Formheimur Bjargar

Formheimur Bjargar Þorsteinsdóttur

„Þrátt fyrir allt er myndin alltaf heimur út af fyrir sig og þarf fyrst og fremst að hafa listrænt gildi, burtséð frá öllum boðskap“ 16

Form og litir eru uppistaðan í myndheimi Bjargar Þorsteinsdóttur, hún skapaði sinn eigin formheim innan listaverksins með skýrum útfærslum og ákveðnum hugmyndum um efnivið og litanotkun Björg vinnur inn í hefð abstraktlistarinnar með því að vinna með form, liti og myndbyggingu, en hún vinnur sig inn í hefðina á eigin forsendum með einkennandi myndmáli sem þróast í gegnum ferilinn frá hlutveruleika til ljóðrænu, frá manngerðum heimi í náttúru, frá hálf-abstrakt í fljótandi form

Áttundi áratugurinn verður mótandi tími á listferli Bjargar, en á áttunda áratugnum voru margir ólíkir hlutir að gerjast á sama tíma með innkomu nýrra miðla og nýrra hugmynda um listsköpun Abstrakt expressjónisminn er á endastöð, konseptlistin á hápunkti og konur eru að marka sér pláss innan listheimsins Fjölfeldi grafíklistarinnar blómstrar á Íslandi og eru grafíkverk Bjargar mikilvægur þáttur á ferli hennar en málverkið er jafn mikilvægt Þegar margir kvenlistamenn sneru sér að nýjum miðlum til þess að mynda sér eigið rými innan listasögunnar, þá heldur hún sér við málverkið og vinnur sig inn í hefð listarinnar með karllægum miðli sem er í ákveðinni ládeyðu áður en nýja málverkið kemur fram við upphaf níunda áratugarins Björg skapar sér sitt eigið rými innan þessa hefðbundna listmiðils með sérstæðum myndheimi sem er algjörlega hennar eig-

in, bæði í málverkinu og grafíkinni Í verkum Bjargar eru vísbendingar um það hvernig hún skynjaði heiminn í gegnum listina, hvernig hún fyllti rými strigans eða pappírsins með formum og litum Formin voru jafnan stúdía, þar sem möguleikar þeirra eru kannaðir í sífelldum endurtekningum þar til þau umbreytast í eitthvað nýtt Björg notfærir sér grunnformin, hring, þríhyrning, ferning, og birtast þau í ýmsum myndum bæði í geómetrísku og lífrænu formi Þessi form búa til heima sem listamaðurinn býður áhorfendum sínum að ganga inn í Björg sagði sjálf frá: „Mér er illa við að gefa fólki tóninn um hvernig eigi að horfa á myndirnar mínar, þær á að upplifa, þetta eru abstraktmyndir og eru myndir af litum og formi, lýsa tilfinningum og hugmyndum “17

Þýska hugtakið Anschauung er skilgreint

sem merkjanlegur og meðvitaður skilningur á því sem við horfum á, hæfileikinn til þess að hugsa um ákveðinn hlut og sjá meira en bara yfirborðið og setja hann í samhengi við það sem þú þekkir og skilur 18 Listaverk Bjargar virðast krefjast þess af áhorfendum að þau séu skynjuð út frá hugarheimi þess sem horfir, að hver og einn leggi merkingu í verkin út frá eigin upplifunum og reynsluheimi Hvernig við skynjum rými þeirra er þó ef til vill ekki tilviljun, Björg hefur lagt mikla nákvæmnisvinnu í útfærslu myndefnisins sem er útfært af þekkingu, öryggi og yfirvegun Rýmið sem hún skapar á myndfletinum verður vettvangur fyrir meðvitaða hugsun, frá skynjun til túlkunar, og veldur því að við hugsum um verkið í stað þess að einungis sjá það Þegar áhorfendur horfa á verk Bjargar mynda þeir eigin tengingar; geómetrísk form geta myndað

landslag eða byggingar og vöðlað efni tekur jafnvel á sig form líkamans Þar má nefna „Solo III“ (1976) þar sem lífræn formin minna jafnt á landslag sem líkama eða fatahrúgu Þá má jafnvel sjá alheiminn í verkum eins og „Hringrás“ (1974) þar sem eins konar líkneski heldur uppi öllu himinhvolfinu Grunnformið hringur verður að kúlum í „Genesis“ seríunni (1976–1979) sem gæti minnt á mannmergð í yfirfylltum, einsleitum heimi eða ef verkin eru skoðuð í samhengi við titil seríunnar þá er hægt að túlka kúlumergðina út frá upphafinu eða sköpun heimsins Stundum gefur Björg vísbendingar um túlkun verka sinna út frá verkheitum og má þar nefna olíukrítarteikningu hennar sem ber titilinn „Bláfjöll“ (1990) og akrýlmálverkið „Blátt tungl I“ (1993)

