Heilbrigðiskerfi á heljarþröm

28

fréttaskýring

Helgin 8.-10. nóvember 2013

6. hluti Heilbrigðiskerfi á Heljarþröm

„Ég líki stundum spítalanum við stórútgerð. Stórútgerð gerir út mörg skip, frystitogara, og skuttogara svo eitthvað sé nefnt. Þannig má líkja krabbameinsdeildinni við skip og annað skip er hjartadeildin. Við erum hins vegar að gera út úrelt skip eða síðutogara með forneskjulegan tækjabúnað á meðan samkeppnislöndin eru með fullkomnustu skuttogara og tækjabúnað. Þegar svo er þá fara góðir læknar á betri sjúkrahús, segir Helgi Sigurðsson

Læknar hafa þagað of lengi Helgi Sigurðsson krabbameinslæknir segir að heilbrigðiskerfið hafi brotnað niður innan frá því unga fólkið sé ekki að skila sér heim úr sérnámi. Hann segir þörf á hugarfarsbreytingu ráðamanna í garð Landspítalans.

R

áðamenn virðast ekki hlusta né heyra þegar kallað er á hjálp eins og hefur verið gert ítrekað á síðustu mánuðum.

Við læknar og aðrir heilbrigðisstarfsmenn höfum líka þagað of lengi,“ segir Helgi Sigurðsson, prófessor í krabbameinslækningum við Háskóla Íslands og settur yfirlæknir krabbameinsdeildarinnar.

Sérfræðingar í krabbameinslækningum Landspítalans í dag eru níu talsins, jafn margir og þeir voru samtals á sjúkrahúsunum í Reykjavík fyrir um 20 árum. Á sama tíma hefur krabbameinslæknum fjölgað um meir en helming á hinum Norðurlöndunum, en samkvæmt sænskum viðmiðum ættu þeir að vera 15 hér á landi.

Frá árinu 2008 hafa fjórir krabbameinslæknar sagt upp og flutt til slíkra starfa erlendis auk þess hafa tveir frumkvöðlar krabbameinslækninga á Íslandi, þeir Þórarinn Sveinsson og Sigurður Björnsson, hætt störfum fyrir aldurs sakir. Einungis einn sérfræðingur hefur komið í staðinn fyrir þess sex sérfræðinga, en á sama tíma er sjúklingum og verkefnum að fjölga.

Neyðarástand hefur í raun verið ríkjandi á sviði krabbameinslækninga síðustu mánuði vegna þessa. Auk þess sem skortur á deildarlæknum og aðstoðarlæknum á Landspítalanum hefur bitnað illa á krabbameinslækningadeildinni.

Helgi segir kerfið hafa brotnað niður innan frá. „Ástæðurnar er fyrst og fremst langvarandi niðurskurður til Landspítalans eða öllu frekar að uppbygging krabbameinslækninga hefur nánast staðið í stað í 10 ár eða lengur. Á sama tíma hefur sjúklingum fjölgað um 5-10% árlega og verkefnum að sama skapi,“ segir hann. „Neyðarástandinu sem skapaðist vegna læknamönnunar á krabbameinsdeild Landspítalans hefur nú vonandi verið afstýrt, þótt ástandið sé enn ótryggt og lítið megi út af bregða svo starfsemi deildarinnar fari ekki aftur úr skorðum,” segir Helgi.

Vantar enn 6 lækna til viðbótar

„Við erum með 8 starfandi sérfræðinga og verðum brátt með tvo reynda deildarlækna, sem verða hjá okkur í minnst 1/2 ár og fleiri deildarlæknar hafa sýnt áhuga að koma til starfa hjá okkur í lengri tíma,“ segir Helgi. „Það gerir níu samtals lækna – sem er samt um 6 færri en við þyrftum að vera miðað við það sem gerist í Svíþjóð. Sex íslenskir læknar eru í sérnámi á bestu stöðum erlendis, það er

