Program Socrates i LdV, a obecnie program Uczenie się przez całe życie jest świetnym poligonem ich kształtowania. To nadal bolączka naszych szkół pracujących w systemie klasowo-lekcyjnym i zdanych na zewnętrzną ocenę i nadzór, ale te placówki, które przeszły „szkołę Socratesa”, radzą sobie znacznie lepiej – potrafią pracować projektami, same oceniać wyniki własnej pracy, opracowywać narzędzia pomiarowe i diagnostyczne. Dla nauczycieli – opiekunów grup młodzieżowych udział w projektach to cenna forma doskonalenia warsztatu pracy, jak też ważny element w ich dorobku zawodowym (uwzględniany m.in. w ich awansie zawodowym). Często w efekcie udziału w projekcie nauczyciele udoskonalają własne programy nauczania przedmiotów i programy wychowawcze. Wartości organizacyjne związane są z tworzeniem dodatkowej oferty szkoły, która wpływa również na podniesienie jej konkurencyjności na rynku oświatowym. Przy wyborze szkoły uczniowie i ich rodzice zwracają uwagę również na międzynarodową wymianę młodzieży i udział szkoły w projektach Unii Europejskiej. Uczestnictwo w programach Socrates i Leonardo da Vinci, a obecnie w programie Uczenie się przez całe życie podnosi merytoryczną i marketingową pozycję szkoły. Placówki zamknięte na świat mają coraz mniejsze „wzięcie”, za to szkoły stawiające na wymianę i współpracę międzynarodową są poszukiwane. Wiele szkół uczyniło z uczestnictwa w programach UE swój znak rozpoznawczy i na rynku oświatowym świadomie traktują ten fakt jako wyróżnik i element przewagi konkurencyjnej. Dla dyre-

150

ktorów szkół ważną korzyścią jest również możliwość podniesienia jakości zarządzania placówką. Poprzez kontakty z dyrektorami innych szkół europejskich mogą podglądnąć i wykorzystać nowe metody zarządzania, sposoby rozwiązywania konkretnych szkolnych problemów, jak też skorzystać z niedostępnych w kraju opracowań. Jednym z ważnych efektów uczestnictwa w programie Socrates było powstawanie Szkolnych Klubów Europejskich. To nowy typ młodzieżowych organizacji w polskich szkołach, często impulsem do powstania SKE był dobrze zorganizowany projekt Comeniusa, najczęściej jednak droga była odwrotna – SKE powstawał w szkole i kolejną naturalną fazą jego rozwoju była organizacja międzyszkolnej współpracy europejskiej. Wartości społeczne będące pokłosiem uczestnictwa w programach to między innymi poznanie kultury innych państw i narodów, co jest najskuteczniejszą drogą do walki ze stereotypami. Kształtowanie postaw tolerancji to nadal ważne zadanie wychowawcze. Liczne badania udowadniają, że poprzez bezpośredni kontakt młodych ludzi z ich rówieśnikami z innych państw rośnie poziom wzajemnej sympatii, a maleje potencjał niechęci, gdyż ta wynika głównie z niewiedzy. Edukacja międzykulturowa w programach europejskich odbywa się niejako automatycznie, gdyż zespoły uczniowskie pracujące nad projektami są wielonarodowe. To najlepszy sposób na poznanie innych ludzi, kultur, religii, języków, zwyczajów, to też dobry trening przed pracą w takich zespołach w życiu zawodowym. Istotne jest, że w programach uczestniczą często szkoły z mniejszych miejscowości, gdzie kontakty z „innym” są zwykle rzadsze, ale jeżeli szkoła z takiej miejscowości wiele lat uczestniczy w programie, to „inny przestaje być obcy”. Te kontakty są ważne także dlatego, że przeciwdziałają postawom nacjonalistycznym i ksenofobicznym, politycy o skrajnych poglądach nie znajdą w tej grupie młodzieży swoich wyborców. Warto podkreślić, że programy europejskiej współpracy szkół przyczyniają się do rozwoju współpracy między gminami państw członkowskich UE. Często samorząd terytorialny, nawiązując współpracę z partnerskim samorządem w innym kraju, zachęca własne szkoły do nawiązania współpracy ze szkołami partnera. Bywa też i odwrotnie, kiedy współpraca gmin zaczyna się od impulsu, którym była wcześniejsza współpraca szkół.

Benefits resulting from EU educational programmes are related both with teaching and organisational aspects of schools and a broader social and economic context. Teaching related benefits include, among others, combining theory and practice, which is not always the case at Polish schools. Thanks to EU programmes, Polish schools have concentrated on a broader spectrum of issues than they used to, for example they have introduced media education. Another evident benefit has been raising linguistic skills of students and teachers who participate in the projects. Obviously, English is the main working language of the projects, but it is worth emphasising that thanks to the programmes, Polish youth are in contact with less popular European languages, such as Scandinavian ones. A major teachingrelated advantage has been the propagation of project culture and culture of evaluation and monitoring at Polish schools. Socrates and LdV in the past and the Lifelong Learning Programme at present have been excellent training grounds for shaping these attitudes. It is still an every day practice at Polish schools to work in a system of classes and be subjected to external evaluation and supervision, yet the schools that have experience of participating in Socrates projects are much more successful. They can work on projects, are capable of assessing the results of their works, and can develop measurement and diagnostic tools. To teachers who are guardians of youth groups, participation in the projects is a valuable form of developing their working methods and a major element of their professional achievement (which, among others, affects their promotion). It is often so that as a result of project implementation, teachers improve their didactic and educational programmes. Organisation related benefits include the development of extra offer of the schools, which also affects their competitiveness in the educational market. When selecting a school, students and their parents also pay attention to international youth exchanges and schools’ participation in EU projects. Implementation of projects under Socrates, Leonardo da Vinci, and the Lifelong Learning Programmes has boosted the prestige and marketing position of several schools. Institutions that are not open to the world are no longer popular, whereas schools that are active in international cooperation are in high demand. Several schools have made participation in EU programmes their distinctive feature and used this fact as a competitive edge in educational market. Another advantage for

school headmasters is a possibility to improve the quality of school management. Thanks to contacts with the authorities of other European schools, they can learn and use new management methods, ways of solving specific problems that schools face, and become acquainted with studies that are not widely available in Poland. Among other important results of participation in the Socrates Programme has been the establishment of School European Clubs, which are a new type of youth organisations at Polish schools. Well organised Comenius projects have often spurred the establishment of European Clubs, but more often the path was reverse, from a European Club to inter-school European cooperation. Society related benefits resulting from the participation in EU programmes include becoming acquainted with cultures of other countries and nations, which is the most effective method of fighting stereotypes. Shaping the attitude of tolerance is still an important educational task. Numerous studies show that thanks to direct contacts of peers from abroad, a level of mutual understanding grows and dislike is reduced, as aversion mainly results from ignorance. Intercultural education is embedded into European programmes, because teams who work on the projects are composed of international students. This is the best method of getting to know other people, cultures, religions, languages, habits and a good training ground preparing for work in international teams in future professional life. What is also of great importance is the fact that schools seated in small towns, where contracts with ‘other people’ are less frequent, often participate in the projects, and if they continue cooperation under the programme for several years ‘foreign people cease to be alien’. These contacts are also important because they prevent nationalist and xenophobic attitudes, and as a result politicians with extreme views will no longer find support from young people with international experiences. Last but not least, it is worth emphasising that European cooperation programmes contribute to the development of cooperation between individual municipalities in EU member states. It frequently happens so that local authorities who commence cooperation with their counterparts abroad encourage local schools to cooperation with schools in partner region and vice versa.

151

Wartości ekonomiczne programów unijnych to kolejny ważny efekt ich oddziaływania na polską oświatę. Program Leonardo da Vinci bezpośrednio, program Socrates w sposób pośredni, a obecnie cały program Uczenie się przez całe życie przyczyniają się do lepszego przygotowania absolwentów szkół do funkcjonowania na jednolitym europejskim rynku pracy. Szkoły i ich uczniowie uczestniczący w programach podnoszą swoją konkurencyjność na europejskim rynku pracy, dzięki zdobyciu dodatkowych kompetencji, doświadczeń, kontaktów ich szanse na dobre zatrudnienie będą wyższe. System staży występujący w programach jest przygotowaniem do dalszej drogi kształcenia i zatrudnienia, która coraz częściej odbywa się w różnych miejscowościach na całym kontynencie. Program LdV jest już elementem tego typu ogólnoeuropejskiej edukacji na poziomie szkół zawodowych. Wszystkie wskazane powyżej wartości są potwierdzane przez uczestników programów. Jak wskazują wyniki badań wśród nauczycieli beneficjentów programu Socrates-Comenius (przytaczam za „Gwiazdy Comeniusa”, Wyd. FRSE, Warszawa 2007), za główne motywy uczestnictwa uznawane są w kolejności: nawiązanie nowych znajomości i kontaktów zawodowych, poznanie kultury innych krajów, chęć zdobycia nowych doświadczeń, poprawa znajomości języków obcych, poznanie perspektyw międzynarodowych, możliwość sfinansowania udziału w programie. W przypadku rezultatów udziału w programie Socrates-Comenius przez nauczycieli wymieniane są kolejno: wzrost prestiżu szkoły, ogólna poprawa oferty dydaktycznej, zrozumienie międzykulturowe i identyfikacja z Europą, poprawa sposobu postrzegania szkoły z zewnątrz, uczestnictwo w europejskiej przestrzeni edukacyjnej. Jak edukacyjne programy europejskie – Socrates/ LdV i obecnie program Uczenie się przez całe życie mogą być wykorzystane dla rozwoju polskich szkół w przyszłości? Biorąc pod uwagę fakt, że projekty w programie Comenius zrealizowało ok. 5% polskich szkół, należy stwierdzić, że ciągle jesteśmy na etapie „wczesnej mniejszości”, dyfuzja innowacji w systemie jest mocno ograniczona. Upowszechnienie uczestnictwa jest więc najważniejsze, duża w tym rola Fundacji Rozwoju Systemy Edukacji – Narodowej Agencji programu Uczenie się przez całe życie, wojewódzkich koordynatorów odpowiedzialnych za programy, placówek doskonalenia nauczycieli, kuratoriów

152

oświaty i samorządów lokalnych. Inaczej grozi nam, że szkoły już aktywne założą coś w rodzaju „stowarzyszenia tych samych twarzy” i niewiele poza nimi będzie się w polskich szkołach działo. Co zrobić, aby zachęcić bierną (wyczekującą, wahającą się, niepoinformowaną) większość? Wiadomo, jak należy działać – poprzez informację, promocję, konsultacje, programy nauki języków obcych, premiowanie aktywnych nauczycieli, pokazywanie przykładów dobrej praktyki. Osiągnięcie sukcesu warunkują właściwie dobrane narzędzia realizacji. Przykładowo, warszawski samorząd organizuje dla nauczycieli uczestniczących w programach darmowe kursy języków obcych, tworzy Europejski Dom Spotkań Młodzieży, który będzie rozwiązywał problemy organizacyjne (możliwość noclegów i wyżywienia), jak też pomagał w nawiązywaniu i realizacji współpracy szkół. Natomiast powołane w 2008 r. Warszawskie Centrum Innowacji EdukacyjnoSpołecznych i Szkoleń służy dosko-naleniu nauczycieli i szkół podejmujących współpracę, jak też jest otwarte na wspieranie inicjatyw młodzieżowych, których efektem jest współpraca europejska. Stołeczny samorząd stara się, aby kontakty uczniów warszawskich szkół z ich europejskimi kolegami były zjawiskiem powszechnym i stałą częścią pracy szkół, ale obecnie jest tak tylko częściowo. Przykładów takich inicjatyw, w tym samorządowych, związanych z realizacją idei uczenia się przez całe życie jest w kraju na pewno wiele. Na kolejne lata rozwoju programu Uczenie się przez całe życie w naszym kraju należy potrzeć przez pryzmat czynnika rozwojowego dla całego polskiego systemu edukacji. Od nas samych, od nauczycieli poczynając a na ministrze edukacji kończąc, zależy, w jakim stopniu wykorzystamy tę rozwojową szansę.

