Tour de Vézelay - gids (4e druk, 2022)

Tour de Vézelay Vierde, herziene druk

Een rondwandeling van 135 km over oude pelgrimspaden

Tour de Vézelay

3

Legenda

Vézelay

De Tour de Vézelay maakt grotendeels gebruik van de markering van andere wandelroutes, die als het ware aan elkaar zijn geknoopt (GR’s, pelgrimswegen, lokale en regionale routes).

In de beschrijving wordt per onderdeel aangegeven welke markering wordt gevolgd.

Op sommige stukken wordt de markering helaas niet goed onderhouden. Ook dan is de route echter goed te volgen met hulp van deze gids. Dat is de ervaring van diegenen die u voorgingen.

In aanvulling op deze gids kunt u gratis de tracks (GPX/KML) van deze route downloaden van de website: www.tourdevezelay.eu/nl/route

© 2022, 4e herziene druk. samenstelling: Huberta Wiertsema en Arno Cuppen kaartjes: Wobien Doyer, OpenStreetMap KML-/GPX-bestanden: Han Lasance gedicht: Catharina Visser, uit: ‘Vézelay, De kracht van hemel en aarde’, (Heeswijk 2016), uitgeverij Dabar-Luyten, www.dabarluyten.nl vormgeving: Astrid Sibbes drukker: Imago Prints, Utrecht initiatief: pelgrimsherberg L’Esprit du Chemin - www.espritduchemin.org uitgegeven door: Association Tour de Vézelay 13 rue de la Voie Romaine, Le Chemin, 58800 Anthien, Frankrijk tel. +33 (0)3 86 22 02 85 – info@tourdevezelay.eu – www.tourdevezelay.eu

2

Tour de Vézelay

Inhoudsopgave Welkom

4

Pelgrimswegen naar en van Vézelay

7

Plattegrond Vézelay

9

Overzicht Tour de Vézelay

11

Regionaal erfgoed

12

Route West - Yonne

17

Route Oost - Morvan

31

Route Noord - Colline éternelle

43

Reis van Betekenis

49

Bronvermelding

50

Pelgrim (gedicht)

51

Tip: Op www.tourdevezelay.eu vind je aanvullende informatie over deze tocht, waaronder gratis te downloaden bestanden met de route en met de voorzieningen (onderdak, winkels, restaurants, etc.). Ga naar de link of scan de code.

Verzoek: Als je onderweg ontdekt dat informatie niet (meer) klopt, laat het weten s.v.p. Mail naar: info@tourdevezelay.eu. Bij voorbaat dank, ook namens diegenen die na jou op pad gaan!

Tour de Vézelay

3

Welkom!

Welkom op de Tour de Vézelay! Een rondwandeling van 135 km, vanuit Vézelay en terug, geïnspireerd door oude en nieuwe pelgrimswegen.

De tocht gaat vooral door het gebied ten zuiden van Vézelay: de valleien van de Yonne en de Cure, de tussenliggende heuvels, en de bosrijke noordwesthoek van het regionaal park de Morvan.

Vézelay is een spirituele plek voor velen, de omgeving is mooi en afwisselend, en er is een duizend jaar oude traditie van pelgrimages.

Vézelay: opkomst, neergang en herleving Zo’n 1000 jaar geleden ging het verhaal rond, dat de abdij van Vézelay relieken van Maria Magdalena zou bewaren en dat er wonderbaarlijke genezingen plaatsvonden. In 1060 werd dit officieel bevestigd door Paus Leo XI. In 1096 begon de bouw van een grote abdijkerk, de huidige basiliek. Rond 1140 werd het voorportaal gebouwd, om de grote toeloop van pelgrims te kunnen opvangen.

Rond 1200 begon de neergang. In 1295 verklaarde Paus Bonifatius VIII dat alleen het klooster van SainteBaume (Provence) relieken van Maria Magdalena bewaarde. Tijdens de Revolutie (1789) werd veel schade aangericht. Daarna werd het kasteel van de abten gesloopt. De abdijkerk bleef staan, maar was in verval.

Een halve eeuw later (1840) begon het herstel, door architect Viollet-le-Duc. De basiliek en de heuvel van Vézelay staan sinds 1979 op de Unesco Werelderfgoedlijst. Jaarlijks zijn er zo’n miljoen bezoekers.

Basiliek van het licht Op het grote timpaan van de basiliek staat centraal de verkondiging van het geloof, na de kruisdood van Jezus en zijn verrijzenis. Maria Magdalena was daarvan de eerste getuige. De basiliek is in wezen één prachtig symbool voor de verspreiding van het goddelijk licht en een uitnodiging om daarin op te gaan. Als ‘zonnetempel’ staat de basiliek in een lange traditie van soortgelijke bouwwerken, zoals Stonehenge (Engeland). Er zijn dan ook veel verschillende interpretaties van dit unieke bouwwerk, religieus en esoterisch. Wat die, volgens ons, met elkaar gemeen hebben is: het geboeid zijn door het mysterie van ons bestaan.

Yonne, Cure en Morvan Ook de omgeving van Vézelay vertelt boeiende verhalen, over een lange en veelbewogen geschiedenis.

Tijdens de Tour komen verschillende thema’s aanbod. Bijvoorbeeld: de uitwisseling tussen de stad en het platteland. Zo leverde de Morvan eeuwenlang brandhout aan Parijs en nam de streek in de 19de eeuw zo’n 50.000 Parijse pleegkinderen op. Voor de bewoners van de Morvan leverden deze diensten lange tijd het broodnodige extra inkomen op. Toen deze eind 19de eeuw wegvielen, kwam alsnog de trek naar de stad op gang.

De gevolgen daarvan ervaar je onderweg. Veel huizen staan leeg. Het lijkt alsof het ‘echte’ leven zich elders afspeelt. Niet zelden krijgen we in onze herberg de bezorgde vraag of er wel verbinding is met het internet. Ja, dus. Bovendien kun je juist hier – in de natuur en de stilte, onder prachtige sterrenhemels en bij geneeskrachtige bronnen – ook een andere verbinding maken: met jezelf, met het universum. En zelfs in de stilste dorpjes kun je zomaar ineens een mooie ontmoeting hebben met een bewoner. Wij kennen veel voorbeelden van grote, spontane gastvrijheid.

4

Een pelgrimstocht Onderweg kun je soms het gevoel hebben alsof je door een groot, slingerend labyrint loopt, gevormd door rivierdalen, bossen, landerijen en wijngaarden. Soms ga je op in het landschap om dan, ineens en in de verte, de basiliek op ‘de eeuwige heuvel’ weer te zien.

De basiliek ligt middenin de natuur. Het ene moment loop je tussen de bomen van een hellingbos, een half uur later tussen de zuilen van de basiliek. Op het grote timpaan is een wijnboer aan het werk, terwijl misschien buiten de druiven worden geoogst. In de zomer, na de oogst, loop je tussen grote rollen stro naar Vézelay en ontdek je daar het prachtige kapiteel van de mystieke korenmolen.

Zo word je uitgenodigd om steeds weer over drempels te stappen, van binnen naar buiten en andersom, en van de hectiek van het moderne leven naar de mystiek van oude tijden. Zo kun je nieuwe energie opdoen, je voeden met wat deze streek je biedt, je herbronnen.

Logo Het logo van de Tour de Vézelay is gebaseerd op de spiraal, met zijn rondgaande vorm. Deze vorm komt veel voor in de natuur. Denk aan: sterrenstelsels, wervelwinden, draaikolken, hoorns, dennenappels, slakkenhuizen. Ook zien we de spiraal bij de ammoniet, een uitgestorven zeedier, dat je in de omgeving van Vézelay als fossiel kunt terugvinden. Miljoenen jaren geleden werd dit gebied immers overdekt door een grote oceaan.

De spiraal is een symbool geworden van natuurlijke, evenwichtige groei: van de cyclus van leven, dood en wedergeboorte.

De spiraal is ook een symbool van innerlijke groei. Als je bewust onderweg bent in je leven, blijf je open staan voor nieuwe ervaringen, ontmoetingen en inzichten. Als je die een plek kunt geven in je dagelijks bestaan, maak je de cirkel rond, op een ander niveau. Zo maak je van je leven een Reis van Betekenis.

Pelgrimspas Met de pelgrimspas van de Tour de Vézelay kun je overnachten in de pelgrimsherbergen onderweg.

Bestel en gebruik de pelgrimspas alsjeblieft alléén als je de Tour echt als pelgrim wilt gaan maken.

Er is ook toeristisch onderdak.

Fossiel van een ammoniet (links); spiraal op het grote timpaan van de basiliek van Vézelay (rechts)

Tour de Vézelay

5

Praktische informatie Je kunt de Tour de Vézelay in ongeveer een week lopen. Als je minder tijd hebt, kun je kortere rondwandelingen maken. (www.tourdevezelay.eu/nl/route).

De Tour de Vézelay is niet echt een zware tocht, tenzij je wilt kamperen en een flinke rugzak meeneemt.

Toch zijn er beslist pittige stukken, vooral als je regelmatig moet klimmen en dalen. Een ‘beklimming’ (of afdaling) in één keer van meer dan 80 meter is echter zeldzaam.

De route gaat afwisselend over onverharde paden en stille, geasfalteerde weggetjes. De paden zijn meestal goed begaanbaar. Op sommige stukken kunnen echter takken of uitlopers van bramen over het pad hangen. Daarvoor kan het handig zijn om wandelstokken mee te nemen en/of een snoeischaar.

Laten we de paden samen openhouden.

Je kunt deze tocht het hele jaar lopen, maar de beste tijd is van eind maart tot begin oktober. Buiten dat seizoen is het lastiger om onderdak te vinden. Let onderweg extra op tijdens het jachtseizoen, van half september tot eind februari.

De Tour kan een mooie gelegenheid zijn om even alleen op pelgrimspad te gaan, een prachtkans om je pelgrimservaring te delen met familie of vrienden, of een bijzondere manier om een (internationale) pelgrimsreünie te organiseren.

Maak van je Tour een Reis van Betekenis (p. 49). ◀

6

Pelgrimswegen naar en van Vézelay De Tour de Vézelay is geïnspireerd door oude en nieuwe pelgrimswegen, naar en vanuit Vézelay.

De eigentijdse pelgrimswegen zijn gemakkelijk te volgen, aan de hand van: markeringen in het veld, beschrijvingen en kaarten in gidsjes, en tracks voor GPS-apparaten. Deze pelgrimswegen leiden naar oude, heilige plaatsen, maar dat wil nog niet zeggen dat ze ook historische pelgrimsroutes volgen.

Pelgrims zullen vroeger, zo veel mogelijk, bestaande wegen hebben gevolgd. Dat waren vaak oude Romeinse wegen. Maar als al bekend is waar die oude wegen liepen, zijn die voor de moderne pelgrim vaak niet meer bruikbaar. Ze hebben dan plaats gemaakt voor asfaltwegen of nieuwbouw.

Oude wegen In Vézelay ontwikkelt de pelgrimage zich vanaf het midden van de 11de eeuw. Als belangrijke pelgrimsbestemming trok Vézelay ook andere initiatieven aan: – rond 1140 werd de Codex Calixtinus geschreven. Het is één van de oudste geschriften over de pelgrimage naar Santiago de Compostela. Vézelay heeft daarin een prominente plaats.

– Bernard van Clairvaux deed in 1146 bij Vézelay zijn befaamde oproep tot de Tweede Kruistocht.

In 1190 verzamelden de koningen Richard Leeuwenhart (Engeland) en Philips II (Frankrijk) er hun troepen voor de Derde Kruistocht.

– rond 1232 stichten de Franciscanen bij Vézelay hun eerste klooster buiten Italië.

Het belang van Vézelay blijkt bovendien uit tal van bouwwerken in de omgeving, soms nog (deels) te zien, soms alleen vermeld in historische bronnen: – de commanderijen van de Tempeliers (tussen Tharoiseau en Island) en de Hospitaalridders (in Pontaubert) Codex Calixtinus – het Croix de Montjoie (bij Tharoiseau) – de leprozenhuizen bij Pontaubert, Saint-Père, Asquins, Cure, Metz-le-Comte (Vauprevoir), La Maison-Dieu en Vézelay. De verspreiding van lepra nam in de 12de en 13de eeuw snel toe door de terugkeer van besmette kruisvaarders.

