Regio-glossy ZW-NL bij Reformatorisch Dagblad - 25 juni 2021

VRIJDAG 25 JUNI 2021

IN DE REGIO Nieuws, bedrijfspresentaties, reportages en interviews uit Zuidwest-Nederland

Zeeuwse tuinder en teler snakken naar zoet water

Eeuw oude VVV-route voert langs verleden

Jaap Kramer hangt klompen aan de wilgen

HANGL A MP GL A MOUR

FAU TEUIL C ADIZ

HANGL A MP CIRCE OVA AL

REL A XFAU TEUIL T WICE 16 4

Zeer decoratieve luchtige hanglampen met 40 lichten.

Leverbaar in RVS- en in bronskleur.

Landelijke fauteuil met softe zit. In diverse stoffen leverbaar.

Kunstige hanglamp met amberkleurige Ledbol, omgeven door zwart/parel decoratie.

Een Twice relaxfauteuil wordt standaard geleverd met elektrische bediening.

VANAF € 1326,-

VANAF € 1279,-

VANAF € 993,-

VANAF € 2494,-

Maak het eigen...

Bij Joosse Wonen vindt u een brede collectie zitmeubels. Deze meubels zijn vrijwel allemaal naar uw wensen aan te passen. Kiest u voor leer of stof? Met of zonder armleuningen? Of heeft u voorkeur voor een bepaalde kleur? Op basis van persoonlijk zitadvies zorgen we, samen met onze samenwerkende fabrikanten, voor optimaal maatwerk. Al ruim 85 jaar helpen we klanten met het inrichten van hun woning. In onze meubelwinkel vindt u dan ook drie generaties vakmanschap. Zo worden de meubels helemaal eigen.

Joost Joosse WOONADVIES

Joosse Wonen

•

MEUBELS

Langstraat 2

•

VERLICHTING

4341 EE Arnemuiden

•

T 0118 - 60 12 73

STOFFERING

WONEN

 /JoosseWonen

www.joossewonen.nl

Tussen zoeken en vinden Maarten Dijkstra

B

oeren, tuinders en telers die op zoek zijn naar water in de natste provincie van Nederland. Een schrijver die met een honderd jaar oude VVV-route in de hand naar historische sporen in Middelburg zoekt. Een klompenmaker die op zoek is naar een nieuwe bestemming voor zijn bijna 140 jaar oude bedrijf. En een hervormde gemeente die op zoek is naar restauratie van kerk en omliggend terrein. Probeer in die redactionele thema’s maar eens een rode lijn te ontdekken.

Nou, iedereen zoekt dus iets. Hoewel, dat klopt niet helemaal: drie van de vier hebben namelijk al gevonden. Auteur Sarah van der Maas vond in de Zeeuwse hoofdstad „de groote brug over het breede scheepvaartkanaal” en „de in plantsoen herschapen oude wallen en vestingwerken, die thans de aantrekking voor den vreemdeling en den trots van den stadgenoot uitmaken.” Klompenmaker Jaap Kramer vond weliswaar geen opvolger, maar wél een nieuwe toekomst voor zijn onderneming: hij wil er een levend museum van maken. En de hervormde gemeente van Numansdorp vond tijd om kerk en begraafplaats te renoveren.

De enige partij die nog steeds zoekende is, is de provincie Zeeland. Hoewel ze water in overvloed heet, blijt er een groot tekort aan de zoete variant. Gevolg is dat gewassen niet groeien of zelfs verbranden en dat de oogst mislukt.

Het ”Zeeuws Deltaplan Zoet Water” moet soelaas bieden, maar werpt nog niet genoeg vruchten af. Gelukkig bieden de uitkomsten van de queestes van de drie andere zoekers in dit magazine hoop voor de toekomst!

Reformatorisch Dagblad

3

Zeeuwse boeren, telers en tuinders zoeken zoet water

Klepperbel keert terug in Numansdorp

Houten schoeisel van laatste klompenmaker van Zeeland jubileert

Advertorials Duisenburgh Vermogensregie Verkamman 7 | Toyota De Jonge 23

Advertenties Joosse Wonen 2 | Aangeenbrug Electro 6 | CBB 10 | Zorggroep Ter Weel 10 | Muneris Makelaardij 10 | Belisol Goes 12 | Bouwbedrijf Rijk 14-15 | Alku Middelburg 18 | Poppe Begrafenisverzorging 20 | Speadheat Zeeland 20 | Toyota De Jonge 22 | Jeugdbond Ger. Gem. 24 | Van Dalen Natuursteen Walcheren 24 | Dalte Energie 25 | Cappendijk Volvo Goes 28 | Chemdry Slabbekoorn 30 | Timmerman Natuursteen 34 | Orgelmakerij Noorlander 35 | Sinke Komejan Makelaars, Makelaarskantoor Zwaan & Boot Makelaars 36

Colofon Deze bijlage is een uitgave van het Reformatorisch Dagblad, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn.

Directie: C. Heutink | Commerciële zaken: C.Th. Hovius | Tekst: EMG Mediaproducties | Vormgeving: Heidi Aalbers | Beeld voorpagina: RD, Unsplash

5

SERVICE EN LEVERING DOOR

HEEL ZEELAND Aangeenbrug laat al meer dan 25 jaar het witgoed in Zeeland zijn werk doen. Ovens, fornuizen, koelkasten, vaatwassers, wasmachines, wasdrogers en stofzuigers bijvoorbeeld. Inbouwapparatuur vervangen is ons dagelijkse werk en wat aanpassingen aan de keuken is geen probleem. Met een winkel, een webshop, een showroom en vakmensen op de weg die altijd tijd voor u hebben. Zodat u gewoon ongestoord kunt genieten.

• •

•

•

WITGOED LEVERING SERVICE ONDERHOUD

Oude Zandweg 24 | 4361 SK Westkapelle | 0118 - 572 427 info@aangeenbrugelectro.nl | www.aangeenbrugelectro.nl

Advertorial

Op zoek naar rendement?

Verkamman helpt

G

edreven door de zeer lage rente op spaarvermogens zijn velen op zoek naar rendement. Juist voor grote spaarders is het van belang de vinger aan de pols te houden. Spaarvermogens boven € 100.000,= worden namelijk belast met een negatieve rente van 0,50%. Daarnaast laten belastingen en inlatie het kapitaal in waarde afnemen. Niettemin zijn er mogelijkheden om vermogens te optimaliseren.

De zoektocht naar die opties is vandaag de dag lastig, omdat de combinatie van rendement en laag risico bijna niet te vinden is. De spaarrente is, zoals gezegd, negatief, maar ook de tienjaars staatsobligaties geven momenteel een negatieve rente. Vastgoed is eveneens geen koopje meer en dat geldt tevens voor verschillende aandelensectoren.

Om aan rendement te komen kopen sommigen ‘alles wat los en vast zit’, ongeacht de prijs en veelal zonder enige kennis van zaken. Wanneer er geld wordt uitgezet, zeker als dat voor toekomstig pensioen is bedoeld, is het noodzakelijk om zorgvuldig te werk gaan.

Interessante oplossingen Jack Verkamman, vermogensspecialist en ondernemer bij Duisenburgh Vermogensregie, komt met diverse interessante oplossingen voor grotere spaarvermogens. Voorbeelden zijn beleggen in een goed gespreide efectenportefeuille voor de langere termijn en speciieke vormen van duurzaam vermogensbeheer.