háskólasjúkrahúsum í Bandaríkjunum og á Norðurlöndunum. Auk þess eru 12 íslenskir krabbameinslæknar við störf erlendis og margir þeirra á lykilstofnunum,“ bendir hann á. „Íslenska heilbrigðiskerfið er í dag ódýrara í rekstri miðað við kerfin á hinum Norðurlöndunum einkum borið saman við það í danska, en árangur okkar, til dæmis í krabbameinslækningum, er jafngóður og í Svíþjóð og hefur á síðustu áratugum verið mun betri en í Danmörku,“ segir Helgi. „Danir vöknuðu hins vegar upp við vondan draum fyrir 10 árum eða svo þegar þeir áttuðu sig á því að árangur þeirra var mun lakari á ýmsum sviðum heilbrigðismála en hinna Norðurlandanna. Nú er svo komið að Danir eru að nútímavæða sitt kerfi og eru að fara fram úr hinum Norðurlöndunum á flestum sviðum heilbrigðismála. Það varð einfaldlega hugarfarsbreyting í Danmörku,“ segir Helgi.

Hann hefur áhyggjur af þeirri þróun sem orðið hefur, að læknar sem ljúka sérnámi erlendis skili sér ekki heim. „Ef unga fólkið í sérnámi skilar sér ekki aftur heim er hætt við að kerfið okkar brotni niður innan frá. Þegar ég og mín kynslóð fór í sérnám kom nánast ekkert annað til greina en að koma heim að námi loknu. Mér var til dæmis boðin yfirlæknisstaða í Lundi þegar ég hætti störfum þar. Dóttir mín er krabbameinslæknir eins og ég, en hún starfar við Karólínska sjúkrahúsið í Stokkhólmi.

Hún er sennilega sest að erlendis, eins og svo margir aðrir af hennar kynslóð lækna,“ segir Helgi.

Nýliðun er forsenda framfara

„Ráðamenn þjóðarinnar virðast ekki átta sig á að jöfn nýliðun verður stöðugt að eiga sér stað á háskólasjúkrahúsi landsmanna. Það er algjör forsenda framfara. Við gætum auðvitað fengið útlenska lækna til starfa hér á landi, til dæmis frá austur Evrópu eða Austurlöndum og höfum reyndar oft ágæta reynslu af því. Það sem menn gleyma í því samhengi er í fyrsta lagi að þeir læknar sem við fengjum væru alls ekki með sambærilega menntun og reynslu og þeir íslensku læknar sem eru í sérnámi á bestu spítölum í heimi. Í öðru lagi hafa þeir heldur ekki samböndin sem okkur er nauðsynleg í þessu litla samfélagi okkar,“ segir Helgi.

Hann bendir á að íslensku læknarnir hafi sambönd sem þeir hafa byggt upp í gegnum nám sitt við leiðandi lækna á sínu sviði og í raun bestu lækna heims. „Þegar við fáum flókið vandamál upp í hendurnar höfum við í raun

í gegnum tíðina haft beinan aðgang að bestu þekkingu á sviði læknisfræði á hverjum tíma, algjörlega ókeypis – þetta er stórkostlega vanmetið. Ef unga fólkið hættir að skila sér heim missum við þessi sambönd,“ segir Helgi. „Við myndum aldrei hafa efni á að ráða til okkar leiðandi erlenda lækna af þeim sjúkrahúsum sem Íslendingarnir eru að læra á. Þar má nefna John Hopkins, Yale, Mayo, Fred Hutchinson, Massachusetts General Hospital, Sonnybrook, Karolinska, Salgrenska svo eitthvað sé nefnt. Ef íslenskir læknar menntaðir frá þessum stöðum stefna á það að koma heim, þá verður aðstaðan líka að vera þeim boðleg,“ segir hann. Þegar heim er komið hafa þeir svo ómetanlegt tengslanet meðal annars til að koma ungum deildarlæknum í framhaldsnám á bestu stöðum erlendis. „Þessi keðja þekkingar getur rofnað ef ekki kemur til hugarfarsbreyting ráðamanna í garð Landspítalans,“ segir hann.

Fimm ára vanræksla

Helgi segir að ekki megi gleyma því jákvæða sem íslenskt heilbrigðiskerfi hafi upp á að bjóða. „Landspítalinn hefur staðið sig vel í gegnum tíðina. En það er bara þannig að ef ekkert gerist í fimm ár eða lengur og hlutirnir fá að drabbast niður stöndum við hrikalega illa. Nú þegar vantar aðstöðu og tæki, en umfram allt nýliðun. Með stöðugri nýliðun erum við að fá til baka bestu þekkingu og færni sem völ er á. Landspítalinn er þekkingarfyrirtæki þar sem þekking er algjör forsenda framfara.

