VIJFTIG JAAR GREVELINGENDAM ingericht. Een bos werd aangeplant, een surfplas en een zwemplas werden aangelegd. Er kwamen toiletgebouwen, een EHBO-post en een poort met automatische slagboom, opdat alleen caravans tot een bepaalde hoogte er onderdoor konden. De catamaranvereniging kreeg er onderdak en later kwam er een snelle-botenbaan, voor de waterscooters die nog uitgevonden moesten worden. Eén omvangrijk recreatieterrein lag er nu uitnodigend, met twee aparte plassen, grenzend aan een ingetoomd meer, waar men desgewenst ook nog kon gaan zeilen of windsurfen. “En eigenlijk”, zegt Van der Hulle, “is er sindsdien, in al die decennia, weinig veranderd. Alleen het bos is gegroeid, de bomen zijn hoger geworden. Vanaf de N59 kun je nu de recreanten niet meer zien.”
Patronen
Wat zich wel wijzigde, waren de ‘recreatiepatronen’. Van der Hulle weet van zijn vader hoe het ertoe ging in de begintijd. “Het terrein was erg in trek. Het bermtoerisme was toen populair: zitten of liggen in de berm, al zonnend en picknickend. Dat kon op de dam aan beide zijden, met als verschil dat het water in de Grevelingen op hetzelfde peil bleef, en er in de Oosterschelde getij is. Het was hartstikke druk op het recreatieterrein, vooral ook omdat het dichtbij lag. Komend vanuit Brabant hoefde je niet helemaal naar de zee toe. En toen het windsurfen opkwam, in de jaren negentig, werd de dam helemaal een hotspot.”
Nu is het gebied niet zo gewild meer. “Het is minder druk geworden. De plek is hetzelfde gebleven, maar de recreatie niet.” Van der Hulle, die de strook vanaf 2003 als boswachter grondig leerde kennen, noemt verschillende oorzaken.“De Brouwersdam is in ontwikkeling gekomen; dat is een belangrijke reden. Die dam is nu dé grotere hotspot voor algemene recreatie. Er zijn daar een jachthaven en een bungalowpark aangelegd, je hebt er diverse recreatiebedrijven en aan de zeezijde kun je kitesurfen, aan de Grevelingerzijde windsurfen. De recreatie heeft zich van de Grevelingendam naar de Brouwersdam verplaatst. Ook telt dat mensen mobieler zijn geworden; ze trekker verder weg. Hun wereld houdt niet meer op bij de Grevelingendam.” Het recreatiegebied heeft ook een ander beheer gekregen. Waar het vroeger onder Staatsbosbeheer viel, is het beheer nu in handen van het Natuur- en Recreatieschap De Grevelingen. “Maar”, nuanceert Van der Hulle, “als Staatsbosbeheer hebben wij er nog wel gevoel en verantwoordelijkheid voor. De grond, eigendom van Staatsbosbeheer, is namelijk in erfpacht aan het schap uitgegeven.”
Rustig
Voor hemzelf en zijn collega’s betekent dit dat zij, tijdens hun rondes op en rond het complete Grevelingenmeer, regelmatig het recreatiegebied verkennen. Meer uit betrokkenheid dan uit plicht. “Het toezicht doet het schap, en ook de
DINSDAG 31 MAART 2015
Vijftig jaar geleden kon het nog niet, nu raakt het ingeburgerd: fotograferen via een drone. Deze foto toont surfers bij Grevelingendam, bij ondergaande zon. Foto Equipe Trading
politie is er, zo nodig.” Vooral in het lange recreatieseizoen komt Van der Hulle is zeker wel drie keer per week. Wat valt hem dan op? “Het is een rustige plek. Als er noordwestenwind staat, is het er druk van de surfers, anders niet. Mensen laten er hun hondje uit, en in de vakantieperiode zijn het vooral lokale mensen die er gaan zwemmen. Het is geen zorglijke plek, van overlast is geen sprake. Die drukte van vroeger, toen mijn vader er als werknemer van een aannemer nog dagelijks was, is voorbij. Er staat op de dam één restaurant, meer is er niet.” Hij betreurt die stilte. “Er zouden veel meer mensen kunnen komen, maar die weten het recreatiegebied
kennelijk niet te vinden. Je kunt er schitterend evenementen houden.”
