22
úttekt
Helgin 21.-23. mars 2014
Ungt fólk og geðsjúkdómar geðrofssjúk dóm a r
1
Geðrofssjúkdómar eru geðsjúkdómar sem einkennast meðal annars af geðrofi. Geðrof er ástand þar sem tengslin við raunveruleikann rofna.
2
Í geðrofi koma fram ranghugmyndir, ofskynjanir, hugsunin getur orðið ruglingsleg og oft breytast tilfinningar og hegðun.
3 af 100 3
Geðrof er algengara en flestir halda, en þrír af hverjum hundrað fara í geðrof einhverntímann á lífsleiðinni.
16-30 ára 4
Í langflestum tilfellum kemur fyrsta geðrof fram á aldrinum 16-30 ára.
Frá vinstri: Magnús Ólafsson deildarstjóri, Þorri Snæbjörnsson ráðgjafi/stuðningsfulltrúi, Jenný S. Níelsdóttir sjúkraliði, Rafn Haraldur Rafnsson íþróttafræðingur, Heiðrún Hafþórsdóttir ráðgjafi/stuðningsfulltrúi, Ólína G. Viðarsdóttir sálfræðingur, Gunnar Þór Andrésson íþróttafræðingur, Valur Bjarnason félagsráðgjafi og Halldóra F. Víðisdóttir aðstoðardeildarstjóri. Ljósmyndir/Hari
5
Hægt er að meðhöndla geðrof með góðum árangri en mjög mikilvægt er að greina það snemma og hefja meðferð til að draga úr framgangi sjúkdómsins.
Erum hrædd við það sem við þekkjum ekki Við Laugarásveginn stendur fallegt hús sem hýsir metnaðarfulla starfssemi. Þar vinnur starfsfólk sem leggur alla sína krafta í að veita ungu fólki með geðrofssjúkdóma þá allra bestu þjónustu sem völ er á. Laugarás, er deild innan geðsviðs Landspítalans fyrir fólk á aldrinum 18-25 ára sem er með byrjandi geðrofssjúkdóma.
Á
ður fyrr voru fyrstu kynni ungs fólks sem var að veikjast í fyrsta sinn af blandaðari deild þar sem fólk var misveikt. Þar að auki var meðferðin sú sama fyrir alla en í dag er lögð áhersla á einstaklingsmiðaðan bata,” segir Magnús Ólafsson deildarstjóri Laugaráss, en hann hefur starfað við geðsvið Landsspítalans í 30 ár. „Það hefur alltaf verið minn draumur að sjá sérúrræði fyrir þennan hóp. Ef grunur leikur á um geðrof skiptir snemminngrip meðferðaraðila öllu máli og þá er alveg nauðsynlegt að viðeigandi endurhæfing sé í boði. Einkenni geðrofssjúklinga eru mjög margbreytileg. Þú getur verið með nokkra einstaklinga með geðrofssjúkdóm en þeir eru allir með mjög ólík einkenni,” segir Magnús. Halldóra Friðgerður Víðisdóttir aðstoðardeildarstjóri segir einstaklinginn alltaf fá að ráða ferðinni sjálfur og enginn sé nauðugur á Laugarási. „Forræðishyggjan sem ef til vill stýrði áður ferðinni er sem betur fer að líða undir lok. Það er mjög
Eins og náttúran hafði í hyggju
MagnesiumOil
Goodnight Spray
Sefurðu illa? • Magnesíumsprey sem virkar strax!
PRENTUN.IS
• Slakandi, bætir svefn og slær á fótaóeirð og sinadrátt • Frábær upptaka Nánari upplýsingar á www.gengurvel.is og á Facebook síðunni Better You Ísland
Fæst í flestum apótekum, Lifandi Markaði, Heilsuhúsinu, Fjarðarkaup og Systrasamlaginu
gefandi að vinna svona einstaklingsmiðað starf því á þann hátt byggir maður upp traust og gott meðferðarsamband, og þannig næst árangur,” segir Halldóra.
Fíkniefni og glötuð sjálfsmynd algengir fylgikvillar
Þegar einstaklingur greinist með geðrof hefur oft verið mikið álag innan fjölskyldunnar. Skyndilega finnur svo nærumhverfið að hjálp er nauðsynleg. Oft á tíðum spila fíkniefni inn í ferlið því fólk með geðrofssjúkdóma á það til að leita að betri líðan í efnum sem auðvelt er að nálgast, eins og kannabis. Ein af afleiðingum geðrofssjúkdóma er að fólk tapar sjálfsmyndinni og missir trúna á eigin getu. Þar af leiðandi felst stór þáttur bataferilsins í að finna styrkleika hvers og eins, það er fyrsta skrefið út í daglega lífið. Þar spilar hreyfing stórt hlutverk en á Laugarási starfa 3 íþróttafræðingar. „Fólk þarf minna á meðferðarstofnunum að halda en áður því úrræðin eru fleiri í dag auk þess að nú er gríðarlega mikil ígrundun hvað varðar lyfjagjafir. Það er áhugavert að eftir að við fórum að vinna svona mikið með hreyfingu þá hefur dregið verulega úr notkun verkjalyfja, kviðastillandi lyfja og svefnlyfja. Nætursvefninn er betri og fólk blómstrar í líkamlegri tjáningu og fasi,“ segir Magnús, en Laugarásinn hefur sett íþróttir og hreyfingu í forgrunn í sínu starfi með stuðningi World Class.