Actueel is vermogensbeheer met bescherming. Bij dit alternatief kent de portefeuille extra bescherming tegen grote koersdalingen. Dat biedt rust tijdens de onzekere ontwikkelingen op de inanciële markten én een aantoonbaar beter rendement tijdens de looptijd. „In het geval van grotere vermogens denken

Uit de praktijk

wij daarnaast met klanten mee bij hypothecaire inancieringen van ondernemersprojecten en vastgoed”, vertelt Jack. „Opvallend is de blijvende interesse van vermogende ondernemers in onroerend goed –direct én indirect– als aanvulling op de efectenportefeuille.”

Benieuwd naar Jacks oplossingen voor slinkende spaarvermogens? Hij informeert u graag. Bel of mail gerust.

DUISENBURGH VERMOGENSREGIE Jack (J.M.) Verkamman Kantoren in Numansdorp, Yerseke, Tholen, Stellendam, Barendrecht 06-52 52 59 94 / 085-489 494 jmverkamman@duisenburgh.nl

Een van Jacks klanten heeft een zoon die al binnen enkele jaren het bedrijf wil overnemen. Jack: „Ik adviseerde hem om op korte termijn zijn accountant en een overnamespecialist in te schakelen, gezien bedrijfsgrootte en gezinssamenstelling. Het is belangrijk om een overname tijdig te starten om optimaal gebruik te kunnen maken van fiscale regelingen. Het opstellen van een familiestatuut zorgt daarbij voor duidelijkheid en kan frictie voorkomen. Als vaste adviseur en vermogensspecialist spreek ik klanten meerdere keren per jaar; zo denk ik proactief en financieel breed mee. Het gaat primair niet om een product maar om het klantbelang!”

www.duisenburgh.nl/verkamman

Het bovengenoemde is uitdrukkelijk geen advies voor uw persoonlijke situatie.

Er kunnen geen rechten aan worden ontleend. Raadpleeg een deskundig adviseur!

7

In de Regio

Waterkaart voor Tholen. beeld Vidiphoto

Slang voert water aan. beeld Vidiphoto

Zeeland snakt naar zoet water Gert Janssen

N

iet alleen akkerbouwers, maar ook fruitteeltbedrijven hebben in grote delen van de provincie te weinig zoet water beschikbaar voor een gezonde bedrijfsvoering. Dat is een eerste levensbehoete voor mens en dier én voor vrijwel alles wat groeit en bloeit op het land. Zeeland heet, kort samengevat, nog te veel last van het zout dat na honderden jaren aan overstromingen is achtergebleven en dat zich via sloten vermengt met zoet water.

Door de klimaatverandering is er meer vraag naar zoet water. Momenten van hetige regenval en extreme droogte wisselen elkaar steeds vaker af. En wanneer er water nodig is in het groeiseizoen, is er een structureel neerslagtekort. Gevolg is dat gewassen niet groeien of zelfs verbranden en de oogst mislukt. Om die reden is de provincie in 2019 gestart met het zogenoemde ”Zeeuws Deltaplan Zoet water”. Om het provinciebe-

8

stuur een handje te helpen, te stimuleren en meer vaart in de waterstudies te brengen, heet landbouworganisatie ZLTO samen met de agribusinessketens in Zeeland nu een eigen masterplan ontwikkeld.

Bestuurder en portefeuillehouder water ZLTO Zeeland is Hendrik-Jan ten Cate uit Poortvliet. De 43-jarige akkerbouwer weet als geen ander hoe belangrijk voldoende goed water voor gewassen is. Op zo’n 100 hectare teelt hij consumptie- en frietaardappelen, uien en bloemenzaad. Dat is geen vetpot tijdens de coronacrisis, zeker niet tijdens de lockdown van de horeca en het ablazen van alle evenementen. Juist in die sectoren bevinden zich veel frieteters. De aardappelprijs voor de telers kelderde vorig jaar naar 2 cent per kilo, terwijl 18 cent de kostprijs is. Tel daarbij drie droge jaren met mindere en mislukte oogsten op en je snapt dat het water de akkerbouwers aan de lippen staat.

Hoewel de prijzen inmiddels wat beter zijn, ligt er in vriescellen zoveel friet op de hongerige consument te

25 juni 2021

beeld Vidiphoto

Water is er genoeg in Zeeland, maar waar vis en visser de voorkeur aan zilt nat geven, smachten boer, tuinder en teler naar de zoete variant. En daarvan heet de provincie te weinig.

HELPT U ANDEREN LEZEN? De CBB zoekt vrijwilligers!

Bloemist zoekt

Veel ouderen krijgen moeite met lezen. Daardoor kan je

Psycholoog GZ

wereld kleiner worden. Er zijn veel mogelijkheden om te

Locatie: Goes

blijven lezen, maar niet iedereen weet deze hulp te vinden.

Ben jij klaar voor een veelzijdige funcie in de ouderenzorg?

Als psycholoog bij Zorggroep Ter Weel adviseer je bij (probleem)gedrag van cliënten. Je ondersteunt hierbij medewerkers en familie. Je voert psychodiagnosisch onderzoek uit, trekt conclusies en implementeert deze in de zorg voor de cliënt.

De CBB is op zoek naar consulenten, die deze hulp willen bieden, bijvoorbeeld door op bezoek te gaan bij ouderen met een leesbeperking of door informatie en voorlichting

Aantal uur: 36 uur

te geven. Wij zoeken speciaal consulenten in de regio

Wat het werken in de ouderenzorg zo mooi maakt, zijn de persoonlijke verhalen van cliënten. Staat deze voormalig bloemist straks in jouw cliëntbestand?

Zeeland!

De CBB zet (christelijke) boeken en tijdschriften om naar gesproken vorm, braille, grootletter en digitaal.

Gevraagd: • Een afgeronde WO-opleiding Gezondheids-, Levensloop- of Klinische Psychologie of vergelijkbaar • Een BAPD

Wil je graag anderen helpen en zoek je zinvol vrijwilligerswerk? Kijk dan op www.cbb.nl/werken-bij of mail naar consulenten@cbb.nl.

Paul Krugerweg 39, 3851 ZH Ermelo 0341-56 54 77 WWW.CBB.NL klantenservice@cbb.nl

Solliciteer op www.werkenbijterweel.nl

. . . g in k a m s i n n e k Ter

GRATIS

waardebepaling Bent u opzoek naar een Taxatie?

Ook dit bieden wij u voordelig aan!

V E R K OOP •

TA X ATIE •

A A N K OOP

Bij Muneris Makelaardij gaat het om uw belang.

Een eerlijk gratis advies voor de mogelijkheden die er zijn om uw woning zo optimaal op de woningmarkt te presenteren.

Brand J._

‘s-Gravenpolder • 06 - 48 68 60 51 • info@munerismakelaardij.com • www.munerismakelaardij.nl

wachten dat de patatpieper voorlopig slechts marginaal bijdraagt aan het inkomen van Nederlandse akkerbouwers.

de ondergrond en spaarbekkens.”

Er wordt volop nagedacht en gewerkt aan oplossingen. „Bij de uienteelt worden op dit moment proeven genomen met druppelbevloeiing, enigszins vergelijkbaar met wat in de fruitteelt wordt toegepast. Deze slangen worden op 5 cm. diepte aangebracht. Zo krijgen de wortels van het gewas voldoende water. Grote installaties zijn dan niet meer nodig, waardoor link op water wordt bespaard. Bij de oogst worden de slangen opgerold. Nadeel is dat ze maar één keer gebruikt kunnen worden en dat de investering vrij hoog is: ongeveer duizend euro per hectare.”

Een variant daarop is fertigatie, druppelslangen die niet alleen water maar ook meststofen bij de wortels van het gewas brengen. Een extra milieutechnisch voordeel is dat het milieu daardoor ook minder wordt belast.

