Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

ðñùôïâÜèìéá Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, Éïýëéïò - ÓåðôÝìâñéïò 2004

öñïíôßäá õãåßáò

Primary Health Care Ôñéìçíéáßá ¸êäïóç ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, Éïýëéïò - ÓåðôÝìâñéïò 2004, Volume 16, Number 3, July - September 2004

Ôçò Óýíôáîçò 106

Ì.Ð. Ìåñêïýñçò: Áêáäçìßá ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ÅñåõíçôéêÜ Üñèñá

108

Ðáíáãéþôá ÂïÀëá, Ã. Ôóßñïò, ÅëÝíç Ãåëáóôïðïýëïõ, Ã. ÌïõæÜêçò, ÊõñéáêÞ ÐëáíçôÝñïõ, Áíáóôáóßá Ôóßñïõ, Ê. ×ñõóáíèüðïõëïò: ÓôÜóç êáé óõìðåñéöïñÜ ôùí éáôñþí óôïí åèåëïíôéóìü

117

Ä. ËéÜíáò, Á. ÓêáñðÝëïò1, Ã. Áñãõñüðïõëïò, Åñáóìßá ÌáíôÜ, Êáßôç ÊáðÜôáãç-Æïýìðïõ, Í. ÑáæÞò: AIDS: Ãíþóç, åíçìÝñùóç êáé óåîïõáëéêÞ óõìðåñéöïñÜ 7 ÷ñüíéá ìåôÜ ÁíáóêïðÞóåéò

129

Á. Êïõñêïýëçò, Ä. ¸ëëçíáò, ×. Óá÷: ÐáëáéÜ êáé íÝá åìâüëéá óôá ðáéäéÜ

139

Å. Óêëçñüò, Ìáñßá-ÃêñÜôóéá ÂéôÜëç: ÕðåñôáóéêÞ êñßóç: Áéôßåò, äéÜãíùóç êáé áíôéìåôþðéóç

146

EGPRN: ÁíáöïñÜ áðü ôçí Antwerp, 13-16 ÌáÀïõ 2004

147

EUROPREV: Ïé óôÜóåéò êáé ïé óõìðåñéöïñÝò ôùí ãåíéêþí éáôñþí óôçí Åõñþðç ãéá ôçí ðñüëçøç êáé ôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãåßáò Áíôáðïêñßóåéò Å. Èçñáßïò: Áíôáðüêñéóç áðü ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç: 2ç Åëëçíï-ÔïõñêéêÞ ÓõíÜíôçóç Åñãáóßáò

Ðáðáäéáìáíôïðïýëïõ 4, 115 28 ÁÈÇÍÁ

Èåïäþñá Æá÷áñéÜäïõ: Áíôáðüêñéóç áðü ôçí Êýðñï

150

Áñéèìüò ¢äåéáò 451/91

149

ÐËÇÑÙÌÅÍÏ ÔÅËÏÓ Ôá÷. Ãñáöåßï Ê. Ä. Áèçíþí

ÐÑÙÔÏÂÁÈÌÉÁ ÖÑÏÍÔÉÄÁ ÕÃÅÉÁÓ – Primary Health Care

ÅõñùðáúêÜ Äßêôõá ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò

ISSN 1105-7432

Cited in Index Copernicus Recognised by the Greek Ministry of Health and Welfare

ðñùôïâÜèìéá

öñïíôßäá õãåßáò

Primary Health Care

ÅÊÄÏÔÇÓ:

ÌðïäïóÜêçò-Ðñüäñïìïò Ìåñêïýñçò Ì. ×ïõñìïýæç 28 Ê. Ôïýìðá 544 53 Èåóóáëïíßêç Ôçë. (2310) 910342

Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðñüåäñïò ÌðïäïóÜêçò-Ðñüäñïìïò Ìåñêïýñçò Áíôéðñüåäñïò Á ×ñÞóôïò ËéoíÞò Áíôéðñüåäñïò  Áíôþíçò Êáñüôóçò Ãåíéêüò ÃñáììáôÝáò-Ôáìßáò ÁèáíÜóéïò Óõìåùíßäçò Åéäéêüò ÃñáììáôÝáò ÓôÝëëá ÁñãõñéÜäïõ ÌÝëç ÁíÜñãõñïò Ìáñéüëçò Áíôþíçò Ìðáôßêáò Executive Board of the Greek Association of General Practitioners

ISSN 1105-7432

ÄéåõèõíôÞò Óýíôáîçò

Editor-in-Chief

×ñÞóôïò ËéïíÞò AíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò ÔìÞìá ÉáôñéêÞò ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò Ô.È. 2208, ÇñÜêëåéï Ôçë. (2810) 394621 Fax. (2810) 394606 E-mail: lionis@galinos.med.uoc.gr

Christos Lionis Ássociate Professor Faculty of Medicine University of Crete P.O. Box 2208, Heraklio Tel: +30 2810 394621 Fax: +30 2810 394606 E-mail: lionis@galinos.med.uoc.gr

ÁíáðëçñùôÝò Ä/íôÝò Óýíôáîçò

Associate Editors

Íßêïò ÁíôùíÜêçò (ÇñÜêëåéï) ÅëåõèÝñéïò Èçñáßïò (ÁèÞíá)

Nick Antonakis (Heraklio) Åleftherios Thireos (Athens)

Åðßêïõñïé Ä/íôÝò Óýíôáîçò

Assistant Editors

ÈùìÜò Áããåëüðïõëïò (Èåóóáëïíßêç) Ðáýëïò ÈåïäùñÜêçò (ÉùÜííéíá) Êïñíçëßá ÌáêñÞ (ÇñÜêëåéï) ÁíÜñãõñoò Ìáñéüëçò (ÁèÞíá)

Thomas Aggelopoulos (Thessaloniki) Pavlos Theodorakis (Ioannina) Kornilia Makri (Heraklio) Anargiros Mariolis (Athens)

ÌÝëç ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò

Members of Editorial Board

ÓôÝëéïò ÅõáããÝëïõ (ÁèÞíá) ÃéÜííçò ÌïíÝäáò (KÝñêõñá) Íßêïò ÐáðáíéêïëÜïõ (ÊáñðåíÞóé) ÐçãÞ ÐåñäéêÜêç (´Áóôñïò) ÁèçíÜ Ôáôóéþíç (ÉùÜííéíá) ×ñýóá ×áôæüãëïõ (ËÜñéóá) Áíáóôáóßá ×ñéóôïöÝëç (Áëßáñôïò) ¸öç Öñáãêïýëç (ËÞìíïò)

Stelios Evagelou (Athens) Ioannis Monedas (Corfu) Nikos Papanikolau (Êarpenisi) Pigi Perdikaki (Astros) Atina Tatsioni (Ioannina) Chrysa Chatzoglou (Larissa) Anastasia Christofeli (Aliartos) Efi Fragouli (Limnos)

ÁíôáðïêñéôÝò Óýíôáîçò

Corresponding Editors

¸ëåíá ÅõáããåëÜêç (Êýðñïò) Èåïäþñá Æá÷áñéÜäïõ (Êýðñïò) Llukan Rrumbullaku (Áëâáíßá)

Elena Evaggelaki (Cyprus) Theodora Zaxariadou (Cyprus) Llukan Rrumbullaku (Álbania)

ÓõìâïõëåõôéêÞ ÅðéôñïðÞ

Advisory Board

Ð. ÂÜñäáò, ÊáèçãçôÞò Êáñäéïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

P. Vardas, Professor of University of Crete

Ä. ÃëÜñïò, ÊáèçãçôÞò ÉáôñéêÞò ÖõóéêÞò Ðáí/ìßïõ Éùáííßíùí

D. Glaros, Professor of University of Ioannina

É. Êõñéüðïõëïò, ÊáèçãçôÞò ÅèíéêÞò Ó÷ïëÞò Äçìüóéáò Õãåßáò

J. Kyriopoulos, Professor of National School of Public Health

Â. ÌáõñÝáò, ÊáèçãçôÞò Øõ÷éáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Éùáííßíùí

V. Mavreas, Professor of University of Ioannina

M. ÓãÜíôæïò, ËÝêôïñáò Áíáôïìßáò Ðáí/ìßïõ Èåóóáëßáò

M. Sgantzos, Lector of Anatomy in University of Thessalia

K. Óéáìüðïõëïò, ÊáèçãçôÞò Íåöñïëïãßáò Ðáí/ìßïõ Éùáííßíùí

K. Siamopoulos, Professor of University of Ioannina

Í. ÓéáöÜêáò, ÊáèçãçôÞò Ðíåõìïíïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

N. Siafakas, Professor of University of Crete

K. Óïõëéþôçò ÄéäÜêôùñ Ïéêïíïìéêþí êáé ÐïëéôéêÞò Õãåßáò

K. Souliotis, PhD, Health Policy and Economics

Ôçë.: (2810) 394615, (28310) 25833 e-mail: tasrom@yahoo.co.uk

Ë. ÓðÜñïò, Ïìüôéìïò ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Áèçíþí

L. Sparos, Åmeritus Professor of University of Athens

Åêôýðùóç:

Á. ÖéëáëÞèçò, Áíáðë. ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

A. Philalithis, Associate Professor of University of Crete

Ã. ×ñéóôïäïýëïõ, ÊáèçãçôÞò Øõ÷éáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Áèçíþí

G. Christodoulou, Professor of University of Athens

President Bodosakis-Prodromos Merkouris Vice-President A Christos Lionis Vice-President B Antonis Karotsis General Secretary Treasurer Athanasios Symeonidis Special Secretary Stella Argiriadou Members Anargiros Mariolis Antonis Batikas Ãñáììáôåßá Óýíôáîçò: Áíáóôáóßá Ñùìáíßäïõ

ÔÅ×ÍÏÃÑÁÌÌÁ Ì. ÁõãÝñç 12, 153 43 Áã. ÐáñáóêåõÞ Ôçë.: 210.60.00.643, Fax: 210.6002295 E-mail: techn@hol.gr

ÁÍÁÓÊÏÐÇÓÇ REVIEW

ðñùôïâÜèìéá

öñïíôßäá õãåßáò

Primary Health Care Ôñéìçíéáßá ¸êäïóç ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, Éïýëéïò - ÓåðôÝìâñéïò 2004, Volume 16, Number 3, July - September 2004

ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ Ôçò Óýíôáîçò: Ì.Ð. Ìåñêïýñçò: Áêáäçìßá ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ....................................................................................................................................................................... 106 ÅñåõíçôéêÜ Üñèñá Ðáíáãéþôá ÂïÀëá, Ã. Ôóßñïò, ÅëÝíç Ãåëáóôïðïýëïõ, Ã. ÌïõæÜêçò, ÊõñéáêÞ ÐëáíçôÝñïõ, Áíáóôáóßá Ôóßñïõ, Ê. ×ñõóáíèüðïõëïò: ÓôÜóç êáé óõìðåñéöïñÜ ôùí éáôñþí óôïí åèåëïíôéóìü ................................................... 108 Ä. ËéÜíáò, Á. ÓêáñðÝëïò, Ã. Áñãõñüðïõëïò, Åñáóìßá ÌáíôÜ, Êáßôç ÊáðÜôáãç-Æïýìðïõ, Í. ÑáæÞò: AIDS: Ãíþóç, åíçìÝñùóç êáé óåîïõáëéêÞ óõìðåñéöïñÜ 7 ÷ñüíéá ìåôÜ ........................................................................................................... 117 ÁíáóêïðÞóåéò Á. Êïõñêïýëçò, Ä. ¸ëëçíáò, ×. Óá÷: ÐáëáéÜ êáé íÝá åìâüëéá óôá ðáéäéÜ ...................................................................................................... 129 Å. Óêëçñüò, ÌÜñéá-ÃêñÜôóéá ÂéôÜëç: ÕðåñôáóéêÞ êñßóç: Áéôßåò, äéÜãíùóç êáé áíôéìåôþðéóç ........................................................... 139 ÅõñùðáúêÜ Äßêôõá ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò EGPRN: ÁíáöïñÜ áðü ôçí Antwerp, 13-16 ÌáÀïõ 2004 ............................................................................................................................................ 146 EUROPREV: Ïé óôÜóåéò êáé ïé óõìðåñéöïñÝò ôùí ãåíéêþí éáôñþí óôçí Åõñþðç ãéá ôçí ðñüëçøç êáé ôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãåßáò ....................................................................................................................................................................................................... 147 Áíôáðïêñßóåéò Èåïäþñá Æá÷áñéÜäïõ: Áíôáðüêñéóç áðü ôçí Êýðñï .................................................................................................................................................... 149 Å. Èçñáßïò: Áíôáðüêñéóç áðü ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç: 2ç Åëëçíï-ÔïõñêéêÞ ÓõíÜíôçóç Åñãáóßáò ............................................. 150

CONTENTS Åditorial Ì.P. Ìerkouris: Academy of General Practice .................................................................................................................................................................... 106 Original papers Panagiota Voila, G. Tsiros., Helen Jelastopulu, G. Mouzakis, Kyriaki Planiterou, Anastasia Tsirou, K. Chrisanthopoulos: Attitudes and behavior of physicians with regard to voluntary service ............................................................................................................. 108 D. Lianas, A. Skarpelos, G. Argyropoulos, Erasmia Manta, Kate Kapatagi-Zoumbou, N. Razis: AIDS: Knowledge, information and sexual behavior after 7 years ......................................................................................................................... 117 Reviews A. Kourkoulis, D. Hellinas, C. Sah: New and already in use vaccines for childhood: what a primary health physician must know ........................................................................................................................................................................ 129 Å. Skliros, Maria-Gratsia Vitali: The management of hypertensive crisis .......................................................................................................... 139 European Networks in General Practice/Family Medicine EGPRN: Report from Antwerp, 13-16 May 2004 .............................................................................................................................................................. 146 EUROPREV: The views of general practitioners in Europe on prevection and health promotion .................................................... 147 Correspondences Ôheodora Æachariadou: Correspondence from Cyprus ................................................................................................................................................. 149 Å. Thireos: Correspondence from Istanbul: 2nd Greek-Turkish Meeting ............................................................................................................ 150

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

M.Ð. Ìåñêïýñçò

THÓ ÓÕÍÔÁÎÇÓ ÅDITORIAL Primary Heatlh Care, Volume 16, Number 3, 106-107, 2004 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 32, 106-107, 2004

Áêáäçìßá ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò

Áãáðçôïß ÓõíÜäåëöïé, Áðåõèýíïìáé óå üëïõò óáò ãéá íá áíáããåßëù Ýíá ðïëý åõ÷Üñéóôï ãåãïíüò, ãéá ôï ïðïßï ôï Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï êáé åãþ ðñïóùðéêÜ, èåùñïýìå üôé äéêáéïýìáóôå íá õðåñçöáíåõüìáóôå. Ç ÁÊÁÄÇÌÉÁ ÃÅÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ éäñýèçêå êáé Þäç Üñ÷éóå äåéëÜ ôç ëåéôïõñãßá ôçò óôçí ÁèÞíá êáé óôçí ïäü ÑéæÜñç 13. Åßíáé Ýíá üíåéñï åôþí, ðïõ ôþñá ðáßñíåé óÜñêá êáé ïóôÜ. Äçìéïõñãïýìå óôçí ÁèÞíá Ýíá êÝíôñï, Ýíá óçìåßï áíáöïñÜò ãéá üëïõò ôïõò Ãåíéêïýò Ãéáôñïýò ðñïêåéìÝíïõ íá õðïóôçñé÷èïýí ïé åðéóôçìïíéêÝò ôïõò áíçóõ÷ßåò, Ýíá óçìåßï ðñüóâáóçò óôçí ðáãêüóìéá åðéóôçìïíéêÞ ãíþóç óôç ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ êáé ôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò ãåíéêüôåñá. Ç Áêáäçìßá ëåéôïõñãåß Þäç. ÕðÜñ÷åé ãñáììáôÝáò êÜèå áðüãåõìá áðü ôéò 16.00 ùò ôéò 20.00 ðïõ áðáíôÜåé óôï ôçëÝöùíï 210.7240420 êáé ôï e-mail ìáò åßíáé academy-gp@ath.forthnet.gr. Ç ëåéôïõñãßá ìáò âÝâáéá åßíáé áêüìç óôá áñ÷éêÜ ôçò óôÜäéá. Óå óõíåñãáóßá ìå ôïí Á´ Áíôéðñüåäñï ôçò ÅËÅÃÅÉÁ Êáè. ×. ËéïíÞ ìåôåß÷áìå, óôï ðëáßóéï ôïõ Ðáãêüóìéïõ ÓõíÝäñéïõ ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò, óôç ÓõíÜíôçóç ôùí Åêäïôþí Éáôñéêþí Ðåñéïäéêþí ðïõ ïñãáíþèçêå åêåß êáé æçôÞóáìå íá ìáò óôÝëíïõí ôéò åêäüóåéò ôïõò. Ó÷çìáôßóèçêå Ýôóé Ýíáò êáôÜëïãïò ðåñßðïõ 30 éáôñéêþí ðåñéïäéêþí. ¹äç, ìå åõèýíç êáé öñïíôßäá ôïõ ê. ËéïíÞ, ðñïùèåßôáé ç åããñáöÞ ôçò Áêáäçìßáò óôéò ðéï ãíùóôÝò ðáãêüóìéåò éáôñéêÝò çëåêôñïíéêÝò âéâëéïèÞêåò. Ôá ðáñáðÜíù áíôéìåôùðßóèçêáí áðü ôçí áñ÷Þ óáí âáóéêÝò ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôçò Áêáäçìßáò - óýìöùíá ìå ôï üñáìá ôïõ ê. ËéïíÞ - óáí êÝíôñï ôåêìçñßùóçò ôçò éáôñéêÞò ãíþóçò áíáöïñéêÜ ìå ôç ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ êáé ôçí ÐñùôïâÜè106

ìéá Öñïíôßäá Õãåßáò. Öéëïäïîïýìå ôï êÝíôñï áõôü ãñÞãïñá íá ëåéôïõñãåß êáé íá êáëýðôåé ôéò áíÜãêåò åéäéêÜ ôùí íÝùí óõíáäÝëöùí, ü÷é ìüíï ôçò ÅëëÜäáò áëëÜ êáé üëùí ôùí Âáëêáíßùí. Ãéá ôï óêïðü áõôü ï ê. ËéïíÞò ðñïóöÝñèçêå íá äéáèÝóåé ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ ÷ñüíïõ ôïõ êáé èá âñßóêåôáé ï ßäéïò ìéá öïñÜ ôçí åâäïìÜäá óôçí Áêáäçìßá ðñïêåéìÝíïõ íá ïñãáíþóåé ôçí üëç ðñïóðÜèåéá, áëëÜ êáé íá åíèáññýíåé ôïõò íÝïõò óõíáäÝëöïõò áêüìç êáé ìå ôç öõóéêÞ ôïõ ðáñïõóßá. Ïñãáíþíïõìå ôç ÂéâëéïèÞêç ôçò Áêáäçìßáò. Ç ðñþôç äùñåÜ âéâëßùí Þëèå Þäç áðü ôïí åêäïôéêü ïßêï Ðáó÷áëßäç êáé ôïí åõ÷áñéóôïýìå. Ðéóôåýïõìå üôé ïé ðåñéóóüôåñïé óõíÜäåëöïé êáé åêäüôåò èá áíôáðïêñéèïýí óôï áßôçìÜ ìáò. Ç Áêáäçìßá èá ðñï÷ùñÞóåé óå äéêÝò ôçò åêäüóåéò. Êáô' áñ÷Þí èá äñïìïëïãçèïýí ó' áõôü ôï êáíÜëé êÜðïéåò åêäüóåéò ôçò ÅËÅÃÅÉÁ êáé óôç óõíÝ÷åéá èá ó÷åäéáóèåß áíåîÜñôçôç äñáóôçñéüôçôá ó' áõôüí ôïí óðïõäáßï, éäéáßôåñá ãéá ôïõò íÝïõò, ôïìÝá. Åê÷ùñÞèçêå Ýíá ãñáöåßï óôçí ÅëëçíéêÞ ¸íùóç ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò þóôå íá áðïêôÞóåé óôÝãç êáé ãñáììáôåéáêÞ õðïóôÞñéîç êáé äéáìïñöþèçêáí ÷þñïé êáôÜëëçëïé ãéá óõíáíôÞóåéò Ä.Ó., Åðéôñïðþí ê.ëð. Èá õðÜñîåé óýíôïìá äõíáôüôçôá óõóêÝøåùí ãéá ïìÜäåò 25 áôüìùí ðåñßðïõ. Ïé ðñüãïíïß ìáò åäßäáîáí üôé "áñ÷Þ äå ôïé Þìéóõ ôïõ ðáíôüò". Áí éó÷ýåé óôçí ðåñßðôùóÞ ìáò áõôü, äå ìðïñþ åãþ ôïõëÜ÷éóôïí íá óõíåéäçôïðïéÞóù óÞìåñá ôï ìÝãåèïò áõôïý ôïõ "çìßóåùò" ãéáôß óõíåéäçôïðïéþ ôï ðüóï ðåëþñéï èá åßíáé ôï Ýñãï ôçò Áêáäçìßáò óýìöùíá ìå ôéò ðñïóäïêßåò ìáò áëëÜ êáé ôéò ðñáãìáôéêÝò áíÜãêåò ðïõ ëïãéêÜ èá êáëýøåé. Áí ôþñá êáëýøáìå Þäç ôï ìéóü, åßíáé ôüóï ìåãÜëï ðïõ äå ìðïñþ íá ôï ðéóôÝøù. Èá Þôáí ðáñÜëåéøç íá ìçí åõ÷áñéóôÞóù åäþ

M.Ð. Ìåñêïýñçò

ôïí Áñãýñç ôï Ìáñéüëç ãéá ôç âïÞèåéÜ ôïõ óå üëá áíåîáßñåôá ôá ðñïâëÞìáôá ôçò åãêáôÜóôáóÞò ìáò êáé ü÷é ìüíï, ôïí Êáè. ÔÜóï ÖéëáëÞèç êáé ôïí ÓÜêç ôïí Óõìåùíßäç ãéá ôç óõììåôï÷Þ êáé ôçí õðïóôÞñéîÞ ôïõò. ¼ëïé âÝâáéá ïé ðáñáðÜíù åßíáé ìÝëç ôïõ Ä.Ó. ôçò Áêáäçìßáò ìáò, óýìöùíá êáé ìå ôçí áðüöáóç ôïõ Ä.Ó. ôçò ÅËÅÃÅÉÁ, ðïõ üñéóå åìÝíá Ðñüåäñï ôçò Áêáäçìßáò êáé ôïí Á´ Áíôéðñüåäñï ×. ËéïíÞ Ãåí. ÄéåõèõíôÞ ôçò.

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Åý÷ïìáé íá åðáëçèåõèïýí ãñÞãïñá ïé ðñïóäïêßåò üëùí ìáò êáé ç Áêáäçìßá ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò íá áðïôåëÝóåé Ýíáí öÜñï ðïõ èá êáèïäçãåß ü÷é ìüíï ôïõò ãåíéêïýò ãéáôñïýò, ü÷é ìüíï üëïõò ôïõò íÝïõò ãéáôñïýò ðïõ åíäéáöÝñïíôáé ãéá ôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá, áëëÜ êáé üëïõò ôïõò óõíáäÝëöïõò üëïõ ôïõ öÜóìáôïò ôùí åðéóôçìþí ðïõ åíäéáöÝñïíôáé ãéá ôïí Üíèñùðï. ÌðïäïóÜêçò-Ðñüäñïìïò Ìåñêïýñçò Ðñüåäñïò ÅËÅÃÅÉÁ

107

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ð.Å. ÂïÀëá êáé óõí.

ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÏ ÁÑÈÑÏ ÏRIGINAL PAPER Primary Heatlh Care, Volume 16, Number 3, 108-116, 2004 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 108-116, 2004

ÓôÜóç êáé óõìðåñéöïñÜ ôùí éáôñþí óôïí åèåëïíôéóìü Ðáíáãéþôá ÂïÀëá1, Ã. Ôóßñïò2, ÅëÝíç Ãåëáóôïðïýëïõ3, Ã. ÌïõæÜêçò4, ÊõñéáêÞ ÐëáíçôÝñïõ5, Áíáóôáóßá Ôóßñïõ6, Ê. ×ñõóáíèüðïõëïò1

Ðåñßëçøç Óêïðüò: Ç áîéïëüãçóç ôçò óôÜóçò êáé óõìðåñéöïñÜò ôùí éáôñþí óôïí åèåëïíôéóìü, ó÷åôéêÜ ìå èÝìáôá õãåßáò, ó´ üëá ôá åðßðåäá õãåéïíïìéêÞò ðåñßèáëøçò. Õëéêü êáé ÌÝèïäïò: Óõìðëçñþèçêå áíþíõìï åñùôçìáôïëüãéï áðü 116 éáôñïýò äéáöüñùí åéäéêïôÞôùí óå íïóçëåõôéêÜ éäñýìáôá ôïõ Íïìïý Á÷áÀáò. ¸ãéíå áîéïëüãçóç, ïìáäïðïßçóç êáé åðåîåñãáóßá ôùí áðáíôÞóåùí ãéá óõãêñßóåéò, êáôÜ öýëï êáé ôïìÝá åéäéêüôçôáò ìå ôï ëïãéóìéêü SPSS v. 11.5. ÁðïôåëÝóìáôá: Óå óýíïëï 116 éáôñþí äéáêñßíïõìå áíÜ ôïìÝá 31% óôïí Ðáèïëïãéêü (Ð/È) êáé 22,4% óôïí ×åéñïõñãéêü (×/Ê) ÔïìÝá, 18,1% Ãåíéêïýò Iáôñïýò (Ã.É.), 12,9% óôïí Åñãáóôçñéáêü (Åñã.) ÔïìÝá êáé 11,2% Áãñïôéêïýò Éáôñïýò (Áãñ.). Áðü ôïõò ìåëåôçèÝíôåò éáôñïýò ôï 26,7% äçëþíïõí åèåëïíôÝò áéìïäüôåò (6,7% Åñã. Ýùò 50% ×/Ê, p=0,005), 28,4% áíáöÝñïõí áíôÝíäåéîç (16,9% Üíäñåò, 40,4% ãõíáßêåò, p=0,005) êáé ôï 22,4% äåí åðéèõìåß íá åßíáé áéìïäüôåò. Ôçí éäÝá ôçò åèåëïíôéêÞò áéìïäïóßáò ðñïùèåß ôï 63% (áðü 33,3% Åñã. Ýùò 69,2% ×/Ê, p=0,02). ÄùñçôÝò ïñãÜíùí åßíáé ìüëéò ôï 0,9%, äåí åðéèõìïýí íá åßíáé äùñçôÝò ôï 40% ôùí éáôñþí (áðü 25% Ð/È Ýùò 53,8% ×/Ê, p=0,03) åíþ 12% åêöñÜæåé öüâï. Ôçí ðñïþèçóç ôçò éäÝáò äùñåÜò ïñãÜíùí äçëþíåé ôï 28% (0% Áãñ. Ýùò 42,3% ×/Ê, p<0,0001). ÅèåëïíôéêÞ óõììåôï÷Þ óå ðñïãñÜììáôá üðùò éáôñïß ôïõ êüóìïõ Þ éáôñïß ÷ùñßò óýíïñá áíáöÝñåé ôï 8%, óõììåôï÷Þ óå ðñïãñÜììáôá åíçìåñùôéêïý ÷áñáêôÞñá äçëþíåé ôï 40% (áðü 6,7% Åñã. Ýùò 52,4% Ã.É., p=0,004) êáé óå êáô’ ïßêïí íïóçëåßá áóèåíþí óõììåôÝ÷åé ôï 31% (áðü 6,7% Åñã. Ýùò 77% Áãñ., p=0,01). Óõììåôï÷Þ óôïí Åñõèñü Óôáõñü äçëþíåé ôï 6%. ÅèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ ôùí éáôñéêþí õðçñåóéþí ôïõò óôçí ÏëõìðéÜäá 2004 èá ðñüóöåñå ôï 48,3%. ÃåíéêÜ, ç ðñïþèçóç ôçò éäÝáò ôïõ åèåëïíôéóìïý ìåôáîý ôùí éáôñþí êñßíåôáé ìç-éêáíïðïéçôéêÞ óå ðïóïóôü 63,8%. ÓõìðåñÜóìáôá: Ç åèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ ôùí éáôñþí ãéá èÝìáôá õãåßáò, âñßóêåôáé óå ìç-åíèáññõíôéêü åðßðåäï. Ãéá ôç âåëôßùóç êáé ðáñáäåéãìáôéêÞ ðñïþèçóç ôçò éäÝáò ôïõ åèåëïíôéóìïý áðü ôïõò ëåéôïõñãïýò ôçò õãåßáò, êáôáëõôéêü ñüëï áðïôåëïýí ç óõóôçìáôéêÞ åíçìÝñùóç, ç óõíåñãáóßá ìå åèåëïíôéêÜ óùìáôåßá, ç õðïóôÞñéîç ôçò ðïëéôåßáò êáé ðñïóùðéêü åíäéáöÝñïí ôùí éáôñþí.

1

ÐáèïëïãéêÞ ÊëéíéêÞ Ð.Ã.Í. Ðáôñþí, 2Ð.É. ×áâáñßïõ, 3ÅñãáóôÞñéï ÕãéåéíÞò, ÉáôñéêÞ Ó÷ïëÞ Ðáí/ìßïõ Ðáôñþí, 4ÊÝíôñï Õãåßáò Ãüííùí, 5ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ Ð.Ã.Í. Ðáôñþí, 6ÉáôñéêÞ Ó÷ïëÞ Ðáí/ìßïõ ÌåóóÞíá, Éôáëßá

108

ÅéóáãùãÞ Ï åèåëïíôéóìüò óõíôåëåßôáé, áíáöÝñåôáé Þ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí åëåýèåñç âïýëçóç ôïõ áôüìïõ, ÷ùñßò åîùôåñéêïýò êáôáíáãêáóìïýò. Ç åèåëïíôéêÞ åíÝñãåéá ïñßæåôáé êáé áñíçôéêÜ: äåí áðïôåëåß ðñïúüí êáôáíáãêáóìïý, äåí åßíáé áðïôÝëåóìá óõíáëëáãÞò, äåí ðñïâëÝðåé óå áôïìéêÞ ùöÝëåéá, äåí ïñßæåôáé ùò åîùãåíÞò äÝóìåõóç. Êáé ìå áõôÞ ôçí Ýííïéá, åßíáé ç êáô’ åîï÷Þí Ýêöñáóç ôçò áíáðáëëïôñßùôçò áôïìéêÞò åëåõèåñßáò êáé ìéá óõíåéäçôÞ áíôßäñáóç óôçí ôñÝ÷ïõóá ïñïèÝôçóç üëùí ôùí ðñïôýðùí óõìðåñéöïñÜò áðü ôçí áíÜãêç Þ ôçí õðï÷ñÝùóç1. ÐáñÜëëçëá, ï ÷þñïò ôçò õãåßáò áðïôåëåß Ýíáí åõáßóèçôï ôïìÝá ôçò êïéíùíßáò ìå éäéÜæïõóá óçìáóßá ãéá ôïõò ðïëßôåò êáé éäéáßôåñç åõèýíç ãéá ôïõò éáôñïýò ëåéôïõñãïýò. Ïé ôåëåõôáßïé, ðïëëÝò öïñÝò åêôüò áðü “èåñáËÝîåéò êëåéäéÜ: Åèåëïíôéóìüò éáôñþí, Áéìïäïóßá, ÄùñçôÝò ïñãÜíùí, ÅèåëïíôéêÜ ÐñïãñÜììáôá. ÕðïâëÞèçêå: H åñãáóßá õðïâëÞèçêå ùò åëåýèåñç áíáêïßíùóç óôï 16ï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò (Êùò, 14-18 Áðñéëßïõ 2004) êáé Ýëáâå Ýðáéíï áðü ôçí ÅðéôñïðÞ Êñßóçò. Äçìïóéåýåôáé ìå êïéíÞ áðüöáóç ôçò ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ Ðåñéïäéêïý êáé ôçò ÏñãáíùôéêÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ Óõíåäñßïõ. Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Ãåþñãéïò É. Ôóßñïò, ÓïöïêëÝïõò 29, Ô.Ê. 26442, ÐÜôñá, Ôçë. (2610) 454.667, êéí. 6977 01 99 77, e-mail: geotsiro@otenet.gr

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Ð.Å. ÂïÀëá êáé óõí.

Attitudes and behavior of physicians with regard to voluntary service P. Voila, G. Tsiros, E. Jelastopulu, G. Mouzakis, K. Planiterou, A. Tsirou, K. Chrisanthopoulos Summary Aim: To evaluate the attitudes of physicians with regard to voluntary service, relating to health issues and the provision of health services.

Material and Method: 116 physicians from different specialties, working in primary and secondary health care institutions in the Prefecture of Achaia, completed an 8-item anonymous questionnaire with regard to specific aspects of voluntary service in the health care sector. The answers were grouped for comparisons by sex and specialization and the statistical analysis was performed by SPSS v.11.5 for Windows.

Results: From 116 doctors (31% Internal Medicine, 22.4% Surgery, 12.9% Laboratory Medicine, 18.1% General Practitioners, 11.2% Rural Doctors, 4.3% specialty not mentioned), 51% were male and 49% female with an average age of 32 years. 27% of the physicians declare to be voluntary blood donors (ranging from 6.7% in the Laboratory Medicine to 50% in the Surgical Sector, p= 0.005), whereas nearly 30% report medical contraindication (16.9% male vs. 40.4% female, p= 0.005) and 22.4% unwillingness to donate blood. Nevertheless, 63% of all physicians assure that they promote the idea of voluntary blood donation.

Hardly 1% of the physicians report to be organ donors and only 28% (ranging from 0% Rural Doctors to 42.3% Surgeons, p <0.0001) report that they encourage organ donation in their occupational environment. Voluntary attendance to organizations like Médecins du Monde or Doctors Without Borders is just 8%, whereas participation in home cares 31% (ranging from 6.7% Laboratory Assistants to 80% Rural Doctors, p= 0.01). About 50% of the physicians would voluntarily offer health services at the Olympic Games 2004. In general, 63.8% of physicians are of the opinion that the promotion of the idea of volunteerism among physicians is not satisfactory.

Conclusions: What would play a big role in the promotion of voluntary service by doctors would be, the co-operation and participation with voluntary services, a systematic update of the subject concerned and finally personal interest in the subject of the physicians themselves.

Key words: Medical Volunteerism, Blood donation, Organ donation, Voluntary Programs

ðåõôÝò”, óõíäõÜæïõí êáé ìéá éó÷õñÞ èÝëçóç ðñïóöïñÜò – åèåëïíôéóìïý óôïí éáôñéêü ÷þñï. ¸ôóé ðñïóåããßæïõí, ôçí “áíèñþðéíç” äéÜóôáóç óçìáíôéêþí ðñïâëçìÜôùí õãåßáò, þóôå íá äçìéïõñãçèåß ìéá èåôéêÞ óõìðåñéöïñÜ ôùí éáôñþí (áëëÜ êáé Üëëùí ðïëéôþí, ìÝóù ðáñáäåéãìáôéóìïý) áðÝíáíôé óôïí åèåëïíôéóìü2,3. Ãéá ôïí éáôñéêü ôïìÝá, ï áõèåíôéêüò åèåëïíôéóìüò áðïôåëåß ìéá ìïñöÞ óõììåôï÷Þò êáé Ýìðñáêôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåããýçò áðü óõíåéäçôïðïéçìÝíïõò ëåéôïõñãïýò, ðïõ áíáðôýóóåôáé óôç âÜóç õãéþí êéíÞôñùí. Äçìéïõñãåß üñïõò âáèìéáßáò åðßëõóçò êÜðïéùí êáßñéùí éáôñï-êïéíùíéêþí ðñïâëçìÜôùí. Ìå ìéá äéáñêÞ äéáäéêáóßá ðïõ öÝñíåé êïíôÜ ôïõò áíèñþðïõò, ðñïùèåß ôçí åðéêïéíùíßá, ôç óõíåñãáóßá êáé ðáñÜãåé äßêôõá êïéíùíéêÞò õðïóôÞñéîçò êáé áëëçëïâïÞèåéáò ìåôáîý éáôñþí êáé óõíáíèñþðùí ôïõò4,5.

Óêïðüò ôçò åñãáóßáò åßíáé ç áîéïëüãçóç ôçò óôÜóçò êáé óõìðåñéöïñÜò ôùí éáôñþí óôïí åèåëïíôéóìü, ó÷åôéêÜ ìå èÝìáôá õãåßáò, ó´ üëá ôá åðßðåäá õãåéïíïìéêÞò ðåñßèáëøçò. Áðþôåñïò óôü÷ïò åßíáé íá åêôéìçèåß ôï åðßðåäï ôçò ðñïóöïñÜò ôùí éáôñþí ùò ìÝóï ðáñáäåéãìáôéóìïý ôüóï ãéá ôïõò õðüëïéðïõò óõíáäÝëöïõò ôïõò, üóï êáé ãéá ôïõò ðïëßôåò – ôïõò áóèåíåßò êáé ôïí êïéíùíéêü ôïõò ðåñßãõñï.

