www.visitbelgium.be
De laatste keer dat er zo’n heus Old Belgium werd geconstrueerd was in 1964-‘65 te New York. Deze expo kende vele problemen, waaronder het feit dat de manifestatie officieel niet erkend was als een échte wereldtentoonstelling. Dit betekende ook dat de officiële nationale participatie in het gedrang kwam voor vele landen. België was echter sowieso vertegenwoordigd door de liminele tegenhanger, Oud of folkloristisch België. Ook rond Old Belgium bestonden er in 1964-‘65 allerlei schandalen en problemen. In elk geval was er een duidelijke link met het oudere ‘Oud België’, aangezien een architectenfamilie (namelijk De Rijdt) die al sinds de jaren 1930 in België gespecialiseerd was in de constructie van tijdelijke historische nepdorpen, ook voor de aflevering te New York tekende. Ook daarover werd trouwens uitgebreid geprocedeerd in de late jaren 1960. Kortom, bepaald niet alles was koek en ei in de ‘wereldtentoonstelling’ te New York in 1964-‘65. Maar zoals uit talloze publicaties uit die tijd en vandaag blijkt, en zoals op allerlei internetfora te lezen valt, was de Belgian Waffle alvast een enorm succes. Er waren diverse families actief, waarbij de familie Vermersch wellicht de meest bekende en representatieve is. Zij bleven ook nog decennialang hun recept van Belgische wafels aan de vrouw en de man brengen in manifestaties in New York. Vader Maurice Vermersch is ondertussen overleden. Zijn dochter woont momenteel in Albuquerque: zij baatte tot begin deze eeuw wafelzaken met ‘dé’ Belgian Waffle uit in New York en elders. Als men de foto’s bekijkt en de verhalen beluistert, blijkt dat er in 1964 een interessante naamsverschuiving heeft plaatsgevonden. In ‘Oud België’ te New York, en daarna ook elders op het expoterrein, werden de Brussels waffles aangeboden. Daar werd wel een gelegenheids‘merknaam’ – Bel-gem – overheen gekleefd. In combinatie met de massale aanwezigheid van Belgem wafels in Old Belgium, door de werking van het geurgeheugen en mond-tot-mondreclame en door de reproductie van héél smakelijke foto’s in tal van kranten en tijdschriften van die lekkernijen, werd het een zeer grote hit.
De associatie met Belgian waffles is dus geworteld in een heel bijzondere ‘erfgoed’constructie avant la lettre, een hybride nepdorp dat clichés over het Belgisch erfgoed en schilderachtige beelden opstapelde en commercialiseerde. Die oorspronkelijke Belgian Waffle werd gebakken met gist en aangeboden met slagroom en aardbeien. De bezoekers van de New Yorkse expo waren er dol op. Maar voorheen was die combinatie niet erg bekend als Belgische of Brusselse wafels. Dit wil niet zeggen dat voorheen wafels en aardbeien nooit samen werden opgediend. Zo wordt in de correspondentie van de stadhouderlijke familie van Nederland in het begin van de 19e eeuw in een brief een heel opmerkelijk tussenzinnetje ingelast: “des gauffres excellentes à la Hollandoise, couverte de fraises, ce qui nous rappella les déjeuners de la foire”.10 Dat helpt ons ook niet echt vooruit in de zoektocht naar een ‘Belgische wafel’.
Wafels als Belgisch symbool?
Tot de jaren 1830 stond België, laat staan Belgische gastronomie, niet op de (culinaire) kaart. Tussen 1840 en 1860 kwam er geleidelijk verandering. Brussel werd stilaan een stad met aantrekkingskracht. Naast vele Franse vluchtelingen werd de opkomende bourgeoisie graag verwend in restaurants, in het bijzonder met personeel dat ook in Frankrijk opgeleid was. Heel de 19e eeuw werd in Belgische restaurants vooral de ‘Franse keuken’ geapprecieerd. Tegen 1890 was de burgerij zover dat er over een ‘Belgische gastronomie’ gesproken kon worden. Na de Eerste Wereldoorlog kwamen er meer zogenaamde ‘Belgische gerechten’ op de kaarten. Als eerste Belgische kookboek geldt het in twee talen uitgegeven L’économie culinaire of Het spaarzame keukenboek van Philippe Cauderlier in 1861. Een voor huisvrouwen bestemde versie verscheen in 1863 als La Cuisinière/ Keukenboek en was het referentieboek bij uitstek tot de jaren 1920 (pas in 1927 verscheen het eerste Ons kookboekje van de Boerinnenbond). De bronnen waren Franse kookboeken. Het oudste recept van de zogenaamde Brusselse wafel werd gepubliceerd door dezelfde Philippe Cauderlier die in 1812 in sectie 2 – de buurt van de Priemstraat – te Brussel geboren werd en die in 1887 te Gent overleed. Naast Vlaamsche wafels werd het recept van Brusselsche wafels gepubliceerd in Pasteien en confituren in 1883 en in La pâtisserie et les confitures in 1874. De recepten voor zowel Brusselse als Vlaamse wafels verschenen ook in 1910, net als in de bijzondere uitgave over Mondamine.11 Cauderlier gebruikte wel weinig bier in zijn bereidingen, wellicht eigen aan de periode van zijn (Franse) opleiding en activiteiten, waar meer met wijn werd gekookt. Het recept van gauffres de Bruxelles of Brusselsche wafels, zoals het in Gebakken en confituren werd opgetekend, luidt als volgt: maart 2008
tijkontwikkeling in de erfgoedsector) bestudeerd worden (en waarover FARO en de Erfgoedcel Brussel publicaties zullen uitbrengen in 2008) is het fenomeen van ‘Oud België’, ‘Vrolijk België’, ‘Pittoresk België’ of hoe men die constructies naar aanleiding van wereldtentoonstellingen in de 19e en 20e eeuw ook genoemd heeft. Het werd voor het eerst geïntroduceerd in Antwerpen in 1894, in de vorm van ‘Oud Antwerpen’.8 Ook tijdens Expo ’58 te Brussel was er een ‘Vrolijk België’, dat voor een stukje ‘Brussel 1900’ of de Belle Epoque evoceerde, maar dat ook onderdelen had die bestonden uit nagebootste gebouwen uit de middeleeuwen of de nieuwe tijd.9 Kenmerkend was dat er veel gegeten en gedronken werd, inclusief wafels en farobier.
17