Trees Blom en Gerard Hoogbergen
De Hoef een bijzonder huis op het Eiland Nederhemert
De Hoef
Toen de tekst zover klaar was vroegen we Tineke van der Zanden en Sherry van der Velden ons te helpen met de correctie en foto’s. Dat deden zij deskundig en met veel plezier. Maar intussen verslechterde de lichamelijke conditie van Gerard. In plaats van te werken naar de definitieve uitgave, waren we druk met zijn gezondheid. Op 14 februari 2015 overleed hij en heeft dus het verschijnen van dit boek niet meer mee kunnen maken. Ik draag dan ook dit boek graag op aan hem: Gerard van de Hoef. Nederhemert, oktober 2015 Trees Blom
Trees Blom Gerard Hoogbergen
De Hoef
Deze uitgave is tot stand gebracht met financiële steun van: • Historische Kring Bommelerwaard • Stichting Jan Nieuwenhuyzen
Omslagontwerp en vormgeving: Erik Vos – Foxy Design – Zaltbommel © 2015 Trees Blom – Nederhemert Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder schriftelijke toestemming van de auteur. Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaardt de schrijver enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.
I
Inhoudsopgave
Inleiding 8
1. Het allereerste begin 14 - Af braak van het oude huis en nieuwbouw - Nicolaas de Graeff en zijn familie - Ambten van secretaris en dijkgraaf (1657) - Het leven en sterven van Nicolaas de Graeff (1674) - Verkoop binnen de familie: Johan Timmer en Helena Scriba (1681-1717)
5. De Hoef als huurwoning 50 - Beheer van de Baron bij neergang van het Eiland - Huurders: de families Van Helvoort en Van Leeuwen, (1868-1890) - Evangelist Clewitz (1900-1905) - Nieuwe huurders: de families Bouman (1907- 1929) - Bastiaan Vos (1931-1932), De Waal (1932-1935), Wolfert (1936-1948) - Van Heemskerk (1953-1974)
2. Een nieuwe bewoonster uit Zaltbommel, de familie Stauffenberg 30
6. De Hoef als rijksmonument 70 - Aanwijzing tot monument (1969-1976)
3. De Hoef naar de familie Vos 32 - de familie Vos, het dorpsbestuur in Nederhemert
7. Nieuwe eigenaars en een complete restauratie 74 - Algehele restauratie door Gerard Hoogbergen en Trees Blom (1982)
4. Van Vader op schoonzoon 36 - Cijke Teunisdochter Vos - De omvang van De Hoef in de achtiende-eeuw - De laatste Vos, van herenboerderij tot huurhuis met schuldenlast (1801-1830) - Een inventaris van de inboedel (1832) - Slachthuis in De Hoef (1832-1881)
8. De bouwgeschiedenis 92 Bijlage
102
Verantwoording van de afbeeldingen
106
I
Inleiding
H
et was zo’n ideale pinksterzaterdag, die 28e mei 1982. Prachtig weer om met een vriendin en haar twee zonen van Berkel-Enschot naar Nederhemert te fietsen. Daar beheerde haar neef Piet een veerpont en was hij een oud huis aan het restaureren. Terwijl we tussen de betonmolen en de stapels stenen in de zon de koffie genoten, keken we rond. We hoorden de stilte, zagen al het groen, de weidse landerijen tussen de spaarzame huizen. We vertelden dat we al eens eerder naar een oud huis met ‘onderhoudsachterstand’ hadden gekeken. Maar nog geen plek was zo mooi geweest als hier. Dus zoiets zouden we ook wel willen. ‘Dat is niet zo moeilijk’, zei neef Piet, ‘hierachter staat er nog een. Je kunt zo beginnen!’ We keken om en zagen een huis, waarvan het rieten dak was ingestort, de achtergevel leek los van het huis te staan. Rondom was alles
8
DE HOEF
wildernis. Nog voor we naar de veerpont gingen kijken, kropen we door de staldeur naar binnen. Een andere ingang was er niet want die waren gebarricadeerd door brandnetels en bramen. Was dit onze gedroomde bouwval? We liepen langs een kamer met ingestort dak door de keuken naar de huiskamer. Hoge ramen, waar boven de braamstruiken het licht nog vrij toegang had. Zo’n lichte kamer hadden we nog niet eerder gezien. Ineens verdwenen de rietplukken en de chaos en zagen we in gedachten het mooie huis, met rondom ruimte en weilanden. Een huis waar we omheen konden lopen! Voor een bod moesten we ons in verbinding stellen met de rentmeester van de eigenaar, Baron van Wassenaer. Piet van Liempt en zijn vrouw Margriet Vos gaven ons zijn adres en ook dat van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg in Zeist, die toen nog alle rijksmonumenten beheerde. Daar kregen