Over de routes die de pelgrims naar en vanuit Vézelay volgden is weinig bekend. Wel is bekend dat er in deze streek enkele Romeinse wegen liepen: van Autun – via Pierre-Perthuis en Le Chemin – naar Sens, en van Autun – via Avallon en Pontaubert – naar Boulogne-sur-Mer. De Codex Calixtinus noemt vier hoofdroutes door Frankrijk richting Santiago de Compostela: vanuit Parijs, Vézelay, Le Puy-en-Velay en Arles. Deze routes worden echter niet als zodanig beschreven. De Codex beperkt zich tot een opsomming van de heiligen die de pelgrim onderweg zou moeten bezoeken. Op de weg van Vézelay waren dat: Maria Magdalena (Vézelay), Sint Leonardus (van Noblat) en Sint Frontus (Périgueux).

Het is de vraag of de onderstaande, vaak gepubliceerde, kaart daadwerkelijk in 1648 is gemaakt en in hoeverre deze is gebaseerd op historische gegevens. De vier in de Codex genoemde routes zijn herkenbaar. Evenals, ongeveer, de huidige pelgrimswegen vanuit het noorden - via Auxerre en Avallon – naar Vézelay en dan verder, richting Santiago, via Nevers en Bourges.

Tour de Vézelay

7

Nieuwe wegen Vézelay is nog steeds een belangrijk knooppunt. Pelgrimswegen vanuit Parijs, Nederland en België, Duitsland en Zwitserland komen er samen om vervolgens uit te waaieren richting Santiago (via Bourges, Nevers of Le Puy-en-Velay) en Assisi (Italië, met het graf van Sint Franciscus).

Enkele van die wegen zijn geïnspireerd door (mogelijke) historische routes: zie het kaartje.

Andere wegen zijn vooral geïnspireerd door hun verre, heilige eindbestemming, terwijl de afzonderlijk etappes vooral worden bepaald door wat de streek te bieden heeft: natuur en cultuur, bestaande paden, onderdak. Dat geldt bijvoorbeeld voor de routes naar Le Puy-en-Velay en Assisi, die zich langs de Cure een weg banen door de Morvan.

Andere wegen Enkele weekenden per jaar is Vézelay zelf het centrum van pelgrimages, bijvoorbeeld van de ‘Pères de Famille’, de ‘Mères de Famille’ en de ‘Scouts d’Europe’. Ook voor de Chemins Pèlerins is Vézelay, naast Autun en Saulieu, de hoofdbestemming. Waarschijnlijk pelgrimeren er meer mensen naar Vézelay, dan vanuit Vézelay naar Santiago de Compostela en Assisi. De Tour de Vézelay sluit aan op deze regionale tradities.

Tot slot De eindbestemming en de te volgen route – historisch of niet – zijn belangrijke bestanddelen van een pelgrimstocht. Maar boven al geef je zelf betekenis aan je reis. We wensen je een waardevolle tocht! ◀

8

Plattegrond Vézelay 1 Basiliek van Maria Magdalena – ‘SainteMarie-Madeleine’.

2 Uitzichtpunt en terras van het voormalige kasteel van de abten.

3 Nieuwe Poort – ‘La Porte Neuve’.

4 Kapel La Cordelle (zie p. 46).

5 5 Musée de l’Oeuvre – Middeleeuwse sculpturen, verzameld tijdens de restauratie van de basiliek.

6 Musée Zervos – vaste collectie moderne kunst en exposities, gevestigd in het woonhuis (1937-1944) van Romain Rolland (zie p. 20).

7 Maison Jules Roy – huis en tuin van de schrijver; lezingen en exposities over literatuur.

8 Cité de la Voix – centrum voor vocalisten, concerten en muziekfestival in augustus.

Chemin de ronde (rondwandeling langs de vestingmuren, ca. 30 minuten). bron: Office de Tourisme du Grand Vézelay

Gezondheidscentrum met onder meer een apotheek Office de tourisme (VVV) Standplaats taxi’s Gemeentehuis (afgifte parkeerkaart langer dan één week) Postkantoor Defibrillator Geldautomaat Openbare toiletten Bushalte Parkeerterrein Uitzichtpunt Camping en jeugdherberg Tour de Vézelay

9

ROUTE NOORD Vézelay

ROUTE WEST

Le Chemin Anthien

10

Overzicht Tour de Vézelay ROUTE OOST

Tour de Vézelay Een rondwandeling van 135 km.

De Tour wordt in drie delen beschreven: • • •

West - 48 km: p. 17 Oost - 71 km: p. 31 Noord - 17 km: p. 43

Je kunt de Tour de Vézelay in ongeveer een week lopen en dan ook de tijd hebben om te genieten van de omgeving en van Vézelay zelf. Je zou de etappes dan zo kunnen indelen: West 1. Vézelay – Brèves: 21 km (camping met onder meer ingerichte bungalowtenten) 2. Brèves – Le Chemin: 27 km (pelgrimsherberg L’Esprit du Chemin) Oost 3. Le Chemin – Brassy: 25 km (camping, hotel) 4. Brassy – (vlakbij) Chastellux-sur-Cure: 27 km (gîte) 5. (vlakbij) Chastellux-sur-Cure – Saint-Père: 19 km (camping met onder meer mobil homes) Noord 6. Saint-Père – Vézelay: 17 km (diverse overnachtingsmogelijkheden) Maar natuurlijk bepaal je je eigen tempo.

Hierna vind je, per onderdeel (West, Oost, Noord), een tabel waarmee je je route zelf kunt indelen.

Meer informatie over de overnachtingsmogelijkheden vind je op www.tourdevezelay.eu/nl/voorzieningen (inclusief restaurants, winkels, etc.). ◀

Tour de Vézelay

11

Regionaal erfgoed Vézelay en de Morvan zijn rijk aan natuur én cultuur. Dat wordt ruimschoots erkend: – in 1970 kreeg de Morvan de status van Parc Naturel Régional, – er zijn enkele tientallen, nationaal erkende, historische monumenten, – Vézelay (1979) en de pelgrimsweg van Vézelay (1998) staan op de werelderfgoedlijst (UNESCO), – Vézelay is ook erkend als één van de ‘Plus Beaux Villages de France’ en als ‘Ville Sanctuaire’, – nu wordt hard gewerkt voor het label ‘Grand Site de France’, voor Vézelay en omgeving.

Onderweg is dus veel te zien en te beleven. Hier, en bij de routebeschrijvingen, lichten we alvast een tip van de sluier op.

Kerken en kapellen De Morvan is relatief laat bekeerd tot het christendom. Daarna bleven bepaalde oude gebruiken nog lang bestaan. Veel kerken en kapellen werden gebouwd op ‘heidense’ krachtplekken, waaraan onder meer een genezende werking werd toegeschreven. Denk aan: eikenbomen, bronnen en ondergrondse waterstromen. Dit zou ook gelden voor de basiliek van Vézelay. De pelgrimage naar deze kerk kwam op gang door verhalen over wonderbaarlijke genezingen... .

Wegkruisen De eerste wegkruisen verschenen in de achtste eeuw, maar vooral na 1095 werden er veel geplaatst.

Toen werd het asielrecht, dat al bestond voor kerken, uitgebreid naar de wegkruisen. Ook die werden vrijplaatsen, waar mensen konden ontsnappen aan vervolging en geweld.

Men plaatste kruisen ter herinnering aan gebeurtenissen of overledenen, ter bescherming tegen onheil, of om wegen en grenzen te markeren. Andere kruisen gaven de plaats aan waar tol werd geheven of recht gesproken.

Wegkruisen zijn er in alle soorten en maten.

Houten kruisen, gemaakt door een lokale timmerman, om zo in de grond te plaatsen.

Kruisen van graniet, gebeeldhouwd door rondtrekkende gezellen en geplaatst op een bewerkte, stenen sokkel (18de eeuw). IJzeren kruisen, in serie gegoten in grootschalige werkplaatsen.

Vlechtheggen Naast prachtige bossen vind je in dit gebied ook een oud coulisselandschap. De boeren plantten heggen om hun velden en weilanden. Een natuurlijke afscheiding die elk jaar voller werd, door snoeien en vlechten. Een slimme uitvinding: de heggen leveren brandhout, beperken de bodemerosie en dienen als windscherm. Ook zijn ze goede schuilplaatsen voor vogels en klein wild. Tegenwoordig hebben de

12

boeren niet meer de tijd voor het traditionele onderhoud. De heggen worden machinaal gesnoeid of vervangen door prikkeldraad.

Stenen muren Een andere karakteristieke afscheiding is de stenen muur. Boerderijen, tuinen, boomgaarden worden vaak omgeven door lage muren. De muren zijn gemetseld of ‘droog’ gestapeld, dus zonder gebruik van cement of mortel. Hoge muren zijn vaak te vinden om landgoederen of herenhuizen.

Fonteinen en putten In de Morvan was de watervoorziening niet echt een groot probleem voor de bevolking. Zeker in vergelijk met andere regio’s, waar een gemeenschappelijke, en soms rijk bewerkte, fontein een belangrijke plaats innam in een dorp. In de Morvan beschikten veel huizen en boerderijen over een eigen put.

Onderweg kom je er tientallen tegen.

Wasplaatsen Vroeger had elk gehucht of dorp een eigen wasplaats, gevoed door een bron of beek.

De eerste wasplaatsen verschenen aan het einde van de 18e eeuw. In 1851 werd bij wet besloten om leningen te verstrekken voor de bouw van openbare wasplaatsen, om zo de hygiëne te verbeteren.

Je vindt ze nog op tal van plaatsen. De bouw is heel verschillend. Sommige zijn vervallen, andere zijn met zorg gerestaureerd.

Duiventorens (colombier of pigeonnier) Een duiventoren had als doel duiven te kweken, voor vlees, eieren en mest. (Een colombier dateert vaak uit de Middeleeuwen, een pigeonnier is meestal van latere datum.)De binnenkant van de toren is verdeeld in nestkasten. Elke kast herbergt een koppel duiven. Het aantal kasten moest in verhouding staan tot het grondbezit. Het was dus ook een statussymbool. (Sommige eigenaren lieten nep-kasten maken, zodat het leek of ze meer land hadden.)

De verschillende verdiepingen met nestkasten konden worden bereikt via een draaibare ladder, die aan een centrale paal was bevestigd.

Tijdens de middeleeuwen was de bouw van een colombier een voorrecht van de adel. Na de afschaffing van die voorrechten, tijdens de Revolutie, werden er veel pigeonniers gebouwd.

Tour de Vézelay

13

Wijn Rond Vézelay werden de eerste wijngaarden al in de Gallo-Romeinse tijd aangeplant. Op het hoogtepunt ging het om circa 500 hectare. Eind 19de eeuw werden de wijngaarden, hier en elders, grotendeels vernietigd door een epidemie van de uit Noord-Amerika afkomstige druifluis.

Eind jaren 60 van de vorige eeuw waren er rond Vézelay nog maar enkele hectaren over. Kort daarna begonnen zo’n twintig wijnbouwers met het herplanten. Nu beslaan de wijngaarden bijna 100 hectare. In 2017 kreeg de wijn het kwaliteitslabel ‘AOC Vézelay’, een geweldige erkenning.

Op veel andere plaatsen is de wijnbouw helemaal verloren gegaan. Alleen sommige plaatsnamen verwijzen daar nog naar, zoals: Vignol, Vignes-le-Bas. Onderweg kom je langs twee schuilhutten van wijnbouwers, na Saint-Père en na Asquins. Deze zijn gemaakt van ‘droog’ gestapelde stenen en recent gerestaureerd. Tientallen andere hutten zijn verdwenen, ook omdat de stenen elders werden hergebruikt.

Andere bronnen Zoals in andere berggebieden zochten ook de bewoners van de Morvan aanvullende inkomsten door seizoenswerk in of buiten de regio, vooral door houtvlotterij en door pleegzorg.

Houtvlotterij

14

Begin 16de eeuw had het snelgroeiende Parijs steeds meer hout nodig om zich te verwarmen. De bossen rondom de hoofdstad waren echter uitgeput. (Met uitzondering van de onaantastbare kroondomeinen.) Zo ontstond het plan om hout te halen uit de Morvan en dat over water te transporteren.

Vóór het transport werd het hout op maat gemaakt (en gemerkt): blokken van 1.14 m lang en 20 cm doorsnee. Deze werden in het najaar in beken en riviertjes gegooid en dreven dan naar opslagplaatsen langs de Yonne en de Cure. In het voorjaar ging de reis verder, via de rivieren en kanalen naar Clamecy (Yonne), of naar Vermenton (Cure). Daar stelde men houtvlotten samen, van wel 75 meter lang en vier tot vijf meter breed. Aan het eind van de zomer dreven deze in 12 dagen via de Yonne en de Seine naar Parijs.

Daarna liepen de vlotters terug naar huis.

