9789037240283 wondverzorging en zwachtelen

co

py r

ig h

tE

du

'A

ct ie

fb

Wondverzorging en zwachtelen

.v .

Training

Uitgeverij: Edu’Actief b.v.

0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marianne Oosterwegel, Marian Bakker, Gerda Verhey

fb

Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf

.v .

Colofon

Titel: Wondverzorging en zwachtelen

ct ie

ISBN: 978 90 3724 028 3 Bronvermelding: Kenniscentrum Wondzorg © Edu’Actief b.v. 2016

du

'A

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

tE

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl).

ig h

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

co

py r

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu’Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.

Inhoudsopgave OriĂŤntatie

4

.v .

Over deze training Inleiding 4 6

Wonden verzorgen Inleiding 15

15

ACT en zwachtelen Inleiding 22

22

Verbanden en verbinden Inleiding 27

ct ie

13

27

Theoriebron Inleiding wonden

34

36

du

Theoriebron Wondgenezing

'A

Wondgenezing Inleiding 13

7

fb

Wonden definiĂŤren en classificeren Inleiding 7

Theoriebron Wondbehandeling

39

44

tE

Theoriebron Ambulante compressietherapie 47

Theoriebron Verbanden

49

ig h

Theoriebron Zwachtelen

54

co

py r

Theoriebron Eerste hulp bij huidwonden

3

Over deze training

Over deze training

.v .

Inleiding

fb

In deze training ga je aan de slag met het verzorgen van wonden. Hoe beoordeel je een wond? Wat zijn de juiste materialen en wat is belangrijk om te rapporteren? Daarnaast ga je in deze training het zwachtelen van ledematen oefenen. Hoe zwachtel je en wat zijn de observaties daarbij?

Leerdoelen

ct ie

'A

• • • • • • • • •

Je kunt wonden definiëren en classificeren.

Je kunt het proces van wondgenezing beschrijven.

Je kunt uitleggen hoe rode, gele en zwarte wonden verzorgd moeten worden.

Je kunt het wat, hoe en waarom van ambulante compressietherapie en zwachtelen van lichaamsdelen beschrijven.

Je kunt een wondanamnese uitvoeren.

Je kunt een wondkweek afnemen.

Je kunt volgens voorschrift en protocol rode en gele wonden verzorgen.

Je kunt in het kader van ACT volgens protocol een been zwachtelen.

Je kunt volgens voorschrift een therapeutische elastische kous aantrekken.

Je kunt recurrent zwachtelen.

Je kunt circulair zwachtelen.

Je kunt zwachtelen met spiraaltoeren.

Je kunt een amputatiestomp zwachtelen.

du

• • • •

Je wordt op verschillende punten beoordeeld. Deze punten kun je in het beoordelingsformulier terugvinden. Belangrijke punten bij de beoordeling zijn: • actieve deelname aan de lessen • correcte kleding, goede persoonlijke verzorging, geen sieraden • aandacht voor de cliënt tijdens de handelingen • aseptisch werken.

ig h

Beoordelingsformulier <

tE

Beoordeling

py r

Planning

co

Planningsformulier <

Aan het eind van de training moet je een demonstratie uitvoeren. Plan deze demonstratie tijdig in. Lees eerst de demonstratie goed door en vul daarna het planningsformulier in.

Neem ook de andere oefeningen van deze training op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt.

Demonstratie: Wondverzorging en zwachtelen In deze demonstratie ga je twee zorgvaardigheden laten zien. Stel eerst een datum vast waarop je de demonstratie uitvoert en vul deze in op je planningsformulier.

4

Over deze training

De vaardigheden die je moet tonen, zijn: â&#x20AC;˘ gele wond verzorgen â&#x20AC;˘ zwachtelen (ambulante compressietherapie).

Bestudeer de casus Mevrouw Becker.

Bestudeer de beoordelingslijst.

Vorm tweetallen. Een van jullie is mevrouw Becker, de ander voert de demonstraties uit.

Voer de demonstraties uit in het praktijklokaal.

Verzorg de gele wond van mevrouw Becker.

Zwachtel het been van mevrouw Becker compressief.

Wissel van rol.

fb

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

.v .

Opdracht:

ct ie

De beoordeling wordt pas gegeven nadat jullie beiden de demonstraties hebben uitgevoerd.

Mevrouw Becker

du

'A

Mevrouw Becker heeft sinds enkele jaren oedeem in haar been. Ze heeft dat oedeem een beetje verwaarloosd. Ongeveer zes weken geleden heeft ze haar been gestoten. Ze heeft daardoor een wondje opgelopen aan het onderbeen. Dat wondje genas niet, het is zelfs veel groter geworden. De huisarts heeft haar doorverwezen naar de dermatoloog. Deze heeft een wondbehandeling afgesproken. De wondzorg is overgedragen aan de zorgverleners in de woonvorm.

De wond is circa 5 cm in doorsnede en heeft een geel beslag. Naast de wondverzorging wordt het been compressief gezwachteld. Mevrouw vindt het lastig om te lopen met de zwachtels en het verband aan haar been. Ze zit veel op de bank voor de televisie.

tE

Eisen aan de demonstratie

co

py r

ig h

De punten waarop je wordt beoordeeld, kun je lezen in het beoordelingsformulier van deze training.

5

Oriëntatie

Oriëntatie Bingo •

Schrijf in willekeurig volgorde in ieder vlak een woord van het bord.

Geef jouw blaadje aan je buurman links.

De docent geeft nu een uitleg van een woord zonder het woord te noemen.

Als het woord op je blaadje dat voor je ligt staat, streep je het door.

Als je alle woorden hebt doorgestreept, roep je BINGO. Alle woorden worden die nog niet genoemd zijn, worden kort besproken.

tE

• • • • •

du

'A

ct ie

fb

•

Er staan vijftien moeilijke woorden op het bord die met het onderwerp van de les te maken hebben.

Maak een bingoblaadje met 9 vakken:

.v .

Oefening 1

co

py r

ig h

Wist je welke woorden de docent bedoelde op basis van de uitleg?

Wondverzorging en zwachtelen van een onderbeen met een Ulcus cruris.

6

Wonden definiëren en classificeren

.v .

Wonden definiëren en classificeren Inleiding

ct ie

fb

Om wonden goed te verzorgen, moet je weten hoe je een wond kunt beoordelen. De Woundcare Consultant Society (WCS) heeft een classificatiemodel opgesteld om wonden te beoordelen en goed te kunnen behandelen. Goed kijken naar een wond is belangrijk. Hoe ziet het weefsel van de wond eruit? Ziet het er ontstoken uit? Is de wond vochtig of juist droog? Wat valt je op aan de wondranden? Dit zijn belangrijke aspecten om goede wondverzorging toe te kunnen passen.

Leerdoelen

Theoriebron Inleiding wonden <

'A

Van de fiets

Je valt van je fiets en daarbij raak je gewond aan je knie.

Bestudeer Theoriebron Inleiding wonden en beantwoord de volgende vragen: a. Wat kun je mogelijk zien aan je knie?

tE

Oefening 1

Je kunt uitleggen wat een wond is.

Je kunt wonden herkennen en benoemen met behulp van de WCS-classificatie.

Je kunt wonden herkennen en benoemen met behulp van het TIME-model.

Je kunt acute en chronische wonden onderscheiden.

Je kunt verschillende oorzaken van wonden benoemen.

du

• • • • •

ig h

b. Wanneer is er sprake van een wond?

co

py r

c. Welke verschillende soorten wonden ken je?

d. Wat kun je observeren aan een wond?

e. Waarom is wondobservatie belangrijk?

7

Wonden definiĂŤren en classificeren

Oefening 2

Wonden kunnen onderverdeeld worden aan de hand van het classificatiemodel van de Woundcare Consultant Society (WCS). Dit model maakt een onderverdeling in rode, gele en zwarte wonden. Bestudeer dit model.

Bekijk de volgende zes fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en kies de juiste kleur: rood, geel of zwart.

co

py r

ig h

tE

du

'A

ct ie

fb

.v .

Classificatiemodel WCS <

Wond classificeren

8

ig h

tE

du

'A

ct ie

fb

.v .

Wonden definiĂŤren en classificeren

Oefening 3

Wonden kunnen onderverdeeld worden aan de hand van het classificatiemodel van de Woundcare Consultant Society (WCS). Dit model maakt een onderverdeling in rode, gele en zwarte wonden. Bestudeer dit model.

co

py r

Classificatiemodel WCS <

Wond classificeren

Zoek op internet afbeeldingen van zwarte, gele en rode wonden volgens het classificatiemodel van de WCS. Voeg de gevonden afbeeldingen toe als bijlage bij deze opdracht.

Oefening 4

Wond classificeren Naast het classificeren van wonden volgens het WCS-classificatiemodel kun je ook gebruikmaken van het TIME-registratiemodel. Bekijk en beschrijf de volgende wonden aan de hand van het registratiemodel TIME.

9

fb

.v .

Wonden definiĂŤren en classificeren

I - Infection/infectie M - Moisture/vochtigheid

ig h

tE

du

E - Edges/wondranden

'A

T - Tissue/weefsel

ct ie

a.

co

py r

b.

10

T - Tissue/weefsel I - Infection/infectie M - Moisture/vochtigheid E - Edges/wondranden

fb

.v .

Wonden definiĂŤren en classificeren

c.

ct ie

T -Tissue/weefsel I - Infection/infectie

Oefening 5

du

E - Edges/wondranden

'A

M - Moisture/vochtigheid

Soorten wonden

tE

Geef aan of de volgende stellingen over soorten wonden juist of onjuist zijn. a. Een snijwond is een acute wond. juist / onjuist

ig h

b. Een brandwond is een chronische wond. juist / onjuist c. Een acute wond heeft een oorzaak van buitenaf. juist / onjuist

co

py r

d. Een chronische wond begint altijd met een klein acuut wondje. juist / onjuist e. Acute wonden genezen langzaam. juist / onjuist f. CliĂŤnten met diabetes mellitus (suikerziekte) hebben meer kans op het krijgen van een acute of chronische wond. juist / onjuist

11

Wonden definiĂŤren en classificeren

Oefening 6

Oorzaken wonden Vul het schema hierna aan en zoek per oorzaak twee verschillende voorbeeldafbeeldingen op internet. Voeg deze afbeeldingen toe als bijlage.

Uitleg en soorten

.v .

Oorzaken wonden Mechanisch

fb

Thermisch

Oncologisch

co

py r

ig h

tE

Infectie

du

Verminderde doorbloeding

12

'A

Elektromagnetisch en elektrisch

ct ie

Chemisch

Wondgenezing

Wondgenezing

.v .

Inleiding

fb

Wondgenezing verloopt altijd volgens een vast proces. Dat bestaat uit vijf fasen die zich altijd in dezelfde volgorde voordoen: hemostase, ontstekingsfase, granulatiefase, maturatiefase en littekenvorming. De duur van een fase verschilt per wond en per persoon.