we de eerste gegevens over het pand, dat al sinds 1971 door de gemeente Kerkwijk onbewoonbaar was verklaard. Het maakte ons steeds nieuwsgieriger. De architect van de Rijksdienst gaf ons de raad om de restauratiearchitect in de arm te nemen, maar dat leek ons een nogal dure hobby. We begonnen zelf met opmeten en tekenen met Oost-Indische inkt op professioneel papier. Ook al hadden we geen bouwkundige opleiding, Gerard had wel een technische ondergrond met zijn HTS bouwkunde en zijn jarenlange zitting in de bouwcommissie van de Theologische faculteit waar hij werkte. Trees had zich tot nu toe bezig gehouden met al of niet gehandicapte kinderen, daar leer je ook geduld, doorzettingsvermogen en blij zijn met kleine stappen, allemaal ingrediĂŤnten die bij een restauratie van levensbelang zijn. Op 10 juni werd het voorlopige koopcontract getekend. Daarna overleed op 24 juni Jacob Constant van Wassenaer op 83-jarige leeftijd.
We moesten even wachten tot alle erfgenamen hun handtekening hadden gezet, maar op 8 juli was de koop definitief. De dag erna fietsten wij als opgewonden eigenaren naar Nederhemert. Vooraan de oprijlaan met hoog gras kuste Gerard de grond. Dat trotse gevoel is altijd gebleven: een plek om lief te hebben.
(links) Een huis, waarvan het rieten dak was ingestort en de achtergevel los van het huis leek te staan.
(rechts) Een andere ingang was er niet.
Onze stacaravan kwam op het terrein als voorlopig onderkomen en bouwkeet en we konden beginnen. Eerst met het opruimen van alle rommel, maar nadat de rietdekkers in juli verschenen werd het serieus en kreeg De Hoef haar vroegere statige voorkomen terug. Wij hadden intussen bij de buren gehoord, dat het pand in de volksmond die naam had en dat wilden we graag handhaven. In oktober begon de aannemer. Wij werkten mee met zoveel mogelijk begeleiding en hulp. De Monumentenzorg accepteerde onze tekeningen omdat er geen wijzigingen werden aangebracht in dragende constructies en alleen sprake was van renovatie.
INLEIDING
9
(links) Was dit onze gedroomde bouwval? (rechts) Vooraan de oprijlaan met hoog gras kuste Gerard de grond.
10
DE HOEF
Bovendien was men in de crisisjaren 1982 allang blij dat er weer een monument hersteld werd. We genoten van die opbouwfase. Iedere steen die door onze handen ging, iedere spijker die we sloegen, iedere goede raad die we kregen maakte ons verbond met deze plek hechter. Zo werd ook onze nieuwsgierigheid gewekt naar de geschiedenis van dit huis. Hoe oud was het precies? Wie hadden er gewoond? Heel langzaam gaf het huis geheimen prijs van hoe het vroeger was geweest. Hoe zouden we daar iets meer van te weten kunnen komen? Nadat het handwerk van de bouw klaar was en we kennis hadden gemaakt met de Historische Kring Bommelerwaard en het Streekarchivariaat, dat nog in de verschillende gemeentehuizen was ondergebracht, hielpen bereidwillige mensen ons op het spoor van historisch archiefonderzoek. Gewapend met een cursus oudschrift worstelden we ons
door de verslagen van verkopen en testamenten uit vroeger eeuwen. Een aanbeveling van de Rijksarchivaris in Arnhem, de heer F. Keverling Buisman, introduceerde ons bij de archieven van het Kadaster in Arnhem. We maakten kennis met mensen die zelf op De Hoef hadden gewoond, met hun eigen verhaal en belevenissen. Langzaamaan groeide de geschiedenis van De Hoef. Toen we in 1992 herdachten dat we hier tien jaar geleden begonnen waren, maakten we van alle gegevens een boekje: ‘Van pastorije tot boerderij, De Hoef - 1654-1992’. Die naam was gebaseerd op de veronderstelling, dat ds. B.A. Scriba (1627-1707) het huis in 1654, een jaar na zijn aantreden in Nederhemert had gebouwd. Een dochter van deze dominee had het huis in 1707 verkocht. Een vroegere bewoner beweerde dat in het huis een balk was geweest met het jaartal 1654 er in. De archieven van juist