Om al dit transport mogelijk te maken werden waterlopen aangepast, bruggen en molenbeken beschermd, stapelplaatsen ingericht. Ook werden veel kleinere meren (étangs) aangelegd en het grotere Lac des Settons (1858, niet aan de route). Deze leverden het water voor de kunstmatige overstromingen die het hout meevoerden.

Op het hoogtepunt, rond 1800, werd elk jaar meer dan 500.000 m3 hout naar Parijs getransporteerd. Het werk was zeer arbeidsintensief. Eind 19de eeuw, toen de houtvlotterij terugliep door de concurrentie van spoorwegen en steenkool, bood deze nog werk aan ruim 2.000 mensen langs de Yonne en 600 langs de Cure.

Pleegzorg Een andere belangrijke bron van inkomsten was de pleegzorg, vanaf het einde van de 18de eeuw. Eerst ging het vooral om kinderen uit de regio. Na 1850 werden vooral kinderen uit het departement Seine op boerderijen in en rond de Morvan geplaatst. Zij kregen daarom de bijnaam ‘Les Petits Paris’. Uiteindelijk ging het om meer dan 50.000 kinderen.

In de tweede helft 19de eeuw gingen vrouwen uit de Morvan ook zelf op pad om tijdelijk als voedster (nourrice) te werken, vooral voor rijke families in Parijs.

Fermes 1900 Door deze neveninkomsten kwam de trek naar de grote stad pas relatief laat op gang, zo rond 1880.

Opmerkelijk genoeg beleefden veel achterblijvers daarna een periode van vooruitgang. Zij hadden nu gemiddeld grotere bedrijven. De technologie werd steeds beter en de vraag naar hun producten uit de grote steden nam toe. Zo kon men bestaande boerderijen uitbreiden (met een extra schuur en/of verdieping) of nieuwe bouwen. Een verzamelnaam voor de bouw uit die tijd is ‘fermes 1900’ (boerderijen van rond 1900). Kijk maar eens goed, je zult die onderweg makkelijk herkennen. ◀

Tour de Vézelay

15

16

Tour de Vézelay - WEST - Yonne.

Van Vézelay, aan de vallei van de Cure, gaat de route door bossen naar de vallei van de Yonne (en het Canal du Nivernais), met historische stadjes als Asnois en Tannay, markante kerkjes en kastelen, wijngaarden en vergezichten. Na Saint-Didier verlaat de route de vallei van de Yonne, geleidelijk omhoog, naar Saizy. Het laatste stuk, naar het gehucht Le Chemin, gaat door een heuvelachtig, open landschap, bekroond door enkele beboste heuveltoppen.

Overnachtingsmogelijkheden (zie: www.tourdevezelay.eu/nl/voorzieningen) p. 17 Vézelay Saint-Père p. 19 afslag Foissy-lès-Vézelay + gîte p. 20 Brèves p. 24 Tannay *) -/- afkorting via Canal du Nivernais afslag Foissy-l-V - Tannay *) via Metz-le-Comte & Canal du Nivernais p. 29 Le Chemin Tour de Vézelay - WEST *) er is ook een gîte in Asnois

km 0,0 2,5 2,0 16,3 8,0

+ 1,4 -/- 0,8 21,0

19,4 48,2

Vézelay - Brèves (20,8 km) Vézelay - afslag Foissy-lès-Vézelay (4,5 km) Markering: rood-wit (GR654 en GR13).

Deze etappe wordt ook gevolgd door de Pelgrimsweg naar Assisi (Italië) en - deels - door de Pelgrims weg van Vézelay (via Nevers) naar Saint-Jean-Pied-de-Port.

Onderweg zie je verder soms markeringen van de Chemin des Abbayes. Deze pelgrimsweg komt vanuit Duitsland, Zwitserland, de Elzas en gaat naar Vézelay.

Bushalte (Cars Mobigo): D951, Vézelay.

[1] Vézelay, vanaf de basiliek Sainte-Marie-Madeleine ( ): loop door de hoofdstraat naar beneden (rue Saint-Pierre, dan: rue Saint-Etienne).

Onderaan: aankomst op een asfaltweg (de D951): volg deze naar links, langs de bushalte.

Na 125 m: rechtdoor, via de D957, richting Saint-Père.

Na 200 m, in de bocht: verlaat de D957 en ga rechtdoor, via een onverharde weg.

Na 200 m, op een splitsing: linksaf, via een onverharde weg. Blijf deze volgen, afdalend.

[2] Aankomst bij Saint-Père (chemin Saint-Christophe). Op een splitsing: hou links aan (rue du Moulin des Marguerites).

Na ca 70 m: eerste weg rechts (rue Dessus les Fossés).

Alternatief: bezoek de kerk Notre-Dame ( ). Neem dan de tweede weg rechts (rue des Pierres).

Aan het eind, op een splitsing rond een put: linksaf. De kerk staat iets verderop, rechts. (Nog 125 m verder: bushalte, bij het gemeentehuis.) Na het bezoek: ga terug naar de put en dan rechtdoor. Na ca 50 m, in de bocht: ga half rechts (chemin de la Fontaine), richting ‘Val en Sel’. Negeer de eerste weg rechts (rue Dessus les Fossés) en vervolg rechtdoor, via onze hoofdroute.

Tour de Vézelay

17

Bushalte (Cars Mobigo): ): mairie (gemeentehuis), Saint-Père.

Église Notre-Dame. Deze kerk (13de-15de eeuw) is midden 19de eeuw gerestaureerd door Viollet-le-Duc, de architect die ook de basiliek van Vézelay restaureerde. De Notre Dame werd eind 16de eeuw parochiekerk, nadat de vorige – de Saint-Pierre – was verwoest tijdens de Hugenotenoorlogen.

De restanten van de Saint-Pierre zijn nog te zien, bij de zuidelijke uitgang van het dorp. De restanten zijn van de 11de en 12de eeuw, maar de oorspronkelijke kerk was veel ouder. Misschien was het (ook) de kerk van de abdij die hier in 863 werd gesticht, op de plek van een voormalige Gallo-Romeinse villa. Deze abdij had al snel te lijden onder plunderingen en verwoestingen. In 887, tijdens de invallen door Noormannen, zochten de monniken hun toevlucht op de heuvel van het huidige Vézelay. Daar werd de nieuwe abdij gesticht

Einde rue Dessus les Fossés: rechtsaf, langs ‘Val en Sel’ (chambres d’hôtes).

Na 450 m, op een splitsing: rechtsaf en vervolg.

(Onderweg, rechts: uitzichten op Vézelay.)

[3] Op een kruising: linksaf, via een smaller weggetje, omhoog. (Bijna boven, rechts: een schuilhut van gestapelde stenen.) Na de hut: negeer een weg links en vervolg, afdalend.

18

route WEST

[4] Bij een paaltje met diverse markeringen: rechtsaf. (De GR 13 en de Pelgrimsweg naar Assisi gaan hier rechtdoor.)

Alternatief: overnachten in de gîte in Foissy-lès-Vézelay ( ).

Bij paaltje [4]: rechtdoor, afdalend, via de GR13,(rood-witte markering). Na ca 250 m, als de half verharde weg naar links draait: ga min of meer rechtdoor, via een onverhard weggetje, stijgend.

Na 700 m, bij het einde van een asfaltweggetje: hou rechts aan.

Na 200 m, bij de stomp van een boom (met een wit-rode markering aan de achterkant): negeer een zijweggetje rechts en ga rechtdoor, afdalend. (Let op: de volgende dag, vanuit Foissy komend: ga linksaf via dat zijweggetje).

Na 175 m, aankomst bij een asfaltweggetje (Rue de la Bourde): rechtsaf.

Na 50 m, aankomst bij een ander asfaltweggetje: rechtsaf, dan meteen linksaf, afdalend, naar de kerk.

De gîte ( ) is vlak bij de kerk.

Terugweg vanuit Foissy: Bij de stomp van een boom: linksaf, via een onverhard weggetje.

Na 650 m: aankomst bij een asfaltweggetje. Volg dat naar rechts, steeds stijgend.

[5] In een haakse bocht naar links: linksaf, via de hoofdroute, die hier uit het veld komt (van rechts).

Afslag Foissy-lès-Vézelay - Croix de la Madeleine (3,6 km) Markering: rood-wit (GR654) Na ca 800 m (wijngaarden rechts, velden links), aan het eind: linksaf.

[5] Aankomst op een asfaltweg. (Als je in Foissy hebt overnacht, kom je hier weer op onze hoofdroute.)

Volg deze naar rechts.

Na ca 800 m: linksaf, via een onverhard weggetje, dat eerst stijgt, dan daalt, vervolgens weer stijgt.

(Achterom: uitzichten op de basiliek van Vézelay.)

Na ca 1,4 km: aankomst op een asfaltweg. Volg deze naar links.

[6] Bij het Croix de la Madeleine (wegkruis): scherp rechtsaf, via een onverhard weggetje.

Croix de la Madeleine - splitsing bij La Vignotte (5,4 km) Markering: rood-wit (GR654) Na ca 500 m, op een vijfsprong: rechtdoor. (Onderweg, rechts: vergezichten naar Vézelay.)

Na ca 750 m: aankomst op een asfaltweg. Volg deze even naar links en ga dan rechtsaf, via een half verharde weg.

Na ca 150 m, vóór een slagboom en een bordje ‘Propriété privée’: rechtsaf, via een bospad.

Aan het eind: linksaf. Kort daarna: aankomst op de half-verharde weg die je bij de slagboom hebt verlaten. Volg deze naar rechts.

[7] Bij een geel-blauw bordje ‘GR654, Chemin de St Jacques’: linksaf, via een bospad.

Na ruim 1,5 km (onderweg een flinke afdaling en - tegen het eind - een splitsing: hou rechts aan): aankomst op de weg naar Senosse (boerderij, links). Volg deze naar rechts.

[8] Op de splitsing bij La Vignotte (boerderij), bij een boom: hou rechts aan. (De GR654 gaat hier linksaf.)

Alternatief: een afkorting via Metz-le-Comte (zie p. 21).

Splitsing bij La Vignotte - camping Brèves (7,3 km) Tour de Vézelay

19

Markering: alleen van La Maison-Dieu [9] naar Sardy-lès-Forges [11]: blauw.

Vervolg deze asfaltweg (Route de Senosse).

Na 1,5 km: aankomst bij de D165, aan de rand van La Maison-Dieu. Volg deze naar links.

[9] Na de kerk, op een splitsing bij een put: rechtsaf (rue de la Poterne).

La Maison-Dieu. Het leprozenhuis van La Maison Dieu had een belangrijke rol tijdens de kruistochten, vanwege de nabijheid van Vézelay. Van de oorspronkelijke kerk Saint-Jean Baptiste (16de eeuw) rest met name de klokkentoren. De kerk is midden 19de eeuw gerestaureerd.

In 1590, tijdens de Hugenotenoorlogen, werd La Maison-Dieu ingenomen door de troepen van Vézelay, waarna de vestingmuren en huizen werden verwoest.

(Volg de blauwe markering van een lokale route.)

Blijf deze weg - eerst geasfalteerd, dan onverhard - volgen.

Na 1,4 km: aankomst in Sardy-lès-Forges, op asfalt (rue de Montaigu).

[10] Op een splitsing met in het midden een kastanjeboom: hou links aan en ga meteen daarna weer links (rue du Lavoir = wasplaats).

Sardy-lès-Forges. Rond Sardy (en Brèves) werd al in de Gallo-Romeinse tijd ijzererts gewonnen, tot begin 19de eeuw. De naam verwijst daarnaar: ‘forges’ betekent smederijen.

De kastanjeboom op de Place de la Liberté werd geplant ter herdenking van de revolutie van 1848, die koning Lodewijk Filips dwong af te treden en leidde tot het uitroepen van de Tweede Republiek.

Na 150 m: steek de D42 over (pas op!) en ga rechtdoor. Passeer de wasplaats (rechts).

[11] Op een splitsing: rechtsaf, via een smal, onverhard weggetje, tussen heggen. (Je verlaat hier de blauw gemarkeerde route.) Langs het weggetje stroomt L’Armance (beekje, rechts).

Na ca 200 m: aankomst op een asfaltweg (de D143). Volg deze naar links.

Na opnieuw ca 200 m: rechtsaf, via een onverhard weggetje, door de velden.

[12] Aankomst op een asfaltweg. Volg deze naar links.

Na ruim 500 m: aankomst op de D985. Volg deze naar links.

Na ca 100 m: loop schuin rechts Brèves binnen (rue Colas Breugnon).

Na ruim 100 m: linksaf (rue Traversière). Na 25 m: rechtsaf (opnieuw rue Colas Breugnon).

