Legenda Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora Granice opština Granica bafer zone područja Svjetske baštine Istorijski gradovi
Poljice
Istorijska naselja
14
Obradiva imanja u okviru istorijskih naselja Savremena urbanizacija
i
Park prirode Orjen
Istorijski putevi i staze
Risan
13
Arheološki lokaliteti
OPŠTINA KOTOR
Fortifikacije
Ubli
Vizuelne ose
12
Strp
7 11
Najznačajniji vidikovci
h
Lipci
a 8
j
Morinj
k
6
Zone od posebne važnosti za Izuzetnu univerzalnu vrijednost područja Svjetske baštine Zone izuzetnih prirodnih vrijednosti
Orahovac 0
15
Gornji Morinj
Vizuelni reperi
16
10
9
Perast Dražin Vrt
1000 7
Kostanjica 17
g
f
C
18
Stoliv
5
l
E
e
19
OPŠTINA HERCEG NOVI
Ljuta
4
D
Gornji Stoliv
20
Prčanj
A
d
F
Dobrota
m
21
n Vizuelni reperi 1
Kotor sa gradskim zidinama, Katedrala Sv. Tripuna
2
Palata Radoničić sa Crkvom Sv. Ilije na hridi, Dobrota
3
Crkva Sv. Mateja, Dobrota
4
Crkva Sv. Eustahije, Dobrota
5
Raškov brijeg, Dobrota
6
Crkva Sv. Ðorđa, Orahovac
7
Bajova kula, Dražin vrt
8
Tvrđava Vranovo brdo
9
Perast, zvonici Crkve Sv. Nikole i Crkve Gospe od Rozarija, tvrđava Sv. Krst
10 Ostrva – Gospa od Škrpjela i ostrvo Sv. Ðorđa 11 Manastir Banja, Risan
Zone izuzetnih prirodnih vrijednosti I II III IV V VI VII
Izvor Gurdić Kanjon rijeke Škurde Pestingrad Rijeka Ljuta Izvorište rijeke Spila Vrelo Sopot Sastojina lovora i oleandera iznad vrela Sopot VIII Polje sa slatkovodnim izvorima, Morinj IX Šuma lovora i kestena, Kostanjica X Šuma kestena, Stoliv
12 Zadužbina Ljubatović, Rtac, Risan 13 Crkva Sv. Petra i Pavla, Risan 14 Gradina iznad Risna 15 Crkva Sv. Save, Morinj 16 Stambeni kompleks Todorovića, Kostanjica 17 Gospa od Anđela, Verige 18 Crkva Sv. Marije, Stoliv 19 Gornji Stoliv sa zvonikom Crkve Sv. Ilije 20 Bogorodičin hram, Prčanj 21 Stara župna crkva, Prčanj 22 Crkva Sv. Kuzme i Damjana, Muo 23 Crkva Pomoćnice kršćana, Muo 24 Crkva Sv. Dujma, Škaljari Mapa je rađena na osnovu grafičkog priloga Područje Svjetske baštine Kotora - Identifikacija elemenata i atributa izuzetne univerzalne vrijednosti iz Studije zaštite kulturnih dobara na području opštine Kotor, 2017.