De tijd die een wond nodig heeft om te genezen, is afhankelijk van allerlei factoren, zoals de gezondheidstoestand van de cliënt.

Leerdoelen

Theoriebron Wondgenezing <

Stadia wondgenezing

Zet de fasen van de wondgenezing in de juiste volgorde in de blokjes in het tijdschema: hemostase

du

littekenvorming

'A

Oefening 1

ct ie

• Je kunt de verschillende stadia van wondgenezing benoemen en herkennen.

• Je kunt primaire en secundaire wondgenezing beschrijven.

• Je kunt beschrijven hoe wondgenezing bevorderd kan worden.

ontstekingsfase maturatiefase

co

py r

ig h

tE

granulatiefase

13

Wondgenezing

Oefening 2

Stadia wondgenezing Vul de juiste kenmerken in bij de verschillende fasen van wondgenezing.

Ontstekingsfase Granulatiefase (herstelfase)

Oefening 3

fb

tE

Littekenvorming

du

Maturatiefase (rijpingsfase)

ct ie

Hemostase

Kenmerken

'A

Fase wondgenezing

.v .

Kenmerken: 1. wondranden trekken samen 2. zacht/kwetsbaar 3. vorming bindweefsel 4. bloedvaten trekken samen 5. opruimen bloed en bacteriĂŤn 6. vorming nieuwe bloedvaten 7. groei nieuwe epitheelcellen 8. wit/soepel 9. toename wondvocht 10. bloeding stopt

Primaire en secundaire wondgenezing

ig h

Zoek op internet plaatjes van de fasen van wondgenezing van zowel primaire, secundaire als regeneratieve wondgenezing. Schrijf bij iedere fase kort wat er gebeurt en lever de uitwerking in bij de docent.

Oefening 4

Voorlichtingsgesprek in de lesgroep met docent

co

py r

Werkmodel Rollenspel <

Voorlichting wondgenezing

14

Voer een voorlichtingsgesprek over het bevorderen van de wondgenezing aan de hand van de hierna beschreven casus.

Lees de casus en verdeel de rollen van mevrouw Borst en de zorgverlener.

De andere studenten zijn observatoren en geven feedback op de inhoud (wat wordt er besproken?) en vorm van het gesprek (hoe vindt het gesprek plaats?). Bereid je voor op het gesprek als deelnemer of observator. De docent vult de feedback aan.

Je werkt als thuisbegeleider. Mevrouw Borst is weduwe, 72 jaar, ze woont zelfstandig.

Mevrouw heeft een ulcus cruris (open wond) op haar onderbeen. Vandaag ga je haar wond verzorgen.

Mevrouw heeft suikerziekte, waarvoor ze medicijnen slikt. Ook rookt ze graag een sigaretje.

Omdat mevrouw Borst last heeft van haar wond en minder goed kan bewegen, doet haar dochter de boodschappen en een aantal huishoudelijke werkzaamheden.

Wonden verzorgen

Wonden verzorgen

.v .

Inleiding

fb

Bij wondbehandeling probeer je de omstandigheden in de wond, het wondmilieu, zo te maken dat er optimale wondgenezing kan plaatsvinden. Maak de wond goed schoon en gebruik het juiste verbandmateriaal. Er zijn veel verbandmaterialen op de markt. Soms is het lastig een goede keuze te maken. Dan kan het nodig zijn verschillende materialen te gebruiken. Bepaal samen met de arts of wondconsulent welk materiaal je toepast bij de wond.

ct ie

Leerdoelen

Wondverzorging vraagt vaak een multidisciplinaire aanpak.

Hoe ziet het multidisciplinaire team er volgens jullie uit in de ideale situatie? Wie heeft welke taken? Noem ten minste drie disciplines!

ig h

tE

Theoriebron Wondbehandeling <

Multidisciplinair team

du

Oefening 1

'A

Je kunt: • beschrijven wat de taak en verantwoordelijkheid is van de verzorgende IG bij wondverzorging • uitleggen hoe en waarom een wondanamnese en een wondkweek uitgevoerd worden • de basisprincipes beschrijven van de behandeling en verzorging van een rode wond • de basisprincipes beschrijven van de behandeling en verzorging van een gele wond.

Wondanamnese Wat moet je weten voordat je een wond gaat verzorgen? Je kunt de benodigde informatie verkrijgen door een wondanamnese af te nemen: het stellen van gerichte vragen om de juiste informatie boven tafel te krijgen.

Combineer een zinsdeel uit de linkerkolom met een zinsdeel uit de rechterkolom. Vul de juiste combinatie in op het invulveld.

co

py r

Oefening 2

Een wondanamnese neem je af ...

de juiste materialen te kiezen

De informatie uit een wondanamnese verandert ...

aan het begin van de wondzorg

De wondanamnese helpt je ...

gedurende de wondbehandeling

15

Wonden verzorgen

Oefening 3

Wondanamnese

'A

ct ie

fb

.v .

Beschrijf aan de hand van de volgende vragen de wond op de fotoâ&#x20AC;&#x2122;s.

du

a. Wat is de plaats van de wond?

b. Wat zijn de afmetingen van de wond?

tE

c. Welke kleurclassificatie zou je eraan geven? d. Hoe ziet het weefsel in de wond eruit?

ig h

e. Zijn er tekenen van een infectie? f. Is de wond vochtig of droog?

py r

g. Hoe zien de wondranden eruit? h. Wat kun je zeggen over de omliggende huid?

Je kunt op een foto niet nagaan hoeveel pijn iemand heeft aan de wond. Als je naar de afbeelding kijkt, wat denk je dan? Kun je je inschatting geven aan de hand van een cijfer van 0 tot 10?

co

i.

De pijnschaal.

16

Wonden verzorgen

Oefening 4

Indicaties voor wondkweek Wanneer is een wondkweek nodig? Is het bij iedere wond belangrijk om te weten of de wond geïnfecteerd is? Hoe kan een wondkweek je helpen bij de wondbehandeling? Bedenk bij de volgende vragen of een wondkweek nodig is.

.v .

a. Mevrouw Jansen is gisteren met de fiets op de straat gevallen. Ze heeft schaafplekken op haar arm en knie. Wonden kweken: ja / nee

fb

b. Mevrouw Jansen is vorige week van de fiets gevallen. Ze heeft wondjes aan haar arm en been, beide met een geel beslag. De wondjes ruiken nauwelijks en lekken niet.

Wonden kweken: ja / nee

Werkmodel Wondkweek afnemen <

Wondkweek

Een wondkweek neem je af volgens een aantal stappen. Zet de stappen in de juiste volgorde. met een wattenstaaf door de wond draaien verband aanbrengen

'A

Oefening 5

ct ie

c. Mevrouw Jansen is drie weken geleden met de fiets gevallen. Ze heeft wondjes aan haar arm en been. De wondjes zijn groter dan twee weken geleden. Ze lekken wondvocht en de wondranden zijn verweekt. Wonden kweken: ja / nee

onderlegger onder de wond leggen

du

wattendrager uit de verpakking halen wond spoelen

wattendrager in de verpakking doen wattendrager voorzien van naamsticker

Oefening 6

Wondkweek afnemen

Voorbereiding • Bestudeer Theoriebron Wondbehandeling.

• Bestudeer Werkmodel Handhygiëne.

• Bestudeer Werkmodel Wondkweek afnemen.

• Lees de casus van mevrouw Berendsen.

• Ga naar het praktijklokaal.

ig h

Werkmodel Handhygiëne <

tE

wondverband verwijderen

co

py r

Werkmodel Wondkweek afnemen <

Oefen het afnemen van een wondkweek in het praktijklokaal. Dit doe je op een fantoom.

Als er geen fantoom aanwezig is, oefen je op een medestudent, aan de hand van de volgende foto. Een van je medestudenten observeert je handelingen en geeft feedback.

Mevrouw Berendsen heeft een wond aan haar linkeronderbeen. Het is een ulcus cruris (open been). De wond lijkt niet goed te genezen. De wondranden zien rood en in het wondbed is een geel beslag zichtbaar. Om te onderzoeken welke bacteriën deze infectie veroorzaken, neem je een wondkweek.

17

Wonden verzorgen

Uitvoering Neem de wondkweek af volgens het Werkmodel Wondkweek afnemen. Je medestudent observeert je en geeft feedback. Herhaal het oefenen totdat je het onder de knie hebt.

b. Wat vond je goed gaan?

Rode wond

'A

Oefening 7

ct ie

c. Wat ga je een volgende keer anders doen?

fb

.v .

Reflectie a. Welke feedback kreeg je van je medestudent? Was je het ermee eens?

Als je aan een rode wond denkt, wat weet je dan al? Geef antwoord op de volgende vragen over een rode wond:

du

a. Wat is jou bekend over een rode wond?

tE

b. Waarnaar ben je benieuwd?

ig h

c. Wat wil je na afloop van deze opdrachten onthouden?

Materialen 1

py r

Oefening 8

co

Welke materialen zet je in bij het verzorgen van een rode wond? Ga op internet of in de bibliotheek op zoek naar materialen die geschikt zijn voor het verzorgen van een rode wond.

Noteer hierna drie producten en beschrijf per product kort wat het doet.

Bedenk dat fabrikanten een merknaam gebruiken: verschillende fabrikanten gebruiken verschillende benamingen voor min of meer hetzelfde product.

1.

2.

3.

18

Wonden verzorgen

Oefening 9

Materialen 2 Bespreek de materialen die je hebt gevonden met een medestudent. Vul je lijst aan met elkaars informatie.

.v .

1.

2.

Voorbereiding • Bestudeer Theoriebron Wondbehandeling.

• Bestudeer Werkmodel Handhygiëne.

• Bestudeer Werkmodel Verzorgen van een rode wond.

• Lees de casus van Diederik.

• Ga naar het praktijklokaal.

Oefen het verzorgen van een rode wond in het praktijklokaal. Dit doe je op een fantoom.

Als er geen fantoom aanwezig is, oefen je op een medestudent, aan de hand van de volgende foto. Een van je medestudenten observeert je handelingen en geeft feedback.

ig h

tE

du

Werkmodel Verzorgen van een rode wond <

ct ie

Werkmodel Handhygiëne <

Aanbrengen van transparante wondfolie

'A

Oefening 10

fb

3.

Je werkt bij begeleid wonen. Diederik heeft een brandwond op zijn arm. Er is wat huid van zijn been afgehaald, om die te gebruiken bij de wondgenezing op zijn arm. De wond op zijn been (waar de huid is weggenomen) is een mooie rode wond, die nog wat wondvocht lekt.

Jij brengt bij Diederik nieuwe transparante wondfolie aan.

co

py r

Uitvoering Verzorg de rode wond volgens het Werkmodel Verzorgen van een rode wond. Je medestudent observeert je en geeft feedback. Herhaal het oefenen totdat je het onder de knie hebt.

