genomen, samen met diens zoon Gijsbert. De twee waren sindsdien verdwenen en de hertog had het leen onder eigen beheer gehouden. Daarna liet hij Poederoijen enige tijd als uitvalsbasis gebruiken door een ongeregelde bende, soldaten die geen soldij ontvingen van de hertog, maar als vrijbuiters tot ver in Brabant en Holland de streek onveilig maakten. De hertog keek de andere kant op, ook al stond de bende onder leiding van zijn maarschalk Snijdewind. Na diens dood in 1508 is de bende bij tijd en wijle nog actief geweest, maar na 1517 hoort men er niets meer van. In 1518 bracht de hertog de heerlijkheid weer in het gewone regime van belening. Zou hij het leen aan Peters vrouw, Johanna van Herlaer of aan zijn dochter, Johanna van Hemert, in leen geven, dan leek het of hij hun aanspraken erkende, wat forse schadeclaims tot gevolg kon hebben. Karel van Gelre koos Maarten van Rossem als leenman, een zoon van Johanna van Hemert en een kleinzoon van de laatste rechtmatige eigenaar; tegen hem kon de moeder toch geen bezwaar hebben. In de Bommelerwaard gaf het rust, want Poederoijen werd weer goed beheerd en nog wel door een nazaat van de Van Herlaers, de oude eigenaars. De belening was ook een vorm van uitbetaling. Zo staat het ook in de leenakte met de gebruikelijke woorden: ‘als dank voor bewezen diensten’, wat hetzelfde was als vergoeding of betaling voor werkzaamheden. De hertog kan nog een reden hebben gehad voor deze belening. Maarten was tot dan toe aan niemand gebonden en zou elke krijgsheer zijn diensten kunnen aanbieden, van welke partij dan ook. Dat was niet denkbeeldig, want wie leeft van de oorlog heeft geen inkomsten in vredestijd en zoekt werk. Men kan zich voorstellen dat de hertog een goed soldaat liever aan zijn eigen kant wilde houden dan in het Bourgondische kamp. Op deze manier was Maarten leenman van Gelre en was hij voortaan gebonden aan de hertog. Uit oudere beschrijvingen is duidelijk dat de hoge heerlijkheid een rijk bezit was. Er waren rechten aan verbonden die bestuurlijke en juridische zeggenschap gaven over de bewoners, privileges en de vrijheden. Bij het bezit hoorden enkele boer-
derijen met vruchtbaar bouwland en weidegrond. Belangrijk waren ook de belastinginkomsten uit de dorpen Aalst en Poederoijen. Het kasteel zelf was een ruïne, maar de stallen en de bijgebouwen stonden nog overeind. Paarden, runderen en ander vee hoorden tot het bezit. De boomgaarden floreerden met wel honderd appel- en perenbomen en in de griendgronden stonden 23.000 wilgenbo men waarvan het rijshout veel op kon brengen. De hoge opbrengsten legden de basis voor de latere rijkdom van Maarten van Rossem. Problemen waren er ook, vooral met het verzanden van de monding van de weteringen op de ene plaats en afkalving van de grond bij zijn kasteel aan de andere kant. Ook al woonde Maarten later meestal in andere delen van Gelre, hij bleef in de eerste plaats ‘Heer van Poederoijen’. Als hij een leger moest samenstellen, huursoldaten aantrekken en de ruiters en knechten verzamelen, deed hij dat vooral rondom Poederoijen. In Den Bosch wisten ze dat ook, want dat was de eerste Brabantse stad die te maken kreeg met de soldaten als die de Maas overtrokken. De Bosschenaren bleven dan ook bang voor Poederoijen, zeker toen ze zagen dat het huis werd hersteld en weer versterkt. In 1527 lieten ze het ondermijnen en brachten grote schade aan. Dat werd nog een belangrijk punt bij de onderhandelingen die hertog Karel voerde met de landvoogdes Margaretha in Gorinchem om een vredesakkoord te bereiken en de positie van Gelre te verzekeren. Over het beheer van de heerlijkheid is verder weinig bekend. Maarten breidde het bezit later nog uit met de Nesse en de Meer, uiterwaarden bij Poederoijen waaraan de huidige naam Esmeer is ontleend. Voor het beheer stelde hij een zaakwaarnemer aan in de persoon van Wolter van Isendoorn, een bastaardzoon van zijn zwager Johan van Isendoorn. In 1531 is Wolter voor het eerst vermeld en in 1555 vervulde hij de functie nog steeds.
15