Peilgestuurde drainage Een ander instrument om gewassen van voldoende water te voorzien, is peilgestuurde drainage. Normaal gesproken liggen er pijpen in het land, die ervoor zorgen dat bij hevige regenval het water wordt afgevoerd

Hendrik Jan ten Cate met regenmeter. beeld Vidiphoto

Mislukte oogsten Daar komt het watertekort dus nog bij. „Hele percelen met gewassen zijn de afgelopen jaren vernietigd doordat we een gebrek hadden aan zoet water. Fruittelers werken steeds vaker met druppelirrigatie, waardoor minder water nodig is. Maar bij nachtvorst in het voorjaar en zonnebrand hartje zomer moeten ze ook kunnen beregenen. Ook daarvoor is voldoende water nodig. Zout of zilt water zorgt er juist voor dat de teelten verbranden. Veel sloten in Zeeland bevatten brak water en dat is ongeschikt voor gebruik. Onze provincie telt zo’n 2500 agrarische ondernemingen die ahankelijk zijn van water. Zeker 80 procent daarvan heet last van het tekort.”

Niet alle Zeeuwse streken hebben dezelfde problemen of zijn geholpen met dezelfde oplossingen. „Hier op Tholen maken we op grote schaal gebruik van zoet water uit het Volkerak-Zoommeer. Dat komt via een netwerk van sloten bij de akkers op het eiland. Vanaf 1989 is er een zoetwaterinlaat vanuit het Zoommeer.

Bovendien is de waterkwaliteit daar de laatste jaren enorm verbeterd. Maar vanwege de zilte ondergrond moet het water wel blijven stromen. Als ZLTO zijn we bezig om dit ook voor andere regio’s in de provincie te regelen. Zuid-Beveland moet het nu vooral hebben van regenwater en grondwater. Walcheren maakt deels gebruik van grondwater uit de duinen, waterbellen in

„Hele percelen met gewassen zijn de afgelopen jaren vernietigd”

Reformatorisch Dagblad

11

“DE MONTAGE WAS PERFECT GEREGELD”

Wilt u graag nieuwe kozijnen en deuren, maar ziet u op tegen de verbouwing? Met Belisol is dat niet nodig.

Onze vakmannen zijn gespecialiseerd in het plaatsen van kozijnen en deuren en doen dit met de uiterste zorg.

Ook laten ze iedere werkplek weer netjes en opgeruimd achter. Wij geloven in het ontzorgen van onze klanten en daarom geven we ook nog eens 20 jaar garantie op onze producten.

Meer weten? Maak een afspraak op belisol.nl

Belisol. Meer dan 40 jaar kozijnen en deuren zonder zorgen.

Belisol Goes, Nobelweg 2-24, 4462 GK Goes, T 0113-211 811

naar sloten. Met regelbare drainage wordt het water opgeslagen in onderwaterdrains of in sloten waarvan het waterpeil geregeld kan worden. In de bollengronden langs de kust wordt dat al jarenlang toegepast. In tijden van droogte kan het waterpeil dan verhoogd worden.

Gebruik van grondwater ligt een stuk ingewikkelder.

Dat komt omdat de zoetwaterbellen in de bodem vaak de bovenlaag vormen van een groter ondergronds zoutwaterreservoir (zoet drijt op zout). Zodra de zoete laag meer dan 15 meter dik is, mag het gebruikt worden voor agrarische doeleinden. Op veel plaatsen in de provincie is die in de zomermaanden echter niet dikker dan een meter. In de winterperiode groeit dat bij voldoende regenval weer aan. Voor komend seizoen zijn de vooruitzichten dankzij natte winter en voorjaar een stuk gunstiger.

Eigen masterplan Hoewel de provincie Zeeland de noodzaak van een goede zoetwatervoorraad terdege beset en om die reden ook het ”Deltaplan Zoet water” heet gelanceerd, gaat het de landbouworganisatie niet snel genoeg. „Daarom hebben we een eigen masterplan ontwikkeld en willen we zelf met de ketenpartijen een aantal kansrijke waterprojecten starten”, verduidelijkt Ten Cate. „We jagen het plan van de provincie van onderaf aan. Bovendien. een goede zoetwatervoorziening is van groot maatschappelijk belang. Van het waterschap verwachten wij ook een meer actieve rol om dit maatschappelijk vraagstuk mee te helpen oplossen.”

De boerenvoorman pleit voor een aanpak per regio.

Wat in de ene streek een prima oplossing is, kan op een andere plek in de provincie onhaalbaar of ongeschikt zijn. „In West-Zeeuws-Vlaanderen is er bijvoorbeeld ruimte voor het creëren van grote waterbassins die in de winter het regenwater opvangen en bergen. In en om Terneuzen is veel industrie. Daar is het wellicht mogelijk gebruik te maken van industrieel koelwater door slimme verbindingen te leggen naar landbouwgrond.”

Watersnelweg Schouwen-Duiveland zou van water voorzien kunnen worden via een buisleiding, een soort watersnelweg, vanaf Haringvliet of Volkerak-Zoommeer. Een forse inanciële investering, beset Ten Cate. De kosten daarvan worden geraamd op tussen de 40 en 180 miljoen euro. „En het kost tijd. Met name het verlenen van de benodigde vergunningen moet sneller kunnen en daar heb je de medewerking van de overheid voor nodig.

Het Zoommeer is het op één na grootste zoetwaterreservoir van Nederland. Daar doen we nu te weinig mee. Het loopt leeg in de Westerschelde. Om daar in Zeeland meer gebruik van te kunnen maken is nieuwe infrastructuur nodig. Door de extreem lage rente is geld nu gratis. En geld kost het hoe dan ook, zelfs als je het nu niet regelt. Door inklinking van de bodem

ontstaat anders schade aan woningen. En zonder vitaal platteland krijg je leegstand en crimineel gebruik van panden, zoals in bepaalde regio’s van Brabant nu al het geval is. Landbouw met voldoende zoet water brengt altijd geld op.”

Ontziltingsinstallatie Een proef met een ontziltingsinstallatie zoals die in Israël wordt toegepast, is volgens Gedeputeerde Staten van Zeeland te kostbaar. In 2019 opperde de ChristenUnie in Provinciale Staten dit idee. Daarbij worden zonnepanelen gebruikt om zowel energie op te wekken als zout water te verdampen en daarmee zoet water te ‘oogsten’. Toch worden er volgens Ten Cate op dit mo-

„Het verlenen van de benodigde vergunningen moet sneller kunnen” ment wel proeven genomen met ontziltingsinstallaties in Zeeland, waarbij Dow en waterschap Scheldestromen zijn betrokken. Maar het is geen afdoende en inancieel interessante oplossing op korte termijn. „Wellicht is dit in de toekomst interessant voor de fruitteelt.”

Een andere optie zou een verandering in agrarisch gebruik kunnen zijn, zoals het telen van zouttolerante gewassen. „Lager gelegen gronden bevatten veel zout.

Je zou daar meer vee kunnen houden of lamsoor en zeekraal verbouwen. Maar over het algemeen hebben we hier kwalitatief goede landbouwgronden met een hoogwaardige voedselproductie. Dat willen we graag zo houden. En gewassen die beter tegen zout water bestand zijn, staan hoog op de prioriteitenlijst bij veredelaars.” Alleen. dit kost tijd. „Het kan ons niet snel genoeg gaan.”