deze periode waren niet beschikbaar, omdat ze door vocht aangetast en nog niet gerestaureerd waren. We beschreven alle bewoners die we hadden opgespoord. We deelden het boekje uit aan de medebewoners van Het Eiland met de belofte dat na dit eerste boekje er nog meerdere zouden volgen over de andere huizen. En natuurlijk noteerden we alle opmerkingen van ijverige lezers, want dit exemplaar was bedoeld als ‘werkboek’. Het is nu 2013, ruim twintig jaar later. De mogelijkheden voor uitgave van boeken in kleine oplagen is aanmerkelijk vergroot door het intensieve gebruik van computers en printers, waar we twintig jaar geleden nog geen idee van hadden. Door ons verdere archiefonderzoek leerden we veel nieuwe details. Het ontbrekende archiefboek over de tijd rond 1660 kwam ter beschikking en daar deden we een bijzondere ontdekking. In een boekje over Kerklaan 2 konden we al melden dat de
beruchte predikant Scriba niet gewoond had op De Hoef, maar in het huis tegenover de kerk, nu Kerklaan 2. Alles bij elkaar is er dus alle reden om een nieuwe uitgave te maken van de geschiedenis van De Hoef, met de nieuw gevonden aanvullingen en verbeteringen en in een geheel nieuwe outfit, dit bijzondere pand waardig. We hebben geprobeerd om de wederwaardigheden van de bewoners in een doorlopend verhaal te vertellen. We hopen hiermee te laten zien wat er kan gebeuren in zomaar een huis in Nederhemert-Zuid door de eeuwen heen. Dat er mensen hebben geleefd, met hun persoonlijke drama’s en hun kracht om steeds opnieuw te beginnen. Zoals ook wij zelf met veel elan zijn begonnen en daarna veel jaren hebben genoten van alle werk.
(links) De eerste uitgave van ons boek over De Hoef haalde het Brabants Dagblad. (rechts) Gerard en Trees tussen de stapels papieren.
Nederhemert, 2013 Gerard Hoogbergen en Trees Blom
INLEIDING
11
12
DE HOEF
Nederhemert zuidzijde is een bijzonder schilderachtig schiereiland, aan de zuidelijke en westelijke zijde begrensd door de Maas en aan de noordelijke en noordoostelijke zijde door een dode rivierarm, die ‘Het Eiland’ scheidt van Nederhemert-Noord. (Luchtfoto 1981, Cor de Cock)
13
H
1
Hoofdstuk 1
Het allereerste begin
W
ie vanaf de Bergse Maasdijk het Eiland opkomt, ziet al snel tussen de kerk en de speeltuin een statig huis oprijzen. Een huis op een terp aan het eind van een lange oprijlaan. Die aparte ligging maakt aannemelijk dat dit al lange tijd een bewoonde plaats was. De archiefstukken bevestigen dat. Al in de oudste papieren wordt melding gemaakt van kopen en verkopen. Op 1 mei 1639 verkocht Jan Staessen van Hemert samen met zijn vrouw Joostjen Jan Simonsdochter een huis, hophof en griend in het dorp achter de kerk. Dit was het erfdeel van zijn vrouw. Het lag tussen de Gemeene Straat, het kerkhof en de grond van de familie Van Esch. Jan Staessen van Hemert was een bastaard nazaat (zijn voorvader was een buitenechtelijk kind) van de Heren van
14
DE HOEF
Hemert. Jan Staessen was meerdere keren schepen van Nederhemert in de jaren tussen 1613 en 1632. Hij was ook buurmeester, kerkmeester, hoofdman van de schutterij en manhuismeester. Hij woonde zelf in Nederhemert benoorden de Maas. Hij verkocht het huis in 1639 aan Jan Danielszoon van Berlikum, schepen van Heusden. De koper ging er niet zelf wonen, maar verpachtte het als bron van inkomsten. In de tussentijd moest Jan Staessen het ‘waren’, dat wil zeggen toezicht houden. Voor de Heusdense familie rustte er geen zegen op de aankoop. Een jaar later overleed Jan Danielszoon. Zijn weduwe Anna Lambertsdochter van Haren bleef achter met een jong dochtertje. Om deze Jenneke te verzekeren van alle goede zorgen die bij haar stand horen, verkocht Anna het huis aan Adriaan van Berlikum en Johan Beelaers. Zij moesten als ooms en bloedvoogden voor
Jenneke zorgen. Ondanks deze zorgen werd Jenneke niet oud, ze overleed in 1659. Ze zal toen rond de twintig jaar zijn geweest. Daarna had Anna geen behoefte meer aan het huis en ze verkocht het voor 1600 gulden weer aan een inwoner van Nederhemert, en wel aan Nicolaas de Graeff. In het loofsignatenboek, waarin alle kopen en verkopen staan vermeld, lezen we dat
