Documentair erfgoed | Digitalisering
■■ Celestijnenhandschrift (KU Leuven, BTAB, MS1993), fol. 8r: gewoon en IR-licht. © Bruno Vandermeulen - KU Leuven
boekbanden te meten en bijgevolg een chronologie op te stellen van banden die met dezelfde stempel werden versierd. Terwijl de gewone Microdome gegevens over de oppervlaktestructuur genereert, dringt multispectrale beeldvorming door tot in de dieptelagen van de materialen. Hiervoor ontwikkelde VISICS in nauwe samenwerking met het RICHteam (Illuminare en het Digitaal Labo) een Multispectrale Microdome. Deze is vormelijk identiek aan de Microdome met wit licht, maar de multispectrale versie werd uitgerust met leds voor ultraviolet, blauwe, groene, rode en infraroodbelichting, waarbij dezelfde interactiviteit en virtuele belichting in de viewer behouden blijft. De interface van de viewer werd uitgebreid en de viewer zelf laat ook visualisatie van de afzonderlijke kleurspectra toe. Deze spectra kunnen al dan niet gecombineerd worden, waardoor diepteonderzoek naar materiële eigenschappen mogelijk wordt. In de nabije toekomst wordt de software verder uitgebreid met algoritmes voor dataverwerking die ook in de medische (bv. MRI) beeldvorming gebruikt worden. Om de toepassingsmogelijkheden van multispectrale analyse te vatten is het belangrijk om weten dat de verschillende pigmenten op een verschillende manier reageren op specifieke kleurspectra. De toepassing van digitale filters binnen de viewer – anders gezegd: het kiezen voor een specifieke combinatie van kleurspectra binnen de digitale interface – laat dan ook toe om materiële kenmerken van het erfgoedobject (letterlijk) aan het licht te brengen. Op die manier kunnen bijvoorbeeld ondertekeningen of restanten van een weggeveegde pentekening (zoals de Da Vincischets) opnieuw zichtbaar worden, of kan de hypothese van een onzichtbare maar niettemin aanwezige tekst ontkracht worden, zoals in het geval van het Celestijnenhandschrift (KU Leuven, BTAB, MS1993, fol. 8r). Van uitzonderlijk belang is echter dat via multispectrale beeldvorming kunst-technisch onderzoek zonder fysieke interventie mogelijk wordt. Door combinatie van spectra krijgt men bijvoorbeeld een vals kleurbeeld waarbij verschillende
pigmenten die identiek ogen, anders gaan ‘kleuren’. Een voorbeeld is het gebruik van pigmenten in de Bijbel van Anjou (KU Leuven, GBIB, MS 1). Terwijl het blote oog één enkel type blauw waarneemt, toont de multispectrale analyse de aanwezigheid van twee verschillende pigmenten van minerale oorsprong. Verder onderzoek moet uitsluitsel brengen over de samenstelling van de pigmenten. Het gaat om azuriet en ultramarijn (lapis lazuli).11 Dergelijke resultaten hebben mogelijk een belangrijke impact op de kunsthistorische interpretatie van het handschrift. In dezelfde lijn ligt het recent opgestarte BRAIN-project ‘Fingerprint’, in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek van België, Illuminare en ESAT, dat in aanloop naar het Bruegeljaar in 2019 de prenten van Pieter Bruegel de Oude onder de loep zal nemen. Tot op heden worden de verschillende stadia van drukwerk (vroege/late druk) onderscheiden op basis van menselijke observatie en de ervaring van connaisseurs. ‘Fingerprint’ wil de visuele bevindingen voor het bepalen van deze stadia vergelijken met de resultaten van analyse door middel van statistische processing op basis van verschillende manieren van beeldvorming. Al staat het project nog in de kinderschoenen, de eerste resultaten zijn alvast veelbelovend. Behalve documentair erfgoed laat de compatibiliteit van de Microdome met verschillende opstellingen ook toe de materialiteit van niet-documentaire objecten te onderzoeken.
Ook de verder te ontginnen mogelijkheden op vlak van onderwijs, (verdere) brede valorisatie en gemeenschapsvorming zijn legio. De digitale objecten en hun rijke metadata zijn basisingrediënten die uitnodigen tot verdere actie en mogelijke verrijking zoals bijvoorbeeld transcriptie. faro | tijdschrift over cultureel erfgoed | 9 (2016) 1
25