[13] Aankomst op een kruising, iets voorbij de mairie. (Voor de camping ( ): volg het bordje.)

Romain Rolland. In Brèves is Romain Rolland begraven, schrijver en winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur 1915. Hij is onder meer bekend door zijn oproep tot vrede en verzoening, kort na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. (‘Boven het strijdgewoel’, september 1914.) De talrijke oorlogsmonumenten, onder meer langs onze route, zijn stille getuigen van het feit dat Rolland lange tijd een roepende in de woestijn was. Sterker nog, hij werd door menigeen vooral gezien als een landverrader.

Van 1937 tot 1944 woonde Rolland in Vézelay, waar hij overleed.

Je vindt zijn graf op de begraafplaats naast de kerk, vlakbij de D985. (Ruim 500 m voorbij de afslag van onze route naar de Rue Colas Breugnon, vernoemd naar een boek van Rolland.)

Brèves - Tannay (8,0 km) Camping Brèves - brug Asnois (3,1 km)

20

route WEST

Markering: bordjes (lokale route ‘Entre canal et rivière’, na de brug over de Yonne).

[13] Op de kruising bij de mairie: volg de D185 richting Asnois.

Na 50 m: steek de Yonne over (2x).

Ca 50 m na de brug, bij een bordje ‘Entre canal et rivière’: linksaf, via een halfverhard weggetje, naar het Canal du Nivernais en dan daarlangs verder.

Na 2,3 km: aankomst op een asfaltweg. (Bord GR 654 ‘Asnois - Santiago: 1750 km’). (De afkorting vanaf Metz-le-Comte (zie hier onder) sluit hier aan op de hoofdroute.)

Volg de asfaltweg naar rechts, naar de brug van Asnois, over het kanaal [14].

Alternatief (slecht weer): volg niet de route ‘Entre canal et rivière’, maar steek ook het Canal du Nivernais over en ga linksaf, via een fietsroute langs het kanaal, naar [14].

Canal du Nivernais. Eind 16de eeuw waren er al plannen voor een verbindingskanaal tussen de Loire en de Seine. Die kwamen twee eeuwen later opnieuw uit de kast toen Parijs dringend brandhout nodig had. Zo zou niet alleen hout uit de Morvan maar ook uit bossen richting de Loire kunnen worden aangevoerd. De bouw duurde van 1784 tot 1841, toen de houthandel al in het gedrang kwam door de snelle opkomst van steenkool.

Het kanaal is 174 km lang, van Decize (Loire) naar Auxerre (Yonne, die ruim 100 km verderop samenvloeit met de Seine). Vanwege de hoogteverschillen zijn er, onder meer, drie tunnels en 116 sluizen. Daarnaast zijn er tal van voorzieningen om het water op peil te houden, zoals het aquaduct van Montreuillon en enkele reservoirs.

(Niet aan onze route.) Het kanaal wordt tegenwoordig gebruikt voor de pleziervaart.

Afkorting: splitsing bij La Vignotte - Metz-le-Comte - brug Asnois (7,9 km) Markering: rood-wit (GR654) [8] Op de splitsing: linksaf, richting ‘La Vignotte’.

Na 120 m: rechtsaf, via een onverhard weggetje, omhoog, naar de boerderij La Forêt.

Tour de Vézelay

21

Na 1,3 km, bij de boerderij: aankomst op een asfaltweg. Vervolg.

[40] Linksaf, via een onverhard weggetje, afdalend.

Na ca 250 m: aankomst bij de asfaltweg naar de boerderij. Steek rechtdoor over. (Vóór je, iets naar links: de heuvel van Metz-le-Comte.)

Na ruim 100 m: aankomst op de D42. Steek rechtdoor over en vervolg (de C7).

[41] In Metz-le-Comte: steek de D280 over en ga, min of meer, in dezelfde richting verder (de C7).

Ca 120 m na het dorpsplein (place de la Mairie): rechtsaf (rue Narcy).

Na 130 m, op de eerste kruising: rechtdoor (rue de la Chapelle).

Na 90 m, vóór de kapel: linksaf, via een onverhard weggetje.

Na krap 300 m: aankomst op een asfaltweg (de D510). Volg die naar rechts, als je het kerkje bovenop de heuvel ( ) wilt bezoeken (mooie uitzichten).

Notre Dame de l’Assomption. Ooit was dit kerkje (12de eeuw) onderdeel van een kasteel. Dat

werd echter in 1591, tijdens de Hugenotenoorlogen, door de troepen van Vézelay ingenomen en verwoest.

Als je het kerkje niet bezoekt: volg de D510 naar links, afdalend.

Na ca 200 m, vlak vóór aankomst op de D165, bij een wegkruis: scherp rechtsaf.

Na ruim 300 m, op een splitsing: linksaf, via een onverhard weggetje, afdalend.

Na ruim 500 m: aankomst op een asfaltweg. Volg deze naar rechts.

[42] Linksaf, via een onverhard weggetje. (In 2021 ontbrak hier de rood-witte markering; wel een bord ‘Asnois - Santiago: 1750km’ achter op de paal.)

De Pelgrimsweg van Vézelay (via Bourges) sluit hier aan op onze route.

Na ca 600 m: volg het weggetje met een haakse bocht naar rechts.

22

route WEST

Na ruim 200 m: linksaf, afdalend naar een asfaltweg (de D985). Steek deze, min of meer, rechtdoor over (pas op!) en vervolg via een asfaltweggetje, afdalend.

Na 500 m: steek de Yonne over (2x) en daarna de brug van Asnois [14] over het Canal du Niver-nais.

Je bent terug op onze hoofdroute.

Brug Asnois - Asnois - pont de l’Âne (1,9 km) Markering: rood-wit (GR654) Vanaf de brug [14]: ga rechtdoor, omhoog, naar Asnois.

Alternatief: een afkorting langs het kanaal (zie hier onder).

Château d’Asnois & kapel Sainte-Barbe. Het dorp is gebouwd op de plaats van een Gallo-Romeinse villa. Het kasteel (privé) ligt 150 m ten westen van een eerste kasteel (12de eeuw). Daarvan rest met name de kapel van Sainte-Barbe. Het tweede kasteel zou in 1469 zijn gebouwd. Het is gerestaureerd in de 17de eeuw. De kapel van Sainte-Barbe is nu een rommelmarkt. Boven de voordeur bevindt zich een nis met schelpversiering.

Na 450 m, op het dorpsplein: vervolg rechtdoor (richting Ouagne /D185).

Na ca 100 m: linksaf (bordje ‘Église’), naar het kerkje van Saint-Loup (14e eeuw), in een dal. (Onderweg, links: wijngaarden en vergezichten over het dal van de Yonne.)

Bij het kerkje ( ): linksaf, via een onverhard weggetje, afdalend. Negeer zijweggetjes links en rechts.

[15] Aankomst bij het kanaal, pont de l’Âne (ophaalbrug). Volg het kanaal naar rechts, via een fietsroute (asfalt).

Afkorting: brug Asnois - pont de l’Âne (1,1 km) Markering: bordjes (lokale route ‘Chemin de la Lauche’) [14] Bij de brug: steek niet over, maar vervolg aan de oostkant van het kanaal, via een half verhard weggetje.

[15] Pont de l’Âne’ (ophaalbrug): steek het kanaal over en ga meteen linksaf verder, via onze hoofdroute.

Pont de l’Âne - Tannay (3,0 km) Markering: rood-wit (GR654) Na 1,1 km, bij de eerstvolgende brug (sluis): rechtsaf, via een asfaltweg (de D165).

[16] Na de spoorwegovergang: schuin linksaf, via een onverharde weg, stijgend.

Tour de Vézelay

23

Na 1,1 km: einde weg op een asfaltweg (de D165, bij Faubourg d’Angle). Volg deze naar links, naar de kruising vóór de kerk van Tannay [17]. (Voor de pelgrimsherberg: ga op de kruising linksaf, ca 100 m, no. 17).

Tannay. De naam komt van het (Franse) woord ‘tan’, de schors van de eik die werd gebruikt bij het looien van huiden, wat de stad welvaart bracht. Ook belangrijk was de wijnbouw, die in de 13de eeuw werd geïntroduceerd door de monniken van Cluny. Eind 19de eeuw werd de wijnbouw ook hier vernietigd door een epidemie van de druifluis. Een halve eeuw geleden begonnen enkele wijnbouwers met het herplanten.

Station (SNCF): Tannay - Flez-Cuzy.

Volg (het fietspad langs) de D119 naar of van Tannay.

Tannay - Le Chemin (19,4 km) Tannay - Pignol (1,9 km) Markering: blauw (PR Coteaux Tannaysiens) [17] Vanaf de kruising: ga rechts om de kerk; tweede zijstraat (bij huis no. 31): rechtsaf.

Na 35 m, eerste zijstraat: linksaf (rue de Lys).

Na 130 m, op een kruising: rechtdoor, via een asfaltweggetje (chemin de Pignol). (Onderweg, schuin rechts: uitzicht op het Château de Pignol.)

Na ca 1,3 km: aankomst op een asfaltweg. Volg deze naar rechts.

[18] In Pignol, op een splitsing: hou links aan, afdalend (wasplaats) en stijgend.

Château de Pignol. Het kasteel werd gebouwd in de 17de eeuw, op de plaats van een versterkt huis. Van dat oude bolwerk resteren: het portaal, een grote ronde toren, de duiventil en delen van de vestingmuren.

Pignol - Lys - Saint-Didier - Vignol (7,7 km) Markering: -

24

route WEST

Ca 400 m na de afslag [18], op een kruising (links de ingang van het Château de Lys): rechtdoor, richting Lys, langs een muur van het landgoed.

Na ruim 200 m: buig met de weg mee naar links. (Op het landgoed, links: bomenlaan naar de kerk van Lys. Tussen de bomen door: vergezichten naar Tannay.)

[19] Passeer de kerk van Lys en vervolg richting Saint-Didier, afdalend.

Lys. Het kasteel van Lys (privé) werd in de 17de eeuw gebouwd op de plaats van een versterkt huis. In de 19de eeuw werd het gerestaureerd.

De kerk Saint-Martin (15de-16de eeuw) is gebouwd op de plaats van een kerk uit 1121.

Ca 1,6 km na Lys: aankomst op de D213. Volg deze naar links (richting Flez-Cuzy).

[20] In de bocht: tweede weg rechts (rue de la Rivière), afdalend.

Alternatief: eerste weg rechts (rue Pierre Serveau).

Na ca 50 m, op een splitsing bij een put: linksaf, omhoog (rue de Pignon).

Kerkje van Saint-Didier. (Daarachter: uitzicht over de vallei van de Yonne.)

Saint-Didier. In deze gemeente zijn de resten van een Romeinse villa en weg ontdekt. In de Gallo-Romeinse tijd werd hier een zilvermijn geëxploiteerd en had Saint-Didier circa 5.000 inwoners. Het kerkje is gebouwd op de plaats van een kapel, die eerder zelf op de plaats kwam van een Romeinse tempel.

Vóór de kerk (met je gezicht er naartoe): linksaf (rue de la Roche, negeer het bord doodlopende weg).

Na ca 50 m: einde asfalt. Vervolg via een half verhard weggetje, afdalend. Aankomst op een asfaltweg, volg deze naar rechts. Je bent weer op de hoofdroute.

Na ruim 100m: onder de spoorlijn door en vervolg.

Na 30 m: steek het Canal du Nivernais over, via een ophaalbrug, en vervolg.

Na krap 100 m (picknicktafel): steek de Yonne over, via een metalen brug. Hou daarna rechts aan.

[21]: linksaf, via een half verhard weggetje, tussen de weilanden.

Na 1 km: half verhard gaat over in asfalt. Kort daarna, op een splitsing, in Petit Flez: hou rechts aan (rue de la Fontaine).

[22] Aankomst bij een grotere weg (D985). Steek over (pas op!) en ga rechtdoor verder, stijgend, via een pad tussen heggen. Verderop wordt het pad breder. Vervolg, onder hoogspanningslijnen door, stijgend.

Tour de Vézelay

25

Na 600 m, op het hoogste punt: volg het weggetje naar links, afdalend.

[23] Aankomst in Velez: half verhard gaat over in asfalt (rue des Champs).

Flez. Flez is in de 9de eeuw gesticht als etappeplaats voor de monniken van Vézelay op hun weg naar Santiago de Compostela.

Na 100 m: einde weg op asfaltweg. Volg deze naar rechts, licht stijgend. (Onderweg, schuin rechts, uitzicht op het Château de Chassy-le-Bas.) Na ca 600 m: volg de weg die een haakse bocht naar rechts maakt, stijgend.