Björg vann aðeins með líkamann í fyrstu grafíkverkum sínum eins og t d verk-

inu „Þvolmynd“ (1971), en síðan tekur fatnaður við sem eins konar staðgengill hans Þá verður hanskinn áberandi form í grafíkverkunum, en hanskinn ber lögun handarinnar, sem er einn af tjáningarmátum mannsins og er um leið vörn bæði gangvart því umhverfi sem hann býr í og fyrir það sem höndin snertir Þegar fötin eru horfin úr verkunum er efniskenndin þó enn til staðar, áþreifanleg efniskennd sem er fengin að miklu leyti til með litum Snemma á ferlinum setti Björg saman óvæntar litasamsetningar sem gefa verkum hennar sterkt höfundareinkenni Björg var hrifin af litum og litasamspil skipti hana miklu máli 19 Hún þróar litaval sitt frá því að nota sterka liti inn í áberandi form „Delta I“ (1974), í að blanda þeim saman og leggja þá hver ofan á aðra „Fortíðarbrot II“ (1988), í vatnskenndan bjartan eintóna litaskala „Blátt stef“ (2011–2012) Björg lýs-

ir litanotkun sinni á þennan hátt árið 1985: „Ég nota sterka og tæra liti og ákveðin litasamsetning kemur fram aftur og aftur í verkum mínum Ég held að sérhver einstaklingur hafi meðfæddan litaskala, sem hann sækir aftur og aftur í hvort sem honum er það ljúft eða leitt Þennan litaskala er hægt að þroska og rækta á sama hátt og aðra eiginleika “20 Litirnir eru partur af því hvernig horft er á verkin, enda er litur ekki til í eiginlegri merkingu heldur greinir augað endurkast ljóssins og má því segja að litaskynið búi í mannsaugum Sjónskynið leikur almennt stærsta hlutverkið í upplifun áhorfenda á myndlistarsýningum þar sem ekki má nota fingurna til þess að snerta verkin Björg skapar heim form og lita þar sem hún leggur meðal annars áherslu á eigið ferli við listsköpun og það listræna gildi sem felst í hverju verki Þegar verkið er fullklárað sleppir hún tökunum á því og það getur þá

orðið hluti af stærra samhengi: Samtímanum sem það varð til í, samtíma þess sem á það horfir og jafnframt getur verkið vakið upp minningar, haft áhrif á tilfinningar og myndað hugrenningatengsl Það rými sem Björg skapar innan myndflatarins hefur því óneitanlega áhrif á þann sem horfir með opnum hug á formheim hennar

Ágrip

Björg Þorsteinsdóttir (1940–2019) lagði stund á teikningu, málun og grafík, allt frá sjöunda áratugnum til æviloka Hún hélt fjölmargar einkasýningar, sú fyrsta var haldin í Unuhúsi 1971, og var valin á samsýningar bæði hér á landi og erlendis Verk eftir Björgu eru í eigu helstu listasafna á Íslandi, opinberra stofnanna,

einkasafna og safna víða um heim Hún hlaut verðlaun árið 1970 á alþjóðlegri grafíksýningu í Entrevaux, Frakklandi, árið 1972 fyrir grafík á samsýningu styrkþega frönsku ríkisstjórnarinnar í París, Frakklandi og árið 1976 á alþjóðlegri grafíksýningu, XXII Salon del Grabado y Sistema Estampacion í Madríd, Spáni Björg fékk námsstyrk frönsku ríkisstjórnarinnar 1971–1973 og var einnig í vinnustofu Cité Internationale des Arts í París 1984–1985 Árið 1986 var henni falið að hanna jólafrímerki Pósts og síma

Björg útskrifaðist frá Myndlista- og handíðaskóla Íslands árið 1964 og nam við Staatliche Akademie der bildenden Künste, Stuttgart, Þýskalandi 1961–1962 og 1968 Hún lærði steinþrykk við École Nationale Supérieure des Beaux Arts og málmgrafík við grafíkverkstæðið Atelier 17 í París,