Reflectie a. Welke feedback kreeg je van je medestudent? Was je het ermee eens?

b. Wat vond je goed gaan?

19

Wonden verzorgen

c. Wat ga je een volgende keer anders doen?

Oefening 11

.v .

Waren er onduidelijkheden in het werkmodel? Leg deze aan de docent voor.

Gele wond

b. Waarnaar ben je benieuwd?

ct ie

a. Wat is jou bekend over een gele wond?

fb

Als je aan een gele wond denkt, wat weet je dan al?

Oefening 12

Materialen 1

du

'A

c. Wat wil je na afloop van deze opdrachten onthouden?

ig h

1.

tE

Welke materialen zet je in bij het verzorgen van een gele wond? Ga op internet of in de bibliotheek op zoek naar materialen die geschikt zijn voor het verzorgen van een gele wond.

Noteer hierna drie producten en beschrijf per product kort wat het doet.

Bedenk dat fabrikanten een merknaam gebruiken: verschillende fabrikanten gebruiken verschillende benamingen voor min of meer hetzelfde product.

2.

py r

3.

co

Oefening 13

20

Materialen 2 Bespreek de materialen die je hebt gevonden met een medestudent. Vul je lijst aan met elkaars informatie.

Wonden verzorgen

Werkmodel Verzorgen van een gele wond <

Voorbereiding • Bestudeer Theoriebron Wondbehandeling.

• Bestudeer Werkmodel Handhygiëne.

• Bestudeer Werkmodel Verzorgen van een gele wond.

• Lees de casus van mevrouw Shirley.

• Ga naar het praktijklokaal.

.v .

Werkmodel Handhygiëne <

Verzorgen van een gele wond

Oefen het verzorgen van een gele wond in het praktijklokaal. Dit doe je op een fantoom.

Als er geen fantoom aanwezig is, oefen je op een medestudent, aan de hand van de volgende foto. Een van je medestudenten observeert je handelingen en geeft feedback.

'A

ct ie

Je werkt bij begeleid wonen. Shirley is een paar weken bedlegerig geweest en heeft een decubituswondje aan haar stuit, net boven de bilspleet. Het is een wondje met een doorsnede van ongeveer 5 cm en het lekt wat wondvocht. Ze zit inmiddels wel weer een tijdje in de stoel, maar ze is nog steeds verminderd mobiel en is in een slechte voedingstoestand.

fb

Oefening 14

du

Uitvoering Verzorg de gele wond volgens het Werkmodel Verzorgen van een gele wond. Je medestudent observeert je en geeft feedback. Herhaal het oefenen totdat je het onder de knie hebt.

tE

Reflectie a. Welke feedback kreeg je van je medestudent? Was je het ermee eens?

ig h

b. Wat vond je goed gaan?

py r

c. Wat ga je een volgende keer anders doen?

co

Waren er onduidelijkheden in het werkmodel? Leg deze aan de docent voor.

21

ACT en zwachtelen

ACT en zwachtelen

.v .

Inleiding

fb

Ambulante compressietherapie (ACT) gaat in veel gevallen samen met wondverzorging. Het ontstaan van een wond is vaak de aanleiding om te starten met ambulante compressietherapie. In eerste instantie meestal door te zwachtelen, later door middel van een therapeutische elastische kous.

Naast ACT ter voorkoming van oedeem zijn er nog meer zwachteltechnieken voor andere indicaties, bijvoorbeeld het zwachtelen van een enkel na een verstuiking of het zwachtelen van een amputatiestomp.

ct ie

Leerdoelen

De arts bepaalt of je wel of niet start met ambulante compressietherapie. Voor jou als verzorgende IG is het wel belangrijk te begrijpen waarĂłm je wel of niet start met compressie.

Geef bij elke uitspraak aan of het wel of geen indicatie is voor ambulante compressietherapie, en leg uit waarom wel of niet.

tE

Theoriebron Ambulante compressietherapie <

Indicatie of contra-indicatie

du

Oefening 1

'A

â&#x20AC;˘ Je kunt van ambulante compressietherapie beschrijven: de indicaties, de contra-indicaties, de gebruikte materialen, de handelingen die je moet verrichten en de observaties en rapportage. â&#x20AC;˘ Je kunt van zwachtelen beschrijven: de indicaties, de gebruikte materialen, drie verschillende zwachteltechnieken, de observaties die je moet doen en de rapportage.

ig h

a. spataderen in het been

py r

b. het hebben van etalagebenen

co

c. witte, koude voeten met oedeem

22

d. oedeem na een trombosebeen

ACT en zwachtelen

Oefening 2

Wat is het verband?

Als er sprake is van chronische veneuze insufficiëntie, zal er uiteindelijk gestart moeten worden met ambulante compressietherapie.

Wat gebeurt er in de ader?

Uiterlijke kenmerken en klachten

Oefening 3

'A

ct ie

Mogelijke oorzaken

fb

.v .

Wat gebeurt er in het been tot het moment van compressie? Maak het schema hierna af.

Gebruik daarbij eventueel de volgende vragen: • Wat zijn mogelijke oorzaken? (linkerkolom) • Wat gebeurt er dan in de ader (vene)? (middelste kolom) • Wat zie je aan het been/de benen? Welke klachten ontstaan er? (rechterkolom)

Materialen 1

du

Stel met je medestudent een lijst op van materialen die je nodig hebt voor het compressief zwachtelen.

ig h

tE

Zet de materialen op een rijtje en beschrijf waarvoor je ze gebruikt.

Compressief zwachtelen

py r

Oefening 4

co

Filmpje Compressief zwachtelen <

Werkmodel Handhygiëne < Werkmodel Compressief zwachtelen <

Voorbereiding • Bestudeer Theoriebron Ambulante compressietherapie.

• Bekijk het filmpje over compressief zwachtelen.

• Bestudeer Werkmodel Handhygiëne.

• Bestudeer Werkmodel Compressief zwachtelen.

• Lees de casus van Irma.

• Ga naar het praktijklokaal.

Je werkt in een woonvoorziening voor mensen met een verstandelijke beperking. Irma heeft een ulcus cruris (open been). Het aangedane been is oedemateus. Het been wordt drie keer per week gezwachteld.

Zwachtel het been van een medestudent. Laat een derde student observeren en feedback geven.

23

ACT en zwachtelen

fb

Reflectie a. Welke feedback kreeg je van je medestudent? Was je het ermee eens?

.v .

Uitvoering Zwachtel het onderbeen van een medestudent volgens het Werkmodel Compressief zwachtelen. Een andere medestudent observeert je en geeft feedback. Herhaal het oefenen totdat je het onder de knie hebt.

ct ie

b. Wat vond je goed gaan?

c. Wat ga je een volgende keer anders doen?

Beenomvang

De omvang van ieder been wordt groter naarmate de dag verstrijkt. Dat gebeurt dus bij gezonde mensen, maar nog veel meer bij mensen met oedeem.

Meet de omvang van je eigen onderbeen; doe dit een keer in de ochtend voor het opstaan en opnieuw als je naar bed gaat.

Meet je onderbeen op het dikste punt van je kuit. Zet daar een kleine markering, zodat je â&#x20AC;&#x2122;s avonds op precies dezelfde plaats meet.

Noteer wat het verschil is en wat je die dag hebt gedaan.

Heb je veel gestaan? Heb je veel gelopen of juist veel gezeten?

py r

ig h

tE

du

Oefening 5

'A

d. Waren er onduidelijkheden in het werkmodel? Leg deze aan de docent voor.

Oefening 6

co

Website Voki <

Stappenplan Werken met Voki <

24

Hulpmiddelen bij het aantrekken van kousen Therapeutische elastische kousen aantrekken is lastig. Ze zitten strak en glijden niet gemakkelijk over het been. Er zijn hulpmiddelen voor op de markt. Zoek samen met je medestudent op internet een hulpmiddel om elastische kousen aan te trekken. Upload een foto en geef er zelf uitleg bij.

Gebruik hiervoor bijvoorbeeld het programma Voki: hiermee kun je een avatar creĂŤren, daarbij tekst inspreken en een foto uploaden als achtergrond.

ACT en zwachtelen

Werkmodel Aantrekken therapeutische kous <

Voorbereiding • Bestudeer Theoriebron Ambulante compressietherapie.

• Bestudeer Werkmodel Handhygiëne.

• Bestudeer Werkmodel Aantrekken therapeutische kous.

• Lees de casus van Ingeborg.

• Ga naar het praktijklokaal.

.v .

Werkmodel Handhygiëne <

Aantrekken therapeutische kous

Ingeborg heeft onlangs een ulcus cruris (open been) gehad en is gezwachteld. Inmiddels is er een TEK aangemeten. De kous zelf aantrekken lukt haar niet. Dat doen de zorgverleners van de woonvoorziening.

fb

Oefening 7

ct ie

Trek bij een medestudent een therapeutische elastische kous aan. Laat een derde student observeren en feedback geven Uitvoering Trek bij een medestudent een therapeutische elastische kous aan volgens het Werkmodel Aantrekken therapeutische kous. Een andere medestudent observeert je en geeft feedback.

Herhaal het oefenen totdat je het onder de knie hebt.

du

'A

Reflectie a. Welke feedback kreeg je van je medestudent? Was je het ermee eens?

tE

b. Wat vond je goed gaan?

ig h

c. Wat ga je een volgende keer anders doen?

co

py r

Waren er onduidelijkheden in het werkmodel? Leg deze aan de docent voor.

25

ACT en zwachtelen

Werkmodel Recurrent zwachtelen <

.v .

Werkmodel Handhygiëne <

Voorbereiding • Bestudeer Theoriebron Zwachtelen.

• Bestudeer Werkmodel Handhygiëne.

• Bekijk de filmpjes met de verschillende zwachteltechnieken.

• Bestudeer de werkmodellen met de verschillende technieken bij deze oefening.

• Ga naar het praktijklokaal.

Uitvoering Zwachtel het onderbeen of de onderarm van een medestudent volgens de vier werkmodellen.

Je medestudent observeert je en geeft feedback. Herhaal het oefenen totdat je het onder de knie hebt.

fb

Theoriebron Zwachtelen <

Zwachtelen

Reflectie a. Welke feedback kreeg je van je medestudent? Was je het ermee eens?

ct ie

Oefening 8

b. Wat vond je goed gaan?

Werkmodel Spiraaltoeren zwachtelen <

c. Wat ga je een volgende keer anders doen?

du

tE

Waren er onduidelijkheden in het werkmodel? Leg deze aan de docent voor.

co

py r

ig h

Werkmodel Visgraat zwachtelen <

'A

Werkmodel Cirkeltoeren zwachtelen <

26

Verbanden en verbinden

Verbanden en verbinden

.v .