[24] Passeer het Château de Chassy-le-Bas. Château de Chassy-le-Bas. Het kasteel werd in de 17de eeuw gebouwd, op de plaats van een versterkt huis (13de eeuw). Van dat oude bolwerk resteren de (droge) grachten en enkele bouwelementen. De noordoostelijke toren fungeerde als duiventoren (pigeonnier).

Vervolg, een weg links negerend.

[25] Negeer een weg rechts.

Na ca 750 m: aankomst op de D283. Volg deze naar links, richting Vignol.

Na 100 m: schuin rechtsaf, via een onverhard weggetje, stijgend, langs een boerderij.

[26] Aankomst op een kruising (wegkruis), in Vignol: rechtsaf.

26

route WEST

Vignol - Saizy - afslag Mont Sabot (5,1 km) Markering: blauw (lokale route).

De markering wordt niet goed onderhouden. De route is echter goed te vinden.

[26] Vervolg: rue de la République, dan: rue Derrière les Jardins. Negeer een weg rechts (rue de l’Église), een weg links, weer een weg rechts (ook richting kerk). Volg de bocht naar links.

Na 150 m: aankomst op de rue de la Fontaine. Volg deze naar rechts, afdalend.

[27] Aankomst bij een washuis en een windmolen. Éolienne Bollée. De windmolen werd in 1910 gebouwd, na een tyfusepidemie. Het water, opgevangen bij de bron van Chésamps, werd naar een reservoir boven het dorp gepompt, vanwaar het naar fonteinen werd geleid. De windmolen kan ook bij weinig wind draaien.

Dit type windmolen is uitgevonden door Ernest-Sylvain Bollée (1814-1891). Tussen 1872 en 1933 zijn in Frankrijk 350 van deze molens geproduceerd en geïnstalleerd.

Vervolg het weggetje, rechtdoor, stijgend.

Na ca 275 m, op de heuvel: negeer een weggetje rechts en vervolg, afdalend.

[28] Aankomst op een asfaltweg. Volg deze naar links. (Rechts: Néron).

Na ca 40 m, bij een wegkruis: schuin rechts, stijgend, langs grote stallen en vervolg.

(Onderweg: uitzichten op de vallei van de Yonne).

[29] Bij een hoogspanningsmast, aan een asfaltweg: rechtsaf, via een onverhard weggetje, afdalend. (Aan de andere kant van de kleine vallei ligt Saizy). Onder in het dal: negeer een zijweggetje rechts en vervolg, stijgend.

Passeer een washuis.

Ca 80 m verder: aankomst op een asfaltweg. Steek iets naar rechts over en vervolg, stijgend (rue des Soeurs).

Saizy. Aan het eind: rechtsaf.

[30] Meteen daarna: linksaf, richting Neuffontaines, stijgend.

Markering: verlaat de blauwe markering en vervolg via een gele markering (lokale route). Deze wordt niet goed onderhouden. De route is echter goed te vinden.

Na 110 m, op een kruising (oorlogsmonument): rechtdoor (de C9, richting Poisson), stijgend. (Na de laatste bebouwing: uitzichten, onder meer naar Mont Sabot met kapel).

[31] Verlaat de C9 en ga schuin links een onverhard weggetje in.

Na 400 m: negeer een weggetje links en vervolg, afdalend.

Na ruim 200 m, in het dal: negeer een weggetje rechts en vervolg, stijgend.

[32] Einde weggetje: rechtsaf.

Na ruim 100 m: linksaf, afdalend, een bocht naar links en dan naar rechts, stijgend.

[33] Op een kruising (links een paaltje met een blauw kruis): rechtsaf, afdalend. (Voor Mont Sabot ( ), nu onzichtbaar: rechtdoor).

Tour de Vézelay

27

Mont Sabot. De kapel Saint-Pierre aux Liens werd gebouwd in de 11de-12de eeuw, in Romaanse stijl.

Het zou oorspronkelijk de kapel van een kasteel zijn geweest.

Volgens een plaatselijke legende stond hier ooit een geit rustig te grazen toen plotseling een wolf aanviel.

In paniek rukte de geit de paal uit de grond waaraan zij was vastgebonden. Zij rende de kapel binnen, met ketting en al, de wolf achter haar aan. Tijdens de vlucht bleef de ketting achter de deur haken, waardoor deze dicht viel, en geit en wolf samen werden opgesloten. De geit klauterde daarna snel op het altaar en vervolgens op het tabernakel, buiten bereik van de scherpe tanden van de wolf. Zo werden zij gevonden door de dorpelingen, die de wolf doodden en de geit redden.

Afslag Mont Sabot - Flez - Vignes-le-Bas - Le Chemin (4,7 km) Markering: blauw (PR Aux portes du Morvan). Deze markering wordt goed onderhouden.

Na 1,1 km: aankomst in Chitry, op een asfaltweg (Rue St Pierre). Volg deze naar links.

[34] Op de splitsing: scherp rechtsaf (de C14, richting Fle(t)z), stijgend.

[35] In Flez (bord: ‘Flez 1’?): hou iets rechts aan.

Na 70 m: ga rechtdoor, afdalend, tussen een wegkruis en een bankje. (De PR gaat linksaf. Deze sluit later weer aan op onze route.)

Na 450 m, in het dal: vervolg, stijgend.

Na ruim 100 m: aankomst op de D217. Volg deze naar links, richting Vignes.

28

route WEST

[36] Op de splitsing: volg de D217 naar rechts, richting Vignes-le-Bas. De geel-blauw gemarkeerde Pelgrimsweg van Vézelay (via Nevers) sluit hier aan op onze route, naar Le Chemin en de kerk van Anthien.

Na 175 m, op een kruising met een onverharde weg: rechtsaf, via de onverharde weg. (De PR die we in Flez verlieten sluit hier weer aan).

Na 70 m, op een splitsing: rechtsaf. Blijf dit landweggetje steeds volgen.

Na 1,6 km (en onderweg een flinke klim): aankomst op een asfaltweg, aan de rand van Le Chemin. Volg deze rechtdoor.

Na 100 m: volg de weg naar links, stijgend.

[37] Rechtsaf en meteen linksaf, via een onverhard weggetje (rue de la Messe), afdalend. (Voor de pelgrimsherberg L’Esprit du Chemin: ga bij [37] linksaf, ruim 50 m).

Croix du Chemin. Het kruis is in 1760 gemaakt door een lokale steenhouwer. Toen zijn opdrachtgever niet kon betalen, heeft hij het geschonken aan het dorp. Het kruis staat aan de oude Romeinse weg van Autun naar Sens.

Het verhaal gaat dat tijdens de Revolutie twee gendarmes uit Corbigny de opdracht hadden om het kruis neer te halen. De mannen werkten op het land, maar de gendarmes werden opgewacht door de vrouwen, gewapend met stokken. Zij dwongen hen voor het kruis te knielen.

Het kruis is in 1984 geclassificeerd als historisch monument. Het moet dringend worden gerestaureerd. ◀

Tour de Vézelay

29

30

route WEST

Tour de Vézelay - OOST - Morvan Vanaf het gehucht Le Chemin (gemeente Anthien) kun je de heuvels van de Morvan goed zien liggen. Dat is het volgende doel. Om te beginnen gaat de route naar Lormes. Daarna loop je door het landschap dat zo typerend is voor de Morvan: bossen, meren, kleinschalige weiden en akkers, omzoomd door hagen, boomsingels en stenen muurtjes.

Halverwege Brassy en Chastellux komt de route weer bij de Cure, om die − soms op ruime afstand, soms heel dichtbij − stroomafwaarts te volgen, naar de camping van Saint-Père.

Overnachtingsmogelijkheden (zie: www.tourdevezelay.eu/nl/voorzieningen) Le Chemin p. 33 Lormes p. 36 Brassy p. 38 La Chaume-aux-Renards p. 39 Marigny l'Église p. 39 (vlakbij) Chastellux-sur-Cure p. 40 Cure (gemeente Domecy-sur-Cure) camping Saint-Père Tour de Vézelay - OOST

km 0,0 11,7 13,3 13,3 4,9 8,3 10,2 9,0 70,7

Le Chemin - Lormes (11,7 km) Le Chemin - kerk Anthien (1,1 km) Markering: geel-blauw (Pelgrimsweg van Vézelay, variant via Nevers).

[1] Bij het wegkruis van Le Chemin: daal af via het kerkpad (rue de la Messe).

Na 800 m: aankomst op een asfaltweg (de D6). Volg deze naar links.

Na 300 m, bij de kerk van Anthien ( ): vervolg via de D6, richting Lormes. (De Pelgrimsweg van Vézelay gaat vóór de kerk rechtsaf.)

Kerk Anthien - uitgang Montigny (1,9 km) Markering: Na 1 km, op de kruising: steek de D958 (pas op!) en vervolg via de D6, richting Lormes.

[2] Verlaat de D6 en ga schuin rechts, via een onverhard weggetje, tussen heggen.

[3] Aankomst op een asfaltweg aan de rand van Montigny (bij bordje ‘Chemin de la Porée’, doodlopend).

Volg de asfaltweg naar rechts.

Uitgang Montigny - La Vallée du Bas (4,0 km) Markering: geel (lokale wandelroute) [4] In Magny-Lormes, op de kruising bij de mairie: linksaf, richting l’Haut, afdalend, langs de Église de la Sainte Trinité (( ); 15e eeuw).

Bushalte (Cars Mobigo): D958, Bailly.

Tour de Vézelay

31

Bij [4]: ga rechtsaf. Na ruim 850 m: aankomst op een bredere asfaltweg (de D958). Volg deze naar links (let op), ca 500 m: Bailly (put en wegkruis).

Na 500 m, na een beek: verlaat het asfalt naar rechts, via een onverhard weggetje, stijgend.

Na 250 m: terug op het asfalt. Rechtsaf, door het gehucht l’Haut, en daal af naar rechts.

Na 400 m, einde weg: linksaf via een andere asfaltweg (de D147), stijgend.

[5] Bij een bosrand (rechts): rechtsaf, via een onverhard weggetje, afdalend, eerst langs de bosrand (links), dan door weilanden.

Na ruim 750 m, op het laagste punt: steek een stroompje over en vervolg, stijgend.

[6] Aankomst op een asfaltweg, bij een paar huizen (La Vallée du Bas). Ga rechtsaf. (De geel gemarkeerde, lokale route gaat hier linksaf.)

La Vallée du Bas - afslag na meertje na La Bernotte (1,3 km) Markering: Na 50 m (splitsing, put): linksaf (straatnaam: ‘Crau Peillon’).

Na 300 m (gîte): negeer de zijweg rechts en vervolg, stijgend, richting Lormes.

Na 200 m: negeer opnieuw een zijweg rechts (chemin du Moulin de l’Étang).

[7] Rechtsaf (chemin de la Bernotte), afdalend. Passeer een huis (rechts, no. 2, La Bernotte) en daal verder af, via een onverhard weggetje, naar een meertje (rechts), met een bordje ‘propriété privée’ op het hek.

Na 40 m (na het bordje): negeer een zijweggetje (links, met gras begroeid).

[8] Tegenover een bordje ‘VTT 13’: linksaf (scherpe bocht).

32

route OOST

Afslag na meertje na La Bernotte - La Maladrerie (Lormes) (2,2 km) Markering: geel-groen (PR Le mont de la Justice) Het onverharde weggetje stijgt flink. De eerste markering is na ca 25 m (links). Vervolg. (Ca 300 m na de afslag zie je, rechts, de kerktoren van Lormes ( ). Daarna uitzichten, terugkijkend, aan beide kanten.)

Na 1,2 km, steeds stijgend: passeer een waterzuiveringsinstallatie (links) en vervolg.

Na 300 m, bij een ijzeren kruis (links): aankomst bij een asfaltweg (de D6). Steek over (pas op!) en vervolg in dezelfde richting, via een onverhard weggetje, tussen twee boomrijen.

Na 120 m, einde weggetje: linksaf, via een asfaltweg.

Na 50 m: rechtsaf, via een pad tussen heggen, stijgend.

Na ruim 50 m, einde pad: rechtsaf (rechts: uitzichten).

Na ruim 250 m: onverhard gaat over in asfalt, vervolg.

[9] Op een splitsing, in La Maladrerie (voor’stadje’ van Lormes): rechtdoor, afdalend. (De geel-groen gemarkeerde route gaat hier linksaf, stijgend, naar Mont Justice ( ) Na 40 m: aankomst op de D6, in een bocht. Volg de D6 naar links.

