Duurzaamheidsverslag Zuidas 2013

VOORWOORD Voor de tweede maal presenteren Dienst Zuidas, Green Business Club Zuidas en Hello Zuidas u met trots het Duurzaamheidsverslag Zuidas!

Drie organisaties die samen werken aan de duurzame ontwikkeling van de Zuidas; eigenlijk is dat heel bijzonder. De verschillende invalshoeken om samen te werken zijn dat ook. Dienst Zuidas, Green Business Club Zuidas en Hello Zuidas streven als organisaties naar een gebied waarin mensen zich prettig voelen, de economie alle kansen krijgt en de groei zich voltrekt binnen de grenzen van de ecologie en de gezondheid. Dat klinkt heel vanzelfsprekend, maar dat is het, zoals het duurzaamheidsverslag aangeeft, niet.

In het discours over duurzaamheid strijden in 2013 de termen circulaire economie (ook wel de circulaire stad) en transitie om de aandacht. Professor Jan Rotmans, hoogleraar Transitiekunde aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam, hield op 13 februari de Zuiderkerklezing in Amsterdam. Volgens Rotmans leven we in een kantelperiode: samenleving, technologie en economie veranderen, alle drie tegelijkertijd. Dat gebeurt volgens hem zelden in de geschiedenis. “De oude wereld”, zei hij, “was ooit verticaal, centraal en top-down geordend. Ze wordt nu horizontaal, decentraal en bottom-up. Een totale omkering.” Hij pleit voor veel meer ruimte voor initiatieven van onderop. En alles moet weer veel dichter bij de mensen worden georganiseerd. Het perspectief van mensen is holistisch. Beleid moet daarom licht en holistisch zijn, met oog voor de menselijke maat. “Alle succesvolle steden volgen deze beweging,” stelde hij, “en ze houden hieraan vast. Hieruit,” beloofde hij, “zal weer een nieuw soort solidariteit voortkomen, geen tweedeling.” Hij riep daarom het lokale bestuur en haar ambtenaren op niet meer alles te willen organiseren, maar vooral mogelijk te maken dat mensen het zelf doen.

Is dat niet de tendens die we, terugkijkend, binnen Zuidas waarnemen? Zowel Hello Zuidas als de Green Business Club Zuidas zijn initiatieven van onderop. Zij zoeken juist de samenwerking om de verandering in de ontwikkelingen mogelijk te maken.

En Dienst Zuidas van de Gemeente Amsterdam speelt hierbij veelal een faciliterende rol.

In het duurzaamheidsverslag 2013 worden de ontwikkelingen en de hoogtepunten van het afgelopen jaar geschetst. In dit verslag hebben we, net als in de eerste editie, duurzaamheid in Zuidas ingevuld aan de hand van enkele thema’s die tezamen een integrale aanpak vormen. Nieuw dit jaar is het thema water: het Polderdak Zuidas is een schoolvoorbeeld van duurzame omgang met water ter voorkoming van natte voeten. Voor de inleiding is supervisor Zuidas Ton Schaap uitgebreid geïnterviewd over zijn visie op Zuidas als circulaire stad.

We wensen u (weer) veel leesplezier!

Klaas de Boer Dienst Zuidas

Timo Huisman Green Business Club Zuidas

Olivier Otten Hello Zuidas

2

Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

INHOUD INTRODUCTIE

3

INLEIDING 4 01 MOBILITEIT 8 02 OPENBARE RUIMTE 03 GEBOUWEN 16 LED IN DELOITTE 04 ENERGIE 26 05 WATER 30 06 COMMUNITY 34 COLOFON 40

24

12

3

INTRODUCTIE Ontwikkeling van Zuidas Wie begin jaren ’50 van de vorige eeuw langs de Zuidelijke Wandelweg van de Amstel naar het Olympisch Stadion liep, had niet kunnen vermoeden dat daar een halve eeuw later een skyline te vinden zou zijn. De aanleg van de ringweg A10 en het treinstation Amsterdam Zuid waren begin jaren zestig de eerste mijlpalen voor een succesvol en bereikbaar stedenbouwkundig project. Met de oplevering in 1973 van het hoofdgebouw van de Vrije Universiteit (VU) was kennisontwikkeling in Zuidas gegarandeerd. Het zakencentrum vond zijn oorsprong met de opening van het World Trade Center in 1985. Vanaf de jaren negentig werd Zuidas de trekpleister die planologen voor ogen hadden, en toen in 1999 ook ABN AMRO zich vestigde, raakten de ontwikkelingen in een stroomversnelling. Inmiddels is Zuidas uitgegroeid tot een stedelijk dynamisch centrum waar internationaal zakendoen en kennisontwikkeling hand in hand gaan. Anno 2013 telt Zuidas bijna 700 bedrijven, waarvan 30% internationaal.

Waar 15 jaar geleden begonnen werd met het ontwikkelen van een internationale toplocatie voor kenniscentra en bedrijven, werden vanaf 2006 de eerste lofts en appartementen opgeleverd. Waar nieuw zuid nu 600 woningen telt, zullen dat er uiteindelijk zo’n 8.000 zijn. Naast luxe penthouses worden er ook studenten- en starterswoningen gebouwd en komen er steeds meer horecagelegenheden, winkels, kinderopvang en sportclubs. Door het aantrekken van culturele evenementen zoals het Grachtenfestival en met het Museumplein op steenworp afstand, wordt Zuidas meer en meer een culturele plek in Amsterdam. Een wijk waar moderne architectuur wordt afge-

wisseld met voldoende groen. Gelegen tussen de groene zones van het Amsterdamse Bos, Nieuwe Meer en de Amstel wil Zuidas gaan behoren tot de top-tien van duurzaamste stedelijke centra van Europa.

Het project Zuidasdok In februari van 2012 bereikten Rijk, gemeente Amsterdam, Stadsregio Amsterdam en de provincie Noord-Holland overeenstemming over het project Zuidasdok. De A10 wordt verbreed en deels ondergronds gebracht en het snelst groeiende station van Nederland krijgt een forse impuls. Momenteel doen per dag circa 75.000 mensen Station Amsterdam Zuid aan; in 2030 zijn dat er naar schatting ruim 250.000. Met de uitbreiding van het station, de aansluiting op het wegennet en de ligging van Schiphol op steenworp afstand, wordt Zuidas in de toekomst het belangrijkste knooppunt van de noordelijke Randstad.

4

Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

INLEIDING Ton Schaap is supervisor bij Dienst Zuidas en houdt zich bezig met de integrale ontwikkeling van het gebied. Dit doet hij niet alleen, want zoals Schaap aangeeft: “een integrale kijk veronderstelt eigenlijk dat je alles weet. Dat is natuurlijk onmogelijk, en daarom ben ik afhankelijk van specialisten.”

Schaap: “Zuidas zie ik in de eerste plaats als een bijdrage aan de duurzaamheid van Amsterdam als geheel. Deze stad kan nog langer doorbestaan doordat er nu een internationaal zakenmilieu is toegevoegd, dat eerst deels in de binnenstad zat, maar daar niet verder kon groeien. Zo heeft in Amsterdam niet alleen het toerisme, de haven, onderwijs en dienstensector een plek, maar vindt ook het internationale zakendoen hier plaats. Dat dit blijft voortbestaan vind ik heel duurzaam.”

Daar zag het niet altijd naar uit: “Veel mensen trokken in de afgelopen decennia de stad uit, bijvoorbeeld naar Almere. Een stad die qua oppervlakte net zo groot is als Amsterdam maar waar een kwart van het aantal mensen woont. Niet echt duurzaam te noemen omdat men zich daar voor bijna alles met de auto moet verplaatsen. In Amsterdam is alles op fietsafstand. We hebben daardoor een fietsenprobleem, maar dat is eigenlijk een luxeprobleem waar andere grote steden in de wereld jaloers op zijn.”

Zuidas als stadspoort van Amsterdam “Zuidas ligt precies op een grensgebied in de stad en is hiermee een soort stadspoort met aan de ene kant een hele goede autobereikbaarheid en aan de andere kant een goede OV bereikbaarheid. In fietsers is eigenlijk tot nu toe niet veel geïnvesteerd; die vinden hun weg vanzelf en komen hier steeds meer. Dat zie je bijvoorbeeld aan de Vrije Universiteit: die wil graag bij de stad horen, maar ligt niet in een fietsgebied en daarmee op een uitdagende locatie. De VU wil graag bij de fietsstad horen. Reden voor de gemeente om te proberen om het hier allebei voor elkaar te krijgen: zowel de fietsstad als de autostad.”

Stedenbouw en mobiliteit Schaap is heel stellig over het aspect waar hij invloed op kan uitoefenen als het aankomt op duurzaamheid: “dat is de stedenbouw, en niet de klimaatverandering. Ik accepteer dat die klimaatverandering er is en dat er iets aan moet gebeuren, maar ik daag specialisten uit om daar iets aan te doen. Uiteraard kan ik op gebouwniveau kijken naar de energieopgave, en dat

5

is zeker interessant, maar vooral de taak van architecten en adviesbureaus.

Als ik op stedenbouwkundige schaal kijk naar de energieopgave, gaat dat vooral over fietsen en auto’s, over het vervoer.

Hoe richt je dat in, daar zit voor mij de grootste uitdaging in. Heel concreet is de uitdaging op dit moment de nieuwe openbaar vervoer terminal, die moet een centrale plek krijgen en ligt nu heel duidelijk op de grens van de autostad en de fietsstad, die daar als het ware bij elkaar komen.

Voor auto’s was altijd veel aandacht met bijvoorbeeld de aanleg van parkeergarages, nadenken over opstelvakken, en het maken van verkeersmodellen. Nu we gaan nadenken over de invulling van Station Amsterdam Zuid merken we dat de fiets z’n aandacht eist. De andere uitdaging is de eerder genoemde locatie van de VU. Die ligt duidelijk in de autostad en moet naar de fietsstad toe.”

Zuidas circulair?

Met het begrip circulair is Schaap weinig vertrouwd. Hij kent de term wel in de bete-

kenis van autarkisch. Schaap: “een stad is per definitie niet zelfvoorzienend en heeft altijd een symbiotische relatie gehad met de omgeving eromheen. Je had het tuinbouwgebied en de stad. Uit het tuinbouwgebied bracht men voedsel naar de stad en men nam de goederen die in de stad werden vervaardigd weer mee terug naar het land. De gedachte van een autarkische stad vind ik dan ook een hele wonderlijke gedachte.”

Efficiency in stromen Schaap vervolgt: “waar je naar op zoek moet gaan is efficiency in stromen. Neem nu het voorbeeld van de garnalen die eerst naar Marokko gaan om daar te worden gepeld en vervolgens weer naar Nederland getransporteerd, dan ben je toch wel in een rare situatie verzeild geraakt. Dan vraag je je toch af of dat niet anders kan.

Die efficiency in stromen is er op heel veel manieren en dan kom ik weer terug bij het verkeer: het gaat ook hier over auto’s, fietsers, openbaar vervoer en Schiphol natuurlijk. Hoe zet je het zo in dat je geen energie

6

Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

verknoeit. Voor de stedenbouw is dat echt een kernopgave. De stad bestaat vanwege de effectiviteit van het bij elkaar zitten van zoveel mensen. Die hebben daar voordeel aan, anders zouden ze er niet wonen en dat voordeel moet dus opwegen tegen het nadeel van het zo dicht op elkaars lip zitten. Dat voordeel zit in die efficiency van die stromen, dat je sneller contact hebt met andere mensen en dan niet alleen per e-mail en telefoon maar ook door elkaar op te zoeken, te voet. Dat is iets wat je echt in Zuidas ziet.

