APΘPA KAI ANAΛYΣEIΣ
Η
Spatial Intelligibility: Μια άλλη διάσταση της προσβασιμότητας
Οργάνωση Πολιτισμού (Αναπηρίας) «Νεόφυτος» εγκαινιάζει σειρά δημοσίευσης επιστημονικών κειμένων τα οποία θα φωτίσουν όψεις της αναπηρίας που δεν αγγίξαμε ακόμη ή δεν εμβαθύναμε σε αυτές αρκετά ή τις αγνοούσαμε. Με ευκαιρία την επετειακή Διεθνή Ημέρα Προσβασιμότητας (Global Accessibility Awareness Day, May 21st, 2020) η υποψήφια διδάκτωρ Χρυστάλλα Ψαθίτη γράφει για όψεις της προσβασιμότητας στην αρχιτεκτονική των δημόσιων κτιρίων. Με τον όρο «προσβασιμότητα» νοείται το χαρακτηριστικό του δομημένου περιβάλλοντος που επιτρέπει σε όλα τα άτομα –ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, κινητικής κατάστασης ή άλλων λοιπών χαρακτηριστικών– να έχουν ανεμπόδιστη, αυτόνομη και ανεξάρτητη διακίνηση. Ένα λοιπόν προσβάσιμο περιβάλλον (φυσικό ή δομημένο) μπορεί να εξυπηρετήσει ισότιμα όλο τον αριθμό ατόμων που το χρησιμοποιούν. Γι’ αυτό και η προσβασιμότητα αναγνωρίζεται πλέον ως βασικό συστατικό της κοινωνικής συνοχής και της «δημοκρατικής» προσέγγισης στην αρχιτεκτονική. Συχνά ωστόσο, βλέπουμε τον όρο προσβασιμότητα να καταλήγει σε έναν απλά λειτουργικό προσδιορισμό που μεταφράζεται με την ύπαρξη πεζοδρομίου, ράμπας εισόδου ή χώρου στάθμευσης για άτομα με αναπηρία. Σε αυτό το κείμενο θα εξετάσουμε έναν πιο διευρυμένο ορισμό της έννοιας και θα προσπαθήσουμε να θίξουμε τη σημασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού για τη δημιουργία μιας ισότιμής αρχιτεκτονικής που δεν θα καταλήγει μονάχα στον λειτουργικό προσδιορισμό της έννοιας αλλά σε ανώτερους βιωματικούς προσδιορισμούς της. Σε αυτή την αναζήτηση θα χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα το Νοσοκομείο Λευκωσίας, ένα κτίριο του ευρύτερου δημόσιου τομέα που εγκαινιάστηκε το 2007 και σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Φεραίος και Συνεργάτες. Ανατρέχοντας στις αρχικές προθέσεις του έργου, ο σχεδιασμός του φιλοδοξούσε στη δημιουργία μιας διμερούς δομής με έναν κεντρικό άξονα διακίνησης που θα παρείχε άμεση πρόσβαση στα επιμέρους τμήματα. Φιλοδοξούσε στη δημιουργία ενός «νοσοκομειακού δρόμου» που θα χώριζε τη νοσοκομειακή δομή στα δύο και θα είχε εκατέρωθεν τους θαλάμους και τα εργαστήρια. Μορφολογικά, η αρχική αρχιτεκτονική πρόθεση μπορεί
26
w w w. e t e k . o r g . c y
εύκολα να γίνει κατανοητή αφού οι λειτουργικές ενότητες όχι μόνο αποστασιοποιούνται αλλά αποτυπώνονται και με διαφορετικά μορφολογικά στοιχεία (Εικόνα 1). Με μια πρώτη ματιά, η αρχιτεκτονική δομή φαίνεται αρκετά απλή όσο και η αρχική πρόθεση. Αφήνοντας ωστόσο τα της φόρμας και κατεβαίνοντας στο επίπεδο του χρήστη, η πολυπλοκότητα αυξάνεται και δεν αναγνωρίζονται εύκολα τα δύο επιμέρους τμήματα καθώς η δομή χαρακτηρίζεται από πανομοιότυπες εκφράσεις και πολλαπλές πορείες (Εικόνα 2). Αυτό μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητό αν μελετήσει κανείς τη χωρική δομή και τον τρόπο που σχετίζονται τα επιμέρους κομμάτια της μεταξύ τους. Σε αυτή την αναζήτηση, η θεωρία και η μέθοδος του συντακτικού του
χώρου (space syntax theory), η οποία αναγνωρίζει την «κοινωνική λογική» στις χωρικές δομές και διερευνά τη σχέση του δομημένου περιβάλλοντος με την ανθρώπινη συμπεριφορά, μπορεί να βοηθήσει στην περαιτέρω κατανόηση περίπλοκων συστημάτων όπως τα νοσοκομεία. Στην ουσία, η θεωρία εξετάζει τον χώρο ως ένα σύνολο υπο-χώρων που ενώνονται ή διαχωρίζονται μεταξύ τους, που επιτρέπουν ή παρεμποδίζουν δηλαδή την πρόσβαση. Μέσα από συστηματική ανάλυση του δομημένου περιβάλλοντος η θεωρία καταλήγει στην κωδικοποίηση των χώρων σε «ενσωματωμένους» (integrated) και «απομονωμένους» (segregated). Η κωδικοποίηση αυτή μέσα από συστηματικές αναλύσεις που έγιναν κατά καιρούς φαίνεται ότι μπορεί να εξηγήσει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που χρησιμοποιείται ένας χώρος (πώς δηλαδή θα κινηθούν οι χρή-
Εικόνα 1: Νοσοκομείο Λευκωσίας.
Εικόνα 2: Εσωτερικοί διάδρομοι Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας.