Ðëçèõóìüò ìåëÝôçò - ÌÝèïäïò

Óôçí ðáñïýóá åñãáóßá óõììåôåß÷áí 116 éáôñïß äéáöüñùí åéäéêïôÞôùí, ïé ïðïßïé åñãÜæïíôáé óå Íïóïêïìåßá, ÊÝíôñá Õãåßáò êáé ÐåñéöåñåéáêÜ Éáôñåßá ôïõ Íïìïý Á÷áÀáò, ðåñéëáìâáíïìÝíïõ êáé ôïõ Ðáíåðéóôçìéáêïý Ãåíéêïý Íïóïêïìåßïõ Ðáôñþí (ÐÃÍÐ). Óõìðëçñþèçêå áíþíõìï åñùôçìáôïëüãéï ìå “åíäåéêôéêÝò åñùôÞóåéò” üóïí áöïñÜ ôçí åèåëïíôéêÞ éáôñéêÞ ðñïóöïñÜ (ÐáñÜñôçìá Á), þóôå íá äéåñåõíçèïýí: · ÐáñÜãïíôåò ó÷åôéæüìåíïé ìå ôá áôïìéêÜ óôïé÷åßá ôùí éáôñþí (öýëï, çëéêßá, åéäéêüôçôá), · Ç óõíåéóöïñÜ ôïõò êáé ç ðñïþèçóç ôçò éäÝáò ôçò åèåëïíôéêÞò áéìïäïóßáò êáé ôçò äùñåÜò ïñãÜíùí, · Ç åèåëïíôéêÞ ôïõò óõììåôï÷Þ óå óùìáôåßá êáé ðñïãñÜììáôá ìå èÝìáôá õãåßáò, · Ç ïéêåéïèåëÞò ðñïóöïñÜ ôùí éáôñéêþí ôïõò õðçñåóéþí óôïõò Ïëõìðéáêïýò Áãþíåò ôçò ÁèÞíáò 2004, · Ç ãåíéêÞ åêôßìçóç ôïõ åðéðÝäïõ åèåëïíôéóìïý ìåôáîý ôùí éáôñþí. Áêïëïýèùò Ýãéíå áîéïëüãçóç êáé ïìáäïðïßçóç ôùí áðáíôÞóåùí ôïõ åñùôçìáôïëïãßïõ ãéá óýãêñéóç, êáôÜ öýëï êáé ôïìÝá åéäéêüôçôáò: Ðáèïëïãéêüò (Ð/È), ×åéñïõñãéêüò (×/Ê), Åñãáóôçñéáêüò (Åñã.), Ãåíéêïß éáôñïß (Ã.É.) êáé Áãñïôéêïß éáôñïß (Áãñ.). ¼ëá ôá óôïé÷åßá êáôá÷ùñÞèçêáí óå âÜóç äåäïìÝíùí (excel for windows 2000). ÅðåîåñãÜóôçêáí ìå ôï ëïãéóìéêü Statistical Package for the Social Sciences (S.P.S.S. v.11.5). Ç óõìðåñá109

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

óìáôïëïãéêÞ óôáôéóôéêÞ Ýãéíå ìå ÷2 êáé üëïé ïé óôáôéóôéêïß Ýëåã÷ïé Þôáí áìößðëåõñïé ìå p<0,05 íá èåùñåßôáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêü.

ÁðïôåëÝóìáôá Åðß óõíüëïõ 116 éáôñþí (51% Üíäñåò êáé 49% ãõíáßêåò, çëéêßáò ìåôáîý 26 êáé 48 åôþí, ìÝóïõ üñïõ çëéêßáò 31 åôþí) äéáêñßíïõìå áíÜ ôïìÝá 36 (31%) éáôñïýò óôïí Ðáèïëïãéêü, 26 (22,4%) óôïí ×åéñïõñãéêü ÔïìÝá, 21 (18,1%) Ãåíéêïýò Éáôñïýò, 15 (12,9%) óôïí Åñãáóôçñéáêü ÔïìÝá, 13 (11,2%) Áãñïôéêïýò Éáôñïýò êáé 5 (4,3%) ðïõ äåí áíáöÝñïõí åéäéêüôçôá. Ó÷åôéêÜ ìå ôçí êáôÜñôéóç ôùí éáôñþí ùò ðñïò ôçí åéäßêåõóÞ ôïõò, äéáêñßíïõìå 92 (79,3%) åéäéêåõüìåíïõò, 13 (11,2%) Áãñïôéêïýò êáé 11 (9,5%) åéäéêåõìÝíïõò. Óôï äéÜãñáììá 1 êáé 2 ðáñïõóéÜæåôáé ç åèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ ôïõ óõíüëïõ ôùí éáôñþí áíÜ öýëï, áíáöïñéêÜ ìå ôçí åèåëïíôéêÞ áéìïäïóßá êáé ôç äùñåÜ ïñãÜíùí. Ìüíï 27% ôùí óõíïëéêÜ 116 éáôñþí äçëþíïõí åèåëïíôÝò áéìïäüôåò êáé ìüëéò Ýíáò (0,9%) éáôñüò åßíáé äùñçôÞò ïñãÜíùí. Áðü ôïõò ìç-åèåëïíôÝò óôçí áéìïäïóßá, ïé ðåñéóóüôåñïé áíáöÝñïõí ùò êýñéï ëüãï ôçí “éáôñéêÞ áíôÝíäåéîç” (28,4%) üðïõ êáé ðáñáôçñåßôáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ óå ó÷Ýóç ìå ôï öýëï (16,9% Üíäñåò, 40,4% ãõíáßêåò, p=0,005). Åðßóçò Ýíá ó÷åôéêÜ ìåãÜëï ðïóïóôü ôùí éáôñþí “äåí åðéèõìåß” íá åßíáé åèåëïíôÞò áéìïäüôçò (22,4%) êáé áêüìá ìåãáëýôåñï ðïóïóôü äåí åðéèõìåß íá åßíáé äùñçôÞò ïñãÜíùí (39,7%). Óôïí ðßíáêá 1 ðáñïõóéÜæïíôáé ôá áðïôåëÝ-

ÄéÜãñáììá 1. Ç åèåëïíôéêÞ áéìïäïóßá ôïõ óõíüëïõ ôùí éáôñþí áíÜ öýëï, óå % (n).

110

Ð.Å. ÂïÀëá êáé óõí.

óìáôá ôçò åí ëüãù åèåëïíôéêÞò äñÜóçò ôùí éáôñþí, áíÜ ôïìÝá åéäéêüôçôáò. Êõñßùò ïé ×åéñïõñãïß äçëþíïõí åèåëïíôÝò áéìïäüôåò (50%), áêïëïõèïýí ïé Ãåíéêïß (19%) êáé ïé Áãñïôéêïß éáôñïß (15,4%). ÓôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ ðáñáôçñïýìå ìåôáîý ôïõ ×åéñïõñãéêïý êáé Åñãáóôçñéáêïý ôïìÝá (50% êáé 6,7% áíôßóôïé÷á, p<0,005). ¼óïí áöïñÜ ôïõò ëüãïõò ãéá ôç ìç-åèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ óôçí áéìïäïóßá, êõñßùò ïé Åñãáóôçñéáêïß éáôñïß áíáöÝñïõí üôé “áíôåíäåßêíõôáé óå áóèÝíåéÜ ôïõò” (53,3%) êáé “äåí åðéèõìïýí” (40%), åíþ ïé Áãñïôéêïß éáôñïß õðïóôçñßæïõí ðùò äåí Ý÷ïõí åíçìåñùèåß (53,8%). Ó÷åôéêÜ ìå ôç äùñåÜ ïñãÜíùí, ùò êõñéüôåñï ëüãï ãéá ôçí ÜñíçóÞ ôïõò - áðü ôïõò éáôñïýò üëùí ôùí åéäéêïôÞôùí - äçëþíïõí üôé “äåí åðéèõìïýí” êáé áêïëïýèùò üôé “äåí Ý÷ïõí åíçìåñùèåß”. ÓôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÝò äéáöïñÝò ðáñáôçñïýìå üóïí áöïñÜ ôçí áðÜíôçóç “äåí åðéèõìþ” ìåôáîý ôùí ×åéñïõñãþí êáé Ãåíéêþí éáôñþí ùò ðñïò ôïõò Ðáèïëüãïõò (53,8% êáé 52,4% óõãêñéôéêÜ ìå 25% áíôßóôïé÷á, p=0,03) êáèþò êáé óôçí áðÜíôçóç “äåí Ý÷ù åíçìåñùèåß” ìåôáîý ôùí Áãñïôéêþí éáôñþí êáé Ðáèïëüãùí ùò ðñïò ôïõò ×åéñïõñãïýò (38,5% êáé 27,8% óõãêñéôéêÜ ìå 3,8% áíôßóôïé÷á, p=0,01). Óôá äéáãñÜììáôá 3 êáé 4 ðáñïõóéÜæåôáé ç åíßó÷õóç êáé ðñïþèçóç ôçò éäÝáò ôçò åèåëïíôéêÞò áéìïäïóßáò êáé ôçò äùñåÜò ïñãÜíùí áíôßóôïé÷á, áðü ôï óýíïëï ôùí éáôñþí áíÜ öýëï. Ðñïêýðôåé ðùò ïé ãõíáßêåò ðñïùèïýí ðåñéóóüôåñï ôüóï ôçí åèåëïíôéêÞ áéìïäïóßá (68,4% ãõíáßêåò, 57,6% Üíäñåò) üóï – Ýóôù êáé óå ìéêñüôåñï ðïóïóôü – ôç äùñåÜ ïñãÜíùí (33,3% ãõíáßêåò, 22% Üíäñåò). Óôïí ðßíáêá 2 áíáãñÜöïíôáé ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ðñïþèçóçò ôïõ åèåëïíôéóìïý (áéìïäï-

ÄéÜãñáììá 2. Ç åèåëïíôéêÞ äùñåÜ ïñãÜíùí ôïõ óõíüëïõ ôùí éáôñþí áíÜ öýëï, óå % (n).

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Ð.Å. ÂïÀëá êáé óõí.

Ðßíáêáò 1. Ç åèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ ôùí éáôñþí óôçí áéìïäïóßá êáé ôçí äùñåÜ ïñãÜíùí, áíÜ ôïìÝá åéäéêüôçôïò, óå % (n) Ãåíéêïß Éáôñïß (n=21) Åèåëïíôéóìüò

Íáé Ìç åíçìÝñùóç Áíôåíäåßêíõôáé Äåí åðéèõìþ ÖïâÜìáé Äåí îÝñù /äåí áðáíôþ

Åñãáóôçñéáêïß (n=15)

Áãñïôéêïß (n=13)

Ðáèïëüãïé (n=36)

×åéñïõñãïß (n=26)

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

19,0 (4) 19,0 (4) 33,3 (7) 14,3 (3) 14,3 (3) 0 (0)

0 (0) 14,3 (3) 14,3 (3) 52,4 (11) 9,5 (2) 9,5 (2)

6,7 (1) 0 (0) 53,3 (8) 40,0 (6) 0 (0) 0 (0)

0 (0) 0 (0) 0 (0) 46,7 (7) 20,0 (3) 33,3 (5)

15,4 (2) 53,8 (7) 7,7 (1) 7,7 (1) 15,4 (2) 0 (0)

0 (0) 38,5 (5) 15,4 (2) 30,8 (4) 0 (0) 15,4 (2)

25,0 (9) 13,9 (5) 30,6 (11) 25,0 (9) 5,6 (2) 0 (0)

2,8 (1) 27,8 (10) 16,7 (6) 25,0 (9) 16,7 (6) 11,1 (4)

50,0 (13) 0 (0) 19,2 (5) 26,9 (7) 3,8 (1) 0 (0)

0 (0) 3,8 (1) 0 (0) 53,8 (14) 3,8 (1) 38,5 (10)

ÄéÜãñáììá 3. Ç ðñïþèçóç ôçò åèåëïíôéêÞò áéìïäïóßáò áðü ôï óýíïëï ôùí éáôñþí, áíÜ öýëï, óå % (n).

ÄéÜãñáììá 4. Ç ðñïþèçóç ôçò äùñåÜò ïñãÜíùí áðü ôï óýíïëï ôùí éáôñþí, áíÜ öýëï, óå % (n).

Ðßíáêáò 2. Ç ðñïþèçóç ôçò åèåëïíôéêÞò áéìïäïóßáò êáé ôçò äùñåÜò ïñãÜíùí, áíÜ ôïìÝá åéäéêüôçôïò, óå % (n) Ãåíéêïß Éáôñïß (n=21) Ðñïþèçóç ÉäÝáò

Íáé ¼÷é Äåí îÝñù/ äåí áðáíôþ

Åñãáóôçñéáêïß (n=15)

Áãñïôéêïß (n=13)

Ðáèïëüãïé (n=36)

×åéñïõñãïß (n=26)

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

Áéìïäïóßá

ÄùñåÜ ÏñãÜíùí

66,7 (14) 33,3 (7) 0 (0)

38,1 (8) 61,9 (13) 0 (0)

33,3 (5) 46,7 (7) 20,0 (3)

6,7 (1) 80,0 (12) 13,3 (2)

53,8 (7) 23,1 (3) 23,0 (3)

0 (0) 61,5 (8) 38,5 (5)

72,2 (26) 27,8 (10) 0 (0)

27,8 (10) 72,2 (26) 0 (0)

69,2 (18) 30,8 (8) 0 (0)

42,3 (11) 53,8 (14) 3,8 (1)

óßáò êáé äùñåÜò ïñãÜíùí), áíÜ ôïìÝá éáôñéêÞò åéäéêüôçôáò. Ìå óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ ôùí Åñãáóôçñéáêþí éáôñþí, üëïé ïé õðüëïéðïé éáôñïß ðñïùèïýí ôçí åèåëïíôéêÞ áéìïäïóßá óå õøçëü ðïóïóôü (33,3% óõãêñéôéêÜ ìå 53,8% Ýùò 72,2%, p<0,05). Åðßóçò óôçí ðñïþèçóç ôçò äù-

ñåÜò ïñãÜíùí ðáñáôçñåßôáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ ìåôáîý ôùí Åñãáóôçñéáêþí éáôñþí óå ó÷Ýóç ìå ôïõò Ãåíéêïýò êáé ×åéñïõñãïýò éáôñïýò (6,7% óõãêñéôéêÜ ìå 38,1% êáé 42,3% áíôßóôïé÷á, p<0,03). Óôï äéÜãñáììá 5 ðáñïõóéÜæåôáé ç åèåëïíôé111

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

êÞ óõììåôï÷Þ ôïõ óõíüëïõ ôùí éáôñþí êáé áíÜ ôïìÝá åéäéêüôçôáò, óå äéÜöïñá óùìáôåßá êáé ðñïãñÜììáôá ìå èÝìáôá õãåßáò. ÌéêñÞ óõììåôï÷Þ ðáñáôçñïýìå óå óùìáôåßá üðùò ïé “Éáôñïß ôïõ êüóìïõ” (7,8%) êáé “Åñõèñüò Óôáõñüò” (6%), åíþ ìåãáëýôåñç óõììåôï÷Þ óå ðñïãñÜììáôá åíçìåñùôéêïý ÷áñáêôÞñá (38,8%) êáé “êáô’ ïßêïí íïóçëåßá” (31%). Óôïõò ðßíáêåò 3á êáé 3â ðáñïõóéÜæïíôáé ôá áðïôåëÝóìáôá, üóïí áöïñÜ ôç “ãåíéêÞ óôÜóç” ôçò åèåëïíôéêÞò óõììåôï÷Þò ôùí éáôñþí óå óùìáôåßá êáé ðñïãñÜììáôá, áíÜ ôïìÝá åéäéêüôçôáò. Áðü ôïõò óõíïëéêÜ – ìüíï – 9 åèåëïíôÝò ðïõ óõììåôÝ÷ïõí óôïõò “Éáôñïýò ôïõ êüóìïõ”, ïé 4 åßíáé ÷åéñïõñãïß, 3 Ðáèïëüãïé êáé 2 Ãåíéêïß éáôñïß. Êõñßùò ïé Ãåíéêïß éáôñïß, Ðáèïëüãïé êáé ×åéñïõñãïß áêïëïýèùò áíáöÝñïõí óõììåôï÷Þ óå åíçìåñùôéêÜ ðñïãñÜììáôá üðùò ïìéëßåò, Üñèñá, åíþ ïé Åñãáóôçñéáêïß éáôñïß áðÝ÷ïõí ó÷åäüí áðüëõôá áðü ôÝôïéïõ åßäïõò äñáóôçñéüôçôåò

Ð.Å. ÂïÀëá êáé óõí.

(52,4%, 50% êáé 42,3% óõãêñéôéêÜ ìå 6,7% áíôßóôïé÷á, p<0,01). ÁíáöïñéêÜ ìå ôçí êáô´ ïßêïí íïóçëåßá, ôç ìåãáëýôåñç óõììåôï÷Þ äçëþíïõí ïé Áãñïôéêïß éáôñïß (76,9%) êáé áêïëïõèïýí ïé Ðáèïëüãïé (36,1%) êáé ïé Ãåíéêïß éáôñïß (33,3%), ìå óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ ùò ðñïò ôïõò Åñãáóôçñéáêïýò (6,7%, p<0,05). Óôïí ðßíáêá 4 ðáñïõóéÜæåôáé ç åèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ óôçí ÏëõìðéÜäá “ÁèÞíá-2004”, áíÜ öýëï êáé ôïìÝá éáôñéêÞò åéäéêüôçôáò. Ðåñßðïõ ôï 50% ôùí éáôñþí, ôüóï ôùí áíäñþí üóï êáé ôùí ãõíáéêþí, äçëþíïõí üôé èá ðñïóÝöåñáí áöéëïêåñäþò ôéò éáôñéêÝò õðçñåóßåò ôïõò. ÓôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ åí ôïýôïéò, ðáñáôçñåßôáé ìåôáîý ôùí Åñãáóôçñéáêþí éáôñþí êáé ôùí óõíáäÝëöùí ôïõò áðü ôéò õðüëïéðåò åéäéêüôçôåò (13,3% óõãêñéôéêÜ ìå 50% Ýùò 76,9%, p<0,01). ¸íá ìåãÜëï ðïóïóôü ôùí éáôñþí (59,3% Üíäñåò, 68,4% ãõíáßêåò) ðéóôåýåé üôé ç ðñïþèçóç ôçò éäÝáò ôïõ åèåëïíôéóìïý ãéá èÝìáôá õãåßáò

ÄéÜãñáììá 5. ÅèåëïíôéêÞ óõììåôï÷Þ óå óùìáôåßá êáé ðñïãñÜììáôá óôï óýíïëï ôùí éáôñþí êáé áíÜ ôïìÝá åéäéêüôçôáò, óå % (n).

112

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Ð.Å. ÂïÀëá êáé óõí.

Ðßíáêáò 3á. Ç åèåëïíôéêÞ óõììåôï÷Þ ôùí éáôñþí óå äéÜöïñá óùìáôåßá, áíÜ ôïìÝá åéäéêüôçôïò, óå % (n). Ãåíéêïß Éáôñïß (n=21)

Åñãáóôçñéáêïß (n=15)

Óõììåôï÷Þ

Éáôñïß êüóì.

Åñõèñ. Óôáõñü

Éáôñïß êüóì.

Åñõèñ. Óôáõñü

Éáôñïß êüóì.

Åñõèñ. Óôáõñü

Éáôñïß êüóì.

Åñõèñ. Óôáõñü

Éáôñïß êüóì.

Åñõèñ. Óôáõñü

Íáé

9,5 (2) 85,7 (18) 4,8 (1)

0 (0) 90,5 (19) 9,5 (2)

0 (0) 66,7 (10) 33,3 (5)

0 (0) 60,0 (9) 40,0 (6)

0 (0) 46,2 (6) 53,8 (7)

0 (0) 76,9 (10) 23,1 (3)

8,3 (3) 83,3 (30) 8,3 (3)

13,9 (5) 80,6 (29) 5,6 (2)

15,4 (4) 53,8 (14) 30,8 (8)

3,8 (1) 61,5 (16) 34,6 (9)

¼÷é Äåí îÝñù /áðáíôþ

Áãñïôéêïß (n=13)

Ðáèïëüãïé (n=36)

×åéñïõñãïß (n=26)

Ðßíáêáò 3â. Ç åèåëïíôéêÞ óõììåôï÷Þ ôùí éáôñþí óå äéÜöïñá ðñïãñÜììáôá ìå èÝìáôá õãåßáò, áíÜ ôïìÝá åéäéêüôçôïò, óå % (n) Ãåíéêïß Éáôñïß (n=21)

Åñãáóôçñéáêïß (n=15)

Áãñïôéêïß (n=13)

Óõììåôï÷Þ Êáôïßê. Ïìéë./ íïóçë. ¢ñèñá

Êáôïßê. Ïìéë./ íïóçë. ¢ñèñá

Êáôïßê. Ïìéë./ íïóçë. ¢ñèñá

Íáé ¼÷é Äåí îÝñù /áðáíôþ

33,3 (7) 57,1 (12) 9,5 (2)

52,4 (11) 42,9 (9) 4,8 (1)

6,7 (1) 60,0 (9) 33,3 (5)

6,7 (1) 60,0 (9) 33,3 (5)

76,9 (10) 23,1 (3) 0 (0)

23,1 (3) 38,5 (5) 38,5 (5)

Ðáèïëüãïé (n=36)

×åéñïõñãïß (n=26)

Êáôïßê. íïóçë.

Ïìéë./ ¢ñèñá

36,1 (13) 47,2 (17) 16,7 (6)

50,0 (18) 38,9 (14) 11,1 (4)

Êáôïßê. Ïìéë./ íïóçë. ¢ñèñá 19,2 (5) 76,9 (20) 3,8 (1)

42,3 (11) 57,7 (15) 0 (0)

Ðßíáêáò 4. Ç åèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ ôùí éáôñéêþí õðçñåóéþí óôçí ÏëõìðéÜäá “ÁèÞíá – 2004” áíÜ öýëï êáé ôïìÝá åéäéêüôçôïò, óå % (n) ÓÕÍÏËÏ ÉÁÔÑÙÍ Óõììåôï÷Þ óôçí ÏëõìðéÜäá 2004 Íáé ¼÷é

ÔÏÌÅÁÓ ÅÉÄÉÊÏÔÇÔÁÓ

¢íäñåò (n=59)

Ãõíáßêåò (n=57)

Ã.É. (n=21)

Åñã. (n=15)

Áãñ. (n=13)

Ð/È (n=36)

×/Ê (n=26)

47,5 (28) 52,5 (31)

49,1 (28) 50,9 (29)

52,4 (11) 47,6 (10)

13,3 (2) 86,7 (13)

76,9 (10) 23,1 (3)

50,0 (18) 50,0 (18)

53,8 (14) 46,2 (12)

äåí âñßóêåôáé óå éêáíïðïéçôéêü åðßðåäï (ðßíáêáò 5). Ìüíï ïé Ðáèïëüãïé ìåôáîý üëùí ôùí éáôñþí öáßíåôáé íá åßíáé ðéï áéóéüäïîïé êáé óå ó÷Ýóç ìå ôïõò Åñãáóôçñéáêïýò ðáñáôçñåßôáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ (50% óõãêñéôéêÜ ìå 20% áíôßóôïé÷á, p<0,05).

ÓõæÞôçóç Áðü ôç ìåëÝôç ðñïêýðôåé ôï óõìðÝñáóìá, üôé ï åèåëïíôéóìüò ãéá ôï óýíïëï ôùí éáôñþí, äåí âñßóêåôáé óôï éêáíïðïéçôéêü - êáé ðáñáäåéãìáôéêü óõíÜìá - åêåßíï åðßðåäï ðïõ áíôéðñïóùðåýåé ôç èÝóç ôùí éáôñþí óôçí êïéíùíßá ùò èå-

ìáôïöýëáêåò êáé õðåñáóðéóôÝò ôçò õãåßáò. Ìüëéò Ýíáò óôïõò ôÝóóåñéò åßíáé åèåëïíôÝò áéìïäüôåò, êõñßùò Üíäñåò êáé ×åéñïõñãïß éáôñïß. Åíþ êáôáíïçôüò åßíáé ï ëüãïò ôçò “áíôÝíäåéîçò”, ðïõ ïäçãåß êõñßùò ôï ãõíáéêåßï öýëï íá ìçí óõììåôÝ÷åé óôçí åèåëïíôéêÞ áéìïäïóßá, äýóêïëá åñìçíåýåôáé ç “ìç åðéèõìßá” êáé ç “ìç åíçìÝñùóç” óôï 23% êáé 15% áíôßóôïé÷á ôùí éáôñþí ùò ëüãïé Üñíçóçò, åöüóïí ó÷åäüí êáèçìåñéíÜ óôçí åñãáóßá ôïõò áíôéìåôùðßæïõí ôï ìåãÜëï ðñüâëçìá Ýëëåéøçò êáé áíáæÞôçóçò áßìáôïò6,7. Ðåñéóóüôåñï åíèáññõíôéêÜ öÝñïíôáé ôá áðïôåëÝóìáôá ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðñïþèçóç ôçò éäÝáò ôçò åèåëïíôéêÞò áéìïäïóßáò. Ôñåéò óôïõò ðÝíôå 113

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ð.Å. ÂïÀëá êáé óõí.

Ðßíáêáò 5. Ç êáôÜ ôçí êñßóç ôùí éáôñþí, éêáíïðïßçóÞ ôïõò áðü ôï åðßðåäï åèåëïíôéóìïý ðïõ ðñïóöÝñïõí, áíÜ öýëï êáé ôïìÝá åéäéêüôçôïò, óå % (n). ÓÕÍÏËÏ ÉÁÔÑÙÍ Éêáíïðïßçóç Íáé ¼÷é

ÔÏÌÅÁÓ ÅÉÄÉÊÏÔÇÔÁÓ

¢íäñåò (n=59)

Ãõíáßêåò (n=57)

Ã.É. (n=21)

Åñã. (n=15)

40,7 (24) 59,3 (35)

31,6 (18) 68,4 39)

28,6 (6) 71,4 (15)

20,0 (3) 80,0 (12)

éáôñïýò óõìâÜëïõí ó’ áõôÞí ôçí ðñïóðÜèåéá, äéáêñßíïíôáò ôïõò Üíäñåò êáé êõñßùò ôïõò Ãåíéêïýò éáôñïýò, ×åéñïõñãïýò êáé Ðáèïëüãïõò8,9. Åíôýðùóç ðñïêáëåß ç éäéáßôåñá ìéêñÞ óõììåôï÷Þ ôùí Åñãáóôçñéáêþí êáé ôùí Áãñïôéêþí éáôñþí óôçí ðñïóðÜèåéá ôçò åèåëïíôéêÞò áéìïäïóßáò. Ðñïöáíþò ïé éáôñïß ôùí ðñïáíáöåñïìÝíùí åéäéêïôÞôùí äåí Ý÷ïõí - ôïõëÜ÷éóôïí ãéá ìåãÜëï äéÜóôçìá - ôçí Üìåóç åðáöÞ ìå ôçí êëéíéêÞ åéêüíá êáé ôçí Ýêâáóç ôçò ðïñåßáò áóèåíþí ìå áõîçìÝíåò áíÜãêåò ìåôÜããéóçò áßìáôïò (ð.÷. ðïëõôñáõìáôßåò, áéìáôïëïãéêïß áóèåíåßò), þóôå íá åíçìåñùèïýí, íá åõáéóèçôïðïéçèïýí Ýãêáéñá êáé íá åðéäåßîïõí ìåãáëýôåñç ðñïóöïñÜ. Ç ãíþóç åíôïýôïéò äåí áñêåß áðü ìüíç ôçò íá ïäçãÞóåé óôçí åèåëïíôéêÞ áéìïäïóßá. ÐñÝðåé íá óõíäõÜæåôáé áðü ìéá éó÷õñÞ èÝëçóç ðñïóöïñÜò óôïí Üãíùóôï óõíÜíèñùðï, ìßá èÝëçóç, ç ïðïßá ãßíåôáé ðëÝïí ôñüðïò óêÝøçò êáé æùÞò10-12. ¼óïí áöïñÜ ôç äùñåÜ ïñãÜíùí, ôá áðïôåëÝóìáôá åßíáé áêüìá ëéãüôåñï åëðéäïöüñá. Ìüëéò Ýíáò óôïõò åêáôü ðåñßðïõ (0,9%) äçëþíåé äùñçôÞò ïñãÜíùí, åíþ Ýíáò óôïõò ôñåéò Üíäñåò êáé ìßá óôéò äýï ãõíáßêåò áíáöÝñïõí “áðüëõôç áðñïèõìßá”. Åðßóçò Ýíáò óôïõò ðÝíôå ðñïâÜëåé ùò ëüãï Üñíçóçò ôç “ìç åíçìÝñùóç”, äéáêñßíïíôáò êõñßùò ôïõò Áãñïôéêïýò éáôñïýò13,14. Ðáñüëï ðïõ ïé éáôñïß óå ãåíéêü óýíïëï äåí ðñïóöÝñïíôáé ùò äùñçôÝò ïñãÜíùí, äåí ðáýïõí íá ðñïùèïýí – Ýóôù êáé óå ìéêñüôåñï ðïóïóôü áðü ôçí åèåëïíôéêÞ áéìïäïóßá - ôçí éäÝá áõôÞ, óå áóèåíåßò êáé óôïí êïéíùíéêü ôïõò ðåñßãõñï. Êýñéïé åêöñáóôÝò áõôÞò ôçò ðñïóðÜèåéáò öÝñïíôáé ïé ãõíáßêåò éáôñïß êáé áíÜ åéäéêüôçôá, ïé ×åéñïõñãïß êáé ïé Ãåíéêïß éáôñïß15,16. ÓõãêñéôéêÜ ìå Üëëåò ÷þñåò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò, ç ìåôáìüó÷åõóç óôçí ÅëëÜäá ðáñïõóéÜæåé ìéá óôáóéìüôçôá êáé ôïí ìéêñüôåñï áñéèìü ìåôáìïó÷åýóåùí áíÜ ðëçèõóìü åäþ êáé ðïëëÜ ÷ñüíéá, ôçí ßäéá óôéãìÞ ðïõ ï ôïìÝáò áõôüò áðïôåëåß ìéá áðü ôéò ìåãáëýôåñåò êáôáêôÞóåéò ôçò éá114

Áãñ. (n=13) 38,5 61,5

(5) (8)

Ð/È (n=36)

×/Ê (n=26)

50,0 (18) 50,0 (18)

34,6 (9) 65,4 (17)

ôñéêÞò ôïõ 20ïõ áéþíá êáé Ý÷åé êáèéåñùèåß ðëÝïí ùò ìßá èåñáðåõôéêÞ ìÝèïäïò. Ç áéôßá ôçò Üñíçóçò êáé ìéêñÞò ðñïþèçóçò ðñÝðåé íá áíáæçôçèåß óôï üôé ç äéÜäïóç ôçò éäÝáò ôçò äùñåÜò ïñãÜíùí äåí Ý÷åé ðëÞñùò ãßíåé áðïäåêôÞ áðü ôïõò ¸ëëçíåò ðïëßôåò (óõìðåñéëáìâáíïìÝíïõ êáé ôïõò éáôñïýò), üðùò åðßóçò êáé óôï üôé ç ïñãÜíùóç ôïõ ìåôáìïó÷åõôéêïý ðñïãñÜììáôïò åìöáíßæåé óçìáíôéêÝò åëëåßøåéò17. Ùò ðñïò ôçí åèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ ôùí éáôñþí óå óùìáôåßá êáé ðñïãñÜììáôá ìå èÝìáôá õãåßáò, ìåãáëýôåñç óõììåôï÷Þ (äýï óôïõò ðÝíôå éáôñïýò) äéáêñßíïõìå óå ðñïãñÜììáôá åíçìåñùôéêïý ÷áñáêôÞñá (ïìéëßåò, óõæçôÞóåéò, Üñèñá) êõñßùò áðü ôïõò Ðáèïëüãïõò êáé Ãåíéêïýò éáôñïýò, ðéèáíþò ëüãù ôçò óõó÷Ýôéóçò ôïõò ìå áñêåôÜ óõ÷íÜ íïóÞìáôá ðïõ åíäéáöÝñïõí ôçí ðëåéïøçößá ôùí áóèåíþí. ÓçìáíôéêÞ åðßóçò êñßíåôáé ç êáô’ ïßêïí íïóçëåßá (Ýíáò óôïõò ôñåéò éáôñïýò) åõÜëùôùí ïìÜäùí áóèåíþí (Üðïñïé, êáôáêåêëéìÝíïé, çëéêéùìÝíïé) êõñßùò áðü ôïõò Áãñïôéêïýò éáôñïýò, ïé ïðïßïé Ý÷ïõí Üìåóç ðñüóâáóç óôçí áðïìáêñõóìÝíç ðåñéöÝñåéá. ÅèåëïíôéêÞ óõììåôï÷Þ óå éáôñéêÝò ïñãáíþóåéò ìå ðñïóöïñÜ åêôüò ÅëëÜäáò, üðùò “éáôñïß ôïõ êüóìïõ” êáé “éáôñïß ÷ùñßò óýíïñá” äçëþíåé ìüíï ôï 8%, ìå ðëÞñç áðï÷Þ ôùí Åñãáóôçñéáêþí êáé Áãñïôéêþí éáôñþí, åöüóïí áðáéôïýíôáé ðåñéóóüôåñï éáôñïß ìå êëéíéêÞ åìðåéñßá. ÔÝëïò åèåëïíôéêÞ óõììåôï÷Þ óôïí Åñõèñü Óôáõñü áíáöÝñåôáé áðü ôï 6%, éäéáßôåñá áðü ãõíáßêåò éáôñïýò êáé êõñßùò Ðáèïëüãïõò. ÁíáöïñéêÜ ìå ôçí åèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ ôùí éáôñþí óôçí ÏëõìðéÜäá, “ÁèÞíá 2004”, ôï Þìéóõ ôùí éáôñþí èá ðñïóÝöåñå áöéëïêåñäþò ôéò õðçñåóßåò ôïõ (ìå óçìáíôéêÞ áðï÷Þ ôùí Åñãáóôçñéáêþí) óôç äéïñãÜíùóç êáé äéåîáãùãÞ ôïõ ìåãáëýôåñïõ áèëçôéêïý ãåãïíüôïò ôçò áíèñùðüôçôáò. Äåí ðñÝðåé íá îå÷íÜìå üôé ìåôÜ ôïõò Ïëõìðéáêïýò áãþíåò, áêïëïõèïýí êáé ïé Ðáñáïëõìðéáêïß áãþíåò êáôÜ ôïõò ïðïßïõò ï áèëçôéóìüò

Ð.Å. ÂïÀëá êáé óõí.

äåí äéáêñßíåé ìåéïíåêôïýíôá óùìáôéêÜ Üôïìá, ðñïóäßäïíôáò óå üëïõò ßóåò åõêáéñßåò êáé äéêáéþìáôá. ¸ôóé ï åèåëïíôÞò éáôñüò óôçí ÏëõìðéÜäá, åêöñÜæåé ðáñÜëëçëá ôçí êïéíùíéêÞ êáé áèëçôéêÞ õðïóôÞñéîÞ ôïõ óôïõò ðïëßôåò êáé ôç ÷þñá ôïõ ìÝóá áðü ôï ðñßóìá ôïõ ÷þñïõ ôçò õãåßáò1. ÔÝëïò, óå ãåíéêÝò ãñáììÝò, äýï óôïõò ôñåéò éáôñïýò êñßíïõí üôé ç ðñïþèçóç ôçò éäÝáò ôïõ åèåëïíôéóìïý ãéá èÝìáôá õãåßáò äåí âñßóêåôáé óå éêáíïðïéçôéêü åðßðåäï.

ÓõìðåñÜóìáôá – ÐñïôÜóåéò Ç åèåëïíôéêÞ ðñïóöïñÜ ãéá èÝìáôá õãåßáò óôï óýíïëï ôùí éáôñþí äåí âñßóêåôáé óå åíèáññõíôéêü êáé åðéèõìçôü åðßðåäï. Ãéá ôç âåëôßùóç êáé ðáñáäåéãìáôéêÞ ðñïþèçóç ôçò éäÝáò ôïõ åèåëïíôéóìïý áðü ôïõò ëåéôïõñãïýò ôçò õãåßáò, êáôáëõôéêü ñüëï áðïôåëïýí – üðùò ðñïôåßíïõí êáé ïé ßäéïé – ç óõóôçìáôéêÞ åíçìÝñùóç, ç óõíåñãáóßá ìå åèåëïíôéêÜ óùìáôåßá, ç õðïóôÞñéîç ôçò ðïëéôåßáò, ôï ðñïóùðéêü åíäéáöÝñïí ôùí éáôñþí, êáèþò êáé ç âåëôßùóç ôùí áìïéâþí êáé ôùí ùñáñßùí. Óõíåðþò áðáéôåßôáé ìéá ìåãáëýôåñç êáé óõíå÷Þ ðñïóðÜèåéá, êõñßùò åê ìÝñïõò ôùí éáôñþí áëëÜ êáé ôùí áñìüäéùí êïéíùíéêþí öïñÝùí, ôüóï ãéá ôçí åöáñìïãÞ üóï êáé ãéá ôç äéÜäïóç ôçò åêïýóéáò åèåëïíôéêÞò ðñïóöïñÜò (êáé äç éáôñéêÞò) óôïí óõíÜíèñùðï ðïëßôç18-20. Ï åèåëïíôéóìüò ìÝóù ôùí éáôñþí, áðïêôÜ áêüìá ìåãáëýôåñç õðüóôáóç, éêáíÞ íá ðñïóåëêýóåé ðåñéóóüôåñá Üôïìá, ðñïóäßäïíôáò Ýíá íÝï, áõôüíïìï íüçìá óôéò áíèñþðéíåò ðñÜîåéò, ó÷Ýóåéò êáé åðéëïãÝò. Ùò ôåêìÞñéï åëåõèåñßáò, åßíáé äéáôñÜíùóç ðñïóùðéêÞò áîéïðñÝðåéáò êáé ðçãÞ ÷áñÜò, ðïõ ðñÝðåé íá åìðíÝåé êáé íá ôéìÜ, üëïõò üóïõò åîáóêïýí ôï éáôñéêü åðÜããåëìá.

Âéâëéïãñáößá 1. ÏñãáíùôéêÞ ÅðéôñïðÞ Ïëõìðéáêþí Áãþíùí. ÅèåëïíôéêÝò ÓôéãìÝò. Åíçìåñùôéêü Ýíôõðï Ï.Å.Ï.Á., Ôåý÷ïò 1, óåë. 6, 2003.

2. Frank E, Breyan J, Elon LK. Pro bono work and nonmedical volunteerism among U.S. women physicians. J Womens Health (Larchmt), 12:58998, 2003.

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

3. Kightlinger RS. Practical tips for medical volunteers. Med Econ, 80:57-60, 2003.

4. Miller L. The doctors’ support line. BMJ, 325:S117, 2002.

5. Kawee Tungsubutra. Primary health care and volunteer health workers-an experiment in northeastern Thailand. JOICFP, 6:32-6, 1983.

6. ÔóÝëéïõ Ð, ÓðçëéùôáêÜñá-Ñçãïðïýëïõ Á. Áéìïäïóßá: Ç áíèñþðéíç ó÷Ýóç. Åíçìåñùôéêü Ýíôõðï ÊÝíôñïõ Áéìïäïóßáò Ã.Í.Ð. “Ï ¢ãéïò ¢íäñåáò”.

7. Whyte G. Ethical aspects of blood and organ donation. Intern Med J, 33:362-4, 2003.

8. Danic B. Clinical selection of blood donors.

Transfus Clin Biol, 10:227-33, 2003.

9. Williams S, Green R, Morrison A, Watson D, Buchanan. The psychosocial aspects of donating blood stem cells: Ôhe sibling donor perspective. J Clin Apheresis, 18:1-9, 2003 10. Gutierrez MG, de Tejada ES, Cruz JR. A study of sociocultural factors related to voluntary blood donation in the Americas. Rev Panam Salud Publica, 13:85-90, 2003.

11. Ballester Satovenia JM. The transfusion medicine program in Cuba. Rev Panam Salud Publica, 13:160-4, 2003.

12. Ribera Salcedo JF, Roca Valencia O. Peru’s experience with a national blood banking program. Rev Panam Salud Publica, 13:165-71, 2003.