Meten is weten Ten Cate hoopt dat door de actieve betrokkenheid van boeren in de regio er snel linke stappen voorwaarts gemaakt kunnen worden. Hij noemt als voorbeeld het nieuwste project, Boeren Meten Water op NoordBeveland. De twintig deelnemende boeren brengen het zoutgehalte in het Bevelandse oppervlaktewater in kaart om zo te zien waar de grootste problemen zich voordoen. Ook zoeken ze naar maatregelen om de situatie te verbeteren. Ten Cate: „Je zou bijvoorbeeld een zoutwaterwetering kunnen afsluiten en het zoet water via nieuwe sloten kunnen aanvoeren. Daarom: meten is weten.”

Reformatorisch Dagblad

13

In de Regio

Stadsgids door het verleden Een blokje om in je eigen woonplaats levert over het algemeen weinig verrassingen meer op – tenzij je je laat leiden door een VVV-wandeling van meer dan honderd oud.

Sarah van der Maas

A

an alle zijden door de zee omspoeld, ligt daar Walcheren, een der eilanden van de provincie Zeeland, prijkende op de wateren als eene fraaie bloem op eene schaal van zilver.

Een goede eeuw geleden wisten ze bij de Vereeniging tot Bevordering van het Vreemdelingenverkeer in Walcheren te Middelburg wel wat PR was. De vereniging was in 1892 opgericht om meer toeristen en dagjesmensen de weg te laten vinden naar de Walcherse steden en stranden, die met de recente aanleg van de spoorlijn Roosendaal-Vlissingen plotsklaps een stuk beter bereikbaar waren geworden. Tot dit doel liet de vereniging nog in datzelfde jaar een behulpzaam boekwerkje in drie talen drukken: de ”Gids door Walcheren”.

Het bleek een groot succes. Rond 1905 werd daarom een nieuwe, herziene en dikkere uitgave gedrukt, waarin bovendien ”eene serie lichtdrukken ter illustratie” waren opgenomen. De Gids bevatte onder

Walcheren. beeld Jan-Willem van Aalst 16

meer dienstregelingen van de verschillende stoomschepen, advertenties van sociëteiten en logementen, handige adressen, bezienswaardigheden, en, niet onbelangrijk: stadswandelingen.

De Gids, die in zijn geheel te bekijken valt in de digitale archieven van Delpher.nl, biedt de lezer twee looproutes: één door Middelburg en één door Vlissingen. Beide wandelingen starten bij het spoorwegstation, waarna de geïnteresseerde toerist zich aan de hand van tekst, foto’s en tekeningen laat meevoeren op een drentel- en soms dwaaltocht dwars door de historische binnensteden heen. Maar wat is er anno 2021 eigenlijk nog terug te vinden van de zo warm aanbevolen tehuizen en trapgevels?

Ik nam de proef op de som in Middelburg.

Littekens ”Recht over den uitgang van het station staat een door de Vereeniging tot bevordering van het Vreemdelingenverkeer geplaatst bord, waarop eene kaart van Walcheren met aanwijzing der wegen in verschillende kleuren”, zo begint de routebeschrijving.

Een veelbelovende start – de kaart is namelijk in geen velden of wegen meer te bekennen. Gelukkig bevat de Gids zelf een plattegrond van Middelburg, zodat ik in mijn moederstad in elk geval niet hoef te verdwalen. De aanwijzingen lijken op het eerste gezicht trouwens klip en klaar. De ”groote brug” over het ”breede scheepvaartkanaal” kan niets anders zijn dan de frisgeverfde Stationsbrug, die van het station naar de binnenstad leidt. De goederenschepen hebben plaatsgemaakt voor rondvaartboten en de ”sierlijke moderne woningen” aan de Loskade zijn intussen tot rijksmonument verklaard.

Door de Stationsstraat en over de Koningsbrug gaat het rechtsaf, de kaden langs. Ook hier geen graanof houtschepen meer, maar weelderig begroeide

25 juni 2021

woonboten, zacht klingelende zeilmasten en luxueuze plezierjachten. Aan het eind van de Rouaansekaai leidt de route linksaf langs het voormalige droogdok richting het Damplein. Onderweg wijst de Gids me op diverse bijzondere gevels uit de tijd dat de VOC het aanzien van de stad bepaalde. Maar hoe ik ook zoek, ik vind ze niet. Het monumentale OostIndisch huis en het pand ”De Morgensterre” – ze zijn in rook opgegaan. Letterlijk. Op 17 mei 1940 viel Middelburg namelijk ten prooi aan een verwoestend bombardement, waarbij een groot deel van de historische binnenstad door de vlammen werd verzwolgen. In de jaren die volgden werd met man en macht aan

„Het eerste Duits vliegt me rond de oren” de wederopbouw gewerkt. De Lange Jan, het stadhuis en het abdijcomplex verrezen opnieuw uit hun as, maar tientallen eeuwenoude gevels verdwenen voorgoed uit het straatbeeld. Zij vormen de littekens van de oorlog in de plattegrond van de stad.

Kalverstraat Aan het eind van de Dam loopt de Lange Delt, ”de Middelburgsche Kalverstraat”, zo pocht de Gids, ”waar steeds, en des avond niet het minst, een gezellige drukte heerscht.” En inderdaad: na maandenlang noodgedwongen uitgestorven

Het stadhuis van Middelburg. beeld Sarah van der Maas

Warm buiten? behaaglijk binnen!

Houd je hoofd koel met ALKU® kunststof kozijnen.

De zomers worden heter, dus je wilt een zo koel mogelijk huis.

Dankzij de maximaal isolerende eigenschappen van onze kunststof kozijnen blijft de warmte buiten. Zo ben je elke hittegolf de baas.

Dat woont wel zo prettig! Kom ze ervaren in ons Ontdekkingscentrum. En hoe fijn, we zijn op afspraak geopend.

ALKU Ontdekkingscentrum Middelburg Klarinetweg 5 Plan een afspraak: 0118 628 707 info@alku.nl

www.alku.nl

te zijn geweest, is de winkelstraat als gevolg van de coronaversoepelingen en het stralende voorjaarsweer weer ouderwets gevuld. Het eerste Vlaams en Duits vliegt me rond de oren. Geen wonder, aangezien de Lange Delt ”met zijn fraaie magazijnen en winkels” volgens de Gids ”op den vreemdeling een ongewone aantrekkelijkheid heet.”

Niet voor niets was het informatiebureel van de toenmalige VVV een paar honderd meter verderop aan de Markt gevestigd, tegenover het stadhuis, waar ook de stoomtram richting Vlissingen stopte.

Het informatiepunt is inmiddels verhuisd naar een balie in boekhandel De Drvkkery, de stoomtram gedegradeerd tot een toeristische paardentram.

Toch zijn sommige dingen minder drastisch veranderd dan je op het eerste gezicht zou denken. Zo blijkt het Schuttershof St. Sebastiaan, dat aan het eind van de aangrenzende Vlasmarkt ligt en een café van twijfelachtig allooi huisvest, in 1905 ook al een populaire uitgaansgelegenheid te zijn, waar gasten zich op zomeravonden konden verpozen in de ”uitgestrekten tuin met muziektempel en gasilluminatie.”

Wiel van Michiel Op dit punt van de wandeling blijkt dat de Gids weliswaar volledig, maar niet geheel praktisch is.

Nadat alle op de Markt uitkomende straten met hun eigenaardigheden uitgebreid zijn toegelicht, wordt de – intussen niet meer hoentjesfrisse – vreemdeling pas na tweeëneenhalve pagina met een ”doch keeren wij terug naar de Markt en gaan wij voorbij het stadhuis naar de Lange Noordstraat” in het spoor van de eigenlijke looproute teruggebracht.