Zuidas speelt in het hele idee van efficiency in stromen een enorm belangrijke rol.

In heel Nederland zie je de bedrijventerreinen langs de snelweg waar mensen in de file naar toe gaan en geen enkele sfeer heerst. Zuidas is hier het antwoord op; het is de enige plek in Nederland waar in je zulke dichtheden kunt werken en wonen en waar je elkaar zo gemakkelijk kunt

7

vinden. Als je ook om je heen kijkt naar al die mensen die hier rondlopen, allerlei talen spreken en hier zijn om elkaar te ontmoeten, anders dan per telefoon, dan is dat zeer interessant. Amsterdam is natuurlijk ook een toeristenstad waar toeristen komen om te wandelen, de stad te bekijken en musea te bezoeken. Maar hier in Zuidas komen mensen om te werken en kennis uit te wisselen. Hier is een community.”

Energieopwekkende gevels Efficiency in stromen is natuurlijk letterlijk terug te zien in de energiestromen in het gebied, Zuidas is aangesloten op de stadswarmte, maakt gebruik van warmtekoudenetwerken en wekt energie op met zonnepanelen. Op het gebied van energie staat innovatie niet stil: het WTC doet bijvoorbeeld onderzoek naar de mogelijkheid om ramen te kunnen benutten als zonnepanelen. Ton Schaap: “kijk naar net geopende station Rotterdam Centraal waar

de daken bestaan uit glazen elementen die tegelijk functioneren als zonnepanelen. Ik denk sowieso dat glas een materiaal van de toekomst is met nieuwe mogelijkheden op het gebied van energieopwekking die de architectuur van Zuidas zeker niet hoeven te bijten. Omdat Zuidas geen traditioneel Amsterdams straatbeeld heeft met bakstenen gevels en keurige kozijnen zijn we vrij om te experimenteren. Dat is een groot voordeel.

Je ziet in de architectuur van de gebouwen van Zuidas de handtekening van de architect.

Het zou een erg mooie uitdaging zijn om een gebouw in Zuidas te realiseren met energieopwekkende gevels. Dat past ook goed bij het gevoel dat Zuidas een gebied is dat de toekomst omarmt, dat nog vol verwachting is en waar ruimte is voor experiment.”

Robuust watersysteem Door Zuidas stroomt ook letterlijk het water.

Schaap: “in Zuidas is het water nog een zwak ontwikkeld onderdeel. Ik zie het als een opgave om te zorgen voor een watersysteem in Zuidas dat robuust is: een continu stelsel van watergangen van voldoende afmeting.

Op dit moment is er nog geen doorlopend systeem en zijn op diverse plaatsen fonteintjes nodig om het water van voldoende zuurstof te voorzien. Dat is weinig duurzaam. De opgave voor 2014 is om een dusdanig robuust watersysteem te ontwerpen dat alle dode eindjes verdwijnen. In 2013 zijn we hier al mee begonnen door binnen het VU-kwartier een doorlopend waterstelsel in te tekenen.”

Duurzaam wonen in hoge dichtheden Tot slot wil Ton Schaap nog graag meegeven dat het toevoegen van veel wonen ontzettend belangrijk is voor een duurzame ontwikkeling van Zuidas. “En gelukkig gaat dat steeds meer vanzelf: de plannen blijven binnen komen. Wat je over een paar jaar zult zien is dat het wonen in Zuidas in heel hoge dichtheden plaatsvindt, en dat is heel goed voor de duurzaamheid. De bewoners zullen nog wel een auto hebben, maar zullen steeds meer doen met de fiets of te voet. Er blijft doelgroep die zich hiertoe aangetrokken voelt en het bijzonder vindt om hier te wonen. Er is per slot van rekening maar één Zuidas!”

8

Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

01

MOBILITEIT

Weet u het nog? De Amsterdamse Zuidas is na onderzoek door Jones Lang LaSalle in juni 2013 opnieuw uitgeroepen tot de beste kantoorlocatie van Nederland, mede vanwege de goede bereikbaarheid via intercitytreinen en snelwegen.

Dat is iets om trots op te zijn: niet voor niets staat Zuidas bekend als een internationale toplocatie voor wonen, werken en recreëren. Of je nu met trein, bus of metro, auto, fiets of lopend komt: Zuidas is goed bereikbaar. De infrastructuur ligt er, maar het gebruik ervan kan beter. In ieder geval door in alles rekening te houden met het duurzame karakter van reizen. Daar hebben is het afgelopen jaar dan ook veel aandacht besteed. Met resultaat.

Begin 2013 heeft een aantal grote bedrijven de handen ineen geslagen en als Taskforce Bereikbaarheid een convenant Bereikbaarheid ondertekend. Op 15 februari 2013 gaven CBRE/WTC Amsterdam, Goldstar B.V., ABN AMRO, VU, VUmc, Amsterdam RAI, ORAM en Gemeente Amsterdam (Dienst Zuidas) aan zich in te gaan zetten voor duurzame bereikbaarheid. Onder begeleiding van Verkeer advies heeft elke organisatie in 2013 een Plan van Aanpak uitgewerkt met concrete acties. Zo wil men onder andere onderzoeken hoe effectiever kan worden omgegaan met parkeerruimte om de huidige en toekomstige parkeercapaciteit beter te benutten.

Deelautoconcept Op 17 oktober 2013 werd het met veel persaandacht het nieuwe deelautoconcept ‘Audi Shared Fleet’ van Greenwheels en Audi Nederland gelanceerd in WTC Amsterdam. De aanwezige minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu was zeer te spreken over het initiatief dat medio 2012 door Green Business Club Zuidas (GBC Zuidas) en Verkeer advies is gestart. Ze noemde carsharing in Zuidas een prima voorbeeld voor andere gebieden. Uit onderzoek blijkt dat een deelauto maar liefst vijftien auto’s kan vervangen.

Dat scheelt niet alleen CO2-uitstoot, maar ook heel wat parkeerruimte.

Carsharing/WTC WTC Amsterdam is één van de grote trekkers van het deelautoproject geweest. Volgens Christiaan Huijg, Managing Director van het WTC, hoeft men voor een zakelijk ritje niet per se met de auto naar Zuidas te komen. ”Zelfs als een klein percentage van de ongeveer 4.000 medewerkers in het WTC gaat autodelen, scheelt het al de nodige verkeersopstoppingen.” Meer informatie en de mogelijkheid om aan te melden is te vinden op sharedfleet.nl.

AkzoNobel, dat naast WTC Amsterdam een bijdrage leverde aan de totstandkoming van het concept, meldde zich als eerste bedrijf aan om gebruik te maken van de Audi’s. Begin januari 2014 hebben zestien bedrijven zich ingeschreven.

Anders reizen Dertien werkgevers van de projectgroep Mobiliteit van de GBC Zuidas hebben zich het afgelopen jaar ingezet voor onder andere meer gebruik van de fiets, elektrische auto’s, deelauto’s en/of het OV. Uit de verkeersstudie Zuidas 2013 blijkt dat de

9

Low Car Diet, 10 oktober 2013 Tien dagen lang je eigen autosleutels inruilen en gebruik maken van (elektrische) deelauto’s, de trein, bus, tram, metro, OV-fiets, taxi en werk- en vergaderfaciliteiten op stations. Ook Accenture ging duurzaam reizen. Met dertien werknemers.

Een daarvan is Annemarie Vanhommerig: “Ik was gewend standaard de auto te pakken, totdat ik voor het Low Car diet tien dagen lang een alternatieve mobiliteitskeuze bij mijn planning moest maken. Nu bedenk ik ‘s avonds al hoe ik de volgende ochtend ga reizen.” Bij de start van het Low Car Diet leverde ook country managing direct Manon van Beek van Accenture Nederland haar autosleutels in bij Marjan Minnesma van initiatiefnemer Urgenda (foto). Bekijk een compilatiefilmpje van het Low Car Diet op http://www.youtube.com/watch?v=cZg0TofFuoc

modal split van 32% auto, 43% OV en 25% fiets ten opzichte van 2012 onveranderd is gebleven. De ambitie is echter om het reguliere autogebruik nog verder terug te dringen.

Voor wat het terugdringen van dat autogebruik betreft is in 2013 in het Mobiliteit Lab het project “Verbeteren OV gebruik Noord- Holland Noord” opgezet. De GBC Zuidas heeft samen met ORAM voorbereidingen getroffen voor een lobby om de bereikbaarheid tussen Noord-HollandNoord en Zuidas te verbeteren. Het doel is een aanvulling in de huidige spoorinfrastructuur met de zogenaamde Riekerpolderboog. Nu is het treintraject nog te omslachtig en duurt het lang, waardoor de auto vaak in het woon-werkverkeer nog de voorkeur geniet. Ook op andere manieren is aandacht besteed aan gedragsverandering: tijdens de jaarlijkse Dag van de Duurzaamheid op 10 oktober leverden ruim 700 werknemers hun autosleutels in om te ervaren hoe je anders kunt reizen.

Wist u dat... u Zuidas live kunt bekijken en dan niet alleen de gebouwen maar ook de A10? Zo ziet u bijvoorbeeld of u een file kunt verwachten, of soepel door kunt rijden. Kijk hiervoor op http://zuidas.webcam.nl/

10 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

Elektrisch vervoer Het elektrisch vervoer kreeg het afgelopen jaar een flinke boost. Zo rijdt Taxi Electric nu ook in Zuidas. De elektrische taxi’s dragen bij aan het verbeteren van de luchtkwaliteit in Amsterdam. Naast elektrisch vervoer op afroep wordt het in Zuidas ook steeds gemakkelijker om elektrische auto’s op te laden bij oplaadpunten.

Werk aan weg en spoor Het afgelopen jaar hebben er voor het spoorproject OV SAAL (traject Schiphol, Amsterdam, Almere en Lelystad) grote werkzaamheden plaatsgevonden bij de Schinkel en Riekerpolder voor de aanleg van twee extra sporen tussen Schiphol/Riekerpolder en station Duivendrecht. Alles om de bereikbaarheid met de trein te verbeteren. Tijdens de zomermaanden is eveneens intensief aan de weg gewerkt. Op de De Boelelaan (tussen de Amstelveenseweg en de Buitenveldertselaan), aan beide op- en afritten A10/s108 met kruisingen Amstelveenseweg en op de Europaboulevard is hard gewerkt om de doorstroming te verbeteren, de waterleidingen te vernieuwen of om asfalt en verkeerslichten te vervangen.

De komende jaren verbreedt Rijkswaterstaat de snelwegen tussen Schiphol, Amsterdam en Almere (SAA). Tijdens de werkzaamheden hebben weggebruikers te maken met verkeershinder. Rijkswaterstaat verschaft bedrijven in Zuidas via Narrowcasting informatie over de actuele verkeerssituatie en reisalternatieven om de hinder voor de automobilist zoveel mogelijk te beperken.

Daarvoor is er nu ook een update op de app van de VerkeersInformatieDienst (VID) die een VID-alert afgeeft op het moment dat er vertraging ontstaat op een vooraf ingestelde route. De app geeft ook een melding wanneer het verkeer weer doorrijdt. De app is te downloaden via http://vid.nl/app.html Voor fietsers is er in 2013 ook een en ander veranderd. Door de bouw van de nieuwe kantoren van AkzoNobel en Stibbe is de fietsroute die door het Beatrixpark liep, omgelegd. Sinds juli loopt de route tijdelijk via de Prinses Irenestraat, ten noorden van het St. Nicolaaslyceum. Na de afronding van de bouwwerkzaamheden komt er volwaardig fietspad terug.