13. Åèíéêüò Ïñãáíéóìüò Ìåôáìïó÷åýóåùí. “Óêõôáëïäñïìßá æùÞò”, ÐáíåëëáäéêÞ äéïñãÜíùóç ðïëéôéóìéêþí êáé áèëçôéêþí åêäçëþóåùí, Åíçìåñùôéêü Ýíôõðï Å.Ï.Ì., 2001.

14. Wigmore SJ, Forsythe JL. Incentives to promote organ donation. Transplantation, 77:15961, 2004.

15. Sackner-Bernstein JD, Godin S. Increasing organ transplantation-fairly. Transplantation, 77: 157-9, 2004.

16. Morris PJ, Monaco AP. Organ donation: altruism or self interest? Transplantation, 77:14950, 2004.

17. Valon V, Perkins HA. The arguments for directed donations. Transfus Sci, 10:131-7, 1989.

18. von Schubert H. Donated blood-gift or commodity? Some economic and ethical considerations on voluntary vs commercial donation of blood. Soc Sci Med, 39:201-6, 1994.

19 McCullough J. The nation’s changing blood supply system. JAMA, 269:2239-45, 1993.

20. Romano M. Medical personnel respond. Physicians across the nation eager to volunteer. Mod Healthc, 17:24, 2001.

115

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ð.Å. ÂïÀëá êáé óõí.

ÐáñÜñôçìá Á

ÅÑÙÔÇÌÁÔÏËÏÃÉÏ Ðáñáêáëþ óçìåéþóáôå ìå ìðëå óôõëü Ýíá X, ìåôÜ áðü ôçí áðÜíôçóç (óôá äåîéÜ) ðïõ åðéëÝîáôå Þ áðáíôÞóôå óõíïðôéêÜ óôéò áíôßóôïé÷åò åñùôÞóåéò.

1. Öýëï:

¢íäñáò

2. Éáôñüò:

Åéäéêåõüìåíïò

Ãõíáßêá ÅéäéêåõìÝíïò

3. Çëéêßá: 4. Åéäéêüôçôá: 5. Åßóôå åèåëïíôÞò Áéìïäüôçò; NAI

OXI:

á. Äåí Ý÷ù åíçìåñùèåß â. Áíôåíäåßêíõôáé óå áóèÝíåéÜ ìïõ ã. ÖïâÜìáé ä. Äåí åðéèõìþ

6. Åßóôå äùñçôÞò ïñãÜíùí; NAI

OXI:

á. Äåí Ý÷ù åíçìåñùèåß â. Áíôåíäåßêíõôáé óå áóèÝíåéÜ ìïõ ã. ÖïâÜìáé ä. Äåí åðéèõìþ

7. Åíéó÷ýåôå ôçí éäÝá ôçò åèåëïíôéêÞò áéìïäïóßáò óå áóèåíåßò – ðåñßãõñü óáò; NAI

OXI

8. Ðñïùèåßôå ãåíéêÜ ôçí éäÝá ôçò äùñåÜò ïñãÜíùí; NAI

OXI

9. ÓõììåôÝ÷åôå åèåëïíôéêÜ óå óùìáôåßá-ðñïãñÜììáôá ìå èÝìáôá õãåßáò; (ð.÷.) á. Éáôñïß ôïõ êüóìïõ, Éáôñïß ÷ùñßò óýíïñá, ê.ô.ë.

NAI

OXI

â. Åñõèñüò Óôáõñüò

NAI

OXI

ã. Êáô’ ïßêïí íïóçëåßá áóèåíþí (Üðïñïé, êáôáêåêëéìÝíïé, çëéêéùìÝíïé, ê.ô.ë.)

NAI

OXI

ä. ÐñïãñÜììáôá åíçìåñùôéêïý ÷áñáêôÞñá (ð.÷. ïìéëßåò, Üñèñá,)

NAI

OXI

å. ¢ëëï: 10. Èá ðñïóöÝñáôå åèåëïíôéêÜ ôéò éáôñéêÝò óáò õðçñåóßåò óôçí ÏëõìðéÜäá 2004; NAI

OXI

11. Ðéóôåýåôå üôé ç ðñïþèçóç ôçò éäÝáò ôïõ åèåëïíôéóìïý ãéá èÝìáôá õãåßáò, ìåôáîý ôùí éáôñþí, âñßóêåôáé óå éêáíïðïéçôéêü åðßðåäï; Ôé ðñïôåßíåôå;

116

NAI

OXI

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Ä. ËéÜíáò êáé óõí.

ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÏ ÁÑÈÑÏ ÏRIGINAL PAPER Primary Heatlh Care, Volume 16, Number 3, 117-128, 2004 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 117-128, 2004

AIDS: Ãíþóç, åíçìÝñùóç êáé óåîïõáëéêÞ óõìðåñéöïñÜ 7 ÷ñüíéá ìåôÜ Ä. ËéÜíáò1, Á. ÓêáñðÝëïò1, Ã. Áñãõñüðïõëïò2, Åñáóìßá ÌáíôÜ2, Êáßôç ÊáðÜôáãç-Æïýìðïõ3, Í. ÑáæÞò4 Ðåñßëçøç Óêïðüò: Óêïðüò ôçò ìåëÝôçò Þôáí íá åëåã÷èåß ç êáôÜóôáóç ãíþóçò, åíçìÝñùóçò êáé óåîïõáëéêÞò óõìðåñéöïñÜò ùò ðñïò ôï AIDS óôá Üôïìá ðïõ ðñïóÝñ÷ïíôáé ãéá Ýëåã÷ï óôï ÊÁÁÍÄÅ êáé íá ãßíåé óýãêñéóç ìå ðáñüìïéá Ýñåõíá ðïõ äéåíåñãÞèçêå óôï ßäéï ÊÝíôñï ðñéí áðü 7 ÷ñüíéá. Ðëçèõóìüò ìåëÝôçò-ÌÝèïäïò: ÊáôÜ ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá áðü ôï ÖåâñïõÜñéï Ýùò êáé ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 2003, 160 Üôïìá (ôï 44,4% Üññåíá êáé ôï 52,5% èÞëåá) ðïõ ðñïóÞëèáí ãéá åîÝôáóç HIV óôï ÊÁÁÍÄÅ áðÜíôçóáí óå áíþíõìï åñùôçìáôïëüãéï. Ç óôáôéóôéêÞ åðåîåñãáóßá Ýãéíå ìå ôï x² test (confidence interval 95%). ÁðïôåëÝóìáôá: Óõ÷íüôåñç çëéêßá ðñïóÝëåõóçò Þôáí ç <25 åôþí ìå 64 (40%) Üôïìá. Ïé ðåñéóóüôåñïé (74,75%) ðñïóÞëèáí ãéá Ýëåã÷ï ìå äéêÞ ôïõò ðñùôïâïõëßá. Ç ðëåéïøçößá ôùí åñùôçèÝíôùí (80%) åßíáé Üãáìïé êáé äéáôçñïýí åôåñïöõëïöéëéêÝò óåîïõáëéêÝò ó÷Ýóåéò (84,4%). Ùò óõ÷íüôåñç áéôßá ðñïóÝëåõóçò áíáöÝñèçêå ç óõ÷íÞ åíáëëáãÞ åñùôéêïý óõíôñüöïõ óôïõò Üññåíåò, (40,8%) êáé ïé åðéêßíäõíåò óåîïõáëéêÝò åðáöÝò ôïõ óõíôñüöïõ ôïõò óôá èÞëåá Üôïìá (26,2%). Ç åíçìÝñùóÞ ôïõò ðñïÝñ÷åôáé óõíÞèùò áðü ôï ó÷ïëåßï (51,9%) êáé ôá ÌÝóá ÌáæéêÞò ÅíçìÝñùóçò (38,1%), ìå ôï 68,1% íá äçëþíåé éêáíïðïéçìÝíï áð' áõôÞí. Ôï 31,9% äåí åß÷å áðïóáöçíßóåé ôçí ìåôÜäïóç Þ ìç ìÝóù ôïõ óôïìáôéêïý Ýñùôá Þ ôïõ ôóéìðÞìáôïò ôùí êïõíïõðéþí, åíþ êáëýôåñá åíçìåñùìÝíá Þôáí ôá èÞëåá Üôïìá (53,6%). Ïé ðåñéóóüôåñïé áðü ôïõò åñùôçèÝíôåò áíáöÝñïõí üôé êÜíïõí ÷ñÞóç ôïõ ðñïöõëáêôéêïý êáôÜ ôçí åðáöÞ, åíþ âñÝèçêå óôáôéóôéêþò óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ óõãêñéôéêÜ ìå ôçí ðñï 7åôßáò ìåëÝôç: 38% ôï 1997, Ýíáíôé 83,75% ôï 2003 (p<0,005). ÓõìðåñÜóìáôá: Åßíáé áðáñáßôçôç ç äéáñêÞò åíçìÝñùóç ôïõ ðëçèõóìïý êáèþò öáßíåôáé üôé, ìÝóá óå 7 ÷ñüíéá, ïëïÝíá êáé áõîáíüìåíï ðïóïóôü áõôïý äåí Ý÷åé îåêáèáñßóåé ôïõò ôñüðïõò ìåôÜäïóçò ôïõ éïý, åíþ éêáíïðïéçôéêÞ åßíáé ç ÷ñÞóç ðñïöõëáêôéêïý.

1

Ãåíéêüò Éáôñüò, ÅðéìåëçôÞò Â’ ÊÝíôñïõ Õãåßáò ÅñõìÜíèåéáò, 2ÍïóçëåõôÞò Ô.Å., ÊÝíôñï Õãåßáò ÅñõìÜíèåéáò, 3Áéìáôïëüãïò, Äéåõèýíôñéá Áéìáôïëïãéêïý Åñãáóôçñßïõ Ðåñéöåñåéáêïý Ãåíéêïý Íïóïêïìåßïõ Ðáôñþí “Ï ¢ãéïò ÁíäñÝáò” – Äéåõèýíôñéá ÊÝíôñïõ ÁíáöïñÜò AIDS ÍïôéïäõôéêÞò ÅëëÜäáò (ÊÁÁÍÄÅ), 4Ãåíéêüò Éáôñüò, ÄéåõèõíôÞò ÊÝíôñïõ Õãåßáò Êëåéôïñßáò – ÓõíôïíéóôÞò Åêðáßäåõóçò åéäéêåõïìÝíùí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ÐåñéöÝñåéáò ÄõôéêÞò ÅëëÜäáò

ÅéóáãùãÞ Ç ëïßìùîç áðü ôïí éü ôçò áíèñþðéíçò áíïóïáíåðÜñêåéáò (HIV) êáé ôï óýíäñïìï åðßêôçôçò áíïóïáíåðÜñêåéáò (AIDS) Ý÷ïõí ðÜñåé äéáóôÜóåéò ðáíäçìßáò óå ðáãêüóìéï åðßðåäï1. ÐÜíù áðü åßêïóé ÷ñüíéá Ý÷ïõí ðåñÜóåé áðü ôçí åìöÜíéóç ôïõ ðñþôïõ êñïýóìáôïò AIDS êáé ç íüóïò åîáêïëïõèåß íá áðïôåëåß ðáãêüóìéá áðåéëÞ. Ðåñßðïõ 5.000.000 Üôïìá ìïëýíèçêáí áðü ôïí éü HIV ìÝóá óôï 2003 êáé 700.000 áðü áõôÜ Þôáí ðáéäéÜ. Óôçí ÅëëÜäá, óýìöùíá ìå ôåëåõôáßá óôïé÷åßá, ç ïëïÝíá êáé áõîáíüìåíç, áðü ôï 1990 Ýùò ôï 2000, åðßðôùóç ôçò ëïßìùîçò öáßíåôáé ôá ôåëåõôáßá ôñßá ÷ñüíéá íá ìåéþíåôáé (Ó÷Þìá 1). ÊáôÜ ôï ðñþôï åîÜìçíï ôïõ 2003 êáôáãñÜöçêáí 243 íÝåò ìïëýíóåéò áðü ôïí éü HIV. Áðü áõôÝò 178 (73,3%) áöïñïýóáí Üíäñåò êáé 61 (25,1%) ãõíáßêåò åíþ óå Ýíá ËÝîåéò êëåéäéÜ: AIDS, ÁãùãÞ Õãåßáò, ÓåîïõáëéêÞ óõìðåñéöïñÜ, ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò ÕðïâëÞèçêå: H åñãáóßá õðïâëÞèçêå ùò åëåýèåñç áíáêïßíùóç óôï 16ï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò (Êùò, 14-18 Áðñéëßïõ 2004) êáé Ýëáâå Ýðáéíï áðü ôçí ÅðéôñïðÞ Êñßóçò. Äçìïóéåýåôáé ìå êïéíÞ áðüöáóç ôçò ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ Ðåñéïäéêïý êáé ôçò ÏñãáíùôéêÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ Óõíåäñßïõ. Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Å.Á. Óêëçñüò, ÍÝóôùñïò 32, 122-44, ÁéãÜëåù, Ôçë.: 2105693387, e-mail: eskliros@otenet.gr 117

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ä. ËéÜíáò êáé óõí.

HIV ëïßìùîçò üóï êáé ôïõ AIDS óôçí ÅëëÜäá âñßóêåôáé óå ÷áìçëüôåñá åðßðåäá áðü ôïí åõñùðáúêü ìÝóï üñï (Ó÷Þìá 2, Ó÷Þìá 3). ÐÜíôùò ç ðñüëçøç ôçò íüóïõ êáé ç äõíáôüôçôá ðñüóâáóçò óôéò óýã÷ñïíåò èåñáðåßåò áðïôåëïýí ôéò äýï ìåãáëýôåñåò ðñïêëÞóåéò óôá ðëáßóéá ôçò áíôéìåôþðéóçò ôçò HIV/AIDS ëïßìùîçò. ÅéäéêÜ ç ðñüëçøç áðïôåëåß áñìïäéüôçôá ôïõ Ãåíéêïý/ Ïéêïãåíåéáêïý Ãéáôñïý, óôá ðëáßóéá ôçò ïëïêëçñùìÝíçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò, êáé ãéá ôï ó÷åäéáóìü ôçò ìåãÜëç óçìáóßá Ý÷åé, ìåôáîý Üëëùí, êáé ç åêôßìçóç ôüóï ôïõ åðéðÝäïõ åíçìÝñùóçò, üóï êáé ôçò óåîïõáëéêÞò óõìðåñéöïñÜò ôïõ ðëçèõóìïý. Óêïðüò ôçò ìåëÝôçò Þôáí íá åëåã÷èåß ç êáôÜóôáóç ãíþóçò, åíçìÝñùóçò êáé óåîïõáëéêÞò óõìðåñéöïñÜò ùò ðñïò ôçí HIV/AIDS ëïßìùîç óôá Üôïìá ðïõ ðñïóÝñ÷ïíôáé ãéá Ýëåã÷ï HIV óôï ÊÝíôñï ÁíáöïñÜò AIDS ÍïôéïäõôéêÞò ÅëëÜäáò. Ðéï óõãêåêñéìÝíá, èåëÞóáìå íá åêôéìÞóïõìå ôçí Key words: AIDS, health education, sexual behavior, primary health care êáôáíïìÞ áíÜ öýëï êáé çëéêßá, ôéò áéôßåò ðñïóÝëåõóçò, ôï âáèìü åíçìÝñùìéêñü ðïóïóôü (1,6%) ôï öýëï äå äçëþèçêå. Ôï óÞò ôïõò ó÷åôéêÜ ìå ôïõò ôñüðïõò ìåôÜäïóçò ôïõ 34,2% ôùí íÝùí ðåñéóôáôéêþí åßíáé Üíäñåò ðïõ éïý, ôçí ðçãÞ ôçò åíçìÝñùóÞò ôïõò, ôï âáèìü Ý÷ïõí óåîïõáëéêÝò åðáöÝò ìå Üëëïõò Üíäñåò êáé éêáíïðïßçóÞò ôïõò áðü áõôÞí, áëëÜ êáé ôç óõìðåáêïëïõèåß ç åôåñïöõëïöéëéêÞ ìåôÜäïóç (19,3%), ñéöïñÜ êéíäýíïõ ôùí áôüìùí áõôþí. ÅðéðëÝïí, ôá åíþ ôï ìåãáëýôåñï ðïóïóôü êáôáãñÜöåôáé óôçí áðïôåëÝóìáôá ôçò Ýñåõíáò ôïõ 2003 óõãêñßèçêáí çëéêßá ôùí 35-39 åôþí2. Ç åðßðôùóç ôüóï ôçò ìå áõôÜ ðáñüìïéáò Ýñåõíáò ðïõ äéåíåñãÞèçêå óôï AIDS: Knowledge, information and sexual behavior after 7 years D. Lianas, A. Skarpelos, G. Argyropoulos, Erasmia Manta, Kate Kapatagi-Zoumbou, N. Razis Summary Objective: To check the status of knowledge, information and sexual behavior regarding AIDS in the individuals who come to the AIDS Reference Center of South-West Greece. Furthermore, to compare the results with those of a similar study accomplished in the same Center 7 years ago.

Material and Method: From February to December 2003, 160 individuals who came to be tested for HIV infection answered to an anonymous questionnaire. In 1997, 181 individuals answered to a similar questionnaire. The results were compared. Statistic analysis was made using the x2 test (confidence interval 95%).

Result (2003): The majority of the individuals who answered the questionnaire were young people (40% <25y; 36.2% 25-34y), they came to be tested voluntarily (74.75%), they were single (80%) and they stated that they are heterosexual (84.4%). The cause of their visit to the AIDS Reference Center was mainly the frequent change of sexual partners in men (40.8%) and the dangerous sexual contacts of their partner in women (26.2%). They stated that they were mostly informed by school (51.9%) and the media (38.1%) and 68,1% of them were satisfied. However, only 20% of them answered correctly to the questions about the ways of HIV infection (women did better than men). 83.75% of the individuals stated that they use condoms, but more than half of them only occasionally.

Conclusion: Comparing the results of 2003 with those of 1997, we found that people in 2003 are less informed about HIV transmission ways (p <0.005) but they are more sensible to use condoms (p <0.005). Significant differences between the two sexes regarding knowledge and information were not found. It is obviously necessary for Primary Health Care to conduct AIDS - education campaigns in order to raise the public level of awareness.

Ó÷Þìá 1. ÓõíïëéêÜ äçëùèÝíôá HIV ïñïèåôéêÜ Üôïìá, óõìðåñéëáìâáíïìÝíùí ôùí êñïõóìÜôùí AIDS, êáôÜ Ýôïò äÞëùóçò óôçí ÅëëÜäá ìÝ÷ñé ôéò 30/06/2003.

118

Ä. ËéÜíáò êáé óõí.

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Ó÷Þìá 2. Åðßðôùóç ôçò HIV ëïßìùîçò óôçí ÅëëÜäá êáé óõíïëéêÜ óôçí ÅõñùðáúêÞ Êïéíüôçôá (áíÜ åêáôïììýñéï ðëçèõóìïý).

Ó÷Þìá 3. Åðßðôùóç ôïõ AIDS óôçí ÅëëÜäá êáé óõíïëéêÜ óôçí ÅõñùðáúêÞ Êïéíüôçôá (áíÜ åêáôïììýñéï ðëçèõóìïý).

ßäéï ÊÝíôñï ôï 1997 þóôå íá äéáðéóôùèåß êáôÜ ôï äõíáôüí ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò ðñüëçøçò ìÝóá óå 7 ÷ñüíéá.

Ðëçèõóìüò ìåëÝôçò-ÌÝèïäïò Áðü ôï ÖåâñïõÜñéï Ýùò êáé ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 2003, 160 Üôïìá ðïõ ðñïóÞëèáí ãéá åîÝôá119

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ä. ËéÜíáò êáé óõí.

óç HIV óôï ÊÝíôñï ÁíáöïñÜò AIDS ÍïôéïäõôéêÞò ÅëëÜäáò áðÜíôçóáí óå áíþíõìï åñùôçìáôïëüãéï (Ó÷Þìá 4). Ôï ßäéï åñùôçìáôïëüãéï åß÷å áðáíôçèåß êáé áðü 181 Üôïìá óå áíôßóôïé÷ç åñãáóßá ðïõ äéåíåñãÞèçêå áðü ôï ÖåâñïõÜñéï Ýùò êáé ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 1997 óôï ßäéï ÊÝíôñï êáé áíáêïéíþèçêå óôï 10ï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò (1998)3,4. Ôá áðïôåëÝóìáôá åðåîåñãÜóèçêáí óôáôéóôéêþò ìå ôï x² test (confidence interval 95%).

ÁðïôåëÝóìáôá ¼ëåò ïé åñùôÞóåéò ôïõ åñùôçìáôïëïãßïõ áðáíôÞèçêáí, ìå åîáßñåóç ôçí åñþôçóç ðïõ áöïñïýóå óôçí áéôßá ðñïóÝëåõóçò, ç ïðïßá áðáíôÞèçêå áðü 113/160 Üôïìá (70,6%) ôï 2003 êáé 138/181 (76,2%) ôï 1997. Åðßóçò 5 åñùôçèÝíôåò

ÅÑÙÔÇÌÁÔÏËÏÃÉÏ 1. Öýëï: ¢ññåí ÈÞëõ 2. Çëéêßá: <25 25-34 3. ÓåîïõáëéêÝò ó÷Ýóåéò ðïõ äéáôçñåßò:

óôçí Ýñåõíá ôïõ 2003 (3,1%) äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò. ÐáñáêÜôù ðáñáèÝôïõìå óå ðßíáêåò êáé äéáãñÜììáôá ôá óçìáíôéêüôåñá áðïôåëÝóìáôá ôùí äýï åñãáóéþí (2003 êáé 1997) óõãêñéôéêÜ.

ÓõæÞôçóç Ôüóï ç çëéêéáêÞ êáôáíïìÞ üóï êáé ç áíáëïãßá ôùí äýï öýëùí ìåôáîý ôùí ðñïóåñ÷ïìÝíùí óôï ÊÝíôñï ÁíáöïñÜò AIDS ÍïôéïäõôéêÞò ÅëëÜäïò öáßíåôáé üôé Ý÷åé ìåôáâëçèåß, áí êáé áõôü äåí óôçñßæåôáé óå óôáôéóôéêþò óçìáíôéêÜ äåäïìÝíá. ÐÜíôùò ç õðåñï÷Þ ôùí áíäñþí ôï 1997 Ý÷åé áíôéóôñáöåß ôï 2003 (Ó÷Þìá 5), åíþ ç ìåãÜëç õðåñï÷Þ óôçí áíôéðñïóþðåõóç ôùí ìéêñþí çëéêéáêþí ïìÜäùí Ý÷åé õðï÷ùñÞóåé, åéäéêÜ óôéò ãõíáßêåò (Ó÷Þìá 6). Ïìïßùò öáßíåôáé üôé ôï 2003

Çìåñïìçíßá:

Á/á:

35-44 45-55 >55 á. ÅôåñïöõëïöéëéêÝò 4. Åßóáé: á. ¸ããáìïò â. ÏìïöõëïöéëéêÝò â. ¢ãáìïò ã. ÁìöéöõëïöéëéêÝò ã. ×ùñéóìÝíïò – ÷Þñïò/á 5. ÐñïóÝëåõóç: á. Áðü ìüíïò/ç óïõ â. ÌåôÜ áðü éáôñéêÞ óõìâïõëÞ 6. Áéôßá ðñïóÝëåõóçò: á. ÌåôÜããéóç áßìáôïò â. ÅíäïöëÝâéá ÷ñÞóç ïõóéþí ã. ÏìïöõëïöéëéêÝò óåîïõáëéêÝò åðáöÝò ä. Óõ÷íÞ åíáëëáãÞ åñùôéêþí óõíôñüöùí å. Åðéêßíäõíåò óåîïõáëéêÝò åðáöÝò ôïõ/ôçò óõíôñüöïõ óïõ óô. ¢ëëïò ëüãïò Ï×É 7. Ôï AIDS ìåôáäßäåôáé: á. Ìå ôç ìåôÜããéóç áßìáôïò; ÍÁÉ â. Ìå ôï óðÝñìá; ÍÁÉ Ï×É ã. Ìå åíäïöëÝâéá ÷ñÞóç ïõóéþí; ÍÁÉ Ï×É ä. Ìå ôï ôóßìðçìá êïõíïõðéþí; ÍÁÉ Ï×É å. Ìå ôï óôïìáôéêü Ýñùôá; ÍÁÉ Ï×É óô. Áðü ôç ìçôÝñá óôï Ýìâñõï; ÍÁÉ Ï×É æ. Ìå ôçí êïéíÞ ÷ñÞóç áíôéêåéìÝíùí üðùò ðéÜôá, ðïôÞñéá ê.ëð.; ÍÁÉ Ï×É 8. Áí Ýíéùèåò Þ Þóïõí åíçìåñùìÝíïò ãéá ôï AIDS, èá äéáêéíäýíåõåò ôç ìüëõíóç áðü ôïí éü ìå ìßá åðéêßíäõíç óåîïõáëéêÞ åðáöÞ; ÍÁÉ Ï×É 9. ×ñçóéìïðïéåßò ðñïöõëáêôéêü êáôÜ ôéò åñùôéêÝò åðáöÝò óïõ; á. ÐïôÝ â. ÌåñéêÝò öïñÝò ã. ÐÜíôá 10. Åíçìåñþèçêåò áðü ôïõò ãïíåßò óïõ ãéá ôï AIDS Þ Üëëá óåîïõáëéêþò ìåôáäéäüìåíá íïóÞìáôá; ÍÁÉ Ï×É 11. Áðü ðïý ðñïÝñ÷åôáé êõñßùò ç åíçìÝñùóÞ óïõ ãéá ôï AIDS; (ìßá áðÜíôçóç) á. Áðü ôçí ïéêïãÝíåéá â. Áðü ößëïõò ã. Áðü ôï ó÷ïëåßï ä. Áðü ôá ìÝóá ìáæéêÞò åíçìÝñùóçò å. Áðü éáôñü – éáôñïýò 12. Ðüóï éêáíïðïéçìÝíïò/ç åßóáé áðü ôçí åíçìÝñùóç; á. Ðïëý â. ÁñêåôÜ ã. Ëßãï ä. Êáèüëïõ

Ó÷Þìá 4. Ôï åñùôçìáôïëüãéï ôùí åñãáóéþí ìáò.

120

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Ä. ËéÜíáò êáé óõí. Åñþôçìá 1. ÊáôáíïìÞ öýëùí. Öýëï ¢ññåí ÈÞëõ Ìç äçëùèÝí Óýíïëï

1997

2003

101 (55,8%) 080 (44,2%) 181 (100%)

071 084 005 160

(44,4%) (52,5%) 0(3,1%) (100%)

Ó÷Þìá 5.

ðåñéóóüôåñá Üôïìá äçëþíïõí üôé äéáôçñïýí åôåñïöõëïöéëéêÝò êáé áìöéöõëïöéëéêÝò ó÷Ýóåéò, êÜôé ðïõ ìÜëëïí ðñÝðåé íá áðïäïèåß óôçí áýîçóç ôçò êïéíùíéêÞò áðïäï÷Þò ôùí ó÷Ýóåùí áõôþí, êÜôé ðïõ ïäçãåß óôçí åõêïëüôåñç ðáñáäï÷Þ ôïõò (Ó÷Þìá 7). ¼ðùò åßíáé áíáìåíüìåíï, ôï èÝìá ôïõ åëÝã÷ïõ ãéá ìüëõíóç ìå HIV áðáó÷ïëåß êõñßùò ôïõò áãÜìïõò (Ó÷Þìá 8). ÐÜíôùò ôá Üôïìá ðïõ ðñïóÞëèáí ôï 2003 ìåôÜ áðü éáôñéêÞ óõìâïõëÞ Þôáí óçìáíôéêÜ ðåñéóóüôåñá (Ó÷Þìá 9). ÊáôÜ ôçí Ýñåõíá ôïõ 2003 ðñïÝêõøå óôáôéóôéêþò óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ ùò ðñïò ôéò áéôßåò ðñïóÝëåõóçò (p<0,005 ãéá ôç óõ÷íÞ åíáëëáãÞ åñùôéêïý óõíôñüöïõ óôïõò Üíäñåò, p<0,01 ãéá ôéò åðéêßíäõíåò óåîïõáëéêÝò åðáöÝò ôïõ óõíôñüöïõ ôïõò óôéò ãõíáßêåò), åíþ êáôÜ ôçí Ýñåõíá ôïõ 1997 ç óôáôéóôéêþò óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ áöïñïýóå ìüíï óôç óõ÷íÞ åíáëëáãÞ åñùôéêïý óõ-

Åñþôçìá 2. ÊáôáíïìÞ çëéêéþí 1997 Çëéêßá (Ýôç) <25 25-34 35-44 45-55 >55 Óýíïëï

¢ñåí

ÈÞëõ

58 (57,4%) 31 (30,7%) 8 (7,9%) 3 (3,0%) 1 (1,0%) 101 (100%)

36 (45,0%) 29 (36,2%) 10 (12,5%) 5 (6,2%) 80 (100%)

2003 Óýíïëï 94 60 18 8 1 181

(51,9%) (33,1%) (9,9%) (4,4%) (0,6%) (100%)

¢ñåí 36 23 7 4 1 71

(50,7%) (32,4%) (9,9%) (5,6%) (1,4%) (100%)

ÈÞëõ 24 34 16 9 1 84

(28,6%) (40,5%) (19,0%) (10,7%) (1,2%) (100%)

Óýíïëï 64* (40,0%) 58* (36,2%) 22 (13,7%) 14 (8,7%) 2 (1,2%) 160* (100%)

*ÓõíïëéêÜ 5 Üôïìá, ôÝóóåñá çëéêéáêÞò ïìÜäáò <25 åôþí êáé Ýíá 25-34 åôþí, äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò.

Ó÷Þìá 6.

121

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ä. ËéÜíáò êáé óõí.

Åñþôçìá 3. ÓåîïõáëéêÝò ó÷Ýóåéò 1997 ¢ñåí ÅôåñïöõëïöéëéêÝò 92 (91,1%) ÏìïöõëïöéëéêÝò 6 (5,9%) ÁìöéöõëïöéëéêÝò 3 (3,0%) Óýíïëï 101 (100%)

2003

ÈÞëõ

Óýíïëï

80 (100%) 80 (100%)

172 (95,0%) 6 (3,3%) 3 (1,7%) 181 (100%)

¢ñåí 53 (74,6%) 12 (16,9%) 6 (8,5%) 71 (100%)

ÈÞëõ 81 (96,4%) 1 (1,2%) 2 (2,4%) 84 (100%)

Óýíïëï 135* (84,4%) 16* (10,0%) 9* (5,6%) 160* (100%)

* Áðü ôá 5 óõíïëéêÜ Üôïìá ðïõ äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò, Ýíá äÞëùóå üôé äéáôçñåß åôåñïöõëïöéëéêÝò ó÷Ýóåéò, ôñßá ïìïöõëïöéëéêÝò êáé Ýíá áìöéöõëïöéëéêÝò.

íôñüöïõ óôïõò Üíäñåò (p<0,025 – Ó÷Þìá 10). Ôï óçìáíôéêüôåñï, üìùò, óõìðÝñáóìá áðü ôç óõãêñéôéêÞ ìåëÝôç ôùí äýï åñåõíþí åßíáé ç ìåãÜëç ðôþóç ôïõ åðéðÝäïõ ôùí ãíþóåùí ôïõ äåßãìáôïò ùò ðñïò ôïõò ôñüðïõò ìåôÜäïóçò ôïõ éïý (Ó÷Þìáôá 11, 12). ÅéäéêÜ ãéá ôï åÜí ï éüò ìåôáäßäåôáé ìå ôï ôóßìðçìá ôùí êïõíïõðéþí êáé ìå ôï óôïìáôéêü Ýñùôá, õðÞñ÷å êáé õðÜñ÷åé óýã÷õóç, áí êáé óôçí Ýñåõíá ôïõ 2003 áõîÞèçêáí ïé ëáíèáóìÝíåò áðáíôÞóåéò êáé óå üëåò ôéò Üëëåò åñùôÞóåéò (Ó÷Þìáôá 13, 14). ÓçìáíôéêÜ ðåñéóóüôåñá Þôáí êáé ôá Üôïìá ðïõ áðÜíôçóáí üôé èá äéáêéíäýíåõáí ôçí HIV ìüëõíóç ìå ìéá åðéêßíäõíç óåîïõáëéêÞ åðáöÞ (Ó÷Þìá 15), êÜôé ðïõ äåß÷íåé üôé ï öüâïò ãéá ôï AIDS Ý÷åé åëáôôùèåß ìÝóá óå 7 ÷ñüíéá. Áõôü öõóéêÜ èá Þôáí åõ÷Üñéóôï, áí óõíïäåõüôáí êáé áðü áíôßóôïé÷ç áýîçóç ôïõ åðéðÝäïõ ôùí ãíþÓ÷Þìá 7. Åñþôçìá 5: Ôñüðïò ðñïóÝëåõóçò 1997

Åñþôçìá 4. ÏéêïãåíåéáêÞ êáôÜóôáóç 1997 ¸ããáìïò ¢ãáìïò ×ùñéóìÝíïò/×Þñïò Óýíïëï

42 (23,2%) 130 (71,8%) 9 (5,0%) 181 (100%)

Ó÷Þìá 8.

122

2003 26 (16,2%) 128 (80,0%) 6 (3,7%) 160 (100%)

Áðü ìüíïò/ç óïõ 161 (89,0%) ÌåôÜ áðü éáôñéêÞ 20 (11,0%) óõìâïõëÞ Óýíïëï 181 (100%)

Ó÷Þìá 9.

2003 118 42

(73,7%) (26,2%)

160 (100%)

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Ä. ËéÜíáò êáé óõí. Åñþôçìá 6. Áéôßá ðñïóÝëåõóçò 1997 ¢ñåí

2003

ÈÞëõ

ÁðÜíôçóáí 0,082 0(81,2%) Äåí áðÜíôçóáí 0,019 0(18,8%) Óýíïëï 101 (100%)

Óýíïëï

56 0(70%) 24 0(30%) 80 (100%)

¢ñåí

138 (76,2%) 043 (23,8%) 181 (100%)

ÈÞëõ

,055 0(77,5%) ,016 0(22,5%) 71 (100%)

Óýíïëï

58 0(69%) 26 0(31%) 84 (100%)

113* (70,6%) 047* (29,4%) 160* (100%)

* Êáé ôá 5 Üôïìá ðïõ äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò äåí áðÜíôçóáí óôçí åñþôçóç.

1997 Áéôßá

¢ñåí

2003

ÈÞëõ

ÌåôÜããéóç áßìáôïò 9 (11,0%) ÅíäïöëÝâéïò ÷ñÞóôçò 6 (7,3%) ÏìïöõëïöéëéêÝò åðáöÝò 10 (12,2%) Óõ÷íÞ åíáëëáãÞ 44 (53,7%) óõíôñüöùí Åðéêßíäõíïò óýíôñïöïò 10 (12,2%) ¢ëëï 3 (3,7%) Óýíïëï 82 (100%)

10 4 12

Óýíïëï

(17,9%) 19 (7,1%) 10 10 (21,4%) 56

(13,8%) 7 (7,2%) 3 (7,2%) 5 (40,6%) 29

¢ñåí

ÈÞëõ

(12,7%) 11 (5,5%) 5 (9,1%) (52,7%) 14

(19,0%) (8,6%)

Óýíïëï

(24,1%)

18 8 5 43

(15,9%) (7,1%) (4,4%) (38,1%)

25 (44,6%) 35 (25,4%) 9 (16,4%) 22 (37,9%) 31 (27,4%) 5 (8,9%) 8 (5,8%) 2 (3,6%) 6 (10,3%) 8 (7,1%) 56 (100%) 138 (100%) 55 (100%) 58 (100%) 113 (100%)

óåùí ôïõ ðëçèõóìïý. Ôï ìïíáäéêü, ßóùò, åëðéäïöüñï ìÞíõìá ôçò óõãêñéôéêÞò ìáò ìåëÝôçò áöïñÜ óôç óçìáíôéêÞ áýîçóç ôçò ÷ñÞóçò ôïõ ðñïöõëáêôéêïý, áëëÜ êáé óôç óçìáíôéêÞ áýîçóç ôçò áðïäï÷Þò ôïõ áðü ôï ãõíáéêåßï ðëçèõóìü (Ó÷Þìá 16). Åðßóçò öáßíåôáé üôé ïé íåáñÝò çëéêßåò ôï ÷ñçóéìïðïéïýí óõ÷íüôåñá óå ó÷Ýóç ìå ü,ôé ßó÷õå ôï 1997. Ç åíçìÝñùóç ðïõ åðéôåëåßôáé ìÝóá óôïõò êüëðïõò ôçò ïéêïãÝíåéáò äåí öáßíåôáé íá åìöáíßæåé óçìáíôéêÞ áýîçóç (Ó÷Þìá 19), êáé ãé’ áõôü ßóùò ç ïéêïãÝíåéá áíáãíùñßæåôáé ùò ç êýñéá ðçãÞ åíçìÝñùóçò áðü ïëïÝíá êáé ëéãüôåñá Üôïìá (p<0,005). Ðåñéóóüôåñï áíçóõ÷çôéêü üìùò åßíáé

Ó÷Þìá 10.

Åñþôçìá 7. Ãíþóåéò ó÷åôéêÜ ìå ôïí ôñüðï ìåôÜäïóçò ôïõ HIV ÓùóôÝò áðáíôÞóåéò 7/7 6/7 5/7 4/7 3/7 2/7 Óýíïëï

1997 ¢ñåí

(áíÜ Üôïìï)

ÈÞëõ

55 41 2 2 1

(54,5%) 46 (57,5%) (40,6%) 31 (38,7%) (2,0%) 2 (2,5%) (2,0%) 1 (1,2%) (1,0%) 101 (100%) 80 (100%)

2003 Óýíïëï 101 72 4 3 1

(55,8%) (39,8%) (2,2%) (1,7%) (0,6%) 181 (100%)

¢ñåí

ÈÞëõ

13 (18,3%) 13 (18,3%) 15 (21,1%) 13 (18,3%) 13 (18,3%) 4 (5,6%) 71 (100%)

Óýíïëï

18 (21,4%) 32* (20%) 16 (19%) 29 (18,1%) 18 (21,4%) 34* (21,2%) 12 (14,3%) 28* (17,5%) 15 (17,9%) 28 (17,5%) 5 (6%) 9 (5,6%) 84 (100%) 160* (100%)

* Áðü ôá 5 óõíïëéêÜ Üôïìá ðïõ äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò, Ýíá åß÷å 7/7 óùóôÝò áðáíôÞóåéò, Ýíá 5/7 êáé ôñßá 4/7. ÓùóôÝò áðáíôÞóåéò

1997

2003

(óõíïëéêÜ)

¢ñåí

ÈÞëõ

Óýíïëï

¢ñåí

ÈÞëõ

Óýíïëï

ÁÑÉÈÌÏÓ ÐÏÓÏÓÔÏ

652/707 92,2%

522/560 93,2%

1174/1267 92,7%

343/497 69%

415/588 70,6%

782/1120 69,8% 123

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ä. ËéÜíáò êáé óõí.