Vizuelne ose A Verige B Risan-Krtoli C Škaljari - Vranovo brdo D Lipci -Dobrota E Donji Stoliv - Gornji Morinj F Prčanj G Sv. Matija - Sv. Vrača H Tok rijeke Škurde
Zone od posebne važnosti za Izuzetnu univerzalnu vrijednost područja Svjetske baštine
o
OPŠTINA TIVAT
a b c
Stari grad Kotor sa bedemima Kanjon rijeke Škurde i Pestingrad Dio naselja Dobrota od Crkve Sv. Ilije do vizuelne ose Sv. Matija - Sv. Vrača d Dio naselja Dobrota od Oparenog brijega do palate Tripković e Raškov brijeg, zona između Dobrote i Ljute f Istorijsko naselje Ljuta sa obradvim površinama u gornjim zonama g Centralna vizuelna osa sa Verigama, Perastom i ostrvima ispred Perasta h Zona između Rta Banja i zadužbine Ljubatovića i Risan - istorijsko jezgro, ulicom Gabela, Carinama, Gradinom, kompleksom Mala j Lipci – zona koja obuhvata arheološki lokalitet i naselje k Polje sa slatkovodnim izvorima, Morinj l Donji i Gornji Stoliv i cijelo područje između sa šumom kestena m Prčanj, istorijsko jezgro – zona koja obuhvata obalni dio istorijskog jezgra sa Bogoridičinom hramom i gornju zonu sa Starom župnom crkvom, obradivim imanjima i šumom Lekovina n Uvala Glavati o Uvala sa vojnim kompleksom iz Austro-Ugarskog perioda i elementima iskonskog pejzaža p Obalni dio Škaljara – od Peluzice do Gurdića, uključujući Njegoševu ulicu i staru industrijsku zonu
22
OPŠTINA KOTOR
3
c
G 2
23
b
Muo
H Kotor
B a Škaljari
p
1
Špiljari
Žanjev Do
24
OPŠTINA CETINJE
Nacionalni park Lovćen
2000m
Tivat
Herceg Novi
Zaštićena okolina (bafer zona)
Crna Gora
Prirodno i kulturnoistorijsko područje Kotora
e Verig
Perast
Kotor
Bokokotorski zaliv, pogled sa Lovćenskih strana
ka
i u kojem su teško oštećena mnoga kulturna dobra na području Bokokotorskog zaliva. Područje Kotora je povučeno sa Liste svjetske baštine u opasnosti 2003. godine. Međutim, iste godine Komitet za Svjetsku baštinu izražava zabrinutost zbog rizika koji prekomjerna i nekontrolisana urbanizacija može imati po izuzetnu univerzalnu vrijednost područja.
Kotor s
Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora upisano je na Listu svjetske baštine na trećem zasijedanju Komiteta za Svjetsku baštinu održanom u Kairu i Luksoru 1979. Područje je upisano po ubrzanoj proceduri i na Listu svjetske baštine u opasnosti, zbog posljedica katastrofalnog zemljotresa koji je 15. aprila 1979. godine zadesio crnogorsko primorje
B o ka
Boka Kotorska (Bokokotorski zaliv), grad Kotor i okolna teritorija, Crna Gora Datum upisa: 1979. Kriterijumi: (i)(ii)(iii)(iv) Površina područja: 14,600 ha Površina zaštićene okoline: 36,491 ha Datum određivanja zaštićene okoline: 2011.
ns
Područje Svjetske baštine Kotora obuhvata Kotorsko-Risanski zaliv sa akvatorijumom, planinskim stranama koje ga omeđavaju, i gradovima i naseljima: Kotor, Dobrota, Orahovac, Perast, Risan, Strp, Lipci, Donji i Gornji Morinj, Kostanjica, Donji i Gornji Stoliv, Prčanj, Muo, Škaljari i Špiljari. U okviru zaštićenog područja se nalazi i napušteno selo Glogovac.
Zaštićena okolina (bafer zona)
ra
Područje na Listi Svjetske baštine
Granica Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, definisana je tako da obuhvata njegove najznačajnije prirodne i kulturno-istorijske vrijednosti.
Ja d
Nacionalni park Lovćen
a
e
ti c
or
Lu š
Kotor
m
Amblem Svjetske baštine predstavlja međuzavisnost svjetskog prirodnog i kulturnog diverziteta. Dok centralni kvadrat simbolizuje rezultate ljudske vještine i inspiracije, krug slavi darove prirode. Amblem je okrugao, poput svijeta, simbol globalne zaštite baštine svog čovječanstva.