La Maladrerie. Van de 12de tot de 14de eeuw werd Lormes getroffen door een lepra-epidemie, waarschijnlijk overgebracht door kruisvaarders die terugkeerden uit het Heilige Land. Eind 12de eeuw werd hier een leprozenhuis (maladrerie) gesticht, door de broeders van Saint-Lazare (de patroonheilige van de melaatsen).

Alternatief: bezoek de Mont Justice. Bij [9]: volg de geel-groen gemarkeerde route en bordjes ‘La Justice’ ( ). Heen én terug: 1,5 km. Hoogteverschil: 65 m.

La Maladrerie (Lormes) - centrum Lormes (1,2 km) Markering: Na 80 m via de D6, na een vervallen wasplaats (rechts): rechtsaf, afdalend (rue du Gué).

Na 60 m (huis no. 5): linksaf.

Na 30 m,( huis no. 11): linksaf, stijgend, via een smal pad.

Na weer 30 m: rechtsaf, opnieuw via een smal pad, stijgend (rechts: uitzichten). Het pad wordt geleidelijk breder en meer verhard (rue du Panorama).

Bovenaan, op een kruising, vlak bij de kerk (( ) uitzichtpunt): vervolg de rue du Panorama, afdalend.

Na 200 m, op een kruising: rechtsaf (rue Paul Barreau) (Office de Tourisme: linksaf, 25 m).

Na 280 m, aan het eind: linksaf, naar het gemeentehuis (‘Hôtel de Ville’). Ga rechtsaf.

Lormes. Lormes ligt op de rand van de Morvan, een middelgebergte van graniet. De vallei van de Yonne, onder meer gekenmerkt door kalksteen, ligt nu achter ons. Je kunt deze overgang extra ervaren door een ‘beklimming’ van de Mont Justice (zie hiervoor) en/of een afdaling in de Gorges de Narvau (zie hierna).

In Lormes zelf kun je een mooie stadswandeling maken. (Gratis brochure bij het Office de Tourisme.) Elke donderdag is er markt. Elke 1e en 3de zaterdag van de maand is er een speciale markt van (regionale) producenten. (Van 9.00 – 13.00 uur, in de overdekte markt, bij het gemeentehuis).

Gorges de Narveau. (Heen én terug naar de waterval: 1,5 km, hoogteverschil: 50 m): ga aan het einde van de Rue Paul Barreau rechtsaf (Route de Narvau, bordje ‘Quartier des Moulins’). Na ruim 100 m: volg een zelfde bordje naar rechts (Rue des Moulins, doodlopend). Hier draaiden vroeger zeven molens, aangedreven door het riviertje de Auxois.

Tour de Vézelay

33

Aan het einde van de weg: ga rechts een paadje in (bordje ‘Gorges de Narvau’). Op een T-splitsing bij het bordje ‘Quartier des moulins’ (terugwijzend): ga linksaf, dalend. Op de volgende splitsing, met drie gele bordjes: ga linksaf naar de ‘cascade’ (waterval) of bekijk die aan het einde van de ‘Tour des Gorges’ (ca 1 km). Terug via dezelfde weg.

Lormes - Brassy (13,3 km) Centrum Lormes - splitsing Bois des Gaux (4,5 km) Markering, tot de camping: Bij het gemeentehuis: vervolg via de rue du Pont National.

Na 300 m, op een kruising tussen het postkantoor (La Poste) en een supermarkt (Bi1): linksaf, licht stijgend (rue des Teuraux).

Na 120 m: negeer een zijweg links.

Na 25 m: rechtsaf, via een smallere weg (chemin de l’Étang), licht stijgend.

Na ruim 50 m, op een splitsing: rechts aanhouden. Het weggetje stijgt en daalt (2x); eerst asfalt, dan half verhard, dan weer asfalt.

[10] Einde weggetje op bredere asfaltweg, bij de camping en – daarachter – het Étang du Goulot. Ga linksaf, langs de camping.

Étang du Goulot. Het meer is, zoals veel meren in de Morvan, aangelegd in verband met de houtvlotterij. (Zie p.14.) Het meer voedt het riviertje de Auxois, dat uitkomt in de Yonne. Je kunt zwemmen in het meer. Erom heen zijn picknickplekken.

34

route OOST

Tacot du Morvan. Tot de 20e eeuw gingen de spoorlijnen niet verder dan de randen van de Morvan.

Tussen 1901 en 1908 werd een smalspoorbaan (‘Tacot’) aangelegd door de noordelijke Morvan, van Corbigny via Lormes naar Saulieu, voor het vervoer van passagiers en goederen.

Door toenemende concurrentie van het vervoer via een steeds beter wegennet, werd de spoorlijn in 1939 gesloten. Het voormalige station van Lormes (naast de camping) huisvest nu een restaurant.

Markering, vanaf de camping: geel (lokale wandelroute) en VTT17 (mountainbikeroute; soms wordt ook VTT18 aangegeven). Let op: onderweg zie je ook markeringen van Morvan Trail no. 2. Deze volgt echter niet altijd onze route.

Na 325 m, aan het eind: rechtsaf, via een onverharde weg, stijgend.

[11] Rechtsaf, naar beneden, en steek iets verderop een stroompje over, via een stenen ‘bruggetje’.

Vervolg, stijgend, naar een breder weggetje. Volg dat naar links.

Na krap 200 m, bij een meertje en enkele huizen (Le Moulin du Bois): rechtsaf. (Aan de zijkant van het huis links is het schoepenrad van de molen (‘moulin’) nog te zien.)

Na 80 m: hou links aan.

Na ca 200 m: negeer een zijweggetje links.

[12] Linksaf, flink omhoog, in een rechte lijn.

Na ca 500 m: de weg daalt even en stijgt dan weer. (Net daarvoor: negeer een zijweg links).

Na ca 500 m: steek een bredere, half verharde weg over, nog steeds rechtdoor en stijgend.

Na ruim 100 m, afdalend: je komt weer op de weg die je zojuist bent overgestoken. Volg deze naar links.

[13] Op een splitsing: rechtsaf, afdalend. (De geel gemarkeerde, lokale route gaat hier linksaf).

Splitsing Bois des Gaux - bord ‘Gâcogne - alt. 500 m’ (3,4 km) Markering: VTT 17 (soms wordt ook VTT18 aangegeven). Daarnaast zijn er af en toe gele of oranje-bruine markeringen die ook onze route aangeven, maar niet worden onderhouden.

Kort na de splitsing: negeer een smalle, flink dalende weg rechts.

Iets verderop, bij een splitsing: hou rechts aan, verder afdalend (rechts: uitzichten).

Na ruim 750 m, bij het gehucht Les Gaux, meteen na het eerste huis (links): linksaf.

Na ruim 300 m, bij een kruising bij een ‘Station Sismique’: rechtdoor, verder afdalend.

[14] Hou rechts aan.

Na 200 m, na een beekje: rechtsaf, stijgend.

Na 450 m: vervolg langs een weiland (rechts). Even verderop: rechtsaf (het weiland is nog steeds rechts), verder afdalend.

[15] Aankomst bij een asfaltweg (de D17). Steek deze over (pas op!) en vervolg in dezelfde richting, even dalend, dan flink stijgend.

Waterscheiding. Ca 50 m na de D17 loop je onderlangs de dijk van de Étang de l’Ormée. Op onze route is dit het laatste meer in het stroomgebied van de Yonne. Het volgende meer, l’Étang des Vernois, is in het stroomgebied van de Cure.

[16] Bij het bord ‘Gâcogne - alt. 500 m’: rechtdoor, afdalend. (De VTT-routes 17 en 18 gaan hier rechtsaf).

Bord ‘Gâcogne - alt. 500 m’ - kruising na Rivières (3,2 km) Markering: gele of oranje-bruine markeringen (onregelmatig, niet onderhouden). Onze route wordt ook Tour de Vézelay

35

gebruikt door VTT10, maar in tegengestelde richting. (Terugkijkend zie je soms de bordjes). Deze etappe volgt steeds min of meer dezelfde richting, naar Rivières.

Na 100 m, op een splitsing: hou links aan, verder afdalend.

Na ruim 50 m, aankomst op een asfaltweg (opnieuw de D17): steek over en vervolg.

Na 30 m, op een splitsing: hou rechts aan.

Na krap 300 m, op een splitsing, bij een geel bord ‘Brassy-Les-Vernois’: houd rechts aan, afdalend.

Kort daarna: negeer een pad naar rechts.

Na 300 m, bij een meer (Étang des Vernois): linksaf, langs het meer.

Aan het eind (hut, rechts): vervolg in min of meer dezelfde richting (iets naar rechts), stijgend.

[17] Na een groot perceel waar het bos is gekapt (links, uitzicht), (en vlak na een paaltje links met markering van een andere VTT-route): houd bij een splitsing schuin rechts aan.

Iets verderop, op een kruising: vervolg rechtdoor. Ook daarna: steeds min of meer rechtdoor.

Na ca 1,2 km: aankomst in Rivières (asfaltweg).

Na 300 m: einde weg op een andere asfaltweg: volg deze naar links.

Na ca 50 m: ga schuin rechts, een half verharde weg in (bordje ‘Geen auto’s en motorfietsen’).

[18] Op een kruising: rechtdoor, eerst nog licht stijgend, dan dalend.

Kruising na Rivières - Brassy (2,2 km) Markering: VTT 10, nu in beide richtingen gemarkeerd.

Na 550 m, op een splitsing bij een boom: vervolg in min of meer dezelfde richting, licht stijgend.

Na ca 200 m: afdaling naar de Chalaux (riviertje, picknickplaats). Vervolg, stijgend.

[19] Op een splitsing: ga half links, een bos in, eerst nog stijgend, dan afdalend.

Na ruim 600 m: aankomst op een asfaltweg. Volg deze naar rechts. (Voor de camping: ga hier linksaf.)

36

route OOST

[20] Aankomst op een andere asfaltweg (de D171). Ga rechtsaf, verder afdalend, naar het centrum van Brassy. Of ga linksaf, stijgend, om de route te vervolgen.

Brassy - La Chaume-aux-Renards (13,3 km) Markering: geel-rood (Tour du Morvan) en bordjes ‘Chemins Pèlerins’ (rood-wit of witrood; zie afbeelding.

Onderweg vullen beide markeringen elkaar aan. Deze markeringen zijn voldoende om, zelfs zonder de kaartjes, je weg te vinden.

Let op: de route gaat hier door grote stukken bos. Als er in die bossen wordt gekapt verdwijnen soms ook de markeringen.

Na 450 m, op de kruising met de D6: steek rechtdoor over (iets naar rechts, pas op!), een verharde weg in. Volg de genoemde markeringen naar La Chaume-aux-Renards [24].

[21] Mazignien Coutolles: Vóór het gehucht staat een bordje (links) dat verwijst naar het ongeluk bij Drop zone ‘Peinture’ (zie hierna). Net na het gehucht staat een picknicktafel, met aan de overkant een waterkraan (‘eau potable’).

Tour de Vézelay

37

Lac de Chaumeçon. In 1910 wordt Parijs overspoeld door grote overstromingen. Daarop wordt besloten om grote dammen te bouwen in de Seine en alle zijrivieren. Deze dammen moeten niet alleen nieuwe overstromingen voorkomen, maar ook zorgen voor een minimale waterstand van de Seine in de zomer, voor drinkwater voor Parijs, en voor de productie van elektriciteit. Het Lac du Crescent (1929-1932, gevoed door de Chalaux en de Cure) en het Lac de Chaumeçon (1931-1933, gevoed door de Chalaux) zijn onderdeel van deze Franse ‘Deltawerken’.

Drop zone ‘Peinture’ [22]. De Morvan is een ruig, bebost gebied. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het zodoende een goede schuilplaats voor vluchtelingen en verzetsstrijders. Tijdens de geallieerde landingen in Normandië (juni 1944) waren er zo’n 30 verzetsgroepen (‘Maquis’) actief. Enkele daarvan werden ondersteund door de SAS (Special Air Service), een speciale eenheid van het Britse leger. Samen zouden zij het gebied bevrijden, maar de tol was hoog. Ook voor de burgerbevolking, die leed onder Duitse vergeldingsmaatregelen.

38

route OOST

Vlakbij Mazigny was een zone (codenaam ‘Peinture’) waar regelmatig wapens en voorraden werden gedropt, voor de Maquis Camille en de SAS. Op 18 juli 1944 ging het mis: twee vliegtuigen botsten op elkaar.

De 15 bemanningsleden kwamen om. Ruim 500 m van onze route is een klein monument. Op een splitsing met het bord ‘Maquis Camille’ (dat nìet verwijst naar het monument): ga rechtdoor, via de D210 (niet als zodanig aangegeven). Het monument staat aan de linkerkant van de weg.