Economic benefits of EU programmes are another important result of their impact on Polish system of education. Leonardo da Vinci, Socrates and the Lifelong Learning Programmes have contributed to better preparation of school graduates to activity in the European labour market. Schools and their students who participate in the programmes boost their competitiveness in the European labour market thanks to having acquired additional competences, experiences and contacts. As a result, students stand a larger chance of finding quality employment A system of placements introduced under the programmes is a form of preparation for further education and employment, which more and more often takes place at various places across the continent. The LdV Programme has become a vital element of Europe-wide vocational education. Participants of individual programmes have confirmed all benefits described above. Study results show that teachers who have been beneficiaries of the Socrates-Comenius programme (after Gwiazdy Comeniusa published by FRSE, Warsaw, 2007) among the main motives for participation list: establishing new personal and professional contacts, learning cultures of other countries, acquiring new experiences, improving the knowledge of foreign languages, learning international perspective, and possibility of financing the participation in the programme. As far as results of participation in the SocratesComenius programme are concerned, teachers mention: growing prestige of the school, overall improvement of the teaching offer, intercultural understanding and identification with Europe, improved image of the school and participation in European educational space. How can European educational programmes such as Socrates/LdV and the Lifelong Learning Programme be used for the future development of Polish schools? Taking into consideration the fact that projects forming part of the Comenius Programme have been implemented by nearly 5% of Polish schools, it should be stated that Poland is still at the stage of „early minority” and the diffusion of innovation within the system is greatly limited. This is why the propagation of the participation and the work of the Foundation for the Development of the Education System, which is a National Agency of the Lifelong Learning Programme, as well as provincial coordinators responsible for programme implementation, teacher in-service training centres, boards of education and local governments is of utmost

importance. Otherwise we will face the situation where already active schools establish a ‘society of familiar faces’, and apart from them not much will happen at Polish schools. What shall we do to encourage the passive, undecided, hesitant, and uninformed majority? We know how to act – by disseminating information, staging promotion, consultations, foreign language teaching programmes, promoting active teachers, and showing good practices. Adequate implementation tools determine the success. For example, local authorities in Warsaw offer free language courses for teachers who participate in the programmes, establish a European Youth Meeting Point, which will solve organisational problems (it will offer accommodation and board), as well as help establish contacts and pursue cooperation between individual schools. Warsaw Centre for Educational and Social Innovations and Training established in 2008 works to provide in-service teacher training and support for schools that start cooperation. It is also open to supporting youth initiatives, which will result in European cooperation. Local authorities in Warsaw strive to make contacts of students of Warsaw schools with their European counterparts a common phenomenon and a constant element of the work of the schools. Obviously, examples of such initiatives related with the implementation of the lifelong learning concept implemented by local governments across Poland can be multiplied. The development of the Lifelong Learning Programme in the next few years should be perceived as a developmental factor for the system of education in Poland. The degree in which we will seize this opportunity is up to us, starting from teachers to the minister of education.

153

Z naczenie programu Socrates, Leonardo da Vinci

i Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w systemie edukacji zawodowej i ustawicznej w Polsce prof. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski

I mportance of Socrates, Leonardo da Vinci

and Lifelong Learning Programme for the Development of Educational Policy and Practice in the System of Vocational and Continuing Education in Poland prof. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski

Przeobrażeniom gospodarczym i społecznym w Polsce, zapoczątkowanym w roku 1989, towarzyszył proces marginalizacji edukacji zawodowej i ustawicznej. Przez blisko dwie dekady priorytetem polityki edukacyjnej było kształcenie ogólne, dopiero ostatnie lata przyniosły zmiany w tym zakresie. Wymiernym efektem tej polityki był spadający systematycznie od roku 1990 odsetek uczniów kontynuujących naukę (po szkole podstawowej, a później po gimnazjum) w szkołach zawodowych. Jeszcze w roku szkolnym 1990/91 ponad 70% absolwentów szkół podstawowych wybierało szkoły zawodowe; w roku szkolnym 2004/05 już tylko 40%. W ten sposób osiągnęliśmy odwrotne proporcje między liczbą uczniów preferujących szkoły zawodowe i licea ogólnokształcące, a liczbą uczniów tego typu szkół w krajach „starej” Unii Europejskiej. Zdecydowany zwrot ku kształceniu ogólnemu wynikał również z rosnących aspiracji edukacyjnych uczniów i ich rodziców. Wybór liceów ogólnokształcących był sygnałem informującym, że w najbliższych latach wzrośnie liczba kandydatów na studia wyższe. Tak też się stało – w latach 1990-2008 liczba studentów wzrosła blisko pięciokrotnie. W odczuciu społecznym wykształcenie wyższe miało gwarantować zatrudnienie. W rzeczywistości niespotykany dotąd wzrost liczby studentów spowodował w konsekwencji trudności ze znalezieniem pracy przez absolwentów najbardziej popularnych kierunków kształcenia. Jednocześnie otwarcie rynków pracy krajów Unii

Europejskiej zaowocowało emigracją dużych grup specjalistów z różnych dziedzin, w tym przede wszystkim absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i techników. Zapotrzebowanie rynkowe na fachowców z wykształceniem zawodowym zmodyfikowało dotychczasowe preferencje edukacyjne – od roku 2005 obserwujemy ponowny wzrost zainteresowania kształceniem zawodowym – w roku szkolnym 2006/07 ze szkołami zawodowymi związało swą przyszłość 45% absolwentów gimnazjów.1 W przełamaniu niekorzystnej tendencji z lat 1990-2004 swój duży udział miały europejskie programy edukacyjne – przede wszystkim Leonardo da Vinci. Jego cele szczegółowe koncentrujące się na wspieraniu uczestników kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz instytucji organizujących i prowadzących proces edukacji zawodowej młodzieży i dorosłych pozwoliły na zmianę stereotypu szkoły zawodowej. Cele te kładą nacisk na rozwój osobisty, na mobilność, na zdobywanie kwalifikacji niezbędnych na współczesnym rynku pracy, na jakość i innowacyjność systemów edukacji zawodowej.2 Wymierną wartością programu Leonardo da Vinci jest nastawienie w kształceniu zawodowym na rzeczywiste (a nie tylko formalne) kwalifikacje – na różnych poziomach kształcenia zawodowego. Wiąże się z tym podjęcie prac nad opracowaniem Standardów Kwalifikacji Zawodowych – norm wymagań kwalifikacyjnych

1 Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2006/2007. GUS, Warszawa 2007 2 Decyzja nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiająca program działań w zakresie uczenia się przez całe życie (artykuł 25 p. 1)

154

Economic and social transformation in Poland that commenced in 1989 was accompanied by the process of marginalisation of vocational and continued education. For almost two decades, general education was a priority for policy makers in Poland, and only the few past years have brought changes in this scope. A systematic drop in the number of students who continued education at vocational schools (after the primary school and later after the gymnasium) in 1990 has been a visible result of this policy. In the year 1990/91, more than 70% of graduates from primary schools chose vocational schools; whereas in 2004/05 this percentage was only 40%. As a result, the proportion of students who chose vocational schools and those giving preference to grammar schools was reverse as compared to the number of students at these schools in the ‘old’ EU countries. This turn to general education also resulted from higher educational aspirations of the students and their parents The preference for grammar schools was also a signal that the number of candidates for tertiary education would grow and it did happen so. In the years 1990-2008, the number of higher education students grew almost five-fold. Prevailing general belief was such that higher education guaranteed employment. In reality, the unprecedented growth in the number of students at HEIs has resulted in the difficulty for graduates of the most popular majors to find work. At the same time, the opening of labour markets in the European Union has resulted in

the emigration of large groups of specialists in various fields, mainly graduates of secondary vocational and technical schools. Demand for specialists with vocational education has changed once again educational preferences and since 2005 we have observed growing interest in vocational education. In the school year 2006/07, 45% of gymnasium graduates saw their future in vocational schools.1 European educational programmes, mainly Leonardo da Vinci, played a major role in reversing the negative tendency observed in the years 1990-2004. The detailed objectives of the programme that focus on the support for participants of vocational and continued education, as well as institutions that organise and offer vocational education to youth and adults, have helped to change the stereotype of a vocational school. These objectives place emphasis on personal development, mobility, acquiring qualifications that are indispensable on the modern labour market, as well as quality and innovativeness of systems of vocational education.2 Emphasis on real (and not only formal) qualifications at various stages of vocational education is a notable value of the Leonardo da Vinci programme. This is closely related with the development of Standards for Professional Qualifications, i.e. standard requirements from the point of view of the labour market, and the introduction of external

1 Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2006/2007 (Education in School Year 2006/2007) . GUS, Warsaw 2007 2 Decision no. 1720/2006/EC of the European Parliament and of the Council of 15 November 2006 establishing an action programme in the field of lifelong learning (article 25 clause 1)

155

rozpatrywanych z punktu widzenia rynku pracy oraz wprowadzenie zewnętrznych egzaminów potwierdzających przygotowanie zawodowe (kwalifikacje).3 Kwalifikacje zdobyte w projektach Leonardo da Vinci kształtujących podstawowe umiejętności zawodowe, takich jak np. Konserwacja – restauracja w Europie (umiejętności stosowania nowych technik i technologii konserwatorskich), czy też Szanse kariery zawodowej na europejskim rynku pracy dla mobilnych absolwentów (umiejętności związane z organizacją nowoczesnych przedsiębiorstw, umiejętności posługiwania się językiem obcym z wykorzystaniem specjalistycznej terminologii), mogą być potwierdzane egzaminem zewnętrznym lub odpowiednim certyfikatem.

polskiej przez Społeczną Wyższą Szkołę Przedsiębiorczości i Zarządzania – przy współudziale partnerów z Austrii, Cypru, Hiszpanii, Litwy i Rumunii), czy też Zawsze na kursie (zrealizowany przez OHP). Kształcenie zawodowe traktowane wraz z doskonaleniem zawodowym jako proces całożyciowy zyskało nowy impuls wraz z uruchomieniem programu Uczenie się przez całe życie, akcentującego rolę i znaczenie ciągłego podnoszenia kwalifikacji. W jego ramach kontynuowany i rozwijany jest program Leonardo da Vinci.

Na znaczenie doradztwa zawodowego (dostęp do informacji zawodowej, jakość i dostępność usług poradnictwa zawodowego) oraz wiedzy na temat gospodarki i rynku pracy zwraca także uwagę Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w latach 2000-2006, przyjęta przez Radę Ministrów 4 stycznia 2000 r.

Całożyciowe uczenie się od czasu Memorandum on lifelong learning (European Commission, 2000) stało się przedmiotem szerokiej dyskusji w gronie teoretyków i praktyków edukacji. Wprawdzie samo pojęcie edukacji ustawicznej, czy też edukacji permanentnej, nie było obce polskiej pedagogice, ale nie uzyskało ono dotąd należytej rangi praktycznej. Można zatem powiedzieć, że program Uczenie się przez całe życie spełnia funkcje integrujące istniejące teorie z praktyką edukacyjną, a szerzej rzecz ujmując z praktyką społeczną. Doprowadzenie bowiem do realizacji idei uczenia się przez całe życie jest zadaniem stojącym przed każdym społeczeństwem aspirującym do miana społeczeństwa wiedzy. O skali zadań w Polsce świadczy fakt, iż liczba osób dokształcających się średniorocznie w ostatnich latach wynosi ok. 1,5 mln, czyli w granicach 10% pracujących w gospodarce. Wskaźnik ten w innych krajach Unii Europejskiej sięga 20%. Małe zainteresowanie edukację ustawiczną przez polskich pracowników wynika z barier natury finansowej i organizacyjnej, a także z niewielkiej presji pracodawców – szczególnie w przedsiębiorstwach typu mikro (zatrudniających do 10 pracowników).

