Walim by Robert Michal

Góry Sowie to magiczny zakątek Dolnego Śląska, miejsce okryte aurą tajemniczości z wielkim potencjałem rozwojowym. LGD „Partnerstwo Sowiogórskie” to inicjatywa społeczna, która powstała w celu wspierania rozwoju Gór Sowich przez podmioty z obszaru Głuszycy, Nowej Rudy, Stoszowic oraz Walimia. Wraz z cyklem publikacji pn. „Poznaję Gminy Partnerstwa Sowiogórskiego” chcemy przybliżyć mieszkańcom i turystom atrakcje, osobowości, podmioty, przyrodę, tradycje i inne walory każdej z Gmin wchodzących w obszar objęty Lokalną Strategią Rozwoju. Zapraszamy! WYDAWCA:

Lokalna Grupa Działania „Partnerstwo Sowiogórskie” ul. Główna 83, 57-430 Jugów tel./fax: 74 87 161 50 www.partnerstwo.sowiogorskie.pl biuro@partnerstwo.sowiogorskie.pl Wszelkie prawa zastrzeżone. Egzemplarz bezpłatny ISBN 978-83-941963-1-8 Nakład: 1000 egzemplarzy

Gmina Walim położona w Górach Sowich, jest miejscem pełnym tajemnic. Tu znajdziesz piękno matki natury, tu będziesz stąpać po średniowiecznych zakątkach Zamku Grodno, tu wejdziesz w głąb Ziemi, aby prześledzić nierozpoznane poniemieckie Sztolnie Walimskie. Tu na pewno odpoczniesz. Zapraszamy do Krainy Sowiogórskich Tajemnic, do odkrywania jej piękna i sekretów. Gmina Walim położona w sercu Sudetów u podnóża Gór Sowich, w malowniczej dolinie rzeki Walimki, leży na terenie powiatu wałbrzyskiego w województwie dolnośląskim. Na zachodzie graniczy z Wałbrzychem i Jedliną Zdrój, na wschodzie z Gminą Świdnicą, na południu z Głuszycą, Nową Rudą i Pieszycami. Gminę Walim tworzy 9 sołectw: Dziećmorowice, Glinno, Jugowice, Michałkowa,

Niedźwiedzica, Olszyniec, Rzeczka, Walim i Zagórze Śląskie, które zajmują powierzchnię 79 km² i zamieszkiwane są przez ponad 5,7 tyś. mieszkańców. Centrum administracyjnym Gminy jest miejscowość Walim. Najwyżej położony punkt na terenie Gminy znajduje się pod szczytem Wielkiej Sowy i sięga niemal 1015 m n.p.m. Kraina Sowiogórskich Tajemnic położona jest w obrębie Kry Gnejsowej, stąd jedynym surowcem przydatnym do produkcji materiałów budowlanych są gnejsy. W minimalnych ilościach występują tu również gliny, które w przeszłości były wykorzystywane do produkcji cegły w małych, lokalnych cegielniach. Przy trasie do Dzierżoniowa, prowadzącej poprzez znaną z rajdów samochodowych „Walimską Patelnię”, znajdują się pozostałości po starych sztolniach, świadczące o dawnej eksploatacji złóż srebra. Ponadto obszar gminy zalegają złoża węgla kamiennego i wód mineralnych. Główne kompleksy lasów, obejmujących 39% powierzchni gminy, stanowią obszar chronionego krajobrazu. Dzięki górskiemu klimatowi, pięknym lasom z obﬁtą fauną i ﬂorą, bogatej bazie gastronomicznej i noclegowej oraz różnorodnym atrakcjom turystycznym, Gmina do niedawna postrzegana była jako ośrodek przemysłowo-rolniczy, dziś wykorzystując wszystkie swoje walory, staje się regionem niezwykle interesującym turystycznie, oferującym wypoczynek o każdej porze roku.

Jezioro Bystrzyckie oraz zapora wodna na Jeziorze Bystrzyckim w Zagórzu Śląskim Jedno z najpopularniejszych i najpiękniejszych jezior zaporowych w Sudetach. Powstało na początku XX w. W celu uchronienia okolicznych miejscowości przed powodziami, w latach 1911-1914 wzniesiono potężną kamienną zaporę spiętrzającą wodę, stanowiącą do dnia dzisiejszego zabytek techniki. Zapora mierzy 44 m wysokości oraz 230 m długości. Powstały w ten sposób zbiornik wody jest w stanie zgromadzić około 8 mln litrów wody. Jezioro ma około 3,3 km długości, przy szerokości nie przekraczającej średnio 200 m, w najszerszym miejscu około 480 m. Poniżej zapory powstała niewielka hydroelektrownia. Jezioro Bystrzyckie jest bardzo znanym i chętnie odwiedzanym przez turystów terenem rekreacyjnym. Wokół jeziora rozmieszczone są domki campingowe, pole namiotowe oraz zaplecza gastronomiczne. Jest idealnym miejscem zarówno na dłuższy wypoczynek, jak i na weekend. Dzięki staraniom Gminy Walim w lipcu 2014 roku, swą działalność rozpoczęło długo oczekiwane miejsce do kąpieli nad Jeziorem Bystrzyckim w Zagórzu Śląskim. Na jego brzegu co roku dobywa się cykliczne wydarzenie - konkurs ekologiczny pn. „Święto Ziemi na Brzegu Jeziora”, organizowane w ramach akcji „Sprzątanie Świata”. W roku 2015 wszyscy miłośnicy tej ekozabawy oraz zwolennicy porządku, już po raz ósmy, spotkają się na Przystani Słonecznej w Zagórzu Śląskim, by wspólnie porządkować brzeg Jeziora Bystrzyckiego.

Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim Na szczycie góry Choina, na wysokości ok. 450 m, stoi jeden z najlepiej zachowanych średniowiecznych zamków sudeckich - Zamek Grodno. Został zbudowany w XIII w., prawdopodobnie przez księcia świdnickiego Bolka I. Właściciele zamku zmieniali sie bardzo często, a byli nimi zarówno cesarzowe, książęta, biskupi, możne rody, jak i miejscowa szlachta, rycerze rozbójnicy, a nawet chłopi. Budowla od 1977 roku została opuszczona, by przez kolejnych właścicieli, po częściowej odbudowie stać się w XIX wieku romantycznymi ruinami, chętnie odwiedzanymi przez turystów. Od 2008 roku właścicielem zamku jest Gmina Walim, która dzięki pozyskiwanym doﬁnansowaniom systematycznie zabezpiecza konstrukcje zabytkowe zamku, co poprawia jego stan techniczny, chociaż nie zmienia wizerunku zewnętrznego, pozostawiając Grodno autentycznym. Położenie zamku zostało dostosowane do ukształtowania terenu, stąd jego mocno wydłużony kształt. Na najwyższej skale zbudowano potężną

wieżę zamku górnego. Z tarasu wieżowego roztacza się piękny widok na Jezioro Bystrzyckie, Góry Sowie, Góry Wałbrzyskie oraz Podgórze Sudeckie. Wzgórze zamkowe otoczone jest starodrzewiem chronionym w rezerwacie przyrody „Góra Choina”. Na dziedzińcu zamkowym rośnie pomnikowa lipa, zwana lipą sądową. Obiekt dostępny jest dla zwiedzających w miesiącach od maja do września: - od poniedziałku do piątku od 9:00 do 18:00, przy czym ostatnie wejście o godz. 17:00 - w soboty, niedziele i święta od 9:00 do 19:00, ostatnie wejście o 18:00. Natomiast w miesiącach od października do kwietnia: - od poniedziałku do piątku od 9:00 do 17:00, przy czym ostatnie wejście o godz. 16:00 - w soboty, niedziele i święta od 9:00 do 18:00, ostatnie wejście o 17:00. Muzeum jest nieczynne w Niedzielę Wielkanocną, 1 XI, 24 XII oraz 25 XII. Więcej informacji na www.grodnozamek.pl lub pod nr tel. 74 84 57 230

Sztolnie Walimskie Od 1943 roku w rejonie Gór Sowich Niemcy prowadzili zakrojone na szeroką skalę i z ogromnym rozmachem prace budowlane pod wspólnym kryptonimem „Riese”, czyli Olbrzym. Budowa nie została ukończona, a jej pozostałością jest szereg podziemnych kompleksów i nadziemnych budowli do dziś owianych mgłą tajemnicy, co do ich przeznaczenia. Niezwykłość tych obiektów od lat przyciąga w rejon Dolnego Śląska rzesze badaczy i poszukiwaczy przygód. Przez dziesięciolecia, możliwość podziwiania ogromu pracy, jaką włożono w drążenie kilometrów tuneli w litej skale, kosztem tysięcy istnień ludzkich, była dostępna tylko nielicznym śmiałkom. Podziemne trasy turystyczne Sztolni Walimskich, w kompleksie „RIESE”, są pozostałością po jednym z najbardziej tajemniczych przedsięwzięć górniczych i budowlanych, prowadzonych w czasie II wojny światowej przez III Rzeszę w Górach Sowich. Obiekt czynny jest codziennie: - w miesiącach od V do IX: pn - pt 9:00 do 18:00, weekendy i święta 9:00-19:00 - w miesiącach od X do IV: pn - pt 9:00 do 17:00, weekendy i święta 9:00-18:00 Z uwagi na niską temperaturę (5-7 oC) i dużą wilgotność wewnątrz obiektu zaleca się zabranie ciepłej odzieży. Czas zwiedzania ok. 45 min. Więcej informacji na www.sztolnie.pl lub pod nr tel. 74 84 57 300

Na terenie Gminy Walim można uprawiać różne formy spędzania wolnego czasu, od nart zimą, kąpieli wodnych latem po piesze i rowerowe wycieczki na specjalnie wydzielonych trasach.