Tombeau du roi Viking [23]. Zo’n 1100 jaar eerder zou hier in de buurt een andere slag zijn gevoerd, tegen de Noormannen, die via de Yonne, de Cure en andere rivieren hun rooftochten ondernamen. De Noormannen werden verslagen en één van hun hoofdmannen zou zijn begraven bij een bijzondere rotsformatie, die nu nog wel ‘Le tombeau du roi Viking’ (het graf van de Viking koning) wordt genoemd. (Veel later diende deze plek als steengroeve. Er ligt nu nog een bewerkte, maar gebroken, stenen plaat.)

Zijn het deze rooftochten geweest die uiteindelijk hebben geleid tot het besluit om de abdij van Saint-Père te verplaatsen naar een veiliger plek, die nu ‘Vézelay’ heet?

Je vindt de Tombeau iets links van de scherpe bocht waar je de brede bosweg verlaat, om via een veel smaller pad steil af te dalen naar La Chaume-aux-Renards.

Bij La Chaume-aux-Renards [24] sluit onze route aan op de Pelgrimsweg naar Assisi (in omgekeerde richting) en op de verbinding tussen de pelgrimsplaatsen Vézelay en Le Puy-en-Velay (hier via de GR13).

La Chaume-aux-Renards - Marigny-l’Eglise (4,9 km) Markering: wit-rood (GR13). Daarnaast: geel-rood (Tour du Morvan) en bordjes ‘Chemins Pèlerins’. Deze markeringen zijn voldoende om, zelfs zonder de kaartjes, je weg te vinden.

Bij Crottefou [25] sluit de Chemin des Abbayes aan op onze route. Deze pelgrimsweg komt vanuit Duitsland, Zwitserland, de Elzas en gaat naar Vézelay.

Marigny-l’Église - vlakbij Chastellux-sur-Cure (8,3 km) Marigny-l’Église - afslag Tour du Morvan (6,8 km) Markering: wit-rood (GR13). Let op: bij [26] verlaten de Tour du Morvan en (een variant van) de ‘Chemins Pèlerins’ onze route.

Lac du Crescent. Zie de tekst bij Lac de Chaumeçon (hiervoor).

Afslag Tour du Morvan - vlakbij Chastellux-sur-Cure (1,5 km) Markering: wit-rood (GR13).

[27] Monument voor de gevallenen. Er tegenover staat een bordje ‘Gîte d’étape, 500 m’. (Ca 100 m vóór [27] is de afslag naar het Château de Chastellux).

Château de Chastellux( ) Het kasteel (11de eeuw) is gebouwd op de linkerflank van de vallei van de Cure, aan een oude Romeinse weg. Rondleidingen worden gegeven door de eigenaar of een ander lid van de familie die het kasteel al meer dan 1000 jaar in bezit heeft.

Naar het kasteel (heen én terug: 3 km, hoogteverschil: 75 m): Ga rechtsaf. Na 50 m: volg het bordje ‘château’ (kasteel). Terug via dezelfde weg.

Tour de Vézelay

39

40

route OOST

Vlakbij Chastellux - Cure (Domecy-sur-Cure) (10,2 km) Markering: wit-rood (GR13).

Abbaye Saint-Martin [28]. Aan de overkant van de Cure, in een lus van het riviertje, stond vroeger de Benedictijnse abdij Saint Martin (10de of 12de eeuw). Vanaf het bruggetje over de Cure zie je een ronde toren. Dit is een van de weinige restanten.

Cure (Domecy-sur-Cure) - camping Saint-Père (9,0 km) Cure (Domecy-sur-Cure) - Pierre-Perthuis (4,6 km) Markering: wit-rood (GR13).

Notre Dame de La Lumière [29]. Het beeld van Onze Lieve Vrouw van het Licht (1951), op een uitzichtpunt boven de Cure, symboliseert een nieuwe tijd. Vervoerde het riviertje ooit brandhout voor Parijs, nu produceert het elektriciteit.‘Notre Dame’ is daarvan de patroonheilige, én van de industrie en de bioscopen.

Naar het beeld (heen én terug: 200 m, hoogteverschil: 30 m): zo’n 400 m na het bruggetje over de Cure, bij een Croix de Mission (1847), gaat de GR linksaf. Er tegenover gaat een pad omhoog naar de Notre Dame (het begin is gemarkeerd door een rood-wit kruis).

Barrage de Malassis [30]. Deze stuwdam is gebouwd in dezelfde periode als de dammen van de Lacs de Chaumecon et du Crescent (zie p. 37.) Het is de kleinste dam in dit gebied.

Moulin de Gingon [31]. Zo’n 1,8 km na de stuwdam van Malassis passeer je de restanten van een molen. Al in de 12de eeuw wordt een molen op deze plek vermeld.

Ca 1 km na de Moulin de Gingon: passeer een stenen bruggetje (1770) over de Cure. (Rechts zie je de nieuwe, grote brug (1874) over de Cure, waar je straks overheen loopt.) Meteen daarna, rechts: volg een smal, steil pad omhoog, naar een asfaltweg (de D353). Daar zie je links een groot huis met twee ronde torens en het dorpje Pierre-Perthuis [32]. Ga rechtsaf. (De GR13 gaat hier linksaf.)

Château de Pierre-Perthuis [32]. In feite ben je zojuist het voormalige kasteel binnengelopen. (Vlak vóór het genoemde huis stond de zuidelijke kasteelmuur.)

Het kasteel (10de eeuw) was gebouwd op de rand van een kloof van de Cure. Het is zestien keer belegerd en werd uiteindelijk, tijdens de Hugenotenoorlogen (eind 16de eeuw), grotendeels verwoest. De D353 loopt Tour de Vézelay

41

er nu dwars doorheen. Als je die even naar links volgt zie je, aan weerszijden van de weg, de resten van de kasteelpoort. (En een hoofdgebouw.) Het dorpskerkje was oorspronkelijk de kapel van het kasteel. Het huis met de ronde torens is kort na de verwoesting van het kasteel gebouwd, met stenen uit de puinhopen.

Pierre-Perthuis - camping Saint-Père (4,4 km) Markering: geel (PR Les ponts de Pierre-Perthuis); nb: de markering begint na ruim 300 m.

De Pelgrimsweg van Vézelay (variant via Nevers) volgt ook deze etappe, maar in omgekeerde richting.

Volg de D353 naar rechts (en blijf deze volgen tot kort na het dorpje Précy le Moult.)

Na 100 m: passeer de grote brug over de Cure (uitzichtpunt, rechts beneden zie je het bruggetje waar je zojuist overheen kwam).

Na ruim 200 m: van rechts komt de geel gemarkeerde PR op onze route. Vervolg via de D353 en de gele markeringen.

La Roche Percée [33] is een rotsformatie in de vorm van een boog, ca 20 m boven de Cure. De afslag naar ‘La Roche Percée’ is ca 700 m na de grote brug van Pierre-Perthuis en wordt met twee borden aangegeven. Dan is het nog ca 600 m (picknickplaats). Terug via dezelfde weg.

In Précy le Moult, op een splitsing (bomen): vervolg de D353, richting Avallon.

Na ruim 50 m: linksaf, een onverharde weg in. Blijf deze volgen, door de velden, vrijwel steeds dalend (onderweg: vergezichten naar Saint-Père en Vézelay).

Na ca 1,4 km: aankomst bij een asfaltweg (de D53). Steek over en ga rechtdoor verder, weer via een onverharde weg (links, min of meer dichtbij: het riviertje de Cure.)

Fontaines Salées [34]. Aan de overkant van de Cure bevinden zich de ‘Fontaines Salées’. Deze zoutwater bronnen werden al vanaf 2300 v.Chr. afgetapt, onder meer voor de productie van zout. In de 1ste en 2de eeuw na.Chr werd bij de bronnen een Gallo-Romeins heiligdom gebouwd, met baden en andere gebouwen.

Vanaf 2017 is er een archeologisch museum. Op het terrein zijn resten van de vroegere bebouwing te zien.

Het museum is alleen te bereiken via de D958, van Vézelay naar Pierre-Perthuis. Steek daarvoor de Cure over via de D53 of via de brug in Saint-Père.

Na ca 1,8 km: aankomst bij de camping van Saint-Père [35], vlakbij een asfaltweg (de D36).◀

42

route OOST

Tour de Vézelay - Noord - Colline Éternelle Een afwisselende wandeling door het dal van de Cure, met als hoogtepunten: Tharoiseau en, aan de andere kant van de vallei, Vézelay. De eeuwenlange pelgrimsgeschiedenis van Vézelay vind je onder meer terug in het kruis van Montjoie (bij Tharoiseau), de Jacobskerk van Asquins en natuurlijk in Vézelay zelf. De wandeling gaat voornamelijk door velden en wijngaarden. Onderweg kun je daarom vaak genieten van vergezichten. In Vézelay (Porte de Barle) aangekomen is je Tour helemaal rond.

Overnachtingsmogelijkheden (zie: www.tourdevezelay.eu/ nl/voorzieningen) camping Saint-Père p. 45 Asquins Vézelay Asquins - Vézelay, via La Cordelle Tour de Vézelay - NOORD

km 0,0 9,9 6,7 1,7 16,6

Camping Saint-Père - Vézelay (16,6 km) Camping Saint-Père - Tharoiseau (begraafplaats) (3,6 km) Markering: geel (PR Boucle de Tharoiseau) [1] Volg de D36 naar rechts.

Na 600 m: linksaf, via een asfaltweggetje met in het midden een strook gras, licht stijgend. (Onderweg, achterom: vergezichten naar Vézelay.)

[2] Op een kruising met op elke hoek een lange, vierkante paal: linksaf, via een smal onverhard weggetje, stijgend, tussen heggen en bomen.

Op de kruising, vanaf de andere kant, komt de Chemin des Hongrois op onze route. Deze pelgrimsweg komt vanuit Duitsland en de Elzas en gaat naar Vézelay. Ook vóór die kruising kun je dus al een enkele markering (schelp) hebben gezien.

Na ca 300 m, op een kruising: rechtsaf, via een smal weggetje, aan het eind flink stijgend. (Onderweg, achterom: vergezichten naar Vézelay.)

Na 1,0 km: aankomst in Tharoiseau, op een asfaltweggetje. Volg dit naar rechts, langs de muur van het kasteel (19de eeuw).

Na 160 m, op een splitsing: linksaf, naar de kerk, met daarvóór een bijzondere wasplaats. Passeer de wasplaats en de kerk ( ) en vervolg, zijwegen links negerend.

[3] Bij de begraafplaats aan het einde van het dorp, op een splitsing: hou links aan (chemin de la Garde Roche). (Voor het Croix de Montjoie: hou rechts aan, via de D71; heen en terug: 1,8 km).

Croix de Montjoie. In de 11de eeuw ontstond het gebruik om op heuvels rondom een belangrijke pelgrimsplaats kruisen op te richten. Zo’n heuvel werd in het Frans ‘Montjoie’ (berg van blijdschap) genoemd, in het Spaans:‘Monte de Gozo’. Blijdschap, want voor pelgrims betekende het kruis dat zij hun doel bijna Tour de Vézelay

43

hadden bereikt. Vanaf de Monte de Gozo bij Santiago zie je de kathedraal liggen, vanaf de Montjoie bij Tharoiseau de basiliek van Vézelay.

Tharoiseau (begraafplaats) - Nanchèvre (3,0 km) Markering: geel (PR Boucle de Tharoiseau)

Vanaf de splitsing [3]: vervolg via de chemin de la Grande Roche, in een ruime bocht naar links, afdalend.

Na ca 700 m: rechtsaf, een paadje in, omhoog.

Na 285 m: aankomst bij een grotere weg (de D957). Steek over (pas op!) en ga rechtdoor (rue de la Chapelle).

Na ca 50 m, op een splitsing: linksaf. Fontette.

Na 275 m: laat de kapel (1657; ( )) links liggen en daal verder af.

Na ca 30 m, op een splitsing: rechtsaf.

Na ca 50 meter, bij een wasplaats: rechtdoor verder.

Na ca 100 m, op een splitsing: linksaf.

Na ca 70 m: rechtsaf, via een onverharde weg, door velden, wijngaarden en een stukje bos.

Na ca 1 km, op een splitsing: linksaf, afdalend.

[4] Na 265 m: aankomst op een asfaltweggetje, dat zich naar rechts splitst. Volg het rechter weggetje (rue des Prés).