Doradztwo zawodowe od strony teoretycznej i praktycznej wspomagane jest projektami realizowanymi pod auspicjami programu Leonardo da Vinci – np. Aktywne uczestnictwo rodziców w procesie planowania kariery zawodowej ich dzieci (zrealizowany ze strony

Cele programu Uczenie się przez całe życie5 są zbieżne z priorytetami wskazanymi w rodzimych dokumentach.6 Rodzi to przekonanie o korelacji między podejmowanymi działaniami a założeniami programu. Może to dotyczyć rekomendacji prowadzących do zwiększenia

Na jakość kształcenia istotny wpływ ma wybór szkoły ponadgimnazjalnej. W tym obszarze, dzięki programowi Leonardo da Vinci, nastąpiła zdecydowana poprawa – poprzez staże i praktyki zagraniczne, wymianę informacji i doświadczeń. Uświadomienie znaczenia wyboru dalszej drogi edukacyjnej zgodnie z zainteresowaniami i sytuacją na rynku pracy spowodowało zwrot ku szkołom zawodowym. Mógł on nastąpić dzięki możliwości zatrudniania szkolnych doradców zawodowych, a także wprowadzeniu do wszystkich szkół ponadgimnazjalnych treści programowych dotyczących funkcjonowania rynku i gospodarki rynkowej oraz zasad podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej (przedmiot: Podstawy przedsiębiorczości).4

3 S. M. Kwiatkowski – Standardy kwalifikacji zawodowych: rynkowe i szkolne. W: A. Bogaj, S. M. Kwiatkowski (red.) – Szkoła a rynek pracy. PWN, Warszawa 2006, L. Zabłocki – Standardy wymagań do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje. W: S. M. Kwiatkowski (red.) – Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy. IBE, Warszawa 2005 r. 4 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie udzielania i organizowania pomocy psychologicznopedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach (DzU Nr 11, poz. 114) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU Nr 51, poz. 458) 5 Decyzja nr 1720/2006/WE… op.cit. (artykuł 1 p. 3) 6 Por. np. Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Warszawa 2003

156

examinations to confirm vocational preparation (qualifications)3. Qualifications acquired during the implementation of Leonardo da Vinci projects that shape basic vocational skills such as, e.g. Conservation – Restoration in Europe (skills to apply new conservation techniques and technologies), and Opportunities for Professional Development in European Labour Market for Mobile Graduates (skills related with organisation of modern enterprises, foreign languages skills, including the use of specialist terminology), can be confirmed by an external examination or a relevant certificate. The selection of an upper secondary school greatly affects the quality of education. Thanks to Leonardo da Vinci programme, great improvements have been observed in this area, mainly due to training and placements abroad, exchange of information and experiences. Awareness of the importance of the selection of educational path in accordance with individual interests and labour market trends have resulted in growing demand for vocational schools. This change was also possible thanks to the work of career counsellors at schools and the introduction at all upper secondary schools of the subject entitled Introduction to Entrepreneurship, which features information on the operations of market economy and the rules for the establishment of business activity.4 The National Strategy for the Growth of Employment and Development of Human Resources in the Years 2000-2006 adopted by the Council of Ministers on 4 January 2000 also emphasises the importance of career guidance (access to information, quality and availability of career guidance services) and knowledge of economy and the labour market. Career guidance is also supported in terms of theory and practice by projects implemented as part of the Leonardo da Vinci programme, such as Active Participation of Parents in the Process of Planning Professional Career for their Children (implemented in Poland by Społeczna Wyższa

Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania in cooperation with partners from Austria, Cyprus, Spain, Lithuania and Romania), and Zawsze na kursie (Always in Touch) implemented by OHP (Voluntary Labour Corps). Thanks to the launching of the Lifelong Learning Programme, which is a continuation of the Leonardo da Vinci programme, and which places emphasis on the importance of continuous raising of qualifications, vocational education and professional development treated as a lifelong learning process have gained a new momentum. From the publication of Memorandum on Lifelong Learning (European Commission, 2000), lifelong learning has been the subject of a wide debate held by theorists and practitioners in education. Although the concept of continued or permanent education was not new to Polish pedagogy, it has not gained adequate reputation so far. As a result, you can risk saying that the Lifelong Learning Programme integrates existing theories and educational practice, and more broadly speaking social practice, because it is the task of every society aspiring to be a knowledge society to put the concept of lifelong learning into practice. The fact that the number of people in Poland who improve their skills on average amounts to 1.5m per year, which is about 10% of all people working in the economy, best reflects the scale of this task. It is worth mentioning that the ratio for other EU countries reaches 20%. Narrow interest in continued education displayed by Polish employees results from financial and organisational restraints, as well as low pressure on the part of employers, mainly at micro-scale enterprises (which employ up to 10 people). The objectives of the Lifelong Learning Programme5 are consistent with priorities listed in Polish documents.6 This proves a correlation between measures taken and principles of the programme. It may also pertain to recommendations leading to easier access to continued education, improving its quality, social cooperation and partnership,

3 S.M. Kwiatkowski - Standardy kwalifikacji zawodowych: rynkowe i szkolne. (Market and School-relaated Standards of Vocational Qqualifications) in: A.Bogaj, S.M. Kwiatkowski (edit.) – Szkoła a rynek pracy. (School and the Labour Market) PWN, Warsaw 2006 L. Zabłocki – Standardy wymagań do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje. (Standard Requirements for Examinations that Confirm Qualifications) in: S.M .Kwiatkowski (edit.) – Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy. (Vocational Qualifications in Modern Labour Market). IBE, Warsaw 2005 4 Regulation of the Minister of National Education and Sports of 7 January 2003 on the provision and organisation of psychological and pedagogical assistance at nursery schools, schools and other institutions (OJ No. 11, item 114). Regulation of the Minister of National Education and Sports of 26 February 2002 on core curricula for pre-school education and general education at various types of schools (OJ No.51, item 458). 5 Decision no. 1720/2006/EC… op.cit. (Article1 clause 3) 6 See Strategy for the Development of Continuous Education up to 2010. Ministry of National Education and Sports, Warsaw 2003

157

dostępności do kształcenia ustawicznego, podnoszenia jego jakości, współdziałania i partnerstwa społecznego, a także specyficznych dla programu Leonardo da Vinci zagadnień innowacyjności, otwartości międzykulturowej i szeroko rozumianej adaptacji do warunków pracy i standardów obowiązujących w krajach Unii Europejskiej. Pełne wykorzystanie rezultatów programów Leonardo da Vinci i Uczenie się przez całe życie będzie zależało od możliwości implementacji ich wyników do praktyki edukacyjnej. Decydujące znaczenie w tym zakresie ma świadomość i przygotowanie nauczycieli (obok oczywiście kwestii infrastrukturalnych i finansowych związanych z realizacją innowacyjnych programów kształcenia). Nie mniej istotne jest wsparcie teoretyczne, uogólniające rozproszone inicjatywy i ich efekty. W tej dziedzinie wystąpiła niestety luka po zlikwidowanym w roku 1990 Instytucie Kształcenia Zawodowego. Nie spełniły się oczekiwania, że zadania tej placówki przejmą uczelnie wyższe. Wydaje się, że niezbędne jest w tej sytuacji utworzenie instytucji naukowobadawczo-wdrożeniowej w obszarze edukacji zawodowej i ustawicznej, zapewniającej ciągłość działań, porównywalność procedur i efektywne

zastosowanie wyników. W okresie przejściowym funkcje takiej instytucji mogłaby pełnić, wyłoniona w drodze konkursu, jedna z Katedr Pedagogiki Pracy i Andragogiki funkcjonujących w strukturach uczelni wyższych.

as well as issues of innovativeness, intercultural openness and broadly understood adaptation to working conditions and standards applied in EU countries, which are typical for the Leonardo da Vinci programme.

Przyszłość edukacji to z pewnością integracja kształcenia młodzieży z kształceniem i doskonaleniem zawodowym osób dorosłych. Stąd takie nadzieje łączy się z programem Uczenie się przez całe życie. Aby je spełnić, należy pamiętać, że uczenie się przez całe życie to nie tylko zadanie stojące przed systemem edukacji, to zadanie dla całego społeczeństwa – dla wszystkich jego instytucji.7 Otwartość, elastyczność i przejrzystość całego systemu społecznego opartego na wiedzy, umiejętnościach i cechach psychofizycznych obywateli to cele wymagające istotnych przewartościowań w zakresie systemu indywidualnych wartości – filozofii życia. Dlatego też należy łączyć oddziaływania systemu edukacji ustawicznej z funkcjami wychowawczymi rodziny i środowiska lokalnego. Jeżeli uczenie się przez całe życie ma stać się swoistą postawą, to należy ją kształtować od najmłodszych lat.

Full use of the results of the Leonardo da Vinci and Lifelong Learning Programmes will depend on the possibilities for the implementation of their results in educational practice. Apart from infrastructure and finance-related issues in the implementation of innovative educational programmes, the awareness and preparation of teachers play a decisive role there. However, support of theory, which generalises scattered initiatives and their results, is of equal importance. Yet, after the closing of the Institute for Vocational Education in 1990, a gap has been observed in this scope in Poland. The expectations that higher educations institutions would fill the gap did not prove true. It seems that the establishment of a scientific institute responsible for research and development in the area of vocational and continued education, which would ensure the continuation of activities, comparability of procedures and effective use of results, is indispensable. In the transitory period,

7 S.M. Kwiatkowski – Kształcenie zawodowe – wyzwania, priorytety, standardy. IBE, Warszawa 2008

158

one of Chairs of Work Pedagogy and Andragogy that operate within individual HEIs selected by way of a competition could play such a role. The future of education undoubtedly lies in the integration of youth education with adult education and skill development. This is why high hopes are pinned on the Lifelong Learning Programme. In order to meet these expectations, you should remember that lifelong learning is not only the task of a system of education, but of the society at large and all its institutions.7 Openness, flexibility and transparency of the social system based on knowledge, skills and psycho-physical features of individual citizens is the goal that requires important redefinitions in the scope of the system of individual values and life philosophy. This is why the impact of the system of continued education should be combined with educational functions of the family and local environment. If lifelong learning is to become the underpinnings, it should be developed at possibly the earliest stages of life.

7 S.M. Kwiatkowski – Kształcenie zawodowe – wyzwania, priorytety, standardy. (Vocational Education – Challenges, Priorities, Standards). IBE, Warsaw 2008

159

Z naczenie programu Socrates, Leonardo da Vinci

i Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w systemie szkolnictwa wyższego w Polsce Jolanta Urbanik

I mportance of Socrates, Leonardo da Vinci

and Lifelong Learning Programme for the Development of Educational Policy and Practice in Higher Education System in Poland Jolanta Urbanik

Szeroko rozumiana edukacja to w Unii Europejskiej sprawa zasadniczej wagi. Jej celem jest umożliwienie wszystkim obywatelom UE pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym. Ten cel zostanie osiągnięty, gdy edukacja, także na poziomie wyższym, obejmie całe życie i będzie dostosowana do osobistych i zawodowych potrzeb obywateli. Koniecznym warunkiem jest gruntowna rewizja celów kształcenia, jego treści i metod – fundamentu systemów edukacji w Europie. Właśnie dlatego kraje członkowskie Unii Europejskiej wprowadziły do swoich programów politycznych cel uczenia się przez całe życie, a Komisja Europejska zobowiązała się wspierać w tym zakresie współpracę europejską. W dniu 1 stycznia 2007 ruszył program edukacyjny Unii Europejskiej pn. Uczenie się przez całe życie, sukcesor programów Socrates, i Leonardo da Vinci. Uwidacznia on, że polityce edukacyjnej Unii przyświecają dwa motta: „razem” i „przez całe życie”, które wynikają z dalekowzrocznych planów założycieli Wspólnot. Są efektem poczucia solidarności, woli umożliwienia obywatelom adaptowania się do nowych wyzwań zgodnie z potrzebami ich samych oraz rynku pracy. Podstawy dla tworzenia wspólnej polityki edukacyjnej sformułowane zostały już w Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą, w tzw. Traktatach Rzymskich (1957). Postulowano w nich stały, zrównoważony wzrost gospodarczy oraz przewidziano zniesienie barier w przepływie osób, usług, kapitału i towarów. Fakt ten wywarł niebagatelny wpływ na kształt polityki Wspólnoty w dziedzinie edukacji, określony w Traktacie Ustanawiającym

160

Wspólnoty Europejskie, w tzw. Traktacie Amsterdamskim (1997). Traktat Rzymski natomiast przewidywał, że wspólna polityka w zakresie kształcenia zawodowego przyczyni się do harmonizacji gospodarek narodowych i ustanowienia wspólnego rynku państw członkowskich. Zgodnie z zapisami Traktatu ustanawiającego Wspólnoty Europejskie, każde państwo członkowskie Unii Europejskiej jest odpowiedzialne za organizację systemu kształcenia i szkoleń, jak również za treści programów kształcenia. Artykuł 149 Traktatu przewiduje, że Wspólnota będzie przyczyniać się do rozwoju edukacji o wysokiej jakości, poprzez zachęcanie do współpracy między państwami członkowskimi. Jeśli to niezbędne, Wspólnota będzie również wspierać i dopełniać ich działalność, przy pełnym poszanowaniu odpowiedzialności państw członkowskich za treść nauczania i organizację systemów edukacyjnych, jak również ich różnorodności kulturowej i językowej. Wspólnota zmierza przede wszystkim do rozwijania tzw. europejskiego wymiaru w edukacji oraz wymiany informacji w kwestiach wspólnych dla systemów kształcenia w państwach członkowskich. Od momentu przyjęcia Traktatu uczenie się przez całe życie stanowi nadrzędną zasadę polityki Wspólnoty w dziedzinie edukacji, jak również dodatkowy element w innych dziedzinach polityki europejskiej, np. w dziedzinie zatrudnienia. Uczenie się przez całe życie obejmuje wszystkie formy kształcenia celowego, zarówno formalnego, pozaformalnego, jak i nieformalnego, podejmowanego w sposób ciągły w celu podniesienia wiedzy, umiejętności i kompetencji.