Ó÷Þìá 11. Áñéèìüò áôüìùí ìå 7/7 óùóôÝò áðáíôÞóåéò. Óýíïëï 1997 vs 2003: p<0,005. ¢íäñåò vs ãõíáßêåò: p=ns.

Ó÷Þìá 12. Óõíïëéêüò áñéèìüò óùóôþí áðáíôÞóåùí. Óýíïëï 1997 vs 2003: p<0,00001. ¢íäñåò vs ãõíáßêåò: p=ns.

ÓùóôÝò áðáíôÞóåéò - 1997 á. â. ã. ä. å. óô. æ.

Ìå ôç ìåôÜããéóç áßìáôïò; (ÍÁÉ) Ìå ôï óðÝñìá; (ÍÁÉ) Ìå åíäïöëÝâéá ÷ñÞóç ïõóéþí; (ÍÁÉ) Ìå ôï ôóßìðçìá êïõíïõðéþí; (Ï×É) Ìå ôï óôïìáôéêü Ýñùôá; (ÍÁÉ) Áðü ôç ìçôÝñá óôï Ýìâñõï; (ÍÁÉ) Ìå ôçí êïéíÞ ÷ñÞóç áíôéêåéìÝíùí; (Ï×É) Óýíïëï

ËáíèáóìÝíåò áðáíôÞóåéò - 2003

-

9/160 (5,6%) 9/160 (5,6%) 6/160 (3,75%) 122/160 (76,25%) 66/160 (41,25%) 27/160 (16,9%) 99/160 (61,9%) 338/1120 (30,2%)

2/181 (1,1%) 1/181 (0,6%) 38/181 (21%) 27/181 (14,9%) 6/181 (3,3%) 19/181 (10,5%) 93/1267 (7,3%)

Ó÷Þìá 13. Ðïóïóôéáßá êáôáíïìÞ ôùí ëáèþí áíÜ åñþôçóç (1997).

Ó÷Þìá 14. Ðïóïóôéáßá êáôáíïìÞ ôùí ëáèþí áíÜ åñþôçóç (2003).

Åñþôçìá 8. Áí Ýíéùèåò Þ Þóïõí åíçìåñùìÝíïò ãéá ôï AIDS, èá äéáêéíäýíåõåò ôç ìüëõíóç áðü ôïí éü ìå ìßá åðéêßíäõíç óåîïõáëéêÞ åðáöÞ; 1997 ¢ñåí ÍÁÉ Ï×É Óýíïëï

12 (11,9%) 89 (88,1%) 101 (100%)

ÈÞëõ 7 (8,7%) 73 (91,2%) 80 (100%)

2003 Óýíïëï 19 (10,5%) 162 (89,5%) 181 (100%)

¢ñåí

ÈÞëõ

Óýíïëï

22 (31%) 49 (69%) 71 (100%)

21 (25%) 63 (75%) 84 (100%)

45* (28,1%) 115* (71,9%) 160* (100%)

* Áðü ôá 5 óõíïëéêÜ Üôïìá ðïõ äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò, äýï áðÜíôçóáí ‘ÍÁÉ’ êáé ôñßá ‘Ï×É’.

124

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Ä. ËéÜíáò êáé óõí. Åñþôçìá 9. ×ñÞóç ðñïöõëáêôéêïý 1997 ¢ñåí ÐïôÝ 48 (47,5%) ÌåñéêÝò öïñÝò 32 (31,7%) ÐÜíôá 21 (20,8%) Óýíïëï 101 (100%)

ÈÞëõ

2003 Óýíïëï

64 (80,0%) 112 (61,9%) 9 (11,2%) 41 (22,7%) 7 (8,7%) 28 (15,5%) 80 (100%) 181 (100%)

¢ñåí 11 (15,5%) 37 (52,1%) 23 (32,4%) 71 (100%)

ÈÞëõ

Óýíïëï

13 (15,5%) 26* 40 (47,6%) 80* 31 (36,9%) 54 84 (100%) 160*

(16,2%) (50,0%) (33,7%) (100%)

* Áðü ôá 5 óõíïëéêÜ Üôïìá ðïõ äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò, äýï áðÜíôçóáí ‘ÐÏÔÅ’ êáé ôñßá ‘ÌÅÑÉÊÅÓ ÖÏÑÅÓ’.

Ó÷Þìá 15. ÊáôáíïìÞ ôùí êáôáöáôéêþí áðáíôÞóåùí. 2003 vs 1997: p<0,00025. ¢íäñåò vs ãõíáßêåò: p=ns, ôüóï ãéá ôï 1997 üóï êáé ãéá ôï 2003.

Ó÷Þìá 16. ÊáôáíïìÞ ôùí áñíçôéêþí áðáíôÞóåùí (‘ÐÏÔÅ’). Óýíïëï 2003 vs óýíïëï 1997: p<0,0001. ¢íäñåò vs ãõíáßêåò: p<0,00025 ãéá ôï 1997 êáé p=ns ãéá ôï 2003.

Ó÷Þìá 17. ÇëéêéáêÞ êáôáíïìÞ ôùí áôüìùí ðïõ áðÜíôçóáí ‘ÐÏÔÅ’ (1997).

Ó÷Þìá 18. ÇëéêéáêÞ êáôáíïìÞ ôùí áôüìùí ðïõ áðÜíôçóáí ‘ÐÏÔÅ’ (2003).

Åñþôçìá 10. ÅíçìÝñùóç áðü ôïõò ãïíåßò 1997 ¢ñåí Íáé ¼÷é Óýíïëï

39 (38,6%) 62 (61,4%) 101 (100%)

ÈÞëõ 40 (50%) 40 (50%) 80 (100%)

2003 Óýíïëï

¢ñåí

79 (43,6%) 102 (56,4%) 181 (100%)

29 (40,8%) 42 (59,2%) 71 (100%)

ÈÞëõ 45 (53,6%) 39 (46,4%) 84 (100%)

Óýíïëï 75* (46,9%) 85* (53,1%) 160* (100%)

* Áðü ôá 5 óõíïëéêÜ Üôïìá ðïõ äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò, Ýíá áðÜíôçóå ‘ÍÁÉ’ êáé ôÝóóåñá ‘Ï×É’.

Ó÷Þìá 19. ÊáôáíïìÞ ôùí êáôáöáôéêþí áðáíôÞóåùí. Óýíïëï 2003 vs óýíïëï 1997: p=ns. ¢íäñåò vs ãõíáßêåò: p=ns, ôüóï ãéá ôï 1997 üóï êáé ãéá ôï 2003.

ôï üôé ðïëý ëéãüôåñá Üôïìá äÞëùóáí üôé Ý÷ïõí åíçìåñùèåß êõñßùò áðü éáôñéêïýò êýêëïõò (p<0,0005), åíþ áõîÞèçêå ï ñüëïò ôïõ ó÷ïëåßïõ êáé ôùí ìÝóùí ìáæéêÞò åíçìÝñùóçò (Ó÷Þìá 20). Ï âáèìüò éêáíïðïßçóçò áðü ôçí åíçìÝñùóç äåß÷íåé ìç óçìáíôéêÝò áõîçôéêÝò ôÜóåéò êáé ðáñáìÝíåé ìÝôñéïò (Ó÷Þìá 21). Ç áýîçóç ôïõ ðïóïóôïý éêáíïðïßçóçò öáßíåôáé ìåãáëýôåñç óôéò çëé125

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ä. ËéÜíáò êáé óõí.

Åñþôçìá 11. Êýñéá ðñïÝëåõóç ôçò åíçìÝñùóçò 1997 ¢ñåí Áðü ôçí ïéêïãÝíåéá Áðü ößëïõò Áðü ôï ó÷ïëåßï Áðü ôá ÌÌÅ Áðü éáôñü Óýíïëï

2003

ÈÞëõ

13 (12,9%) 14 (13,9%) 27 (26,7%) 26 (25,7%) 21 (20,8%) 101 (100%)

Óýíïëï

14 (17,5%) 7 (8,7%) 23 (28,7%) 20 (25%) 16 (20%) 80 (100%)

27 (14,9%) 21 (11,6%) 50 (27,6%) 46 (25,4%) 37 (20,4%) 181 (100%)

¢ñåí 2 (2,8%) 2 (2,8%) 32 (45,1%) 34 (47,9%) 1 (1,4%) 71 (100%)

ÈÞëõ 6 49 25 4 84

Óýíïëï

(7,1%) 8 (5%) 3* (1,9%) (58,3%) 83* (51,9%) (29,8%) 61* (38,1%) (4,8%) 5 (3,1%) (100%) 160* (100%)

* Áðü ôá 5 óõíïëéêÜ Üôïìá ðïõ äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò, Ýíá áðÜíôçóå ‘áðü ößëïõò’, äýï ‘áðü ôï ó÷ïëåßï’ êáé äýï ‘áðü ôá ÌÌÅ’.

Ó÷Þìá 20.

Åñþôçìá 12. Éêáíïðïßçóç áðü ôçí åíçìÝñùóç 1997 ¢ñåí Ðïëý ÁñêåôÜ Ëßãï Êáèüëïõ Óýíïëï

21 (20,8%) 41 (40,6%) 31 (30,7%) 8 (7,9%) 101 (100%)

ÈÞëõ 15 34 26 5 80

(18,7%) (42,5%) (32,5%) (6,2%) (100%)

2003 Óýíïëï 36 75 57 13 181

(19,9%) (41,4%) (31,5%) (7,2%) (100%)

¢ñåí 14 (19,7%) 36 (50,7%) 13 (18,3%) 8 (11,3%) 71 (100%)

ÈÞëõ 17 (20,2%) 42 (50,0%) 14 (16,7%) 11 (13,1%) 84 (100%)

Óýíïëï 31 (19,4%) 78 (48,7%) 30* (18,7%) 21* (13,1%) 160* (100%)

* Áðü ôá 5 óõíïëéêÜ Üôïìá ðïõ äåí ðñïóäéüñéóáí ôï öýëï ôïõò, ôñßá áðÜíôçóáí ‘ëßãï’ êáé äýï ‘êáèüëïõ’.

Ó÷Þìá 21.

126

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Ä. ËéÜíáò êáé óõí. Ðïóïóôü áôüìùí ðïõ áðÜíôçóáí ‘ðïëý’ Þ ‘áñêåôÜ’ áíÜ çëéêßá ÇËÉÊÉÁ (Ýôç) <25 25-34 35-44 45-55 >55 Óýíïëï

1997

50/94 (53,2%) 38/60 (63,3%) 15/18 (83,3%) 6/8 (75%) 1/1 (100%) 111/181 (61,3%)

2003 50/64 34/58 15/22 9/14 1/20 109/160

(78,1%) (58,6%) (68,2%) (64,3%) (50%) (68,1%)

êßåò êÜôù áðü 25 åôþí, åßíáé üìùò ðéèáíü üôé áõôü ïöåßëåôáé ðåñéóóüôåñï óå Üãíïéá, áöïý ôï

Ðüóï êáëÜ åíçìåñùìÝíá öÜíçêáí ôá Üôïìá ðïõ áðÜíôçóáí ‘ðïëý’ Þ ‘áñêåôÜ’ ÓùóôÝò áðáíôÞóåéò (óôçí åñþôçóç 7) 1997 7/7 6/7 5/7 4/7 3/7 2/7 Óýíïëï

55/101 (54,5%) 53/72 (73,6%) 2/4 (50%) 1/3 (33,3%) 0/1 0 111/181 (61,3%)

2003 ðïëý ðåñéóóüôåñá “éêáíïðïéçìÝíá” Üôïìá áðÜíôçóáí ëÜèïò óôéò åñùôÞóåéò ó÷åôéêÜ ìå ôïí ôñüðï ìåôÜäïóçò ôïõ HIV (Ó÷Þìáôá 22, 23). Ôá Üôïìá áõôÜ äÞëùóáí üôé êÜíïõí ÷ñÞóç ôïõ ðñïöõëáêôéêïý êÜðùò óõ÷íüôåñá áðü ü,ôé ôï óýíïëï ôùí áôüìùí ôçò Ýñåõíáò ôïõ 2003, áëëÜ ç äéáöïñÜ áõôÞ äåí åßíáé óôáôéóôéêþò óçìáíôéêÞ (Ó÷Þìáôá 24, 25). Ôá ðáñáðÜíù áðïôåëÝóìáôá ïäçãïýí áâßáóôá óôï óõìðÝñáóìá üôé, áí êáé ç áýîçóç ôçò ÷ñÞóçò ôïõ ðñïöõëáêôéêïý äçìéïõñãåß åëðßäåò ãéá ôïí ðåñéïñéóìü ôçò ðáíäçìßáò ôïõ AIDS (êÜôé ðïõ, üðùò åßðáìå ðáñáðÜíù, Ý÷åé áñ÷ßóåé Þäç íá óõìâáßíåé óôçí ÅëëÜäá), ç áýîçóç êáé åíôáôéêïðïßçóç ôçò åíçìÝñùóçò ôïõ ðëçèõóìïý åßíáé áðáñáßôçôç, êáèþò öáßíåôáé üôé, ìÝóá óå 7 ÷ñüíéá,

2003 25/32 27/29 30/34 18/28 7/28 2/9 109/160

(78,1%) (93,1%) (88,2%) (64,3%) (25%) (22,2%) (68,1%)

Ó÷Þìá 22. ÊáôáíïìÞ ôùí áôüìùí ðïõ áðÜíôçóáí ‘ðïëý’ Þ ‘áñêåôÜ’ áíÜëïãá ìå ôéò óùóôÝò áðáíôÞóåéò óôï åñþôçìá 7 (1997).

Ó÷Þìá 23. ÊáôáíïìÞ ôùí áôüìùí ðïõ áðÜíôçóáí ‘ðïëý’ Þ ‘áñêåôÜ’ áíÜëïãá ìå ôéò óùóôÝò áðáíôÞóåéò óôï åñþôçìá 7 (2003).

Ðüóï óõ÷íÜ ÷ñçóéìïðïéïýí ðñïöõëáêôéêü ôá Üôïìá ðïõ áðÜíôçóáí ‘ðïëý’ Þ ‘áñêåôÜ’ 1997 ÐïôÝ 45/112 ÌåñéêÝò öïñÝò 39/41 ÐÜíôá 27/28 Óýíïëï 111/181

(40,2%) (95,1%) (96,4%) (61,3%)

2003 13/26 51/80 45/54 109/160

(50%) (63,7%) (83,3%) (68,1%)

Ó÷Þìá 24. ÊáôáíïìÞ ôùí áôüìùí ðïõ áðÜíôçóáí ‘ðïëý’ Þ ‘áñêåôÜ’ áíÜëïãá ìå ôç óõ÷íüôçôá ÷ñÞóçò ðñïöõëáêôéêïý (2003). p=ns

Ó÷Þìá 25. ÊáôáíïìÞ üëùí ôùí áôüìùí (2003) áíÜëïãá ìå ôç óõ÷íüôçôá ÷ñÞóçò ðñïöõëáêôéêïý. p=ns 127

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

ïëïÝíá êáé áõîáíüìåíï ðïóïóôü áõôïý äåí Ý÷åé îåêáèáñßóåé ôïõò ôñüðïõò ìåôÜäïóçò ôïõ éïý. Ç áóöáëÞò ðñïóôáóßá áðü ôçí HIV/AIDS ëïßìùîç åßíáé ç õðåýèõíç áôïìéêÞ óõìðåñéöïñÜ. Ç õéïèÝôçóÞ ôçò áðáéôåß Ýíá êáëÜ ïñãáíùìÝíï ðñüãñáììá åêðáßäåõóçò ôïõ êïéíïý, ôï ïðïßï ðñÝðåé êáôÜ ôñüðï óáöÞ, åéëéêñéíÞ êáé êáôçãïñçìáôéêü íá ðáñïõóéÜæåé üëåò ôéò ðôõ÷Ýò ôçò óåîïõáëéêÞò óõìðåñéöïñÜò, ôïõò êéíäýíïõò ôçò ìüëõíóçò êáé ôïõò ôñüðïõò áðïöõãÞò ôçò5. ÅîÜëëïõ ç äéáìüñöùóç èåôéêþí óôÜóåùí êáé óõìðåñéöïñÜò ïìÜäùí ðëçèõóìïý âñßóêåôáé óå óõíÜñôçóç ìå ôï ðáñå÷üìåíï åðßðåäï åíçìÝñùóçò – åêðáßäåõóçò êáé áðïôåëåß èåìåëéþäç ðñïûðüèåóç ãéá ôïí Ýëåã÷ï ôçò HIV ëïßìùîçò6. Áðü ôç äéêÞ ìáò áëëÜ êáé ðïëëÝò Üëëåò ìåëÝôåò ðñïêýðôåé üôé Ýíá ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ ðëçèõóìïý äåí Ý÷åé îåêáèáñßóåé ôïõò ôñüðïõò ìåôÜäïóçò, äåí ðñïöõëÜóóåôáé ðÜíôá êáé äåí ãíùñßæåé ðþò íá ðñïöõëá÷èåß. Áêüìá êáé ìåôáîý ôùí áôüìùí ðïõ ãíùñßæïõí ôïõò êéíäýíïõò õðÜñ÷ïõí áñêåôÜ ðïõ äåí ðñïöõëÜóóïíôáé7. ÐáñÜëëçëá, áêüìá êáé óôçí ðåñßðôùóç åðáñêïýò ðëçñïöüñçóçò, ðáñáôçñåßôáé áóõìâáôüôçôá ãíþóåùí, øõ÷ïóõíáéóèçìáôéêÞò ùñéìüôçôáò êáé âéùìáôéêÞò åìðåéñßáò8. Ç åõèýíç ôïõ Ãåíéêïý Ãéáôñïý, áðü ôç èÝóç ôïõ ïéêïãåíåéáêïý ãéáôñïý, áëëÜ êáé ôïõ ó÷ïëéÜôñïõ, ôïõ ãéáôñïý äçìüóéáò õãåßáò êáé ôïõ ãéáôñïý åñãáóßáò, ãéá ôçí ðñüëçøç ôçò HIV/AIDS ëïßìùîçò åßíáé ðïëý ìåãÜëç. ×þñïé ðáñÝìâáóÞò ôïõ ðñÝðåé íá åßíáé ïðùóäÞðïôå ôá ó÷ïëåßá êáé ïé ïéêïãÝíåéåò, áëëÜ êáé ÷þñïé ïìáäéêÞò Üèëçóçò, øõ÷áãùãßáò êáé åñãáóßáò. ÁëëÜ êáé ôï ßäéï ôï éáôñåßï ôïõ áðïôåëåß éäáíéêü ÷þñï ðñüëçøçò, áöïý êÜèå åðáöÞ ôïõ ìå ôïí “áóèåíÞ” äßíåé ôçí êáôÜëëçëç åõêáéñßá, åíþ ç ìáêñï÷ñüíéá êáé åíçìåñùìÝíç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôïí “áóèåíÞ” ðáñÝ÷åé êëßìá åìðéóôïóýíçò êáé ôï êáôÜëëçëï Ýäáöïò ãéá íá ðñïóáñìüæåé óå êÜèå Üôïìï ôéò ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôï èÝìá áõôü9-11.

128

Ä. ËéÜíáò êáé óõí.

Âéâëéïãñáößá 1. The Global HIV and AIDS Epidemic 2001.

MMWR 50:434-439, 2001.

2. Åîáìçíéáßá Ýêäïóç ôïõ ÊÝíôñïõ ÅëÝã÷ïõ Åéäéêþí Ëïéìþîåùí. ÅðéäçìéïëïãéêÞ ÅðéôÞñçóç ôïõ HIV/AIDS óôçí ÅëëÜäá. Ôåý÷ïò 17, Éïýëéïò 2003.

3. ËéÜíáò Ä, ÊáðÜôáãç–Æïýìðïõ Ê, ÃñáììÝíïõ Ð. ÁIDS – ÅíçìÝñùóç – Ñüëïò ôïõ Ãåíéêïý Ãéáôñïý. Ôüìïò ÐåñéëÞøåùí. 10ï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, 1998.

4. ËéÜíáò Ä, ÊáðÜôáãç–Æïýìðïõ Ê, ÃñáììÝíïõ Ð. ÅðéäçìéïëïãéêÞ ìåëÝôç ôùí ðñïóåñ÷ïìÝíùí áôüìùí óôï ÊÝíôñï ÁíáöïñÜò AIDS Í.Ä. ÅëëÜäïò. Ôüìïò ÐåñéëÞøåùí. 10ï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, 1998.

5. ÅèíéêÞ ÅðéôñïðÞ AIDS. ÂáóéêÝò êáé äåïíôïëïãéêÝò áñ÷Ýò êáé êáíüíåò óõìðåñéöïñÜò óôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ AIDS. ÈÝìáôá ÌáéåõôéêÞòÃõíáéêïëïãßáò, 3:501-514, 1993.

6. Becker MH, Joseph JC. AIDS and behavioural change to reduce risk: a review. Amer J Publ Health, 78:394-410, 1988.

7. Ãêüìá Ö. ÔçëåöùíéêÞ ãñáììÞ AIDS Èåóáëïíßêçò. Ç åìðåéñßá ôïõ ðñþôïõ åîáìÞíïõ. ÐñáêôéêÜ 9ïõ Ðáíåëëçíßïõ Óõíåäñßïõ AIDS, 1997.

8. Ìïóôñéïý Á. Ç ðñüëçøç ôïõ AIDS óôá ðëáßóéá áãùãÞò õãåßáò óôá ó÷ïëåßá. Ðñüóùðï, 12:2325, 1997.

9. Íüìïò õð’ áñ. 2519. ÁíÜðôõîç êáé åêóõã÷ñïíéóìüò ôïõ Åèíéêïý ÓõóôÞìáôïò Õãåßáò. ÏñãÜíùóç ôùí õãåéïíïìéêþí õðçñåóéþí, ñõèìßóåéò ãéá ôï öÜñìáêï êáé Üëëåò äéáôÜîåéò. ÖÅÊ 165/ 21.8.1997.

10. Madges S, Surinders S. The GP’s role in HIV and AIDS care. The Practitioner, 244:772-777, 2000.

11. European minimum standard of primary HIV care: Basic requirements for all GPs. European Primary Care AIDS Network (EPCAN), 1999. Én young adult Malaysians: a survey among medical students. J Gastroenterol Hepatol Dec; 18: 1412-6, 2003.

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

ÁÍÁÓÊÏÐÇÓÇ REVIEW Primary Heatlh Care, Volume 16, Number 3, 129-138, 2004 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 129-138, 2004

ÐáëáéÜ êáé íÝá åìâüëéá óôá ðáéäéÜ. Ôé ðñÝðåé íá ãíùñßæåé ï éáôñüò ôçò Ð.Ö.Õ. Á. Êïõñêïýëçò1, Ä. ¸ëëçíáò,2 ×. Óá÷3

Ðåñßëçøç Êýñéïé óôü÷ïé ôùí åðéóôçìüíùí ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå ôá åìâüëéá åßíáé ç áíáêÜëõøç íÝùí åìâïëßùí, ç âåëôßùóç ôùí ðáëéþí êáé ç åíóùìÜôùóç üóï ôï äõíáôüí ðåñéóóüôåñï åìâïëßùí óå Ýíá. Ôï ôñéðëü åìâüëéï (DTP) ìåôÜ ôçí åîÝëéîÞ ôïõ ùò áêõôôáñéêü åìâüëéï ôïõ óôåëÝ÷ïõò ôïõ êïêêýôç ðáñÝ÷åé áñêåôÜ êáëÞ áíï÷Þ êáé áðïôåëåóìáôéêüôçôá óôïõò åìâïëéáóìïýò. Ï åìâïëéáóìüò ìå ôï óõæåõãìÝíï åìâüëéï êáôÜ ôïõ áéìüöéëïõ ôçò ãñßðçò ôýðïõ-b êáôÜöåñå íá ìåéþóåé ôá êñïýóìáôá ìçíéããßôéäáò, åðéãëùôôßôéäáò êáé ùôßôéäáò óôïí ðáéäéêü ðëçèõóìü áðü ôïí áíôßóôïé÷ï ìéêñïïñãáíéóìü. Ôá åìâüëéá ãéá ôçí çðáôßôéäá Á êáé  åßíáé áóöáëÞ êáé õðüó÷ïíôáé ðïëëÜ ãéá ôçí åêñßæùóç ôçò íüóïõ, éäéáßôåñá ôï åìâüëéï ôçò çðáôßôéäáò Â, ðïõ ãßíåôáé ìáæéêÜ. Ôá åìâüëéá ÌÌR êáé BCG åöáñìüæïíôáé óôï ðáéäéêü ðëçèõóìü áðü ðáëáéÜ êáé óõìâÜëïõí óçìáíôéêÜ óôï Ýëåã÷ï ôùí áíôßóôïé÷ùí íïóçìÜôùí. Óôïí åìâïëéáóìü êáôÜ ôçò ðïëéïìõåëßôéäáò êåñäßæåé Ýäáöïò ï åìâïëéáóìüò ìå ôï E-IPV åìâüëéï. Ôá íåüôåñá åìâüëéï êáôÜ ôïõ ìçíéããéôéäüêïêêïõ ôýðïõ-C êáé ôï åðôáäýíáìï êáôÜ ôïõ ðíåõìïíéüêïêêïõ åðéôõã÷Üíïõí õøçëÜ ðïóïóôÜ áíôéóùìáôéêÞò áðÜíôçóçò óôïí ðáéäéêü ðëçèõóìü.

1 ÅðéìåëçôÞò Á´ Ðáéäßáôñïò Ê.Õ. Ðñßíïõ, 2ÄéåõèõíôÞò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Ê.Õ. Ðñßíïõ, 3ÅðéìåëçôÞò A´ ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Ê.Õ. Óáíôïñßíçò

Ç áîßá êáé ç õðåñï÷Þ ôçò ðñüëçøçò Ýíáíôé ôçò èåñáðåßáò Þôáí ãíùóôÞ áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ ÉððïêñÜôç êáé ç áíáêÜëõøç ôùí åìâïëßùí áðïôÝëåóå ðñáãìáôéêÜ éóôïñéêü óôáèìü. Åßíáé ãåíéêÜ ðáñáäåêôü üôé ôá åìâüëéá áðïôåëïýí ôï ïõóéáóôéêüôåñï ôñüðï ðñüëçøçò êáé êáô´ åðÝêôáóç åîáöÜíéóçò ðïëëþí óïâáñþí ëïéìùäþí íïóçìÜôùí óôçí ðáéäéêÞ çëéêßá. Óôéò ðñþôåò ðåñéüäïõò ôçò åöáñìïãÞò ôïõò ôá åìâüëéá ðáñïõóßáæáí ðïëëÝò ðáñåíÝñãåéåò êáé êéíäýíïõò ãéá ôçí õãåßá ôùí åìâïëéáæüìåíùí. Ç áëìáôþäçò åîÝëéîç üìùò ôçò ìïñéáêÞò êáé êõôôáñéêÞò âéïëïãßáò ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá Ý÷åé óáí áðïôÝëåóìá ôçí ðáñáóêåõÞ áðïôåëåóìáôéêþí êáé áêßíäõíùí åìâïëßùí, ìå åëÜ÷éóôåò ðáñåíÝñãåéåò. Ïé åìâïëéáóìïß ãßíïíôáé áðïêëåéóôéêÜ óå åðßðåäï ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò. Åßíáé ëïéðüí áðáñáßôçôï ï ãéáôñüò ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò íá ãíùñßæåé ôï ðñüãñáììá ôùí åìâïëéáóìþí êáé íá ðáñáêïëïõèåß ôéò åîåëßîåéò êáé ôçí ðñüïäï ËÝîåéò êëåéäéÜ: ëïéìþäç íïóÞìáôá, åìâüëéá óôá ðáéäéÜ, ðñùôïâÜèìéá ðåñßèáëøç ÕðïâëÞèçêå: 12 ÌáÀïõ 2002 ÅðáíõðïâëÞèçêå: 16 Éáíïõáñßïõ 2004 ¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 19 Öåâñïõáñßïõ 2004 Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Áè. Êïõñêïýëçò, ÊáñáôÜóïõ 53, 653 02 ÊáâÜëá 129

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

New and already in use vaccines for childhood: what a primary health physician must know A. Kourkoulis, D. Hellinas, C. Sah Summary The main efforts of scientists dealing with vaccines go towards, the discovery of new vaccines, the improvement of those already in use and finally the production of combined vaccines. The DTP vaccine in its post-evolutionary stages has performed the ability to provide sound tolerance and effectiveness towards achieving its treatment objectives. Vaccination with the conjugate vaccine against Haemophilus influenzae group-b has managed incrementally to reduce cases meningitis, epiglotitis and otitis to the targeted childhood population from the under examination microorganism. Vaccines for Hepatitis A and B are considered to be enormously safe. The Hepatitis B vaccine assures the treatment and in many instances the elimination of the disease. For many years now, MMR and BCG vaccines have been used in the treatment arena as valuable tools from practitioners for minimizing and controlling sufficiently the levels of occurrence of the respective diseases. It is worth mentioning that prevention of poliomyelitis with E-IPV has proved to be efficient. Latest vaccines versus meningococci group-C and heptavalent towards pneumonococci have managed to achieve superior levels of performance especially concerning the childhood population.

ôçò âéïôå÷íïëïãßáò, ðïõ ïäçãåß óôçí ðáñáóêåõÞ íÝùí êáèáñþí êáé óõíäõáóìÝíùí ðïëõäýíáìùí åìâïëßùí. Ïé ìéêñüôåñåò çëéêßåò ðïõ ìðïñåß íá Ðßíáêáò 1. ×ñïíïäéÜãñáììá åìâïëéáóìþí

130

áíïóïðïéçèåß Ýíá Üôïìï ÷ùñßò íá åðçñåÜæåôáé ç éêáíïðïéçôéêÞ áíôéóùìáôéêÞ áðÜíôçóç áíáöÝñïíôáé óôï ÷ñïíïäéÜãñáììá åìâïëéáóìþí ðïõ ðñïôåßíåôáé áðü ôïõò åéäéêïýò (ðßíáêáò 1). Áíáëõôéêüôåñá ôá åìâüëéá ðïõ äéáôßèåíôáé åßíáé:

Åìâüëéï äéöèåñßôéäáò - ôåôÜíïõ - êïêêýôç

Ç åíåñãçôéêÞ áíïóïðïßçóç ãéá ôç äéöèåñßôéäá, ôïí ôÝôáíï êáé ôïí êïêêýôç åðéôõã÷Üíåôáé ìå ðïëõäýíáìï åìâüëéï. Ôï åìâüëéï áõôü åîáêïëïõèåß íá áíáöÝñåôáé êáé ùò “ôñéðëü åìâüëéï”, ðáñ´ üëï ðïõ óÞìåñá êõêëïöïñïýí êáé Üëëá ðïëõäýíáìá åìâüëéá ìå ôñßá áíôéãüíá. Ôï äéðëü åìâüëéï (DT) äåí ðåñéÝ÷åé êïêêõôéêü áíôéãüíï. Ôï äéðëü ôýðïõ åíÞëéêá (Td) ðåñéÝ÷åé 10 ìïíÜäåò Lf ôïîïåéäïýò ôå-

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

ôÜíïõ êáé ìüíï 2 ìïíÜäåò Lf ôïîïåéäïýò äéöèåñßôéäáò óå áíôßèåóç ìå 7-25 Lf ìïíÜäåò ôïîïåéäïýò äéöèåñßôéäáò ðïõ ðåñéÝ÷åé ôï DTP.1 Ôï ôïîïåéäÝò ôçò äéöèåñßôéäáò äçìéïõñãåß áíïóßá óå ðïóïóôü ðïõ ðñïóåããßæåé ôï 100%. Ç áðïôåëåóìáôéêüôçôÜ ôïõ ãßíåôáé ðñüäçëç áðü ôï ãåãïíüò üôé ç äéöèåñßôéäá ðñáêôéêÜ åîáöáíßóôçêå óôéò ÷þñåò óôéò ïðïßåò åöáñìüæåôáé óõóôçìáôéêÜ. Ôï ßäéï éó÷ýåé êáé ãéá ôïí ôÝôáíï. Ôï åìâüëéï ôïõ êïêêýôç åîáóöáëßæåé áíïóßá óå ðïóïóôü ðïõ õðåñâáßíåé ôï 80% ìåôÜ ôçí ôñßôç äüóç ôïõ åìâïëéáóìïý. Ôï ïëïêõôôáñéêü üìùò åìâüëéï ôïõ êïêßôç, óå áíôßèåóç ìå ôá ôïîïåéäÞ ôçò äéöèåñßôéäáò êáé ôïõ ôåôÜíïõ åíþ åßíáé áðïôåëåóìáôéêü äåí ìðïñåß íá ÷áñáêôçñéóèåß ùò éäáíéêü ãéáôß: 1. ç áíïóßá ðïõ ðñïêáëåß åßíáé ó÷åôéêþò âñá÷åßáò äéÜñêåéáò, åíþ áíáìíçóôéêÞ äüóç áíôåíäåßêíõôáé óôïõò Ýöçâïõò êáé ôïõò åíÞëéêïõò, ëüãù ôùí áõîçìÝíùí áíåðéèýìçôùí åíåñãåéþí.

2. ïé áíåðéèýìçôåò åíÝñãåéåò ôïõ ôïðéêÝò êáé óõóôçìáôéêÝò äåí åßíáé óðÜíéåò. Ëüãù ôùí äõóÜñåóôùí ôïðéêþí êáé óõóôçìáôéêþí áíôéäñÜóåùí ðïõ ðñïêáëåß ôï ïëïêõôôáñéêü åìâüëéï êáé êõñßùò ëüãù ôçò óýíäåóçò ôïõ ìå ôçí åìöÜíéóç íåõñïëïãéêÞò âëÜâçò, Üñ÷éóå ðñïóðÜèåéá ðáñáóêåõÞò åíüò íÝïõ åìâïëßïõ, ôï ïðïßï íá åßíáé áðïôåëåóìáôéêü, ÷ùñßò íá ðñïêáëåß áíôéäñÜóåéò. ÉÜðùíåò åñåõíçôÝò ðáñáóêåýáóáí áêõôôáñéêïýò ôýðïõò åìâïëßïõ, ðïõ ðáñÜ ôéò áñ÷éêÝò áíôéäñÜóåéò, ç ÷ñÞóç ôïõ åîáðëþèçêå ó÷åäüí óå ïëüêëçñï ôïí êüóìï. Ôá áêõôôáñéêÜ åìâüëéá Ý÷ïõí ëéãüôåñåò áíåðéèýìçôåò åíÝñãåéåò áðü ôï ïëïêõôôáñéêü áëëÜ õðïëåßðïíôáé óå áíôéãïíéêÞ éó÷ý, éäéáßôåñá üóùí áöïñÜ ôïí êïêêýôç.2-4 ÃåíéêÜ, ôï ïëïêõôôáñéêü Ý÷åé áðïôåëåóìáôéêüôçôá ðïõ êõìáßíåôáé áðü 65-95%, åíþ ôá áêõôôáñéêÜ åìâüëéá áðü 75-90%.5,6 Ôï äéðëü åìâüëéï (DT) ðñÝðåé íá ÷ïñçãåßôáé ìüíï óå ðáéäéÜ ðïõ Ý÷ïõí: á) âÜóéìåò áíôåíäåßîåéò åìâïëéáóìïý ìå ôñéðëü åìâüëéï â) Ý÷ïõí áðïäåéãìÝíá íïóÞóåé áðü êïêêýôç ã) åßíáé ìåãáëýôåñá ôùí 7 ÷ñüíùí êáé ä) ïé ãïíåßò ôïõò áñíïýíôáé ôïí áíôéêïêêõôéêü åìâïëéáóìü. Ôï ôñéðëü åìâüëéï (DTP) áíôåíäåßêíõôáé íá óõíå÷éóèåß, áí ôï ðáéäß ìåôÜ ôçí ðñïçãïýìåíç äüóç ôïõ åìâïëßïõ åìöáíßóåé: á) ãåíéêåõìÝíç áëëåñãéêÞ áíôßäñáóç

â) åãêåöáëïðÜèåéá ã) óðáóìïýò ìå Þ ÷ùñßò ðõñåôü ãéá ôéò åðüìåíåò 3 çìÝñåò ä) êáôÜóôáóç êáôáðëçîßáò ìå õðïôïíßá Þ ìåéùìÝíç áíôáðüêñéóç óå åñåèéóìïýò å) åðßìïíï ãoåñü Þ õøßóõ÷íï êëÜìá ôéò ðñþôåò 48 þñåò äéÜñêåéáò >3 ùñþí óô)ðõñåôü >40,5 c1,5,7.

