VIRPAZAR Gradić sa manje od sto stanovnika, pominje se još u 13. vijeku, u povelji srpskog kralja Vladislava manastiru Vranjini. Ime je dobio po tome što je bio jedan od četiri najveća pazara u Crnoj Gori. Po završetku ratova sa Turskom, 1878. godine se gradi put do Bara i Cetinja, a Virpazar dobija željezničku prugu i malu luku (u kojoj su se brodovi vezivali za ukopane cijevi zarobljenih turskih topova). Današnji Virpazar je grad koji se satoji iz dvije cjeline-stari dio grada koji je zadržao koncept starog Virpazara iz 1888. godine i novi dio grada koji je nastao planski na novoj lokaciji. Virpazar je centralno naselje za 23 okolna sela (Godinje, Seoca, Poseljani, Rijeka Crnojevića, Dodoši, Žabljak Crnojevića, Vranjina, Građani…). Ova sela su već dugo u procesu odumiranja zbog odliva stanovništva, neadekvatnih uslova stanovanja i nemogućnosti plasiranja proizvoda na tržište, kao posledica neprilagođavanja kulturne baštine XX vijeku preovlađujuće industrijske paradigme. Istorijska sela koja čine ovu mrežu imaju veoma kvalitetnu prostornu strukturu, promišljenu arhitekturu kuća, kao i veliki prirodni potencijal. U doba informacijske paradigme postaju izuzetno pogodna za novi razvojni ciklus. Dvije kopnene površine starog dijela grada mađu Rumijom i Crmnicom su formirane vodenim tokovima sa jugoistoka, sjeverozapada i sjeveroistoka i to rijekama Crmnicom, Oraošticom. Sa istočne strane je mirna površina Skadarskog jezera. Poluostrvo sa strane Rumije završava se živom skalom i ostacima tvrđave Besac iz turskog doba. Preko rijeke Crmnice leži ostrvo na kome se razvio mali trg Virpazar. Kopnene površine vizuelno se razlikuju time što jedna ima izrazito verikalni, a druga horizontalni karakter, što se, gledano sa jezera, metaforički može tumačiti kao odnos kamena i guvna, aktivnog i pasivnog, muškog i ženskog principa. Sa oba ostrva otvaraju se vizure na Skadarsko jezero i Virsko polje. Na ostrvu starog dijela grada susreću se tri puta, koja preko tri mosta povezuju naselje sa mrežom okolnih sela. Time se formira smisaona cjelina nastala u istom vremenskom periodu i uslovljena istim morfološkim kontekstom. Novi dio grada nalazi se na uzvišenju između postojeće željezničke pruge Beogradbar i magistralnog puta Podgorica-Petrovac. Iz novog dijela grada otvara se vizura ka Crmničkom polju. Prostorne dominante su stijena sa kulom, tvrđava Besac, Skadarsko jezero, Crmničko polje, rijeke Crmnice i Oraoštica, kao i njihova ušća u Jezero. Infrastrukturne determinante prostora su pruga Podgoricabar, put Podgorica-Petrovac, lokalni putevi i mostovi koji vezuju
63 SKADARSKO JEZERO
ostrvo sa kopnom. Šta to, zaista, treba uraditi u ovom pitomom krajoliku, u postojbini čuvenih vinogradara i njihovih rukosada, kroz koji već godinama jezde automobili, željeznica, brodovi, avioni? Nedavno je i more “zapljusnulo” jezero. Tunel “Sozina” Jadran je približio i Crmnici i Jezeru. Ovaj grad nudi različite mogućnosti ponovnog aktiviranja, od revitalizovanja njegove prvobitne funkcije centra trgovine i distribucije različitih proizvoda iz pomenutih sela, preko turističkog centra pa do naučnog, istraživačkog i kulturnog centra (u naselju postoji hotel, zdravstvena stanica, osnovna škola, pijaca, željeznička stanica, ugostiteljski i trgovinski objekti).
Potencijali i ograničenja Virpazara Potencijali
Nužnosti
• Revitallizacija i rekonstrukcija postojećih objekata; • Povezivanje starog dijela naselja sa novim dijelom; • Spriječavanje neplanskog korišćenaj prostora; • Rekonstrukcija mostova koji se ne koriste; • Uklanjanje neprimjerenih objekata; • Rješavanje postojećih konflikata u novom dijelu naselja; • Preusmjeravanje novog razvoja u mrežu okolnih naselja.
Problemi prostornog razvoja
• Prpolovljeno naselje-problem infrastrukture; • Problem premošćavanja željezničke pruge; • Prisustvo vode u Crmničkom polju.
Problemi korišćenja prirodnih uslova i potencijala
• Poljoprivreda; • Turizam na Skadarskom jezeru.
• Iskorištavanje izuzetnih mogućnosti održivog razvoja koje pruža Skadarsko jezero; •Korišćenje istorijskog i turističkog potencijala starog dijela Virpazara; •Prilagođavanje saobraćajne infrastrukture potrebama naselja i okruženja.
Problemi izgradnje i stanovanja
Opšti ciljevi razvoja
Društvene djelatnosti
• Razvijanje svijesti o vrijednosti prostora, odnosa prema prirodi; • Oživljavanje mjesta; • Razvoj turizma, poljoprivrede i stočarstva; • Razvoj kulture i nauke; • Razvoj mreže naselja čiji je centar Virpazar; • Postizanje koncepta održivog razvoja.
• Loše stanje postojećeg stmbenog fonda i kulturne baštine; • Nedostatak koncepta stambene izgradnje; • Nestručna obnova stambenih objekata u urbanom jezgru starog Virpazara;
• Ne postoje adekvatni uslovi za odvijanje kulturne djelatnosti i fizičke kulture; • Migracije ka većim gradovima.
Problemi saobraćaja
• Razvijena saobraćajna infrastruktura na ovoj strateški značajnoj tački bila je nekada izuzetna prednost za naselje jer je omogućavala protok robe preko ostrva i razvoj trgovine, da bi
“Automobili i vozovi tutnje, ali život podrhtava i u varošici na tri mjesta (u kojoj je sve manje mještana), ali i život onih koji su mislili da će ovamo svraćati turisti i ostavljati poneki euro u ugostiteljskim objektima u varoši koja je nekada imala biblioteku, kino-salu, zanatske radnje. Danas, od toga ništa sem tri četiri ugostiteljska objekta. Na sreću, u posljednje vrijeme se stanje što se dolazaka tiče, poboljšava, kaže Ivo Ukšanović, jedan od čelnika u Udruženju vinara i vinogradara “Crmnica”. Ovih februarskih dana Ivo ima pune ruke posla. Treba valjano raspodijeliti oko sedam hiljada sadnica kratošija i vranca za oko 70 ovdašnjih vinograda pa Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva i podgoričke “Plantaže” Crmničanima je omogućilo da pod povoljnim uslovima dođu do sadnica i nema razloga za strah da će čuveno crmničko vinogorje “presahnuti”. Još kada bi mladi, kako ono vele, brojnije krenuli da duboko loze sade u crmničke vinograde.”
Studija potencijala za održivi prostorni razvoj