Ścieżka edukacyjna W miejscowości Zagórze Śląskie zlokalizowana jest malownicza ścieżka turystyczna o długości około 3 km. Zadaniem ścieżki jest edukacja ekologiczna. Umieszczono tam 26 tablic informacyjnych, których celem jest wyeksponowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu. Ścieżka prowadzi z centrum Zagórza Śląskiego do Zamku Grodno, następnie wzdłuż Jeziora Bystrzyckiego, do Zapory Bystrzyckiej. Strefa MTB Sudety Na terenie Gminy Walim utworzono ok. 70 km górskich tras rowerowych, wchodzących w skład ok. 500 km tras Strefy MTB Sudety. Są to doskonale przygotowane trasy, różnorodne pod względem długości i skali trudności, na terenach których znajduje się mnóstwo atrakcji turystycznych oraz miejsc do aktywnego wypoczynku, a także nietuzinkowych, często tajemniczych zabytków.

Wyciągi narciarskie Walorem Gminy Walim jest górski klimat, a także duże różnice wzniesień, pozwalające doświadczyć nie tylko niezapomnianych widoków, ale również na usytuowanie wielu wyciągów narciarskich. Stoki narciarskie można znaleźć w miejscowości Rzeczka, malowniczo położonej pod masywem Wielkiej Sowy, gdzie na miłośników zimowego szaleństwa czeka kilka wyciągów ze zróżnicowanym stopniem trudności. Długość stoków w Rzeczce waha się od 600 do 900m.

Dział Michałkowski Niewielki grzbiet górski stanowi fragment Gór Sowich (równocześnie fragment Parku Krajobrazowego Gór Sowich). Wzdłuż Działu biegną potoki Młynówka i Potok Michałkowski. Najwyższym szczytem jest Boreczna (591 m n.p.m.). Tereny praktycznie nieodwiedzane przez turystów, piękne i dziewicze. Park Krajobrazowy Gór Sowich Park Krajobrazowy Gór Sowich, o łącznej powierzchni 8140,7 ha, został utworzony w listopadzie 1991r. Leży na terenie czterech powiatów: kłodzkiego, wałbrzyskiego, dzierżoniowskiego i ząbkowickiego, a jego zachodnia część, o powierzchni 784,09 ha znajduje się w granicach gminy Walim. Park obejmuje szczytowe partie Gór Sowich, chroniąc Puszczę Sudecką - lasy z udziałem buka, wiązu i modrzewia. Rezerwat Przyrody „Góra Choina” Rezerwat „Góra Choina” został utworzony w 1957r. na obszarze 19,13 ha. Leży na terenie wsi Zagórze Śląskie. Na szczycie góry malowniczo wznosi się Zamek Grodno. Rezerwat chroni piękny mieszany starodrzew bukowo - dębowy z domieszką jesionów, lip, wiązów i jaworów. Runo leśne jest równie bogate. To ciekawe miejsce porasta m. in. marzanka wonna, żywiec cebulkowy, dzwonek pokrzywolistny, kokoryczka wielokwiatowa, naparstnica, storczyk i paprocie. Rezerwat należy do najpiękniejszych zakątków w Sudetach.

Pomniki przyrody ożywionej 1. Lipa drobnolistna (fot. z lewej) rosnąca w Walimiu przy ul. Kilińskiego 3, jej obwód pnia to 540cm, wysokość 22m, rozpiętość korony 20m, wysokość korony 18m. Jej wiek szacowany jest na około 230 lat. 2. Lipa szerokolistna rosnąca w Zagórzu Śląskim na dziedzińcu Zamku Grodno. Szacuje się, że zadomowiła się tam około 260 lat temu, a wskazują na to jej wymiary: obwód pnia 660cm, wysokość 18m, rozpiętość korony 16m, wysokość korony 15 m. Przełęcz Walimska Płytkie siodło (755 m n.p.m.) znajduje się w bocznym grzbiecie odchodzącym na północ od Wielkiej Sowy, oddzielając od niej niewiele wyższą Przygodną Kopę. Przez Przełęcz Walimską prowadzi bardzo malownicza i widokowa szosa nr 383 Dzierżoniów - Walim - Wałbrzych. Wzdłuż szosy, skrajem lasów biegnie granica Parku Krajobrazowego Gór Sowich. Z Przełęczy Walimskiej rozciąga się przepiękna panorama okolicy. Wyjątkowo atrakcyjnie prezentuje się północna część Gór Sowich (z Ostrzewą i Kokotem na pierwszym planie). Można stąd podziwiać także Góry Wałbrzyskie, a przy dobrej pogodzie nawet Karkonosze. W 1979 r. urządzono na Przełęczy duże zagospodarowane miejsce odpoczynku, które zarazem jest najdogodniejszym punktem wyjścia na Wielką Sowę.