Wielewaal
Boswachters zijn ook natuurwachters, en in dat opzicht beleeft Van der Hulle plezier aan het recreatieterrein. Wie argeloos door de keurig gemaaide en aangeharkte strook fietst, zou het niet verwachten, maar er komt veel opzienbarends voor. Bij het restaurant broedt bijvoorbeeld al jaren een wielewaal, een zangvogel, waarvan het mannetje overwegend heldergeel gekleurd is. Vogelaars raken ervan in vervoering. Op de stortstenen dammen die vóór het recreatiegebied liggen, strijkt al jaren achtereen een kolonie visdief-
jes neer, merkwaardig genoeg altijd op die ene plaats. In 2007 werden er 150 paren geteld, in 2013 toch nog altijd zestig. Net zo enthousiast is Van der Hulle over de flora. “De meest bijzondere plant die er groeit, is de herfstschroeforchis, een wettelijk beschermde orchidee. Daarnaast kun je er de parnassia en de herfstbitterling vinden. En in het bos, dat eigenlijk ongestoord z’n gang kan gaan, zijn eens alle paddestoelen geïnventariseerd. Tussen 2006 en 2013 bleken er ieder jaar 329 soorten voor te komen, waarvan 46 zeldzaam zijn en op de Rode Lijst van beschermde planten staan. Dat verwacht je niet op die plek, die toch vrij doodgewoon is.”
De toekomst
Grevelingendam wordt iets minder dam
Vijftig jaar ligt de Grevelingendam er nu. Afgezien van de aanleg, in 1983, van de Flakkeese spuisluis, is er niets aan gewijzigd. Maar dat zou kunnen veranderen als alle onderdelen van de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer onverkort tot uitvoering komen. Dan zou er ook in het noordelijk deel van de dam een soortgelijke sluis, of anders een buis of een brug kunnen worden aangelegd. Ook voor het water westelijk van de dam zijn er veranderingen op til. In de halve eeuw dat de Grevelingen nu Europa’s enige grote zoutmeer is, is de waterkwaliteit verslechterd. In de diepe delen staat het water stil, waardoor het zuurstofloos is geworden. Een doorlaat in de Brouwersdam moet voor doorspoeling gaan zorgen. Eb en vloed keren dan getemperd terug. Een vooruitblik op de toekomst van de jarige dam.
Belabberd
De Deltawerken hebben een keerzijde. De opdeling van de zeegaten in afzonderlijke delen, gescheiden door dammen, hebben nadelig uitgepakt voor de waterkwaliteit. Vooral die van het Volkerak-Zoommeer is belabberd. In dit nu volledig zoete bekken gedijen ’s zomers blauwalgen, die het wateroppervlak het aanzien geven van een groene soep. In de Grevelingen pakt het stilstaande en daardoor zuurstofloze water in de diepere delen funest uit voor het bodemleven, kreeften en vissen. De Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer die het ministerie van Infrastructuur en Milieu in
De afgedankte Flakkeese spuisluis, bestaande uit zes kokers, wordt mogelijk weer tot leven gewekt. Foto: https://beeldbank.rws.nl, Rijkswaterstaat/Joop van Houdt
oktober vorig jaar uitgaf, beschrijft hoe het rijk beide problemen wil aanpakken. Het Volkerak-Zoommeer moet weer zout worden door een opening te maken in de Philipsdam. En de Grevelingen zou weer aan het getij blootgesteld moeten worden door de Brouwersdam doorlaatbaar te maken. Dat laatste kan op twee manieren: door een ‘simpele’ doorlaat te maken, of met een getijcentrale die de kracht van het doorstromende water ook nog benut voor de opwekking van elektriciteit. “Zo ver is het nog lang niet”, tempert Loes de Jong, adviseur water bij Rijkswaterstaat Zee en Delta, te hoge verwachtingen, “maar de eerste stappen zijn gezet.” De allereerste stap was de publica-
tie van deel 1 van de structuurvisie, het Ontwikkelperspectief. “Daarop heeft iedereen inmiddels zijn zienswijze kunnen indienen en wij zijn nu weer bezig die te becommentariëren in de Nota van Antwoord. In de loop van dit jaar volgt dan de definitieve vaststelling.”