Aangezien de Lange Noordstraat zes jaar lang op mijn ietsroute naar school lag, herbergen de verschillende kerken, het postkantoor en het woonhuis van Jacob Cats voor mij geen geheimen meer. Je zou met je vijfentwintigjarige arrogantie zomaar kunnen denken dat je de stad op je duimpje kent.

Groot is dus mijn verrassing als ik op het Hofplein (aan het eind van de Lange Noordstraat rechtsaf) plotseling oog in oog sta met de laatst overgebleven houten gevel van Middelburg – grotendeels verstopt achter een afgeschermd bouwhek en tegen de muur van een ander gebouw ‘aangeplakt’. Hier was in vroeger tijden het Zeeuws genootschap der wetenschappen gevestigd, dat over een gratis te bezoeken collectie curiosa beschikte die in de Gids zeer werd aangeprezen. Te zien waren onder meer een verzameling Nehalenniabeelden, een ouderwets gemeubileerde boerenkamer en zelfs het beroemde lijnbaanwiel waaraan de Vlissingse zeeheld Michiel de Ruijter in zijn blauwgeruite kiel de ganse dag te draaien stond. Ook de gevel maakte deel uit van de collectie. Nu in het gebouw niet langer wetenschap-

De Abdij. beeld Sarah van der Maas

„Stille getuigen van een nooit echt verdwijnend verleden” pen, maar notariszaken worden bedreven, vormt hij de laatste, stille getuige van een nooit helemaal verdwijnend verleden.

Gebedsbijeenkomst Een paar minuten verderop schieten de spitse torentjes van de Abdij de lentelucht in. Onder de dubbele poort door kom ik terecht op het abdijplein, die niet alleen het hart van de Middelburgse binnenstad vormt, maar ook het centrum van het provinciaal bestuur van Zeeland. Dat was in 1905 niet

Reformatorisch Dagblad

19

0118 - 61 60 12 (24/7) 06 - 25 24 49 74

Henk-Jan Minnaard begrafenisverzorging-poppe.nl Dienstverlening voor heel Zeeland

ZORG - RESPECT - AANDACHT

Uw hele huis duurzaam verwarmen zonder gas

25 jaar ervaring in 1 mm dunne elektrische infrarood vloerverwarming

0117-451800

zeeland@speedheat.nl

www.speedheat.nl

De Balans in Middelburg. beeld Sarah van der Maas

anders. De Gids somt de hier zetelende instanties achter elkaar op: Rijksarchief, hotel van de commissaris van de koningin, bureaus van de provinciale griie… Ze terugvinden op het plein anno 2021 blijkt lastiger. Ook het poortje waardoor ik volgens de routebeschrijving op de Korte Burg zou moeten uitkomen, laat zich pas op het tweede gezicht ontdekken. Ik vervolg mijn weg langs de buitenzijde van het abdijcomplex, waarbij ik achtereenvolgens de Nieuwe Kerk, de Koorkerk en de Lange Jan passeer.

De deur van eerstgenoemde is open. Hier wordt straks, om 12.50 uur, een korte gebedsbijeenkomst gehouden op initiatief van het Coventryberaad: een wereldwijd netwerk van kerken in steden die tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben geleden onder Duitse of geallieerde bombardementen. Elke vrijdagmiddag bidt een handjevol christenen hier voor de vrede – een programmapunt dat de opstellers van de Gids nog niet hadden kunnen vermoeden…

De rondleiding loopt langzaam op zijn eind.

Door de Gistpoort, de St. Pieterstraat, een stukje Damplein en linksaf de Molstraat in gaat het nu in vlug tempo naar de Koepoort, de enige overgebleven stadspoort van Middelburg. Hier strekt zich het Molenwater uit, dat in de loop van honderd jaar veranderde van een ”uitgestrekt exercitieveld voor het garnizoen” in een recent vernieuwd stadspark met fontein en paddenvijvers. Vanaf hier laat de Gids het aan de reiziger zelf hoe hij zich terug naar het station begeet. De stad is namelijk omringd door een ”onafgebroken reeks van ruime wandelingen, zoo fraai als men elders zelden vindt”, namelijk: ”de in plantsoen herschapen oude wallen en vestingwerken, die thans de aantrekking voor den vreemdeling en den trots van den stadgenoot uitmaken.”

Langs de bolwerken wandel ik terug naar huis. Het is tien voor een. Van achter de bloeiende kastanjebomen klinkt het klokgebeier van de abdijtoren: een blijvende herinnering aan het Middelburg dat – helaas – alleen nog op papier bestaat.

Reformatorisch Dagblad

21

DE NIEUWE GENERATIE

TOYOTA RAV4 VANAF

€

36.495

RUIM, COMFORTABEL EN OPVALLEND VEELZIJDIG De nieuwe generatie RAV4 combineert kracht en sportiviteit, met een ruim en stijlvol interieur. Aan boord geniet u van allerlei innovatieve features, waaronder de actieve veiligheidssystemen van Toyota Safety Sense. En waar het nieuwe TNGA-platform bijdraagt aan dynamische prestaties, draagt de hybride aandrijlijn bij aan schone en zuinige prestaties. Zelfs in de High Power Hybrid (218 pk/160 kW) rijdt u tot 50% van de tijd elektrisch, zónder stekker*. Dit alles met de zekerheid van 5 jaar garantie**.

Meer weten of een proefrit inplannen? Ga naar toyota.nl.

GARANTIE

GECOMBINEERD BRANDSTOFVERBRUIK VARIEERT VAN 5,6-7,3 L/100 KM (17,8-13,7 KM/L); CO2 126-166 GR/KM. Prijs inclusief BPM, BTW en kosten rijklaar maken. Prijswijzigingen en typefouten voorbehouden. *Het daadwerkelijke te halen percentage is afhankelijk van de gebruiksomstandigheden, voertuigconiguratie, acculeeftijd en -conditie, rijstijl en de gebruiks-, omgevings- en klimaatomstandigheden. Vraag uw Toyota dealer naar de voorwaarden. Afgebeeld RAV4 2.5 Hybrid Bi-Tone Automaat in parelmoer wit t.w.v. € 52.395,-. **5 jaar garantie bestaat uit 3 jaar Toyota fabrieksgarantie en 2 jaar Toyota Extra Care met een maximum van 200.000 kilometer. Toyota Extra Care is gelijk aan de fabrieksgarantie, exclusief slijtagegevoelige onderdelen, body- en lakwerk, interieur, accessoires en ornamenten. Dit aanbod geldt alleen op Toyota’s geleverd door Louwman & Parqui B.V. of de oiciële Toyota dealers in Nederland, die geleverd zijn vanaf 19-12-2019. Vraag uw dealer naar de voorwaarden.

DE JONGE Vlissingen, Industrieweg 23, 0118-410800 Goes, Pearyweg 10, 0113-214810 toyota-dejonge.nl

Advertorial

Toyota de Jonge: sterk in stekkerloze hybrides A

l 20 jaar ervaring met hybride auto’s, gemakkelijk online bereikbaar en de klant altijd op de eerste plaats. Dat zijn kenmerken van autobedrijf Toyota De Jonge in Goes. Het bedrijf biedt de hoge kwaliteit van Toyota, het merk waarmee de meeste elektrische kilometers in Nederland worden gereden, en is koploper op het gebied van hybride auto’s zonder stekker. Deze auto’s worden door klanten gewaardeerd vanwege hun comfort, het rijplezier en het gunstige verbruik.