Broadly understood education, which aims to allow all citizens of the EU to fully participate in social, economic and political life, is the matter of utmost importance in the European Union. This aim will be attained only if education, also at the tertiary level, covers the whole life span and is adapted to personal and professional needs of the citizens. A major precondition for that is thorough review of teaching aims, contents and methods, which form the basis for educational systems in Europe. This is why Member States of the European Union have considered lifelong learning as their political goals and the European Commission has undertaken to support European cooperation in this scope. On 1 January 2007, an educational programme of the European Union entitled Lifelong Learning Programme has been launch as a continuation of the Socrates and Leonardo da Vinci programmes. This is a reflection of the fact that educational policy of the Union is driven by two mottos: „together” and „lifelong”, which result from far-sighted plans of the Communities’ founding fathers. They also stem from the sense of solidarity and will to enable the citizens to adapt to new challenges in keeping with their needs and demands of the labour market. The bases for European educational policy have been formulated in the treaty establishing the European Economic Community (the Rome Treaties, 1957), which called for consistent, sustainable economic growth and the removal of barriers in the flow of people, services, capital and goods. This fact has greatly affected the Community’s policy in the field of education described in the Treaty amending the treaties

establishing the European Communities, i.e. the Amsterdam Treaty (1997). The Rome Treaty provided that European policy in the scope of vocational education will contribute to the harmonisation of national economies and the establishment of the common market. In accordance with the provisions of the Treaty establishing the European Communities, each Member State of the European Union is responsible for the organisation of its system of education and training, as well as the teaching contents. Article 149 of the Treaty stipulates that the Community shall contribute to the development of quality education by encouraging cooperation between Member States. If necessary, it will support and supplement their action, while fully respecting the responsibility of the Member States for the content of teaching and the organisation of education systems and their cultural and linguistic diversity. The Community will most of all aim at developing the European dimension in education and exchange of information on issues common for educational systems in Member States. From the adoption of the Treaty, lifelong learning has constituted an overriding principle for the Community’s policy in the field of education, as well as an additional element in other areas of European policy, such as employment. Lifelong learning covers all forms of purpose education, including formal, informal and non-formal, which is consistently taken up in order to expand knowledge, skills and competences. Article 149 of the Treaty stipulates the role of the Community in the development of education, its goals and means to attain these goals. Actions taken by the Community aim at developing the

161

Artykuł 149 Traktatu określa rolę Wspólnoty w rozwoju edukacji, jej cele oraz środki do realizacji tych celów. Działanie Wspólnoty zmierza do rozwoju wymiaru europejskiego w edukacji, zwłaszcza przez: • nauczanie i upowszechnianie języków państw członkowskich, • sprzyjanie mobilności studentów i nauczycieli, między innymi poprzez zachęcanie do akademickiego uznawania dyplomów i okresów studiów, • promowanie współpracy między instytucjami edukacyjnymi, • pogłębianie wymiany informacji i doświadczeń w kwestiach wspólnych dla systemów edukacyjnych państw członkowskich, • wzmocnienie wymiany młodzieży i wymiany instruktorów społeczno-oświatowych, • popieranie rozwoju kształcenia na odległość. Podobnie jak w edukacji, w dziedzinie kształcenia zawodowego Wspólnota podejmuje działania wspierające współpracę pomiędzy państwami członkowskimi, stwarzając system zachęt i zaleceń. Artykuł 150 zawiera postanowienia dotyczące polityki kształcenia zawodowego. Należy wyraźnie podkreślić, iż to państwa członkowskie są w całości odpowiedzialne za organizację oraz treści kształcenia i szkoleń, natomiast Unia Europejska inspiruje, wspiera i przyczynia się do wysokiej jakości kształcenia i szkoleń, rozszerzania wymiaru europejskiego, stymuluje współpracę pomiędzy państwami członkowskimi. Ogólne cele polityki edukacyjnej są sformułowane w traktatach. Narzędzia pozanormatywne, takie jak memoranda, uchwały, decyzje, zalecenia służą określaniu kierunków zmian, dziedzin, gdzie zmiany te powinny być wdrożone, identyfikowaniu priorytetów oraz form działania. Służą temu także znaczące środki finansowe zarezerwowane w budżecie Unii na realizację określonych celów, wyznaczonych w sposób szczegółowy w kolejnych zaproszeniach do udziału w programach, składające się na metodę otwartej koordynacji. O skuteczności otwartej metody koordynacji, stosowania miękkich, pozanormatywnych środków w dziedzinie szkolnictwa wyższego i zachęt (w tym niebagatelnych środków finansowych) świadczyć może stale rosnąca liczba studentów uczestniczących w programach wymian i praktyk zagranicznych, zdecydowana poprawa kompetencji językowych i międzykulturowych, powiększający się korpus programów kształcenia

162

oferowanych w językach obcych, coraz powszechniejsze przechodzenie od modelu kształcenia z nauczycielem w centrum procesu do kształcenia zorientowanego na studenta. Takie elementy, jak ECTS i DS., jak również definiowanie efektów kształcenia dla kursów, modułów i programów stanowią o większej przejrzystości, porównywalności zdobywanych kwalifikacji i dyplomów. Program Uczenie się przez całe życie stanowi zasadniczy element polityki UE, jedno z narzędzi realizacji Strategii Lizbońskiej (2000), budowania najbardziej konkurencyjnej i dynamicznie rozwijającej się opartej na wiedzy, gospodarki świata. Dzięki realizacji strategii, w której kluczową rolę przypisano europejskiemu szkolnictwu wyższemu, modernizującemu się pod wpływem globalnych wyzwań, Unia ma się stać społeczeństwem zaawansowanej wiedzy o zrównoważonym rozwoju, większej liczbie lepszych miejsc pracy i o większej spójności społecznej. Przed uchwaleniem Traktatu Amsterdamskiego wdrożone zostały pojedyncze inicjatywy, które miały bardzo istotny wpływ na dalszy rozwój wspólnych programów edukacyjnych Unii Europejskiej. Najbardziej znany spośród nich był program Erasmus, do dziś określany mianem flagowego projektu Komisji w dziedzinie edukacji. Jego znaczenie dla modernizacji systemów edukacji szkolnictwa wyższego w Europie jest nie do przecenienia. Program tem był i jest podstawowym narzędziem umiędzynarodowienia systemów szkolnictwa wyższego w Europie. Dowodzi on, że zgodne, wspólne działanie na poziomie europejskim przynosi więcej korzyści niż suma znakomitych, lecz indywidualnych inicjatyw zgłaszanych i realizowanych niezależnie od siebie. Program Erasmus wciąż nadaje kierunek modernizacji systemów szkolnictwa wyższego w Europie. Przyczynił się on do przekształcenia systemów szkolnictwa wyższego i stał się inspiracją dla Procesu Bolońskiego, procesu harmonizacji systemów edukacji na poziomie wyższym. Współpraca europejska w dziedzinie modernizacji szkolnictwa wyższego rozpoczęła nowy etap w roku 1999, kiedy to przedstawiciele 29 państw podpisali Deklarację Bolońską. Zobowiązali się w niej do utworzenia Wspólnego Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego do roku 2010. Celem ogólnym Procesu Bolońskiego

European dimension in education, particularly through: • the teaching and dissemination of the languages of the Member States, • encouraging mobility of students and teachers, by encouraging inter alia, the academic recognition of diplomas and periods of study, • promoting cooperation between educational establishments, • developing exchanges of information and experience on issues common to the education systems of the Member States, • encouraging the development of youth exchanges and of exchanges of socioeducational instructors, • encouraging the development of distance education. Just like in the realm of education, the Community takes actions in the sphere of vocational training aimed at supporting the cooperation of Member States and forms a system of incentives and recommendations. Article 150 stipulates the provisions pertaining to vocational training policy. It should be emphasised that these are the Member States that are fully responsible for the organisation of education and teaching contents, whereas the role of the European Union is to inspire, support and contribute to quality education and training, expand the European dimension, and stimulate cooperation between the Member States. General goals of the educational policy are formulated in the treaties. Non-prescriptive tools, such as memoranda, resolutions, decisions and recommendations are used to give directions for change in the fields where the change is needed, to identify priorities and forms of activity. Moreover, considerable financial means earmarked in the EU’s budget for the implementation of specific goals, which are stipulated in detail in successive calls for proposals to participate in individual programmes, contribute to an open coordination method. What best proves the efficiency of the open coordination method, the application of soft, non-prescriptive means and incentives in the field of higher education (including quite sizable money), is the growing number of students who participate in international programmes and intercultural exchanges and placements, considerable improvement in linguistic and intercultural competences, a growing corpus of educational programmes offered in foreign

languages, as well as increasingly common practice of departing from the teacher-centred model of education and arriving at studentoriented teaching process. Such elements as ECTS and DS, as well as defining educational outcomes for individual courses, modules and programmes allow for increased transparency and comparability of acquired qualifications and diplomas. The Lifelong Learning Programme constitutes a key element of EU policy and one of the tools for the implementation of the Lisbon Strategy (2000) as well as the creation of the most competitive and fastest developing knowledgebased economy. Thanks to the implementation of the strategy, in which European higher education system modernised in response to global challenges plays a vital role, the Union is to become an advanced knowledge society, which develops in a sustainable manner, and enjoys a greater number of better jobs and larger social cohesion. Prior to the adoption of the Amsterdam Treaty, individual initiatives, which have played an important role in the development of European educational programmes, have been taken across the European Union. One of the most popular was Erasmus, which until today is called a flagship project in the field of education implemented by the Commission. Its importance for the modernisation of higher education systems across Europe cannot be underestimated. The programme has served as a basic tool for internationalising higher education systems in Europe. It proves that harmonious cooperation at the European level brings more benefits that a sum of excellent yet individual initiatives that have been proposed and implemented in an autonomous manner. The Erasmus Programme still sets the direction for the modernisation of higher education systems in Europe. It has contributed to the transformation of higher education systems and has served as an inspiration for the Bologna Process, which is the process of harmonising tertiary education systems. European cooperation aimed at the modernisation of higher education has entered a new stage in 1999, when representatives of 29 states signed the Bologna Declaration, in which they undertook to establish the European Higher Education Area until 2010. The main goal of the Bologna Process

163

jest stworzenie warunków dla skutecznego poszukiwania zatrudnienia absolwentów szkół wyższych w Europie, zwiększanie mobilności akademickiej i zawodowej, tworzenie podstaw zaawansowanej wiedzy, przyczynianie się do rozwoju osobistego obywateli, jak również przygotowanie do życia w demokratycznym społeczeństwie obywatelskim. Wspólny Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego będzie odpowiedzią na wyzwania związane z procesem integracji europejskiej i globalizacji. Dzięki projektom realizowanym w ramach unijnych programów edukacyjnych, mobilności, partnerstwu oraz sieciom beneficjenci projektów będą lepiej przygotowani do życia i pracy w Europie. Będzie to sprzyjać tworzeniu Europejskiego Rynku Pracy, a systemy i praktyka uczenia się przez całe życie będą skuteczniej wspierały konkurowanie w zglobalizowanym świecie. Udział w unijnych programach edukacyjnych ma fundamentalne znaczenie dla polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce. Tak samo jest w przypadku innych systemów szkolnictwa wyższego w Europie, studentów, nauczycieli akademickich i innych pracowników sektora szkolnictwa wyższego. Programy edukacyjne stanowią narzędzia umożliwiające instytucjom szkolnictwa wyższego w Polsce wpisanie się w Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego. Zwiększają atrakcyjność systemów kształcenia, innowacyjność programów, a także umożliwiają porównywanie efektów kształcenia, uzyskiwanych kwalifikacji i dyplomów. Docelowo przyczynią się do pełnego uznawania dyplomów wydawanych przez uczelnie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego bez potrzeby ich nostryfikacji. W rezultacie zostaną wypełnione zapisy Konwencji Lizbońskiej, de facto jedynego prawnego zobowiązania związanego z realizacją Procesu Bolońskiego, sygnowanego przez państwa uczestniczące w tworzeniu EOSzW. Warunkiem uczestniczenia w europejskich programach edukacyjnych jest uzyskanie Karty Uniwersytetu Erasmusowego. Oznacza to dla uczelni obowiązek sformułowania Deklaracji Polityki Europejskiej. Instytucja aplikująca przedstawia w niej strategię europeizacji kształcenia, związaną z działaniami w obszarze uczenia się przez całe życie, a także spójną z misją i strategią rozwoju uczelni. W Deklaracji uczelnie powinny przedstawić wszystkie działania oraz środki niezbędne do wdrożenia zasad

