Czy słowa mogą ugryźć

Alberciku!

Jesteś tam?

A gdzie mam być?

Jestem oczywiście.

BEATA KOŁODZIEJ

czy SŁOWA

mogą

No tak, ale niektórzy są sławni i znani na całym świecie!

Czy nie są najlepsi?

Ilustracje

DARIUSZ GOZDEK

Są tylko najbardziej popularni.

27.02.2017 09:21

BEATA KOŁODZIEJ

czy SŁOWA

mogą

Ilustracje

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 3

DARIUSZ GOZDEK

2017-02-14 16:48:40

Redakcja i korekta: Anna Wojciechowska Skład i opracowanie graficzne: Anna Maligłówka Druk i oprawa: WDN PAN sp. z o.o. - Wrocław ISBN 978-83-7797-497-1 © Edycja Świętego Pawła, 2017 ul. Św. Pawła 13/15 • 42-221 Częstochowa tel. 34.362.06.89 • fax 34.362.09.89 www.edycja.com.pl • e-mail: edycja@edycja.com.pl Dystrybucja: Centrum Logistyczne Edycji Świętego Pawła ul. Hutnicza 46 • 42-263 Wrzosowa k. Częstochowy tel. 34.366.15.50 • fax 34.370.83.74 e-mail: dystrybucja@edycja.com.pl Księgarnia internetowa: www.edycja.pl

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 4

2017-02-14 16:48:40

Od Autorki

To zdarza się naprawdę często. Powód może być dowolny – zabranie zabawki, pożyczenie długopisu, zjedzenie chipsów…

Nagle wszyscy krzyczą, jakby ich giez ukąsił, obrzucają się oskarżeniami, a czasem wyzwiskami. Najgorsze jest to, że kłótnie zdarzają się i dorosłym, a powody są równie błahe. Można uciec od tego i włączyć telewizor, ale tam jest jeszcze gorzej!

Kłócą się wszyscy ze wszystkimi i o wszystko. Czy to jest normalne? Nie. Czy sensowne? Nie. Czy coś dobrego z tego wyniknie?

Nigdy. Czy zawsze tak było? Niekoniecznie!

Dawniej ludzie uczyli się zasad dobrego wychowania, więc przynajmniej umieli dyskutować. Dzisiaj mało kto wie, jaka jest różnica między rozmową, dyskusją a kłótnią. Czym różni się upór od wytrwałości? Narzucanie od proponowania? Czy lepiej być dobrym, czy asertywnym? W codziennym życiu musimy często odpowiadać sobie na podobne pytania. Skąd jednak mamy czerpać taką wiedzę? Przecież nie rodzimy się z systemem prawidłowych odpowiedzi w głowach… A szkoda… Co by było jednak, gdyby każdy od najmłodszych lat miał dostęp do osobistego programu doradczego?

5

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 5

2017-02-14 16:48:40

WSTĘP czyli brat bratu bratem

Pytanie brzmi: „Co to jest APD-or?”. Trudno to wyjaśnić w dwóch słowach… Może najlepiej będzie, jeśli wytłumaczy to osobiście Mateo. Kto to jest Mateo? Hm… Zróbmy tak: zamieszczę fragment jego pamiętnika i potem opowiem, co się działo w pewnej szkole, a dokładniej w klasie IV a.

Drogi Pamiętniku, dostałem od brata APD-ora. Pewnie nie masz pojęcia, co to takiego… Ja też nie wiedziałem tak od razu. Nawet się specjalnie nie ucieszyłem… Bo niby dlaczego miałbym się cieszyć? Że mój brat, Albert Wspaniały, wyjeżdża do USA? Może ktoś potrafiłby się cieszyć w takiej sytuacji… Ja nie. Bo mój brat jest moim najlepszym przyjacielem! Nie szkodzi, że jest dużo starszy ode mnie. Zresztą… 10 lat to nie tak dużo… Albert jest geniuszem i bohaterem naszego miasta. Nie wierzysz? To 6

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 6

2017-02-14 16:48:40

lepiej uwierz! On nie jedzie do USA na wakacje! Zaprosili go naukowcy z NASA, ponieważ wygrał międzynarodowy konkurs informatyczny. Albert wie absolutnie wszystko o komputerach, oprogramowaniu, kodach i matematyce. Ma dopiero 19 lat, a już kończy studia. I co? Opadła ci szczęka??? Nie masz szczęki?