Tivat
Zaštićena okolina Područja svjetske baštine Kotora određena je polazeći od činjenice da Boka Kotorska predstavlja nedjeljiv region, jedinstvenu cjelinu sa brojnim kohezionim faktorima: Bokokotorskim zalivom sa četiri povezana manja zaliva, kao geografskom odrednicom, njegovim zaleđem sličnih prirodnih karakteristika, zajedničkom istorijom, tradicijom i baštinom.
ko
Prema Konvenciji države potpisnice priznaju da dobra koja se nalaze na njihovoj teritoriji i koja su upisana na Listu svjetske baštine, ne dovodeći u pitanje nacionalni suverenitet ili vlasništvo, predstavljaju svjetsku baštinu „na čijoj zaštiti treba da sarađuje cijela međunarodna zajednica”.
Zaštićena okolina (buffer zona) Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora obuhvata cijeli Bokokotorski zaliv i njegovo zaleđe.
Prirodno i kulturno – istorijsko područje Kotora nalazi se na Listi svjetske baštine UNESCO-a, na kojoj su kulturna i prirodna dobra koja imaju izuzetnu univerzalnu vrijednost za cijelo čovječanstvo. Lista svjetske baštine uspostavljena je na osnovu Konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine koju je UNESCO usvojio 1972. godine, i na njoj se 2020. godine nalazi 1121 lokalitet iz cijelog svijeta. Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora upisano je na Listu svjetske baštine među prvih 60 lokaliteta, još 1979. godine zbog izuzetne univerzalne vrijednosti koju posjeduje, a koja se ogleda u „kvalitetu njegove arhitekture u utvrđenim i otvorenim gradovima, naseljima, palatama i manastirskim kompleksima, te njihovoj harmoničnoj integraciji sa kultivisanim terasastim predjelom na obodima visokih stjenovitih planina”. Ono predstavlja i „jedinstveno svjedočanstvo o izuzetno važnoj ulozi koju je imao tokom vjekova u širenju mediteranske kulture na Balkanu.”
Herceg Novi
Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora obuhvata unutrašnji, jugoistočni dio Bokokotorskog zaliva, koji čine dva međusobno povezana zaliva, Kotorski i Risanski, okruženi visokim i strmim planinskim stranama. Zaštićeno područje povezano je sa preostalim dijelom zaliva preko tjesnaca Verige. Zaštićeno područje obuhvata površinu od 14,600 ha.
Mapa je rađena na osnovu grafičkog priloga Područje Svjetske baštine Kotora - Identifikacija elemenata i atributa izuzetne univerzalne vrijednosti iz Studije zaštite kulturnih dobara na području opštine Kotor.
Perast
Takođe, Prirodnom i kulturno-istorijskom području Kotora pripada i dio zaleđa zaliva, tj. zone koje ga povezuju sa zaštićenim prirodnim cjelinama koje su u njegovoj neposrednoj blizini. U obuhvatu područja se prema granici sa Nacionalnim parkom Lovćen nalazi selo Žanjev do, a prema granici sa Parkom prirode Orjen selo Ubli i Krivošijska sela (Poljice, dio Zvečave i Grabov do).
Topografska karta: Uprava za nekretnine Crne Gore Fotografije: EXPEDITIO, shutterstock.com Fotografija na naslovnoj strani: Stevan Kordić
Konvencija o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine je usvojena 1972.
Risan
ac
(Informativni paket o Svjetskoj baštini, UNESCO Centar za svjetsku baštinu)
Park prirode Orjen
m Vr
Ono što koncept Svjetske baštine čini izuzetnim je njegova univerzalna primjena. Dobra Svjetske baštine pripadaju svim narodima svijeta bez obzira na kojoj teritoriji se nalaze. Dobra upisana na Listu svjetske baštine odabrana su na osnovu njihove vrijednosti kao najbolji mogući primjeri kulturne i prirodne baštine. Lista svjetske baštine odražava bogatstvo i raznolikost kulturne i prirodne baštine na zemlji.
Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora obuhvata unutrašnji, u kopno najdublje usječeni, dio Bokokotorskog zaliva. Boka Kotorska je zaliv na crnogorskom dijelu istočne obale Jadrana. Svojim postankom, prirodnim i morfološkim karakteristikama jedinstven je zaliv Mediterana. Razgranati zaliv, u kojem Jadransko more zalazi duboko u kopno (15 milja), formiraju visoke planinine među kojima dominiraju Orjen (1895 m) i Lovćen (1749 m).
Osnovni izvori: • Menadžment plan Prirodnog i kulturnoistorijskog područja Kotora, Ministarstvo kulture, 2011. • Studija zaštite kulturnih dobara na području opštine Kotor, Uprava za zaštitu kulturnih dobara - Područna jedinica Kotor, 2017. http://whc.unesco.org/
Kulturna i prirodna baština su nezamjenjivi izvori života i inspiracije. One su naše mjerilo, naša osnova, naš identitet.
Na Listu svjetske baštine, koja je uspostavljena na osnovu Konvencije, upisuju se prirodna, kulturna i mješovita dobra koja imaju izuzetnu univerzalnu vrijednost za cijelo čovječanstvo. Prvih dvanaest lokaliteta je upisano 1978. godine, a 2020. godine na Listi se nalazi ukupno 1121 dobro Svjetske baštine. Ovaj status čini ih zajedničkom baštinom za čije očuvanje je odgovoran svako od nas.
Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora
•
Baština je naša ostavština iz prošlosti, ono sa čime živimo danas i što prenosimo budućim generacijama.
godine od strane Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESCO). Cilj ove Konvencije je da se podstakne identifikacija, zaštita i očuvanje kulturne i prirodne baštine širom svijeta za koju se smatra da ima izuzetnu vrijednost za čovječanstvo.
Sadržaj ove mape, kao i nalazi prikazani u njoj, isključiva su odgovornost EXPEDITIO i ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije (EU), Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP), ni Opštine Kotor.
Lista Svjetske baštine UNESCO-a
Risanski dio zaliva i Verige, pogled sa Gradine E t a l o n
g r b a
i
Z a s t a v e
O p š t i n e
K o t o r
E t a l o n
g r b a
1. Prikaz Velikog Grba U Koloru
Izjava o izuzetnoj univerzalnoj vrijednosti Prirodno i kulturno–istorijsko područje Kotora nalazi se u Bokokotorskom zalivu, na obali Jadrana. Upisano područje obuhvata najočuvaniji dio zaliva koji zahvata njegov unutrašnji jugoistočni dio. Upisano područje ima površinu od 12.000 ha i sastoji se od dva međupovezana zaliva opasana planinama koje se strmo izdižu od nivoa mora do blizu 1.500 metara nadmorske visine. To područje je povezano sa ostatkom Bokokotorskog zaliva putem uskog tjesnaca koji čini glavnu vizuelnu centralnu osu ovog područja. Izuzetna univerzalna vrijednost kulturnoistorijskog područja Kotora ogleda se u kvalitetu njegove arhitekture u fortifikovanim i otvorenim gradovima, naseljima, palatama i manastirskim kompleksima, te njihovoj harmoničnoj integraciji sa kultivisanim terasastim predjelom na obodima visokih kamenitih planina. Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora predstavlja jedinstveno
svjedočanstvo o izuzetno važnoj ulozi koju je imao tokom vjekova u širenju mediteranske kulture na Balkanu. Kriterijum (i): Položaj spomenika i gradova na obali Zaliva, harmonija koju čine sa prostorom, kao i što su dio urbanih struktura velike vrijednosti, je ono što doprinosi izuzetnoj univerzalnoj vrijednosti područja. Kriterijum (ii): Glavna spona Venecije sa južnim dijelom istočne obale Jadrana su aristokratski gradovi kapetana, pomoraca i trgovaca. Kotor, gradovi i naselja oko njega vjekovima su predstavljali centar značajnih kreativnih procesa u regionu. Njihova umjetnost, zlatarske i graditeljske škole ostavile su dubok trag i trajno su uticale na umjetnost područja jadranske obale. Kriterijum (iii): Po uspješnoj harmonizaciji gradova i ambijenta zaliva, broju, kvalitetu i raznovrsnosti spomenika i kulturnog nasljeđa i po izuzetnoj autentičnosti i zaštiti, ovo područje se može smatrati jedinstvenim. Kriterijum (iv): Kotor i Perast su primjeri jedinstvenog i očuvanog autentičnog urbanizma malih gradova, prilagođenog okruženju i sa arhitekturom visokog kvaliteta.