Åìâüëéï áéìüöéëïõ ôçò ãñßðçò ôýðïõ b (Çib) Ôá ìåéïíåêôÞìáôá ôïõ åìâïëßïõ, ðïõ ðåñéåß÷å ùò áíôéãüíï ðïëõóáê÷áñßäç ôçò êÜøáò ôïõ ìéêñïâßïõ (ìéêñÞ áíôéãïíéêÞ éó÷ý, äåí ÷ïñçãåßôáé óôïõò ðñþôïõò 15 ìÞíåò ôçò æùÞò), ðáñáêÜìöèçêáí ìå ôïí íÝï ôýðï åìâïëßïõ. Óôïí íÝï ôýðï ç ðïëõóáê÷áñßäç Þ ïëéãïóáê÷áñßäç ôçò êÜøáò ôïõ áéìüöéëïõ ôçò ãñßðçò ôýðïõ b, Ý÷åé óõíäåèåß ìå ìéá ðñùôåÀíç ðïõ åßíáé ôï ôïîïåéäÝò ôçò äéöèåñßôéäáò ôïõ ôåôÜíïõ Þ ôïîßíç ôçò äéöèåñßôéäáò, ðïõ ìåôáëëÜ÷èçêå óå áôïîéêÞ Þ ðñùôåÀíç ôçò åîùôåñéêÞò ìåìâñÜíçò ôçò íáúóóÝñéáò ôçò ìçíéããßôéäáò.8 ÓÞìåñá óôçí ÷þñá ìáò êõêëïöïñïýí äýï ôýðïé åìâïëßïõ ôï Act-Hib (Aventis) êáé Hiberix (Smithkline Beecham), êáèþò êáé ôá ðïëõäýíáìá Infarix-Ipv-Hib (SmithklineBeecham), Hexavac êáé Procomvax (Anentis). Ôá óõíäåäåìÝíá åìâüëéá Ý÷ïõí ìåãÜëç áíôéãïíéêÞ éó÷ý êáé åßíáé áðïôåëåóìáôéêÜ Þäç áðü ôïõò ðñþôïõò ìÞíåò ôçò æùÞò óôçí ðñüëçøç ìçíéããßôéäáò áðü ôïí áéìüöéëï ôýðïõ-â êáé åðéãëùôôßôéäá, ùôßôéäá.9 Ï åìâïëéáóìüò áñ÷ßæåé áðü ôïí 2ï ìÞíá êáé ìå ìåóïäéÜóôçìá äýï ìçíþí áêïëïõèïýí ïé Üëëåò äýï äüóåéò. Ï åìâïëéáóìüò ïëïêëçñþíåôáé ìå ìßá ôÝôáñôç äüóç Ýíá ÷ñüíï ìåôÜ ôçí ôñßôç äüóç. Ãéá ðáéäéÜ >5 ìçíþí áñêïýí 3 äüóåéò åìâïëßïõ êáé ãéá ðáéäéÜ >12 ìçíþí ìßá äüóç. ÐáéäéÜ ìåãáëýôåñá ôùí 5 ÷ñüíùí äåí åìâïëéÜæïíôáé. Ïé áíåðéèýìçôåò åíÝñãåéåò åßíáé óõ÷íüôåñåò ìåôÜ ôçí ôñßôç äüóç êáé ðåñéëáìâÜíïõí Üëãïò, åñõèñüôçôá, ïßäçìá ôïðéêÜ êáé ðõñåôü. Åßíáé Þðéåò êáé õðï÷ùñïýí óå 48 þñåò.

Åìâüëéï çðáôßôéäáò Â Ç çðáôßôéäá Â èåùñåßôáé ç óçìáíôéêüôåñç 131

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

ìïñöÞ éïãåíïýò çðáôßôéäáò. Áõôü ïöåßëåôáé óôç óïâáñüôåñç êëéíéêÞ åéêüíá, óôç ìåãáëýôåñç èíçôüôçôá, óôç äçìéïõñãßá ÷ñüíéáò éïöïñßáò êáé óôï ìåãáëýôåñï åðéðïëáóìü áóõìðôùìáôéêþí öïñÝùí Þ ÷ñüíéùí çðáôïðáèåéþí áðü ôïí éü ôçò çðáôßôéäáò Â, óå ó÷Ýóç ìå ôïõò Üëëïõò éïýò. Ôá åìâüëéá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé åõñÝùò óÞìåñá åßíáé áðü áíáóõíäõáóìÝíï DNA, ðïõ ðåñéÝ÷ïõí êåêáèáñìÝíï áíôéãüíï åðéöÜíåéáò ôïõ éïý. ÐáñÜãïíôáé áðü ôçí êáëëéÝñãåéá ãåíåôéêÜ ðáñá÷èÝíôùí êõôôÜñùí æýìçò, üðïõ Ý÷åé åíóùìáôùèåß ìå ðëáóìßäéï ôï ó÷åôéêü ãïíßäéï ôïõ áíôéãüíïõ åðéöÜíåéáò ôïõ éïý ôçò çðáôßôéäáò Â.2 Êõêëïöïñïýí ôá: Engerix (Smithkline Beecham), Çbvax Pro-åëåýèåñï èåéïìåñóÜëçò (Aventis). Ãéá ôçí ðáñáóêåõÞ ôùí áíáóõíäõáóìÝíùí åìâïëßùí äåí ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ïõóßåò áíèñþðéíçò ðñïÝëåõóçò. Tá åìâüëéá áõôÜ åßíáé ðñïúüíôá ãåíåôéêÞò ìç÷áíéêÞò, ðïõ äåí Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìå ðëÜóìá öïñÝùí. Ôï åìâüëéï ÷ïñçãåßôáé åíäïìõúêÜ óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ äåëôïåéäïýò ìõüò. Äåí ðñÝðåé íá ÷ïñçãåßôáé óôç ãëïõôéáßá ÷þñá Þ åíäïäåñìéêÜ, äéüôé Ý÷åé ðáñáôçñçèåß ìéêñüôåñç áðïôåëåóìáôéêüôçôá. Ðñïôåßíïíôáé ôá åîÞò äýï ó÷Þìáôá åìâïëéáóìïý: á) 1ç äüóç óå ìßá åðéëåãìÝíç çìåñïìçíßá. Ðñïôåßíåôáé íá ãßíåôáé áðü ôç ãÝííçóç, 2ç äüóç 1 ìÞíá ìåôÜ, 3ç äüóç 6 ìÞíåò ìåôÜ ôçí ðñþôç äüóç. â) Óå ðåñéðôþóåéò üðïõ áðáéôåßôáé ìéá ðéï ãñÞãïñç ðñïóôáóßá, üðùò óå åðáöÝò ìå öïñåßò, áíïóïðïßçóç ôáîéäéùôþí êáé íåïãÝííçôùí áðü ìçôÝñåò öïñåßò, ìðïñåß íá ðñïôéìçèåß ôï ó÷Þìá ôùí ôåóóÜñùí äüóåùí ùò åîÞò: 0,1 êáé 2 ìÞíåò êáé 4ç áíáìíçóôéêÞ äüóç óôïõò 12 ìÞíåò ìåôÜ ôçí ðñþôç äüóç ôïõ åìâïëßïõ. Éäéáßôåñç óçìáóßá Ý÷åé ç áíôéìåôþðéóç íåïãíïý áðü ìçôÝñá öïñÝá ôïõ åðéöáíåéáêïý áíôéãüíïõ. Ó´ áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç ÷ïñçãåßôáé áìÝóùò ìåôÜ ôç ãÝííçóç, êáé ü÷é áñãüôåñá áðü 12 þñåò, õðåñÜíïóç ã-óöáéñßíç (HBIG) 0,5 ml åíäïìõúêÜ êáé ãßíåôáé ôáõôü÷ñïíá åìâüëéï çðáôßôéäáò Â, 0,5 ml åíäïìõúêÜ óå Üëëç èÝóç êáé ìå Üëëç óýñéããá ôéò ðñþôåò 12 þñåò Þ ôï áñãüôåñï ôéò ðñþôåò 7 çìÝñåò áðü ôç ãÝííçóç.2,5 ÌåôÜ ôçí ôñßôç äüóç ôïõ åìâïëßïõ ç ïñïìåôáôñïðÞ áíÝñ÷åôáé ðåñßðïõ óôï 100%. ¸ëåã÷ïò 132

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

ãéá áíåýñåóç ôßôëïõ anti-HBs ìåôÜ ôïí åìâïëéáóìü äåí èåùñåßôáé áíáãêáßïò. ÓõíéóôÜôáé ìüíï óå Üôïìá ðïõ êÜíïõí áéìïêÜèáñóç, HIV èåôéêÜ Üôïìá, íåïãíÜ ìçôÝñùí öïñÝùí HbsAg êáé óôï éáôñïíïóçëåõôéêü ðñïóùðéêü üôáí ìïëýíåôáé áðü HbsAg èåôéêü áóèåíÞ. Ï Ýëåã÷ïò ãßíåôáé óå 1-6 ìÞíåò ìåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôùí äüóåùí. Óôá íåïãíÜ ìçôÝñùí öïñÝùí HbsAg ï Ýëåã÷ïò ãßíåôáé 5-9 ìÞíåò ìåôÜ ôïí åìâïëéáóìü. Éêáíïðïéçôéêü åðßðåäï anti-HBs èåùñåßôáé >10IU/L. ÁíáìíçóôéêÞ äüóç ÷ïñçãåßôáé óôá Üôïìá ðïõ äåí áíôáðïêñßèçêáí óôïí åìâïëéáóìü.1,10

Åìâüëéï çðáôßôéäáò Á Ï óõ÷íüôåñïò ôñüðïò ìåôÜäïóçò ôïõ éïý HAV åßíáé áðü Üôïìï óå Üôïìï ìå ôçí êïðñáíï-óôïìáôéêÞ ïäü. ÌÝ÷ñé ðñüóöáôá ç ðñüëçøç ôçò íüóïõ ãéíüôáíå ìå ðáèçôéêÞ áíïóïðïßçóç (÷ïñÞãçóç ãóöáéñßíçò). Ç ðñïóöåñüìåíç üìùò áíïóßá ìå áõôü ôïí ôñüðï åßíáé âñá÷åßáò äéÜñêåéáò.5 Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ï éüò êáëëéåñãÞèçêå óå éóôïêáëëéÝñãåéåò êáé Ýôóé äüèçêå ç äõíáôüôçôá ðáñáóêåõÞò åìâïëßùí, ìå áäñáíïðïéçìÝíï éü ôçò çðáôßôéäáò Á. (Havrix-Smithkline Beecham & Vaqta-Aventis). ÓõíéóôÜôáé ï åìâïëéáóìüò åðßíïóùí áôüìùí. ÓõíÞèùò ÷ïñçãïýíôáé äýï äüóåéò, ç ðñþôç äüóç óå ìßá åðéëåãìÝíç çìåñïìçíßá êáé ç äåýôåñç äüóç ìåôÜ 1 ÷ñüíï. Ãéá ôá ðáéäéÜ ï åìâïëéáóìüò ãßíåôáé áðü ôçí çëéêßá ôùí 2 åôþí. Ìå ôçí ôñÝ÷ïõóá ìåèïäïëïãßá åìâïëéáóìïý ç äéÜñêåéá ôçò áíïóßáò õðïëïãßæåôáé óå 20-25 ÷ñüíéá.1

Åìâüëéï éëáñÜò - åñõèñÜò- ðáñùôßôéäáò Ðñéí ôïí åìâïëéáóìü, ç éëáñÜ, ç åñõèñÜ êáé ç ðáñùôßôéäá Þôáí íïóÞìáôá ìå ìåãÜëç íïóçñüôçôá, þóôå ç íüóçóç ôïõ ðáéäéêïý ðëçèõóìïý íá èåùñåßôáé ó÷åäüí õðï÷ñåùôéêÞ. ÌåôÜ ôïí åìâïëéáóìü ç åðéäçìéïëïãßá êáé ôùí ôñéþí íïóçìÜôùí Ý÷åé áëëÜîåé êáé ç åôÞóéá åðßðôùóç ôïõ êÜèå íïóÞìáôïò åîáñôÜôáé áðü ôï åðßðåäï ôïõ ðëçèõóìïý êÜèå ÷þñáò.11 Áðü ôï 1970 êõêëïöïñåß ôï ôñéäýíáìï åìâüëéï ðïõ ðåñéÝ÷åé æùíôáíïýò åîáóèåíçìÝíïõò éïýò éëáñÜò, åñõèñÜò êáé ðáñùôßôéäáò (MMR). To åìâüëéï MMR åöáñìüóôçêå ðñþôç öïñÜ óôéò

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

ÇÐÁ. ÌåôÜ ôç âåëôßùóç ôïõ óôáèåñïðïéçôéêïý ðáñÜãïíôá ôï 1979, ôï åìâüëéï Ýãéíå ðéï èåñìïÜíôï÷ï, þóôå íá ìçí áäñáíïðïéåßôáé ï éüò üôáí ðáñáìÝíåé ãéá êÜðïéï ÷ñüíï åêôüò øõãåßïõ. Ç óùóôÞ öýëáîç ôïõ åìâïëßïõ áðáéôåß ôç öýëáîç ôïõ óôï øõãåßï óå èåñìïêñáóßá 2°-8° C. Ç ìåôáöïñÜ ôïõ ãßíåôáé óôïõò 10ï C Þ óå îçñü ðÜãï. ¼ôáí ç ëõüöéëç ìïñöÞ äéáëõèåß, ôï äéÜëõìá äéáôçñåßôáé óôï øõãåßï ãéá 8 þñåò. ÅÜí äåí ÷ñçóéìïðïéçèåß óå áõôü ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ðñÝðåé íá áðïññßðôåôáé. Ôï äéÜëõìá äåí öõëÜóóåôáé óôçí êáôÜøõîç. Ç ëõüöéëç ìïñöÞ äåí åðçñåÜæåôáé áí öõëá÷ôåß óôçí êáôÜøõîç.12 Ôï åìâüëéï MMR ðåñéëÞöèçêå óôïõò âáóéêïýò åìâïëéáóìïýò ôï 1989 ìåôÜ ôçí åðéäçìßá ôïõ 1988. Ïé åðéäçìßåò ôçò éëáñÜò åêäçëþíïíôáé êáíïíéêÜ êÜèå 3 ÷ñüíéá. Óýìöùíá ìå ôï Åèíéêü Ðñüãñáììá Åìâïëéáóìþí ç ðñþôç äüóç ãßíåôáé óôçí çëéêßá ôùí 12 ìçíþí áíôß ôùí 15 ìçíþí, óýìöùíá ìå ïäçãßá ôïõ 1997 êáé ç äåýôåñç äüóç óå çëéêßá 4- 6 ÷ñïíþí áíôß 11-12 ÷ñïíþí ðïõ ßó÷õå ðáëáéüôåñá. ÅÜí ç ðñþôç äüóç ôïõ åìâïëßïõ Ýãéíå ðñéí áðü ôá ðñþôá ãåíÝèëéá ôïõ ðáéäéïý, ôüôå ãßíåôáé åðáíåìâïëéáóìüò óå çëéêßá 12-15 ìçíþí êáé ðÜëé üìùò áðáéôåßôáé Üëëç ìßá äüóç óå çëéêßá 4-6 ÷ñïíþí. 2,5

Áíåðéèýìçôåò åíÝñãåéåò Óå ðïóïóôü 5-15% ðáñáôçñåßôáé ðõñåôüò, óõíÞèùò ôçí 7ç -12ç çìÝñá ìåôÜ ôïí åìâïëéáóìü. Äéáñêåß 1-2 çìÝñåò êáé óðÜíéá ìÝ÷ñé 5 çìÝñåò. Óõíïäåýåôáé áðü ðáñïäéêü åîÜíèçìá óå ðïóïóôü 5% ôùí åìâïëéáóèÝíôùí êáé óðáíéüôåñá ìðïñåß íá ðáñáôçñçèåß èñïìâïðåíßá. Óõìðôþìáôá áðü ôï ÊÍÓ, üðùò åãêåöáëßôéäá êáé åãêåöáëïðÜèåéá, Ý÷ïõí áíáöåñèåß ìå óõ÷íüôçôá ìéêñüôåñç, 1 ðåñßðôùóç óå êÜèå Ýíá åêáôïììýñéï äüóåéò ôïõ åìâïëßïõ. Óå ðáéäéÜ ìå ðñïäéÜèåóç åêäÞëùóçò ðõñåôéêþí óðáóìþí ìðïñïýí íá åêäçëùèïýí óðáóìïß, áëëÜ äåí õðÜñ÷åé áõîçìÝíïò êßíäõíïò åðéëçøßáò Þ Üëëùí íåõñïëïãéêþí äéáôáñá÷þí. Ï ðõñåôüò ùò óýìðôùìá äåí áðïôåëåß áíôÝíäåéîç. ¼ôáí üìùò óõíïäåýåôáé êáé áðü Üëëåò åêäçëþóåéò, ðïõ ðéèáíüí äçëþíïõí Ýíá óïâáñü íüóçìá, ï åìâïëéáóìüò ðñÝðåé íá áíáâÜëëåôáé ãéá ìåôÜ ôçí ßáóç. Óå çëéêßá 6 ÷ñüíùí ç óõóôçìáôéêÝò áíôéäñÜóåéò Þôáí 5-15 öïñÝò ëéãüôåñï óõ÷íÝò êáé ìüíï ç áñèñáëãßá ó÷åôéæüôáí ìå ôï åìâüëéï.1 Ç áëëåñãßá óôï áõãü äåí áðïôåëåß áíôÝíäåé-

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

îç ãéá ôïí åìâïëéáóìü ìå MMR êáé ï åìâïëéáóìüò ðñÝðåé íá äéåíåñãåßôáé êáíïíéêÜ. Ç áíáöõëáêôéêÞ áíôßäñáóç ìåôÜ ôïí åìâïëéáóìü äåí áðïäßäåôáé óôï áõãü áëëÜ óôç æåëáôßíç Þ óå Üëëåò ïõóßåò ðïõ ðåñéÝñ÷ïíôáé óôï åìâüëéï. Ïé äåñìáôéêÝò äïêéìáóßåò äåí èåùñïýíôáé áîéüðéóôåò ãéá ôçí åðéóÞìáíóç ôùí ðáéäéþí ðïõ èá åìöáíßóïõí áíáöõëáêôéêÞ áíôßäñáóç.13,14 Ç äïêéìáóßá mantoux áí åðéâÜëëåôáé íá ãßíåé ðñÝðåé íá ãßíåôáé ôáõôü÷ñïíá ìå ôïí åìâïëéáóìü Þ 4-6 åâäïìÜäåò áñãüôåñá êáèþò ï åìâïëéáóìüò êáôáóôÝëëåé ôçí áíôßäñáóç. Ï åìâïëéáóìüò ìå ôï åìâüëéï MMR, üðùò êáé üëá ôá åìâüëéá ðïõ ðåñéÝ÷ïõí æùíôáíïýò åîáóèåíçìÝíïõò éïýò, äåí óõíéóôÜôáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò êýçóçò. Ï ÷ñüíïò áóöÜëåéáò ìåôáîý åìâïëßïõ êáé êýçóçò åßíáé 3 ìÞíåò.8,14 Åðßíïóá ðáéäéÜ ðïõ õðïâÜëëïíôáé óå ÷çìåéïèåñáðåßá ìðïñïýí íá åìâïëéáóèïýí ìå ôï åìâüëéï MMR, 3 ìÞíåò ìåôÜ ôç äéáêïðÞ ôçò èåñáðåßáò. Ï åìâïëéáóìüò ðáéäéþí ìå HIV ëïßìùîç ìå ôo åìâüëéï MMR èåùñåßôáé åðéâåâëçìÝíïò ðáñüëï ðïõ ç áíôéóùìáôéêÞ áðÜíôçóç äåí åßíáé üëåò ôéò öïñÝò éêáíïðïéçôéêÞ.15,16 Ç óõóôçìáôéêÞ ëÞøç êïñôéêïóôåñïåéäþí ðñïêáëåß êáôáóôïëÞ ôïõ áíïóïëïãéêïý óõóôÞìáôïò. ÌÝ÷ñé óÞìåñá üìùò äåí Ý÷ïõí êáèïñéóôåß åðáêñéâþò ïýôå ç åëÜ÷éóôç äüóç, ïýôå ç äéÜñêåéá èåñáðåßáò ðïõ ðñïêáëåß ôçí áíïóïêáôáóôïëÞ. Ãåíéêþò, óôá ðáéäéÜ ðïõ Ýëáâáí ðñåäíéæïëüíç 2mg/kg Þ 20 mg çìåñçóßùò óõíïëéêÞ äüóç, ãéá äéÜóôçìá >14 çìåñþí, ï åìâïëéáóìüò äéåíåñãåßôáé 1 ìÞíá ìåôÜ ôç äéáêïðÞ ôçò èåñáðåßáò. Ôï ßäéï éó÷ýåé êáé ãéá ôá ðáéäéÜ ðïõ Ýêáíáí åêôåôáìÝíç ôïðéêÞ ÷ñÞóç Þ åéóðíïÝò ãéá ìåãÜëï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá. Óôá ðáéäéÜ ðïõ ðÞñáí ôéò ßäéåò äüóåéò áëëÜ ãéá äéÜóôçìá ìéêñüôåñï ôùí 14 çìåñþí ï åìâïëéáóìüò äéåíåñãåßôáé 2 åâäïìÜäåò ìåôÜ ôçí äéáêïðÞ ôçò èåñáðåßáò.2

Åìâüëéï êáôÜ ôçò öõìáôßùóçò (BCG) Ï áéôéïëïãéêüò ðáñÜãïíôáò ôçò öõìáôßùóçò åßíáé ôï ìõêïâáêôçñßäéï ôçò öõìáôßùóçò. Ç íüóçóç ôïõ áíèñþðïõ ðñïêáëåßôáé áðü ôïí âüåéï ôýðï ôïõ ìõêïâáêôçñéäßïõ. ¢ëëá ìõêïâáêôçñßäéá óðÜíéá ðñïêáëïýí ðíåõìïíéêÞ ìïñöÞ öõìáôßùóçò óå Üôïìá ìå öõóéïëïãéêü áíïóïëïãéêü 133

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

óýóôçìá, óõ÷íÜ üìùò ðñïêáëïýí ëåìöáäåíßôéäá Ôï 1950 ï Ð.Ï.Õ ðåñéÝëáâå ôï áíôéöõìáôéêü åìâüëéï óôá ðñïãñÜììáôá åìâïëéáóìïý. Ðáñ´ üëç ôçí êÜðïéá áìöéóâÞôçóç üóïí áöïñÜ ôçí ðñïóôáóßá ôçí ïðïßá ðñïóöÝñåé óå ó÷Ýóç ìå ôç öõóéêÞ ìüëõíóç, öáßíåôáé üôé ôï åìâüëéï ðñïóôáôåýåé áðü ôéò óïâáñÝò ìïñöÝò ôçò íüóïõ, äéüôé ôï åìâüëéï BCG ðñïêáëåß ìç ðáèïãüíï ðñùôïìüëõíóç, ìå áðïôÝëåóìá êÜèå ìåôáãåíÝóôåñç öõóéêÞ ìüëõíóç íá ðñïêáëåß ìüíï ôïðéêÞ áíÜðôõîç öõìáôéùäþí âëáâþí. Ìå áõôü ôïí ôñüðï áðïöåýãïíôáé ïé âáñéÝò ìïñöÝò ôçò öõìáôßùóçò üðùò ç êåã÷ñïåéäÞò öõìáôßùóç, ç öõìáôéþäçò ìçíéããßôéäá, ç öõìáôßùóç ôùí íåöñþí êáé ôùí ïóôþí.2,7,17 Óýìöùíá ìå ôïí öõìáôéêü äåßêôç äéáìüëõíóçò ôï åìâüëéï BCG óôç ÷þñá ìáò ðñÝðåé íá ãßíåôáé óå çëéêßá 5½ ÷ñïíþí, üôáí ôá ðáéäéÜ ðçãáßíïõí óôï ó÷ïëåßï. Ðñïçãåßôáé ç äéåíÝñãåéá ôçò äåñìï-áíôßäñáóçò Mantoux.

To åìâüëéï ÷ïñçãåßôáé åíäïäåñìéêÜ óôç èÝóç ôïõ äåëôïåéäïýò ìõüò ôïõ áñéóôåñïý âñá÷ßïíá, óå ðïóüôçôá 0,1 ml þóôå íá äçìéïõñãçèåß ðïìöüò 5-7 mm. Ôñåéò åâäïìÜäåò ìåôÜ ôïí åìâïëéáóìü åìöáíßæåôáé åñõèñÜ äéÞèçóç, åëáöñÜ åðþäõíç. Ç ìüíéìç ïõëÞ áíáðôýóóåôáé ìåôÜ 6-12 åâäïìÜäåò. Ç èÝóç ôïõ åìâïëéáóìïý äåí ðñÝðåé íá êáëýðôåôáé áåñïóôåãþò. Äåí åðéôñÝðåôáé ç ÷ñÞóç ôïðéêþí áíôéóçðôéêþí êáé áíôéâéïôéêþí, êáèþò êáé ç áðüóðáóç ôçò åöåëêßäáò.

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

íá ðáñåìâáßíåé óôç äéáóðïñÜ ôçò íüóïõ.

4) ÅÜí ëçöèåß õðüøç êáé ç êõìáéíüìåíç ðñïóôáóßá ôçí ïðïßá ðñïóöÝñåé óôá ðáéäéÜ ôï BCG Ý÷åé ó÷åôéêÜ ìéêñÞ óõììåôï÷Þ óôï ðñüãñáììá ðáãêüóìéïõ åëÝã÷ïõ ôçò öõìáôßùóçò.17,18 Ôï áíôéöõìáôéêü åìâüëéï åöáñìüæåôáé óå çëéêßá 6-7 åôþí ìå ôç ìïñöÞ ìáæéêïý åìâïëéáóìïý óôï ó÷ïëåßï ìåôÜ áðü áñíçôéêÞ öõìáôéíïáíôßäñáóç. Åðßóçò åìâïëéÜæïíôáé óå ïðïéáäÞðïôå çëéêßá ðáéäéÜ ôá ïðïßá æïõí óå ðåñéâÜëëïí áõîçìÝíïõ êéíäýíïõ Þ üôáí ãéá êÜðïéïõò ëüãïõò ôï æçôïýí ïé ãïíåßò. ÐáñÜ ôçí ðñïóôáóßá ðïõ ðáñÝ÷åé ôï åìâüëéï åßíáé äõíáôüí íá åêäçëùèåß öõìáôßùóç ìåôÜ áðü åìâïëéáóìü ìå BCG, ÷ùñßò áõôü íá óçìáßíåé ìç äñáóôçñéüôçôá ôïõ åìâïëßïõ. ÔÝôïéåò ðåñéðôþóåéò åßíáé: 1) ÅÜí ðñéí ôïí åìâïëéáóìü (6-8 åâäïìÜäåò) Ý÷åé óõìâåß öõóéêÞ ìüëõíóç (Mantoux áñíçôéêÞ).

2) ÅÜí óõìâåß öõóéêÞ ìüëõíóç êáôÜ ôéò ðñþôåò åâäïìÜäåò ìåôÜ ôï BCG, ðñéí ðñïëÜâåé ôï åìâüëéï íá ðáñÝ÷åé ðñïóôáóßá.

3) ÅÜí ç ìüëõíóç óõìâåß ìåôÜ ôçí åîáöÜíéóç ôçò áíïóßáò ðïõ áðïêôÞèçêå áðü ôï BCG (6-10 ÷ñüíéá).

4) ÓðÜíéá, üôáí óõìâåß ìüëõíóç áðü ðïëý ôïîéêü óôÝëå÷ïò, ç ïðïßá óõìâáßíåé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò õðåñåõáéóèçóßáò ìåôÜ áðü ôï BCG åìâïëéáóìü.2,19

Áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôïõ åìâïëßïõ BCG Áíôåíäåßîåéò ÷ïñÞãçóçò ôïõ åìâïëßïõ Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò áðïôåëåóìáôéêüôçôáò ôïõ åìâïëßïõ Ý÷ïõí ãßíåé ðïëý óïâáñÝò ìåôáíáëýóåéò ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá êáé áõôÞ ôç óôéãìÞ åðéêñáôåß ç Üðïøç üôé ôï åìâüëéï ðñïóôáôåýåé áðü 2%-83% Ýíáíôé ôçò áíÜðôõîçò ðíåõìïíéêÞò öõìáôßùóçò êáé 58-90% Ýíáíôé ôçò áíÜðôõîçò êåã÷ñïåéäïýò öõìáôßùóç Þ öõìáôéþäïõò ìçíéããßôéäáò.

To Global Tuberculosis Programm and Global Programm of vaccines ôïõ ÐÏÕ ôïðïèåôåßôáé Ýíáíôé ôïõ BCG áêïëïýèùò: 1) Ôï BCG äåí ìðïñåß íá ðñïóôáôåýóåé áðü ôç öõìáôéþäç ìüëõíóç.

2) Äåí ðñïöõëÜóóåé áðü ôçí áíÜðôõîç ðíåõìïíéêÞò öõìáôßùóçò åðß ôùí åíçëßêùí êáé 3) ùò åê ôùí áíùôÝñù äåí Ý÷åé ôç äõíáôüôçôá 134

ÁíôÝíäåéîç ãéá ôç ÷ïñÞãçóç ôïõ åìâïëßïõ áðïôåëïýí ïé: · ïîåßá öÜóç åìðýñåôùí íïóçìÜôùí · ôá åãêáýìáôá êáé ïé ëïéìþîåéò ôïõ äÝñìáôïò · ôá êáêïÞèç íïóÞìáôá · ïé áíïóïáíåðÜñêåéåò · ç èåñáðåßá ìå áíïóïêáôáóôáëôéêÜ · êáèþò êáé ç åíåñãüò öõìáôßùóç.

Áíåðéèýìçôåò áíôéäñÜóåéò Ïé ðáñåíÝñãåéåò ôïõ åìâïëßïõ åßíáé óðÜíéåò. ÅëáöñÜ áäéáèåóßá êáé ðõñåôü ìéêñÞò äéÜñêåéáò ðáñïõóéÜæïõí ôï 3% ôùí ðáéäéþí 20-40 çìÝñåò

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

ìåôÜ ôïí åìâïëéáóìü. ÓðÜíéá ìðïñåß íá áíáðôõ÷èåß ìåãÜëç åîÝëêùóç, ïóôåïìõåëßôéäá, ÷çëïåéäÝò Þ õðïäüñéï áðüóôçìá. Óõ÷íüôåñç åðéðëïêÞ åßíáé ç óýóôïé÷ç ëåìöáäåíßôéäá ìå óðÜíéá êáôÜëçîç ôç äéáðýçóç êáé óõñéããïðïßçóç, þóôå íá áðáéôåßôáé ÷åéñïõñãéêÞ áöáßñåóç. ÕðÜñ÷ïõí ïäçãßåò üôé ïé öïñåßò ôïõ AIDS ðñÝðåé íá åìâïëéÜæïíôáé ìå BCG, áëëÜ äåí Ý÷ïõí êáèïñéóôåß ìå áêñßâåéá ïé ðñïûðïèÝóåéò ôéò ïðïßåò íá ðëçñïß ï öïñÝáò, þóôå ï åìâïëéáóìüò íá åßíáé áêßíäõíïò. Åßíáé óçìáíôéêü ôï üôé ïé áóèåíåßò ìå HIV ëïßìùîç Ý÷ïõí ðïëý áõîçìÝíï êßíäõíï íá íïóÞóïõí áðü öõìáôßùóç ìå êáêÞ åîÝëéîç. Ôï BCG äéáôßèåôáé ìüíï áðü ôéò äçìüóéåò õðçñåóßåò õãåßáò.

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

ðïóïóôü 45% êáé ìõáëãßá óå ðïóïóôü 50%.13,22 ×ïñçãåßôáé ôáõôü÷ñïíá ìå Üëëá åìâüëéá óôá ðáéäéÜ ìå áðüëõôç áóöÜëåéá. Åéäéêüôåñá ç ÷ïñÞãçóÞ ôïõ ôáõôü÷ñïíá ìå BCC åßíáé áóöáëÝóôåñç üôáí ìåóïëáâåß ÷ñïíéêü äéÜóôçìá åíüò ìçíüò. ÐáéäéÜ ðïõ íïóïýí áðü ìçíéããéôiäïêïêêéêÞ ëïßìùîç C óå çëéêßá ìéêñüôåñç ôùí 2 åôþí èåùñïýíôáé áíåìâïëßáóôá êáé ðñÝðåé íá åìâïëéáóôïýí ðáñüëï üôé íüóçóáí. ÐáéäéÜ ðïõ íüóçóáí óå çëéêßåò ìåãáëýôåñåò ôùí 2 ÷ñüíùí äå ÷ñåéÜæïíôáé åìâïëéáóìü.2,5,23 Ï ãéáôñüò ðñÝðåé íá åíçìåñþíåé ôïõò ãïíåßò üôé ôï åìâüëéï áöïñÜ ìüíï ôçí ïñïïìÜäá C, ðïõ áðïôåëåß êáôÜ ìÝóïí üñï ôï 15-20% ôùí ðåñéðôþóåùí ìçíéããéôéäïêïêêéêÞò ìçíéããßôéäáò êáé ðñïóôáôåýåé ìüíï áðü áõôÞí ôçí ïñïïìÜäá.

Åìâüëéï êáôÜ ôïõ ìçíéããéôéäüêïêêïõ - C Åìâüëéï êáôÜ ôïõ ðíåõìïíéüêïêêïõ (åðôáäýíáìï) Ðñüóöáôá óôç ÷þñá ìáò êõêëïöüñçóáí ôá íÝá åìâüëéá áðü ôçí åôáéñåßá Weyth (Meningitec), ôçí åôáéñåßá Baxter (Neis-Vac-C) êáé ôçí åôáéñåßá Aventis (Meninvact). Ôá åìâüëéá ÷ñçóéìïðïéïýí ôç äïêéìáóìÝíç ôå÷íïëïãßá ðïõ åöáñìüóôçêå óå åìâüëéï êáôÜ ôïõ áéìïößëïõ êáé ðïõ êáëåßôáé óýæåõîç. Ôï ðïëõóáê÷áñéäéêü áíôéãüíï óõíäÝåôáé ìå ìéá ðñùôåÀíç – öïñÝá. Ç ðñùôåÀíç áõôÞ Ý÷åé ôçí éêáíüôçôá íá áíáãíùñßæåôáé áðü ôá Ô-êýôôáñá êáé ôï üëï óýìðëåãìá ðñïêáëåß äéÝãåñóç Ô-åîáñôþìåíùí áíôéóùìÜôùí, áíïóïëïãéêÞ ìíÞìç êáé ìáêñï÷ñüíéá áíïóßá áêüìç êáé áðü ôç âñåöéêÞ çëéêßá. ÌÝ÷ñé óôéãìÞò äåí õðÜñ÷åé äõíáôüôçôá áíÜðôõîçò åìâïëßïõ êáôÜ ôçò ïñïïìÜäáò  áëëÜ ìüíï ãéá ôçí C.8,16,20,21 Ôï áíôéìçíéããéôéäïêïêêéêü åìâüëéï ìðïñåß íá ÷ïñçãçèåß óå üëá ôá Üôïìá çëéêßáò >2 ìçíþí. Óå âñÝöç ìéêñüôåñùí ôùí 12 ìçíþí ÷ïñçãåßôáé óå 3 äüóåéò ìå ìåóïäéÜóôçìá ôïõëÜ÷éóôïí åíüò ìçíüò. Óå üëåò ôéò Üëëåò çëéêßåò ÷ïñçãåßôáé óå ìéá åöÜðáî äüóç. Ôï åìâüëéï äïêéìÜóèçêå óå ÷éëéÜäåò ðáéäéÜ êáèþò êáé óå ðñüóöáôï ìáæéêü åìâïëéáóìü óôç Ì. Âñåôáíßá. Ç áíôéóùìáôéêÞ áðÜíôçóç ðïõ ðñïêáëåß åßíáé éó÷õñÞ êáé ìðïñåß íá öèÜóåé ôï 100%. ¸÷åé ìéêñü ðïóïóôü áíåðéèýìçôùí åíåñãåéþí ,üðùò åõåñåèéóôüôçôá 50%, ðüíïò 30%, åñõèñüôçôá 10%, ïßäçìá 10%, ðõñåôüò 5%, åíþ óôïõò Ýöçâïõò åßíáé ëßãï ðéï Ýíôïíá ôá ôïðéêÜ öáéíüìåíá êáé ìðïñåß íá åìöáíéóôåß êåöáëáëãßá óå

Óýíôïìá áíáìÝíåôáé óôç ÷þñá ìáò ç êõêëïöïñßá ôïõ íÝïõ åðôáäýíáìïõ åìâïëßïõ êáôÜ ôïõ ðíåõìïíéüêïêêïõ ìå ôçí ïíïìáóßá Prevenar (Wyeht). Ôïýôï ôï åìâüëéï ðåñéÝ÷åé åðôÜ ïñüôõðïõò (4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F, 23F), ðïõ èåùñïýíôáé ïé ðëÝoí óõ÷íïß ãéá ëïéìþîåéò åéäéêÜ óôçí ðáéäéêÞ çëéêßá. Åäþ ðñÝðåé íá õðïëïãéóèïýí êáé ïñüôõðïé ðïõ Ý÷ïõí äéáóôáõñùìÝíç áíïóßá ìå ôïõò ïñüôõðïõò ôïõ åìâïëßïõ, ôï ïðïßï ðñïöõëÜóóåé ìÜëëïí êáé áðü áõôïýò (6A, 9A, 9L, 18B, 18F.) Ìå ôï åìâüëéï áõôü ðñïëáìâÜíåôáé 86% ôùí ðåñéðôþóåùí ìéêñïâéáéìßáò êáé ôï 83% ôùí ðåñéðôþóåùí ìçíéããßôéäáò.2,13 Ðáãêïóìßùò ç ëïßìùîç áðü ðíåõìïíéüêïêêï åõèýíåôáé ãéá ðåñßðïõ 1.000.000 èáíÜôïõò óå ðáéäéÜ êÜôù ôùí 5 åôþí. Ùóôüóï ïé åéäéêïß èåùñïýí üôé ðåñßðïõ ïé ìéóïß èÜíáôïé èá ìðïñïýóáí íá ðñïëçöèïýí ìå ôç ÷ñÞóç åìâïëßïõ.24 Ðïëõóáê÷áñéäéêü åìâüëéï êáôÜ ôïõ ðíåõìïíéüêïêêïõ êõêëïöïñåß åäþ êáé êáéñü óôçí ÅëëÜäá. ¼ìùò ïé åíäåßîåéò áðåõèýíïíôáé óå åíÞëéêåò Üíù ôùí 60 åôþí êáé óå åéäéêÝò ïìÜäåò áóèåíþí. ÏõóéáóôéêÜ ôï Prevenar åßíáé ôï ðñþôï åìâüëéï ðïõ ìå ôçí ôå÷íéêÞ ôïõ óýæåõîç ìðïñåß íá ðñïóöÝñåé ðñïóôáóßá óå âñÝöç êáé ðáéäéÜ Ýíáíôé ôïõ ðíåõìïíéüêïêêïõ. Ôá óçìáíôéêüôåñá ðëåïíåêôÞìáôá ôïõ åßíáé: á) ×ïñçãåßôáé óå âñÝöç áðü 2 ìçíþí óå 3 äüóåéò, óôïõò 2, 4, êáé 6 ìÞíåò êáé Üëëç ìßá 135

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

åðáíáëçðôéêÞ äüóç ìå ôç óõìðëÞñùóç ôïõ ðñþôïõ ÷ñüíïõ â) ÓõíäõÜæåôáé Üöïâá ìå Üëëá åìâüëéá ã) ÐñïóöÝñåé áíïóßá åö´ üñïõ æùÞò ä) Óôá ðáéäéÜ çëéêßáò Üíù ôïõ åíüò Ýôïõò áñêåß ìüíï ìßá äüóç.1,2,15 Áîéïóçìåßùôï åßíáé üôé ôï åìâüëéï ðñïóôáôåýåé áðü ôá óôåëÝ÷ç åêåßíá ôïõ ìéêñïâßïõ ðïõ ðáñïõóéÜæïõí ôç ìåãáëýôåñç áíèåêôéêüôçôá óôá áíôéâéïôéêÜ êáèþò åðßóçò üôé åßíáé ôï ðñþôï åìâüëéï ðïõ ðñïóöÝñåé ðñïóôáóßá Ýíáíôé ôçò ùôßôéäáò, ç ïðïßá “ðëÞôôåé” ðåñéóóüôåñï ðáéäéÜ ðñïó÷ïëéêÞò çëéêßáò. ÓõíïëéêÜ áðü ìåëÝôåò ðïõ Ý÷ïõí ãßíåé Ý÷åé áðïäåé÷èåß üôé ôï åìâüëéï ìðïñåß íá ìåéþóåé ôçí åìöÜíéóç êëéíéêþí óõìðôùìÜôùí ôçò ùôßôéäáò êáëýðôïíôáò ôï 66% ôùí ïñüôõðùí ôïõ ðíåõìïíéüêïêêïõ ðïõ ðñïêáëïýí ôéò ðéï óïâáñÝò ìïñöÝò ùôßôéäáò.21,24 Åêôüò áðü ôçí ðñïóôáóßá ôùí åìâïëéáæüìåíùí ðáéäéþí ôï íÝï åìâüëéï áíáìÝíåôáé íá åðçñåÜóåé ôç óõëëïãéêÞ áíïóßá, áöïý ïé ðíåõìïíéïêïêêéêÝò ëïéìþîåéò óôï ïéêïãåíåéáêü ðåñéâÜëëïí ôùí åìâïëéáóèÝíôùí ðáéäéþí áíáìÝíåôáé íá ìåéùèïýí óçìáíôéêÜ. Ôï åìâüëéï Ý÷åé ëÜâåé Ýãêñéóç êáé Þäç êõêëïöïñåß óå Áããëßá, Ïëëáíäßá, Ãåñìáíßá, Éôáëßá ê.ëð. Ïé ÇÐÁ ôï Ý÷ïõí åíôÜîåé óôï Åèíéêü Ðñüãñáììá Åìâïëéáóìþí.