Weer beetje eb en vloed
De hoofdpunten van de structuurvisie luiden dat de zee in 2020 weer toegang moet krijgen – zij het in geringe mate – tot de Grevelingen en dat het Volkerak-Zoommeer nog eens acht jaar later zout moet zijn met eveneens een beperkt getij. De Jong: “Dat betekent wel dat de boeren en tuinders die nu op het Volkerak-Zoommeer zijn aan-
gewezen voor de zoetwatervoorzieningen van hun landerijen, een alternatief moeten hebben.” De voorbereidingen daarvoor zijn volgens haar al begonnen. “Dat gaan we aanvoeren uit het Hollandsch Diep door het gemaal bij Moerdijk een grotere capaciteit te geven en het ingelaten water vervolgens via de Roode Vaart naar het westen van Brabant, Sint Philipsland en Tholen te leiden.” Het Rijk, provincies en waterschappen dragen de kosten en de uitvoering is onderdeel van het Deltaprogramma Zoetwater. Ook voor de uitvoering van het Ontwikkelperspectief zoeken deze partijen samen naar geld. De provincies Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant stellen geld beschikbaar omdat ze behalve voor de landbouw ook gunstige effecten verwachten voor de recreatie en de visserij.
Kokers
Op kleinere schaal is al een begin gemaakt met de verbetering van de waterkwaliteit in het oostelijk deel van de Grevelingen. Daarvoor wordt de Flakkeese spuisluis, ook wel de hevel genoemd, uit de mottenballen gehaald. Deze zes betonnen kokers in het zuidelijk deel van de dam verbinden het Grevelingenmeer met het Zijpe. De sluis is aangelegd in het begin van de jaren ’80 en had als doel om tijdens de afbouw van de Oosterscheldewerken het zoutgehalte in de noordelijke tak van de Oosterschelde op peil te hou-
den. Na de voltooiing van de Oosterscheldewerken had de spuisluis geen functie meer en is hij buiten bedrijf gesteld. “Toen was zijn functie om zout water uit de Grevelingen naar het Zijpe te brengen, nu willen we dat hij voor uitwisseling van water tussen de Oosterschelde en de Grevelingen gaat zorgen. Dat vraagt nog enige aanpassingen, waaronder versterking van de bodem, zodat die niet wegspoelt als het flink gaat stromen. In 2017 denken we hem in gebruik te kunnen nemen.” De echte verbetering treedt pas in als de zee via de Brouwersdam toegang krijgt. “Of dat dus met of zonder getijcentrale kan, is iets wat de rijks- en regionale overheden nu samen met marktpartijen onderzoeken.”
Tweede doorgang Grevelingendam
In de rijksstructuurvisie is ook sprake van een directe verbinding tussen de Grevelingen en het VolkerakZoommeer. “Die zou dan moeten komen in het noordelijk deel van de dam”, legt De Jong uit. “Maar of het daarvan komt, is nog maar de vraag. Dat kon wel eens een kostbare aangelegenheid worden, want als je wilt dat er via die opening – of dat nu een eenvoudige buis of een sluis, dan wel een doorgraving met een brug erover wordt – zeewater naar het Volkerak-Zoommeer stroomt, moet de opening in de Brouwersdam dubbel zo groot worden. Dat maakt het duur.”