Oplaadpunten Van Doorne Marion Verbunt, Van Doorne: “wij wilden graag enkele oplaadpalen plaatsen om het gebruik van elektrisch vervoer te stimuleren. Het verkrijgen van vergunningen bleek nog best een gedoe. We hebben de Green Business Club Zuidas gevraagd ons hierbij te helpen, met de gedachte dat er vast meerdere bedrijven tegen dezelfde zaken zijn aangelopen. Zij hebben ons gekoppeld aan Amsterdam RAI, die al behoorlijk wat ervaring heeft met oplaadpalen. Mede door hun handige tips hebben we nu zonder al te veel moeite twee oplaadpunten kunnen plaatsen!”

11

TAXI-E en ABN AMRO TAXI Electric won in 2012 de Mobility award voor het beste bedrijfsconcept binnen de categorie Elektrisch Vervoer. In samenwerking met ABN AMRO realiseerde TAXI Electric midden in Zuidas een eigen standplaats.

Daarmee is ze voor de bank de preferred supplier. Deze partijen werden met succes aan elkaar gekoppeld tijdens een Mobiliteit Lab van GBC Zuidas. “Bedrijven kunnen helpen de marktontwikkeling van duurzaam taxivervoer te versnellen door afspraken te maken met vernieuwende bedrijven, aldus Pieter Brommelcamp, Senior Vice President, van ABN AMRO. “Maar de gebruikers bepalen het uiteindelijke succes!”

Kijk ook op www.taxielectric.nl

Narrowcasting-Actuele reisinformatie-NautaDutilh Als een van de eerste bedrijven in Zuidas nam advocatenkantoor NautaDutilh op 29 oktober een TV scherm voor Narrowcasting in gebruik. Daarop wordt voor Zuidas op maat gemaakte reisinformatie voor de weg en het openbaar vervoer getoond. Carlo Cozijn van NautaDutilh is enthousiast: “De reacties zijn positief, medewerkers en bezoekers werpen bij het verlaten van het pand toch even een blik op het scherm.

Op die manier hebben ze de mogelijkheid hun reis aan te passen of uit te stellen.”

Nieuwe elektrische oplaadpunten op Parkeerlocaties VU-VUmc Het Parkeerbedrijf VU/VUmc heeft in 2013 in het kader van de duurzaamheidsvisie VU/VUmc de verschillende parkeerlocaties voorzien van oplaadpunten voor elektrische en plug-in hybride auto’s. De 25 oplaadplekken, waarvan 20 in de P2-garage onder het ACTA gebouw, zijn met een universele laadpas toegankelijk voor medewerkers en bezoekers.

Wist u dat... naast het deelautoconcept vorig jaar ook bikesharing op de agenda stond? Dit project heeft in Zuidas in 2013 helaas (nog) geen voortgang gekend, maar diende wel als inspirator voor een ander gebied: Schiphol Group ontwikkelde het concept Your SchipholBIKE; een deelfiets voor werknemers op Schiphol. Hiervoor worden duurzame houten designfietsen en stadsfietsen met een gerecycled frame gebruikt.

12 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

02 OPENBARE RUIMTE Bewoners, reizigers, werkenden, studenten, bezoekers: iedereen is een gebruiker van de openbare ruimte van Zuidas. Dan is het fijn als er een gevoel van veiligheid is, er geen fietsen rondslingeren en de stoep er netjes en schoon bij ligt.

Daarnaast wordt er ook nog volop gebouwd.

Want Zuidas is nog lang niet af: de komende tijd zullen er nog vele woningen en kantoormeters bij komen en over enkele jaren begint de aanleg van de tunnels van de A10. Ook dat is een aandachtspunt: want tijdens de bouw moet de openbare ruimte gewoon door blijven functioneren Station Amsterdam Zuid wordt een steeds belangrijker verkeersknooppunt. Nu al maken dagelijks 65.000 mensen gebruik van het station en dit aantal groeit naar verwachting de komende tien jaar met circa 10% per jaar.

Schouw Zuidas: meten van kwaliteit in de openbare ruimte Bovenstaande factoren maken het tot een uitdaging om de openbare ruimte in Zuidas op de juiste wijze te ontwikkelen zodat het ook in de toekomst prettig is om in Zuidas te verblijven. Of het nu gaat om tijdelijke of definitieve inrichting, de beste kwaliteit is altijd het streven.

Meepraten over de inrichting op straat De verschillende bouwprojecten in Zuidas leiden tot aanpassingen aan de openbare ruimte in de omgeving van dat project. Bij het herinrichten van de openbare ruimte zijn er voor de bewoners en gebruikers steeds meer mogelijkheden om wensen kenbaar te maken. Het afgelopen jaar heeft de gemeente over een aantal plannen gesproken met bewoners in en rond Zuidas, werkenden, studenten en reizigers: de herinrichting van het Mahlerplein, het Beatrixpark en de plannen rondom het project Zuidasdok.

Fietsvoorzieningen en Veiligheidsplatform In het duurzaamheidsverslag van 2012 zijn de resultaten gepresenteerd van een enquĂŞte van Hello Zuidas waarin werd gevraagd naar verbeterpunten op straat.

Twee concrete resultaten waren behoefte aan meer voorzieningen om fietsen te stallen en foutparkeerders aan te pakken en behoefte aan meer aandacht voor sociale veiligheid in het gebied buiten kantooruren. Hieronder leest u wat er in 2013 aan is gedaan.

Schouw Drie maal per jaar vindt er een schouw plaats in opdracht van de Gemeente Amsterdam. Experts buigen zich dan op vaste meetpunten in het gebied over de staat van het groen, verharding (de bestrating), objecten (zoals bankjes en kunstwerken), onkruid en zwerfvuil. De resultaten worden weergegeven op een schaal van 1 tot 10. Op basis van de zomerschouw 2013 kan gesteld worden dat het percentage van de buitenruimte dat gemiddeld een 8 scoort is gestegen van 61% naar 72%. Een van de belangrijkste verbeteringen is dat er veel minder drijfvuil in het water is.

2012 2013

7,0 6,7

6,6 6,2 Groen

Verharding

Objecten

Onkruid

Zwerfvuil

13

Ambitiedocument Zuidasdok In 2013 is gewerkt aan de kaders en ambities van het project Zuidasdok. Deze zijn verwoord in het Ambitiedocument Zuidasdok (voorheen Masterplan). In december 2012 en januari 2013 heeft brede consultatie over inhoudelijke thema’s uit het masterplan plaatsgevonden (onder andere via een online peiling). In september 2013 is het concept besproken met vertegenwoordigers van bewoners, bedrijven en belangengroepen.

Verschillende stakeholders hebben schriftelijk op het concept gereageerd. Al deze reacties zijn voor zover mogelijk verwerkt in het huidige document. In 2014 wordt de definitieve versie van het Ambitiedocument Zuidasdok vastgesteld door de ambtelijke opdrachtgevers van project Zuidasdok.

Co-creatie Beatrixpark In 2013 is het definitieve ontwerp van het nieuwe gedeelte van het Beatrixpark gepresenteerd.

Bijzonder is dat het ontwerp voor de locatie waar het oude St. Nicolaas Lyceum stond is gemaakt in samenwerking met bewoners, gebruikers, leerlingen en de vereniging Vrienden van het Beatrixpark. Er komen onder andere een ligweide, waterpartij en een nieuwe speelplek. Een belangrijk onderdeel van het ontwerp is de fietsroute langs het nieuwe hart van het park en de Kapel en het Convict. Deze verbinding brengt dit deel van het Beatrixpark tot leven. Er worden inheemse planten gebruikt in de aanleg van een park, waarbij gestreefd wordt naar een afwisselend beeld.

De uitvoering vindt gefaseerd plaats tussen 2014 en 2017.

Veiligheidsplatform Hello Zuidas Sinds begin 2013 is het Veiligheidsplatform Hello Zuidas actief. Binnen dit platform werken hoofdbeveiligers, facilitair managers, Stadsdeel Zuid en de politie nauw samen om informatie met elkaar te delen. De deelnemers houden elkaar op de hoogte van trends, verdachte situaties en maken elkaar medeverantwoordelijk voor problemen in het gebied. Een van de acties van het platform was het in kaart brengen van de ontruimingslocaties van de verschillende kantoren. Zo kunnen bedrijven onderling afstemmen dat de verzamelplaatsen zoveel mogelijk verspreid liggen, om bij een eventuele ontruiming onoverzichtelijke situaties voor te zijn.

Extra parkeervoorzieningen In 2013 zijn aan de noordzijde van Station Amsterdam Zuid 400 nieuwe dubbellaags fietsparkeerplekken en ruim 50 stallingsplaatsen voor brommers, scooters en bakfietsen toegevoegd.

Op de Parnassusweg zijn 200 extra fietsplekken geplaatst. Om de omgeving van Station Amsterdam Zuid leefbaar en veilig te houden is begin 2013 een besluit genomen om het parkeren van brommers en fietsen buiten de rekken aan te pakken. Daar is actief op gehandhaafd en het foutparkeren is drastisch verminderd.

Het fietspunt RAI heeft in 2013 de openingstijden verruimd om beter aan te sluiten op de treintijden.

Interactie herinrichting Mahlerplein en Fietsparkeergarage In 2016 opent een nieuwe fietsparkeergarage onder het Mahlerplein. Voor de aanleg van de fietsparkeergarage moet het Mahlerplein worden opgebroken.

Dat biedt kans om het plein opnieuw in te richten met meer kwaliteit en ruimte voor wensen uit de omgeving. Afgelopen zomer is er intensief contact geweest met de omgeving over zowel de bouwfase als over het ontwerp van het Mahlerplein. Belangrijk aandachtspunt is ‘kwaliteit in elke fase’: goede bereikbaarheid van kantoren en voorzieningen, veiligheid van voetgangers en fietsers en zo min mogelijk hinder tijdens de bouw.

Voor het ontwerp is gevraagd goed te kijken naar: een logisch fiets- en voetgangersnetwerk, parkeerplaatsen voor scooters en bakfietsen en de materiaalkeuze voor bankjes en bestrating. Deze punten neemt de gemeente mee in de uitwerking van het definitief ontwerp.

14 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

3D gebiedskaart Op de cover van dit duurzaamheidsverslag is een gebiedskaart van Zuidas in 3D te zien. Landschapsarchitect Gloria Font heeft de kaart in 2013 ontworpen: ‘Ik heb op een speelse en vrolijke manier aangeven hoeveel er gebeurt in Zuidas. Naast de herkenbare weergave van de grote gebouwen zijn ook de winkels, cafés en restaurants in Zuidas goed vindbaar. Daarnaast toont deze kaart hoeveel groen er op loopafstand bereikbaar is vanaf de kantoren en woningen, zoals het Beatrixpark. En hoe makkelijk stadscentrum en Schiphol bereikbaar zijn per openbaar vervoer, auto en fiets.’

2

6 3

In 2014 is deze kaart ook buiten te zien: dan worden op acht locaties in Zuidas grote borden geplaatst. Op de voorzijde van de borden is een traditionele plattegrond te zien; op de achterzijde staat de 3D kaart van Zuidas. Deze is met name nuttig voor (nieuwe) bezoekers die zich liever visueel oriënteren dan via voor hen onbekende straatnamen De kaart is ook beschikbaar als poster en af te halen bij het kantoor van Hello Zuidas in het WTC. Op verzoek kan de kaart worden aangepast om bijvoorbeeld de weg te vinden naar een specifiek kantoor of hotel.