164

przedstawionych w Karcie, odnoszące się zwłaszcza do mobilności studentów i nauczycieli akademickich, praktyk studenckich oraz udziału w akcjach zcentralizowanych. Zatem udział w projektach edukacyjnych musi być poprzedzony głęboką refleksją nad strategią umiędzynarodowienia kształcenia w uczelni, sformułowaniem celów, określeniem środków i harmonogramu działań oraz zdefiniowaniem mechanizmów zapewniania jakości. Niezbędny jest wybór strategicznych uczelni partnerskich oraz ocena warunków realizacji projektów, a także określenie, w których działaniach i w jakim zakresie w ramach programów edukacyjnych uczelnia zamierza wziąć udział. W ramach programu Erasmus (2000-2006) szkoły wyższe uczestniczyły w projektach wymiany studentów i nauczycieli akademickich, w projektach związanych z opracowaniem programów studiów oraz kursach intensywnych i projektach sieci tematycznych. Komponent Erasmus w programie Uczenie się przez całe życie (2007-2013) również umożliwia udział w wymianach studentów i pracowników, pozwala na realizację intensywnych kursów, opracowanie nowych programów kształcenia, współpracę z przedsiębiorstwami, udział w projektach sieciowych oraz w projektach modernizacji uczelni. Dobre praktyki projektów sfinansowanych z funduszy europejskich w ramach programów wspomagających szkolnictwo wyższe, opisane w zeszytach tematycznych, są dowodem na efektywne wykorzystanie możliwości stworzonych przez Unię Europejską. Dostarczają również przykładów współpracy w zakresie zapewniania innowacyjności i podnoszenia atrakcyjności kształcenia. W ramach projektu „Coeur-BCM-Competence in EuroPreneurship – Business Creativity Module”, w którym uczestniczyła Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, opracowano moduł kształcenia rozwijający kluczowe kompetencje przedsiębiorców. Wzmocnią one szansy absolwentów na zatrudnienie na europejskim rynku pracy. Jest to tym bardziej istotne, ponieważ jednym z celów kursu było kształtowanie kompetencji międzykulturowych. Ten angielskojęzyczny moduł, opatrzony stosowną do efektów kształcenia i nakładu pracy studentów liczbą punktów ECTS, wzmocni ofertę dydaktyczną uczelni. Wzbogaci tym samym ofertę zajęć dostępnych nie tylko dla polskich,

is to establish conditions for efficient employment searching by graduates of higher education institutions in Europe, encouraging academic and professional mobility, creating the basis for advanced knowledge, contributing to personal development of citizens and preparing them for living in a democratic civic society. European Higher Education Area will constitute a response to challenges related with European integration and globalisation. Thanks to projects implemented as part of EU educational programmes, mobility, partnership and networks, project beneficiaries will be better prepared for living and working in Europe. This will contribute to the establishment of the European Labour Market, and lifelong learning systems and practice will support the competition in a globalised world in a more efficient manner. Participation in EU educational programmes is of key importance for educational policy and practice in Poland. It is also the case with other higher education systems, students, academic teachers and other employees of higher education sector across Europe. Educational programmes are tools that allow higher education institutions in Poland to become part of the European Higher Education Area. They boost attractiveness of educational systems, innovativeness of programmes and allow for the comparability of learning outcomes, qualifications and diplomas. As a result, they will contribute to full recognition of diplomas awarded by universities in the European Higher Education Area without the need to obtain a formal acknowledgement by a competent authority. As a consequence, the provisions of the Lisbon Convention, which in fact is the only legal obligation related with the implementation of the Bologna Process signed by the EHEA founding states, will be put in practice. A precondition for the participation in European educational programmes is the granting of Erasmus University Charter, which is related with an obligation for a university to formulate a European Policy Statement, in which the applying institution presents a strategy for the Europeisation of education related with activities in the area of lifelong learning, as well as a consistent mission and strategy for the development of a university. In the Statement, universities should present all actions and measures that are indispensable for the implementation of rules presented in the Charter, which mainly relate to mobility of students and academic teachers, student placements and participation in centralised actions.

This is why participation in educational projects should be preceded by serious reflection on the strategy for internationalisation of education in a given university, formulation of goals, defining means and timetable for activities as well as mechanisms for quality assurance. It is indispensable to choose strategic partner universities and assess conditions for project implementation, as well as to indicate in which educational programmes and in what scope the university intends to participate. As part of the Erasmus programme (2000-2006), higher education institutions have participated in student and academic teacher exchange projects, projects related with the development of study programmes, intensive courses, and thematic network projects. The Erasmus component of the Lifelong Learning Programme (2007-2013) also provides for the participation of academic staff in student Exchange projects, the implementation of intensive courses, development of new educational programmes, cooperation with enterprises, and participation in network projects and projects for the modernisation of universities. Good practices in projects financed from European funds as part of the programmes that support higher education, which are described in thematic booklets, prove the efficiency of the use of opportunities created by the European Union. They also show examples of cooperation aimed at innovativeness and boosting the attractiveness of education. As part of the Coeur-BCM-Competence in EuroPreneurship – Business Creativity Module project, in which the Wrocław University of Economics participated, an educational module that develops key entrepreneurial skills has been developed. The module will boost the opportunities for school graduates to find employment in the European labour market. This is especially important due to the fact that shaping intercultural competences is one of the goals of the course. The course is offered in English and provided with an adequate number of ECTS credits as compared to the forecasted learning outcomes and student workload. It will greatly improve the teaching offer of the University, not only for Polish but also foreign students. Innovative educational contents are conveyed with the use of innovative methods and teaching means as well as with the use of an Internet platform.

165

ale i zagranicznych studentów. Innowacyjne treści kształcenia były przekazywane przy wykorzystaniu innowacyjnych metod i środków dydaktycznych z wykorzystaniem platformy internetowej. Integracja studentów polskich ze studentami zagranicznymi, kształtowanie kompetencji międzykulturowych, przeciwdziałanie stereotypom i ksenofobii stanowiły cel projektu pt. „Workshop on Cultural Adaptation for International and Polish Students. How to make use of crosscultural psychology in everyday life abroad?”, realizowanego przez Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej wraz z kilkunastoma uczelniami europejskimi. Szczegółowo wyliczone efekty kształcenia stanowią dowód na coraz powszechniejsze przechodzenie od modelu nauczania z nauczycielem w centrum procesu do modelu zorientowanego na studenta. Istotną rolę odgrywają w nim umiejętności i kompetencję nabyte przez uczestników programu, a nie tylko treści przekazywane przez wykładowców. Kolejne przykłady projektów zrealizowanych w ramach unijnych programów edukacyjnych to intensywne kursy języka polskiego oferowane przez Szkoły Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dowodzą, jak ważne jest upowszechnianie znajomości tzw. języków rzadziej nauczanych i używanych dla umiędzynarodowienia kształcenia na poziomie wyższym. Studenci zagraniczni nie powinni być ograniczeni w wyborze zajęć dydaktycznych tylko do kursów w języku angielskim. Powinni móc korzystać z całego bogactwa oferty dydaktycznej dostępnej dla studentów krajowych oraz mieć możliwość integracji społecznej. Prezentowane kursy nie ograniczają się do kształtowania kompetencji językowych i międzykulturowych, tak ważnych dla procesu integracji, lecz także pozwalają poznać kulturę i realia społeczno-gospodarcze kraju. Doskonalą również umiejętność uczenia się w nowych warunkach. Niezaprzeczalnym walorem wszystkich projektów – dobrych praktyk z zakresu szkolnictwa wyższego, opisanych w zeszytach tematycznych, jest fakt, że są zgodne z potrzebami wynikającymi z umiędzynarodowienia studiów. Taki też jest pierwszy i konieczny warunek zastosowania rezultatów zrealizowanych projektów w polskiej polityce i praktyce edukacyjnej. Rzetelna analiza potrzeb zarówno instytucjonalnych, jak i indywidualnych, czy też regionalnych lub krajowych pozwoli ocenić, na ile transfer efektów

166

będzie sensowny, skuteczny oraz przydatny w kształtowaniu polityki i praktyki. Opracowanie strategii umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego, jako części strategii rozwoju szkolnictwa wyższego na poziomie krajowym oraz instytucjonalnym to kolejny, równie ważny warunek odpowiedniego wykorzystania rezultatów programu Uczenie się przez całe życie. Resort szkolnictwa wyższego i nauki wraz ze środowiskiem akademickim powinien szybko określić cele polityki edukacyjnej w odniesieniu do umiędzynarodowienia, uwzględniając wyzwania globalne, regionalne i lokalne, przeanalizować dostępne instrumenty (w tym prawne) oraz środki (w tym finansowe). Szkoły wyższe powinny uważnie przeanalizować swoje Deklaracje Polityki Erasmusowej, tak aby dokładnie odzwierciedlały one dalekosiężne plany uczelni, a nie tylko, co się często zdarza, były projekcją wyobrażeń administracji szkoły wyższej. Trzecim warunkiem jest przeznaczenie odpowiednich środków finansowych, komplementarnych do środków przeznaczonych z budżetu Unii Europejskiej, by zapewnić trwałość efektów i kontynuację działań. Jak wskazuje doświadczenie, żywot wielu udanych projektów bywa krótkotrwały i bezpośrednio zależy od funduszy uzyskanych z budżetu UE. Na poziomie uczelni należy zatem zadbać o zapewnienie trwałości efektów i kontynuacji działań, tak aby na stałe wpisały one się do oferty dydaktycznej i działań uczelni. Odpowiednie upowszechnienie rezultatów prowadzonych i/lub zakończonych projektów to warunek kolejny. I nie chodzi o to, aby wykorzystywać cały wachlarz środków służących do upowszechniania dobrych praktyk, lecz wybrać te, które najlepiej trafią do potencjalnych odbiorców. Nie można zapominać o bezpośrednim kontakcie z ludźmi, do których żywe słowo trafia najskuteczniej. Dobrym przykładem upowszechniania jest tworzenie sieci osób, instytucji dzielących takie same cele i zainteresowania. Sieć wydziałów chemii i dziekanów wydziałów chemii zaczęła od projektów mobilności, by ukoronować swoją działalność promocją znaków jakości kształcenia rozpoznawalnych w całej Europie i Polsce – dyplomu i tytułu Chemistry Eurobachelor i Euromaster. Podstawą jest przede wszystkim podejmowanie skutecznych działań na rzecz tworzenia kultury

Integration of Polish and international students, shaping intercultural competences, counteracting stereotypes and xenophobia have been the aims of the project entitled Workshop on Cultural Adaptation for International and Polish Students. How to make use of cross-cultural psychology in everyday life abroad? implemented by the Warsaw School of Social Sciences and Humanities together with several universities from all over Europe. Numerous learning outcomes that have been presented in detail prove that transition from teacher-centred to student-centred education is becoming a reality and that skills and competences acquired by course participants, and not only contents conveyed by the teachers, play an important role in the process. Other examples of projects implemented as part of EU educational programmes include intensive Polish courses offered by the University of Silesia and Jagiellonian University School of Polish Language and Culture. These prove the importance of promoting the knowledge of less frequently taught and used languages for the internationalisation of higher education. Students from abroad should not be limited in their educational choices to courses offered in English. They should be able to benefit from the full diversified offer that is available for local students and have an opportunity to integrate with local community. The courses presented in the booklet not only shape linguistic and intercultural competences, which are of great importance for the integration process, but also help to learn about the culture and social and economic reality of a given country. They also ameliorate the ability to adapt to new conditions. An unquestionable advantage of all good practices in the area of higher education, which are described in thematic booklets is the fact that they are consistent with the needs resulting from the internationalisation of studies. And this is also a precondition for the application of project results in educational policy and practice in Poland. A thorough analysis of institutional, individual, regional and national needs will allow to assess the sense, efficiency and usefulness of result transfer in the shaping of policy and practice. The development of a strategy for internationalisation of higher education, as part of a strategy for the development of higher education both at a national and institutional level, is another important precondition for adequate use of results of the Lifelong Learning

Programme. The Ministry of Higher Education and Science together with academic circles should immediately identify the goals of educational policy in reference to internationalisation and with taking into consideration global, regional and local challenges, and analyse available instruments (including legal ones) and means (including financial ones). Higher education institutions should carefully review their Erasmus Policy Statements so that they reflect long-term goals of a university, and not only, which is often the case, be the projection of expectations of a given HEI’s administration. A third precondition is assigning adequate funds, which are complementary to the means earmarked from the budget of the European Union in order to ensure sustainable outcomes and continuation of activities. As experience shows, the life of several successful projects is rather short and dependent on funds acquired from the EU budget. Therefore, sustainability of outcomes and continuation of activities should be ensured at the level of HEIs so that they become part of educational offer and activity of a given school. Adequate dissemination of results of implemented and/or completed projects is yet another condition. And the point is not to use the whole array of means used to disseminate good practices, but to choose the ones which in a most efficient manner can reach prospective recipients. You should remember about face to face contact with people, with whom a vivid account is the most successful. Creation of networks of people and institutions that share goals and interests is a good example of dissemination. A network of faculties of chemistry and deans of these faculties has been launched as a result of a mobility project, and has crowned its operations with the promotion of diploma and title of Chemistry Eurobachelor and Euromaster, which today stand as quality labels in education recognised across Europe and Poland. The most important thing, however, is taking effective measures aimed at the establishment of quality culture, which means the creation of quality assurance systems pertaining to all members of academic circles and all elements of the education process that meet the standards and guidelines adopted at the ministerial conference in Bergen (2005). This will constitute a guarantee of adequate transfer of good practices to general educational practice and policy.