Inleiding

fb

Als de beschermende functie van de huid is doorbroken, op welke manier dan ook, is er bijna altijd sprake van een bloeding en is er kans op besmetting en infectie. Het beoordelen van de wond helpt je om een juiste keuze te maken in de manier waarop je de eerstehulphandeling verricht en welk verbandmateriaal je gebruikt.

Leerdoelen

tE

du

'A

ct ie

Je kunt: • uitleggen wat de basisprincipes zijn van behandeling van huidwonden • uitleggen waarom bij een huidwond extra aandacht voor besmetting essentieel is • beargumenteren hoe je een keuze maakt uit de verschillende verbandmiddelen • verbanden aanleggen in een oefensituatie met inachtneming van de aandachtspunten (wonddekverband, wonddrukverband, pleisters plakken, vingerverband).

ig h

De EHBO-doos met diverse verbandmiddelen.

Oefening 1

Er zijn veel soorten huidwonden. Bij huidwonden zijn er specifieke aandachtspunten. Je gaat een woordzoeker maken waarin je alle termen verwerkt die te maken hebben met huidverwonding.

py r

Filmpje Bloeding, grote wond <

Verwerkingsopdracht Woordzoeker huidwonden

co

Theoriebron Eerste hulp bij huidwonden < Website Woordzoeker <

Opdracht 1 (40 minuten) • Lees de Theoriebron Eerste hulp bij huidwonden door.

• Verzamel ten minste 25 termen uit de theoriebron in een Word-document.

• Maak een woordzoeker en verspreid deze onder je groepsgenoten.

Opdracht 2 (15 minuten) Los de woordzoekers van anderen op.

27

Verbanden en verbinden

Oefening 2

Eerste hulp bij huidwonden Bestudeer de Theoriebron Eerste hulp bij huidwonden en maak de opdrachten.

fb

ct ie

Diepe wonden WEL / NIET Bijtwonden WEL / NIET Doordringende wonden WEL / NIET Brandwonden eerste- en tweedegraads WEL / NIET Brandwonden derdegraads WEL / NIET Schaafwonden WEL / NIET Snijwonden WEL / NIET Splinterverwondingen WEL / NIET

.v .

a. Welke wonden moeten meestal WEL, en welke hoeven meestal NIET door een arts gezien te worden?

b. Beantwoord de volgende vragen: Welke drie doelen zijn bij wondbehandeling van belang?

1.

2.

'A

3.

c. Noem de vier verschijnselen van een ontstekingsreactie.

2.

3.

tE

4.

du

1.

ig h

d. In welke situaties adviseer je het slachtoffer om een tetanusinjectie te halen?

Soorten wonden:

e. Soorten besmettingen:

py r

f. Hoelang is een slachtoffer na een tetanusvaccinatie beschermd?

Oefening 3

co

Pagina Verbandmiddelen via het Oranje Kruis < Website Padlet <

28

Verwerkingsopdracht Wat zit er in een verbandtrommel?

In een verbandtrommel zitten allerlei spullen die je nodig hebt bij het verlenen van eerste hulp. Het is daarom zaak dat je weet wat er in een verbandtrommel zit en waarvoor het dient. Je gaat gegevens en afbeeldingen hierover verzamelen op een poster (A3) of digitaal met behulp van Padlet. Je moet op de hoogte zijn van verbanden en hulpmiddelen die in een verbanddoos zitten. Daarom ga je bekijken wat er in een bedrijfsverbandset zit.

• • • • •

Download de lijst van de website van het Oranje Kruis.

Zoek een afbeelding van elk onderdeel van de inhoud van de bedrijfsverbandset.

Beschrijf kort wat het is en waar je het voor gebruikt.

Verwerk de gegevens en afbeeldingen in een poster (A3) of een Padlet.

Presenteer/bespreek je werk op de wijze zoals de docent heeft aangegeven.

Verbanden en verbinden

Werkmodel Werkwijze Aanleggen van een wonddekverband wondsnelverband <

.v .

fb

Situatie 3: Sharon is gevallen en heeft pijn aan haar sleutelbeen. Je wilt met haar naar de huisarts. Leg een brede das aan.

Voorbereiding • Bestudeer de Theoriebron Verbanden.

• Lees de werkmodellen bij deze oefening.

• Bespreek met elkaar de werkwijze en de casussen.

• Je verdeelt de rollen: hulpverlener, slachtoffer, observator en fotograaf.

• De observator bekijkt aan de hand van het werkmodel of de handeling correct wordt uitgevoerd en of aan alles wordt gedacht.

Uitvoering • Voer de handelingen uit zoals beschreven in de werkmodellen.

• Bespreek, zodra je klaar bent, met elkaar de tips en tops: wat ging goed en wat kon beter?

• Doe de stappen net zo vaak totdat het soepel gaat.

Reflectie a. Hoe beoordeel je jezelf als hulpverlener?

ig h

Werkmodel Stappen met foto's Aanleggen van een (gerold) wonddekverband <

Situatie 2: Claudia heeft een grote snee in haar onderarm. Het bloedt flink en er moet een wonddrukverband aangelegd worden. Ze wil haar arm ook graag in een mitella hebben.

ct ie

Werkmodel Werkwijze Aanleggen van een wonddrukverband <

Situatie 1: Je werkt in een begeleidwonenvoorziening voor jongeren. Mike heeft een kleine wond in de palm van zijn hand. Er moet een wonddekverband aangelegd worden.

'A

Werkmodel Werkwijze Aanleggen van een doekverband - Mitella en brede das <

Je gaat oefenen met het aanleggen van: • een wonddekverband • een wonddrukverband • een mitella • een brede das.

du

Theoriebron Verbanden <

Wonden verbinden

tE

Oefening 4

co

py r

b. Wat zal het verschil zijn tussen het oefenen op school en het uitvoeren van de vaardigheid in de praktijk?

29

Verbanden en verbinden

Oefening 5

Basistechnieken slagen/windingen Beschrijf de toepassing van de verschillende soorten slagen/windingen.

Soort slagen/windingen

Toepassing

ct ie

fb

.v .

Achttoeren (scharnierverband)

du

'A

Circulaire toeren

ig h

tE

Recurrente toeren

co

py r

Circulair-diagonale toeren

30

Verbanden en verbinden

'A

Voorbereiding • Bestudeer de Theoriebron Verbanden en bekijk het filmpje ‘Hoe leg je een vingerverband aan?’ op Weethetsnel.nl.

• Schrijf stap voor stap op hoe het vingerverband aangelegd moet worden. Bekijk het filmpje indien nodig meerdere keren. Vul de beschrijving in bij punt 6 van het Werkmodel Werkwijze - Aanleggen van een vingerverband.

Uitvoering • Voer de handelingen uit zoals beschreven in je eigen werkmodel.

• Bespreek, zodra je klaar bent, met elkaar de tips en tops: wat ging goed en wat kon beter?

• Doe de stappen net zo vaak totdat het soepel gaat.

ig h

Filmpje Hoe leg je een vingerverband aan? op Weethetsnel.nl. <

Je werkt in een verpleeghuis. Je begeleidt bewoners bij het gezamenlijk bereiden van een maaltijd. Josje heeft bij het schillen van de aardappelen in haar vinger gesneden. Het bloedt behoorlijk, daarom leg je een vingerverband aan.

du

Werkmodel Werkwijze Aanleggen van een vingerverband. <

Vingerverband

tE

Oefening 6

ct ie

fb

.v .

Circulair-spirale toeren

py r

Reflectie a. Hoe beoordeel je jezelf als hulpverlener?

co

b. Wat zal het verschil zijn tussen het oefenen op school en het uitvoeren van de vaardigheid in de praktijk?

31

Verbanden en verbinden

Mevrouw Parel bloedt (situatie 1) Uit de recreatiezaal komt plotseling geschreeuw. Je rent ernaartoe en je ziet mevrouw Parel op de grond zitten naast de scherven van een glazen bloemenvaas. Er zit een flinke snee in haar onderarm. Deze bloedt fors.

Mevrouw Parel wordt niet lekker (situatie 2) Nadat je eerste hulp hebt verleend, merk je na een kwartiertje dat de bloeding niet is gestopt: het verband raakt doorweekt en begint zelfs door te lekken. De dokter is er nog niet. Mevrouw Parel zit op de stoel en ziet witjes. Ze heeft haar ogen gesloten en ademt snel en oppervlakkig. Je herinnert je ineens dat mevrouw bloedverdunners gebruikt.

ct ie

Werkmodel Werkwijze Eerste Hulp bij shockverschijnselen <

Oefen met elkaar de werkwijze van eerstehulpverlening bij iemand met een ernstige bloeding.

.v .

Werkmodel Werkwijze Eerste Hulp bij actief bloedverlies <

Oefenopdracht Actieve bloeding

fb

Oefening 7

du

'A

Voorbereiding • Bestudeer de Theoriebronnen Eerste hulp verlenen bij shock, Eerste hulp bij huidwonden en Verbanden.

• Lees het Werkmodel Werkwijze - Eerste Hulp bij actief bloedverlies en bespreek samen eventuele onduidelijkheden. Leg het verband met situatie 1 uit de casus.

• Bespreek Werkmodel Werkwijze - Eerste Hulp bij shockverschijnselen. Leg het verband met de casus (situatie 1 en 2) en het bieden van eerste hulp bij actief bloedverlies.

• Bespreek met elkaar of er scherven in de wond zitten of dat dit niet het geval is.

• Je verdeelt de rollen: het slachtoffer, de eerstehulpverlener en de observator. De observator bekijkt aan de hand van het werkmodel of de handelingen correct worden uitgevoerd en of aan alles wordt gedacht. Later draaien jullie de rollen om.

• Zorg dat je alle materialen hebt.

tE

Uitvoering • Voer de handelingen uit zoals beschreven in het werkmodel.

• Bespreek, zodra je klaar bent, met elkaar de tips en tops en noteer deze op de aftekenlijst van het Werkmodel Aftekenlijst EHBO-vaardigheden.

• Draai de rollen om en begin opnieuw.

py r

ig h

Reflectie a. Wat zal het verschil zijn tussen het oefenen op school en het uitvoeren van de vaardigheid in de praktijk?

co

b. Wat zou je zeker wel willen doen en wat niet willen doen als je deze situatie in het echt meemaakt?

Oefening 8

Pleisterkaart <

32

Gelukkig hoef je niet voor ieder wondje een heel verband aan te leggen. Het is zelfs in de meeste situaties genoeg om een pleister te plakken.

Voorbereiding • Bestudeer de Pleisterkaart.

• Bespreek met elkaar wat voor soort wondjes je kunt behandelen met pleisters.

Verbanden en verbinden

.v .

Uitvoering • Knip de pleisters in de vormen zoals afgebeeld op de pleisterkaart en plak ze vervolgens op de juiste manier bij je medestudent.

• Bespreek zodra je klaar bent met elkaar de tips en tops en noteer deze op de aftekenlijst van het Werkmodel Aftekenlijst EHBO-vaardigheden.