Na terenie Gminy Walim działa grupa lokalnych twórców/wytwórców - rzemieślników, zajmujących się działalnością artystyczną oraz użytkową. W swojej twórczości wykorzystując różnorodne materiały, niejednokrotnie wplatają elementy tradycyjne oraz nowatorskie. Oto prezentacja odrobiny ich dorobku...

Życie kulturalne mieszkańców Gminy Walim skupia się wokół cyklicznych wydarzeń o charakterze społeczno-rekreacyjnym oraz sportowym, których zadaniem jest integracja społeczna, kultywowanie tradycji oraz promocja Krainy sowiogórskich tajemnic poza jej granicami. Wśród niezwykle bogatego kalendarza wydarzeń organizowanych na terenie gminy możemy wyróżnić: Wielkanocne Tradycje Kulinarne w Górach Sowich Jest to konkurs kulinarny, którego celem jest kultywowanie i propagowanie wiedzy o tradycjach świątecznych, wymiana doświadczeń i przepisów kulinarnych, a także pobudzenie aktywności społecznej i popularyzacja kultury polskiej i tradycji ludowej.

Jarmark Średniowieczny Goście odwiedzający Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim podczas dwudniowej zabawy, mają możliwość przeniesienia się w odległe czasy średniowiecza. Organizatorem imprezy, podczas której zamkowe mury zmienią się w tętniącą życiem osadę jest Centrum Kultury i Turystyki w Walimiu oraz Bractwo rycerskie. Wszyscy przybyli na tą imprezę, mają możliwość obejrzenia pokazów tanecznych, walk rycerskich, a także wystaw wyrobów rzemieślniczych. Mogą uczestniczyć w inscenizacjach historycznych oraz licznych grach i zabawach.

Festiwal Gulaszu Zapach gotujących się w bograczach gulaszy przyciąga do walimskiego Parku Jordanowskiego wielu smakoszy i miłośników tej wyśmienitej potrawy. Corocznie uczestnicy konkursu na najsmaczniejszy gulasz żwawo uwijają się przy swoich kociołkach, aby na godzinę 16.00 potrawy były gotowe. Wtedy też następuje smakowanie przez uczestników, a także przez jury wszystkich gulaszy - przygotowanych tradycyjnie oraz nowatorsko. Festiwal gulaszu jest również sposobnością do skosztowania potrawy serwowanej przez grupę przyjaciół z Węgier przygotowującą tradycyjny gulasz węgierski oraz zasmakowania wyjątkowego gulaszu Wójta Gminy Walim. To również okazja do miłego spędzania czasu w gronie rodzinnym i udziału w wydarzeniu obﬁtującym w wiele zaskakujących atrakcji.

Sowiogórskie Mistrzostwa Polski w Drezynowaniu W Jugowicach na byłej stacji PKP, corocznie rozgrywają się rywalizacje w jeździe drezyną ręczną, przejażdżki drezyną spalinową, konkursy oraz dwudniowa zabawa w miłej atmosferze. Impreza, organizowana przez Centrum Kultury i Turystyki w Walimiu, Sowiogórskie Bractwo Kolei oraz LGD „Partnerstwo Sowiogórskie”, przyciąga wielu miłośników kolei i dobrej zabawy.

Festiwal sera To cykliczne wydarzenie przyciąga do Dziećmorowic w gminie Walim, rzeszę smakoszy sera. Wszyscy, którzy 15 sierpnia przybywają do Karczmy Góralskiej, mają okazję wypróbowania oraz zakupu różnorodnych rodzajów sera wyrabianych tradycyjną, staropolską metodą, aczkolwiek niejednokrotnie z dodatkiem nuty nowoczesności. W czasie trwania imprezy corocznie odbywa się również konkurs na najlepszy ser oraz najlepszą potrawę z sera. Wielkim wzięciem cieszy się także zupa serowa serwowana przez Wójta Gminy Adama Hausmana. Festiwal jest także okazją do zakupu produktów pszczelich, miodu, wina, różnego rodzaju przetworów oraz wyrobów rękodzieła artystycznego.

W gminie Walim odbywa się także wiele przedsięwzięć o charakterze edukacyjno-sportowym, chociażby: - Święto Ziemi na Brzegu Jeziora, Międzywiejskie Zamieszki Sprawnościowe, Wyścig ślimaków winniczków, Festiwal kuchni polowych, Warsztaty Piwne „Pod Przełęczą”, a także turnieje sportowe oraz konkursy samochodowe.

ISBN 978-83-941963-1-8