Maar voor het schrijven van een paper is het toch erg handig dat je zo veel wetenschappelijke informatie binnen handbereik hebt? ‘Tja. Positivo’s noemen mij inderdaad een scepticus en zeggen dat er meer gelezen wordt dan ooit. Maar mijn punt is, door digitalisering wordt er anders met tekst omgegaan. Voor lezen van het scherm heb ik een term geïntroduceerd, “double-F reading”. De eerste F staat voor “ctrl f ”, dat studenten gebruiken om in een artikel even de relevante term op te zoeken. En de tweede F staat voor F shaped reading, die F-vorm beschrijft het patroon van de oogbeweging van mensen die van het scherm af lezen. Die lezen de eerste regel, scannen naar beneden, lezen nog even de eerste regel van de tweede alinea en scannen dan verder door naar beneden. Artikelen lezen vanaf het scherm is vluchtig, net genoeg voor een citaat in een paper, maar er is geen aandacht, het beklijft niet. De inhoud moet altijd concurreren met banners en met de “alttab” naar Facebook of je inbox.’ Simon Dikker Hupkes
Aan de andere kant hebben wetenschappers dankzij digitalisering toegang tot heel veel onderzoeksgegevens, dat stimuleert de wetenschap toch juist? ‘Op zich is dat inderdaad grote winst, ik ben natuurlijk niet tegen het internet, dat zou onzinnig zijn. Maar helaas leidt een grotere beschikbaarheid van artikelen tot minder diversiteit in het gebruik ervan. Wetenschappers lezen allemaal dezelfde publicaties. Zoekmachines geven suggesties bij een zoekactie, maar daar zitten algoritmen achter. Die suggesties zijn gebaseerd op het collectieve geheugen van eerdere zoekacties van jezelf en andere wetenschappers. Er ontstaat dus een confirmation bias omdat iedereen dezelfde links aanklikt en dezelfde artikelen gebruikt. Zo beland je in een vicieuze cirkel, waarbij sommige artikelen superklas-
siekers worden en ander onderzoek volledig raakt ondergesneeuwd. Wanneer je in de bieb een boek opzoekt zie je daarnaast een boek over een gerelateerd onderwerp staan dat ook wel eens relevant zou kunnen zijn. Dat toeval is belangrijk voor de wetenschap, want dat leidt tot nieuwe inzichten.’ Hoe moet de wetenschapper die confirmation bias voorkomen? ‘Je kunt meer gebruikmaken van de geavanceerde zoekopties. Bij sommige zoekmachines kun je de filter uitschakelen. Of je kunt eens doorscrollen naar pagina veertien van de zoekresultaten om te kijken wat daar te halen is. En je moet jezelf dwingen af en toe eens naar de bieb te gaan om het toeval de kans te geven.’
Hoe zouden universiteiten daarmee om moeten gaan? ‘Die moeten vooral niet meegaan in deze trend. Docenten moeten bijvoorbeeld niet een Facebookgroepje aanmaken voor hun werkgroep, en studenten verplichten om ook af en toe eens een boek te lezen. Stel bijvoorbeeld als eis bij papers dat er ten minste één of twee boeken worden gelezen. Anders is de strijd niet meer te winnen. Als er straks een generatie studenten afstudeert die nooit een wetenschappelijk boek heeft gelezen, dan gaan ze dat in hun verdere (wetenschappelijke) carrière ook niet doen. Zo gaat een schat aan kennis en ideeën verloren. Misschien komt hier mijn conservatieve inborst ook wel een beetje naar voren. Ik ben bibliofiel, het gaat me aan het hart dat het slecht gaat met het boek. Het papieren boek is niet te overtreffen in zijn eenvoud. Je kunt het tien jaar in de kast laten staan en het daarna weer lezen, je hebt alleen wat licht nodig.’ yyy
FoliaMagazine
31