• Draai de rollen om en begin opnieuw.

fb

Reflectie a. Wat zal het verschil zijn tussen het oefenen op school en het uitvoeren van de vaardigheid in de praktijk?

Bedenk een moment of situatie tijdens het werken aan de training waarvan je nu vindt dat je het in het vervolg anders zou moeten aanpakken. Kijk terug en doe dit met behulp van de STARRT-methode. Lever het reflectieverslag in bij je docent.

co

py r

ig h

tE

du

Werkmodel STARRT-methode <

Reflecteren

'A

Oefening 9

ct ie

b. Denk je vaak gebruik te maken van deze pleisterplaktechnieken? Motiveer je antwoord.

33

Theoriebron Inleiding wonden

du

'A

ct ie

fb

.v .

Theoriebron Inleiding wonden

Wondclassificatie volgens de Woundcare Consultant Society (WCS).

tE

Wat is een wond?

ig h

In het woordenboek wordt â&#x20AC;&#x2DC;wondâ&#x20AC;&#x2122; gedefinieerd als een plaats waar het lichaam door een uitwendige oorzaak beschadigd is. Wonden kunnen zich in het lichaam bevinden, zoals hematomen (blauwe plekken), maar zijn vaker aan de buitenkant zichtbaar. In de praktijk spreken we meestal pas over wonden wanneer de huid beschadigd is.

co

py r

WCS-classificatie

34

De Woundcare Consultant Society (WCS) heeft een classificatiemodel opgesteld. Classificatie betekent: indeling in soorten. Dat is nodig, want elk type wond vraagt een andere behandeling en verzorging. Het WCS-model is een hulpmiddel om een wond te observeren en een goede wondbehandeling te starten. Het model maakt onderscheid in drie kleuren wonden: een rode wond, een gele wond en een zwarte wond. De kleur beoordeel je door te kijken naar de wondbodem. De wondbodem is de onderste of diepste laag van een wond.

Bij een rode wond ziet de wondbodem er helderrood uit. Bij een gele wond zie je een geel beslag (debris) op de wondbodem. Beslag is de gele bedekking van een wond. Bij een zwarte wond zie je afgestorven weefsel (necrose) op de wondbodem. Vaak is er bij wonden sprake van een mengvorm.

Je kunt het WCS-model niet toepassen bij brandwonden en wonden die het gevolg zijn van kanker (oncologische wonden).

Theoriebron Inleiding wonden

TIME

.v .

Naast de WCS Wondclassificatie kun je ook gebruikmaken van het registratiemodel TIME. TIME is een afkorting van:

Tissue: weefsel

Hoe ziet het weefsel eruit? Zie je necrose of ziet het er gezond uit?

I

Infection: infectie

Is er sprake van een ontsteking in de wond? Zie je pus?

M

Moisture: vochtigheid

Is de wond vochtig of juist droog?

E

Edges: wondranden

Hoe zien de wondranden eruit?

fb

T

'A

Soorten wonden

ct ie

Je kunt dit model gebruiken om de huidige situatie van een wond in kaart te brengen. Met TIME kun je ook bepalen welke factoren de wondgenezing bemoeilijken. Bijvoorbeeld wanneer een wond geĂŻnfecteerd is. Met de informatie uit dit model kun je bepalen hoe je de wond goed kunt voorbereiden om de wondgenezing te bevorderen.

tE

du

Naast de indeling rood, geel en zwart kun je wonden ook onderverdelen in acute en chronische wonden. Acute wonden hebben een oorzaak van buitenaf, bijvoorbeeld als gevolg van stoten, snijden of branden. Je kunt dan denken aan een operatiewond, een wondje na een biopsie (uitsnijden van een stukje weefsel voor onderzoek) of een brandwond. Een chronische wond ontstaat spontaan of door een klein acuut wondje. Chronische wonden ontstaan gemakkelijk, maar genezen langzaam, omdat er sprake is van een onderliggende aandoening. Voorbeelden van onderliggende aandoeningen zijn: diabetes mellitus (suikerziekte), slechte doorbloeding, slechte voedingstoestand, verminderde mobiliteit en verminderde weerstand.

ig h

Oorzaak van een wond Wonden kunnen verschillende oorzaken hebben.

Chirurgische wond, bijtwond, steekwond, kneuzing

Thermische oorzaken

Verbranding of bevriezing

Chemische oorzaken

Zure of basische producten die weefsels aantasten

Elektromagnetische en elektrische oorzaken

Wonden die het gevolg zijn van straling of elektrische stroom

Oncologische oorzaken

Wonden door huidkanker of door uitzaaiingen van kanker elders in het lichaam

Verminderde doorbloeding

Decubitus, open been, diabetische voet

Infectieuze oorzaken

Wonden door micro-organismen (bacteriĂŤn, virussen, schimmels, gisten of parasieten)

co

py r

Mechanische oorzaken

De oorzaak van een wond is medebepalend voor de manier van wondbehandeling en hoe snel een wond geneest.

35

Theoriebron Wondgenezing

ct ie

fb

.v .

Theoriebron Wondgenezing

'A

De verschillende fasen van wondgenezing.

Fasen van wondgenezing

tE

du

Wondgenezing verloopt altijd volgens een vast proces. Dit proces bestaat uit vijf fasen die elkaar soms overlappen: 1. hemostase (stoppen van het bloeden) 2. de ontstekingsfase 3. de granulatiefase 4. de maturatiefase (rijpingsfase) 5. littekenvorming.

co

py r

ig h

1. Bij de hemostase trekken de bloedvaten samen, zodat het bloeden stopt.

2. In de ontstekingsfase ruimt het lichaam weefsel op, zoals oud bloed en bacteriĂŤn die in de wond zijn gekomen. Er is dan meer wondvocht in de wond. Een wond is in deze fase altijd wat rood, gezwollen en pijnlijk.

3. Na de ontstekingsfase volgt de granulatiefase. In deze fase worden bindweefsel en nieuwe bloedvaatjes gevormd. In deze omstandigheden komen er veel zogenoemde fibroblasten in de wond. Fibroblasten zijn cellen die bouwstoffen aanmaken waardoor de wond dicht kan groeien. In deze fase ziet de wond er vaak helderrood uit.

4. In de maturatiefase versterkt het bindweefsel in de wond. Daarnaast trekken de wondranden samen, zodat de wond kleiner wordt. Ook groeien er in deze fase nieuwe epitheelcellen, die nodig zijn om de huid te dichten.

5. Tot slot ontstaat er een litteken. Dat litteken is de eerste weken nog zacht en kwetsbaar.

Na ongeveer vier weken wordt het litteken roder, dikker en sterker. Uiteindelijk wordt een litteken weer zacht, wit en soepel.

36

Het proces van wondgenezing duurt enkele weken tot soms wel een jaar.

Theoriebron Wondgenezing

Primaire en secundaire wondgenezing

.v .

Er zijn twee verschillende typen wondgenezing te onderscheiden: • primaire wondgenezing • secundaire wondgenezing.

'A

ct ie

fb

Bij primaire wondgenezing gaat het om een schone wond met gladde wondranden. Een voorbeeld van een primaire wond is een biopsiewond of een niet geïnfecteerde operatiewond.

Deze wonden genezen snel.

du

Dit is een biopsiewond. Deze heeft mooie rechte, gladde wondranden en is schoon. Na het wegnemen van het biopt kan de huid gehecht worden.

co

py r

ig h

tE

Secundaire wondgenezing zie je bij wonden waar ook necrose en infectie aanwezig is. De wondranden zijn vaak gescheurd, ze zijn niet recht en glad. Bij secundaire wondgezing is er ook vaak sprake van een aandoening die de wondgenezing vertraagt, zoals vasculaire insufficiëntie (slechte vaten) of diabetes mellitus. Deze wonden genezen traag.

Voorbeeld van secundaire wondgenezing. Dit is een decubituswond aan de hiel.

Wanneer alleen de opperhuid (de bovenste laag van de huid) beschadigd is, spreek je van regeneratieve wondgenezing. De huid is dan zo beperkt beschadigd dat niet alle fasen van wondgenezing nodig zijn. Dit zie je bij een schaafwond, of wanneer er huid wordt geschaafd om die elders op het lichaam te transplanteren.

37

ct ie

Een schaafwond waarbij alleen de bovenste huidlaag aangedaan is.

fb

.v .

Theoriebron Wondgenezing

Negatieve invloed op wondgenezing

ig h

tE

du

'A

Bij sommige cliënten gaat de wondgenezing moeizaam, omdat er sprake is van negatieve invloeden.

• Diabetes mellitus kan de bloedvaten aantasten door een langdurig hoog bloedglucosegehalte.

• Nicotine heeft een negatief effect op de doorbloeding omdat de vaatwanden samentrekken.

• De leeftijd van de cliënt heeft invloed op de wondgenezing: naarmate je ouder wordt, genezen wonden langzamer.

• Ook het gebruik van medicijnen kan een negatieve invloed op de wondgenezing hebben.

Voorbeelden hiervan zijn: immuunsuppressiva (remmen de werking van het afweersysteem), cytostatica (chemotherapie), anti-inflammatoire medicijnen (ontstekingsremmers) en bloedverdunners.

• Slechte doorbloeding door onder andere veneuze insufficiëntie (aderproblemen), arteriële insufficiëntie en lymfoedeem.

• Ontstekingsproces ter plaatse, steriel (vasculitus, ontsteking van de wanden van bloedvaten) en niet steriel (infectie met micro-organismen).

• Tekort aan bepaalde voedingsstoffen.

co

py r

Bevorderen van de wondgenezing

38

Je kunt heel wat doen om de wondgenezing te bevorderen. Om te beginnen kun je goede voorlichting over de wond en wondverzorging geven. Benoem daarin deze bevorderende factoren: • De voedingstoestand van de cliënt moet goed zijn. De inname van voldoende eiwitten bevordert de opbouw van nieuwe weefsels. Voldoende inname van koolhydraten zorgt er daarnaast voor dat de energie niet uit de eiwitten gehaald hoeft te worden. Vitaminen, mineralen en sporenelementen hebben een rol in de opbouw van nieuwe cellen in het wondbed.

• Wonden hebben een goede doorbloeding nodig om te kunnen genezen. De doorbloeding kan gestimuleerd worden door voldoende beweging.

• Wondgenezing kost veel energie. Voldoende rust en slaap zijn om die reden belangrijk.

• Niet roken of stoppen met roken heeft een positief effect op de wondgenezing.

Zoals je ziet, is het vooral een kwestie van leefstijl: goed eten, drinken, bewegen en rusten, en niet roken.

Theoriebron Wondbehandeling

.v .

Theoriebron Wondbehandeling Wie doet wat?