1 Tijdelijke moestuinen

Dit jaar zijn de tijdelijke moestuinen in het centrumgebied van Zuidas opgeheven vanwege de start van bouwwerkzaamheden. Bij de bomentuin is een nieuwe plek gevonden voor tijdelijke moestuintjes vanaf 2014.

2 Amsterdam EXPO

heeft in korte tijd een plek in de top 10 van meest bezochte attracties van Amsterdam weten te veroveren. De tentoonstelling Toetanchamon, zijn graf en zijn schatten trok bijna 180.000 bezoekers, Pixar: 25 years of animation trok meer dan 100.00 bezoekers.

68% van deze bezoekers kwam van buiten de Randstad. Tijdens de Touring Exhibitions Meeting, een netwerk van internationale venue-houders en promotors, in Berlijn werd Amsterdam EXPO gekozen tot Venue én Promoter van het jaar. ‘Volgens internationale collega’s is Amsterdam EXPO dé thuisbasis voor exposities van wereldklasse. En daar zijn we zeer trots op!’ Aldus Peter Tabernal, CEO van Amsterdam EXPO.

3 Lex van Deldenbrug

De Lex van Deldenbrug, vernoemd naar de in 1988 overleden Amsterdamse componist, verbindt Zuidas en Buitenveldert op een bijzondere manier: de brug is niet alleen een verbinding voor voetgangers en fietsers tussen de Boelelaan en het Gershwinplein, maar dient ook als ontmoetingsplek.

‘Tafeltjes en stoeltjes en bewoners die een glaasje wijn drinken in de avondzon. Dat is wat ik voor me zie.’ aldus architecte Liesbeth van der Pol.

4 Schoolwerktuinen

Aan de Kalfjeslaan in Stadsdeel Zuid zijn nieuwe schoolwerktuinen aangelegd omdat de huidige dr. Alma Schoolwerktuinen naast SC Buitenveldert plaats moeten maken voor nieuwbouw van de VU.

5 Bomentuin

1

5

Tijdens de nationale Boomfeestdag op 20 maart is in het oosten van Zuidas op feestelijke wijze een bomentuin geopend. In de bomentuin groeien bomen die later in Zuidas een laanstructuur gaan vormen. Tijdens de kweekperiode maken schoolkinderen en bezoekers kennis met groen. Eén ontmoetingsplaats is vooral informatief ingericht, op een andere plek kunnen kinderen zich uitleven op natuurlijke speelelementen. In de bomentuin staan klimaatbestendige boomsoorten en bomen en struiken met vruchten.

6 Postzegelparkje tramlus

Op de hoek van de Buitenveldertselaan en de De Boelelaan wordt de tramlus van lijn 16 en 24 nieuw ingericht. Het bijzondere is dat het door de nieuwe inrichting niet alleen een OV-punt is, maar ook een groene verblijfsplek, die bovendien zon technisch gezien uitstekend ligt.

7 Beeldenroute Art Zuid

Trok tussen mei en september ruim 380.000 bezoekers naar Amsterdam Zuid en Zuidas.

4

15

16 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

03 GEBOUWEN Na eeuwen ontvolking van het platteland leven nu meer mensen in steden dan daarbuiten, en daarmee ligt de sleutel van duurzaamheid voortaan vooral in de stad. Dus wat te doen in Zuidas?

Duurzaamheid is deels een kwestie van leefstijl en dat valt natuurlijk niet direct met stedenbouw te sturen. Maar we kunnen wel een omgeving creëren waar duurzame leefstijlen kansrijk zijn. Zoals een omgeving waar het complete spectrum van wonen, werk en scholing, cultuur en ontspanning, natuur en stedelijkheid te vinden is. En dat op loopafstand bij elkaar. Zuidas krijgt er steeds meer functies bij en is zo goed op weg om een duurzaam stuk stad te worden. Zo zijn er in het gebied bijvoorbeeld niet alleen kantoren en woningen maar ook kappers, tandartsen, kinderopvang, sportscholen, cafés, restaurants, stomerijen en een reisbureau te vinden.

werken

Een multifunctioneel gebied begint bij een multifunctioneel gebouw. Vanaf grote afstand zijn ze al te zien: de gebouwen van Zuidas, veelal ontworpen door internationaal toonaangevende architecten.

Aan deze architectonische hoogstandjes is een complex rekenproces voorafgegaan.

De gemeente Amsterdam stelt namelijk verschillende eisen aan de te ontwikkelen gebouwen in Zuidas.

De drie belangrijkste eisen zijn: Duurzaamheidsclassificatie BREEAM-NL “Excellent”

Een kantoorgebouw in Zuidas moet minimaal voldoen aan de BREEAM-NL duurzaamheidseis “Excellent” (zie kader). Een gebouw dat aan een dergelijke hoge duurzaamheidseis voldoet is vanzelfsprekend zeer energiezuinig en behoeft minimale toevoer van energie van buitenaf. Voor woongebouwen geldt dat ze energieneutraal moeten worden gebouwd.

Flexibele indeling door minimale verdiepingshoogte van 3,30 meter.

wonen

3.30 m

Zo kan een gebouw met bestemming kantoren vrij eenvoudig worden aangepast om het geschikt te maken om te wonen en andersom.

Voorzieningen op de begane grond van gebouwen in stadsstraten.

Bezoekers van de voorzieningen op de begane grond van gebouwen zorgen voor meer levendigheid op straat. Een gebouw wordt zo multifunctioneel in plaats van monofunctioneel.

BREEAM staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method. De toevoeging NL geeft aan dat het om de Nederlandse versie gaat. Er zijn vijf classificaties: Pass, Good, Very Good, Excellent en Outstanding. Onderwerpen waarop in de BREEAM systematiek wordt beoordeeld zijn onder andere materiaalgebruik, toepassing duurzame energie, verlichting, natuurlijke ventilatie, afvalmanagement en hergebruik regenwater. Dit is echter slechts een deel van de mogelijke onderwerpen waar duurzaamheidsbesparingen kunnen worden behaald.

17

Ontwikkelingen in 2013 Het gaat goed met de bezetting van de gebouwen in Zuidas. In 2013 is het leegstandpercentage in het kantooraanbod met 1,4% gedaald van 7,9% eind 2012 naar 6,5% eind 2013. In het WTC is de bezettingsgraad nog beter: daar is eind 2013 een leegstandspercentage bereikt van 2,5%. Er is dus weer vraag naar ruimte en wie het afgelopen jaar regelmatig buiten heeft rondgekeken, kan het groeiende aantal bouwkranen in Zuidas niet zijn ontgaan. In 2013 zijn zeven projecten in aanbouw gegaan, zowel kantoren als woningen en voorzieningen.

Een overzicht:

1 O|2

5 900 Mahler

2 ROCvA VMBO Horeca

6 Stibbe

3 Handel Amsterdam

7 RAI Amtrium

Op 25 januari is de eerste steen gelegd voor het nieuwe Onderzoeksgebouw van VU en VUmc op de VU Campus.

Josja van der Veer, directeur Facilitaire Campus Organisatie (VU): “ Dit is een belangrijke stap in de noodzakelijke vernieuwing van de VU Campus in Zuidas. De nieuwbouw is zo duurzaam mogelijk ontwikkeld; super flexibele laboratoria voor een unieke samenwerking tussen bèta- en medisch onderzoek.”

Op 4 december is de eerste paal geslagen van deze nieuwe horecaschool waar de Hubertus Vakschool en De Berkhoff samengaan. Het gebouw waar toekomstige bakkers en koks les krijgen, is een ontwerp van Ector Hoogstad architecten en telt drie verdiepingen. Op de begane grond komt een bakkerswinkel.

In oktober is de bouw van drie kantoorpaviljoens in de Fred. Roeskestraat van start gegaan. Het gebouw van 2.100 m2 is een ontwerp van Gent & Monk Architecten. De paviljoens zijn via een gemeenschappelijke corridor met elkaar verbonden. Oplevering is naar verwachting augustus 2014.

4 AkzoNobel

Na het graven van de parkeerbak is in juli de bouw van AkzoNobel gestart.

Het lichte, transparante gebouw met twee atria en zonnepanelen op het dak heeft een oppervlakte van ruim 15.000 m2 en is een ontwerp van Group A. Oplevering is in 2015.

Op 21 november is de eerste paal geslagen van dit nieuwe woongebouw aan de Mahlerlaan. In het 22 verdiepingen tellende woongebouw komen 127 huuren koopappartementen. Het ontwerp is van Inbo Architecten, gevestigd in Zuidas. Het duurzame ontwerp doet denken aan New York met de donkerbruine bakstenen gevels en de terugliggende torenbekroning. Oplevering is naar verwachting in 2016.

Op 27 november is het startsein gegeven voor de nieuwbouw van het hoofdkantoor van Stibbe. Het gebouw is een ontwerp van Jo Coenen Architects en Urbanists en zal begin 2016 worden opgeleverd. Het pand heeft bewust grote vloeroppervlakten zodat collega’s teamgericht en flexibel kunnen samenwerken. Daarnaast krijgt het gebouw een groen dak.

Op de hoek van het Scheldeplein is Amsterdam RAI gestart met de ontwikkeling van multifunctioneel congres/ kantoorgebouw Amtrium. Het ontwerp van Benthem Crouwel Architecten heeft in december een 4 sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Ontwerpcertificaat (Excellent) behaald. RAI Amtrium is het eerste congrescentrum in Nederland dat langs de duurzame meetlat is gelegd. Opvallend element is de verticale kas voor ‘cityfarming’.

Zo levert het gebouw straks de eigen groenten en kruiden voor restaurant Roast dat op de begane grond komt. op de begane grond komt.

18 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

De Bewuste Bouwer Ook in het verduurzamen van de bouwplaats valt winst te behalen. Stichting Bewuste Bouwers beoordeelt bouwplaatsen op een vijftal criteria die verband houden met ‘bewust bouwen’ in de breedste zin van het woord: bewust, veilig, verzorgd, milieu en sociaal. Het project 900 Mahler en 1000 Mahler heeft in november als 500e bouwplaats het certificaat van Bewuste Bouwers in ontvangst mogen nemen. Daarnaast hebben nog twee bouwplaatsen in Zuidas het certificaat al in handen: OPZUID (BAM) en Deloitte/AKD (G&S Bouw). Zuidas heeft de ambitie om het aantal bouwplaatsen met deze certificering te vergroten.

Opening nieuwe daktuin VU De nieuwe VU-daktuin op het VU Hoofdgebouw werd in mei 2013 geopend en is met 800m2 één van de grootste van Amsterdam. Hij wordt gebruikt als proeftuin voor onderzoek. Een ander gedeelte is beplant met sedum, bomen en heesters.

De tuin - waar ook een drinkwatertappunt van Stichting Join the Pipe staat - is een initiatief van VU-studenten. De groene ontmoetingsruimte is ook een natuurlijke waterbuffer die de belasting van de ondergrondse waterinfrastructuur vermindert.

Broedplaats Old School Wethouder Maarten van Poelgeest heeft op 30 oktober de eerste broedplaats in Zuidas geopend. Broedplaats Old School biedt onderdak aan diverse ondernemers, een restaurant, kinderopvang en heeft een podium/aula voor een gevarieerde programmering. Old School is gevestigd in het pand van het voormalig ROC aan de Gaasterlandstraat en opgezet door ondernemers Maarten de Wolff, Waldy Brewster en Gerben Mienis in samenwerking met Bureau Broedplaatsen en Dienst Zuidas. Bij Old School staan duurzaamheid, creativiteit en ondernemerschap centraal. Het broedplaatsdeel heeft in totaal zo’n 40 huurders met daaronder CAWAkunstenaars. Dit zijn kunstenaars die via de Commissie voor Ateliers en (Woon) Werkpanden Amsterdam een ruimte toegewezen hebben gekregen in Old School.