167

jakości. Oznacza to budowane systemu zapewniania i doskonalenia jakości dotyczącego wszystkich członków środowiska akademickiego oraz wszystkich elementów procesu kształcenia, zgodnego ze standardami i wskazówkami przyjętymi na konferencji ministrów w Bergen (2005). Będzie to gwarancja należytego transferu dobrych praktyk do polityki i powszechnej praktyki edukacyjnej. Dzięki współpracy międzynarodowej, wymianie informacji i doświadczeń, transferowi przykładów dobrej praktyki program Uczenie się przez całe życie pozwoli na szybsze i pełniejsze zintegrowanie z Europejskim Obszarem Szkolnictwa Wyższego. Udział w projektach programu wymusza na uczestniczących instytucjach doskonalenie narzędzi wzmacniających przejrzystość, dbałość o jakość, pozwalających na porównywanie i wzajemne uznawanie efektów kształcenia. Szkoły wyższe w Polsce powinny się w coraz większym stopniu stawać ośrodkami kształcenia przez całe życie. Powinny być zatem otwarte nie tylko na młodzież, ale na wszystkie osoby, które pragną doskonalić swoje kompetencje, uzyskiwać nowe kwalifikacje i przekwalifikowywać się. Aby tak się stało, polskie uniwersytety powinny ewaluować i uznawać umiejętności zdobyte w systemie kształcenia pozaformalnego i nieformalnego, kierując się nie tylko obawą o utratę „tradycyjnego studenta”, związaną z niżem demograficznym. W związku z tym niezbędny jest aktywny udział środowiska akademickiego w tworzeniu krajowej struktury kwalifikacji. Jest to system opisu kwalifikacji zdobywanych na poszczególnych poziomach kształcenia, umożliwiający porównywanie dyplomów nada-

168

wanych w uczelniach polskich z dyplomami nadawanymi w uczelniach europejskich. Definiowanie poziomów kształcenia, kwalifikacji, dyplomów w kategoriach efektów kształcenia może zaowocować odrzuceniem utartych schematów nauczania, które są często ciasnym gorsetem blokującym kreatywne i innowacyjne działania. Bazują one zwykle na treściach i odzwierciedlają nauczanie zorientowane na nauczyciela, a nie na uczącego się i jego potrzeby. W procesie kształcenia coraz większą rolę powinny odgrywać kompetencje generyczne, w tym także kompetencja wielojęzykowa i wielokulturowa, jak również umiejętność uczenia się i adaptacji do nowych warunków. To właśnie one najbardziej przyczyniają się do sukcesu w poszukiwaniu i utrzymywaniu zatrudnienia, a także ułatwiają przechodzenie na kolejne poziomy kształcenia. Bibliografia: 1. Traktat Rzymski, 1957 2. Traktat Amsterdamski, 1997 3. Uczenie się przez całe życie – rola systemów edukacji w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Eurydice, Bruksela 2000 4. Program Socrates w Polsce – efekty współpracy 1998-2006, FRSE, Warszawa 2007 5. Erasmus @ 20: the Commission launches the celebrations for the anniversary of its flagship education programme – http://europa.edu/ rapid/pressReleasesAction 6. Lifelong Learning Programme 2007-2013 – http://ec.europa.eu/education/programmes/ newprogr/index_en.html

Thanks to international cooperation, exchange of information and experiences, and transfer of examples of good practice, the Lifelong Learning Programme will allow for faster and fuller integration with the European Higher Education Area. Participation in projects implemented under the Programme makes the participating institutions improve the tools that strengthen transparency, care for quality, and help to compare and recognise learning outcomes. Higher Education Institutions in Poland should be consistently transformed into lifelong learning centres, which are opened not only to the young people, but also to all other persons who wish to raise their competences, acquire new qualifications and retrain. In order to do so, Polish universities should evolve and recognise skills acquired within non-formal and informal education, and not be guided by a fear of loosing a ‘traditional student’, which is related with decrease in the birth rate. As a result, active participation of academic circles is indispensable for the creation of national qualifications framework, which is a system for describing qualifications gained at individual levels of education allowing for the comparison of diplomas awarded by Polish universities with these awarded in other European countries.

Generic competences, including multilanguage and multicultural competences, as well as the ability to learn and adapt to new conditions, should play an increasingly important role in the education process, because it is them that contribute most to the success in searching for and maintaining employment, as well as facilitate the continuation of education at all subsequent levels. Reference Literature: 1. The Rome Treaty, 1957 2. The Amsterdam Treaty, 1997 3. Lifelong Learning: the Contribution of Education Systems in the Member States of the European Union, Eurydice, Brussels 2000 4. Program Socrates w Polsce – efekty współpracy 1998 – 2006, FRSE, Warszawa 2007 5. Erasmus @ 20: the Commission launches the celebrations for the anniversary of its flagship education programme – http://europa.edu/ rapid/pressReleasesAction 6. Lifelong Learning Programme 2007-2013 – http://ec.europa.eu/education/programmes/ newprogr/index_en.html

Defining levels of education, qualifications and diplomas in terms of learning outcomes may result in the rejection of widely-used teaching standards, which are often a straightjacket that blocks creative and innovative activity and which usually feature teacher-oriented contents and disregard the needs of the learner.

169

Glossary of Terms related to the Valorisation Process

Glosariusz terminów związanych z procesem waloryzacji

170

This glossary consists of a non-exhaustive list of terms which are recurrent while addressing dissemination and exploitation issues inside programmes and activities of Education and Culture. The glossary is intended as a tool which helps actors of European programmes in the fields of lifelong learning, culture, youth, citizenship and sport, to better understand the terminology linked this subject. It is subject to periodical revisions and updates. More info at: http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/ valorisation/ref-docs_en.html

Glosariusz stanowi niewyczerpującą listę terminów, które często pojawiają się podczas pracy nad zagadnieniami upowszechnienia i wykorzystania rezultatów programów i działań realizowanych przez Dyrekcję Generalną Edukacja i Kultura. Glosariusz jest narzędziem, które ma pomóc osobom realizującym programy europejskie w dziedzinie uczenia się przez całe życie, kultury, zagadnień związanych z młodzieżą, postawami obywatelskimi i sportem lepiej zrozumieć terminologię związaną z tym przedmiotem. Więcej informacji na: http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/ valorisation/ref-docs_en.html

Benchmarking 1. A standardised method for collecting and reporting critical operational data in a way that enables relevant comparison of performances of different organisations or programmes, often with a view to establish good practice. 2. A level of achievement which it is desirable to attain and against which one’s own performance is measured (http://eacea.ec. europa.eu/portal/page/portal/Eurydice/ TESEHome)

Ocena porównawcza (ang. benchmarking) 1. Znormalizowana metoda zbierania i informowania o krytycznych danych operacyjnych w sposób, który umożliwia porównanie wyników poszczególnych organizacji lub programów, często celem ustanowienia dobrej praktyki. 2. Oczekiwany poziom dokonań, względem którego mierzymy własne osiągnięcia (http://eacea.ec.europa.eu/portal/page/ portal/Eurydice/TESEHome)

Beneficiary The beneficiaries are the individuals or organisations (users at any level, intermediaries/ multipliers, agents such as associations, regional authorities) benefiting in various ways from the implementation of the projects. In the European programmes they are also often understood as the entities receiving financial grants. (See also final beneficiary)

Beneficjent Beneficjenci to osoby lub organizacje (użytkownicy na dowolnym poziomie, pośrednicy/osoby odpowiedzialne za rozpowszechnianie informacji, przedstawiciele, tzn. stowarzyszenia, władze regionalne), które na różny sposób odnoszą korzyści z realizacji projektów. W programach europejskich sformułowanie to oznacza jednostki otrzymujące dofinansowanie. (Patrz również beneficjent końcowy)

Brokerage Brokerage indicates the match between supply of results and demand, e.g. the needs of the users for whom the results are meant. The aim of dissemination and exploitation of results is to facilitate a brokerage action and to make sure that the project provides an adequate answer

Pośrednictwo (ang. brokerage) Pośrednictwo oznacza dopasowanie osiągniętych wyników do popytu, np. potrzeb użytkowników, dla których przeznaczone są wyniki. Celem upowszechniania i wykorzystania wyników jest ułatwienie pośrednictwa oraz zapewnienie, że projekt odpowiada potrzebom grupy docelowej.

to the needs of the target group. On the stock exchange, a broker is a party that mediates between a buyer and a seller.

Na giełdzie, pośrednik (broker) jest osobą, która pośredniczy pomiędzy kupującym a sprzedawcą.

Capitalize on investments Capitalising on investments entails getting benefits from the means invested in the project (return on investments). It concerns a project’s tangible and intangible outcomes, which may be exploited transferred to new users and further developed (= build upon achievements).

Czerpanie korzyści z nakładów (ang. capitalize on investments) Czerpanie korzyści z nakładów oznacza czerpanie korzyści ze środków zainwestowanych w projekt (zwrot z inwestycji). Termin ten dotyczy zarówno wymiernych jak i niewymiernych rezultatów projektu, które mogą zostać wykorzystane, przekazane nowym użytkownikom i dalej rozwijane (= bazować na osiągnięciach).

Commercialisation Commercialisation is a process of marketing the project outcome after having it transformed or not. This operation may be oriented at • Regaining the cost of the product’s development • Making a profit out of the project’s products. Commercialisation serves as a tool to make the results sustainable after the project ends.

Komercjalizacja Komercjalizacja to proces wprowadzania na rynek wyników projektu, bez względu na to, czy zostały one zmodyfikowane czy też nie. Działanie takie może być skierowane na: • Zwrot kosztów zwiazanych z opracowaniem produktu • Zysk wypracowany dzieki wykorzystaniu produktu projektu. Komercjalizacja to narzędzie umożliwiające trwałe korzystanie z wyników projektu po jego zakończeniu.

Dissemination and exploitation plan A plan for dissemination and exploitation indicates those activities that are going to be carried out during a project’s lifetime. The plan has to be drafted at the very beginning of a project (often at proposal stage) and must contain activities to be carried out continuously until the project’s end (and possibly afterwards). In order to develop a good dissemination and exploitation plan the promoters (or coordinators) should answer the following questions: • What is the expected project result? (anticipation of the results) • What kind of needs does the project respond to? (ex-ante needs analysis) • Who are the final or potential users or beneficiaries of the project’s outcomes? (exploitation and sustainability of results).

Plan upowszechniania i wykorzystania Plan upowszechniania i wykorzystania oznacza te działania, które zostaną zrealizowane w okresie trwania projektu. Plan musi zostać sporządzony na samym początku projektu (często na etapie składania wniosku) i musi obejmować działania, które będą stale realizowane do końca trwania projektu (i możliwie po jego zakończeniu). Aby opracować wysokiej jakości plan upowszechniania i wykorzystania promotorzy (lub koordynatorzy) powinni odpowiedzieć na następujące pytania: • Jakie są przewidywane rezultaty projektu? (Przewidywanie rezultatów) • Jakim potrzebom odpowiada projekt? (Analiza potrzeb ex-ante) • Kim są końcowi lub potencjalni użytkownicy lub beneficjenci wyników projektu? (Wykorzystanie i trwałość rezultatów).

Additionally the dissemination and exploitation plan has to indicate: • Types of dissemination and exploitation activities (what?) • The most appropriate means (how to do it?) • The most appropriate and efficient calendar (when?) • The available resources – human and financial.

Ponadto plan upowszechniania i wykorzystania musi określać: • Typy działań związanych z upowszechnianiem i wykorzystaniem (co?) • Najbardziej odpowiednie środki (jak to osiągnąć?) • Najbardziej odpowiedni i skuteczny kalendarz (kiedy?) • Dostępne zasoby – ludzkie i finansowe.

171

Dissemination and exploitation of results applied to mobility Dissemination and exploitation of mobility concerns the results of mobility projects, which are mostly intangible in the form of experience, skills and knowledge gained by participants or beneficiaries. Some more tangible results are also seen in the form of changes to systems, organisations or companies involved in mobility projects. Mobility touches the individual as well as organisations. In this sense the definition of dissemination and exploitation of results must be adapted to such distinctive projects and outcomes. The dissemination and exploitation of mobility can be defined as: • measuring the changes brought about at individual, institutional/organisational, professional, systems and sector level • improving the quality of mobility projects • improving the quality of placements and exchanges • improving the quality of results • promoting best practice which can feed new projects and encourage greater participation in mobility projects (capitalize on investments) • disseminating and giving visibility to mobility projects and project outcomes (awareness-raising).