op 13 september 1659 de weduwe Anna van Berlikum zeven hond land met een huis verkocht. Het stuk land werd meester Lambertshof en Jan Staessenshof genoemd. Omdat er nog geen kadastrale nummers waren werd de plek omschreven met de naast gelegen eigenaars: in het oosten Jan Peeters van Esch, in het westen de Gemeene Straat, in het zuidehet pad de Bill en in het noorden de Kerk.
Uitsnede van de kaart van 1750 met De Hoef en bijgebouwen.
HET ALLEREERSTE BEGIN
15
Het huis werd verkocht voor de prijs van 1600 gulden. Wat kunnen we uit deze koopakte opmaken? Het pand en daarbij behorende weiland werd genoemd ‘Lamberts en Jan Staessenshof’. Jan Staessens van Hemert was de vroegere eigenaar (voor 1639) en Lambert van Haren, secretaris en schepen van Heusden, was de vader van de verkoopster Anna van Berlikum, geboren Van Haren.
Hoe kwam de Spanjaardsdijk aan haar naam? Tijdens de Tachtigjarige Oorlog bouwde de Spaanse graaf Van Mansveld de schans op het Eiland, die er nu nog ligt. De bedoeling was om van daaruit de stad Heusden te bestoken. Van Mansveld had op de plaats waar nu Kasteellaan 14 is, een Spanjershof. De verbindingsweg of kade tussen de Schans en de Spanjershof werd Spanjersdijk genoemd.
16
DE HOEF
De afmetingen van het omliggende weiland was zeven hond, dat is bijna een hectare. Het gebied werd aan de oostkant begrensd door het goed van Jan Peeters van Esch, die daar een kwekerij had, die zich uitstrekte langs de Spanjersdijk, thans de Kasteellaan. Een restant van die kwekerij bevindt zich nog ten zuiden van de Bill. Een deel van die kwekerij zou Nicolaas in 1661 aankopen om een uitgang naar de Spanjersdijk te krijgen. In het westen grensde het bezit van Nicolaas aan de Gemene Straat (Gemeen wil zeggen: algemeen). Dat was de openbare weg van Nederhemert. Ze bestaat nog steeds als het onverharde vervolg van de Kerklaan. De Gemene Straat was van oudsher de enige dorpsweg, die van het kasteel langs de kerk naar het Heusdense veer liep. De straat volgt een oude stroomrug, een natuurlijke kade, die door de rivier in de oertijd is neergelegd. In het zuiden lag de Bill, een voetpad dat nog steeds zo wordt genoemd. In het noorden stond de kerk, die al vanaf de tiende eeuw wordt vermeld. Het huis werd verkocht voor de prijs van 1600 gulden. Dat is een aanzienlijk bedrag in vergelijking met andere aankoopbedragen uit die tijd. Er was wel een stuk grond bij inbegrepen, maar is de prijs dan een indicatie van de kwaliteit van het huis? Uit een rapport van de tellingen van de haardsteden in 1630 blijkt dat het huis zoals de meeste panden op het
Eiland slechts één schoorsteen had. In een verpondingregister uit 1648 bracht het gehele bezit een belasting op van tien gulden, dat was een gemiddelde aanslag. Afbraak van het oude huis en nieuwbouw van De Hoef Nicolaes De Graeff vond het huis, dat hij in 1659 kocht, niet geschikt voor zijn vele werkzaamheden. Later zullen we zien wat die werkzaamheden waren. Hij wilde meer ruimte hebben en liet daarom een nieuw huis bouwen. Mogelijk liet hij de stal met de uitgang naar De Gemene Straat staan en bouwde hij tegen de achterkant aan de oostzijde, een groot en voornaam huis. Sindsdien staat De Hoef gericht naar de kwekerij van Jan Peter van Esch, langs de Nederhemertsche Kade, die ook wel Spanjersdijk werd genoemd, de tegenwoordige Kasteellaan. We weten van deze nieuwbouw omdat op 4 april 1661 Jan van Esch aan de dijkgraaf een doorgang verkocht, dwars door zijn land. De datum van het koopcontract van het huis, 13 november 1659 en de datum van de koop van de uitweg naar de Spanjersdijk op 18 april 1661 – het laatste contract spreekt van ‘het nieuw gebouwd huis’ – geeft aan dat in het tussenliggende jaar, namelijk 1660, De Hoef werd gebouwd. Het is een zeldzaamheid om in deze periode de stichtingsdatum van een huis zo nauwkeurig te vinden.