Het Zeeuwse familiebedrijf, dat sinds 1969 Toyota’s verkoopt, is overgegaan is van vader op zoon. Het is opgericht in Ovezande, een klein dorpje in de Zak van Zuid-Beveland. Inmiddels heet het bedrijf twee vestigingen, in Goes en Vlissingen, en werken er in totaal 30 medewerkers.

Toyota de Jonge richt zich op zowel particulieren als ondernemers. „Het contact met klanten begint vaak online.

Dit vraagt om een speciale aanpak.

Daarom trainen wij onze medewerkers om hier goed mee om te gaan. Klanten kunnen online een brochure of oferte aanvragen of een afspraak plannen voor een proefrit of een onderhoudsbeurt,” vertelt directeur Peter de Jonge.

Een persoonlijke benadering van de klant is erg belangrijk bij Toyota De Jonge. Peter: „Wij staan altijd klaar voor de klant. We denken mee, met name na de aanschaf van een auto, zodat de kosten voor het onderhoud zo laag mogelijk blijven. Verder proberen we de klant zo goed mogelijk te bedienen. Elke klant is uniek en elke opdracht maakt ons blij.

We doen alles voor een glimlach.”

De directeur haalt voldoening uit zijn werk: „Ik vind het mooi om met en voor mensen te werken. Het werk is dynamisch en elke dag is anders!”

Het bedrijf scoort op toyota-dejonge.nl een 9,3. „Dit is een dealer waar persoonlijke aandacht, vakmanschap en accuratesse hoog in het vaandel staan. Voor mij persoonlijk één van de belangrijkste redenen om weer voor een Toyota te kiezen”, aldus een enthousiaste klant.

TOYOTA DE JONGE Pearyweg 10 4462 GT Goes 0113-214810

goes@toyota-dejonge.nl Industrieweg 23 4382 NA Vlissingen 0118-410800

Innovaties Peter de Jonge en Toyota vinden innoveren zeer belangrijk. „Volgend jaar komt Toyota met een betaalbare, volledig elektrische auto die razendsnel is op te laden.

Verder is er al een Toyota die op waterstof rijdt: de Mirai.

Doordat het elektriciteitsnet nog niet is voorbereid op al die elektrische auto’s is de huidige stekkerloze hybride voor nu én voor het komende decennium de beste oplossing!”

vlissingen@toyota-dejonge.nl Reformatorisch Dagblad

23

on vader-zo

Een adventure programma in de Belgische Ardennen voor vaders met hun zoon(s) van 12-14 jaar* 18-20 / 21-23 / 25-27 oktober 2021 * Kijk op de website voor de voorwaarden.

survival

(s). g van zijn zoon in de opvoedin k rij he ng isc la lg be Be is vader in de ruige De rol van de te survivallen ie dagen lang llie relatie! ju n va en Door samen dr rk zin erg aan het verste je uw basis in het ge bo e en ed Ardenn n we dat een go steken ke te er e m gi d er tij en na ve In deze coro dus om positie on survival – tra waardevol n de vader-zo va t belangrijk is. Ex ze op de e eg nw met eventuele it Va s! ite ie tiv in gezinsrelat we dat deze ac en ht ac rw mee? ve – an. Gaan jullie vooral buiten rd kan doorga oo w nt ra ve n aanpassinge ieseert deze dr eenten organi m Ge tijk, e ak rd pr ee , s. Theorie Gereform De Jeugdbond tback Explorer Ou et m ng ki er enw af. daagse in sam isselen elkaar toepassing w Bijbelstudie en

lden?

Info of aanme

2021

erker samenst / l .n g g b j www.

v e r b i n d t j o ng e r e n

deltaenergie.nl

Klompenmakerij Traas in Heinkenszand bestaat in 2022 precies 140 jaar. beeld Vidiphoto

Jaap Kramer wil zijn klompenfabriek ombouwen naar een levend museum. beeld Vidiphoto

Zeeuwse klompen jubileren Dagelijks loopt hij erop. Hij rijdt er zelfs auto mee. Jaap Kramer, de laatste commerciële klompenmaker van Zeeland, weet het zeker: zijn klompen zijn beter voor je voeten. Al bijna 140 jaar.

Gert Janssen

M

olens, tulpen en. klompen. Nederland, of beter gezegd Holland, dankt er zijn bekendheid aan. Op tulpengebied is ons land wereldleider. Molens staan en draaien er nog volop, maar klompen raken in de vergetelheid. Nog maar een handjevol klompenmakers produceert ‘voetenwerk’ voor een steeds kleiner aantal klompendragers en de toeristenmarkt.

In het begin van de 20e eeuw telde Zeeland honderden ‘klompenfabriekjes’. Alleen al in Heinkenszand verdienden in 1912 achttien ondernemers er hun brood mee, vertelt Kramer. Niet alleen van de productie van het

houten schoeisel heet hij verstand, ook de geschiedenis van het vak en het bedrijf kent hij uit z’n hoofd. „Rond 1900 telde Zeeland 660 klompenmakers. Dat was in de tijd dat iedereen op klompen liep. Geld voor schoenen had men niet en hout was een goedkope grondstof. Het gebeurde zelfs dat men om beurten naar de kerk ging, omdat er niet voor iedereen tegelijk schoenen in huis waren.”

Klompenmakerij Traas startte in 1882. „Met het ambacht was toen een goede boterham te verdienen.

Het vak werd geleerd van een Belg, Juul Coppens, een zwager van de eerste eigenaar. In de jaren dertig werd het bedrijf gerund door drie broers Traas. Toen ze onderling verschil van inzicht over de bedrijfsvoering

Reformatorisch Dagblad

27

Het juiste moment herken je meteen Volvo V60 B3 Momentum Advantage Niets is zo belangrijk als ruimte voor werk en leven. De Volvo V60 B3 Momentum Advantage combineert dit moeiteloos. Representatief in het zakelijke verkeer door strak Scandinavische design. Met alle ruimte voor een actief leven. En Apple Carplay, Full Map navigatie, LED-verlichting, Volvo on Call en andere geavanceerde voorzieningen voor uw gemak en de veiligheid van uw dierbaren. Als u daaraan toe bent, dan is dit het juiste moment.

Want hij is nu beperkt beschikbaar voor een uiterst scherpe prijs.

V O LV O V 6 0 B 3 M O M E N T U M A D VA N TAG E T I J D E L I J K VA N A F €40. 9 9 5 | L E A S E VA N A F € 579 P. M .

V O LV O C A R S . N L / V 6 0

Volvo V60 vanaf € 40.995 (consumentenadviesprijs) of € 39.875 (fiscale waarde). Lease vanaf € 579 p.m., excl. btw en brandstof, o.b.v. Full Operational Lease, 60 mnd, 15.000 km p.j., Volvo Car Lease: 020-65 873 10 (kantooruren). Wijzigingen voorbehouden. Raadpleeg voor meer informatie de verkoopvoorwaarden op www.volvocars.nl. WLTP gecombineerd verbruik: 1,8 – 7,5 l/100 km (55,6 – 13,3 km/l), gem. CO2-uitstoot resp. 41 - 170 g/km.

Pearyweg 17 4462 GT GOES 0113-275000

Mr. F.J. Haarmanweg 49 4538 AN TERNEUZEN 0115-697455

www.cappendijk.nl

kregen, gingen ze ieder voor zichzelf verder. Alle drie waren ze klompenmaker. Marien kreeg Klompenmakerij Traas in handen, die later werd overgenomen door zoon Kees. Daar ben ik ruim vijtig jaar geleden bij in dienst gekomen. Kees leet nog steeds en woont hier bij de klompenmakerij op het dorp. Hij is inmiddels 90 jaar oud.”