Åìâüëéá ðïëéïìõåëßôéäáò ÓÞìåñá Ý÷ïõìå óôç äéÜèåóç ìáò äýï åìâüëéá êáôÜ ôçò Ðïëéïìõåëßôéäáò. Ôï ðñþôï ðåñéëáìâÜíåé áäñáíïðïéçìÝíïõò (íåêñïýò) éïýò Ðïëéïìõåëßôéäáò, åíþ ôï äåýôåñï æþíôåò åîáóèåíçìÝíïõò éïýò. Ï Ðáãêüóìéïò Ïñãáíéóìüò Õãåßáò (ÐÏÕ) Ý÷åé èÝóåé ùò óôü÷ï ôçí åîÜëåéøç ôçò Ðïëéïìõåëßôéäáò óå ðáãêüóìéï åðßðåäï, ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò ôïõ 2000 Þ ëßãï áñãüôåñá.

1) ÁäñáíïðïéçìÝíï åìâüëéï (ÉPV) ÐåñéëáìâÜíåé ôñåéò ôýðïõò 1, 2 êáé 3 (ôñéäýíáìï). Ôá óôåëÝ÷ç ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óÞìåñá åßíáé ïõóéáóôéêÜ ôá ßäéá ìå áõôÜ ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí áðü ôïí Salk óôï áñ÷éêü åìâüëéï. á) Ðáëáéü áäñáíïðïéçìÝíï åìâüëéï (Inactivatel Polio Vaccine, IPV). Áõôü åßíáé ôï ðñþôï åìâüëéï êáôÜ ôçò Ðïëéïìõåëßôéäáò ðïõ 136

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

êõêëïöüñçóå. Ôï åìâüëéï áõôü, ðáñüôé âïÞèçóå óçìáíôéêÜ óôçí åîÜëåéøç ôçò åðéðôþóåéò ôçò íüóïõ, äåí Ý÷åé üìùò êáëÞ áíïóïãïíéêüôçôá. â) Íåüôåñï åíéó÷õìÝíï áäñáíïðïéçìÝíï åìâüëéï (Enhanced Inactivated Polio Vaccine, E-IPV). To åìâüëéï áõôü, ðáñüôé áðïôåëåß óõíÝ÷åéá ôïõ åìâïëßïõ Salk, Ý÷åé óçìáíôéêÝò äéáöïñÝò áðü ôï ðáëéü. Äéáðéóôþèçêå üôé 10 åâäïìÜäåò ìåôÜ ôç ÷ïñÞãçóç ôçò äåýôåñçò äüóçò ôïõ åìâïëßïõ, áíáðôýóóïíôáé áíôéóþìáôá êáôÜ êáé ôùí ôñéþí ôýðùí ôïõ éïý ôçò ðïëéïìõåëßôéäáò, åíþ 10 åâäïìÜäåò ìåôÜ ôç ÷ïñÞãçóç ìéáò ôñßôçò äüóçò, ç ïðïßá ÷ïñçãåßôáé 12 ìÞíåò ìåôÜ, äéáðéóôþíïíôáé áíôéóþìáôá ãéá ôïõò ôýðïõò 2 êáé 3 óôï 100% ôùí åìâïëéáóèÝíôùí êáé ãéá ôïí ôýðï 1 óôï 99%.1,25,26 Óôç ÷þñá ìáò ôï åìâüëéï E-IPV êõêëïöïñåß ìå ôçí ìïñöÞ óõíäõáóìÝíùí åìâïëßùí. Ôï ðñþôï Tetravac (Aventis) ðåñéëáìâÜíåé êáé ôá åìâüëéá Äéöèåñßôéäáò, ÔåôÜíïõ, Êïêêýôç (áêõôôáñéêü). Ôï äåýôåñï óõíäõáóìÝíï åìâüëéï åßíáé Ýíá ðåíôáäýíáìï, ôï Infarix-IPV-Hib (SmithklineBeecham) êáé ðñïóöÜôùò êõêëïöüñçóå áðü ôçí ßäéá åôáéñåßá ôï åîáäýíáìï Infarix-Hexa êáé Çexavac ôçò åôáéñåßáò Aventis óôï ïðïßï ðåñéëáìâÜíïíôáé ôá åìâüëéá äéöèåñßôéäáò, ôåôÜíïõ, êïêêýôç (áêõôôáñéêü), áéìüöéëïõ éíöëïõÝíôóáò ôýðïõ B êáé çðáôßôéäáò Â. Åðßóçò ôï Infarix-Penta (Äéöèåñßôéäáò, ôåôÜíïõ, áêõôôáñéêü êïêßôç, Å-IPV êáé çðáôßôéäáò Â) ôçò ßäéáò åôáéñåßáò.

2) ÅîáóèåíçìÝíï åìâüëéï (O.P-V- Sabin) Ôï åìâüëéï áõôü ðåñéÝ÷åé æþíôåò åîáóèåíçìÝíïõò éïýò ôçò ðïëéïìõåëßôéäáò, óõãêåêñéìÝíá ðåñéëáìâÜíåé ôïõò ôñåéò ôýðïõò 1, 2 êáé 3 (ôñéäýíáìï). Ç åîáóèÝíçóç åðéôõã÷Üíåôáé ìå äéáäï÷éêÝò êáëëéÝñãåéåò ôïõ éïý óå êýôôáñá ðßèçêïõ. Ôï åìâüëéï áõôü êõêëïöüñçóå ôï 1961. ÌåëÝôåò ïé ïðïßåò Ýãéíáí óå ðáéäéÜ ôá ïðïßá åß÷áí åìâïëéáóèåß ìå OPV Þ IPV Ýäåéîáí üôé êáé ïé äýï ôýðïé åìâïëßïõ, OPV êáé IPV åîáóöáëßæïõí õøçëïý âáèìïý ðñïóôáóßá óôï ñéíïöÜñõããá. Áíôßèåôá, ç åðßôåõîç ôïðéêÞò áíïóßáò óôï Ýíôåñï åðéôõã÷Üíåôáé êáëýôåñá ìå ôï åìâüëéï OÑV.5,27 Äéáðéóôþèçêå áðïâïëÞ ôïõ éïý áðü Ýíôåñï óå ìåãáëýôåñï áñéèìü áôüìùí (63%) êáé ãéá ìå-

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

ãáëýôåñï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá, üôáí ï åìâïëéáóìüò åß÷å ãßíåé ìå ôï åìâüëéï IPV, óå ó÷Ýóç ìå åêåßíá ðïõ åß÷áí ëÜâåé OPV. Ç äåêáåôßá ôïõ ´90 ÷áñáêôçñßóèçêå áðü ôçí êõêëïöïñßá êáé ôç óçìáíôéêÞ ÷ñÞóç óôéò áíåðôõãìÝíåò ÷þñåò ôïõ E-IPV ìå ôï óêåðôéêü ôçò ìåãáëýôåñçò áóöÜëåéáò.

Áíåðéèýìçôåò åíÝñãåéåò Ðïëéïìõåëßôéäá áðü ôï åìâüëéï OPV: Ï êßíäõíïò ðñïóâïëÞò áðü ðïëéïìõåëßôéäá ìåôÜ ôïí åìâïëéáóìü Ý÷åé õðïëïãéóèåß óôéò ÇÐÁ üôé åßíáé 1:750000 ãéá ôïí áñ÷éêü åìâïëéáóìü, åíþ ï êßíäõíïò ìåéþíåôáé 1:15,1 åêáôïììýñéá ãéá ôéò åðüìåíåò äüóåéò. Ç ðáñáëõôéêÞ Ðïëéïìõåëßôéäá ìåôÜ áðü åìâïëéáóìü åßíáé 3.200 öïñÝò óõ÷íüôåñç óå áíïóïêáôáóôáëìÝíá áð´ üôé óå õãéÞ Üôïìá. Óýíäñïìï Guillain-Barre. Äåí Ý÷åé áðïäåé÷èåß üôé õðÜñ÷åé áõîçìÝíç åðßðôùóç ôïõ óõíäñüìïõ ìåôÜ áðü ÷ïñÞãçóç ôïõ åíüò Þ ôïõ Üëëïõ åìâïëßïõ. ÁëëåñãéêÞ áíôßäñáóç: Ôá åìâüëéá ôçò ðïëéïìõåëßôéäáò ðåñéÝ÷ïõí ß÷íç áíôéâéïôéêþí (óôñåðôïìõêßíç, íåïìõêßíç êáé ðïëõìõîßíç Â) Ïé áëëåñãéêÝò üìùò áíôéäñÜóåéò åßíáé óðÜíéåò.2,26

Ó÷Þìáôá Åìâïëéáóìïý: Ó÷Þìá OPV ÌÉÊÔ¼ E-IPV

2 ìçíþí 4 ìçíþí OPV Å-ÉPV E-IPV

OPV E-IPV E-IPV

6-16 ìçíþí

4-6 åôþí

OPV OPV* E-IPV

OPV OPV E-IPV

*H äüóç áõôÞ íá ãßíåôáé óôçí çëéêßá 12-18 ìçíþí.

Áíôåíäåßîåéò åìâïëéáóìïý ìå OPV Þ êáé IPV Åãêõìïóýíç Ï åìâïëéáóìüò ôçò åãêýïõ êáôÜ ôçò ðïëéïìõåëßôéäáò èá ðñÝðåé íá áðïöåýãåôáé. ÅÜí êñéèåß áðáñáßôçôï ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ôï áäñáíïðïéçìÝíï åßôå ôï åîáóèåíçìÝíï åìâüëéï. ÁëëåñãéêÞ áíôßäñáóç: Áíôåíäåßêíõôáé óå Üôïìá ðïõ åß÷áí áëëåñãéêÞ áíôßäñáóç óå ðñïçãïýìåíç äüóç ôïõ åìâïëßïõ. Åìâïëéáóìüò áôüìùí çëéêßáò Üíù ôùí 18 åôþí. ÐñïôéìÜôáé ï åìâïëéáóìüò ìå ôï ÉÑV êáèþò óôïõò åíÞëéêåò ç åðßðôùóç ôçò ðáñáëõôéêÞò Ðïëéïìõåëßôéäáò ìåôÜ ôï OPV åßíáé åëáöñþò

õøçëüôåñç áðü üôé óôá ðáéäéÜ.1,2,5 ÕðÜñ÷ïõí ðåñéðôþóåéò óôéò ïðïßåò åðéâÜëëåôáé ç áðïêëåéóôéêÞ ÷ïñÞãçóç IPV üôáí ðñüêåéôáé ãéá: · ðáéäß ìå ðñùôïðáèÞ áíïóïáíåðÜñêåéá Þ áíïóïêáôáóôïëÞ · õãéÝò ðáéäß, ôï ïðïßï Ý÷åé Üôïìï ìå áíïóïáíåðÜñêåéá Þ áíïóïêáôáóôïëÞ óôï Üìåóï ðåñéâÜëëïí ôïõ · ðáéäß ðïõ óôï Üìåóï ðåñéâÜëëïí ôïõ Ý÷åé Üôïìá ðïõ äåí Ý÷ïõí åìâïëéáóèåß êáôÜ ôçò ðïëéïìõåëßôéäáò.

Åõ÷áñéóôßåò: Åõ÷áñéóôïýìå ðïëý ôçí êõñßá Óåâáóôïý Óùôçñßá ãéá ôçí âïÞèåéÜ ôçò óôçí äáêôõëïãñÜöçóç êáé ôçí åðéìÝëåéá ôïõ êåéìÝíïõ.

Âéâëéïãñáößá 1. Åìâüëéá êáé åìâïëéáóìïß: ¸êäïóç ´ ÐáéäéáôñéêÞ ÊëéíéêÞ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí. ÁèÞíá 1991.

2. Nelson Text book of Pediatrics 16th edition p.

1081-1094.

3. Olin P, Finn A. “Pediatric Combination Vaccines”. Current Opinion Pediatrics, 11:14-20, 1999.

4. McDonnell WM, Askari FK. “Immunization” JAMA, 227:2000, 1997.

5. “Ôá åìâüëéá óôçí ÅëëÜäá”. ¸êäïóç ÅëëçíéêÞò ÐáéäéáôñéêÞò Åôáéñåßáò. ÁèÞíá 2000.

6. Cherry JD. “Comparative efficacy of acellurar pertussis vaccines”. Pediatric Infectious Diseases Journal, 16:s90-s96, 1997.

7. Centers for Disease Control and Prevention: Standards for pediatric immunizations: practices. MMWK, 42(RR-5):1, 1993.

8. Êáâáëéþôçò ÉÈ. “Ìéêñüâéá êáé åìâüëéá”. Èåóóáëïíßêç 2001.

9. Alhoo P, Laava E, Oja H. Public health impact of various risk factors for acute otitis media in Northern Finland. Am J Epidemiology, 143:1149, 1996.

10. Mayard J, Kane MA, Hadler S. Global Control of hepatitis B through Vaccination: Rev Infect Dis, 11(suppl 3):S547.

11. Measles, mumps and rubella-vaccine use and strategies for elimination of measles, rubella and congenital rubella syndrome and control of 137

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

mumps. MMWR, 47(RR-8), 1998.

12. Watson JC, Peter G. General Immunization practices: Plotkin SA, Oven stein WA Cels: Vaccines 3rd ed. Philadelphia WB Souders, p. 4773, 1999.

13. Vaccine 19: 2268-72, 2001.

14. Robinson MJ, Roberton DM. Practical Paediatrics (Third Edition) Churchill Livingstone Eng, 1994, p.p.:105-110.

15. Vaccines. Children and practice, 4:1, 2001.

16. American Academy of Pediatrics, Red Book, 1997, p.p.344-357.

17. Global Tuberculosis Programme and Global of vaccines. WHO Bulletin, 73:805-10, 1995.

18. ÌõñéïêåöáëéôÜêçò Í. Åìâüëéï êáé åìâïëéáóìïß: åêäüóåéò ´ Ðáéä ÊëéíéêÞò Ðáí Áèçíþí, 1991, óåë. 57.

19. Miller FJW. Tuberculosis in children Churchill Livingstone London, 1997.

20. Recommendations of the immunization Practices Advisory Committee: Haemophilus b Conjugate vaccines for the prevention of Haemophilus influenzae Type b Disease Among In-

138

Á. Êïõñêïýëçò êáé óõí

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

fants and children two months of age and older. MMWR, 40:(1-8), 1999.

Recommendations of the Immunization Practices Advisory Committee Control and Prevention of Meningococcal Disease. MMWR, 57(RR7):1-12, 2000.

Lepow ML. Meningococcal. In: Vaccines 1999.

Third edition. Sounders Company. Philadelphia.

Report of the committee on infections Diseases Meningococcal Infections, 1998.

Siber GR. Pneumococcal disease: Prospects for a new generation of Vaccines. Sience, 375:20257, 1999.

Kersten G, Hazendonk T, Beuvery C. Antigenic and immunogenic properties of inactivated polio vaccines made from Sabin strains. Vaccined, 17:2059-2066, 1999.

A.A.P. Committees on Infections Diseases Poliomyelitis prevention: revised recommendations for use of inactivated and live poliovirus vaccines Pediatrics, 103:171-172, 1999. ×ñõóáíèüðïõëïò ×. ÐáéäéáôñéêÞ ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá, 67-76, 1996.

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Å.Á. Óêëçñüò, Ì-Ã ÂéôÜëç

ÁÍÁÓÊÏÐÇÓÇ REVIEW Primary Heatlh Care, Volume 16, Number 3, 139-145, 2004 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 139-145, 2004

ÕðåñôáóéêÞ êñßóç: Áéôßåò, äéÜãíùóç êáé áíôéìåôþðéóç Å.Á. Óêëçñüò, Ìáñßá-ÃêñÜôóéá ÂéôÜëç

Ðåñßëçøç Ïé åîåëßîåéò óôç èåñáðåõôéêÞ áíôéìåôþðéóç ôçò õðÝñôáóçò, ïäÞãçóáí ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá óå ìéá óçìáíôéêÞ ìåßùóç ôùí ðåñéóôáôéêþí õðåñôáóéêÞò êñßóçò. Ðáñ’ üëá áõôÜ ç õðåñôáóéêÞ êñßóç åîáêïëïõèåß íá áðáó÷ïëåß ôïõò åðéóôÞìïíåò ëüãù ôùí êáôáóôñïöéêþí åðéðëïêþí ðïõ ìðïñåß íá åðéöÝñåé óå âáóéêÜ üñãáíá (ÊÍÓ, êáñäéÜ, áããåßá, íåöñÜ). Ç ýðáñîç Þ ü÷é ïñãáíéêÞò âëÜâçò ïñßæåé ôçí õðåñôáóéêÞ êñßóç óáí êáôåðåßãïõóá Þ åðåßãïõóá êáôÜóôáóç áíôßóôïé÷á. Áõôüò ï äéá÷ùñéóìüò åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêüò äéüôé êáèïñßæåé ôçí åðéëïãÞ ôùí öáñìÜêùí êáé ôçí áìåóüôçôá Ýíáñîçò ôçò èåñáðåßáò. Óôç êáôåðåßãïõóá õðåñôáóéêÞ êñßóç áðáéôåßôáé ðôþóç ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò åíôüò ëåðôþí Ýùò ùñþí êáé óôåíÞ éáôñéêÞ ðáñáêïëïýèçóç. Ç õðåñôáóéêÞ êñßóç óå åéäéêÝò ðåñéðôþóåéò üðùò óôåöáíéáßá íüóïò, ÁÅÅ, õðåñôáóéêÞ åãêåöáëïðÜèåéá áðáéôåß åéäéêïýò èåñáðåõôéêïýò ÷åéñéóìïýò.

The management of hypertensive crisis Å.Á. Skliros, Ìaria-Gratsia Vitali Summary Progress in the management of hypertension has made the incidence of hypertensive crises relatively rare. Physicians continue to deal with hypertensive crises due to its serious complications (heart, kidney, CNS, vessels). The presence of organ damage constitutes hypertensive emergency, which requires a reduction of blood pressure within minutes to hours. Absence of organ damage constitutes hypertensive urgency. Meanwhile distinction between them is important so that the best treatment can be provided. Special conditions (coronary heart disease, stroke, hypertensive encephalopathy) require special considerations regarding the use of a particular agent in treatment. Êey words: hypertension, hypertensive crisis, emergency

Ê.Õ. ÍåìÝáò http://www.http.gr/kynemeas

1. ÅéóáãùãÞ Ç õðÝñôáóç åßíáé Ýíá óçìáíôéêü ðñüâëçìá äçìüóéáò õãåßáò ãéáôß áðïôåëåß Ýíáí áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ ãéá óôåöáíéáßá íüóï êáé áããåéáêÜ åãêåöáëéêÜ åðåéóüäéá êáé ãéáôß ç óõ÷íïôçôá ôçò åßíáé õøçëÞ óôï ãåíéêü ðëçèõóìü. Ïé åîåëßîåéò óôç èåñáðåõôéêÞ áíôéìåôþðéóç ôçò õðÝñôáóçò, üðùò öÜíçêå áðü ôõ÷ïðïéçìÝíåò êëéíéêÝò ìåëÝôåò, ó÷åôßæïíôáé ìå ôç ìåßùóç ôçò íïóçñüôçôáò êáé èíçôüôçôáò áëëÜ êáé ìå ôç ìåßùóç ôçò åìöÜíéóçò ôçò õðåñôáóéêÞò êñßóçò1,2. Óôéò ÇÐÁ, ç ðñïóðÜèåéá èåñáðåõôéêÞò áíôéìåôþðéóçò åß÷å óáí áðïôÝëåóìá ôç ìåßùóç ôùí áóèåíþí ðïõ ðáñïõóéÜæïõí õðåñôáóéêÞ êñßóç óå ëéãüôåñï áðü 1%. Óå ìåëÝôç3 óôçí Éóðáíßá öÜ;íçêå üôé áóèåíåßò ìå õðåñôáóéêÞ êñßóç áðïôåëïýí ôï 0,65% ôùí áóèåíþí ðïõ åðéóêÝðôïíôáé ôá åîùôåñéêÜ éáôñåßá. Ðáñ’ üëá áõôÜ üìùò öáßíåôáé üôé ïé ðåñéóóüôåñïé ãéáôñïß áó÷ïëïýíôáé ËÝîåéò êëåéäéÜ: ÕðÝñôáóç, õðåñôáóéêÞ êñßóç, êáôåðåßãïõóá, åðåßãïõóá ÕðïâëÞèçêå: 2 Éáíïõáñßïõ 2003 ÅðáíõðïâëÞèçêå: 22 Iïõëßïõ 2003 ¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 28 Éáíïõáñßïõ 2004 Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Å.Á. Óêëçñüò, ÍÝóôùñïò 32, 122 44, ÁéãÜëåù, Ôçë.: (210)5693387, email: eskliros@otenet.gr 139

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

óõ÷íÜ ìå áóèåíåßò ìå õøçëÞ áñôçñéáêÞ ðßåóç. ¼ôáí üìùò õðÜñ÷åé óçìáíôéêÞ áýîçóç ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò ç óùóôÞ áíôéìåôþðéóç åßíáé ðñùôáñ÷éêÞò óçìáóßáò ãéá íá ðñïëçöèïýí ïé óçìáíôéêÝò åðéðëïêÝò óôï êåíôñéêü íåõñéêü óýóôçìá, óôçí êáñäéÜ, óôá áããåßá êáé óôá íåöñÜ. Ìéá ìç éêáíïðïéçôéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò Ýíáñîçò ôçò èåñáðåßáò Þ ìéá áðüôïìç ìåßùóç ìéáò áñêåôÜ õøçëÞò ðßåóçò ìðïñåß íá Ý÷åé êáôáóôñïöéêü áðïôÝëåóìá.

2. Ïñéóìïß ÕðåñôáóéêÞ êñßóç4 ïñßæåôáé ç áîéüëïãç Üíïäïò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôçí ïðïßá ç äéáóôïëéêÞ ðßåóç îåðåñíÜ ôá 120 mm/Hg. Ç ýðáñîç ôçò ïîåßáò ç óå åîÝëéîç ïñãáíéêÞò âëÜâçò áðïôåëåß õðåñôáóéêÞ êáôåðåßãïõóá êáôÜóôáóç. ¼ôáí äå õðÜñ÷ïõí áõôÝò ïé åðéðëïêÝò áðïôåëåß áðëþò õðåñôáóéêÞ åðåßãïõóá êáôÜóôáóç. Óôçí êáôåðåßãïõóá õðÝñôáóç ãåíéêÜ áðáéôåßôáé ìåßùóç ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò ìÝóá óå ëßãåò þñåò ÷ñçóéìïðïéþíôáò óõíÞèùò åíäïöëÝâéá áãùãÞ óå ìïíÜäá åíôáôéêÞò öñïíôßäáò. Ç åðåßãïõóá åðßóçò áðáéôåß Üìåóç éáôñéêÞ ðñïóï÷Þ, áëëÜ ìåñéêÝò öïñÝò ìðïñåß ç áñôçñéáêÞ ðßåóç íá ìåéùèåß óå 24 Ýùò 48 þñåò. Ïé üñïé “åðéôá÷õíüìåíç õðÝñôáóç” Þ “êáêïÞèçò õðÝñôáóç” ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá íá ðåñéãñÜøïõí óïâáñÝò êáôáóôÜóåéò õðÝñôáóçò ðïõ óõíïäåýïíôáé áðü ïñéóìÝíåò áëëïéþóåéò ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò. Ç “åðéôá÷õíüìåíç õðÝñôáóç” Ý÷åé óõó÷åôéóôåß ìå áéìïññáãßåò êáé åîßäñùìá ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò. (áìöéâëçóôñïåéäïðÜèåéá KeithWagener 3ïõ âáèìïý) åíþ ç “êáêïÞèçò õðÝñôáóç” Ý÷åé óõó÷åôéóôåß ìå ïßäçìá ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò (áìöéâëçóôñïåéäïðÜèåéá Keith-Wagener 4ïõ âáèìïý). Åßíáé ãíùóôü üôé ôá êëéíéêÜ óõìðôþìáôá äå äéáöÝñïõí ìåôáîý áõôþí ðáñÜ ìüíï ìå âÜóç ôá âõèïóêïðéêÜ åõñÞìáôá5. Ãé’ áõôü Üëëùóôå ï åðéêñáôÝóôåñïò üñïò åßíáé åðéôá÷õíüìåíç-êáêïÞèçò õðÝñôáóç.

3. Áéôßåò õðåñôáóéêÞò êñßóçò Ðáñ’ üëï ðïõ ç õðÝñôáóç áðïôåëåß ìéá óõ÷íÞ ðÜèçóç, ç óõ÷íüôçôá ôçò õðåñôáóéêÞò êñßóçò åßíáé ÷áìçëÞ. Ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò ç õðÝñôáóç åßíáé éäéïðáèÞò Þ ðñùôïðáèÞò êáé Ýôóé óõ140

Å.Á. Óêëçñüò, Ì-Ã ÂéôÜëç

÷íÜ ç õðåñôáóéêÞ êñßóç áöïñÜ áóèåíåßò ìå ãíùóôü éóôïñéêü ðñïûðÜñ÷ïõóáò ðñùôïðáèïýò õðÝñôáóçò6. Ìéá õðåñôáóéêÞ êñßóç üìùò ìðïñåß åðßóçò íá åßíáé ç óõíÝðåéá ìéáò Üëëçò áóèÝíåéáò ðïõ ðñïêáëåß õðÝñôáóç üðùò íåöñïáããåéáêÞ ðÜèçóç Þ íåöñéêÞ ðáñåã÷õìáôéêÞ âëÜâç Þ êáé ôï öáéï÷ñùìïêýôùìá. Ç çëéêßá äåí áðïôåëåß ðáñÜãïíôá êéíäýíïõ ôçò õðåñôáóéêÞò êñßóçò áöïý ïé õðåñôáóéêÝò êñßóåéò ìðïñïýí íá ðñïóâÜëëïõí ïðïéáäÞðïôå çëéêßá. Ìðïñåß íá ðñïóâëçèïýí íåïãÝííçôá ëüãù åê ãåíåôÞò õðïðëáóßáò ôçò íåöñéêÞò áñôçñßáò, ðáéäéÜ ìå ïîåßá óðåéñáìáôïíåöñßôéäá, íÝåò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åãêõìïóýíçò ìå åêëáìøßá Þ ðéï çëéêéùìÝíïé ìå áèçñùìáôéêÞ óôÝíùóç ôçò íåöñéêÞò áñôçñßáò. ÁõôÜ ôá Üôïìá äåí åßíáé áðáñáßôçôá óõíçèéóìÝíá óå óçìáíôéêÝò áíüäïõò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò êáé ìðïñåß íá ðáñïõóéáóèïýí ìå óõìðôþìáôá êáé óçìåßá õðåñôáóéêÞò åðåßãïõóáò êáôÜóôáóçò ìå ôéìÝò áñôçñéáêÞò ðßåóçò ðïëý ÷áìçëüôåñåò áðü áõôÝò ðïõ ðáñïõóéÜæïõí Üôïìá ìå ÷ñüíéá õðÝñôáóç7. Ðáñ’ üëá áõôÜ áðáéôåßôáé åðåßãïõóá èåñáðåõôéêÞ áíôéìåôþðéóç. Óôïí ðßíáêá É ðáñïõóéÜæïíôáé ïé êõñéüôåñåò áéôßåò õðåñôáóéêÞò êñßóçò.

4. ÊëéíéêÞ áîéïëüãçóç êáé äéåñåýíçóç ÅõñÞìáôá áðü ôï áñ÷éêü éóôïñéêü êáé ôç Ðßíáêáò É. Áéôßåò õðåñôáóéêÞò êñßóçò 1. Áðüôïìç áýîçóç ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óå áóèåíåßò ìå ÷ñüíéá õðÝñôáóç.* 2. ÍåöñïáããåéáêÞ õðÝñôáóç.

3. Ðáñåã÷õìáôéêÞ íåöñéêÞ âëÜâç (÷ñüíéá).

4. Óêëçñïäåñìßá êáé Üëëåò êïëëáãïíþóåéò.

5. ×ñÞóç ïñéóìÝíùí öáñìÜêùí, éäéáßôåñá óõìðáèçôéêïìéìéêþí(êïêáÀíç, áìöåôáìßíåò, PCR, LSD).

6. Áðï÷Þ áðü áíôéõðåñôáóéêÜ (éäéáßôåñá áõôþí ìå êåíôñéêÞ äñÜóç êëïíéäßíç).

7. ÊáôÜðïóç ôñïöþí ðïõ ðåñéÝ÷ïõí ôéñáìßíç, ôñéêõêëéêÜ áíôéêáôáèëéðôéêÜ Þ Üëëá óõìðáèçôéêïìéìéêÜ óå óõíäõáóìü ìå áíáóôïëåßò ÌÁÏ.

8. Ðñïåêëáìøßá åêëáìøßá.

9. Öáéï÷ñùìïêýôôùìá.

10. Ïîåßá óðåéñáìáôïíåöñßôéäá.

11. ÊñáíéáêÞ êÜêùóç.

12. ¼ãêïò ðïõ åêêñßíåé ñåíßíç Þ áëäïóôåñüíç.

13. Áããåéßôéò.

14. Áõôüíïìç õðÝñ ëåéôïõñãßá óôï óýíäñïìï Guillain Barre Þ óå Üëëá óýíäñïìá ðïõ áöïñïýí ôï íùôéáßï ìõåëü. *ç ðéï óõ÷íÞ áéôßá õðåñôáóéêÞò êñßóçò.

Å.Á. Óêëçñüò, Ì-Ã ÂéôÜëç

öõóéêÞ åîÝôáóç ðñÝðåé íá ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá íá äéáöïñïðïéÞóïõí ôçí õðåñôáóéêÞ êáôåðåßãïõóá/åðåßãïõóá õðåñôáóéêÞ êáôÜóôáóç áðü ôï ïðïßï åîáñôÜôáé êáé ç ðïñåßá ôçò èåñáðåßáò. Ôï éóôïñéêü ðåñéëáìâÜíåé ðëçñïöïñßåò ãéá ðñïûðÜñ÷ïõóá äéÜãíùóç õðÝñôáóçò óõìðåñéëáìâÜíïíôáò ôç äéÜñêåéá, ôç óïâáñüôçôá êáé ôï ãåíéêü åðßðåäï ðáñáêïëïýèçóçò. Ïé áóèåíåßò ðñÝðåé íá åñùôþíôáé ãéá ðñïûðÜñ÷ïõóá ïñãáíéêÞ âëÜâç (ð.÷. Ýêðôùóç íåöñéêÞò ëåéôïõñãßáò Þ áíåðÜñêåéá, óõìöïñçôéêÞ êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá, ðñïçãïýìåíï áããåéáêü åãêåöáëéêü åðåéóüäéï) ÷ñÞóç óõíôáãþí, êáôÜ÷ñçóç öáñìÜêùí, ÷ñÞóç áðáãïñåõìÝíùí öáñìÜêùí êáé ôçí ðñïçãïýìåíç áíôáðüêñéóç óôçí ðñïçãçèåßóá èåñáðåßá. Óõìðôþìáôá óõó÷åôéæüìåíá ìå óïâáñÝò áíüäïõò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò, éäéáßôåñá áõôÜ ðïõ õðáéíßóóïíôáé åðéêåßìåíç Þ óå åîÝëéîç ïñãáíéêÞ âëÜâç (ðüíïò óôï óôÞèïò, ëá÷Üíéáóìá, íåõñïëïãéêÜ ðñïâëÞìáôá) ðñÝðåé íá åêôéìþíôáé Üìåóá. Áí ï áóèåíÞò äåí åßíáé óå èÝóç íá äþóåé ôéò áðáñáßôçôåò ðëçñïöïñßåò ðñÝðåé íá åñùôþíôáé ç ïéêïãÝíåéá êáé ïé ößëïé. Ç öõóéêÞ åîÝôáóç ðñÝðåé íá åßíáé åðéêåíôñùìÝíç óôïõò ðáñÜãïíôåò ðïõ èá âïçèÞóïõí óôï äéá÷ùñéóìü ìéáò õðåñôáóéêÞò êáôåðåßãïõóáò êáôÜóôáóçò áðü ìéá ëéãüôåñç åðåßãïõóá êáôÜóôáóç. Ç áñôçñéáêÞ ðßåóç ðñÝðåé íá ìåôñéÝôáé êáé üôáí ï áóèåíÞò åßíáé îáðëùìÝíïò êáé üôáí åßíáé üñèéïò áí åßíáé äõíáôüí. ÂõèïóêïðéêÜ åõñÞìáôá ìðïñïýí íá ðåñéëáìâÜíïõí åõñÞìáôá áíÜëïãá ôçò ÷ñüíéáò õðÝñôáóçò. Ïîåßåò áëëáãÝò ðåñéëáìâÜíïõí áñôçñéáêü óðáóìü (åóôéáêü êáé äéÜ÷õôï) ïßäçìá ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò, áéìïññáãßåò ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò åîéäñþìáôá ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò (ìáëáêÜ Þ óêëçñÜ) Þ ïßäçìá ôçò ïðôéêÞò èçëÞò7. Ç êáñäéáããåéáêÞ åîÝôáóç ðñÝðåé íá åóôéÜæåôáé óôçí õðïøßá êáñäéáêÞò áíåðÜñêåéáò (ð.÷. õøçëÞ ðßåóç óôç óöáãßôéäá, S3) Þ óôçí ýðáñîç äéá÷ùñéóôéêïý áíåõñýóìáôïò ôçò áïñôÞò. Ôï ôåëåõôáßï ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé áñôçñéáêÞ óõìöüñçóç êáé óõ÷íÜ åìöáíßæåôáé ìå áíåðÜñêåéá ôïõ óöõãìïý ç ïðïßá ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé åãêåöáëéêÞ, ðåñéöåñéêÞ Þ óðëá÷íéêÞ éó÷áéìßá. ¸íá êáéíïýñãéï Þ åðéäåéíïýìåíï öýóçìá áðü áíåðÜñêåéá ôçò ìéôñïåéäïýò ìðïñåß íá õðÜñ÷åé óáí áðïôÝëåóìá ôçò áýîçóçò ôïõ ìåôáöïñôßïõ óôçí áñéóôåñÞ êïéëßá. Ìéá ðñïóå÷ôéêÞ êáôåõèõíüìåíç íåõñïëïãéêÞ åêôßìçóç ìðïñåß íá áðïêáëýøåé óçìåßá åãêáôá-

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

óôçìÝíçò Þ óå åîÝëéîç íåõñéêÞò âëÜâçò. Óôá óçìåßá õðåñôáóéêÞò åãêåöáëïðÜèåéáò ðåñéëáìâÜíïíôáé áðïðñïóáíáôïëéóìüò, ìåéùìÝíï åðßðåäï óõíåßäçóçò êáé óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò íåõñïëïãéêÝò åóôéáêÝò âëÜâåò êáé ãåíéêåõìÝíç Þ åóôéáêÞ êñßóç8. Ç õðåñôáóéêÞ åãêåöáëïðÜèåéá äéáãíþóêåôáé ìå ôçí åéò Üôïðï áðáãùãÞ ðñÜãìá ôï ïðïßï ðñïûðïèÝôåé ôïí áðïêëåéóìü Üëëùí áóèåíåéþí (ð.÷. åãêåöáëéêü, õðáññá÷íïåéäÞ áéìïññáãßá, üãêïé). Èåùñåßôáé üôé ðñïêáëåßôáé áðü åãêåöáëéêü ïßäçìá áðïôÝëåóìá ôçò áðþëåéáò ôçò äõíáôüôçôáò áõôïñýèìéóçò ôïõ áããåéïåãêåöáëéêïý óõóôÞìáôïò ëüãù ôçò õøçëÞò áñôçñéáêÞò ðßåóçò. ÅñãáóôçñéáêÝò åîåôÜóåéò ðñÝðåé íá ãßíïíôáé áìÝóùò êáé ìðïñåß íá äþóïõí êñßóéìá óõìðåñÜóìáôá ãéá ôéò õðïêåßìåíåò áéôßåò. Ìéá ðëÞñçò ãåíéêÞ áßìáôïò ìðïñåß íá åðéâåâáéþóåé ôçí ýðáñîç ìéêñïáããåéïðáèçôéêÞò áéìïëõôéêÞò áíáéìßáò. Ç áíÜëõóç ïýñùí ìðïñåß íá äåßîåé áéìáôïõñßá Þ áæùèáéìßá Þ íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá. ÕøçëÜ åðßðåäá ïõñßáò êáé êñåáôéíßíçò óôïí ïñü, ìåôáâïëéêÞ ïîÝùóç êáé õðïáóâåóôéáéìßá óôï âéï÷çìéêü Ýëåã÷ï áßìáôïò óõ÷íÜ õðïäçëþíïõí íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá. Óå áóèåíåßò ìå íáôñéïýñçóç ðñïêëçèåßóá áðü ôçí áõîçìÝíç áñôçñéáêÞ ðßåóç ðÜíôùò, ôá åðßðåäá íáôñßïõ åßíáé ÷áìçëüôåñá áðü áõôïýò ðïõ Ý÷ïõí ðñùôïðáèÞ õðåñáëäïóôåñïíéóìü.. Áõôïý ôïõ ôýðïõ ç íáôñéïýñçóç åßíáé áðïôÝëåóìá ôçò ìåéùìÝíçò åðïíáðïññüöçóçò ôïõ íáôñßïõ, ðïõ ïöåßëåôáé óôçí õøçëÞ ðåñéóùëçíáñéáêÞ õäñïóôáôéêÞ ðßåóç óå óõíäõáóìü ìå ôçí Üíïäï ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò9. Ç õðåñôñïößá ôçò áñéóôåñÞò êïéëßáò êáé áëëïéþóåéò ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå éó÷áéìßá Þ Ýìöñáãìá ìðïñïýí íá âñåèïýí ìå ôï ÇÊÃ. Ç áêôéíïãñáößá èþñáêïò ìðïñåß íá áðïêáëýøåé ðíåõìïíéêü ïßäçìá Þ äéåýñõíóç ôïõ ìåóïèùñáêßïõ ôï ïðïßï ìðïñåß íá õðïäçëþíåé äéá÷ùñéóôéêü áíåýñõóìá áïñôÞò. Äõï äéáóôÜóåùí õðåñç÷ïãñÜöçìá ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ãéá ôç äéáöïñéêÞ äéÜãíùóç ôçò êáèáñÜ äéáóôïëéêÞò äõóëåéôïõñãßáò áðü ôç óõóôïëéêÞ äõóëåéôïõñãßá üôáí õðÜñ÷ïõí ôá óçìåßá ôçò êáñäéáêÞò áíåðÜñêåéáò. ÁõôÜ ôá åõñÞìáôá ìðïñïýí êáé íá âïçèÞóïõí óôçí åðéëïãÞ ôïõ êáôÜëëçëïõ öáñìÜêïõ, éäéáßôåñá ãéá ìáêñï÷ñüíéá èåñáðåßá. ÔÝëïò åßíáé óçìáíôéêü íá ëÜâïõìå õðüøç ìáò ôéò áéôßåò ôçò äåõôåñïðáèïýò õðÝñôáóçò (ð.÷. íåöñïáããåéáêÞ õðÝñôáóç) ïé ïðïßåò ìðïñåß íá Ý÷ïõí 141

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

ðñïçãçèåß ôçò êñßóçò. Ç äïêéìáóßá ôçò êáðôïðñßëçò ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß éäéáßôåñá óå áóèåíåßò ðïõ äåí Ý÷ïõí õðïâëçèåß ðñéí óå áíôéõðåñôáóéêÞ áãùãÞ10. ÅîåôÜóåéò ðéï åîåéäéêåõìÝíåò (echo Doppler óôç íåöñéêÞ áñôçñßá ,ìáãíçôéêÞ áããåéïãñáößá íåöñþí, áããåéïãñáößá ìå óêéáãñáöéêü) åðéâåâáéþíïõí ôç äéÜãíùóç. Ç ýðáñîç öáé÷ñùìïêõôôþìáôïò ìðïñåé íá ðéóôïðïéçèåß áí ìåôñçèïýí ôá åðßðåäá ìåôáíåöñßíçò óôá ïýñá, ðñéí ôçí Ýíáñîç ôçò èåñáðåßáò11. Åðßðåäá ôçò áëäïóôåñüíçò êáé ôçò ñåíßíçò óôï áßìá ðñÝðåé íá ìåôñçèïýí ãéá ôï Ýëåã÷ï õðåñáëäïóôåñïíéóìïý óå áóèåíåßò ìå óçìáíôéêÞ õðïêáëéáéìßá êáé ïé ïðïßïé äå ðáßñíïõí äéïõñçôéêÜ ôç óôéãìÞ ôçò åìöÜíéóçò ôçò åìöÜíéóçò ôçò õðåñôáóéêÞò êñßóçò.