Ráðamenn virðast ekki skilja hversu mikilvægt þetta er okkur,“ segir Helgi.

Krabbameinsdeildin hefur dregist aftur úr slíkum deildum á Norðurlöndum ekki síst hvað varðar tækjakost. Reyndar er verið er að taka í notkun nýjan línuhraðal, sem safnað var fyrir meðal annars af þjóðkirkjunni. „Línuhraðalinn er af bestu gerð og er hann notaður við geislameðferðina, og gerir okkur kleift að bjóða upp á ýmsa tækni og meðferðarnýjungar sem við höfum ekki haft yfir að ráða. Sá nýi er að leysa af hólmi 17 ára gamalt geislatæki,“ segir Helgi. Í mörgum löndum eru gæði krabbameinsdeilda meðal annars mæld út frá því hve mörg tæki eru innan við fimm ára gömul, en flest tækin á krabbameinsdeild Landspítalans eru mun eldri en það. Hinn línuhraðallinn er til að mynda að verða tíu ára, sem er viðmiðunarlíftími slíkra tækja. Íslendingar eiga tvö geislatæki en samkvæmt viðmiðunartölum frá Evrópu og á

Norðurlöndunum ættu þau að vera þrjú. Nýi línuhraðallinn kostaði um 360 milljónir með fylgibúnaði auk virðisaukaskatts samtals um 450 milljónir. Á síðasta ári varði ríkið með viðbótarframlögum um 600 milljónum til tækjakaupa á Landspítalanum, sem er einfaldlega allt of lítið til að viðhalda þjónustu hvað þá stuðla að frekari framförum.

Mikilvægan staðalbúnað vantar hér

Á Íslandi er ekkert svokallað PET-CT tæki með viðeigandi fylgibúnaði. Þetta er sambyggt tölvusneiðmyndar- og ísótópatæki sem í dag er staðalbúnaður í tengslum við krabbameinsmeðferð á öllum hinum Norðurlöndunum. PET-CT eru mun nákvæmari búnaður við greiningu og mati á umfangi sjúkdóms, en getur líka gefið afar mikilvægar upplýsingar um árangur meðferðar. Hægt er að fá lykilupplýsingar um efnaskipti í æxlum einkum og hve virk þau eru. Í Danmörku einni eru 30 slík tæki eða eitt tæki miðað við 300 þúsund íbúa.

PET-CT tæki er notað í greiningu og sérstaklega meðferð krabbameins og einnig annarra sjúkdóma. „Við fengum sendinefnd frá Færeyjum í heimsókn til okkar um daginn. Sá sem var í forsvari hennar var algjörlega gáttaður á því að við ættum ekki slíkan búnað hér á landi,“ segir Helgi. „Það er hins vegar ekki til umræðu að kaupa það því það kostar ef til vill um 1.200 milljónir,“ segir hann. Íslenskir krabbameinslæknar geta sent sjúklinga á vegum Sjúkratrygginga Íslands í PETCT tæki í Danmörku en mörgum sjúklingum hrís hugur við að ferðast. „Við notum það því miklu minna en ef við værum með slíkt tæki hér, sendum sennilega um 40 sjúklinga á ári til Danmerkur til að fara í PET-CT. Ef við værum hins vegar með tæki hér myndum við nota það oft á dag fyrir sjúklinga auk þess sem það myndi nýtast sjúklingum á öðrum deildum, svo sem á skurðsviði eða blóðsjúkdómadeild,“ segir Helgi.

Einn íslenskur sérfræðingur í krabbameinslækningum sem var að íhuga að flytja hingað til lands fyrir nokkur hætti við meðal annars þegar hann komst að því að ekki væri slíkt tæki hér á landi og ekki á döfinni að kaupa það fyrr en nýr spítali verður tekinn í notkun, að sögn Helga. „Ef til vill árið 2020,“ segir bætir hann við. PET-CT myndi skipta sköpum í ýmsum tilfellum, svo sem lungnakrabbameini, þar sem tækið myndi hjálpa til við að ákvarða hvort fólk þurfi að gangast undir skurðaðgerð eða