Kotor i Kotorski dio zaliva, pogled sa Kotorske tvrđave
Integritet Područje zadržava ukupni integritet svog istorijskog izgleda vizura sa kopna i sa mora i svojih gradova i naselja karakterističnog urbanističkog planiranja koja su se razvijala duž obale zaliva, odvojeno zelenim i obrađenim površinama uokvirenim strmim kamenitim planinama i uskim pojasem urbanizovane obale povezane morem. Očuvana je mreža staza i puteva koji povezuju priobalna naselja jedna sa drugim i sa zaleđem, te obala sa pontama i mandraćima, koji svjedoče o važnoj ulozi mora. Međutim, uslovi integriteta su ugroženi razvojem i urbanizacijom izazvanim tekućim procesima transformacije društvenoekonomske strukture ovog područja. Tekući razvoj, uključujući i nove turističke centre, puteve i objekte na samoj obali, prijeti da dovede do postepene, ali nepovratne transformacije obale, kao i do napuštanja tradicinalnih terasastih struktura. Upravljanje područjem i definisanom zaštićenom okolinom područja biće presudni za očuvanje dobra i njegovog integriteta kao jedinstvenog kulturnog predjela i entiteta u geografskom,
Naselje Dobrota
istorijskom i kulturnom smislu. Biće potrebno i sprovođenje regulatornih mjera za zaštićenu okolinu područja i razvoj integrisanog pristupa očuvanju, planiranju i upravljanju područjem kao jedinstvenom cjelinom. Autentičnost Iako su ozbiljno oštećeni u zemljotresu 1979. godine, glavni spomenici i istorijsko urbano područje pažljivo su restaurirani i ponovo izgrađeni pod pokroviteljstvom UNESCO-a, te su zadržali svoju arhitektonsku, urbanu i istorijsku autentičnost. Međutim, dovodi se u pitanje sposobnost cjelokupnog predjela da odrazi ovu vrijednost usljed postepene erozije tradicionalnih praksi i načina života i harmonije između izgrađenih objekata, planiranja i predjela.
(Retrospektivna izjava o Izuzetnoj univerzalnoj vrijednosti, 2014)
Kulturni pejzaž – harmonična simbioza prirodnih fenomena i graditeljstva
Neke od osnovnih karakteristika kulturnog pejzaža Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora su homogenost cjeline, isti graditeljski rječnik, zajednička kulturna istorija... To je oblikovalo karakter ovog prostora i njegov identitet.
Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora je integralno dobro, naslijeđenih prirodnih i kulturnih vrijednosti, u kojem je raznovrsna i bogata kulturna baština prožeta sa prirodom i neodvojiva od nje. Zbog te karakteristike, odnosno prožimanja graditeljskih ostvarenja i prirode, cijelo zaštićeno područje posjeduje sve karakteristike kulturnog pejzaža, u kome su neraskidivo povezani istorija, kontinuitet kulturnih tradicija, društvene vrijednosti i težnje. Postignuti sklad između graditeljstva i prirodnog okruženja u zaštićenom području Kotora, nastao je kao rezultat duge tradicije u više ljudskih djelatnosti. Obrada zemlje na svim površinama pogodnim za gajenje raznih kultura, razvijena gradnja u kamenu, razvijeno pomorstvo, zanatstvo, umjetnost i razgranata trgovina, već po sebi su podrazumijevali visoki stepen društvene organizacije. Racionalnost, usavršavanje znanja i kreativnost su u takvom ambijentu nalazili pogodno tlo za stvaranje i razvoj tokom svih epoha prošlosti.