5. ÈåñáðåõôéêÞ áíôéìåôþðéóç õðåñôóéêÞò êñßóçò Á) ÃåíéêÜ Ï óôü÷ïò ôçò èåñáðåßáò åßíáé ìéá Üìåóç áëëÜ óôáäéáêÞ ìåßùóç ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò. Óå áëëçëåîÜñôçóç ìå ôçí êëéíéêÞ åéêüíá Ýíáò ëïãéêüò óôü÷ïò åßíáé ìåßùóç 25% óå ó÷Ýóç ìå ôçí áñ÷éêÞ áñôçñéáêÞ ðßåóç Þ ç ìåßùóç ôçò äéáóôïëéêÞò ðßåóçò óôï 100 ìå 110 mm Hg ìÝóá óôï äéÜóôçìá ôùí êñßóéìùí ëåðôþí Ýùò ùñþí11,12. Óçìáíôéêü óçìåßï óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò õðåñôáóéêÞò êñßóçò åßíáé ç ðñïóå÷ôéêÞ ðáñáêïëïýèçóç äéüôé ç éó÷áéìßá åíüò ïñãÜíïõ Þ Ýìöñáãìá ìðïñïýí íá óõìâïýí üôáí ç áñôçñéáêÞ ðßåóç ìåéùèåß áðüôïìá. Áõôü åßíáé éäéáßôåñá áëçèÝò üôáí õðÜñ÷åé óå åîÝëéîç åãêåöáëéêü åðåéóüäéï. Áí ôá óõìðôþìáôá ÷åéñïôåñåýïõí (ð.÷. âÜñïò óôï óôÞèïò, ìåßùóç ôïõ íïçôéêïý åðéðÝäïõ) êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðôþóçò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò ï ñõèìüò ôçò ìåßùóçò ðñÝðåé íá åðéâñáäõíèåß Þ ç èåñáðåßá ðñÝðåé íá ðåñéïñéóôåß ãéá ëßãï. ÓÞìåñá ðïëëÜ öÜñìáêá åßíáé äéáèÝóéìá ãéá ôç èåñáðåßá ôçò õðåñôáóéêÞò êñßóçò (Ðßíáêáò ÉÉ). Ôï íéôñïðñùóóéêü íÜôñéï ÷ñçóéìïðïéåßôáé ðéï óõ÷íÜ ãéáôß äñá Üìåóá åßíáé ó÷åäüí óôéãìéáßï êáé ç äüóç ôïõ ìðïñåß ðñïóå÷ôéêÜ íá ñõèìéóôåß ãéá ìéá ïìáëÞ ìåßùóç ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò12. ¼ìùò ôåßíåé íá ðñïêáëÝóåé êõáíéïý÷ï ôïîéêüôçôá üôáí äïèåß ãéá ðåñéóóüôåñï áðü ìåñéêÝò ìÝñåò éäéáßôåñá óå áóèåíåßò ìå íåöñéêÞ Þ çðáôéêÞ áíåðÜñêåéá. Åðßóçò ôï íéôñïðñùóóéêü Ý÷åé ôç äõíáôüôçôá íá áõîÜíåé ôçí åíäïêñáíéêÞ ðßåóç ðñÜã142

Å.Á. Óêëçñüò, Ì-Ã ÂéôÜëç

ìá ôï ïðïßï ðåñéïñßæåé ôç ÷ñÞóç ôïõ óå áóèåíåßò ìå ðéèáíÝò Þ ãíùóôÝò åðéðëïêÝò ôïõ êåíôñéêïý íåõñéêïý óõóôÞìáôïò. Ç öáéíïëíôïðÜìç åßíáé åãêåêñéìÝíï áðü ôçí áìåñéêáíéêÞ åôáéñßá ôñïößìùí êáé öáñìÜêùí (FDA) ãéá ôç èåñáðåßá ôçò õðåñôáóéêÞò êñßóçò. Áõôüò ï åêëåêôéêüò áãùíéóôÞò ôïõ õðïäï÷Ýá ôçò íôïðáìßíçò ðñïêáëåß ðåñéöåñéêÞ áããåéïäéáóôïëÞ ìå ôçí åíåñãïðïßçóç ôùí õðïäï÷Ýùí 1 ôçò íôïðáìßíçò13. ÁõîÜíåé ôçí íåöñéêÞ áéìÜôùóç êáé ôï ñõèìü ôçò óðåéñáìáôéêÞò äéÞèçóçò ìå áðïôÝëåóìá âåëôßùóç ôçò íåöñéêÞò ëåéôïõñãßáò åéäéêÜ óå áóèåíåßò ìå íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá14. Ç öáéíïëíôïðÜìç Ý÷åé ìåñéêÝò ìéêñÞò óçìáóßáò ðáñåíÝñãåéåò üðùò ðïíïêÝöáëïò, æáëÜäá êáé åîÜøåéò áëëÜ ôåßíåé íá áõîÜíåé ôçí åíäïöèáëìéêÞ ðßåóç ãé’ áõôü ðñÝðåé íá ÷ñçóéìïðïéåßôáé ìå ðñïóï÷Þ óå áóèåíåßò ìå ãëáýêùìá. Ïé áóèåíåßò ðñÝðåé íá ðáñáêïëïõèïýíôáé óôåíÜ ãéá ôá÷õêáñäßá ç ïðïßá åßíáé óå Üìåóç ó÷Ýóç ìå ôç äüóç êáé ôåßíåé íá ìåéùèåß ìåôÜ ôç äéÜñêåéá äñÜóçò ôïõ öÜñìáêïõ. Ç öáéíïëíôïðÜìç ìðïñåß åðßóçò íá ðñïêáëÝóåé óïâáñÞ õðïêáëéáéìßá14. Ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò öáéíïëíôïðÜìçò óôç èåñáðåßá ôçò óïâáñÞò õðÝñôáóçò öáßíåôáé íá åßíáé ç ßäéá ìå áõôÞ ôïõ íéôñïðñùóóéêïý14. Ç öáéíïëíôïðÜìç äåí êõêëïöïñåß óôçí åëëçíéêÞ áãïñÜ. Åðåßãïõóåò êáôáóôÜóåéò ìðïñïýí íá áíôéìåôùðéóôïýí ìå åíäïöëÝâéá áããåéïäéáóôáëôéêÜ üðùò ç äéáæïîåßäç ôï ïðïßï ÷ñçóéìïðïéåßôáé óðÜíéá, ç õäñï÷ëùñéêÞ õäñáëáæßíç êáé ç õäñï÷ëùñéêÞ íéêáñäéðßíç. Åðßóçò ìðïñïýí íá åßíáé áðïôåëåóìáôéêïß ïé åíäïöëÝâéïé áäñåíåñãéêïß áíáóôïëåßò üðùò öåíôïëáìßíç, åóìïëüëç, õäñï÷ëùñéêÞ ëáâçôüëç. Ôá äåäïìÝíá ãéá ôçí åðéëïãÞ ôùí öáñìÜêùí åßíáé ðåñéïñéóìÝíá êáé äåí õðÜñ÷ïõí ãåñÝò êáôåõèõíôÞñéåò ãñáììÝò äéüôé ôá óôïé÷åßá ìå óõãêåêñéìÝíïõò ðáñÜãïíôåò äå Ý÷ïõí ôåèåß áêüìá óå óýãêñéóç. ÓÞìåñá ç åðéëïãÞ ôùí öáñìÜêùí ãßíåôáé êõñßùò ìå âÜóç ôçí ôá÷ýôçôá äñÜóçò, ôçí åõêïëßá äéá÷åßñçóçò êáé ôéò ðéèáíÝò ðáñåíÝñãåéåò.

B) Áíôéìåôþðéóç åéäéêþí êáôáóôÜóåùí ÏñéóìÝíåò óõíèÞêåò ðïõ ðñïêáëïýí åðåßãïõóá õðåñôáóéêÞ êñßóç ÷ñåéÜæïíôáé éäéáßôåñç ðñïóÝããéóç üóïí áöïñÜ ôç ÷ñÞóç óõãêåêñéìÝíùí öáñìÜêùí Þ ôïí óõíäõáóìü ôïõò êáôÜ ôç èåñáðåßá.

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Å.Á. Óêëçñüò, Ì-à ÂéôÜëç Ðßíáêáò ÉÉ. ÖÜñìáêá èåñáðåßáò õðåñôáóéêÞò êñßóçò (ÉV) áããåéïäéáóôáëôéêÜ ÏÕÓÉÁ ÍÉÔÑÏÐÑÙÓÓÉÊÏ ÍÁÔÑÉÏ (Nitriate)

Äïóïëïãßá 0.3-10 micrograms/kg/ min iv. Áñ÷Þ äñÜóçò 1-2 ëåðôÜ. ÄéÜñêåéá äñÜóçò 1-2 ëåðôÜ

Åíäåßîåéò Aíåýñõóìá áïñôÞò, óýíäñïìï õðåñÝêêñéóçò êáôåxïëáìéíþí, êáñä. áíåðÜñêåéá

Áíôåíäåßîåéò AðïöõãÞ ìáêñï÷ñüíéáò ÷ñÞóçò óå áóèåíåßò ìå çðáôéêÞ Þ íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá

ÐáñåíÝñãåéåò Náõôßá, åìåôïß ìõúêïß óðáóìïß, áýîçóç åíäïêñáíéêÞò ðßåóçò, cyanide thiocynate toxicity

ÍÉÔÑÏÃËÕÊÅÑÉÍÇ (Nitrolingual)

5-100 micrograms/min iv Áñ÷Þ äñÜóçò 2-5 ëåðôÜ ÄéÜñêåéá äñÜóçò 3-5 ëåðôÜ

Óôåöáíéáßá áíåðÜñêåéá ÊáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá

Áããåéáêü åãêåöáëéêü åðåéóüäéï (áõîÜíåé ôçí åíäïêñáíéêÞ ðßåóç)

ÐïíïêÝöáëïò, æÜëç, åìåôïß, Ìåôááéìïóöáéñéíáéìßá, áíï÷Þ ìåôÜ áðü ÷ñüíéá ÷ñÞóç

ÄÉÁÆÏÎÅÉÄÇ (Hyperstat)

1-3mg/kg (ùò 150mg) iv bolus, 5-15min, åðáíÜëçøç 4-24 hr áí ÷ñåéÜæåôáé Áñ÷Þ äñÜóçò 2-4 ëåðôÜ ÄéÜñêåéá äñÜóçò 3-12 þñåò

Óôåöáíéáßá íüóïò (åêôüò áí ÷ñçóéìïðïéåßôáé â áíáóôïëåßò), åãêåöáëéêü åðåéóüäéï, åõáéóèçóßá óôéò óïõëöïíáìßäåò

íáõôßá, õðüôáóç, åøÜîåéò, ôá÷õêáñäßá, õðåñãëõêáéìßá, åðéäåßíùóç óôçèÜã÷çò, åðßó÷åóç ïýñùí

ÖÁÉÍÏËÍÔÏÐÁÌÇ 0.1-1.7 micrograms/ kg/min iv. Áñ÷Þ äñÜóçò 5-15 ëåðôÜ. ÄéÜñêåéá äñÜóçò 1-4 þñåò

ÓïâáñÞ õðÝñôáóç ìå íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá

Ãëáýêùìá

ÐïíïêÝöáëïò, æáëÜäá, åøÜîåéò, áýîçóç ôçò åíäïöèáëìéêÞò ðßåóçò, õðïêáëéáéìßá, äïóïåîáñôþìåíç ôá÷õêáñäßá

ÕÄÑÁËÁÆÉÍÇ (Nepresol)

10-20mg iv Þ im bolus, åðáíÜëçøç 4-6 ùñåò áí ÷ñåéÜæåôáé max 40mg

ÊáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá

Áãã. åãêåöáëéêü åðåéóüäéï (áõîÜíåé ôçí åíäïêñáíéêÞ ðßåóç), áíåýñõóìá áïñôÞò

ÓôçèÜã÷ç

ÅÍÁËÁÐÑÉËÇ

1,25-5 mg áíÜ 6ùñï iv. Áñ÷Þ äñÜóçò 15 ëåðôÜ ÄéÜñêåéá äñÜóçò 6 þñåò

ÊáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá

Aóèåíåßò ìå Êáôáêüñõöç ðôþóç íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá ôçò ðßåóçò üôáí (ü÷é óå äéÜëõóç) åßíáé øçëÜ ôá åðßðåäá ñåíßíçò, ç áíôßäñáóç ðïéêßëåé

ÍÉÊÁÑÄÉÐÉÍÇ

5-15mg/hr iv Ýã÷õóç. Áñ÷Þ äñÜóçò 5-20 ëåðôÜ ÄéÜñêåéá äñÜóçò 1-2 þñåò

ÖÅÍÔÏËÁÌÉÍÇ (Regitime)

5-20mg iv. Áñ÷Þ äñÜóçò 1-2 ëåðôÜ. ÄéÜñêåéá äñÜóçò 10-30 ëåðôÜ

ÅÓÌÏËÏËÇ

ËÁÂÇÔÏËÇ

Êáñäéáêü block ðñþôïõ âáèìïý Êáñä. áíåðÜñêåéá

Ôá÷õêáñäßá, ðïíïêÝöáëïò, ÅîÜøåéò, ôïðéêÞ öëåâßôéò

ÕðåñÝêêñéóç êáôå÷ïëáìéíþí

Óôåöáíéáßá íüóïò

Ôá÷õêáñäßá, íáõôßá, åøÜîåéò, êïéë. Üëãïò, åðéäåßíùóç óôçèÜã÷çò

200-500 micrograms/kg/ min óå 4 ëåðôÜ ìåôÜ 50-300 micrograms óå Ýã÷õóç. Áñ÷Þ äñÜóçò 1-2 ëåðôÜ. ÄéÜñêåéá äñÜóçò 10-20 ëåðôÜ

Óôåöáíéáßá íüóïò

Ìåãáëýôåñï áðü ðñþôïõ âáèìïý block. Êáñä. áíåðÜñêåéá

Õðüôáóç, íáõôßá, âñáäõêáñäßá Þ êáñäéáêü block, æáëÜäá

20-80mg iv bolus åðáíáëáìâÜíåôáé áí ÷ñåéÜæåôáé, (max äüóç 300mg) Þ 2 mg/min Ýã÷õóç. Áñ÷Þ äñÜóçò 2-10 ëåðôÜ. ÄéÜñêåéá äñÜóçò 2-4 þñåò

ÕðåñÝêêñéóç êáôåêïëáìéíþí, óôåöáíéáßá íüóïò

Êáñä. áíåðÜñêåéá ìåãáëýôåñï áðü ðñþôïõ âáèìïý block, âñïã÷éêü Üóèìá

Õðüôáóç, íáõôßá, æáëÜäá, öáãïýñá, äåñìáôßôéò ôñé÷ùôïý

143

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

- õðåñôáóéêÞ åãêåöáëïðÜèåéá ÖÜñìáêá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óå áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç ðñïôéìÜôáé íá Ý÷ïõí ëßãåò Þ êáèüëïõ ðáñåíÝñãåéåò áðü ôï êåíôñéêü íåõñéêü óýóôçìá. ¸ôóé öÜñìáêá üðùò ç êëïíéäßíç(catapresan), ç ìåèýë íôüðá (aldomet) êáé ç ñåóåñðßíç (ôá ôåëåõôáßá äõï óðÜíéá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé) ðñÝðåé íá áðïöåýãïíôáé. Åðßóçò ðñÝðåé íá áðïöåýãåôáé ç äéáæïîåßäç äéüôé ìðïñåß íá ìåéþóåé ôçí åãêåöáëéêÞ áéìÜôùóç, áí êáé ðñüóöáôç ìåëÝôç ôçí Ý÷åé óõíäõÜóåé ìå áõîçìÝíç èíçôüôçôá Ôï íéôñïðñùóóéêü ìðïñåß íá áõîÞóåé ôçí åíäïêñáíéáêÞ ðßåóç, áëëÜ ðïëëïß åéäéêïß óõíå÷ßæïõí íá õðåñáóðßæïíôáé ôç ÷ñÞóç ôïõ óáí öÜñìáêï åðéëïãÞò óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò õðåñôáóéêÞò åãêåöáëïðÜèåéáò12.

- åãêåöáëéêÜ åðåéóüäéá Ç áíôéìåôþðéóç ôùí áããåéáêþí åãêåöáëéêþí åðåéóïäßùí åßíáé éäéáßôåñá äýóêïëç. Ðïëëïß åéäéêïß åíáíôéþíïíôáé óôç ìåßùóç ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óå áóèåíåßò ìå ïîý åãêåöáëéêü ÷ùñßò õðåñôáóéêÞ åãêåöáëïðÜèåéá Þ Üëëá åðåßãïíôá êáñäéïëïãéêÜ ðñïâëÞìáôá ôá ïðïßá áðáéôïýí Üìåóç ìåßùóç ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò15. ÃåíéêÜ ðñÝðåé íá áðïöåýãïíôáé ôá öÜñìáêá ðïõ äñïõí óôï êåíôñéêü íåõñéêü óýóôçìá ëüãù ôçò äõíáôüôçôáò ôïõò íá åðçñåÜæïõí ôç íïçôéêÞ êáôÜóôáóç.

- óôåöáíéáßá íüóïò ÃåíéêÜ óýíäñïìá óôåöáíéáßáò áíåðÜñêåéáò (ð.÷. áóôáèÞò óôçèÜã÷ç, ïîý Ýìöñáãìá ôïõ ìõïêáñäßïõ) áíôéìåôùðßæïíôáé êáëýôåñá ìå áããåéïäéáóôáëôéêÜ (éäéáßôåñá íéôñïãëõêåñßíç). Åðßóçò ìðïñïýí íá ðñïóôåèïýí êáé åóìïëüëç, Þ ëáâçôüëç. Ïé áóèåíåßò ìå êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá ðñÝðåé íá áíôéìåôùðßæïíôáé áñ÷éêÜ ìå áããåéïäéáóôáëôéêÜ, ðñïôéìïýíôáé íéôñïðñùóóéêü, Þ íéôñïãëõêåñßíç, Þ åíáëáðñßëç Þ óõíäõáóìüò ôïõò.

- äéá÷ùñéóôéêü áíåýñõóìá ÁõôÞ ç êáôÜóôáóç áðáéôåß ôç ìåßùóç ôïõ êýìáôïò ðßåóçò ðïõ äÝ÷åôáé ç áïñôÞ. Ôï öÜñìáêï åðéëïãÞò ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ äéá÷ùñéóôéêïý áíåõñýóìáôïò åßíáé ôï íéôñïðñùóóéêü óõ÷íÜ óå óõíäõáóìü ìå â-áäñåíåñãéêïýò áíáóôïëåßò üðùò ç åóìïëüëç. ÖÜñìáêá ðïõ ìðïñïýí íá ðñïêáëÝóïõí ìéá áíôáíáêëþìåíç áýîçóç ôçò êáñäéáêÞò ðáñï÷Þò (éäñáëáæßíç, äéáæïîåßäç) ðñÝðåé íá áðïöåýãïíôáé áí åßíáé äõíáôüí.

- ÷ñÞóç ðáñÜíïìùí Þ óõíôáãïãñáöïýìåíùí 144

Å.Á. Óêëçñüò, Ì-Ã ÂéôÜëç

íáñêùôéêþí Ç ÷ñÞóç ìåñéêþí íáñêùôéêþí üðùò ôçò êïêáÀíçò, ôïõ phencyclidine hydrochloride (PCP) äéáèõëáìßäéï ôïõ ëõóåñãéêïý ïîÝïò (LSD) êáé ôùí áìöåôáìéíþí (óõìðåñéëáìâÜíïíôáé êáé ïñéóìÝíá äéáéôçôéêÜ ÷Üðéá) ìðïñïýí íá ðñïêáëÝóïõí õðåñÝêêñéóç êáôå÷ïëáìéíþí. Ïé â áíáóôïëåßò Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá åðéäåéíþíïõí ôçí õðÝñôáóç óå áóèåíåßò ìå õðåñÝêêñéóç êáôå÷ïëáìéíþí ãé áõôü äå ðñÝðåé íá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ìÝ÷ñé íá ãßíåé ôï êáôÜëëçëï ìðëïêÜñéóìá ôùí á õðïäï÷Ýùí9. Áóèåíåßò ôùí ïðïßùí ôá êåíôñéêÜ äñþíôá áíôõðåñôáóéêÜ (ð.÷. êëïíéäßíç)Ý÷ïõí äéáêïðåß ðñÝðåé íá îáíáñ÷ßóïõí ìå áõôÜ ôá öÜñìáêá üôáí ç ðßåóç Ý÷åé Üìåóá áíôéìåôùðéóèåß ìå êÜðïéá áðü ôéò ðñïáíáöåñüìåíåò åðéëïãÝò. Ç áðüôïìç äéáêïðÞ ôùí â áíáóôïëÝùí ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óå Ýíá óýíäñïìï óõìðáèçôéêïìéôéêçò õðåñäéÝãåñóçò.16 Ôï óçìáíôéêü åßíáé ç áõîçìÝíç ðéèáíüôçôá åìöÜíéóçò óôçèÜã÷çò, åìöñÜãìáôïò ôïõ ìõïêáñäßïõ Þ áéöíßäéïõ èáíÜôïõ. Ëüãù ôçò ðéèáíüôçôáò ìç ãíùóôÞò óôåöáíéáßáò íüóïõ óõíéóôÜôáé óôïõò áóèåíåßò ðïõ ðáßñíïõí â áíáóôïëåßò íá ìç äéáêüðôåôáé áðüôïìá ôç ÷ñÞóç ôïõò. ÕðåñÝêêñéóç êáôå÷ïëáìéíþí åðßóçò ðñïêáëïýí ôá ôñéêõêëéêÜ áíôéêáôáèëéðôéêÜ, ïé áíáóôïëåßò ôùí ÌÁÏ Þ ç êáôáíÜëùóç ôñïöþí ðëïõóéùí óå ôéñáìßíç. Åðßóçò óýíäñïìï õðåñÝêêñéóçò ìðïñåß íá ðñïêáëÝóïõí ôï öáéï÷ñùìïêýôôùìá, ç êÜêùóç ôïõ íùôéáßïõ ìõåëïý Þ ç âáñéÜ êñáíéïåãêåöáëéêÞ êÜêùóç.Ç áíôéìåôþðéóç áõôþí ôùí êáôáóôÜóåùí ìðïñåß íá ãßíåé ìå ôç ÷ñÞóç åíüò Üìåóïõ áããåéïäéáóôáëôéêïý (ð.÷. öåíôïëáìßíç, íéôñïðñùóóéêü íÜôñéï) Þ ìå óõíäõáóìü á êáé â áíáóôïëÝá (ð.÷. ëáâçôüëç).

Èåñáðåßá ôçò õðåñôáóéêÞò åðåßãïõóáò êáôÜóôáóçò ÊáíÝíá öÜñìáêï äåí Ý÷åé áðïäåé÷ôåß17,18 éäéáßôåñá áðïôåëåóìáôéêü óôç èåñáðåßá ôçò õðåñôáóéêÞò åðåßãïõóáò êáôÜóôáóçò. Ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò áóèåíåßò ðïõ ðÜó÷ïõí áðü óïâáñÞ õðÝñôáóç ÷ñåéÜæïíôáé óõíäõáóìü öáñìÜêùí. Ôá öÜñìáêá ðïõ óõíÞèùò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé åßíáé ç íéöåäéðßíç (adalat), ç êáðôïðñßëç Þ Üëëïé Á ÌÅÁ, ç êëïíéäßíç êáé ç ëáâçôüëç áðü ôïõ óôüìáôïò. ÌåôÜ ôçí áíôéìåôþðéóç êáé ôç èåñáðåßá ïé áóèå-

Å.Á. Óêëçñüò, Ì-Ã ÂéôÜëç

íåßò ðñÝðåé íá ðáñáêïëïõèïýíôáé óôï éáôñåßï Þ óôï ôìÞìá åðåéãüíôùí ãéá ìéá äõï þñåò Ýôóé þóôå íá åßìáóôå óßãïõñïé ãéá ôçí áíôáðüêñéóç óôç èåñáðåßá êáé ôçí áðïõóßá ðáñåíåñãåéþí. Ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñç ç ÷ñÞóç Á-ÌÅÁ óå áóèåíåßò ìå óôÝíùóç ôçò íåöñéêÞò áñôçñßáò ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé óïâáñÞ õðüôáóç. Ç ÷ñÞóç ôçò íéöåäéðßíçò õðïãëþóóéá óÞìåñá äåí óõíßóôáôáé ëüãù ôïõ áõîçìÝíïõ êéíäýíïõ ðñüêëçóçò éó÷áéìéêþí åãêåöáëéêþí åðåéóïäåßùí.19

Âéâëéïãñáößá 1. Gudrandsson T. Malignant hypertension: a clinical follow up study with special reference to renal and cardiovascular function and immunogenetic factors. Acta Med Scand Suppl, 650:162, 1981.

2. Zampaglione B, Pascale C, Marchisio M, Cavallo Perini P. Hypertensive urgencies and emergencies prevalence and clinical presentation.

Hypertension, 27:144-7, 1996.

3. Rodriquez Cerrillo M, Mateos Hernandez D, Fernandez Pinnilla C et al. Hypertensive crises prevalence and clinical aspects. Rev Clin Esp, 202:255-258, 2002.

4. Sanders AB. Hypertensive emergencies. Am Fam physician, 44:1767-74, 1991.

5. Webster J, Petrie JC, Jeffers TA, et al. Accelerated hypertension: patterns of mortality and clinical factors affecting outcome in treated patients. QJ Med, 86:485-93, 1993.

6. Lip GY, Beevers M, Beevers G. The failure of malignant hypertension to decline: a survey of 24 years’ experience in a multiracial population in England. J Hypertens, 12:1297-305, 1994.

7. Kaplan NM. Hypertensive crisis. In: Kaplan NM. Clinical hypertension. 6th ed. Baltimore: Williams & Wilkins 281-97, 1994.

8. Calhoun DA, Oparil S. Treatment of hyperten-

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

sive crisis. N Engl Med, 323:1177-83, 1990.

9. Kaplan NM. Primary hypertension: pathogenesis. In: Kaplan ÍÌ. Clinical hypertension. 6th ed. Baltimore. Williams & Wilkins, 1994, p.p.

47-108.

10. Muller FB, Sealey JE, Case DB, et al. The captopril test of identifying renovascular disease in hypertensive patients. Am J Med, 80:63344, 1986.

11. Kaplan NM. Pheochromocytoma. In Kaplan ÍÌ.

Clinical hypertension. 6th ed. Baltimore. Williams & Wilkins, 1994, p.p. 367-87.

12. Gifford RW Jr Management of hypertensive crises. JAMA, 266:829-35, 1991.

13. Brogden RN, Markham A. Fenoldopam: a review of its pharmacodynamic and pharmacokinetic properties and intravenous clinical potential in the management of hypertensive urgencies and emergencies. Drugs, 54:634-50, 1997.

14. Gever MP. Fenoldopam: test your drug IQ. Find out how to manage hypertensive emergencies safely with this drug. Nursing, 32:32, 2002.

15. Lavin P. Management of cerebral infarction or transient ischemic attacks. (Letter) Arch Intern Med, 150:692-4, 1990.

16. Houston MC, Hodge R. Beta-adrenergic blocker withdrawal syndromes in hypertension and other cardiovascular diseases. Am Heart J, 116: 515-23, 1998.

17. Zavarella MS. 190/102 and rising. Understanding and managing hypertensive emergencies.

JEMS, 25:50-61, 2000.

18. Currey R. Managing hypertensive urgencies in primary care. Lippincotts Prim Care Pract, 2:498504, 1998.

19. Joint National Committee on Detection, Evaluation and Treatment of high blood pressure: the sixth report of the Joint National Committee on the detection, evaluation, and treatment of high blood pressure (JNC VI). Arc Inter Med, 24:2413-2446, 1997.

145

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ó. ÁñãõñéÜäïõ, Å. Èçñáßïò

ÅÕÑÙÐÁÚÊÁ ÄÉÊÔÕÁ ÃÅÍÉÊÇÓ/ÏÉÊÏÃÅÍÅÉÁÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ ÅUROPEAN NETWORKS IN GENERAL PRACTICE/FAMILY MEDICINE Primary Heatlh Care, Volume 16, Number 3, 146-148, 2004 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 146-148, 2004

EGPRN: ÁíáöïñÜ áðü ôçí Antwerp, 13-16 ÌáÀïõ 2004 Ç åáñéíÞ óõíÜíôçóç ôïõ äéêôýïõ åß÷å èÝìá: “Culture and illness in General Practice”. Ôï áðüãåõìá ðñï ôçò Ýíáñîçò ôùí åñãáóéþí, Ýãéíå ç áðü êïéíïý óõíÜíôçóç ôùí åèíéêþí áíôéðñïóþðùí ìå ôá ìÝëç ôïõ äéïéêçôéêïý. Ôá âáóéêüôåñá óçìåßá ôçò óõæÞôçóçò Þôáí: Ïé åêëïãÝò 5 íÝùí ìåëþí óôï äéïéêçôéêü, äéüôé åß÷å ëÞîåé ç ôñéåôÞò èçôåßá ôïõò. Áðï÷þñçóáí ïé JJ Rethans, D Huas, F Griffith. Ïé õðïøÞöéïé Þôáí 9, êáé åðáíåêëÝãçêáí ïé × ËéïíÞò, ãéá ôñßôç óõíå÷Þ ôñéåôßá, óôïí ïðïßïí êáé ðñïôÜèçêáí êáèÞêïíôá áíôéðñïÝäñïõ, ôá ïðïßá êáé áðïäÝ÷èçêå, êáé ç D Rotar óôç èÝóç åéäéêïý ãñáììáôÝá ðïõ Þäç êáôåß÷å. ÍÝá ìÝëç o JC Soler (ÌÜëôá), D Pouchen (Ãáëëßá), J Stoffers (Ïëëáíäßá) óå èÝóç ôáìßá. Óôç óõíÜíôçóç, Ýãéíå áðïäåêôÞ ç ðñüôáóç ôçò ÅëëÜäáò ãéá áíÜëçøç åõèýíçò äéïñãÜíùóçò ôçò óõíÜíôçóçò, ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 2006 óôç Â. ÅëëÜäá (ðéèáíüôáôá óôçí ÊáâÜëá). Åðßóçò óõæçôÞèçêáí ôá ïéêïíïìéêÜ êáé áðïöáóßóôçêå ç áýîçóç ôçò ôñéåôïýò åããñáöÞò óôá 120 Åõñþ. Ç EGPRN Ý÷åé êáé áõôÞ 3 åðéóôçìïíéêÝò åðéôñïðÝò, ôçò Ýñåõíáò, ôçò åêðáßäåõóçò êáé ôçò çëåêôñïíéêÞò åðéêïéíùíßáò. Ïé õðåýèõíïé ôùí êëÜäùí åíçìÝñùóáí ôá ìÝëç ó÷åôéêÜ ìå ôéò äñáóôçñéüôçôåò ðïõ áíÝðôõîáí, áðü ôçí ðñïçãïýìåíç óõíÜíôçóç ôçò Verona. ÁíáöïñéêÜ ìå ôéò åñãáóßåò ðïõ ðáñïõóéÜóôçêáí óôç óõíÜíôçóç, ïé óõììåôï÷Ýò Þôáí óõíïëéêÜ 46, åíäéáöÝñïõóåò êáé ðïéïôéêÝò üðùò ðÜíôá. Åêôüò áðü ôïõò ïéêïäåóðüôåò ôçò óõíÜíôçóçò (ÂÝëãïé), ðïõ üðùò óõíçèßæåôáé åß÷áí ôéò ðåñéóóüôåñåò óõììåôï÷Ýò, 6 freestanding êáé themepapers êáé 2 poster ç Ãåñìáíßá ðáñïõóßáóå åðßóçò ôïí ßäéï áñéèìü åñãáóéþí. ÅêðëçêôéêÞ åðßóçò åßíáé êáé ç ðáñïõóßá ôùí Ôïýñêùí óôéò ôåëåõôáßåò óõíáíôÞóåéò, ìå ìáæéêÞ óõììåôï÷Þ, êáé áîéïðñüóåêôç äïõëåéÜ.

146

Ç ÅëëÜäá ðáñïõóßáóå 2 posters: • The relevance of anthropology to medical practice: comparative studies of illness behavior in rural Crete. C Lionis, V Vivilaki, JL Slikkerveer.