De ondernemers hebben de ambitie om de komende vijf jaar ervoor te zorgen dat dit oude gebouw klimaatneutraal wordt en willen dit gaan realiseren met behulp van de huurders van het pand.

19

Duurzame campus VU en VUmc

Duurzaam samenwerken in gebouwen

VU en VUmc bouwen samen aan een duurzame Campus waar studenten, medewerkers en bezoekers zich thuis voelen, met veel groen en flexibele gebouwen. Ook wordt beperking van automobiliteit ten gunste van openbaar vervoer en fiets gestimuleerd met een OV-businesscard en een fietsenplan, De nieuwe gebouwen worden zo ontwikkeld dat zij voldoen aan BREEAM-NL Excellent niveau.

Maar ook de duurzaamheid van bestaande gebouwen wordt beeld gebracht: in het OZW-gebouw en het VU Hoofdgebouw wordt BREEAM-NL In-Use gerealiseerd. BREEAMNL In-Use is een monitoringsinstrument waarmee de duurzaamheidprestatie van bestaande bouwwerken gemonitord kan worden. Het keurmerk beoordeelt de gebouweigenschappen én het beheer en gebruik ervan met als doel ‘blijvende verduurzaming van de Nederlandse gebouwde omgeving’.

De duurzaamheid van een gebouw gaat verder dan het ontwerp, de bouwmaterialen en het bouwproces. Ook de gebruikers van de gebouwen kunnen op allerlei manieren bijdragen aan een duurzaam pand.

Duurzame daken Vanaf de straat minder goed zichtbaar, maar een plek waar veel winst valt te behalen op het gebied van duurzaamheid is het dak van een gebouw. Op het WTC staan bijvoorbeeld windturbines. Ook is er ruimte voor zonnepanelen en groen. Op de foto van deelgebied Mahler zijn de groene daken goed te zien.

Sommige kantoren hebben hier zelfs een daktuin gecreëerd. Nieuw is dat een dak ook kan bijdragen aan de officiële waterbergingsopgave. Dit jaar is op broedplaats Old School (zie verderop in dit hoofdstuk) het Polderdak Zuidas aangelegd. Bij het hoofdstuk ‘Water’ is daar meer informatie over te vinden [p. 32].

Tijdelijke invulling van gebouwen De afgelopen jaren is de ontwikkeling van Zuidas doorgegaan, maar wel in een iets lager tempo dan in de jaren voorafgaand aan de economische crisis. Dienst Zuidas heeft samen met haar partners voor de jaren 20102015 een extra pakket acties geformuleerd, genaamd ‘15 by 15’: 15 acties die Zuidas vóór 2015 wil realiseren, bij voorkeur in samenwerking met andere partijen. Deze acties zijn vooral gericht op het creëren van meer levendigheid in Zuidas, zoals levendige plinten, bouwkavels met bijzondere tijdelijke initiatieven, wonen in Zuidas, evenementen op de pleinen en gevarieerde kunstinitiatieven. Een van de successen is Broedplaats Old School.

Een aantal voorbeelden: » AkzoNobel zet niet alleen in op afval scheiden, maar ook op het creëren van minder afval. Zo is het beleid hier niet papier-arm, maar papier-vrij. » Accenture heeft het voor elkaar gekregen dat het afval dat zij gescheiden inzamelen op hun kantoren ook door verhuurder Artona gescheiden wordt aangeboden aan de afvalverwerker. Hierdoor hebben hun inspanningen op de werkvloer ook daadwerkelijk effect aan het einde van de keten. Ricco Groeneveld, Workplace Manager NL van Accenture: “Ons bescheiden idee over het veranderen van ons eigen afvalproces had grote impact. In samenwerking met de gebouwbeheerder van de ITO-toren is het gelukt om het contract voor het gehele afvalproces in het hele gebouw aan te passen.” » Loyens & Loeff is uit duurzaamheidsoverwegingen overgestapt op digitale loonstroken en beoordelingsformulieren om het papiergebruik verder te verminderen.

Gebouwen voor het goede doel Gebouwen kunnen ook worden ingezet om bij te dragen aan het goede doel. Op zaterdag 26 oktober vond de negende VU gebouwenloop plaats. Bijna 900 deelnemers, waaronder artsen en verpleegkundigen van VUmc en AMC-ers, een lid van de raad van bestuur, een winnaar uit het OLVG, hardlopers in rode jurken, eentje van vier jaar en iemand van 75 liepen samen de VUmc Gebouwenloop onder het motto ‘Loop hard voor het hart’. Samen haalden zij ruim 7.000 euro op voor de afdeling cardiologie.

20 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

21

WTC Amsterdam Afval scheiden is duurzaam én lucratief: in WTC Amsterdam ligt het percentage restafval momenteel op 65%. De beheermaatschappij van WTC Amsterdam heeft de ambitie dit percentage terug te dringen tot 25% door afval beter te scheiden. In 2013 hebben de beheermaatschappij zelf en huurder BNY Mellon een pilot gedraaid met het scheiden van papier, gft afval, glas, plastic en chemisch afval. De pilot was een succes en WTC Amsterdam gaat daarom het scheiden van afval voor alle huurders faciliteren.

Aangezien gescheiden afval gerecycled kan worden, wordt dit afval gratis opgehaald.

Daarnaast kijkt WTC Amsterdam kritisch naar zijn leveranciers. Ieder jaar laat WTC Amsterdam de leveranciers een vragenlijst invullen met vragen over hun duurzaamheidsbeleid, bijvoorbeeld op het gebied van transport en productie. Het zorgt ervoor dat leveranciers kritischer naar hun eigen bedrijfsprocessen gaan kijken en de uitkomsten van de vragenlijst spelen een rol in het aangaan van grote contracten.

‘Het hebben van een duurzaam DNA kan de doorslag geven bij het maken van een keuze tussen leveranciers’, aldus Facility Director Frank Folkers.

Wist u dat... u de bouw van AkzoNobel en Stibbe door Dura Vermeer live kunt volgen via een webcam op het dak van het WTC? Kijk eens op http://zuidas.webcam.nl/stibbe/

24 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

LED IN DELOITTE Op het raakvlak van gebouw en energie

70% energiebesparing

sensor

individuele afstemming door smartphone

25

In het BREEAM Outstanding kantoor “The Edge” in Zuidas is Deloitte in zee gegaan met Philips om een totaal vernieuwend LED-verlichtingsconcept toe te passen. Een interview met Erik Ubels (Director Information Technology & Workplace Services bij Deloitte Nederland).

Ubbels: ‘Normaalgesproken levert een transitie van TL- naar LED-verlichting ongeveer 30% energiebesparing op. De kosten van LED zijn nog relatief hoog, vandaar dat niet alle bedrijven die investering doen. We verwachten met dit nieuwe concept tot wel 70% te besparen aan energieverbruik. Hoe dit mogelijk is? Door drie extra sensoren (naast de standaard aanwezigheid- en daglichtsensoren) in de lampen kan er veel nauwkeuriger gemeten worden of iemand in de buurt is en dus of het licht moet branden of niet. Daarnaast commu-

43 %

niceren de temperatuur-, luchtvochtigheiden CO2-sensoren met het klimaatplafond en -systeem. Dit zorgt ervoor dat ook de verwarming/koeling en de luchtverversing alleen aan staat daar waar het nodig is.

Maar er zijn meer voordelen: iedere werknemer kan vanaf zijn of haar smartphone de eigen voorkeuren voor licht en verwarming instellen. Daardoor kunnen we het licht en de verwarming op lagere beginwaardes zetten en mensen kunnen zelf in actie komen als zij meer koelte, warmte of licht nodig hebben.

Dit zorgt voor een extra besparing en geeft de werknemers tegelijkertijd ook een gevoel van autonomie. Zo creëer je een prettige werkomgeving voor ieder individu. Of al die verschillende voorkeuren niet gaan botsen? Er moet natuurlijk geen tien graden verschil zitten in voorkeuren van werknemers die bij elkaar in de buurt zitten. Maar de sensoren zijn afgestemd op 18m2 nauwkeurig - ongeveer een werkplek - en een maximaal temperatuurverschil ten opzichte van de standaardwaarde van +/- twee graden Celsius.

Deloitte is het eerste bedrijf waar de nieuwe LED techniek wordt geïnstalleerd. Andere bedrijven hebben inmiddels ook interesse getoond. Ubels: ‘De komende vijf jaar gaan we met Philips monitoren en data verzamelen. Alle huidige apparatuur in kantoren is afgesteld op een inschatting van de bewegingen van mensen. In deze periode van vijf jaar hebben wij veel beter inzicht in hoe mensen zich echt bewegen en gedragen op kantoor.

Dan kunnen we steeds betere algoritmes toepassen op de systemen en nog betere instellingen en verdere besparingen realiseren alsmede het comfort voor onze mensen verbeteren’.

social @ work

Het innovatieve karakter van dit concept past goed bij de filosofie van “The Edge” in Zuidas.

Ubels: “Een kantoor is allang niet meer de plaats waar mensen iedere dag heen gaan om te werken. Werken kun je tegenwoordig overal en op allerlei tijdstippen met verschillende soorten apparatuur. Een kantoor wordt steeds meer een ontmoetingsplek waar je klanten en collega’s ontmoet. Social @ Work noemen we dit. En als je dan op kantoor bent, heb je dus ook steeds meer vrijheid om je omgeving zo in te richten dat jij je er prettig voelt. Innovatie en duurzaamheid op meerdere fronten dus.’

26 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

04 ENERGIE Net als de meeste stedelijke gebieden is Zuidas voor het grootste deel afhankelijk van energiebronnen buiten het gebied. In Zuidas worden de ‘natuurlijke’ bronnen zoveel mogelijk benut. Een circulaire wijze van omgaan met energie is het gebruik van Warmte Koude Opslag. Een goed voorbeeld van deze opslag is te zien bij het OZW gebouw op de VU-campus:

Ook stadswarmte, afkomstig van de energiecentrale in Diemen en soms ook van de VU-VUmc Centrale, wordt in Zuidas gebruikt. De warmte is het afvalproduct dat ontstaat bij het opwekken van elektriciteit. Door deze warmte te gebruiken en niet weg te gooien, wordt de energie efficiënter gebruikt. Dat scheelt in ieder geval CO2.

Daar waar energie moet worden ingekocht, doen bedrijven dat zoveel mogelijk samen.

Onderwerp van gesprek met de leveranciers is dan om te kijken of en zo ja, hoe vergroening van het energieaanbod tot stand kan komen.

De Nieuwe Meer als natuurlijke koeling Het onttrekken van koud water uit de Nieuwe Meer is naast de WKO een ander voorbeeld van een circulaire en natuurlijke bron.

Uitbreiding Warmte Koude Opslag OZW-gebouw Op de VU Campus bevindt zich in de bodem onder het OZW-gebouw een lange termijn Warmte Koude Opslag (WKO). Deze WKO is een hele duurzame en goedkope methode die gebruik maakt van de temperatuurverschillen tussen de seizoenen. Het in de zomer opgewarmde water wordt in de winter gebruikt om het gebouw te verwarmen. Het afgekoelde water wordt vervolgens op 150 meter diepte in de grond opgeslagen en in de zomer gebruikt om het gebouw te koelen. Belangrijk bij het ontwerp is de opslagcapaciteit van de bronnen. Ook is het van belang te voorkomen dat deze elkaar beïnvloeden en daarmee uit balans raken. De installatie is in 2013 uitgebreid met een droge koeler om extra koude in de winter te laden om de temperatuur van de ondergrond stabiel te houden. Om de energetische voordelen te optimaliseren is ook de monitoring verbeterd.