De familie De Graeff Vier generaties De Graeff waren gedurende de hele zeventiende eeuw rentmeesters van Nederhemert. Zij waren in dienst van de adellijke familie Torck die als Heren en Vrouwen van Hemert de kleine heerlijkheid bestuurden.
De Hoef vanaf de Spanjersdijk/Nederhemertsche kade/ Kasteellaan.
De familie Torck woonde in het kasteel, maar de rentmeester en de dijkgraaf zorgden voor het dagelijkse bestuur, samen met de buurmeesters, heemraden en kerkmeesters, die
HET ALLEREERSTE BEGIN
17
Maria Torck en Willem Thomas Quadt van Wijckraet.
Rond 1600 was Johan Torck Heer van Nederhemert. Hij huwde Ermgard van Wylick. Tijdens het 12-jarig (1609 - 1621) bestand van de Tachtigjarige Oorlog restaureerde Johan het kasteel, dat veel van het oorlogsgeweld had geleden. Hij steunde de herbouw van de Kerk in 1633 en hij bouwde een pastorie voor de dominee aan de Kerklaan (thans no. 2) in 1638. Johan was ook ambtman van de Bommeler- en Tielerwaard. Vanwege dat ambt had hij het Gouverneurshuis, een groot huis aan het kerkplein van de St. Maartenskerk in Zaltbommel Johan stierf in 1639. Maria Torck, de oudste dochter van Johan en Ermgard trouwde eerst met Rutger van Randwijk, maar die stierf al in 1648 en later met Wilhelm Thomas Quadt van Wijckraedt. Wilhelm was ook eigenaar van een landgoed en kasteel Wijckraedt (Duitsland). Daar verbleef het echtpaar meestal. Hun zoon Johan Quadt van Wijckraedt erfde Nederhemert, maar raakte al spoedig in financiĂŤle moeilijkheden. Op 21 mei 1695 moest hij de Heerlijkheid aan zijn schuldeisers overdragen. De koopster Wendelina de With verklaarde 21 mei 1695 dat zij genoodzaakt was de heerlijkheid Nederhemert wegens daarop geleende penningen te kopen (noot: van Doorninck 511 en 512). Twee jaar later kocht Otto Frederik van Vittinghoff de heerlijkheid van Wendelina de With voor 8000 gulden (noot: van Doorninck 514).
18
DE HOEF
De familie De Graeff bleef de constante factor in het dorpsbestuur.
vanuit de bevolking werden voorgedragen. Bij die wisselingen van adellijke families in de heerlijkheid Nederhemert bleef de familie De Graeff de constante factor in het dorpsbestuur. Het oudste bekende lid van de familie De Graeff in Nederhemert was Adriaen, geboren in 1597. Hij was aanvankelijk klerk op de secretarie van Heusden, maar werd al jong door Johan Torck aangesteld als secretaris en rentmeester. Hij was de zoon van Adriaen Aerts de Graeff en Jutken Woutersdr. Hoeck. Als woning kreeg hij een huis bij het Wiel, de voorloper van het huidige Wielestein. Adriaen de Graeff trouwde eerst met Elisabeth van Buys van Woeringen, dochter
van Willem Buys van Woeringen, schepen en burgemeester van Heusden. Het echtpaar kreeg een dochter Elisabeth, maar de moeder stierf in het kraambed, in 1623. Het kind bleef in leven en werd waarschijnlijk door de familie in Heusden opgevoed. Dochter Elisabeth trouwde later met de Heusdense burgemeester Francois van den Broeck en kreeg een bekend nageslacht in de familie Chatveld. Haar nakomelingen worden vermeld in Gens Nostra 1992, nr 11 pg. 487 en in de Nederlandsche Leeuw, 1914 en 1928. Na de vroege dood van Elisabeth trouwde Adriaen in 1627 voor de tweede keer met Heiltgen (Helena) Claesdr. van Wijck, dochter van Claes Jan Segers en Huybertgen Mertensdochter uit Wijk.