'A

Wondanamnese

ct ie

fb

Meerdere disciplines houden zich bezig met wondzorg of wondbehandeling. Dit vereist goede samenwerking en een heldere taakverdeling. In eerste instantie is de behandelend arts verantwoordelijk voor de wondbehandeling. Hij bepaalt wat nodig is om een wond te laten genezen. Soms draagt hij (een deel van) deze taak over aan de wondconsulent of wondverpleegkundige. Je observeert en verzorgt wonden in opdracht van de arts. Vervolgens rapporteer je bijzonderheden en schakel je hulp in als dat nodig is.

Bij de wondverzorging maak je gebruik van de geldende richtlijnen of protocollen.

du

Bij het uitvoeren van wondverzorging bekijk en beoordeel je de wond. Dit heet wondanamnese. Daarvoor kun je het WCS-classificatiemodel gebruiken en het registratiemodel TIME. In instellingen waar veel wondverzorging plaatsvindt, zijn er speciale formulieren voor.

Op basis van de wondanamnese wordt bepaald hoe de wond behandeld en verzorgd moet worden.

tE

Wondkweek afnemen

co

py r

ig h

De meeste wonden zijn gecontamineerd, ’vies’, simpelweg doordat de bacteriën op de huid toegang hebben tot de wond. De wond is een prettige voedingsbodem voor micro-organismen zoals bacteriën. Er zijn vier gradaties te onderscheiden voor de aanwezigheid van deze micro-organismen: 1. contaminatie: geen invloed op de wondgenezing 2. kolonisatie: het aantal micro-organismen van dezelfde soort groeit, maar is niet van invloed op de wondgenezing 3. kritische kolonisatie: het afweersysteem kan de groei van bacteriën onvoldoende stoppen, dit vertraagt de wondgenezing 4. infectie: het afweersysteem kan de groei niet stoppen, de wond raakt ontstoken.

Bij kritische kolonisatie of infectie is het zinvol om te weten welke bacteriën in de wond zitten. Een biopsie (uitsnijden van een stukje weefsel voor onderzoek) door een arts geeft dan de meest betrouwbare uitslag. Als een biopsie niet mogelijk is, kan een arts opdracht geven om een wondkweek af te nemen. Je neemt een wondkweek af volgens protocol. Aan de hand van de uitslag van de wondkweek kan de behandeling aangepast worden.

Voor de kweek neem je weefsel van het deel van de wondbodem dat er het meest gezond uit ziet. Neem geen kweek van exsudaat, pus, necrose of sterk fibreus weefsel. De kweek moet zo diep mogelijk afgenomen worden, met voldoende druk om vocht uit het wondweefsel te duwen. Draai de punt van de steriele wattenstaaf gedurende vijf seconden over een gebied van minimaal 1 bij 1 cm, zonder de wondranden te raken.

39

tE

du

'A

ct ie

fb

.v .

Theoriebron Wondbehandeling

ig h

Voorbeeld van een wondanamnese (bron: www.invoorzorg.nl).

Rode wonden

co

py r

Bij een rode wond is het belangrijk om het granulatieweefsel, de rode wondbodem, te beschermen. Een rode wond geneest het snelst wanneer die een beetje vochtig is en niet uitdroogt. Het verbandmateriaal mag niet aan de wond plakken. Als het verband blijft plakken aan de wond, trek je de rode wondbodem stuk. Dit is slecht voor de wondgenezing.

Afhankelijk van de vochtigheidsgraad in de wond maakt de behandelaar een keuze in het verbandmateriaal of de wondbedekker.

40

Je observeert de wond. De observaties kun je doen volgens TIME of het WCS-classificatiemodel.

De uitkomsten hiervan rapporteer je in het dossier. Wanneer de wondgenezing niet vordert of wanneer er bijzonderheden zijn, schakel je de arts of wondconsulent in.

Theoriebron Wondbehandeling

fb

Hydrogel: zorgt voor vochtig wondklimaat. Door de gelvorm blijft het beter in de wond dan een vloeistof.

ct ie

Bij de verzorging van gele wonden doorloop je een aantal vaste stappen. Het begint met het verwijderen van het beslag (de gele bedekking van de wondbodem). Dit wordt ook wel ‘debrideren’ of ‘verwijderen van debris’ genoemd. In sommige gevallen doet de arts of wondverpleegkundige dat met een schraper of schaar.

.v .

Gele wonden

'A

Het kan ook door het beslag te laten verweken en oplossen met een product. Dit kan bijvoorbeeld met in NaCl 0,9% (fysiologische zoutoplossing) gedrenkte gazen, een hydrogel of een alginaat. Voorafgaand aan het toepassen van een product moet de wond worden gereinigd. Dit kan met water, NaCl 0,9% of een wondreinigende vloeistof. Het kan bijvoorbeeld ook tijdens het douchen. Wat je gebruikt voor de reiniging van de wond verschilt per instelling. Volg daarin het protocol van de instelling. Na het reinigen breng je het product aan dat is afgesproken.

du

Je observeert de wond. De observaties kun je doen volgens TIME of het WCS-classificatiemodel.

De uitkomsten hiervan rapporteer je in het dossier. Wanneer de wondgenezing niet vordert of wanneer er bijzonderheden zijn, schakel je de arts of wondconsulent in.

tE

Zwarte wond

co

py r

ig h

Ook bij de verzorging van een zwarte wond begint de wondbehandeling met het verwijderen van beslag. In dit geval gaat het om het verwijderen van necrose, afgestorven weefsel. Een droge korst kan blijven zitten totdat hij eraf valt. Wanneer de wond vochtig of nat is, moet de necrose verwijderd worden.

Dat kan door de arts gedaan worden met een scalpel of schaar. Dit kan ook met een wondproduct, zoals gazen gedrenkt in NaCl 0,9% (fysiologische zoutoplossing), hydrogel of een enzymatisch necrose-oplossend product.

Meestal kan de necrose verwijderd worden door simpelweg een goed vochtig wondmilieu te creëren en de necrose te verweken.

De necrose moet eerst uit de wond verdwijnen voordat de wondgenezing echt kan beginnen.

Voorbeeld van een alginaat: als het materiaal in contact komt met wondvocht, wordt het een gel-achtige massa. Het houdt het beslag en de bacteriën vast in het verband. Dit materiaal wordt op maat geknipt in de wond aangebracht.

41

Theoriebron Wondbehandeling

Je observeert de wond. De observaties kun je doen volgens TIME of het WCS-classificatiemodel. De uitkomsten hiervan rapporteer je in het dossier. Wanneer de wondgenezing niet vordert of wanneer er bijzonderheden zijn, schakel je de arts of wondconsulent in.

.v .

Wondzorgproducten

ct ie

Enkele producten worden hier wel genoemd: Deze verbanden kunnen erg veel wondvocht opnemen.

Gazen en kompressen

Gazen zijn in veel verschillende vormen verkrijgbaar. Droge gazen kunnen gebruikt worden in combinatie met (antibacteriële) zalven. Er zijn ook geïmpregneerde producten verkrijgbaar, zoals vette gazen of jodiumgazen.

du

'A

Absorberende verbanden

Voorbeeld van een gaascompres.

Deze verbanden zorgen voor reiniging van de wond door opname van beslag, wondvocht en bacteriën. Ze creëren een vochtig milieu. Voorbeelden zijn: alginaten, hydrocolloïden, hydrofiber en hydrogels.

co

py r

ig h

tE

Hydroactieve verbanden

fb

Er zijn veel verschillende wondzorgproducten. Er zijn ook veel verschillende fabrikanten met ieder hun eigen naam voor het product. Het voert te ver om hier een overzicht van alle producten te geven. Kijk tijdens het praktijkleren eens in de kast of bij de cliënt thuis wat voorgeschreven is en hoe het gebruikt wordt.

42

Voorbeeld van een hydrocolloïd.

Theoriebron Wondbehandeling

Schuimverbanden

Deze verbanden zijn in staat veel vocht op te nemen, maar toch een vochtig wondmilieu te handhaven.

fb

Deze folies kun je gebruiken bij rode oppervlakkige wonden. Ze plakken goed op de rand, niet in de wond.

ct ie

Transparante wondfolies

.v .

Voorbeeld van schuimverband.

'A

Voorbeeld van transparante wondfolie.

du

Evalueren en rapporteren

py r

ig h

tE

Bij wondbehandeling is het erg belangrijk goed te evalueren hoe de wondgenezing verloopt.

Je hebt de wond geĂŤvalueerd aan de hand van de wondanamnese. Vervolgens rapporteer je deze observaties. Ook het rapporteren doe je aan de hand van de wondanamnese. Doordat je dit gestructureerd doet, is het voor je collegaâ&#x20AC;&#x2122;s en andere disciplines ook duidelijk.

co

Wondbehandeling vereist multidisciplinaire samenwerking.

43

Theoriebron Ambulante compressietherapie

.v .

Theoriebron Ambulante compressietherapie

fb

Wat is ambulante compressietherapie?

'A

ct ie

Ambulante compressietherapie is het toepassen van druk van buitenaf om de bloedcirculatie en lymfecirculatie te verbeteren. Hierdoor vermindert het oedeem.

In deze Belgische animatie wordt veneuze insufficiëntie anders genoemd, namelijk: ‘chronische veneuze ziekte’.

du

Ambulante compressietherapie van het onderbeen.

De belangrijkste indicatie voor ambulante compressietherapie is veneuze insufficiëntie.

Veneuze insufficiëntie betekent dat de aders (venen) in het onderbeen onvoldoende werken.

In het onderbeen hebben de venen kleppen en werken de spieren mee om het bloed vanuit het been terug naar het hart te pompen. Wanneer een van beide of beide niet goed werken, ontstaat er oedeem. Oedeem is vochtophoping in de weefsels. Dit oedeem zorgt ervoor dat het weefsel in het onderbeen minder goed doorbloed wordt. Zo ontstaan er gemakkelijk wondjes, die moeilijk herstellen. Andere klachten kunnen zijn: zware benen, pijnlijke benen of kramp. Veneuze insufficiëntie kan veroorzaakt worden door verminderde mobiliteit, trombose in het been of spataderen.

py r

ig h

Website Pijnlijke Benen begrijpen via pijnlijkebenen.nl <

tE

Indicaties voor ambulante compressietherapie

co

Doel van ambulante compressietherapie

44

Het doel van ambulante compressietherapie is het optimaliseren van de doorbloeding van de benen. Het toepassen van ambulante compressietherapie ondersteunt het veneuze systeem: het richting het hart terugstromen van het bloed. Daardoor neemt het oedeem in het been af. Afname van het oedeem verbetert de doorbloeding van het been. Bij een verbeterde doorbloeding genezen wonden sneller en beter.

Veneuze insufficiëntie geneest niet. Door het gebruik van zwachtels of een kous beperk je de klachten van oedeem. Je vermindert daarnaast het risico op het ontstaan van (nieuwe) wonden. Het is belangrijk de cliënt goed voor te lichten over ambulante compressietherapie.

Daardoor kan hij beter begrijpen wat het belang van de behandeling is.