In Zuidas wordt ten noorden van de A10 nog geen gebruik gemaakt van stadskoeling uit de Nieuwe Meer. Er is wel voldoende koude beschikbaar, maar de infrastructuur hiervoor is nog niet is aangelegd. De Green Business Club Zuidas heeft samen met enkele van haar participanten onderzocht of de energiesystemen van stadsverwarming en stadskoeling en WKO en de onderlinge samenwerking verder geoptimaliseerd konden worden. Uit het onderzoek bleek dat het de komende tien jaar niet rendabel is om te investeren in de uitbreiding van het koudenet, omdat verschillende bedrijven (recent) andere koelingssystemen hebben aangeschaft. Na deze periode wordt er opnieuw gekeken naar een manier om meer gebruik te maken van natuurlijke bronnen in het gebied en een verdere slag te slaan in de verduurzaming van Zuidas.

Zon als energiebron Tegenwoordig wordt steeds meer elektriciteit met behulp van de zon opgewekt, maar afgezet tegen het grote elektriciteitsverbruik, blijft de bijdrage zeer bescheiden.

27

Grotere stappen zouden kunnen worden gemaakt als de voornemens worden waargemaakt om meer energie te besparen dan bijvoorbeeld in het SER-Energieakkoord is afgesproken.

Tijdens de Zuidas Solar Week in april konden particulieren in Zuidas kennismaken met de mogelijkheden om thuis elektriciteit op te wekken, mogelijk zelfs met subsidie. Bij bedrijven is de belangstelling minstens zo groot. Het WTC had al eerder onderzoek gedaan naar het benutten van het dakoppervlak en ook bij ABN AMRO en Accenture liggen zonnepanelen. RAI nam het besluit om het dak van de Holland Hal vol te leggen met zonnepanelen, mede aangezet door de Green Business Club Zuidas.

Nieuwe Meer als koeling Elf grootverbruikers in Zuidas maken gebruik van duurzame koude uit de Nieuwe Meer. Dit gebeurt via een koudefabriek met een capaciteit van 75 Megawatt. Uit dit natuurlijke meer wordt van grote diepte koud water naar de fabriek gepompt en van daar in het koudenet van Zuidas gedistribueerd. Deze koeling veroorzaakt 75% minder CO2 uitstoot dan traditionele airconditioning.

28 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

Windenergie Er staan op enkele daken in Zuidas kleine windmolens (onder andere op WTC Amsterdam). Grote windturbines zijn in Zuidas niet mogelijk wegens de aanvliegroute van Schiphol. De windturbines van WTC Amsterdam betreffen een pilot en wekken nu zo’n 4.505 kWh op. De pilot draait nog twee jaar en dan verwacht men voldoende meetgegevens te hebben om een afgewogen keuze tussen wind- en zonne-energie te kunnen maken.

Energie in beeld Netbeheerder Liander heeft bekeken langs welke weg het energieverbruik van Zuidas in beeld kan worden gebracht. Door te meten in het hoogspanningsstation Zorgvlied kon de ‘dip’ van Earth Hour (verderop in dit hoofdstuk) goed worden vastgelegd. Liander heeft ook de mogelijkheden met het programma ‘Energie in beeld’ om gedetailleerder in een gebied het verbruik inzichtelijk te maken. In Zuidas wordt nagedacht over attractieve manieren om het verbruik zichtbaar te maken en gebruikers te stimuleren om zuiniger met energie om te gaan. Veel bedrijven doen dat al.

Zuidas als landmark tijdens Earth Hour Het is al bijna traditie dat Zuidasbedrijven meedoen. Het licht gaat uit om meer bewustzijn te creëren over het gebruik van licht. Er deden afgelopen jaar zoveel bedrijven in Zuidas mee aan Earth Hour dat de organisatie besloot om de Green Business Club Zuidas en dan vooral het cluster van deelnemende gebouwen tot ‘landmark’ uit te roepen. Net zoals bijvoorbeeld de Domtoren in Utrecht. Zuidas was zo een voorbeeld voor anderen.

Uitbreiding Energiecentrale VU/VUmc VU en VUmc hebben een eigen energievoorziening om de stroomvoorziening voor de kwetsbare onderdelen van de organisatie, zoals operatiekamers en lasercentrum, te allen tijde te garanderen. Dat biedt de mogelijkheid de gehele keten te verduurzamen. Bij het Energiecentrum wordt hard gewerkt aan de uitbreiding en modernisering van de energiecentrale (oplevering 2014) voor de opwekking van noodstroom, elektriciteit, warmte en koude. Met de moderne installatie wordt met minder aardgas meer energie opgewekt, met een hoger rendement en tegen lagere kosten en een lagere milieubelasting. De nieuwe installatie realiseert een forse reductie op de uitstoot van CO2 en NOx (stikstofoxiden) ten opzichte van de oude situatie: een CO2 reductie van 1.900 ton per jaar (vergelijkbaar met 360.000 autokilometers) en een reductie van de NOx-uitstoot van 48 ton per jaar (een verbetering van 43%).

Zonnepanelen op Amsterdam RAI Met de plaatsing van 1.632 zonnepanelen is eind 2013 op Hal 8 van Amsterdam RAI het grootste zonnedak van Amsterdam gerealiseerd. De zonnepaneleninstallatie levert 360.000 kilowattuur, en is vergelijkbaar met de jaarlijkse elektriciteitsvoorziening van 140 Amsterdamse huishoudens. De zonnepanelen zorgen voor een CO2-reductie van zo’n 150 ton per jaar.

Zonnepanelen op het WTC In 2011 had WTC Amsterdam 55 zonnepanelen op het dak van de A-toren staan. Het resultaat bleek met bijna 16.000 kWh goed voor een CO2 besparing van ruim 7,5 ton en een terugverdientijd van 12,5 jaar. Daarom zijn er in 2012 nog eens 92 panelen bijgelegd op de A, B, C en D-toren (26.000 kWh met een CO2 besparing van ruim 18 ton). Eind 2013 is WTC Amsterdam een nieuw experiment gestart. Er zijn 113 panelen, gericht op het zuiden, verticaal geplaatst. De komende jaren wordt getest of het verwachte rendement van 17.600 kWh wordt behaald. De verwachting is dat op korte termijn deze verticale zonnepanelen ook transparant gemaakt kunnen worden. Dat betekent dat ramen als zonnepanelen gebruikt kunnen worden.

ABN AMRO ABN AMRO heeft in 2013 haar medewerkers een monitoringssysteem aangeboden om het privé-energieverbruik te monitoren en dit verbruik te vergelijken met collega’s. De slimme meter die hierbij hoort, betaalden werknemers zelf. Daarnaast bood de bank medewerkers aan om voordelig zonnepanelen of LED-verlichting aan te schaffen. Het monitoringssysteem bleek uiteindelijk het populairst.

In zeven maanden hebben zich zeker 600 mensen hiervoor ingeschreven.

29

Wist u dat... u zelf uw zonnepanelen kunt toevoegen op de kaart van Amsterdam?

Dat kan als particulier, bedrijf of zelfs als VvE. Ook kunt u zien waar in Amsterdam al zonnepanelen liggen.

Ga daarvoor naar: http://www.zonopdekaart.amsterdam.nl

30 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

05 WATER Water speelt een grote rol in de ontwikkeling van een gebied: bij de ontwikkeling van vastgoed, wordt grond verhard. Dit heeft gevolgen voor de afvoer van het water bij grote buien en voor het niveau van het grondwater. Daarom bedenkt Zuidas oplossingen om dit water in goede banen te blijven leiden.

Water maken in Zuidas

Het watersysteem van Zuidas

» het graven en dempen van oppervlaktewater om ruimte te maken voor nieuwbouw » de aanleg van ondergrondse constructies zoals parkeergarages » de toename van verhard oppervlak door de inrichting van de openbare ruimte

Een watersysteem vormt de basis voor de omgang met water. Watersystemen reguleren grondwaterstanden, bieden waterberging en zorgen voor afvoer van hemelwater en transport naar het gemaal. Zuidas ligt in vier afgescheiden watersystemen: » » » »

De Amstellands Boezem (NAP -0,40m) De Rijnlandse Boezem (NAP -0,60m) De Binnendijkse Buitenveldertse Polder (NAP -2,00m) Begraafplaats Buitenveldert (NAP -2,00m)

Het is niet waar je meteen aan denkt bij Zuidas, maar ook in Zuidas staan gemalen die het water wegpompen naar hoger gelegen watersystemen, zodat het water uiteindelijk in de rivieren terecht komt die het water afvoeren richting zee.

In een stedelijk gebied in ontwikkeling als Zuidas is de ruimte boven- en ondergronds schaars. Bovendien hebben veel werkzaamheden effect op de watersystemen van Zuidas, terwijl deze voortdurend goed moeten blijven functioneren. Denk hierbij aan werkzaamheden als:

Het blijvend laten functioneren van de watersystemen tijdens alle werkzaamheden is een belangrijke taak voor de overheid. In 2013 zijn op het gebied van water de volgende projecten uitgevoerd of is de uitvoering gestart: » Nieuw water bij de synagoge » Aanleg duikers en hoofddrinkwaterleiding

Verder heeft Waternet afgelopen zomer een nieuwe hoofddrinkwaterleiding aangelegd onder de op- en afritten van de S109 en een deel van de Amstelveenseweg. Dit is gecombineerd met andere werkzaamheden die ook al op de planning stonden om zo min mogelijk overlast te veroorzaken.

31

Samen werken aan water De afgelopen jaren heeft Dienst Zuidas samen met Waternet gezocht naar de “Zuidasspecifieke randvoorwaarden” voor het water in Zuidas. Kaders zijn waar mogelijk flexibel benaderd en het inzicht in mogelijke oplossingen is de afgelopen jaren enorm gegroeid. In deze Zuidasspecifieke randvoorwaarden zijn de lessen van de afgelopen jaren verwerkt, evenals de ambities van Zuidas en de eisen van het Hoogheemraadschap. Ze vormen de basis voor de huidige, integrale werkwijze rond water in Zuidas.

Naast de samenwerking tussen Dienst Zuidas en Waternet is er in 2013 ook een unieke samenwerking tussen bedrijven in Zuidas tot stand gekomen. Op initiatief van Green Business Club Zuidas zijn bedrijven met verschillende expertises bij elkaar gebracht om na te denken over oplossingen voor verschillende uitdagingen en de mogelijke rol die private partijen kunnen spelen bij het watervraagstuk in Zuidas.

Samen met De Dakdokters en Waternet is het idee ontstaan om het eerste ‘Polderdak’ in Zuidas aan te leggen.

Gemalen in Zuidas In de Fred. Roeskestraat staat een klein gemaaltje dat het water uit Begraafplaats Buitenveldert 1,6 meter omhoog pompt naar het Zuideramstelkanaal in de Amstellands Boezem. Ten oosten van Zuidas, bij begraafplaats Zorgvlied, staat gemaal Stadwijck uit 1923. Dit gemaal is gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School en pompt het water eveneens zo’n 1,6 meter omhoog van de Binnendijkse Buitenveldertse Polder in de Amstellands Boezem.