Posebno se izdvajaju sljedeće karakteristike kulturnog pejzaža Područja Kotora: • Integritet i kohezija opšte strukture pejzaža – četiri zaliva i njihova kulturna dobra predstavljaju integralnu cjelinu; • Centralna vizuelna osa koja povezuje Perast preko Veriga sa arhipelagom Tivatskog zaliva i poluostrvom Luštica, i koja ima ulogu integratora kulturnog pejzaža; • Horizontalna struktura koju karakterišu priobalna naselja i gradovi u nizu, odvojeni neizgrađenim obradivim površinama ili stjenovitim iskonskim pejzažom; • Vertikalni profil pejzaža koji čine: akvatorijum, uređena obala, gradovi i naselja u obalnoj zoni, terasasta obradiva imanja, stariji slojevi naselja u gornjoj zoni i strme padine brda; • Vizuelni reperi pejzaža koji formiraju važne vizuelne perspektive, kao što su npr. crkveni kompleksi, zvonici, kule, ostrva; • Specifične zone pejzaža sa izuzetnim karakteristikama, kao što su: ostrvo Gospe od Škrpjela, Kotorska tvrđava, zona sa izvorima i mlinovima u Morinju i dr.
Naselje Prčanj
1
2
3
Z a s t a v e
O p š t i n e
K o t o r
4
1
2
3
4
Crvena
Zelena
Zlatna
Srebrna
Crvena
Zelena
Zlatna
C:22*M:100*Y:90*K:16*
C:100*M:0*Y:80*K:30*
C:0*M:20*Y:60*K:20*
C:12*M:9*Y:9*K:0*
C:22*M:100*Y:90*K:16*
C:100*M:0*Y:80*K:30*
C:0*M:20*Y:60*K:20*
C:12*M:9*Y:9*K:0*
R:170* G:0* B:40
R:100* G:0* B:80
R:0* G:119* B:78
R:222* G:222* B:222
R:170* G:0* B:40
R:100* G:0* B:80
R:0* G:119* B:78
R:222* G:222* B:222
U Kotoru, Jun 2009.
Predsjednik Opštine
E t a l o n
g r b a
i
Z a s t a v e
O p š t i n e
K o t o r
1
2
3
Srebrna
U Kotoru, Jun 2009.
Predsjednik Opštine
E t a l o n
g r b a
1. Prikaz Velikog Grba U Koloru
i
Z a s t a v e
O p š t i n e
K o t o r
1. Prikaz Velikog Grba U Koloru
4
1
2
3
4
Crvena
Zelena
Zlatna
Srebrna
Crvena
Zelena
Zlatna
C:22*M:100*Y:90*K:16*
C:100*M:0*Y:80*K:30*
C:0*M:20*Y:60*K:20*
C:12*M:9*Y:9*K:0*
C:22*M:100*Y:90*K:16*
C:100*M:0*Y:80*K:30*
C:0*M:20*Y:60*K:20*
C:12*M:9*Y:9*K:0*
R:170* G:0* B:40
R:100* G:0* B:80
R:0* G:119* B:78
R:222* G:222* B:222
R:170* G:0* B:40
R:100* G:0* B:80
R:0* G:119* B:78
R:222* G:222* B:222
U Kotoru, Jun 2009.
Projekat finansira Evropska unija
i
1. Prikaz Velikog Grba U Koloru
Predsjednik Opštine
U Kotoru, Jun 2009.
Srebrna
Predsjednik Opštine
Mapa je realizovana u okviru projekta nevladine organizacije EXPEDITIO „UPOZNAJMO, DA BISMO ČUVALI – Svjetska baština Područja Kotora“, koji je podržan u okviru Regionalnog programa lokalne demokratije na Zapadnom Balkanu – ReLOaD, koji finansira Evropska unija, a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP). U Crnoj Gori, ReLOaD program se sprovodi u partnerstvu sa opštinama Kotor, Tivat, Nikšić, Pljevlja i Podgorica. Empowered lives. Resilient nations.