Door de zwachtels of kous ‘s morgens al aan te brengen, voorkom je dat er gedurende de dag oedeem ontstaat. Het verbinden of aantrekken van de kous gaat ’s morgens ook gemakkelijker.

Theoriebron Ambulante compressietherapie

Contra-indicatie voor ambulante compressietherapie

ct ie

fb

.v .

Naast veneuze insufficiëntie kan er ook arteriële insufficiëntie optreden. Arteriële insufficiëntie is een contra-indicatie om ambulante compressietherapie toe te passen. Als je bij deze cliënt strak zwachtelt, wordt de bloedvoorziening naar het onderbeen nog slechter en dat is gevaarlijk voor de doorbloeding van het been.

Arteriële insufficiëntie betekent dat de slagaders in het been niet goed werken. Dat kan komen door aderverkalking (arteriosclerose). Roken, diabetes mellitus, hoge bloeddruk en een hoog cholesterol kunnen aderverkalking veroorzaken. Mensen met arteriële insufficiëntie hebben pijnlijke benen. Dit worden ook wel etalagebenen (claudicatio intermittens) genoemd.

Na een tijdje lopen moet de cliënt even stoppen om te rusten (bijvoorbeeld voor een etalage).

De cliënt heeft daarnaast last van koude, witte voeten en oedeem.

Zwachtels

'A

Voor het toepassen van ambulante compressietherapie maak je gebruik van korterekzwachtels. Dit zijn zwachtels die wel elastisch zijn, maar niet te veel. Ze kunnen dan ook in rust gedragen worden zonder dat ze te veel druk geven. Per onderbeen heb je ten minste twee zwachtels nodig.

du

Filmpje Compressief zwachtelen <

tE

Voordat je de zwachtels aanbrengt, breng je materiaal aan om de huid te beschermen. Dit kan een jersey buisverband zijn.

Voorbeeld van een korterekzwachtel.

co

py r

ig h

Soms is het nodig te polsteren met bijvoorbeeld een wattenrol. Polsteren is het opvullen van holtes en afronden van uitstekende delen, bijvoorbeeld rond de enkel. Door te polsteren zorg je ervoor dat de druk gelijkmatig wordt verdeeld.

Je kunt ook gebruikmaken van een tweelaags compressiezwachtelsysteem.

Dit is een kant-en-klaar product dat dunner aan te brengen is. Deze zwachtel plakt aan elkaar, waardoor hij vaak zeven dagen kan blijven zitten. Dit is een duurder product, dat niet voor iedereen geschikt is.

Voorbeeld van polsterverband.

45

.v .

Theoriebron Ambulante compressietherapie

fb

Voorbeeld tweelaags compressiesysteem.

Therapeutische elastische kous

Na verloop van tijd kunnen de zwachtels worden vervangen door een therapeutische elastische kous (TEK) of steunkous. Hoe snel de cliĂŤnt kousen krijgt aangemeten, is afhankelijk van zijn of haar toestand. Kousen zijn er in verschillende drukklassen. Klasse I-kousen geven de minste druk. Deze kousen kun je gewoon kopen bij bijvoorbeeld de drogist of in een warenhuis.

Klasse IV-kousen geven de meeste druk. Klasse II-, III- en IV-kousen worden aangemeten en op maat geleverd.

ct ie

Filmpje Therapeutische kousen aantrekken <

co

py r

ig h

tE

du

'A

Kousen kunnen meestal uit voor het slapengaan. Het aantrekken moet â&#x20AC;&#x2122;s morgens zo snel mogelijk na het wakker worden gebeuren. In de loop van de dag wordt het been namelijk dikker. Voor het aantrekken van een kous zijn hulpmiddelen beschikbaar. Je kunt gebruikmaken van een aantrekkousje. Dit is gemaakt van gladde stof. Hier kun je de therapeutische elastische kous overheen laten glijden. De aantrekkous trek je er daarna onder vandaan.

46

Theoriebron Zwachtelen

Theoriebron Zwachtelen

.v .

Materialen

tE

Zwachtel.

du

'A

ct ie

fb

Er zijn veel verschillende zwachtels op de markt. Afhankelijk van de aanleiding om te zwachtelen, maak je een keuze. Wanneer je een verbandgaas wilt fixeren, volstaat een fixatiewindsel: een dunne gaasachtige zwachtel. Wanneer je zwachtelt in verband met een verstuiking, heb je een zwachtel nodig met wat meer stevigheid. Vaak worden zwachtels geleverd met haakjes. Deze kun je beter niet gebruiken om de zwachtel te fixeren, omdat je de huid ermee kunt beschadigen.

Technieken

In het instructiefilmpje Zwachtelen worden de drie zwachteltechnieken getoond. Naast deze drie basistechnieken, is er ook nog de visgraattechniek. De visgraattechniek wordt veel toegepast op een amputatiestomp. Deze techniek kun je zien in het filmpje Zwachtelen van stomp bij amputatie been onder de knie.

ig h

Instructiefilmpje Zwachtelen <

co

py r

Filmpje Zwachtelen van stomp bij amputatie been onder de knie <

47

Theoriebron Zwachtelen

Observaties en rapportage Nadat een zwachtel aangebracht is, zijn er nog enkele belangrijke observatiepunten. Een zwachtel moet goed aangesloten aangebracht zijn, maar mag niet afknellen. Afknelling kun je controleren door even op de nagel te drukken van de hand of voet van de gezwachtelde arm of het gezwachtelde been. Je controleert hoe snel de nagel weer roze wordt: dit mag niet langer dan drie tot vijf seconden duren. Dit noem je: controle van de capillaire refill. Je controleert dus hoe snel de capillairen (de

Zwachtelen van de voet.

ct ie

fb

.v .

Filmpje Capillaire refill time van Fysiovaardig <

haarvaten) zich vullen nadat je ze hebt leeggedrukt.

'A

De zwachtel moet zonder plooien aangebracht worden. Dan is er minder risico op afknelling en blijft de huid beter intact.

co

py r

ig h

tE

du

Rapporteer de reden en het tijdstip van het zwachtelen. Geef de cliĂŤnt uitleg over de aandachtspunten en maak eventueel afspraken.

48

Theoriebron Verbanden

Verbanden: functie en materiaalkeuze

.v .

Theoriebron Verbanden

ct ie

fb

Of een verband doet wat het moet doen, is sterk afhankelijk van het doel van het verband en de gekozen materialen.

Een verband kan: • een open wond afdekken om besmetting van de wond te voorkomen, zoals een wonddekverband • een ernstige bloeding stelpen, zoals een wonddrukverband • een gewrichtsletsel steun en rust geven, zoals een drukverband • zwelling van een gewricht of kneuzing voorkomen, zoals een drukverband • een lastige plaats verbinden, bijvoorbeeld het hoofd, zoals een doekverband.

'A

Aan de hand van de functies kunnen we vier typen verband onderscheiden: • het wonddekverband • het wonddrukverband • het drukverband • het doekverband.

tE

Doel van het wonddekverband is: het zo hygiënisch mogelijk afdekken van een uitwendige wond, waardoor besmetting en verder bloedverlies voorkomen wordt.

Welk soort wonddekverband je moet aanleggen hangt af van: • de soort wond • de grootte van de wond • de ernst en de vervuiling van de wond • de hoeveelheid bloedverlies • de eventuele verdere behandeling.

ig h

Werkmodel Aanleggen van een wonddekverband wondsnelverband <

du

Verbandmiddelen: wonddekverband

Enkele voorbeelden van een wonddekverband: • gaaspleisters • steriele hydrofiele gazen vastgeplakt met een kleefpleister • steriele hydrofiele gazen of metalline gazen met een hydrofiele zwachtel • een snelverband • geïmpregneerde gazen met een hydrofiele zwachtel.

py r

Werkmodel Stappen met foto's Aanleggen van een (gerold) wonddekverband <

co

Filmpje Snelverband aanleggen <

Aandachtspunten: • Zorg voor goede hygiëne tijdens het aanleggen van het verband.

• Zorg zo nodig voor wondreiniging en huidontsmetting.

• Houd het aangedane lichaamsdeel omhoog, dit vermindert bloedverlies.

• Zorg voor materiaal dat vocht opneemt en de wond steriel afdekt.

Met een snelverband kun je de wond makkelijk en snel afdekken.

49

Theoriebron Verbanden

•

Zorg ervoor dat het gaasje ruimschoots wordt afgedekt en dat de randen van het gaasje niet buiten het verband uitsteken.

Geef eventueel steun en rust door middel van een mitella.

Verbandmiddelen: wonddrukverband

fb

ct ie

Voor een wonddrukverband gebruik je snelverband of wonddekverband met synthetische watten en daarover een ideaalzwachtel. Een traumazwachtel is een specifiek wonddrukverband dat meer directe druk geeft op een wond.

Aandachtspunten: • Zorg voor goede hygiëne tijdens het aanleggen van het verband: draag handschoenen.

• Bij ernstig actief bloedverlies staat het stelpen van de bloeding op de voorgrond en zijn wondreiniging en huidontsmetting in de acute situatie niet aan de orde.

• Laat het slachtoffer liggen.

• Houd het aangedane lichaamsdeel omhoog en geef zo lang mogelijk druk rechtstreeks op de wond, dit vermindert bloedverlies.

• In plaats van de losse onderdelen (dus een snelverband met synthetische watten en een ideaalzwachtel) kan ook de traumazwachtel gebruikt worden, deze bevat alle benodigdheden voor een wonddrukverband.

• Wees bedacht op het ontstaan van shock.

• Geef eventueel steun en rust door middel van een mitella.

tE

du

Werkmodel Werkwijze Aanleggen van een wonddrukverband <

Het wonddrukverband wordt alleen aangelegd om een (ernstige) actieve bloeding te stoppen en meer bloedverlies te voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan fors actief bloedverlies of amputatieverwondingen.

'A

Werkmodel Stappen met foto's Aanleggen van een wonddrukverband <

.v .

•

ig h

Een traumazwachtel kan extra druk geven bij ernstige actieve bloedingen.

py r

Verbandmiddelen: drukverband

co

Werkmodel Werkwijze Aanleggen van een drukverband <

Het drukverband wordt aangelegd bij letsels aan het bewegingsapparaat met als doel rust en steun te geven, voor immobilisatie van het aangedane lichaamsdeel te zorgen, toename van zwelling te voorkomen en de pijn te stillen.

Denk aan kneuzingen van spieren en gewrichten en verstuiking van gewrichten en banden. Voor een drukverband gebruik je synthetische watten, ideaalzwachtels en een kleefpleister.

Een ideaalzwachtel is rekbaar en daarom geschikt als drukverband.

50

Theoriebron Verbanden

fb

.v .

Aandachtspunten: • Zorg voor goede hygiëne tijdens het aanleggen van het verband: draag handschoenen.

