Archieven | Collectievorming
■ Zicht op de ingang Ravenstein van het Paleis tijdens de opening van de tentoonstelling De Belgen. Een onverwacht modeverhaal op 4 juni 2015. © Yannick Sas/BOZAR
Goed tien jaar terug werden de archieven afkomstig van de juridische entiteiten die vandaag de ‘NV Paleis voor Schone Kunsten’ uitmaken in kaart gebracht en gecentraliseerd. De archiefvormers, hun institutionele context en de bijhorende archiefvorming werden beschreven en gedocumenteerd. Er werd eveneens werk gemaakt van het dynamisch archiefbeheer: doorlichting van het archiefbeheer, gestroomlijnde archiefoverdrachten, implementatie en opvolging van procedures. Om zowel het statisch als dynamisch archiefbeheer beter op elkaar af te stemmen, werd in 2011 het archief- en collectiebeheersysteem Adlib geïmplementeerd. Als publieke instelling is het Paleis immers niet alleen wettelijk verplicht om de archieven bij te houden en ter beschikking te stellen voor onderzoek, het bezit als internationaal kunstenhuis ook de veerkracht om het voor een breed publiek ter beschikking te stellen.
Historische situering Kort na de Eerste Wereldoorlog werd de getalenteerde Brusselse architect Victor Horta door Le Bœuf en de Vereniging van het Paleis voor Schone Kunsten aangezocht om een ‘kunsthuis’ te ontwerpen. Het zou onderdak bieden aan winkels, tentoonstellingszalen en verschillende concertzalen van diverse afmetingen.1 De bouw ervan duurde acht jaar en ging gepaard met talrijke problemen: de Senaat weigerde de bouw goed te keuren omdat de geraamde kosten te hoog lagen; de heuvelachtige ligging van het bouwterrein veroorzaakte technische problemen, enzovoort.2 Uiteindelijk opende het enorme gebouw, een prachtig voorbeeld van Brusselse art deco, op 4 mei 1928 in aanwezigheid van de koninklijke familie de deuren. Les Ballets Russes, Philippe Herreweghe, Antoine Bourdelle, Umberto Eco, Daniel Barenboim, August Rodin, René Magritte,
46
faro | tijdschrift over cultureel erfgoed | 10 (2017) 4
Edward Hopper, Constant Permeke, Salman Rushdie … de lijst van beeldend kunstenaars, musici, schrijvers, filmmakers, acteurs, regisseurs enz. die hier ooit optraden of wiens werk te zien was, is op zijn zachtst gezegd indrukwekkend. Die artistieke werking liet op archief en documentair vlak zijn sporen na. In de kelders van het Paleis bevindt zich anderhalve strekkende kilometer aan archiefmateriaal. Het biedt met andere woorden veel potentieel voor (kunst)historici, journalisten, studenten, curatoren en programmatoren.
Archiefcollectie Typerend voor het archief van het Paleis is dat het niet alleen een kunsthistorisch overzicht biedt, maar tegelijk sterk met de Belgische culturele, politieke en economische geschiedenis verbonden is. Het Paleis beschikt over een archiefcollectie die erg treffend de gay twenties illustreert, net als de economische bloei na de Eerste Wereldoorlog en de daaropvolgende crisis van de jaren ’30, de Tweede Wereldoorlog, de naoorlogse wederopbouw en de expansie van de jaren ’60 die uitmondde in het maatschappelijk verzet van mei ’68 in België. De zoektocht van het PSK naar een nieuwe identiteit in de jaren ’70 en een flink stuk in de jaren ’80 is uitvoerig gedocumenteerd in de verslagen van de Raden van Bestuur van de parastatale en haar zogenaamde ‘hulpverenigingen’. Heel wat artistieke initiatieven zagen er het daglicht. Sommige van deze initiatieven zijn uitgegroeid tot vaste begrippen, zoals Europalia, het Nationaal Orkest van België, de Association des arts et de la culture (ADAC), Rideau de Bruxelles, Jeunesses et Arts Plastiques … Ze houden hun archiefdossiers zelf bij en vormen dus een complementaire informatiebron. Door deze nauwe band heeft het PSKarchief een doorverwijsfunctie voor andere Brusselse en artistieke verenigingen.