Mechanisatie De oudste machines in de klompenmakerij zijn honderd jaar oud, weet Jaap. „Sinds 1920 is er in die machinerie niet zoveel meer veranderd. De grootste klompenfabriek van ons land, in Beltrum, gebruikt dezelfde machines als ik. Zij hebben er alleen wat meer. Wel is sinds de mechanisatie het aantal klompenmakers fors afgenomen. Slechts een enkeling maakt nu nog klompen met de hand, en dat is vooral om op toeristenmarkten het ambacht te demonsteren. De klompen die zij verkopen komen bij professionele klompenmakers vandaan.”

Het is een vak waarbij je volledig geconcentreerd moet blijven, benadrukt de Zeeuwse professional. „De meeste klompenmakers missen vingers of delen ervan.” Zelf heet hij ze nog alle tien. „De lintzaag die we gebruiken is een linke machine. Daar ga je met je handen vlak langs. Ik gebruik die alleen als er niemand in de buurt is om me af te leiden.”

Nieuwe veiligheidsnormen Tot 1980 werden er in het Heinkenszandse bedrijf jaarlijks tussen de 60.000 en 65.000 klompen geproduceerd. In 1995 nam Jaap het bedrijf van zijn werkgever over. In die tijd waren er nog zo’n zeventig klompenmakers in Nederland. Nu zijn er nog maar zeven. „Ook

„De meeste klompenmakers missen vingers of delen ervan” toen was het bedrijf nog levensvatbaar. De grootste klap kwam toen houten schoeisel op de werkvloer verboden werd. Overal werden nog klompen gedragen: op steigers in de bouw, door stratenmakers en zelfs bij de hoogovens. Er kwamen echter nieuwe veiligheidsnormen waardoor het verplicht werd schoenen met stalen neuzen te dragen.”

Klompen zijn juist een stuk veiliger, vindt Jaap. „Als er een link gewicht op een schoen terecht komt raakt de voet beklemd. Een klomp barst alleen maar, maar de voet blijt vrij. Bij het traplopen is het wellicht wel wat lastig, maar zodra je op een ladder staat is het ideaal. Je hebt dan nooit last van zere voeten. Zelf draag ik ze de hele dag. Ik kan er zelfs mee autorijden.”

Werkschoenen De mkz-crisis in 2001 zorgde voor opnieuw een grote klap in de klompenbusiness. „We verkochten alleen al aan veehandelaren zo’n 400 paar per week tijdens veemarkten. Toen tijdens de mkz-crisis markten werden afgeschat, raakten we veel klandizie kwijt. Die mannen namen tien paar tegelijk mee. Nu dragen ze werkschoenen. In die periode produceerden we 1500 paar klompen per week. Op dit moment zijn dat er nog maar zo’n 50.”

Klompenmakerij Traas Klompenmakerij Traas in het Zeeuwse Heinkenszand bestaat uit een klompenfabriek en een winkel. Het bedrijfje wordt draaiende gehouden door Jaap Kramer, zijn vrouw Joke en medewerkster Marjo.

Jaap werkt sinds zijn veertiende vooral in de klompenmakerij. In 1995 nam hij het bedrijf over van eigenaar Kees Traas. Volgend jaar hoopt hij 65 te worden. Jaap verzorgt ook de rondleidingen door de fabriek en de demonstraties.

Zijn vrouw Joke runt de winkel, die vol staat met klompen, streekproducten en tal van souvenirs. In het zomerseizoen, van mei tot en met september, staat ze met klompen en andere spullen uit de winkel op de toeristenmarkten in Domburg en Zoutelande.

Medewerkster Marjo schuurt en schildert de klompen en verleent daarnaast allerlei handen spandiensten. Zo verzorgt ze transfers (afdrukken) op de klompen.

beeld Klompenmakerij Traas

Reformatorisch Dagblad

29

Slabbekoorn De kunst van het reinigen Reiniging van vloeren; tapijt, linoleum, marmoleum, tegelvloeren, betonvloeren, siergrindvloeren.

En gestoffeerde meubelen; banken, fauteuils, eetkamerstoelen, bureaustoelen, kantinestoelen.

Chem-Dry Chem-Dry verwijdert:

verwijdert:

98% 98% van alle allergenen van alle allergenenuit uit tapijt enenmeubilair tapijt meubilair

89%

89%

van de luchtgedragen bacteriën en verbetert van dede luchtgedragen hiermee luchtkwaliteit

bacteriën en verbetert hiermee de luchtkwaliteit

Voor zowel bedrijven en instellingen als particulieren.

0800 - 44 77 999 (gratis)

slabbekoorn@chemdry.nl

Ook de strengere regels voor vliegtuigpassagiers en luchtreizen heet efect op de verkoop van klompen. „Doordat vliegtuigmaatschappijen de bagageregels hebben aangescherpt en er minder gewicht mee mag, kunnen toeristen nu minder makkelijk klompen meenemen.”

Verbieden van markten Tijdens de coronacrisis kreeg de klompenverkoop linke klappen. De winkel in Heinkenszand moest lange tijd dicht, maar vooral het wegblijven van toeristen en het verbieden van toeristenmarkten betekent voor klompenfabrieken een forse aderlating. Ook de makers zelf hebben mensen uit de klompen gejaagd, vindt Kramer. „Om de productie te vereenvoudigen zijn klompenmakers overgegaan op hele centimeters, terwijl een klomp perfect moet passen om er lekker in te kunnen lopen.

Wíj werken wel met halve centimeters. Bij ons staat kwaliteit en draaggemak voorop.”

Voor Kramer is dat ook reden om niet-alledaagse maten te blijven maken. Kleinere vrouwenmaten bijvoorbeeld, die soms maanden op voorraad blijven liggen. Of juist grote exemplaren. „Voetmaten zijn de laatste jaren toegenomen. Er zijn hier jongeren die maat 47 hebben.

De meest gangbare maat op dit moment is 44/45. Een aantal jaren terug was dat nog 42/43.”

Landelijke campagne Ondanks de teloorgang in klompenland is Jaap niet pessimistisch over de toekomst. „Er is nog belangstelling voor klompen, zeker ook op het platteland. Zelfs bij jongeren is die trend te ontdekken. Je moet er wel voor zorgen dat je met klompen in de publiciteit blijt. Eigenlijk zou er een landelijke campagne moeten komen.

Klompen hebben namelijk tal van voordelen. Je hebt

nooit koude of zweterige voeten. Je hebt goede steun, je staat er lekkerder op en ze zijn ook beter voor knieën en rug.”

De klompen van Traas zijn in ieder geval een beschermd en gecertiiceerd streekproduct omdat ze worden vervaardigd van louter Zeeuws hout. „Echte klompendragers geven de voorkeur aan wilgenhout.

Dat is een stevige soort en draagt lekkerder. Het is wel duurder dan populier en ook lastiger te krijgen. Er worden namelijk niet zoveel wilgen meer teruggeplant in Zeeland. Maar ook de aanschaf van goed populierenhout is moeilijker geworden. Vroeger werden populieren goed onderhouden en netjes gesnoeid. Voor boeren betekende populierenhout extra inkomen. Takken zorgen voor extra zachte noesten en dat is onbruikbaar voor de productie van klompen.”

Toekomst Deze zomer hoopt Jaap Kramer 65 te worden. Ondertussen kijkt hij niet zonder zorgen naar de toekomst.