Upowszechnianie i wykorzystanie rezultatów związanych z mobilnością Upowszechnianie i wykorzystanie rezultatów wynikających z mobilności dotyczy rezultatów projektów mobilności. Rezultaty te są zwykle niewymierne, ponieważ przybierają formę doświadczeń, umiejętności i wiedzy zdobytych przez uczestników lub beneficjentów. Bardziej wymierne rezultaty to zmiany wprowadzone w systemach, organizacjach lub firmach zaangażowanych w projekty mobilności. Mobilność może dotyczyć osób indywidualnych jak również organizacji. W tym znaczeniu, definicja upowszechniania i wykorzystania rezultatów musi zostać dostosowana do danego typu projektu i jego wyników. Upowszechnianie i wykorzystanie rezultatów projektów mobilności można określić jako: • Mierzenie zmian wprowadzonych przez osoby indywidualne oraz instytucje/organizacje, jak również na poziomie zawodowym, systemowym i sektorowym • Podniesienie jakości projektów mobilności • Podniesienie jakości praktyk i wymian • Podniesienie jakości rezultatów • Promowanie najlepszych praktyk, które mogą zostać wykorzystane w nowych projektach i zachęcają do szerszego udziału w projektach mobilności (czerpanie korzyści z nakładów) • Upowszechnianie i promocja projektów mobilności i ich wyników (podnoszenie świadomości).

Evaluation Evaluation (at project level) is a crucial phase for projects since it allows a review and qualitative and quantitative assessment of: • the results achieved against the aims (as regards activities/products), with implications for the whole of the grant if results are unacceptable and where results are very poor; • the means used to achieve these results in relation to the contractually agreed budget Evaluation (at program level): Evaluation in the Commission is defined as a judgement of interventions according to their results, impacts and the needs they aim to satisfy.

Ewaluacja Ewaluacja (na poziomie projektu) stanowi najważniejszy etap projektów, ponieważ umożliwia przegląd oraz ilościową i jakościową ocenę: • Poziomu realizacji celów (w odniesieniu do działań/produktów), które mają wpływ na dofinansowanie, jeżeli rezultaty są nie do przyjęcia lub są bardzo niskiej jakości; • Środków zastosowanych w celu osiągnięcia tych rezultatów w odniesieniu do budżetu określonego umową. Ewaluacja (na poziomie programu): ewaluacja w Komisji jest definiowana jako ocena interwencji pod względem ich rezultatów, wpływu i potrzeb, na które mają odpowiadać.

Ex-ante dissemination and exploitation Ex–ante dissemination and exploitation involves planning, dissemination and exploitation of results from the beginning of a project. It is based on an ex–ante needs analysis of target group towards which the project is addressed and involves interaction between the

172

Upowszechnianie i wykorzystanie ex-ante Upowszechnianie i wykorzystanie ex-ante obejmuje planowanie, upowszechnianie i wykorzystanie rezultatów od początku projektu. Opiera się na analizie potrzeb ex-ante grupy docelowej, na rzecz której realizowany jest projekt i obejmuje wzajemne relacje pomiędzy

stakeholders and promoters (or coordinators) during the project. This process ensures more impact and sustainability of a project (see also dissemination and exploitation plan which is based on the concept of ex-ante dissemination and exploitation).

zainteresowanymi stronami a promotorami (lub koordynatorami) podczas trwania projektu. Proces ten zapewnia większy wpływ i trwałe korzystanie z wyników projektu (patrz również plan upowszechniania i wykorzystania, który opiera się na koncepcji upowszechniania i wykorzystania ex-ante).

Ex-post dissemination and exploitation Ex-post dissemination and exploitation is connected with the linear model of innovation*. It involves dissemination and exploitation after the project has finished, when the results have been developed and are ready to be used. In general late dissemination and exploitation of results reduces the chances for the project to have real impact. One of the forms of ex–post dissemination and exploitation is the transfer of innovation.

Upowszechnianie i wykorzystanie ex-post Upowszechnianie i wykorzystanie ex-post ma związek z linearnym modelem innowacji. Obejmuje upowszechnianie i wykorzystanie wyników projektu po jego zakończeniu, tam gdzie rezultaty zostały opracowane i możliwe jest ich wykorzystanie. Ogólnie, późne upowszechnianie i wykorzystanie rezultatów zmniejsza szanse na to, że projekt będzie miał znaczący wpływ. Jedną z form upowszechniania i wykorzystania ex–post jest transfer innowacji.

In the linear model the dissemination and exploitation of results follow a more chorological pattern and takes place only at the end of a project or even after it has been completed.

W przypadku linearnego modelu, upowszechnianie i wykorzystanie rezultatów wynika z układu chronologicznego i ma miejsce jedynie pod koniec realizacji projektu, a nawet po jego zakończeniu.

Exploitation mechanisms Exploitation embodies the act of employing results to the greatest possible advantage. Exploitation needs appropriate mechanisms to make results more attractive for use to the target group; tailor the results to the needs of specific target groups, sectors or organisations; transfer results that could be used by new target groups or sectors; sustain results and keep them in use and existence; influence and change mainstream practice and policy.

Mechanizmy wykorzystania Wykorzystanie oznacza zastosowanie rezultatów projektów w celu odniesienia możliwie największych korzyści. Potrzeby związane z wykorzystaniem określają mechanizmy, które mogą uczynić rezultaty bardziej atrakcyjnymi dla grupy docelowej. Obejmują one: dostosowanie rezultatów do potrzeb określonych grup docelowych, sektorów lub organizacji; transfer rezultatów, które mogą zostać wykorzystane przez kolejne grupy docelowe lub sektory; zapewnienie trwałego korzystania z rezultatów; wpływ i zmianę dominującej praktyki i polityki.

Final beneficiary (end beneficiary) A final beneficiary is an individual or an organisation directly positively influenced by the project outcome. Not necessarily receiving a financial grant and even not directly involved in the project, the beneficiary may exploit project outcomes for its own purposes.

Beneficjent końcowy Beneficjent końcowy to osoby lub organizacje, na które wyniki projektu mają bezpośredni pozytywny wpływ. Beneficjent, który niekoniecznie musi otrzymać dofinansowanie lub nawet nie jest bezpośrednio zaangażowany w projekt, może wykorzystać wyniki projektu do swoich własnych celów.

Follow-up activities In general the follow-up activities take place when the project is finished in administrative terms. Their aim is to keep results alive and sustainable. The activities could imply • updating the results after the project has been completed • recognising/certifying the result

Kontynuacja działań Zazwyczaj, kontynuacja ma miejsce, gdy projekt zostanie zakończony pod względem administracyjnym. Ma ona na celu zapewnienie trwałości i dalszego korzystania z wyników projektu. Kontynuacja może oznaczać: • Aktualizację rezultatów po zakończeniu projektu • Uznanie/certyfikację rezultatów • Angażowanie osób odpowiedzialnych za tworzenie

173

• involvement of policy – makers taking up results • transfer and exploitation of results by other sectors/target groups/environments • commercialisation of a project results

polityki i wykorzystanie rezultatów projektów • Transfer i wykorzystanie rezultatów w innych sektorach/grupach docelowych/środowiskach • Komercjalizację rezultatów projektu

Good practice A good practice is an exemplary project (including results or processes) which has positively influenced systems and practices throughout its activities and results. Consequently, good practices are worth transferring and exploiting in different contexts and environments by new users or entities.

Dobra praktyka Przykład dobrej praktyki to godny naśladowania projekt (z uwzględnieniem rezultatów lub procesów), który ma pozytywny wpływ na systemy i praktyki i obejmuje szerokie spektrum działań i rezultatów. W konsekwencji dobre praktyki powinny być przekazywane i wykorzystywane w różnych kontekstach i środowiskach przez nowych użytkowników lub nowe podmioty.

Impact Impact is the effect that the project and its results have on various systems and practices. A project with impact contributes to the objectives of programmes and to the development of different European Union policies. The effective transfer and exploitation of results, together with the improvement of systems by innovation, produces positive impact.

Wpływ (ang. impact) Wpływ to oddziaływanie projektu i jego rezultatów na poszczególne systemy i praktyki. Projekt, który ma wpływ, ma swój wkład w realizację celów programu i przyczynia się do rozwoju poszczególnych kierunków polityki unii europejskiej. Skuteczny transfer i wykorzystanie rezultatów, wraz z usprawnieniem systemów dzięki wprowadzeniu innowacji, mają pozytywny wpływ.

Based on Project Cycle Management, Aid Delivery Methods, March 2004

174

its duration in order to ensure its success. Monitoring consists of supervision of activities, comparison with the work plan and using the information obtained for the improvement of the project. During the monitoring process dissemination and exploitation activities must be carefully checked, verified and, if necessary - reoriented and adapted. Based on After Grundtvig Learning Partnership Navigator, p.40

Na podstawie: Grundtvig learning partnership navigator, str. 40.

Mainstreaming Mainstreaming is a process which enables activities to impact on policy and practice. This process includes identifying lessons, clarifying the innovative element and approach that produced the results, their dissemination, validation and transfer. More specifically, mainstreaming also defines the phase of transfer and the way in which other actors take account of the elaborated results, approaches and key elements*. Based on the definition of mainstreaming used in EQUAL programme.

Na podstawie: Zarządzanie cyklem projektu, metody przekazywania pomocy, marzec 2004

Information and communication At project level, information and communication concern collecting and presenting project activities, experiences, results to potentially interested users. They are aimed at increasing knowledge of the projects. In the process, various tools are used: publications, press releases, documentation, websites, expositions, conferences, videos, Video News Releases.

Informowanie i komunikacja Na poziomie projektu, informowanie i komunikacja dotyczą zbierania i przedstawiania potencjalnym użytkownikm informacji nt. działań realizowanych w ramach projektu, zgromadzonych doświadczeń, rezultatów i mają na celu poszerzenie wiedzy na temat projektów. W procesie tym wykorzystywane są wielorakie narzędzia: publikacje, komunikaty prasowe, dokumentacja, strony internetowe, wystawy, konferencje, prezentacje wideo i notatki dla prasy.

Innovation Innovative results are those which represent some new and distinctive features, distinguishing them from others with similar characteristic, and adding value in relation to conventional solutions. After Making change possible. A practical guide to mainstreaming under EQUAL, p.53

Innowacje Innowacyjne rezultaty to takie, które posiadają nowe, charakterystyczne cechy wyróżniające je wśród innych o podobnej charakterystyce i zapewniające nową wartość dodaną w odniesieniu do konwencjonalnych rozwiązań.

Monitoring (at project level) The process involves continuous and systematic control of the project’s progress. The intention is to correct any deviation from the operational objectives and thus improve the performance. Every project should be monitored throughout

Monitorowanie – na poziomie projektu (ang. monitoring) Proces ten obejmuje ciągłą i systematyczną kontrolę nad postępami projektu. Jego celem jest usunięcie wszelkich odstępstw od celów operacyjnych i tym samym usprawnienie

Na podstawie: Making change possible. A practical guide to mainstreaming under equal, str. 53.

działania. Aby odnieść sukces należy monitorować każdy projekt. Monitowanie obejmuje nadzór nad realizacją działań, porównanie z planem pracy i wykorzystanie uzyskanych informacji do celów udoskonalenia projektu. W procesie monitorowania, działania związane z upowszechnianiem i wykorzystaniem muszą być starannie kontrolowane, weryfikowane oraz, jeżeli jest to wymagane, zmodyfikowane i dostosowane do potrzeb.

Upowszechnianie i włączanie rezultatów do głównego nurtu polityki (ang. mainstreaming) Mainstreaming jest procesem, który sprawia, że podejmowane działania mogą mieć wpływ na politykę i praktykę. Proces ten obejmuje określenie najważniejszych, innowacyjnych elementów i podejść, dzięki którym osiągnięto rezultaty. Wyjaśnia również dlaczego tak się stało oraz zapewnia upowszechnianie rezultatów projektów, ich walidację i transfer. Upowszechnianie i włączanie rezultatów do głównego nurtu polityki definiuje również etap transferu i sposób, w jaki inne zaangażowane strony uwzględniają opracowane rezultaty, podejścia i kluczowe elementy. Na podstawie: definicji upowszechniania i włączania rezultatów do głównego nurtu polityki stosowanej w programie equal.