Wielestein in de tijd dat de familie De Graeff er woonde.
HET ALLEREERSTE BEGIN
19
Adriaen en Helena kregen zeven kinderen: Adriaen werd geboren omstreeks 1627, hij volgde zijn vader op als rentmeester en trouwde Margaretha van de Plas. Nicolaas werd geboren omstreeks 1629, hij werd dijkgraaf en secretaris en bouwde De Hoef. We zullen hem nog uitvoerig tegenkomen. Arnoldus, geboren omstreeks 1630, werd predikant in Eethen. Hij huwde Cordula Rotarius en stierf tussen 1690 en 1693. Huberta werd geboren omstreeks 1631. Zij trouwde met de predikant van Nederhemert, Bernardus Adolphus Scriba. Ook dit echtpaar speelde in Nederhemert een belangrijke rol. Johannes, van hem weten we alleen dat hij trouwde met Agnita de Lang en naar Woudrichem verhuisde. In 1671 werd hij onder curatele gesteld omdat hij niet meer in staat was zijn goederen te beheren. Maria, zij bleef in Heusden, waar ze twee maal trouwde, eerst in 1652 met Goosen van Dieden, brouwer in de Roode Leeuw in Heusden en later met Lambert van Haeren, secretaris van Heusden.
De grafsteen van Adriaan De Graeff ligt nog steeds op de plaats van de toren op Nederhemert-Zuid.
20
DE HOEF
Margaretha, ook zij trouwde twee maal, eerst met Paulus van Strijp, schout te Bodegraven en later met luitenant Simon Steur in 1677. Vader Adriaen stierf op 25 september 1657, na meer dan 30 jaar rentmeesterschap. Zijn grote grafsteen ligt nog steeds op de plaats van de kerktoren met als tekst: Hier leyt begraven Adriaen de Graeff in sijn leven Dijckgraff, cecretaris ende rentmeester deser Heerlijckheyt Nederhemert sterft 15/25 september anno 1657 out 61 jare.
Bedankt voor het lezen van deze preview. Voor meer informatie over dit boek en anderen boeken van Foxy Design: info@foxy-design.nl
De Hoef een bijzonder huis op het Eiland Nederhemert Dit boek vertelt het verhaal van het bijzondere huis De Hoef op het Eiland Nederhemert. Het verhaal begint bij de bouw in 1660 en vertelt over de bewoners, over de verbouwingen, over uitbreiding en krimp. Het boek omvat 350 jaar geschiedenis, maar het gaat ook en vooral over het leven van de bewoners, die er in woonden en er hun lief en leed beleefden. Gerard Hoogbergen en Trees Blom, bewoners van het huis sinds 1982 vonden in de archieven verslagen en testamenten waarin die bewoners tot leven kwamen. Bewoners die een belangrijke rol speelden in de dorpsgemeenschap, maar ook bewoners met een kleine beurs, die probeerden het hoofd boven water te houden. In dit boek worden die kleine vondsten tot een lang en boeiend verhaal aaneengesmeed. Toen De Hoef na een lange tijd van leegstand opnieuw was gerestaureerd, kwamen voormalige bewoners hun belevenissen vertellen. Ze deden dat graag, want de tijd dat ze in De Hoef hadden gewoond was voor hen een bijzondere tijd geweest. Tenslotte vertellen Trees en Gerard hun eigen verhaal van zwoegen en bouwen, van dieren en bomen en vooral van heel veel vriendschap in gezamenlijk werken aan het huis. Het huis dat vooral Gerard heel dierbaar was. Zo dierbaar dat hij er niet weg wilde, ook niet toen zijn gezondheid hem in de steek liet.