Alltaf biðlisti
Þjónustan á Laugarási miðast við 3-5 ár sem þýðir að innan veggja hússins er fólk komið mislangt í sínum bata. „Sumir eru komnir í vinnu eða skóla og koma hér við kannski einu sinni í mánuði en svo eru aðrir sem þurfa á okkur að halda allan sólarhringinn,”segir Halldóra. „Það er alltaf biðlisti hjá okkur en við reynum að bregðast við öllum umsóknum. Við lítum á það sem okkar skyldu að taka einstaklinga með fyrsta geðrof inn til okkar. Það er bara of mikið í húfi. Batahorfur eru svo miklu betri ef grip-
Á Laugarási starfar 28 manna þverfaglegur hópur sem leggur allan sinn metnað í að hjálpa ungu fólki sem hefur upplifað geðrofssjúkdóma að stíga aftur út í samfélagið.
ið er inn í sem fyrst. Það er mjög sjaldgæft að fólk fari úr þjónustunni hjá okkur þegar það er komið inn. Þegar fólk er búið að átta sig á aðstæðum og komið hérna inn þá vill það vera hér. Hér eru allir á sínum forsendum og okkur hefur tekist að mynda góð tengsl og traust í nær öllum tilfellum við okkar þjónustuþega og fjölskyldur þeirra“ segir Halldóra en á Laugarási fer fram mikil fræðsla fyrir bæði þjónustuþega og aðstandendur þeirra.
Sunnudagar á miðvikudögum
Erum hrædd við geðsjúkdóma
„Starfsemin hér er skref út í lífið. Það er mjög mikill misskilningur að fólk með geðrofssjúkdóma þurfi að dvelja á meðferðarstofnun alla ævi,” segir Halldóra en þau Magnús eru sammála um það að umræðan um geðheilbrigðismál þurfi að vera jákvæðari og fela í sér góðar upplýsingar. „Meginástæða þess að það þrífast enn fordómar gagnvart geðsjúkdómum er þörf mannsins til að hafa skýringar á öllum hlutum og að við erum hrædd við það sem við þekkjum ekki. Þegar um geðsjúkdóma er að ræða þá eru oft á tíðum engar skýringar, við vitum ekki orsakir sjúkdómsins. Áður fyrr einangruðust fjölskyldur því ekki var hægt að útskýra veikindin og fólk var oft hlaðið sektarkennd. Þetta má samt ekki trufla okkur í að þróa jákvæða umræðu,”segir Magnús. Það má segja að starfsfólkið á Laugarási vinni brautryðjendastarf. Þau hafa enga aðra starfssemi á Íslandi til að miða sig við en horfa út fyrir landsteinana þegar kemur að því að afla sér þekkingar. Þau reyna stöðugt nýjar leiðir til að auka lífsgæði þjónustuþeganna og sækja t.d. ráðstefnur erlendis og flytja með sér nýja þekkingu heim. Í sameiningu hefur starfsfólkið á Laugarási skapað það sem þau kalla „íslenska módelið“ í bataferli ungs fólks með geðrofssjúkdóma. Magnús og Halldóra eru sammála um að galdurinn bak þetta kröftuga starf sé einstaklega gott og metnaðarfullt starfsfólk sem og húsið sjálft, sem búi yfir góðum anda sem næri alla sem að starfseminni koma.
Það er áhugavert að eftir að við fórum að vinna svona mikið með hreyfingu þá hefur dregið verulega úr notkun verkjalyfja, kvíðastillandi lyfja og svefnlyfja.
Það er algengur misskilningur að ekki sé hægt að ná bata eftir geðrof. Á Laugarási er alltaf stefnt að bata, það er að uppf ylla og fullnægja lífsgæðum hvers og eins þrátt fyrir sjúkdóminn. „Margir losna við einkennin, sem eru oftast skerðing á tengslum við raunveruleikann, á meðan aðrir eru alltaf með væg einkenni sem þeir þó ná að lifa með. Sumir fá geðrofseinkenni aðeins einu sinni sem hægt er að vinna bug á með lyfjameðferð. Sjúkdómurinn er bara svo misjafn eftir einstaklingum og þess vegna er einstaklingsmiðuð meðferð svo mikilvæg,” segir Halldóra og bætir því við að auk hreyfingar séu heilbrigðir lífshættir eitt af lykilatriðunum þegar kemur að bata og gott mataræði sé þar af leiðandi mikilvægur þáttur í starfinu. Á Laugarási er lögð áhersla á að allir taki þátt og eldi saman. „Hér elda allir og borða saman, þjónustuþegar og starfsfólk. Það eru svo margir sem eyða sunnudögum með fjölskyldum sínum að við ákváðum að elda alltaf hátíðlega sunnudagsmatinn á miðvikudögum,” segir Magnús.
Halla Harðardóttir halla@frettatiminn.is