Needs analysis Needs analysis is a fundamental starting point in the process of dissemination and exploitation of results. Ideally, it takes place at the planning stage, before starting a project (ex-ante needs analysis). The aim is to define the needs of a target group (future beneficiaries and users of the project results) and to better orientate the project’s activities, with the objective to effectively answer these needs. The project designed and planned on the basis of needs analysis: • brings more added value to the project itself • is more likely to produce useful and sustainable results which may have positive impact.

Analiza potrzeb Analiza potrzeb to najważniejszy punkt wyjścia w procesie upowszechniania i wykorzystania rezultatów. Najbardziej skuteczną jest analiza prowadzona na etapie planowania, przed rozpoczęciem realizacji projektu (analiza potrzeb ex-ante). Głównym celem jest określenie potrzeb grupy docelowej (przyszli beneficjenci i użytkownicy rezultatów projektu) oraz lepsze zorientowanie działań realizowanych w ramach projektu na skuteczne zaspokajanie tych potrzeb. Projekt zaprojektowany i zaplanowany na podstawie analizy potrzeb: • zapewni większą wartość dodaną • z większym prawdopodobieństwem zapewni użyteczne i trwałe rezultaty, które będą miały pozytywny wpływ.

Re-invent the wheel Effective dissemination and exploitation of results prevent project promoters (or coordinators) from „re-inventing the wheel”. This means that having the possibility to know, re-use, transfer and adapt the results of different finalised projects, the promoters of new ventures may perfect and develop the existing outcomes ensuring at the

Ponowne odkrywanie Ameryki (ang. re-invent the wheel) Skuteczne upowszechnianie i wykorzystanie rezultatów pomaga promotorom (lub koordynatorom) projektu uniknąć „ponownego odkrywania Ameryki”. Oznacza to, że dzięki możliwości poszerzenia wiedzy, ponownego wykorzystania, transferu i dostosowania

175

same time, their sustainability.

176

rezultatów poszczególnych sfinalizowanych projektów, promotorzy nowych przedsięwzięć mogą udoskonalić i rozwinąć istniejące wyniki zapewniając jednocześnie ich zrównoważony rozwój.

Result (or project outcome) Project results* can be tangible and intangible: this affects the tools used to collect, disseminate and exploit them

Rezultat (lub wynik projektu ) Rezultaty projektu mogą być wymierne i niewymierne. Ma to wpływ na dobór narzędzi stosowanych do zbierania, upowszechniania i wykorzystania rezultatów projektów.

1. „Products” are tangible and durable outputs in the form of new learning products, new curricula, new qualifications, videos, etc.; they include: • reports and (comparative) studies; • traditional education and training modules like handbooks and other training tools; • innovative education and training modules; • new curricula and qualifications; • guidance material to new approaches and methodologies; • online education and training material (e-learning) and; • events such as conferences, cultural events, youth gatherings, public awareness campaigns, seminars, debates and symposia.

1. „Produkty” to wymierne i trwałe wyniki projektów w formie nowych materiałów edukacyjnych, programów nauczania, kwalifikacji, wideo, itd. Obejmują one: • raporty i badania (porównawcze); • tradycyjne moduły edukacyjne i szkoleniowe, takie jak podręczniki i inne narzędzia szkoleniowe; • innowacyjne moduły edukacyjne i szkoleniowe; • nowe programy nauczania i kwalifikacje; • materiały instrukcyjne dot. nowych podejść i metodologii; • materiały edukacyjne i szkoleniowe online (e-learning) oraz; • wydarzenia takie jak konferencje, wydarzenia kulturalne, zebrania młodzieży, kampanie społeczne, seminaria, debaty i sympozja.

2. „Methods” include: • increased knowledge of the participants within a certain field and topic; • cooperation processes and methodologies; • managerial lessons learned and know-how and; • exchange of ideas and good practice.

2. „Metody” obejmują: • poszerzenie wiedzy uczestników w danej dziedzinie i na dany temat; • procesy współpracy i metodologie; • zdobytą wiedzę na temat zarządzania i knowhow oraz; • wymianę pomysłów i przykładów dobrej praktyki.

3. „Experiences” are intangible and perhaps even less durable than products and methods.They include: • experience gained by the project partners in the management and undertaking of (transnational) partnerships; • experience gained by individuals, for example, experience gained from mobility periods within Erasmus or Leonardo or from the exchanges or the voluntary scheme of the Youth/Youth in Action programme; • exchange of experience and best practice through the establishment of networks, such as - thematic Networking in Leonardo or Comenius Networks; - experience gained from town-twinning, cultural events, etc.

3. „Doświadczenia” są niewymierne i być może mniej trwałe niż produkty i metody. Obejmują one: • doświadczenia zdobyte przez partnerów projektu w zarządzaniu i organizacji (międzynarodowych) projektów partnerskich; • doświadczenia zdobyte przez osoby indywidualne, na przykład doświadczenia zdobyte podczas mobilności w ramach programów Erasmus lub Leonardo jak również wymian lub projektów wolontariatu realizowanych w ramach programu Młodzież/Młodzież w Działaniu; • wymiana doświadczeń i najlepszych praktyk dzięki ustanowionym sieciom, takim jak: - Sieci tematyczne w ramach programu Leonardo lub sieci w ramach programu Comenius;

- Doświadczenia zdobyte podczas współpracy miast partnerskich, imprez kulturalnych, itd. 4. „Policy Lessons” usually emerge from the overall experience of projects within a programme or initiative (or group of programmes or initiatives) or from individual projects that are particularly innovative or effective. They are applied more widely at ‘systems’ level by multiplier agents. The generation of policy lessons is unlikely to be the primary consideration of project promoters or coordinators (and partners) and their reason for participating in an EU programme or initiative.

4. „Wnioski do wykorzystania przy tworzeniu polityki” zazwyczaj wynikają z ogólnych doświadczeń związanych z realizacją projektów w ramach programu lub inicjatywy (lub grupy programów lub inicjatyw). Mogą również wynikać z wdrażania indywidualnych projektów, które są szczególnie innowacyjne lub skuteczne. Są one szerzej stosowane przez osoby i instytucje odpowiedzialne za rozpowszechniane informacji na poziomie „systemów”. Zbieranie wniosków dotyczących formułowania polityki zwykle nie jest najważniejszym zadaniem promotorów lub koordynatorów projektu (i partnerów). Nie stanowi również przyczyny ich zaangażowania w dany program lub inicjatywę Unii Europejskiej.

5. „European Co-operation” as a means, in part, to increase awareness about the EU and improve its visibility but also to reinforce actions at EU level. It includes: • new or extended European partnerships; • transnational sharing of experience and best practice; • cross-cultural dialogue and co-operation and; • new dialogue and partnerships between EU and non-EU countries.

5. „Współpraca europejska” jest to środek częściowo służący podniesieniu poziomu świadomości nt. Unii Europejskiej i promocji projektu. Przyczynia się również do wzmocnienia działań na poziomie UE. Obejmuje ona: • nowe lub rozszerzone europejskie projekty partnerskie; • międzynarodową wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk; • dialog i współpracę międzykulturową oraz; • nowy dialog i projekty partnerskie pomiędzy członkami UE i krajami spoza UE.

From Education and Culture external evaluation on dissemination and exploitation mechanisms

Na podstawie: Education and culture external evaluation on dissemination and exploitation mechanisms

Spin-off effects Spin off effects are unexpected effects happening along the project life and that are normally considered in the ex-post evaluations.

Nieprzewidziane efekty Nieprzewidziane efekty mogą pojawiać się na różnych etapach cyklu życia projektu i zazwyczaj bierze się je pod uwagę podczas ewaluacji projektu ex-post.

Sustainability Sustainability is the capacity of the project to continue its existence and functioning beyond its end. The project results are used and exploited continuously. Sustainability of results implies use and exploitation of results in the long term.

Trwałość (rozwój zrównoważony) Trwałość to możliwość przedłużenia życia projektu po jego zakończeniu. Oznacza to, że rezultaty projektu mogą być stale wykorzystywane. Trwałość rezultatów oznacza ich wykorzystywanie w perspektywie długoterminowej.

Stakeholders Individuals or institutions that may, directly or indirectly, positively or negatively, affect or be affected by a project and/or a programme. Examples of stakeholders in the activity field of education and culture: decision makers, social partners, sectoral organisations etc.

Zainteresowane strony/podmioty zaangażowane (ang. stakeholders) Osoby lub instytucje, które mogą mieć bezpośredni lub pośredni, pozytywny lub negatywny wpływ na projekt i/lub program, lub które pozostają w kręgu oddziaływania projektu i/lub programu. Przykładowe zainteresowane

177

strony zaangażowane w działania w obszarze edukacji i kultury to: osoby odpowiedzialne za podejmowanie decyzji, partnerzy społeczni, organizacje sektorowe, itd.

178

Thematic workshops/thematic monitoring Thematic workshops (or thematic monitoring of projects) aim at creating an exchange forum for project coordinators working on the same topic. Exchange of knowledge and experience among actors involved in European cooperation projects on a specific theme is important for effective transfer of innovation and for building synergies. National agencies, experts and stakeholders/ potential users of results are often associated to this kind of thematic activities in order to have a more interactive exchange among the providers of results (the projects) and those who could potentially benefit and take up such results (the users/stakeholders).

Warsztaty tematyczne/monitoring tematyczny Warsztaty tematyczne (lub monitorowanie tematyczne projektów) ma na celu stworzenie forum wymiany doświadczeń dla koordynatorów projektu pracujących nad podobnymi zagadnieniami. Wymiana doświadczeń i wiedzy pomiędzy partnerami projektów europejskich w danym obszarze ma ogromne znaczenie dla skutecznego transferu innowacji i tworzenia synergii. Narodowe agencje, eksperci i zainteresowane osoby/potencjalni użytkownicy rezultatów często angażują się w tego typu działania tematyczne, aby zapewnić bardziej aktywną wymianę pomiędzy twórcami rezultatów (projektów) i osobami, które mogłyby potencjalnie wykorzystać takie rezultaty (użytkownicy/ zainteresowane strony).

Target group The target group concerns those who will be directly, positively affected by the project by its activities and its results. (See also final beneficiary)

Grupa docelowa Grupa docelowa to osoby, na które działania i rezultaty projektu będą miały bezpośredni i pozytywny wpływ. (Patrz również beneficjent końcowy)

Transfer of innovation The aim of the innovation transfer process is the adaptation and/or further development of innovative results of a project, their transfer, piloting and integration into public and/or private systems, companies, organisations at local, regional, national and/or Community level. The process has the objective of answering the needs of new target groups and users. The actors who can take part in transfer of innovations are: users at any level, intermediaries/multipliers, decision makers, etc. The process for transferring innovative content ideally has a number of steps which go beyond simple dissemination, and which are described below: • identifying and analysing targeted user requirements; • selecting and analysing innovative content to meet these requirements and analysing its transferability; • adapting it to the culture, needs and requirements of potential users (updating the product, translations, etc.); • transferring it to new socio-cultural and linguistic contexts (target groups, sectors, etc.); • using it in new sectors, with new target groups,

Transfer innowacji Celem procesu transferu innowacji jest dostosowanie i/lub dalszy rozwój innowacyjnych rezultatów projektu, ich przeniesienie, pilotaż i integrację z systemami publicznymi i/lub prywatnymi, spółkami, organizacji na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i/lub wspólnoty. Proces ma na celu zaspokojenie potrzeb nowych grup docelowych i użytkowników. Osoby, które mogą być zaangażowane w transfer innowacji to: użytkownicy na dowolnym poziomie, pośrednicy/osoby odpowiedzialne za rozpowszechnianie informacji, osoby odpowiedzialne za podejmowanie decyzji, itd. Proces transferu innowacyjnych treści przebiega na kilku etapach, które wychodzą poza zwykłe upowszechnianie: • Określenie i analiza wymogów docelowych użytkowników; • Wybór i analiza innowacyjnych treści spełniających takie wymagania oraz analiza możliwości realizacji transferu; • Dostosowanie do kultury, potrzeb i wymogów potencjalnych użytkowników (aktualizacja produktów, tłumaczenia, itd.); • Transfer treści do nowych kontekstów społecznokulturowych i językowych (grupy docelowe,

including piloting it in public or private structures; • integrating (or certifying) it in regional, national, European and/or sectoral systems and practices.

sektory, itd.); • Korzystanie z nich w nowych sektorach, przez nowe grupy docelowe, z uwzględnieniem ich pilotażu w strukturach publicznych lub prywatnych; • Włączanie (lub certyfikacja) do systemów i praktyk regionalnych, krajowych, europejskich i/lub sektorowych.

User The User is an individual or organisation which can make use/exploit or be inspired for further activities by project results.

Użytkownik Użytkownik to osoba lub organizacja, która korzysta lub czerpie inspirację z rezultatów projektu w celu realizacji kolejnych działań.

179