Water in balans Projectmanager water Anja Wanningen (Dienst Zuidas): “Door alle ontwikkelingen in Zuidas zal tot aan 2030 ca. 110.000 m2 water verdwijnen. Hiervoor wordt ook weer 110.000 m2 water gemaakt. Dit staat qua oppervlakte gelijk aan ongeveer 22 voetbalvelden. De ontwikkeling van deze ‘watermetrages’ wordt bijgehouden in een zogenaamde waterbalans.”

Nieuw water bij de synagoge In het oosten van Zuidas is in 2011 de Synagoge van de Liberaal Joodse Gemeenschap opgeleverd. Uiteindelijk komt deze synagoge op een soort ‘schiereiland’ te staan. Aan de oostzijde van de synagoge was al eerder water gegraven. In november van dit jaar is gestart met het graven van water aan de westzijde van de synagoge. Dit levert in totaal 800 m2 nieuw oppervlaktewater op.

Aanleg duikers en hoofddrinkwaterleiding Afgelopen zomer is onder de kruising Buitenveldertselaan/De Boelelaan een grote duiker aangelegd om de watergang langs de A.J. Ernststraat te verbinden met de Boelegracht.

Het water tussen deze duiker en de A.J. Ernststraat wordt in 2015 aangelegd. Op dit moment staan daar nog fietsenrekken van de VU. De verbinding tussen de A.J. Ernststraat en de Boelegracht zorgt onder andere voor een betere doorstroming van het water in de A.J. Ernststraat. Dit is goed voor de waterkwaliteit. Nu loopt de Boelegracht nog dood bij de Buitenveldertselaan, vandaar dat daar een fontein in het water is aangelegd.

32 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

UNIEKE SAMENWERKING BRACHT EERSTE POLDERDAK NAAR ZUIDAS Het blauw/groene Polderdak Zuidas is een innovatief concept voor waterberging op daken in dichtbebouwde gebieden. De Green Business Club Zuidas heeft het initiatief genomen en de betrokken partijen bij elkaar gebracht. Dakdokters B.V. heeft het Polderdak ontwikkeld samen met Dienst Zuidas en Waternet.

Het dak van Broedplaats Old School houdt het water vast op het groene dak en kan het vertraagd (regelbaar) afvoeren. Via een watervergunning levert deze alternatieve vorm van waterberging in de private ruimte een bijdrage aan de waterbergingsboekhouding van Zuidas. Het Polderdak is een vorm van micromanagement van hemelwater in de stedelijke omgeving. Dit wordt steeds belangrijker omdat het klimaat verandert: de zomers worden warmer en stortbuien heftiger. In de stedelijke omgeving vraagt dit om samenhangende wateroplossingen in de private en publieke ruimte, waar het Polderdak een optimale basis voor vormt.

Het realiseren van waterberging is traditioneel een opgave voor de gebiedsontwikkelaar. In Zuidas is de Gemeente Amsterdam hiervoor verantwoordelijk die dit realiseert door oppervlaktewater in de schaarse, beschikbare ruimte aan te leggen. De kosten hiervoor worden via de grondprijs doorbelast aan gebouwontwikkelaars. Door water op te vangen op het dak, geeft een gebouwontwikkelaar mede invulling aan deze opgave. In dichtbebouwde stedelijke gebieden zijn de bouwkosten van een vierkante meter Polderdak goedkoper dan de kosten voor traditionele watercompensatie. Dit creĂŤert een innovatieve win-win situatie voor gebied- en gebouwontwikkelaar. Ook voor de gebruiker van het gebouw en de maatschappij als geheel zijn er voordelen. Voor de gebruiker zullen de exploitatiekosten lager uitvallen.

Afhankelijk van de situatie en gebouwconditie is naar verwachting een besparing van 10 tot 30% op de energielasten mogelijk.

Hoeveel het precies is, wordt de komende tijd gemeten. De maatschappelijke baten

33

Wist u dat... een fles bronwater een circa 1350 keer hogere CO2 uitstoot heeft? ...dit gelijk staat aan 1 km rijden in een Hummer? ...een fles bronwater bijna 100% duurder is dan een fles leidingwater?

Met “little big things” maken we een groot verschil.’

zijn minder ‘smart’ te kwantificeren. In het algemeen biedt een groen dak kansen voor biodiversiteit, voedselproductie, het dempen van geluid, koeling van stedelijke hitte en het afvangen van fijnstof. Daarbij levert Polderdak Zuidas direct een zichtbare en aantrekkelijke buitenruimte met flora en fauna op.

Polderdak Zuidas is in 2013 in de top-3 van de landelijke Waterinnovatieprijs geëindigd. “De jury verwacht dat er in de toekomst meer mogelijkheden voorkomen en dat de waarde van groen-blauwe daken in stedelijk gebied in het veranderend klimaat sterk zal toenemen.”

De Wereldbank is inmiddels op bezoek geweest en er zijn opnames gemaakt voor het documentair programma Tegenlicht op Nederland 2.

Wees je bewust van je watergebruik Ook individuele bedrijven denken steeds meer na over innovatief en efficiënt gebruik van water. Zo kan een gebouwbeheerder zorgen dat het hemelwater (grijs water) wordt opgevangen en gebruikt voor het doorspoelen van de toiletten of, zoals bij Loyens & Loeff, het verzorgen van de planten in de kantoren.

Gebruikers van gebouwen kunnen zelf ook duurzamer met water omgaan. Veel bedrijven schenken nog bronwater, terwijl er heerlijk drinkwater uit de kraan komt. ABN AMRO is in 2013 een pilot gestart om geen bronwater meer te schenken, maar kraanwater uit leuke flesjes te serveren.

34 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

06 COMMUNITY Verbondenheid tussen mensen is een voorwaarde voor een aantrekkelijke Zuidas, maar geen vanzelfsprekendheid voor een gebied dat nog wel eens geassocieerd wordt met een jachtige levensstijl. Daarom werken verschillende partijen actief aan een Zuidas gemeenschap. Zo heeft Dienst Zuidas levendigheid opgenomen als een van de speerpunten in het programma ’15 by 15’: 15 acties die Zuidas vóór 2015 wil realiseren. Ook Stichting Hello Zuidas - met ruim 140 participanten, waaronder gebouwbeheerders, huurders, winkeliers, hotels, restaurants en de gemeente Amsterdam - heeft levendigheid benoemd als een van de vier pijlers van de organisatie. Stichting Hello Zuidas organiseert en steunt verschillende evenementen en initiatieven in het gebied.

2013

Hoewel Zuidas momenteel vooral bekend staat als kantoorlocatie, wordt er ook gestudeerd en gewoond. Nu zijn er pas een paar honderd bewoners in Zuidas, maar dit worden er in de toekomst enkele duizenden. Deze bewoners, de studenten en het toenemende aanbod van evenementen en horeca zorgen voor steeds meer dynamiek in Zuidas, ook buiten kantooruren. Dat de Zuidas community in rap tempo groeit blijkt uit het feit dat zes jaar geleden nog geen enkel initiatief uit dit hoofdstuk was gestart. Ten opzichte van vorig jaar zijn er zeven nieuwe initiatieven bijgekomen. De meeste hiervan hebben een blijvend karakter.

= nieuw in 2013

Terugkerende evenementen Evenementen krijgen vaste voet aan de grond in Zuidas en aan aantal hiervan keert jaarlijks terug. Zuidas Culinair & Concert en de Zuidas Run vierden afgelopen jaar zelfs hun eerste lustrum: Zuidas Culinair & Concert met de vaste medewerking van de horeca in Zuidas en het VU-Orkest, bracht opnieuw muziekliefhebbers, fijnproevers, werkenden en bewoners bij elkaar.

35

De Nieuwe Poort Een nieuwkomer in Zuidas is De Nieuwe Poort, dat is voortgekomen uit Zingeving Zuidas, een project van Ruben van Zwieten. De Nieuwe Poort is een ontmoetingsplek waar men kan filosoferen over levensvragen en waar mensen reflecteren op hun rol in de samenleving.

Centraal staat de ontmoeting tussen mensen. De Nieuwe Poort profileert zich als de eerste sociaal-maatschappelijke instelling in Zuidas, maar is daarnaast ook een plek voor informele samenkomst in het Grand Café. Tot de in het oog springende activiteiten van De Nieuwe Poort behoort de Meesterpreek tijdens de lunchbreak. Tijdens de lunch bespreekt een topbestuurder zaken als leiderschap, concurrentie, verbinding of rechtvaardigheid. Tevens is dankzij de Nieuwe Poort de lezingenreeks Filosofie op de Zuidas, na een korte periode van afwezigheid, weer neergestreken in Zuidas.

Old School In het voormalig pand van het ROC aan de Gaasterlandstraat in het oosten van Zuidas is de eerste broedplaats van het gebied geopend: Old School.

De komende vijf jaar biedt het ruimte aan ideeën, initiatieven, synergie en ondernemerschap met een duurzame inslag. In het pand zijn flexibele werkplekken, een restaurant, kinderopvang en een open podium gevestigd. Zo heeft Zuidas er weer een nieuwe geëngageerde ontmoetingsplek bij, wat past binnen het beeld dat Zuidas zich ‘stapje voor stapje ontwikkelt tot een nieuw stuk stad binnen een stad’, aldus wethouder Maarten van Poelgeest tijdens de opening.

Voor de Zuidas Run zamelden de 3200 lopers tijdens deze lustrumeditie geld in voor twee goede doelen: Stichting Semmy, die zich inzet voor de strijd tegen hersenstamcelkanker bij kinderen, en het VUmc Cancer Center Amsterdam. De organisaties ontvingen cheques ter waarde van € 26.000.

36 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

In het Toernooi Zingeving Zuidas vormen de young professionals van Zuidas een team met leerlingen van het Calvijn met Junior College uit Amsterdam Nieuw-West. Zo vinden twee verschillende werelden elkaar op het voetbalveld.

Op het gebied van sport is naast de Zuidas Run met name voetbal populair. Jaarlijks worden er drie toernooien georganiseerd: de Zuidas Cup, WTC Indoor Soccer en het Toernooi Zingeving Zuidas.

37

Voor de tweede maal werd het dak van het hoofgebouw van de VU omgebouwd tot een openluchtbioscoop tijdens het On the Roof Film Festival, een samenwerking tussen VU Connected en CineVille. Vier avonden lang genoten de bezoekers van inspirerende speelfilms en documentaires over de natuur met als extraatje het prachtige uitzicht over Amsterdam.

Waar in het verleden bij evenementen de nadruk lag op de ontmoeting tussen Zuidassers onderling, worden nu steeds meer evenementen georganiseerd waarbij bedrijven actief de verbinding opzoeken met de omgeving en sociale betrokkenheid laten zien.

Feest in het Beatrixpark Het Beatrixpark vierde dit jaar twee bijzondere feesten. In de eerste plaats werd er ter gelegenheid van de troonswisseling een nieuwe Koningslinde geplant in het park. Kinderen strooiden bloemzaadjes om de boom heen zodat deze binnen enkele weken omringd werd door kleurrijke bloemen.

Nog groter was het feest ter ere van het 75-jarige bestaan van het Beatrixpark tijdens de Nationale Dag van het Park. De hele dag vonden er tal van festiviteiten plaats in het park. Tijdens het goedbezochte evenement kreeg het park ook enkele cadeaus.

Joep Blaas, Wethouder bij Stadsdeel Zuid, opende het nieuw parkgebouw met daarin een kiosk en ruimtes voor de stichting Vrienden van het Beatrixpark en het Stadsdeel. Ook werd een bijenhotel en de vernieuwde bloemenkransbrug feestelijk geopend.