• Pas de ICE-regel toe: zorg dat het lichaamsdeel zo min mogelijk kan bewegen (Immobilisatie), geef druk (Compressie) en houd het betreffende lichaamsdeel omhoog (Elevatie). Koel het aangedane ledemaat (ICE).

• Adviseer het slachtoffer om inspanning te staken en het aangedane lichaamsdeel rust te gunnen.

• Verwijder alle sieraden (vooral ringen) van het aangedane lichaamsdeel om stuwing te voorkomen.

• Leg een drukverband nooit om vingers of tenen.

Verbandmiddelen: doekverband

Het doekverband heeft dezelfde functie als een wonddekverband, maar wordt gebruikt als er minder middelen beschikbaar zijn of op plaatsen waar een normaal verband niet blijft zitten. Denk aan letsel van de hand, elleboog of bijvoorbeeld het hoofd. De driekante doek waar een mitella of brede das van gevouwen wordt, is het meest gebruikte doekverband.

'A

ct ie

Werkmodel Werkwijze Aanleggen van een doekverband - Mitella en brede das <

tE

du

Een mitella geeft steun en rust en voorkomt stuwing in hand en vingers bij letsel vanaf De mitella geeft steun en rust. de vingers tot aan de elleboog. Een brede das is voor letsel boven de elleboog. Stuwing geeft pijn en een kloppend gevoel.

Aandachtspunten

co

py r

ig h

Wanneer je een verband aanlegt let je op de volgende aandachtspunten: • Kijk in de rol (zie afbeelding). Dan kun je de druk die het verband uitoefent beter verdelen. Je hebt meer controle over de rek van het verband.

• Zwachtel in de richting van het hart. Je begint aan het uiteinde van het ledemaat en werkt naar het lichaam toe. Een gelijkmatige verdeling van de druk voorkomt stuwing.

• Zwachtel een gewricht in neutrale, natuurlijke stand in. Meestal is dit iets gebogen, je kunt de stand controleren door te kijken of de spieren ontspannen zijn.

• Controleer een verbonden ledemaat regelmatig op: – circulatie (doorbloeding) – sensibiliteit (gevoel) – motoriek (bewegelijkheid).

51

Theoriebron Verbanden

Zwachtel- en verbandtechnieken Er is een aantal basistechnieken voor het zwachtelen die soms gecombineerd worden gebruikt om het verband zo functioneel mogelijk aan te leggen. Het doel is dat een zwachtel goed op zijn plaats blijft zitten. De vorm en de bewegingen van het betreffende lichaamsdeel bepalen voor een groot deel de zwachteltechniek die je toepast.

.v .

Filmpje Scharnierverband <

fb

Bedenk wel dat wanneer het verband of de zwachtel geen definitieve behandeling is, het er meer om gaat of een verband functioneel is. Het wordt er toch af geknipt als een arts de wond of het letsel wil beoordelen en behandelen.

Er zijn vijf basistechnieken waarmee je bijna alle lichaamsdelen kunt verbinden.

Basistechnieken Toepassing

Achttoeren (scharnierverband)

Bij het verbinden van gewrichten zoals knie, elleboog en enkel om scharnierbewegingen mogelijk te maken.

Bijzonderheden

ct ie

Soort slagen/windingen

co

py r

ig h

tE

Circulaire toeren

du

'A

Beurtelings boven en onder het gewricht zwachtelen.

Elke toer bedekt de voorgaande voor 2/3.

52

Voor het fixeren van het verband

Elke toer bedekt de voorgaande.

Bij het aanleggen en eindigen van een verband worden twee toeren gedraaid.

Theoriebron Verbanden

Bij lichaamsdelen (zoals arm, been of romp) waarbij de omtrek af- of toeneemt.

Circulair-spirale toeren

Bij cilindervormige of taps toelopende lichaamsdelen.

Alleen voor elastische zwachtels.

Na de eerste circulaire toeren maak je diagonale slagen waarbij elke toer de voorgaande voor 2/3 overlapt.

fb

.v .

Circulair-diagonale toeren

tE

du

'A

ct ie

Na twee slagen circulair zwachtelen rol je circulair verder; elke toer bedekt de voorgaande voor 2/3.

Bij lichaamsdelen die stomp eindigen: vingers, hand, voorvoet, hoofd en arm- of beenstomp.

Van voren naar achteren, heen en weer.

Elke toer bedekt de voorgaande voor 2/3.

Afhankelijk van de breedte van de zwachtel en het lichaamsdeel worden de windingen op elkaar of dakpansgewijs over de top gelegd. De recurrente toeren worden gefixeerd door circulaire of spiraalwindingen.

co

py r

ig h

Recurrente toeren

53

Theoriebron Eerste hulp bij huidwonden

.v .

Theoriebron Eerste hulp bij huidwonden Wonden

du

'A

ct ie

Wonden behandel je zelf of laat je door een arts behandelen. Om die keuze te kunnen maken, is het goed om te weten dat: • een wond altijd ‘besmet’ is • een ontstekingsreactie een ‘normale’ reactie van het lichaam is op beschadiging van weefsel • een wond aanleiding kan geven tot het krijgen van tetanus • een wond in principe binnen zes uur gesloten moet worden.

fb

Iedere huidwond is anders en de mate van het bloedverlies verschilt per wond. Je doel bij het verlenen van eerste hulp bij wonden is verdere bloeding, besmetting en infectie te voorkomen.

Een schaafwond.

tE

Soorten wonden

ig h

Met welke soort wond je te maken hebt, is afhankelijk van de oorzaak van de verwonding.

Eenvoudige wonden die meestal niet door een arts gezien hoeven te worden zijn: • schaafwonden • snijwonden • splinterverwondingen.

co

py r

Ernstiger wonden die wel door een arts gezien moeten worden zijn: • bijtwonden • brandwonden (alle derdegraadsbrandwonden, brandwonden groter dan de handpalm van degene die zich heeft verbrand, alle brandwonden in het gezicht, de handen of de geslachtsdelen, brandwonden die geïnfecteerd geraakt zijn) • diepe wonden • doordringende wonden • actief bloedende wonden • vuile wonden (wonden met een groter risico op wondinfectie, zoals een beet door mens of dier) • wonden in het gelaat • wonden met wijkende wondranden en die mogelijk gehecht moeten worden.

54

Wonden die kunnen samengaan met ernstige letsels zijn: • hoofdwonden Denk aan mogelijk hersenletsel of nekletsel.

• borstwonden Een open of zuigende borstwond kan een klaplong veroorzaken.

Theoriebron Eerste hulp bij huidwonden

• •

buikwonden Er is kans op beschadiging van organen en actieve (inwendige) bloedingen (darmen die uit een buikwond komen alleen afdekken met natte gazen). amputatieverwonding Er kan sprake zijn van ernstig bloedverlies. open botbreuken Een botbreuk met een huidverwonding in de buurt van de breuk geeft ernstige complicaties; die dek je steriel af.

.v .

•

fb

Wondbehandeling

ct ie

Drie doelen zijn bij wondbehandeling van belang: • het voorkomen en stoppen van bloedverlies • het voorkomen van infectie • het bevorderen van een goede wondgenezing.

du

'A

Nadat je de bloeding hebt gestelpt, maak je een eenvoudige wond schoon met kraanwater. Dan kijk je of je de wond moet laten behandelen door een arts of dat je zelf definitieve wondbehandeling gaat geven.

Een eenvoudige bloeding kun je schoonspoelen met kraanwater.

ig h

tE

Als de wond door een arts gezien moet worden, leg je een tijdelijk wondverband aan. Het doel van een tijdelijk wondverband is het beperken van bloedverlies en het voorkomen van verdere besmetting met vuil en ziektekiemen. Andere aandachtspunten bij wondbehandeling: • Gebruik géén wond- of huidontsmettingsmiddelen, deze kunnen de wond verkleuren en de beoordeling door de arts bemoeilijken.

• Dek de wond af met een steriel gaasje en leg een wonddekverband aan.

• Geef rust en steun, bijvoorbeeld met een mitella.

co

py r

Bij definitieve wondbehandeling wordt de huid behalve schoongemaakt, ook ontsmet.

Ontsmet de huid zodat er geen ziektekiemen in de wond komen.

Besmetting van wonden Iedere wond is per definitie besmet, dat wil zeggen dat in de wond vuil en ziektekiemen aanwezig zijn.

Wondreiniging moet uiteindelijk altijd plaatsvinden. Een verwonding aan de huid kan leiden tot ontsteking en infectie van de wond en het verspreiden van ziektekiemen in het lichaam.

Huidontsmetting is het ontsmetten van het gebied rondom de wond om te voorkomen dat ziektekiemen op de huid alsnog in de wond terechtkomen.

55

Theoriebron Eerste hulp bij huidwonden

Ontsmetten wordt gedaan met een huidontsmettingsmiddel dat ziektekiemen doodt en zo infectie en verdere besmetting voorkomt. Het huidontsmettingsmiddel niet in de wond gebruiken, omdat dit de wondgenezing kan vertragen. Huidontsmettingsmiddelen zijn onder andere Betadine, Sterilon of Hibicet.

.v .

Pijn, roodheid, zwelling en warmte zijn normale ontstekingsverschijnselen. Binnen 24 uur moeten deze verschijnselen afnemen.

fb

Tetanus

ct ie

Steekwonden, prikwonden, schaafwonden en bijtwonden zijn huidwonden waarbij de tetanusbacterie (chlostridium tetani) tot ontwikkeling kan komen. Dit geldt ook voor wonden die besmet zijn door aarde, roest en uitwerpselen. In deze gevallen is bescherming door een tetanusvaccin noodzakelijk.

'A

Tetanus is een ernstige spierziekte veroorzaakt door de gifstoffen van de tetanusbacterie.

Het begint meestal met hoofdpijn en spierkrampen in de kaken. Binnen enkele dagen nemen de spierkrampen toe. Ze verplaatsen zich dan over het hele lichaam. Ook de ademhalingsspieren kunnen verkrampen, waardoor ademen moeilijker gaat. Zonder behandeling is tetanus dodelijk, daarom is vaccinatie nodig. Het vaccin beschermt gedurende tien jaar tegen tetanus.

Wonden van mensen die bloedverdunners gebruiken, hebben extra aandacht nodig. Doordat het bloed minder snel stolt door deze medicijnen bloedt de wond vaak langer door. Ook bij mensen die veel alcohol genuttigd hebben, stopt een wond minder snel met bloeden.

tE

Filmpje Glasverwonding <

du

Aandachtspunten

Draag handschoenen om je eigen veiligheid te waarborgen als je een wond gaat behandelen, omdat je in contact komt met bloed van het slachtoffer.

co

py r

ig h

Diep in het lichaam zittende voorwerpen laat je zitten. Verbind de wond om het uitstekende voorwerp heen. Oppervlakkige voorwerpen kun je met een pincet of door te spoelen verwijderen. Omdat er zwelling rondom de wond kan optreden, moeten sieraden af om afknelling te voorkomen.

56