Zijn gezondheid is niet meer wat die geweest is. „Ik ben een half jaar behoorlijk ziek geweest met last van hart en longen. Verder heb ik een geheugenblokkade als gevolg van een aderverkramping in mijn hoofd. Ik merk dat ik nog steeds weinig energie heb. Een opvolger heb ik niet. Mijn zoon en dochter hebben een goede baan en willen de zaak niet overnemen.

Het zou mooi zijn als deze klompenmakerij door zou kunnen gaan. Misschien deels als een museum waar vrijwilligers het vak leren en waar ook nog klompen verkocht worden. Het runnen van alleen een klompenmakerij is niet levensvatbaar in deze tijd. Je moet er wel iets naast hebben, bijvoorbeeld een winkel of een camping. Als ik stop, gaat er helaas veel kennis over het klompenvak verloren.”

Wilgenhout en vooral populierenhout worden het meest gebruik bij de klompenproductie. beeld Vidiphoto

Reformatorisch Dagblad

31

In de Regio

De ‘klepperbel’ is weer thuis Het grootschalig onderhoud van het kerkgebouw van de Hervormde gemeente van Numansdorp is bijna afgerond.

Ook de oude klok is weer terug; na heel wat omzwerven.

Conno Bochoven

A

an een monumentaal kerkgebouw is altijd werk en onderhoud. Daar weet André van Everdingen, lid van de Commissie Beheer & Onderhoud van de Hervormde Gemeente, alles van. In fases zijn de historische kerk van Numansdorp en het terrein eromheen opgeknapt. Bovendien werd de coronatijd nuttig gebruikt om het naastgelegen gebouw De Voorhof te moderniseren. Achter de kerk ligt een berg klinkers te wachten op een nieuw plekje in de bestrating. Ze komen uit het parkeerterrein naast de kerk, waar nieuwe bestrating is aangelegd. Door de corona is die klus nog niet afgerond.

De pannen van het pas gerestaureerde kerkdak glinsteren in het zonnetje, in de kerk zijn de vloeren en de kerkbanken opgeknapt en kreeg het orgel vanonder de donkerbruine verlaag de fraaie oorspronkelijke kleuren weer terug. „We zijn een missionaire gemeente”, legt Van Everdingen uit, „we willen laagdrempelig

32

en toegankelijk zijn voor iedereen, kerkmensen en geïnteresseerden in historisch erfgoed. Zo is het plan ontstaan om de oude begraafplaats achter de kerk ook grondig aan te pakken. Er wordt al jaren niemand meer begraven, elders in Numansdorp is een andere begraafplaats. De oude begraafplaats is eigendom van de burgerlijke gemeente, voorheen Cromstrijen en sinds enkele jaren gemeente Hoeksche Waard. Het was hier verwilderd, onkruid, hoog gras, je kon er nauwelijks lopen, zeker niet als het geregend had.”

Dat moest anders, vonden kerk- en gemeentebestuur.

Er kwam een plan om het gebied zo in te richten dat er een rondje om de kerk gemaakt kan worden. „Midden in ons renovatietraject kwam in 2019 de gemeentelijke fusie in de Hoeksche Waard”, vervolgt Van Everdingen, „we waren eerlijk gezegd bezorgd hoe dat verder zou gaan. Meer afstand met een grotere gemeente, maar niets bleek minder waar. Integendeel, de nieuwe gemeente straalde iets uit van: hoe kunnen we zo snel mogelijk verder. Onze ervaringen zijn alleen maar

25 juni 2021

positief. Met name met Jan Bor, hoofd beheer van alle begraafplaatsen in de Hoeksche Waard, hebben we een uitstekende samenwerking.” Er zijn nieuwe hekken geplaatst, nieuwe beplanting, de paden opgeknapt en er is een beter en intensiever onderhoudsplan overeengekomen. „Er komt een entree bij aan de zuidkant, mensen kunnen straks hier wandelen of even zitten”, wijst André, „alles oogt veel meer open. Bovendien komen er bij de ingangen informatieborden die gesponsord worden door de Ambachtsheerlijkheid Cromstrijen.”

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Klepperbel Aan de ingang van de begraafplaats, achter de kerk, staat sinds december 2020 een klokkenstoel met een klok. Als een symbolische verbinding. Daar zit een verhaal aan vast. Tijdens één van de vele overleggen met (toen nog) gemeente Cromstrijen merkte wethouder Hans Flieringa op dat er in de brandweerkazerne van Numansdorp een oude klok hing. Hij deed de suggestie die bij de oude begraafplaats te zetten. Dat komt vaker voor, het naburige Klaaswaal heet zo’n zelfde klokkenstoel. Onduidelijk is waar de klok vandaan komt. Een theorie is dat de Duitsers in 1943 twee kerkklokken uit

de toren hebben gehaald. Een grote klok uit 1794 en een kleinere, daterend uit 1655. De grote klok is in Hamburg verloren gegaan. Maar hoe en wanneer is die kleine dan na de oorlog weer teruggekeerd in de Numansdorpse toren? Een andere versie is dat de kleine klok nooit uit de toren gehaald is. Dat is volgens oud brandweerman Johan ‘t Hoot heel aannemelijk. „Ik heb die klok namelijk zelf in 1981 uit de toren gehaald”, aldus ‘t Hoot, „het is overigens nooit een luidklok geweest maar hij fungeerde vroeger als brandweerklok in de kerktoren.

In de volksmond heette het de klepperbel. Als die klonk wist iedereen in de wijde omgeving dat er ergens brand was. De brandweer betrok in 1981 een nieuwe kazerne en aangezien de klepperbel in de kerktoren allang geen functie meer had werd de klok aan de brandweer geschonken als aandenken. De klok is geluid als ludieke openingshandeling.” Nadien leidde de klok een wat vergeten bestaan in de kazerne en heet nu dus een nieuwe bestemming. „Voor iedereen zichtbaar, als symbolische verbinding tussen kerk en begraafplaats.

Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat de oude klok weer thuis is, dat is toch prachtig eigenlijk”, besluit Van Everdingen opgetogen.

Reformatorisch Dagblad

33

p ha sc 39 an 18 k m ds Va sin

TIMMERMAN

NATUURSTEEN

aanrechtbladen

haardbekleding

wanden

vloeren

stoepen

dorpels

gevels

terrassen

een gedenkteken dat recht doet aan de herinnering

Vierbannenstraat 1 · 4306 BH Nieuwerkerk · telefoon 0111– 64 17 98 · info@timmerman-natuursteen.nl kijk voor meer informatie en gerealiseerde projecten op timmerman-natuursteen.nl

z ate rdag 3 ju l i 2 02 1

Je weet niet wat je ziet...

N O O R L A N D E R O N T H U LT I E T S B I J Z O N D E R S

We hebben aan iets moois gewerkt! En dat gaan we onthullen op een bijzondere

INTRODUCTIE

plek; de Grote Kerk van Dordrecht. U weet, in die kerk staan twee schitterende orgels. Van beide orgels wordt het sampleset gepresenteerd. Daar kunt u gratis bij zijn! Het aantal plaatsen is beperkt, dus bevestigen we op een later moment uw komst of dat u kunt meegenieten via de livestream.

Naast de twee nieuwe samplesets introduceren we nog veel meer nieuws.

Je weet niet wat je ziet, en hoort! Nieuwsgierig geworden? Dan zien we u in Dordrecht! Meld u aan op noorlanderorgels.com/event

Twee samplesets

orgelmakerij

M E L D U A A N O P W W W. N O O R L A N D E R O R G E L S . C O M | PA S C A L S T R A AT 1 0 | 3 7 7 1 R T B A R N E V E L D

Te koop: Verlengde Dishoekseweg 6n. Koudekerke