Een voorbeeld hiervan is de grootschalige inzamelingsactie voor de Voedselbank Amsterdam Zuid. Door het succes en enthousiasme in 2012 deden in 2013 nog meer bedrijven en bewoners van Zuidas mee aan de actie. Het resultaat was overweldigend met een opbrengst van 195 kratten (80 in 2012), goed voor een jaar lang extra ondersteuning van de Voedselbank Amsterdam Zuid.

Om aandacht te genereren voor de inzamelingsactie vond er op 16 oktober een grote lunch plaats midden op het Gustav Mahlerplein in een grote tent. Medewerkers van bedrijven gevestigd in Zuidas en klanten van de Voedselbank genoten samen van een lunch verzorgd door Resto VanHarte en ondersteund door vrijwilligers vanuit de betrokken bedrijven. Een oproep via regionale radio en televisie zorgde ervoor dat buurtbewoners hun bijdrage voor de Voedselbank langs kwamen brengen in Zuidas. De Voedselbank in Amsterdam Zuid kan deze ondersteuning goed gebruiken. De organisatie kampt met een enorme groei aan klanten. Begin 2012 waren er nog 121 huishoudens die een beroep moesten doen op de Voedselbank in Zuid, dat waren er eind 2013 maar liefst 214. Een stijging van 40%. Onder deze klanten bevinden zich eind 2013 218 kinderen, ten opzichte van 174 kinderen in het jaar daarvoor.

Positief is dat ongeveer 50 % van de klanten in Amsterdam Zuid binnen een jaar weer uitstroomt.

38 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

Brainstorm Circular City Voor de Rotterdam School of Management, onderdeel van de Erasmus Universiteit uit Rotterdam, was 2013 het eerste volledige jaar in Zuidas. Een van de evenementen die werd georganiseerd was een brainstormbijeenkomst met als thema ‘Circular City’ over Zuidas als zelfvoorzienend duurzaam stukje stad. Er werd door zo’n veertig aanwezige professionals van bedrijven in Zuidas nagedacht over hoe onder andere vervoer en het gebruik van elektriciteit en water zo circulair mogelijk geregeld kunnen worden. Edwin Stoop van Sketching Maniacs maakte tijdens bijeenkomst een mindmap.

Verborgen Talentenmarkt De centrale hal van het WTC werd in februari door de WTC Business Club Amsterdam en de alumnivereniging VU Connected omgebouwd tot een ontmoetingsplek tussen topstudenten en net afgestudeerden enerzijds en het bedrijfsleven anderzijds. Vijftig jongeren troffen tijdens speeddates vijftig bedrijven die op zoek zijn naar het talent van de toekomst. Audilla Voorn, masterstudent Culture, Organization and Management aan de Vrije Universiteit was een van de deelnemers. ‘Na enkele speeddates vond ik mijn ‘match’ in Hello Zuidas. Na een kort, krachtig, informatief en ontspannen gesprek was ik ineens een parttime baan in Zuidas rijker. Sinds april maak ik deel uit van het Hello Zuidas team als Social Media Expert en evenementorganisator.’

Voor de derde maal streek het Grachtenfestival neer in Zuidas.

Naast de gratis toegankelijke lunchconcerten sprong dit jaar met name de productie Butterfly in het oog, een bewerking van Puccini’s opera Madame Butterfly voor kamerorkest in het Hilton Hotel, met uitzicht op de torens van Zuidas.

39

Uitstapje Concertgebouw Eenzaamheid is een van de grootste sociale problemen van Stadsdeel Zuid. Daarom organiseert de Green Business Club Zuidas jaarlijks een uitstapje naar een lunchconcert in het Concertgebouw. Deze middag brengt ouderen uit Zuid, klanten van de Voedselbank en werknemers van Zuidas met elkaar in contact om samen een leuke middag te beleven.

Net als in 2011 was Zuidas in 2013 onderdeel van beeldenroute Art Zuid. In Zuidas werden zeven kunstwerken werden tentoongesteld, waaronder een werk van de Chinese kunstenaar en dissident Ai Weiwei in de Kunstkapel.

Bezoek burgemeester aan moestuinen Burgemeester Van der Laan kwam op vrijdag 5 juli 2013 op bezoek bij Restaurant Bolenius om kennis te nemen van positieve initiatieven in Zuidas. Voor deze ontmoeting waren vrijwilligers van de moestuinen van Bolenius en de pluktuin en participanten van de Green Business Club Zuidas uitgenodigd.

Na een leuk, informeel gesprek over de verschillende sociale activiteiten en projecten kreeg de burgemeester samen met zijn gasten een rondleiding door de moestuinen achter Bolenius en werden er verse groentes geproefd.

40 Jaarverslag duurzaamheid #2 . Zuidas 2013

COLOFON Dienst Zuidas (DZ) is onderdeel van de Gemeente Amsterdam en werkt aan de ontwikkeling van Zuidas: een internationale toplocatie voor wonen, werken en recreĂŤren, in Amsterdam op enkele minuten van Schiphol. http://www.amsterdam.nl/zuidas Green Business Club Zuidas (GBCZ) brengt bedrijven, gemeenten en maatschappelijke organisaties om duurzame projecten te initiĂŤren en te implementeren, om zo gezamenlijk de impact van de projecten te maximaliseren. http://www.greenbusinessclub.nl/nl/zuidas Hello Zuidas (HZ) is de organisatie voor gebiedsmanagement van Zuidas en zet zich samen met bedrijven, vastgoedeigenaren, Gemeente Amsterdam, winkeliers en horecapartijen bij het realiseren van een internationale toplocatie. www.hellozuidas.com Tekst Marjolein van Lingen (DZ), Nic Frederiks, Melanie van der Horst, Eline Kik (GBCZ), Olivier Otten, Bram Kortekaas (HZ), Marc Vervoort, Bernette Venema, Charita Plet (Verkeer advies) Beeld Bas Uterwijk, Yorick Meijdam, Simone de Greef, Johannes Abeling, Beeldleveranciers, Dienst Ruimtelijke Ordening, Wouter van Ierssel, Eric Dix, Gloria Font, EGM architecten, Martijn Buskermolen, Gent&Monk Architecten, Group A, Inbo, Jo Coenen, Benthem Crouwel, Too van Velzen, Anne de Buck, Doriann Kransberg, Dura Vermeer, Green Business Club Zuidas, Peter Elenbaas, Amsterdam RAI, OGA, Sigrid Karsten, Janus van den Eijnden, Marlies Pennings, Ali El Yahiaoui, Nicky Maas, Miryam Faken, Eline Kik, Edwin Stoop, Co Broerse.

Hoofd- en eindredactie Marjolein van Lingen (DZ) Grafisch ontwerp + infographics Field Factors Grafisch ontwerp cover Gloria Font Drukwerk Multicopy WTC Amsterdam Met dank aan Alle bedrijven en organisaties die een bijdrage aan dit jaarverslag hebben geleverd.

De medewerkers van het PBL (Planbureau voor de Leefomgeving) voor hun reflectie op dit jaarverslag en hun input.

mobiliteit openbare ruimte

7 februari Bijeenkomst Projectgroep Mensen Green Business Club Zuidas

9 februari Valentijnsdag; voor je het weet, heb je een date!

18 januari Participantenvergadering Hello Zuidas (besloten)

13 februari Workshop Green Finance Lab – Green Business Club Zuidas

25 januari 2013 VU Alumnibijeenkomst 2013

15 februari Programmaraad agenda 2013 - Green Business Club Zuidas

gebouwen

energie water community

uidas

in

19 - 25 augustus Grachtenfestival 22 september ARTZUID International Sculpture Route

23 juli - 7 september Cyrano de Bergerac in het Amsterdamse Bos

28 augustus Projectgroep Mensen – Green Business Club Zuidas

zomer 2013 Architectuurwandeling Zie Zuidas!

januari & februari Toetanchamon, zijn graf en zijn schatten

31 augustus Flame Games Amsterdam & Amsterdam Open

13 juli A Day At The Park

1 september Opening De Nieuwe Poort

12 juli Filosofietafel Kafka

12 september Veiligheidsplatform Hello Zuidas

11 - 15 september Viva la naturisteacion!

10 januari 2013 Hello Zuidas Beheeroverleg

5 juli Participantenbijeenkomst Hello Zuidas (besloten)

14 september Bosbaanswim

16 oktober Grootschalige Lunch rondom inzamelingsactie Voedselbank – Green Business Club Zuidas

10 januari 2013 Zuidas Business Borrel

3 juli Workshop Voedselbank A’dam zuid – Green Business Club Zuidas

10 januari

WTC Lunchconcert, Wals het nieuwe jaar in!

26 juni Uitstapje ouderen uit Zuid & Klanten Voedselbank Zuid

22 september, 13 & 27 oktober Fiets De Wereld van Berlage in

22 september Comedy under the Stars 26 september Hello Zuidas Beheergroep

17 maart en zondag 21 april Rondleidingen in het Beatrixpark

23 maart Earth Hour 2013

28 maart Bijeenkomst ZuidKas

2 april Presentatie Duurzaamheidsverslag Zuidas

8 t/m 12 april Zuidas Solar Week Green Business Club Zuidas

30 april Kingsland Festival

15 januari – februari City Dust 20 juni Duurzaam horeca overleg – Green Business Club Zuidas

26 juni Zuidas Culinair & Concert

23 september Bijeenkomst Circular City

27 februari WTC Business Club, ‘Verborgen talenten’-markt

21 juni MidZomerNacht Diner

27 september Zuidascup 2013

Elke donderdag vanaf 10 oktober 28 november WTC Indoor Football Tournament

21 juni Programmaraad – Green Business Club Zuidas

14 - 18 oktober Inzamelingsactie Voedselbank A’dam zuid – Green Business Club Zuidas

16 oktober Grootschalige Lunch rondom inzamelingsactie Voedselbank – Green Business Club Zuidas

13 juni Veiligheidsplatform Hello Zuidas

7 maart 2e Kennissessie Warmte en Koude Green Business Club Zuidas

12 juni Energie Lab – Green Business Club Zuidas

17 oktober 26 oktober Lancering Audi VUmc GebouwenShared Fleet loop Zuidas

20 oktober TCS Amsterdam Marathon

2 juni Pure Markt 11.00 – 18.00

21 maart The Grand Get Together

2 juni ZuidasRun

26 oktober Nacht van de nacht

24 oktober Opening blauwgroen Polderdak op Old school

27 maart Paasverhaal Ruben van Zwieten

15 mei & 12 juni SLIM ETEN Tuin

8 november Benefietfeest voor onderzoek naar MS

30 oktober Energie Lab – Green Business Club Zuidas

29 maart - 1 april Euro Hockey League

11 april Veiligheidsplatform Hello Zuidas

31 mei 26 mei Mobiliteit Lab Car Beatrixpark Sharing – Green 75 jaar Business Club Zuidas

14 november Titanic: The Artifact Exhibition

13 november Viering van het hoogste punt van het nieuwe onderzoeksgebouw O|2

23 mei HakkenPakkenRun

5 december Veiligheidsplatform Hello Zuidas

29 november Programmaraad Jaarplan 2014 – Green Business Club Zuidas

23 april 2013 Workshopmiddag Voedselbank Amsterdam Zuid (besloten)

22 mei t/m 22 september ARTZUID

12 december Kerstborrel participanten Hello Zuidas

11 december Bijeenkomst Projectgroep Mensen – Green Business Club Zuidas

13 mei Hello Zuidas Beheergroep

16 mei Bijeenkomst Water & Daken – Green Business Club Zuidas

20 december Kerstfeest

12 december WTC kerstmarkt