Op een splitsing in Nanchèvre: rechtsaf (rue du Lavoir). (De geel gemarkeerde, lokale route gaat hier linksaf.)

Nanchèvre - Asquins (Route des Chaumots (3,3 km) Markering: - (behalve het allerlaatste stukje: rood-wit (GR654)) Rue du Lavoir. Vervolg.

Na ruim 40 m, na het laatste huis links (nummer 23): linksaf, via een onverhard weggetje.

44

route NOORD

Na ruim 250 m, bij een zijweg: linksaf. Volg kort daarna een haakse bocht naar rechts.

[5] Volg opnieuw een haakse bocht naar rechts. (Daarna, links: uitzichten op Vézelay en Asquins.) Vervolg, afdalend.

Na ca 1,0 km: passeer een boerderij (via een haakse bocht naar rechts).

Direct daarna, op een splitsing, linksaf (vanaf hier is de weg geasfalteerd).

Na ruim 200 m, vlak vóór de Cure: aankomst op een andere asfaltweg. (Ga hier rechtsaf voor de camping municipal ( ) Hou links aan en vervolg via de brug over de Cure.

Na 180 m: aankomst in Asquins en bij een grotere asfaltweg (de D951).

Bushalte (Cars Mobigo): D951, Asquins. (Ca 50 m noordelijk van onze route) Steek de D951 iets naar rechts over (pas op!) en vervolg (place sous l’Orme).

Na 30 m, op een splitsing met in het midden een boom: rechtsaf (rue de la Chèvrerie).

Na ca 10 m, op een splitsing: rechts aanhouden (rue du Four, bronzen Jacobsschelp).

Na ca 30 m: schuin rechts (rue de l’Église), stijgend, naar de kerk Saint-Jacques-le-Majeur ( ). (Bronzen schelp bij de ingang.) Église Saint-Jacques-le-Majeur (Jakobus de Meerdere, 11de eeuw) staat op de Werelderfgoedlijst van de Unesco, als historisch monument aan één van de vier grote pelgrimsroutes door Frankrijk naar Santiago de Compostela. In de kerk vind je een reliekbuste van Sint Jacob (eind 16de / begin 17de eeuw) en een glas-in-loodraam met zijn afbeelding.

In Asquins zou Aymeric Picaud tussen 1135 en 1140 de ‘Codex Calixtinus’ hebben geschreven (zie ook p.7).

Vanaf de kerk: vervolg (rue de l’Église wordt rue des Soeurs), afdalend.

Na 140 m, op een splitsing: rechtsaf (opnieuw rue du Four).

Na 50 m, op de kruising met de rue de la Tuilerie: rechtdoor.

Na ca 80 m, op een kruising (met twee bomen en in het midden een wit kruis): linksaf (chemin de la Croix Blanche). (Op de heuvel recht vóór je ligt Vézelay.)

Tour de Vézelay

45

Vanuit het Noorden komen meerdere pelgrimswegen in Asquins aan, op weg naar Vézelay: vanuit Parijs (Voie de Sens), Nederland en België (GR654, Via Campaniensis), Duitsland (Jakobsweg Trier) en Avallon.

[6] Op een splitsing bij een boerderij, aan de route des Chaumots: rechtsaf.

(De afkorting via La Cordelle gaat hier linksaf: zie hierna.)

Afkorting: Asquins (Chaumots) - Vézelay, via La Cordelle (1,7 km) Markering: rood-wit (GR654) [6] Bij de genoemde boerderij: linksaf.

Na 60 m, op een splitsing: hou rechts aan, richting Vézelay (rue de Bouillère).

Na 280 m: ga schuin rechts (chemin de la Cordelle); eerst asfalt, dan onverhard.

Na 380 m, op een kruising van onverharde wegen: rechtdoor.

Na 160 m, op een kruising met een asfaltweg: rechtdoor.

Na 320 m: kapel ‘La Cordelle’ (rechts ( )).

Chapelle Sainte-Croix (‘La Cordelle’). De kapel is rond 1150 gebouwd. (In die tijd werd ook het

voor portaal van de basiliek gebouwd.) De kapel herdacht de oproep voor de Tweede Kruistocht door Bernard van Clairvaux, in 1146. (De plek waar hij preekte, iets verderop, wordt gemarkeerd door een houten kruis, dat het oorspronkelijke stenen herdenkingskruis vervangt.) Rond 1232 stichtten de Franciscanen vlakbij de kapel hun eerste klooster in Frankrijk. (De naam ‘La Cordelle’ verwijst naar het koord dat zij om hun middel dragen.)

Het klooster werd meerdere keren verwoest, onder meer tijdens de Honderdjarige Oorlog, de Hugenotenoorlogen en de Revolutie. Alleen de kapel overleefde dit alles, zij het als boerenschuur.

De Franciscanen keerden er pas in 1949 terug.

Vervolg daarna in dezelfde richting, rechts langs het Croix de Bernard, stijgend.

Na 225 m: aankomst op een asfaltweg, bij een bordje ‘La Cordelle’. Steek over en vervolg in dezelfde richting, verder stijgend, langs een bordje ‘Porte Sainte Croix’.

Na 200 m: aankomst op een asfaltweg. Steek over en ga rechtdoor, naar de basiliek ( ).

Asquins (Route des Chaumots) - La Goulotte (3,6 km) Markering: -

46

route NOORD

[6] Bij de boerderij: rechtsaf. De weg maakt meteen een flinke bocht naar links en stijgt.

Na 1,0 km: ga schuin rechts, via een onverhard pad.

Na 550 m: het pad eindigt op de asfaltweg die je eerder verliet. Volg deze naar rechts.

(Onderweg, rechts: een gerestaureerde schuilhut van gestapelde stenen.)

[7] Bij een splitsing: negeer de weg rechts (naar ‘La Vieille Borde’).

Na 300 m, op een splitsing: rechtdoor, via een half verharde weg (bord ‘circulation interdite’).

Na 870 m: aankomst op een asfaltweg (wegkruis). Volg deze naar links. (In het bos, links: picknicktafels).

[8] La Goulotte: linksaf voor La Maison Zervos of vervolg, rechtdoor.

La Maison Zervos. In de 19de eeuw ontving Vézelay kunstenaars en schrijvers als Romain Rolland, Claudel, Georges Bataille, Ingelbrecht, Max-Pol Fouchet, Maurice Clavel, Jules Roy. In hun huis in La Goulotte ontving het echtpaar Zervos: Eluard, Picasso en vele anderen. In het huis worden nu elke zomer tentoonstellingen en lezingen georganiseerd die verband houden met de erfenis die het echtpaar aan de stad Vézelay heeft nagelaten.

La Goulotte - Vézelay (3,1 km) Markering: rood-wit (GR654) en geel (PR La Fontaine Nouvelle) Na 100 m: linksaf, via een onverhard weggetje, afdalend.

Na 450 m, vlakbij een asfaltweg (de D36): vervolg, min of meer rechtdoor, eerst even stijgend, daarna steeds dalend.

[9] Op een splitsing: rechtsaf, via een veldweg, richting Vézelay, eerst dalend, dan stijgend.

Na 725 m: kruising met een asfaltweggetje: rechtdoor verder, via een onverhard weggetje.

Na ruim 100 m: aankomst op een asfaltweggetje. Volg dat naar rechts, dan naar links, naar een grotere weg (de D951). Steek deze over en vervolg, via een trapje en een parkeerterrein naar − opnieuw − de D951. Volg deze naar rechts.

Na 20 m: je staat weer op het beginpunt van de Tour de Vézelay: de Porte du Barle en het hoofdstraatje omhoog naar de basiliek [1].◀ Tour de Vézelay

47

48

route NOORD

Reis van Betekenis Het gaan van de weg is een universele en oeroude metafoor voor het leven.

Voor veel mensen valt hun besluit, om op pelgrimspad te gaan, samen met een bijzondere gebeurtenis of een nieuwe fase in hun leven.

Alles wat je nodig hebt zelf meesjouwen, het ritme van de tocht, de natuur, het ongewisse, het alleen zijn, de ontmoetingen, steeds je eigen keuzes maken, los van het bekende en vertrouwde: het zijn prachtige ingrediënten voor een diepgaande ervaring. De reis kan zo een goede manier zijn om tot rust te komen, te ontdekken wie jij bent, en wat voor jou echt van betekenis (‘heilig’) is.

Verrijk je tocht door gebruik te maken van: • ons verhaal ’Reis van Betekenis - een pelgrimstocht in zeven etappes’. Het is geïnspireerd door de verhalen van duizenden pelgrims die in onze herberg overnachtten, én door de grote reisverhalen en wijsheidstradities van over de ‘hele’ wereld.

• onze ‘Inspiratiekaarten’. Zie deze kaarten als een reisgenoot. Iemand die je vragen stelt, inzicht biedt en soms uitdaagt een ander paadje in te slaan Je kunt de ‘Reis van Betekenis’ en de ‘Inspiratiekaarten’ gratis downloaden van onze website.

We wensen je een inspirerende reis!

Pelgrimsherberg L’Esprit du Chemin, Huberta & Arno Ga voor meer informatie en de downloads naar: https://www.espritduchemin.org/nl/reis-vanbetekenis of scan de code.

Tour de Vézelay

49

Bronvermelding Kaarten: Map Data: OpenStreetMap contributors Afbeeldingen: Omslag, voorkant: Office de Tourisme du Grand Vézelay Omslag, achterkant: Arno Cuppen p. 02: Google Earth, Nasa Earth Observatory p. 05, links: Arno Cuppen p. 05, rechts: La Maison du Visiteur Vézelay, Philippe Brame p. 06: Pieter Niesten p. 07: Wikimedia Commons p. 08: Daniel Derveaux p. 09, plattegrond: Office de Tourisme du Grand Vézelay p. 09, foto: Jan Schellekens p. 12: Arno Cuppen p. 13, boven: Arno Cuppen p. 13, onder: Le Patrimoine des Communes de la Nièvre (Éditions Flohic, 1999) p. 14, boven: Comité de la Saint-Vincent du Vézelien p. 14, onder: L’Est Républicain, sur le Musée Romain-Rolland (2017) p. 15 : Arno Cuppen p. 16, boven: Frits Jansen p. 16, onder: Karel Smetsers p. 22: Arno Cuppen p. 25: Gerrie Harmsen p. 26-29: Arno Cuppen p. 30, boven en midden: Arno Cuppen p. 30, onder: Jolanda Stammes p. 37, boven: Karel Smetsers p. 37, onder: L’Association Les Amis de la Cathédrale d’Autun p. 38 41, 42, 45, 46, 48: Arno Cuppen p. 49: gîte L’Esprit du Chemin p. 51: Hans Luyten Routes: - FFRandonnée (Comités départementaux Yonne, Nièvre) - Randomorvan.fr - Chemins pèlerins (Autun, Saulieu, Vézelay) - Association Terre de Légendes (Avallon) - Office de Tourisme du Grand Vézelay - Office de Tourisme Tannay - Brinon - Corbigny

50

´

Pelgrim Pelgrim ben ik, niet met embleem en staf en niet naar verre heiligdommen maar naar de ware grond van wat ik zie.

Daartoe heb ik dit land gevonden dat ik al zoveel jaar doorkruis de wouden en de horizonten de kleine beken en het grazend vee de dorpsbewoners, brood en wijn aan tafel en al hun wel en wee.

In cirkels trek ik rond en ruik de geuren en onderzoek de grond, de hoge luchten het ingekeerde van het gindse dal.

Ik adem alles in en ga weer stil met het besef dat ik nooit weten zal waaruit het is ontstaan, uit welke wil door welke hand in het heelal.

En waar ik ook een heuvel mag beklimmen rijst in mijn blik de eeuwenoude kerk waarin, zegt men, het antwoord is te vinden.

Ik wacht al jaren op de metgezel die mij daar binnenleidt en mij vertelt dat hij mijn broeder was, bij elke stap hierbuiten in het veld.

Tour de Vézelay

51

De Tour de Vézelay is een rondwandeling van 135 km, geïnspireerd door oude en nieuwe pelgrimswegen.

Begin- en eindpunt is Vézelay, schitterend gelegen op ‘de eeuwige heuvel’.

De tocht gaat vooral door het gebied ten zuiden daarvan: de valleien van de Yonne en de Cure, de tussenliggende heuvels, en de bosrijke noord-west hoek van het regionaal park de Morvan.

Vézelay is een spirituele plek voor velen, de omgeving is mooi en afwisselend, en er is een duizend jaar oude traditie van pelgrimages.

Uitgegeven door: Association Tour de Vézelay.

Dit is de vierde, herziene druk, 2022.

Tour de Vézelay

52