DE TIJDGEEST EN DE INGENIEUR

We hoeven de tijdgeest niet te vrezen. We mogen er zelfs af en toe mee lachen. En vooral: niets verhindert ons om hem zelf mee te bepalen. Dat was de teneur van de boodschap die prof. Rik Torfs, voormalig rector van KU Leuven, op 15 maart bracht in een volle aula voor ingenieurs. Een initiatief van Campus Groep T en de alumniverenigingen AIKUL en VBI.

De tijdgeest vatten en begrijpen is een lastige opgave. We leven er middenin, bijgevolg ontbreekt elk perspectief. Bovendien is de tijdgeest geen statisch gegeven. Hij verandert permanent maar meestal geruisloos. Wat gisteren waarheid leek, is vandaag een leugen of omgekeerd. Wat de enen voortschrijdend inzicht noemen, betitelen anderen als puur verval.

De huidige tijdgeest wordt volgens prof. Torfs gekenmerkt door politieke correctheid, de ideologie van het slachtofferschap, de vermenging van recht en moraal en almaar toenemende taboes en dogma’s. Deze worden gemakshalve als ‘gezond verstand’ of als voortuitgang op het vlak van beschaving in de markt gezet. Het lijkt wel of de ‘pensée unique’ regeert. Een cultureel heersende minderheid legt haar waarden en normen op en bepaalt wat gezegd en vooral niet gezegd kan worden en de bevolking moet volgen.

Taboes

Bepalend voor de tijdgeest zijn taboes, aldus prof. Torfs. Dat er de voorbije decennia vele zijn verdwenen, staat vast. Maar hun plaats is ingenomen door nieuwe, ook al dragen ze niet de beladen ouderwetse naam. Ze circuleren in een nieuwe verpakking. Wat telkens terugkomt, is dat op het ogenblik dat ze ontstaan, ze een positief effect beogen, ook al is het enkel voor wie ze probeert in te voeren of het nu om een kerk, een overheid of een cultureel dominante groep gaat.

© Filip Van Loock

Kenmerkend voor de tijdgeest is de vooruitgangsidee. Prof. Torfs verwijst in dat verband naar de dialectiek met de trits these, antithese en synthese. Twee schijnbaar tegenstrijdige visies worden verenigd in een synthese die als ‘voortschrijdend inzicht’ geldt. Volgens Torfs komt er vandaag na de antithese opnieuw een these aan de beurt, zij het in een andere vorm, gewapend tegen de kritieken die de antithese formuleerde, maar zonder een echte synthese te brengen. Een voorbeeld hiervan is de manier waarop het groepsdenken helemaal terug is van weggeweest. Je bent in eerste instantie een ‘witte man’ of ‘een lid van de holibigemeenschap, alvorens er naar individuele kenmerken wordt gekeken. De individuele rechten moeten wijken voor de collectieve, wat een flagrante ontkenning is van de universele rechten van de mens. Een direct gevolg hiervan is dat de individuele vrije meningsuiting in het gedrang komt. Door de vermenging van recht en moraal zien we het aantal wetten toenemen dat het vrije spreken en schrijven aan banden legt.

Emoties

Kenmerkend voor de tijdgeest is eveneens het oplaaien van emoties; Paradoxaal genoeg is dit volgens prof. Torfs het gevolg van het nieuwe positivisme. Omdat het geen plaats kan geven aan emoties zoeken die hun eigen weg en worden ze zonder sturing geuit. In de tijdgeest is emotie een fenomeen waartegen geen rationeel argument meer is opgewassen. Dat is zeker het geval als het om gekwetste gevoelens gaat. Vandaar is het maar een kleine stap naar de slachtoffercultuur. De gigantische rol die het slachtofferschap vandaag krijgt toebedeeld, brengt volgens prof. Torfs het juridische vermoeden van onschuld in het gedrang. Een ander gevolg van de emotionaliteit is de toenemende polarisering in de samenleving waarin het open debat wordt verdrongen door zelfcensuur en een ‘cancel culture’. Uit zijn analyse van de tijdgeest, leidt prof. Torfs af dat we als maatschappij weinig of geen vooruitgang hebben geboekt, hoewel iedereen het tegendeel beweert. Op het vlak van technologie, exacte wetenschappen en geneeskunde is dat onmiskenbaar wel het geval maar op moreel of normatief gebied niet. Daar moet de vrijheid van meningsuiting wijken voor een soort van algemeen belang dat er in de praktijk geen is.

Verschil

In deze tijdgeest kunnen de ingenieurs volgens prof. Torfs wel degelijk het verschil maken. Hun rationeel, Cartesiaans denken is een welgekomen tegenpool voor de kritiekloze acceptatie van de pensée unique. Met de wetenschap en de technologie hebben ze bovendien de instrumenten in handen om de grote wereldproblemen aan te pakken. Klimaatverandering, energietransitie, biodiversiteit, honger en armoede, … ze hebben allemaal wel iets van doen met de technologie en bijgevolg zijn ingenieurs erbij betrokken. Het is dan ook hoog tijd dat zij het stilzwijgen doorbreken. De kwaliteit van het maatschappelijk debat kan er enkel bij winnen mochten de ingenieurs er zich meer in mengen. In dat opzicht kunnen ze de tijdgeest mee bepalen.

Yves Persoons