• Approaching asthmatic patients in two different rural areas in Greece. S Argyriadou, D Antoniadis, H Lygidakis, E Leondidou, G Apazidis, A Manolis. Óôïí ðßíáêá ðïõ áêïëïõèåß öáßíïíôáé ïé óõììåôï÷Ýò áðü ôï êÜèå êñÜôïò. ×þñá ÂÝëãéï Ãåñìáíßá Ïëëáíäßá Ôïõñêßá Ãáëëßá Éôáëßá Âïõëãáñßá UK Öéëáíäßá ÉóñáÞë Éóðáíßá ÌÜëôá Óëïâåíßá ÅëëÜäá Ñïõìáíßá

Theme/freestanding papers

Posters

6 6 3 3 3 1 1 1 1 1 1 1 -

2 2 2 2 2 1 1 1 2 2 1

Ç åðüìåíåò óõíáíôÞóåéò ôçò EGPRN èá ðñáãìáôïðïéçèïýí: • Ta' Cenc-Gozo, Malta, 7-10 October 2004 Theme: “Research using Electronic Patient Records in General Practice” • Gottingen, Germany, 5-8 May 2005 Theme: “Pharmacotherapy in General Practice” Ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï äßêôõï âñßóêïõìå óôç äéåýèõíóç: http://www.egprn.org Ó. ÁñãõñéÜäïõ ÊÝíôñï Õãåßáò ×ñõóïýðïëçò ÊáâÜëáò, e-mail: stage@otenet.gr

Ó. ÁñãõñéÜäïõ, Å. Èçñáßïò

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

EUROPREV: Ïé óôÜóåéò êáé ïé óõìðåñéöïñÝò ôùí ãåíéêþí éáôñþí óôçí Åõñþðç ãéá ôçí ðñüëçøç êáé ôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãåßáò Ôï EUROPREV (European Review Group on Health Promotion and Prevention in Family Medicine and General Practice) åßíáé Ýíá Åõñùðáúêü Äßêôõï ãéá ôçí ðñüëçøç êáé ôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãåßáò (http://www.europrev.org). ÄçìéïõñãÞèçêå ôï 1996 êáé óõììåôÝ÷ïõí ó' áõôü ìå áíôéðñïóþðïõò ôïõò 28 Åôáéñåßåò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, óõìðåñéëáìâáíïìÝíçò êáé ôçò ÅËÅÃÅÉÁ áðü ôï 1999. Ïé óôü÷ïé ôïõ Äéêôýïõ åßíáé: · Ç áíáóêüðçóç ôçò ôåêìçñéùìÝíçò ãíþóçò óôçí åõñùðáúêÞ êáé äéåèíÞ âéâëéïãñáößá óôá ðåäßá ôçò ðñïáãùãÞò ôçò õãåßáò êáé ôçò ðñüëçøçò. · Ç óýíôáîç óõóôÜóåùí âáóéóìÝíùí óôéò åíäåßîåéò êáé ç äéáíïìÞ ôïõò óôïõò ãåíéêïýò éáôñïýò ôùí Åõñùðáúêþí åôáéñåéþí. · Ï ðñïóäéïñéóìüò ôïõ ñüëïõ ôùí éáôñþí Ð.Ö.Õ. êáé ôùí ëïéðþí åðáããåëìáôéþí õãåßáò óôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãåßáò êáé ôçí ðñüëçøç êáé ç êáôÜñôéóç ó÷åäßùí äñÜóçò. · Ç ðñïþèçóç êáé åíèÜññõíóç ðïëõêåíôñéêþí åñåõíþí óôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãåßáò êáé ôçí ðñüëçøç óôçí Åõñþðç. ÌÝ÷ñé óÞìåñá Ý÷åé áíáðôýîåé ôéò ðáñáêÜôù äñáóôçñéüôçôåò: · ÄéåíÝñãåéá ðïëõêåíôñéêÞò ìåëÝôçò (ìå ôá÷õäñïìéêÞ áðïóôïëÞ åñùôçìáôïëïãßïõ) ìåôáîý ôùí åôáéñåéþí-ìåëþí, ó÷åôéêÜ ìå ôéò óôÜóåéò êáé óõìðåñéöïñÝò ôùí ãåíéêþí éáôñþí óå èÝìáôá ðñüëçøçò êáé ðñïáãùãÞò ôçò õãåßáò. · Óõììåôï÷Þ óôçí ïìÜäá åñãáóßáò ôïõ Ð.Ï.Õ. ãéá ôç óýíôáîç óõóôÜóåùí ãéá ôç äéáêïðÞ ôïõ êáðíßóìáôïò. · Äéáìüñöùóç ìéáò ðñüôáóçò ãéá åêðáßäåõóç ãåíéêþí éáôñþí óôç äéá÷åßñéóç êáðíéóôþí. · Óõãêñüôçóç ïìÜäùí åñãáóßáò ãéá ôç óõóôçìáôéêÞ ðáñáêïëïýèçóç ôçò âéâëéïãñáößáò óå óõíÞèç íïóÞìáôá êáé ìåßæïíåò ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ ôçò êïéíüôçôáò. · ÄéåíÝñãåéá ðïëõêåíôñéêÞò ìåëÝôçò (ìå ôç ìïñöÞ áðïóôïëÞò ó÷åôéêïý åñùôçìáôïëïãßïõ) ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðáñï÷Þ äéáôñïöéêþí óõóôÜóåùí ðñïò ôïõò áóèåíåßò áðü ôïõò ãåíéêïýò éáôñïýò. Ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ðïëõêåíôñéêÞò ìåëÝ-

ôçò ó÷åôéêÜ ìå ôéò óôÜóåéò êáé óõìðåñéöïñÝò ôùí ãåíéêþí éáôñþí óå èÝìáôá ðñüëçøçò êáé ðñïáãùãÞò ôçò õãåßáò óôçí êáèçìÝñá êëéíéêÞ ðñÜîç, óôçí ïðïßá óõììåôåß÷å êáé ç ÅëëÜäá, èá ðáñïõóéáóôïýí õðü ôç ìïñöÞ åñåõíçôéêïý Üñèñïõ óå ðñïóå÷Ýò ôåý÷ïò ôïõ ðåñéïäéêïý Preventive Medicine (C. Brotons et al. Prevention and health promotion in clinical practice: the views of general practitioners in Europe).. Óôç ìåëÝôç áõôÞ, ðïõ äéåíåñãÞèçêå ìå ôç ìÝèïäï ôçò ôá÷õäñïìéêÞò áðïóôïëÞò åñùôçìáôïëïãßùí, óõììåôåß÷áí 11 ÷þñåò êáé óõíïëéêÜ 2.082 ãåíéêïß éáôñïß ìå ôõ÷áßá åðéëïãÞ ìå ôçí åõèýíç ôùí åèíéêþí åôáéñåéþí. ÃåíéêÜ, ðáñ' üëï ðïõ ôï óýíïëï ó÷åäüí ôùí ãåíéêþí éáôñþí êáé óå õøçëÜ ðïóïóôÜ ãíþñéæå ôç óçìáóßá ôùí ó÷åôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí ðñüëçøçò êáé ðñïáãùãÞò ôçò õãåßáò, ôï 56,2% áõôþí áðÜíôçóáí üôé äåí ôéò åöáñìüæïõí óôçí êáèçìÝñá êëéíéêÞ ðñáêôéêÞ êõñßùò ëüãù öüñôïõ åñãáóßáò êáé ãéáôß ïé óõãêåêñéìÝíåò äñáóôçñéüôçôåò äåí ðëçñþíïíôáé îå÷ùñéóôÜ. Åðéðñüóèåôá, ïé êáðíéóôÝò éáôñïß ìïéÜæïõí åßíáé ëéãüôåñï áðïôåëåóìáôéêïß óôï íá âïçèÞóïõí ôïõò áóèåíåßò ôïõò íá äéáêüøïõí ôï êÜðíéóìá. Áíôßèåôá, åêåßíïé ðïõ ãõìíÜæïíôáé åßíáé ðéï áðïôåëåóìáôéêïß óôï íá óõóôÞóïõí ôáêôéêÞ Üóêçóç óôïõò áóèåíåßò ôïõò. Ï áíôéôåôáíéêüò åìâïëéáóìüò ôùí åíçëßêùí êáé ç ôáêôéêÞ ìÝôñçóç ôïõ óùìáôéêïý âÜñïõò ôïõò äåí åßíáé óôéò óõíÞèåéò ðñáêôéêÝò ôùí ãåíéêþí éáôñþí. Ïé ¸ëëçíåò ãåíéêïß éáôñïß Þôáí ïé äåýôåñïé óå óõ÷íüôçôá êáðíéóôÝò ìåôÜ ôïõò ÓëïâÜêïõò (31,2% Ýíáíôé 48,5%, ìå ìÝóç óõ÷íüôçôá 18,7%), ïé ðñþôïé ìå ôç ëéãüôåñç ôáêôéêÞ Üóêçóç (23,3%, ìå ìÝóç óõ÷íüôçôá 38,3%), áëëÜ êáé ïé ëéãüôåñï áðïôåëåóìáôéêïß ìáæß ìå ôïõò ÌáëôÝæïõò óôç äéá÷åßñéóç ôùí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ (êÜðíéóìá, ÷ñÞóç ïéíïðíåõìáôùäþí, ôáêôéêÞ Üóêçóç êáé Ýëåã÷ï ôïõ óùìáôéêïý âÜñïõò). Áîéïóçìåßùôï åßíáé üôé óôï óýíïëï ôùí ãõíáéêþí ãåíéêþí éáôñþí, åíþ ôï 23,3% Þôáí õøçëïý êéíäýíïõ ãéá êáñêßíï ôïõ ìáóôïý ìüëéò ôï 36,6% Ýêáíå ðåñéïäéêü Ýëåã÷ï ìå ìáóôïãñáößá, åíþ ôá áíôßóôïé÷á ðïóïóôÜ ãéá ôïí êáñêßíï ôïõ ôñá÷Þëïõ ôçò ìÞôñáò Þôáí 5,3% ìå ôï 83,2% íá êÜíåé ðåñéïäéêü Ýëåã÷ï ìå PAP-test.

147

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ôá ìÝëç ôïõ Äéêôýïõ Ý÷ïõí ôáêôéêÝò óõíáíôÞóåéò äýï öïñÝò ôï ÷ñüíï. Ç åðüìåíç óõíÜíôçóç ãßíåôáé óôç Âáñêåëþíç óôéò 26 Íïåìâñßïõ êáé ìåôáîý Üëëùí èåìÜôùí èá óõæçôçèåß êáé ç óõììåôï÷Þ ôïõ EUROPREV óôéò åñãáóßåò ôïõ

148

Ó. ÁñãõñéÜäïõ, Å. Èçñáßïò

Óõíåäñßïõ ôçò WONCA ôï öèéíüðùñï ôïõ 2005 óôçí ÅëëÜäá. ÅëåõèÝñéïò Èçñáßïò Ãåíéêüò Éáôñüò

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Å. Èçñáßïò

ÁÍÔÁÐÏÊÑÉÓÅÉÓ CORRESPONDENCES Primary Heatlh Care, Volume 16, Number 3, 149-151, 2004 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 149-151, 2004

Aíôáðüêñéóç áðü ôçí Êýðñï Óôá ðëáßóéá ôçò åíôüðéáò åêðáßäåõóçò ôùí ãåíéêþí éáôñþí ðïõ åöáñìüæåé ôï Õðïõñãåßï Õãåßáò Êýðñïõ, ðñáãìáôïðïéÞèçêå åêðáéäåõôéêü óåìéíÜñéï áðü ôéò 29/06-01/07/2004 ìå ôç óõíåñãáóßá ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò êáé óõíôïíéóôÞ ôïí ÁíáðëçñùôÞ ÊáèçãçôÞ óôçí ÊëéíéêÞ ÊïéíùíéêÞò êáé ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò ê. ×ñÞóôï ËéïíÞ. Ïé ðñïóêåêëçìÝíïé ïìéëçôÝò áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò Þôáí ïé êýñéïé: ×ñÞóôïò ËéïíÞò (Áíáðë. ÊáèçãçôÞò óôçí ÊëéíéêÞ ÊïéíùíéêÞò êáé ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò), Íéêüëáïò ÔæáíÜêçò (Åðßê. ÊáèçãçôÞò Åðéäçìéïëïãßáò-Äçìüóéáò Õãåßáò), ÄçìÞôñéïò ÔóéöôóÞò (ÊáèçãçôÞò ×åéñïõñãéêÞò Ïãêïëïãßáò). Áðü ôï Õðïõñãåßï Õãåßáò ïìéëÞôñéá Þôáí ç êõñßá ÓôÜëá Êéïýðç (ÉáôñéêÞ Ëåéôïõñãüò Á´ ôÜîçò). Óôï óåìéíÜñéï óõììåôåß÷áí óõíïëéêÜ 50 ãåíéêïß éáôñïß ïé ïðïßïé åñãÜæïíôáé óå üëá ôá åðßðåäá ðáñï÷Þò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò óôçí Êýðñï (ÊÝíôñá Õãåßáò, ÁãñïôéêÜ Éáôñåßá, ÅîùôåñéêÜ Éáôñåßá Ãåíéêþí Íïóïêïìåßùí) ôüóï áðü ôï äçìüóéï üóï êáé áðü ôïí éäéùôéêü ôïìÝá. Óôï óåìéíÜñéï ôï ïðïßï Þôáí äéÞìåñï áðåýèõíáí ÷áéñåôéóìü, ç Õðïõñãüò Õãåßáò êá. Êùíóôáíôßíá Áêêåëßäïõ, ï Ãåíéêüò ÄéåõèõíôÞò ôïõ Õðïõñãåßïõ Õãåßáò ê. ¢íôçò Ôñõöùíßäçò êáé ç Áíáðëçñþôñéá Äéåõèýíôñéá Éáôñéêþí Õðçñåóéþí êáé Õðçñåóéþí Äçìüóéáò Õãåßáò êá. Áíäñïýëá Áãñüôïõ. Ôï óåìéíÜñéï åß÷å ùò óôü÷ï íá ðñïóäþóåé ãíþóç êáé êõñßùò äåîéüôçôåò óôïõò ãåíéêïýò éáôñïýò êáé ðáñÜëëçëá íá ôïõò áóêÞóåé óå ìßá óåéñÜ áðü êëéíéêÜ èÝìáôá óôïí ôïìÝá ôçò ðñüëçøçò êáé ôçò ðñïáãùãÞò õãåßáò ôá ïðïßá óõíáíôþíôáé óõ÷íüôåñá óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò êáé óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ óôçí Êýðñï. ¸ôóé, åêôüò áðü ôç èåùñçôéêÞ êáôÜñôéóç ôùí ãåíéêþí éáôñþí Ýãéíå ðáñÜëëçëá åêðáßäåõóç ôïõò ìå ôç

ìïñöÞ åñãáóôçñßùí (workshops) ìå ôçí åíåñãçôéêÞ ôïõò óõììåôï÷Þ. Ôá èÝìáôá ðïõ áíáðôý÷èçêáí Þôáí ôá áêüëïõèá: • Ïñéóìüò, ðåñéå÷üìåíï êáé ìÝèïäïé Üóêçóçò ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò-âáóéêÝò äåîéüôçôåò ôïõ ãåíéêïý éáôñïý (×. ËéïíÞò) • ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò óôçí Êýðñï: ðáñïýóá êáôÜóôáóç êáé ðñïïðôéêÝò (Ó. Êéïýðç) • ÐñïãñÜììáôá ðñïáãùãÞò õãåßáò óôçí êïéíüôçôá: ïñéóìüò, ðåñéå÷üìåíï, óêïðïß êáé ìÝèïäïé (×. ËéïíÞò) • ÂáóéêÝò áñ÷Ýò ó÷åäéáóìïý êáé áîéïëüãçóçò ðñïãñáììÜôùí ðñïáãùãÞò õãåßáò óôçí êïéíüôçôá (×. ËéïíÞò) • Åêôßìçóç áíáãêþí êáé ðñïôåñáéïôÞôùí óôçí åöáñìïãÞ ðñïãñáììÜôùí ðñïáãùãÞò õãåßáò óôçí êïéíüôçôá (×. ËéïíÞò) • ÐñïãñÜììáôá äéáêïðÞò êáðíßóìáôïò óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò: èåùñçôéêü ðëáßóéï êáé ðñáêôéêÞ åîÜóêçóç (Í. ÔæáíÜêçò) • ÐñïãñÜììáôá ìáæéêïý êáé áôïìéêïý ðñïóõìðôùìáôéêïý åëÝã÷ïõ ãéá ôçí ðñüëçøç ôïõ êáñêßíïõ ôïõ ìáóôïý: èåùñçôéêü ðëáßóéï êáé ðñáêôéêÞ åîÜóêçóç (Ä. ÔóéöôóÞò) • ÐñïáãùãÞ ôçò õãåßáò ìå âÜóç ôçí áðüäåéîç/ evidence-based health promotion (×. ËéïíÞò) • Ó÷åäéÜæïíôáò ðñïãñÜììáôá ðñïáãùãÞò õãåßáò óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò: èåùñçôéêü ðëáßóéï êáé ðñáêôéêÞ åîÜóêçóç óå ïìÜäåò (×. ËéïíÞò). ÌåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ óåìéíáñßïõ äéáíåìÞèçêáí åñùôçìáôïëüãéá ãéá ôçí áîéïëüãçóç ôïõ. Ôï Õðïõñãåßï Õãåßáò áíáìÝíåôáé íá äéïñãáíþóåé åðüìåíï óåìéíÜñéï åêðáßäåõóçò ôùí ãåíéêþí éáôñþí ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 2004. È. Æá÷áñéÜäïõ 149

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Å. Èçñáßïò

Áíôáðüêñéóç áðü ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç: 2ç Åëëçíï-ÔïõñêéêÞ ÓõíÜíôçóç Åñãáóßáò Óôéò 28 êáé 29 Öåâñïõáñßïõ 2004 åß÷å ðñáãìáôïðïéçèåß óôç Èåóóáëïíßêç ç ðñþôç ÅëëçíïÔïõñêéêÞ ÓõíÜíôçóç Åñãáóßáò ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò, ìå óêïðü ôçí áíôáëëáãÞ áðüøåùí ãéá ôéò ðñïïðôéêÝò óõíåñãáóßáò ìåôáîý ôùí äýï Åôáéñåéþí Ãåíéêþí/Ïéêïãåíåéáêþí Éáôñþí óå èÝìáôá åêðáßäåõóçò, Ýñåõíáò, Üóêçóçò ôçò ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò, áëëÜ êáé óå ó÷Ýóç ìå ôïí ó÷åäéáóìü ôùí õðçñåóéþí õãåßáò óôïí ßäéï ÷þñï. Ôç óõíÜíôçóç åß÷å äéïñãáíþóåé ç ÅëëçíéêÞ Åôáéñåßá ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò (ÅËÅÃÅÉÁ), ìåôÜ ôç èåôéêÞ áíôáðüêñéóç ôùí Ôïýñêùí óõíáäÝëöùí óå ðñüóêëçóç ôïõ ÁíôéðñïÝäñïõ ôçò ÅËÅÃÅÉÁ Áí. ÊáèçãçôÞ ê. ×. ËéïíÞ. Óôçí áñ÷éêÞ áõôÞ óõíÜíôçóç óõììåôåß÷áí 26 Ôïýñêïé êáé 19 ¸ëëçíåò óõíÜäåëöïé êáé óôï ôÝëïò ôïõ äéçìÝñïõ ðñïóäéïñßóôçêå ôï ðëáßóéï êáé ôá ðåäßá áõôÞò ôçò óõíåñãáóßáò. Óôéò 18 êáé 19 Óåðôåìâñßïõ 2004 ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç ç äåýôåñç Åëëçíï-ÔïõñêéêÞ ÓõíÜíôçóç Åñãáóßáò, ìå ôç óõììåôï÷Þ 20ìåëïýò åëëçíéêÞò áíôéðñïóùðßáò. Óêïðüò ôçò äåýôåñçò áõôÞò óõíÜíôçóçò Þôáí ç óýíôáîç åíüò ðñùôïêüëëïõ óõíåñãáóßáò óå óõãêåêñéìÝíá ðåäßá êïéíÞò äñÜóçò. Ôá ðåäßá áõôÜ óõìöùíÞèçêå íá åßíáé ç åêðáßäåõóç êáé ç Ýñåõíá óôç ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ, ç êëéíéêÞ ðñáêôéêÞ óôçí êáèçìÝñá ðñÜîç, ïé ðïëéôéêÝò õãåßáò óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, êáèþò êáé ç óõíåñãáóßá ôùí äýï Åôáéñåéþí óôïí ôïìÝá ôùí éáôñéêþí ðåñéïäéêþí (ôçò Ýêäïóçò ôçò ÅËÅÃÅÉÁ "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" êáé ôçò áíôßóôïé÷çò ôïõñêéêÞò "Turkiye Aile Hekimligi Dergisi"). Ç äõíáôüôçôá ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü ôá ÅõñùðáúêÜ ÐñïãñÜììáôá Erasmus-Mundus ãéá áíôáëëáãÝò öïéôçôþí êáé óõíåñãáóßáò ôïõ áêáäçìáúêïý ðñïóùðéêïý öÜíçêå íá ìðïñåß íá ðñáãìáôïðïéçèåß óôçí ðñüôáóç óõíåñãáóßáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ìå ôá ÐáíåðéóôÞìéá Kocaeli êáé Akdeniz. ÈåôéêÞ áíôáðüêñéóç êáé óõæÞôçóç ðñïêÜëåóå ç ðñüôáóç ôïõ ê. ×. ËéïíÞ ãéá ôç äçìéïõñãßá åíüò ìåôáðôõ÷éáêïý ðñïãñÜììáôïò óå åðßðåäï Master ãéá ôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò êáé ôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ ìå ôç óõììåôï÷Þ 150

ü÷é ìüíï ôçò ÅëëÜäáò êáé ôçò Ôïõñêßáò, áëëÜ êáé Ðáíåðéóôçìßùí ôçò Ïëëáíäßáò (Leiden), ôçò Êñïáôßáò êáé ôïõ ÇíùìÝíïõ Âáóéëåßïõ (Warwick). ÐáñÜëëçëá ðáñïõóéÜóôçêå ç äõíáôüôçôá ÷ñçìáôïäüôçóçò êïéíþí åñåõíçôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí áðü ôï 6ï Åõñùðáúêü Ðëáßóéï, ôçí ÅõñùðáúêÞ Åôáéñåßá ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò êáé ôçí ÅõñùðáúêÞ WONCA. Ôá ðñïâëÞìáôá ôçò åêðáßäåõóçò óôçí åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò óôçí ÅëëÜäá ðáñïõóéÜóôçêáí ãëáöõñÜ áðü ôéò óõíáäÝëöïõò Â. Ãêáñìßñç êáé Á. ÔæáíáêÜñç, åíþ Ýôõ÷å èåôéêÞò áíôáðüêñéóçò áðü ôïõò Ôïýñêïõò óõíáäÝëöïõò ç ðñüôáóç ôïõ Ãåíéêïý ÃñáììáôÝá ôçò ÅËÅÃÅÉÁ êáé åèíéêïý áíôéðñïóþðïõ óôç EURACT ê. Á. Óõìåùíßäç ãéá ôçí Ýíôáîç óôá ðëáßóéá ôïõ Óõíåäñßïõ ôçò WONCA óôçí ÅëëÜäá ôï öèéíüðùñï ôïõ 2005 èåìáôéêÞò åíüôçôáò ãéá ôïõò åéäéêåõüìåíïõò óôçí ÃåíéêÞ/ ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ êáôÜ ôï ðñüóöáôï ðáñÜäåéãìá ôùí Ïëëáíäþí óôï ÓõíÝäñéï ôïõ Amsterdam (Junior Doctor Programme). Ç äéá÷åßñéóç ôùí óõíÞèùí íïóçìÜôùí ôçò êïéíüôçôáò êáé ïé êáëýôåñåò ãéá áõôü ðñáêôéêÝò Þôáí Ýíá Üëëï ðåäßï ðñïâëçìáôéóìïý ãéá êïéíÝò äñÜóåéò. Ï ðñïóäéïñéóìüò äåéêôþí åëÝã÷ïõ ôçò êëéíéêÞò áðïôåëåóìáôéêüôçôáò áëëÜ êáé ôçò ðïéüôçôáò ôùí ðáñå÷ïìÝíùí õðçñåóéþí Þôáí óôïí ðõñÞíá ôçò åéóÞãçóçò ôïõ ´ ÁíôéðñïÝäñïõ ôçò ÅËÅÃÅÉÁ êáé åèíéêïý áíôéðñïóþðïõ óôï ÅQuiP ê. Á. Êáñüôóç. ÉäéáéôÝñïõ åíäéáöÝñïíôïò áðü ðëåõñÜò ôùí Ôïýñêùí óõíáäÝëöùí Þôáí ôá èÝìáôá ðïõ áöïñïýí ôçí õãåßá ôùí ìçôÝñùí êáé ôùí ðáéäéþí, åíþ ç åëëçíéêÞ óõììåôï÷Þ Ýäùóå éäéáßôåñç âáñýôçôá óôá ðñïâëÞìáôá õãåßáò êáé ôùí ðáñå÷ïìÝíùí õðçñåóéþí óôéò áãñïôéêÝò êáé áðïìïíùìÝíåò ðåñéï÷Ýò. ÈÝìáôá ó÷åôéêÜ ìå ðñïóôáôåõôéêïýò ðáñÜãïíôåò ãéá ôçí õãåßá, áëëÜ êáé ôç óçìáóßá ôïõ êïéíùíéêïý äéêôýïõ êáé ôçò ãåíéêüôåñçò êïõëôïýñáò óôçí åêäÞëùóç êáé áíôéìåôþðéóç ôùí ðñïâëçìÜôùí õãåßáò ôùí äýï ðëçèõóìþí èá ìðïñïýóáí íá áðïôåëÝóïõí áíôéêåßìåíá êïéíþí åñåõíçôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí. Óôï ðåäßï ôçò óõíåñãáóßáò ôùí äýï ðåñéïäéêþí óõìöùíÞèçêå íá åßíáé ç áããëéêÞ ç äåýôåñç ãëþóóá ó' áõôÜ, Ýôóé þóôå íá ðáñÝ÷åôáé ç äõíá-

Ôüìïò 16, Ôåý÷ïò 3, 2004

Å. Èçñáßïò

ôüôçôá áíôáëëáãÞò êáé äçìïóßåõóçò åðéóôçìïíéêþí Üñèñùí êáé êåéìÝíùí. Èá õðÜñ÷åé åðßóçò ç äõíáôüôçôá óõããñáöÞò ¢ñèñùí Óýíôáîçò áëëÜ êáé áðü êïéíïý Üñèñùí, åíþ ùò ìÝëç óôç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ ôùí äýï ðåñéïäéêþí èá óõììåôÜó÷ïõí ï ê. ×. ËéïíÞò êáé ï ÊáèçãçôÞò ê. Suleyman Gorperioglu Ðñüåäñïò ôçò ÔïõñêéêÞò Åôáéñåßáò Ïéêïãåíåéáêþí Éáôñþí, áíôßóôïé÷á. Êëåßíïíôáò ôéò åñãáóßåò ôçò ÓõíÜíôçóçò, ï Ðñüåäñïò ôçò ÅËÅÃÅÉÁ ê. Ì.Ð. Ìåñêïýñçò êáé ï Erdem Birgul åê ìÝñïõò ôçò ÔïõñêéêÞò Åôáé-

ñåßáò Ïéêïãåíåéáêþí Éáôñþí åðáíáâåâáßùóáí ôç èÝëçóç ôùí äýï Åôáéñåéþí ãéá óõíÝ÷éóç êáé ïëïêëÞñùóç áõôÞò ôçò óõíåñãáóßáò, ðïõ ìüíï èåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá èá Ý÷åé ãéá ôéò äýï ÷þñåò. Äõíáôüôçôåò õðÜñ÷ïõí êáèþò êáé ðåäßá êïéíÞò åðéóôçìïíéêÞò äñÜóçò, ÷ñåéÜæåôáé üìùò áêüìá óõóôçìáôéêÞ äïõëåéÜ ãéá ìðåé óå ðñáêôéêÞ åöáñìïãÞ áõôÞ ç ðñïóðÜèåéá. ÅëåõèÝñéïò Èçñáßïò Ãåíéêüò Éáôñüò

European Section of the International Journal of Rural and Remote Health ü Ôï íÝï äéåèíÝò çëåêôñïíéêü ðåñéïäéêü ãéá ôïõò õãåéïíïìéêïýò ðïõ åñãÜæïíôáé óå áãñïôéêÝò ðåñéï÷Ýò ü Ôï åðßóçìï ðåñéïäéêü ôïõ EURIPA

Åðéóêåöèåßôå ôï óôç äéåýèõíóç http://rrh.deakin.edu.au êáé åããñáöåßôå äùñåÜí

151

ÏÄÇÃÉÅÓ ÃÉÁ ÔÏÕÓ ÓÕÃÃÑÁÖÅÉÓ INSTRUCTIONS FOR THE AUTHORS Ç "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äÝ÷åôáé ãéá äçìïóßåõóç êåßìåíá Åðéóôçìüíùí Õãåßáò, ôá ïðïßá êáôáôÜóóïíôáé óôéò åîÞò êáôçãïñßåò: 1) ÅñåõíçôéêÝò åñãáóßåò Þ áíáóêïðÞóåéò (óýíôïìåò äçìïóéåýóåéò) Ýêôáóçò ìÝ÷ñé 7 óåëßäåò ìå ðñüóöáôåò ü÷é Üíù áðü 5 âéâëéïãñáöéêÝò ðçãÝò, 2) ÅíçìåñùôéêÜ Üñèñá, 3) Óýíôïìá Üñèñá, 4) ÁíáöïñÝò ðåñéðôþóåùí, 5) ÐáñïõóéÜóåéò ÊÝíôñùí Õãåßáò. ¸íá óýíïëï êåéìÝíùí, ðïõ áöïñïýí Ýíá óõãêåêñéìÝíï ãíùóôéêü ôïìÝá ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò, ìðïñåß íá óõãêñïôåß ÁöéÝñùìá. Åêôüò ôùí êåéìÝíùí ðïõ áíáöÝñïíôáé óôéò ðáñáðÜíù êáôçãïñßåò óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äçìïóéåýïíôáé êáé Üñèñá ôçò ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò, êáèþò êáé êåßìåíá ðïõ áðïóêïðïýí óôçí ðáñïõóßáóç, ó÷ïëéáóìü êáé êñéôéêÞ áîéïëüãçóç óõãêåêñéìÝíùí ãåãïíüôùí, Üñèñùí êáé åêäüóåùí ó÷åôéêþí ìå ôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, óôçí ÅëëÜäá êáé óôï åîùôåñéêü. Ôçí åõèýíç ôçò óõããñáöÞò ôùí Üñèñùí áõôþí Þ êåéìÝíùí Ý÷ïõí ìüíï ôá ìÝëç ôçò ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò Þ åðéóôÞìïíåò ìåôÜ áðü åéäéêÞ ðñüóêëçóç. Åðßóçò óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äçìïóéåýïíôáé êáé ãñÜììáôá ðïõ áðåõèýíïíôáé óôç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ, ôá ïðïßá áíáöÝñïíôáé óå ðáñáôçñÞóåéò, êëéíéêÝò êáé åñåõíçôéêÝò åìðåéñßåò Þ ó÷ïëéÜæïõí ôç äéåèíÞ êáé åëëçíéêÞ âéâëéïãñáößá. Ôçí åõèýíç ãéá ôç äçìïóßåõóç ôùí êåéìÝíùí áõôþí Ý÷åé ï ÄéåõèõíôÞò Óýíôáîçò êáé ç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ. Ïé åñåõíçôéêÝò åñãáóßåò, ôá åíçìåñùôéêÜ Üñèñá, ïé óýíôïìåò äçìïóéåýóåéò êáé ïé áíáöïñÝò ðåñéóôáôéêþí ãßíïíôáé äåêôÜ ãéá äçìïóßåõóç ìüíï ìåôÜ áðü èåôéêÞ êñßóç ôïõò áðü åðéóôÞìïíåò-êñéôÝò ìå ôïõò ïðïßïõò óõíåñãÜæåôáé ôï ðåñéïäéêü. ÊÜèå êåßìåíï ðïõ áðïóôÝëëåôáé óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äéáâéâÜæåôáé óôïõò êñéôÝò, ÷ùñßò íá ãíùóôïðïéïýíôáé ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí. Ôá ó÷üëéá êáé ïé ðáñáôçñÞóåéò ôùí êñéôþí óôç óõíÝ÷åéá, ìå ôçí åõèýíç ôçò Ãñáììáôåßáò Óýíôáîçò ôïõ ðåñéïäéêïý, åðéóôñÝöïíôáé óôïõò óõããñáöåßò, ðñïêåéìÝíïõ áõôïß íá ðñïóáñìüóïõí áíÜëïãá ôï êåßìåíü ôïõò ðñéí ôç äçìïóßåõóç. Óå ðåñßðôùóç áóõìöùíßáò ôùí êñéôþí, ôï êåßìåíï èá áîéïëïãåßôáé áðü ôçí ßäéá ôç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ. Ôá ïíüìáôá üëùí ôùí åðéóôçìüíùí ðïõ äéåôÝëåóáí êñéôÝò èá äçìïóéåýïíôáé óå åéäéêÞ óåëßäá óôï ôåëåõôáßï ôåý÷ïò êÜèå ÷ñüíïõ. Ôá êåßìåíá, ôá ïðïßá äÝ÷åôáé ç "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò", èá ðñÝðåé íá áêïëïõèïýí ôéò ðáñáêÜôù ðñïäéáãñáöÝò.

• Íá åßíáé ãñáììÝíá óôçí åðßóçìç äçìïôéêÞ ãëþóóá êáé ìå ôï ìïíïôïíéêü óýóôçìá, äáêôõëïãñáöçìÝíá óôç ìéá üøç ôçò óåëßäáò, óå äéðëü äéÜóôçìá êáé ìå ëåõêü ðåñéèþñéï 3 åêáôïóôþí óå üëåò ôéò ðëåõñÝò ôïõò.

• Ç ðñþôç óåëßäá ôïõ êåéìÝíïõ ðñÝðåé íá ðåñéëáìâÜíåé: á) ôïí ôßôëï (ìå ðåæÜ ãñÜììáôá), â) ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí (ìå êåöáëáßá ãñÜììáôá åíþ áíáãñÜöïíôáé ôá áñ÷éêÜ ôùí ïíïìÜôùí êáé ôá ðëÞñç åðþíõìá ìå áñéèìçôéêïýò åêèÝôåò ïé ïðïßïé óå õðïóçìåßùóç ðáñïõóéÜæïõí ôçí éäéüôçôá ôïõ êÜèå óõããñáöÝá), ã) ôï åðéóôçìïíéêü êÝíôñï óôï ïðïßï Ýãéíå ç åñãáóßá, ä) 3-5 ðñüóèåôïõò üñïõò ó÷åôéêÜ ìå ôï èÝìá êáé ïé ïðïßïé åßíáé õéïèåôçìÝíïé áðü ôï Medical Subject Headings (Bethesda Md, 1966), å) ôç äéåýèõíóç êáé ôï ôçëÝöùíï åíüò áðü ôïõò óõããñáöåßò, ï ïðïßïò èá åßíáé õðåýèõíïò ãéá ôçí áëëçëïãñáößá ìå ôï ðåñéïäéêü.

• Óå îå÷ùñéóôÞ äåýôåñç óåëßäá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé ç åëëçíéêÞ ðåñßëçøç ôïõ êåéìÝíïõ (ðñïçãåßôáé ç Ýíäåéîç ÐÅÑÉËÇØÇ), ç ïðïßá äå èá ðñÝðåé íá Ý÷åé Ýêôáóç ìåãáëýôåñç ôùí 300 ëÝîåùí.

• ÌåôÜ ôï êåßìåíï óå îå÷ùñéóôÞ óåëßäá èá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé ç áããëéêÞ ðåñßëçøç ôïõ êåéìÝíïõ, ç ïðïßá äå èá ðñÝðåé íá Ý÷åé Ýêôáóç ìåãáëýôåñç ôùí 300 ëÝîåùí. Ðñïçãïýíôáé ç ëÝîç SUMMARY, ç áããëéêÞ ìåôÜöñáóç ôïõ ôßôëïõ, ïé ëÝîåéò PRIMARY HEALTH CARE... êáé ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí ÷ùñßò ôßôëï Þ éäéüôçôá.

• Ïé âéâëéïãñáöéêÝò ðáñáðïìðÝò, åëëçíéêÝò êáé îÝíåò, óôï êåßìåíï èá ðñÝðåé íá åßíáé ðñüóöáôåò, áðü áíáãíùñéóìÝíá ðåñéïäéêÜ Þ óõããñÜììáôá, íá åßíáé áñéèìçìÝíåò êáé í’ áíôáðïêñßíïíôáé óôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï, ï ïðïßïò èá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé óå îå÷ùñéóôÞ óåëßäá ìåôÜ ôï ãñÜøéìï ôçò áããëéêÞò ðåñßëçøçò. Óôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï ïé ðáñáðïìðÝò èá ðñÝðåé í’ áêïëïõèïýí ôç óåéñÜ ìå ôçí ïðïßá ðáñïõóéÜóôçêáí óôï êåßìåíï. ÊáèåìéÜ áðü áõôÝò èá ðñÝðåé íá ðåñéÝ÷åé óôç óåéñÜ ôá áñ÷éêÜ ôùí ïíïìÜôùí êáé ôá åðþíõìá ôùí óõããñáöÝùí, ôïí ôßôëï ôçò åñãáóßáò, ôï üíïìá ôïõ ðåñéïäéêïý óýìöùíá ìå ôï óýóôçìá ôçò WHOCISO/R4), ôïí ôüìï, ôçí ðñþôç êáé ôçí ôåëåõôáßá óåëßäá ôïõ Üñèñïõ, êáèþò êáé ôï Ýôïò äçìïóßåõóçò. ¼ôáí ðñüêåéôáé ãéá óõããñÜììáôá Þ ìïíïãñáößåò, åêôüò áðü ôïõò óõããñáöåßò, ôï Ýôïò Ýêäïóçò êáé ôïí ôßôëï, ðñÝðåé íá ãñÜöïíôáé êáé ï áñéèìüò êáé ôá óôïé÷åßá Ýêäïóçò (åêäïôéêüò ïßêïò, ðüëç). (õðüäåéãìá âéâëéïãñáößáò: Biziagos E, Moschandrea J, Kouroumalis ÅÁ. Prevalence of hepatitis  and C markers in volunteer blood donors in Crete. A 5-year study. J Viral Hepat, 6:243-8, 1999.).

• Ïé ðßíáêåò êáé ôá ó÷Þìáôá áêïëïõèïýí ôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï êáé èá ðñÝðåé íá ðáñïõóéÜæïíôáé óå ÷ùñéóôÝò óåëßäåò, íá öÝñïõí ëáôéíéêÞ áñßèìçóç, ç ïðïßá èá ðñÝðåé í’ áíôáðïêñßíåôáé óôéò ðáñáðïìðÝò ôïõ êåéìÝíïõ, êáèþò êáé ôéò áðáñáßôçôåò åðåîçãÞóåéò.

• 'Ïëá ôá êåßìåíá èá ðñÝðåé íá õðïâÜëëïíôáé êáôÜ ðñïôßìçóç ìå êåéìåíïãñÜöï word óå äýï áíôßôõðá êáé íá áðïóôÝëëïíôáé óôç äéåýèõíóç ôïõ ÄéåõèõíôÞ Óýíôáîçò: - ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò (õðüøç AíáðëçñùôÞ ÊáèçãçôÞ ×. ËéïíÞ), ÔïìÝáò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò, Ô.È. 1393, ÇñÜêëåéï ÊñÞôçò. Ïé óõããñáöåßò ìðïñïýí íá õðïâÜëëïõí ôá êåßìåíÜ ôïõò êáé óå çëåêôñïíéêÞ ìïñöÞ óôç äéåýèõíóç: primcare@fammed.med.uoc.gr Ïé óõããñáöåßò èá ðñÝðåé íá äåóìåýïíôáé óôçí åðéóôïëÞ ôïõò üôé ç åñãáóßá äåí Ý÷åé õðïâëçèåß Þ äåí Ý÷åé äçìïóéåõèåß åí üëù Þ åí ìÝñåé óå Üëëï ðåñéïäéêü, üôé üëïé ïé óõããñáöåßò åßíáé óýìöùíïé ìå ôçí áðïóôïëÞ ôçò êáé óå ðåñßðôùóç áðïäï÷Þò ôçò ãéá äçìïóßåõóç, ôá óõããñáöéêÜ äéêáéþìáôá åê÷ùñïýíôáé óôï ðåñéïäéêü. Ç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ äéáôçñåß ôï äéêáßùìá áðïóýñóåùò ìéáò åñãáóßáò åöüóïí áõôÞ Ý÷åé óôáëåß êáé ó' Üëëï ðåñéïäéêü.