Visie | Behoud & beheer
voor beiden een leerproces dat telkens opnieuw zal moeten aangegaan worden. Inventiviteit en creativiteit zijn sleutelwoorden die - vaak onuitgesproken - aan de orde (moeten) zijn in alle geledingen van het erfgoedbedrijf. Om op hun beurt inventiviteit en creativiteit te genereren. Of zoals Ann Vandeput het verwoordt: “Creativiteit is een van de mooiste aspecten van werken in een museum. Behalve de collecties, die het resultaat zijn van een creatief proces, is er ook een waaier aan boeiende manieren om ermee om te gaan, om een museum te runnen, om er een publiek voor warm te maken. Ik vind het belangrijk om voortdurend vernieuwing en creativiteit te stimuleren in de musea. Creativiteit is iets van mensen. Het gaat over patronen doorbreken en kansen zien. Het vraagt vaardigheden zoals het vermogen om buiten bestaande kaders te denken en nieuwe combinaties te maken van bestaande inzichten en middelen. Het vraagt deskundigheid van het vakgebied, intrinsieke belangstelling en motivatie (daar blinkt de museale wereld in uit) en een veilige werkomgeving. Net als veel andere organisaties lopen we een groot risico te worden gegijzeld door administratieve procedures, vast te houden aan wat bekend is en beheerst wordt, niet meteen kenmerken van een creatieve omgeving. Inspirerend en noodzakelijk voor vernieuwing is kruisbestuiving met andere vakgebieden waar museummedewerkers niet vanzelfsprekend mee vertrouwd zijn. Een steunpunt kan hierin een grote rol spelen en FARO neemt praktijkontwikkeling en praktijkondersteuning op als actiepunten. Dit resulteert in initiatieven om de deskundigheid van de museummedewerkers aan te scherpen maar ook om hun uit te dagen met goede voorbeelden, onderzoeksresultaten, nieuwe ontwikkelingen in de sector… Wat de formule ook is, tijd om te reflecteren, afstand te nemen van de eigen werking en deskundige begeleiding zijn belangrijke aspecten. Ik vind dat FARO voor dit aspect slaagt als de medewerkers hun nieuwe inzichten enthousiast mee naar huis brengen, als ze refereren naar discussies in leesgroepen of sprekers op studiedagen of ze de werking kritisch benaderen. Hun vingers moeten jeuken om met de nieuwe informatie in het museum aan de slag te gaan.”
Uitdagingen voor de cultureel-erfgoedsector Volgehouden aandacht en inzet voor de behoud- en beheerstaken, die weliswaar minder zichtbaar zijn voor de buitenwereld, maar vaak complex en met spectaculaire noden. En daarmee samenhangend voldoende en volgehouden financiële ondersteuning. Dat zijn de uitdagingen waarover alle respondenten het eens zijn. Nu het ernaar uitziet dat de cultureel-erfgoedsector, zoals zovele andere, de broekriem stevig zal moeten aanhalen, zijn duurzaamheid in de om-
10
faro | tijdschrift over cultureel erfgoed | 7 (2014) 3
gang met materiaal en budgetbeheer meer dan ooit richtsnoer en streefdoel (Hilde Plas). Daarnaast blijft de volledige digitalisering van het erfgoed en het beschikbaar maken voor het publiek alle aandacht verdienen (Jo Klaps), en wijst Anneke Lippens er op dat waarderen, selecteren en (her) bestemmen tot de grote uitdagingen voor de onmiddellijke toekomst behoren. Elke erfgoedspeler is zich bewust van de complexiteit die de dagelijkse zorg voor de goede instandhouding van het erfgoed in zich draagt. Daaraan valt nooit te ontkomen. Integendeel: soms lijkt het allemaal nog ingewikkelder te worden, en de verwachtingen veeleisender. Meer aandacht voor veiligheid, stringentere bruikleenvoorwaarden, voorbeeldige depotwerking en –inrichting. En zeker nu de oude zekerheden omtrent de binnenklimaatnormen worden losgelaten, zal de vraag naar begeleiding en ondersteuning ongetwijfeld toenemen. Binnen het Vlaamse erfgoedlandschap bestaat sinds ruim twee decennia tussen de diverse bestuurlijke niveaus een afspraken- en taakverdelingssysteem op het vlak van advies, begeleiding, vorming en bemiddeling, dat manifest zijn samenwerkingsvoordeel opleverde. Barbara De Jong wijst op het voordeel van schaalvergroting door projectmatige samenwerking: “Op vlak van depotwerking, onderzoek en digitaliseren (Europeana, Erfgoedinzicht, Erfgoedplus, VKC, CAHF …) lopen heel wat projecten. Dit bewijst dat de krachten bundelen en samen een bepaald resultaat nastreven erg nuttig is.” Een (politiek) omen lijkt thans een zware schaduw te werpen op de toekomst van deze constructie. Anneke Lippens bepleit: “De nieuwe klimaatrichtlijnen stimuleren ons om de zorg voor erfgoed te differentiëren op maat van het cultureel erfgoed en de omgevende context én laten ons ook toe om dit zo te doen. Het cultureel erfgoed en de cultureel-erfgoedsector zijn zeer divers en verscheiden, met uiteenlopende noden en mogelijkheden. Tot voor kort werden voor gelijk welke erfgoedspeler of erfgoedcollectie meestal dezelfde 'behoudsnormen' opgelegd. De nieuwe klimaatrichtlijnen maken duidelijk dat dit niet (steeds) hoeft en dat dit niet noodzakelijk tot de juiste keuzes en maatregelen leidt. Met onnodige investeringen (zoals energieverslindende klimaatinstallaties) en risico's als gevolg. Keerzijde van de medaille is wel dat het toepassen van deze richtlijnen het nodige inzicht vraagt van de erfgoedbeheerders in het begrijpen van de noden van hun objecten om ze vervolgens met aandacht voor duurzaamheid en via gepaste maatregelen zo goed mogelijk te kunnen bewaren. Ze moeten zich als het ware leren inleven in hun objecten, begrijpen hoe erfgoedobjecten verschillend reageren en wat ze minimaal nodig hebben om 'zich goed te blijven voelen' en duurzaam bewaard te worden. Deze kennis en competenties zijn nu nog onvoldoende aanwezig bij de cultureel-erfgoedspelers, zowel bij de professionele als de vrijwillige erfgoedbeheerders. Gelukkig zijn er deskundige bemiddelaars (consulenten, steunpunt) en instrumenten [VerzekerDe Bewaring, Depotwijzer] voorhanden om hen daarbij te begeleiden en te ondersteunen.