No tak… jesteś pamiętnikiem… Tak czy owak – Albert jest genialnym nastolatkiem i wcale nie zadziera nosa z tego powodu.

Nauczył mnie jeździć na rowerze, czasami zabiera mnie do szkoły swoim srebrnym skuterem. On już, oczywiście, nie chodzi do naszej szkoły. Ale odwiedza czasami pracownię informatyczną, bo pomaga panu od informatyki naprawiać awarie sieci. Jak tylko wchodzi na korytarz, od razu słychać westchnienia! Wszystkie dziewczyny się w nim kochają! Serio! Bo jest przystojny i zawsze uśmiechnięty. A panie nauczycielki też za nim biegają i mówią: „Albercie to, Albercie tamto… A może byś nam stronę internetową zrobił? A może przyjdziesz na lekcje opowiedzieć o swoich sukcesach?”… A Albert cierpliwie to wszystko znosi i pomaga… Taki jest mój brat! Dlatego jak tylko mi powiedzieli, że wyjeżdża na cały rok, to płakałem od kolacji do śniadania.

Wcale nie jestem beksa! Normalnie nie ryczę bez powodu. Ale to jest właśnie powód. Nie dość, że będę tęsknił, to jeszcze zostanę sam ze swoimi problemami. Kto mi teraz doradzi? Kto pomoże odrabiać lekcje? Kto mnie nauczy jeździć na skuterze?

Mój tatuś nie, bo on jest już w niebie. No dobra, jest jeszcze mama, ale to nie to samo, co brat! Wiem, że za rok Albert wróci, ale rok to naprawdę baaardzo długo!

Poszedłem dzisiaj do pokoju Alberta, patrzę, a on siedzi nad nowym programem komputerowym. Wyobraźcie sobie, że mój brat napisał program specjalnie dla mnie! To niesamowite! Na7

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 7

2017-02-14 16:48:40

zwał go APD-or, czyli Albercikowy Program Doradczy. Albercik – to taki rysunkowy awatar mojego brata. Mogę uruchomić program, zadać pytanie, a Albercik doradzi mi, co mam zrobić.

Niezłe, co? Faktycznie, ten Albercik za piękny nie jest, ale Albert powiedział, że jest informatykiem, a nie grafikiem i woli zająć się syntezatorem mowy, zamiast tracić czas na malowanie awatara. Święta racja. Oby tylko program zadziałał, jak mój brat wyjedzie… Podobno będzie go udoskonalał w wolnych chwilach i przez internet wrzuci mi poprawioną wersję. Super. Dobrze, że świat teraz jest globalną wioską i mogę mieć na bieżąco kontakt z Albertem… Dawniej musiałbym pisać listy i wysyłać je za pomocą gołębia pocztowego… Ciekawe, czy gołębie przelatywały Ocean Atlantycki… Chyba nie… Obawiam się, że mój brat szybciej wróciłby z Ameryki niż odpowiedź na mój list…

Na szczęście w dobie komputerów i telefonów odległość nie jest już taka straszna… Jakoś przetrwam ten rok. Jutro opowiem o APD-orze w klasie. Ale będzie afera! Nie uwierzą mi!

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 8

2017-02-14 16:48:40

Temat 1

Rozmowa czy kłótnia?

Przygoda czaderskiego piórnika cz. 1 Wszystko zaczęło się od piórnika, który Monika dostała od taty na urodziny. To był czaderski piórnik z postaciami z jej ulubionej kreskówki! A w środku był komplet kolorowych pisaków, i pióro, i pachnące gumki – słowem prawdziwe skarby. Tak przynajmniej uważała Monika, bo już na przykład jej brat był zdania, że piórnik jest obciachowy, a gumki wieśniackie.

Ale Nego już taki jest… Ma przydomek Nego nieprzypadkowo! Zawsze jest na „nie” i uwielbia wzbudzać negatywne emocje. Ma jednak niesamowity talent do rymowania i tworzenia na poczekaniu hip-hopowych piosenek. Dlatego mnóstwo dzieci w szkole go szanuje i daje się nabierać na jego złe rady…

Tym razem sprawy przybrały zły obrót bez jego udziału, a Nego tylko obserwował z uciechą rozwój akcji…

Tak czy owak Monika przez cały tydzień obnosiła się z tym piórnikiem i przechwalała. Wszyscy mieli już tego serdecznie 9

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 9

2017-02-14 16:48:40

dość. Aż nadszedł czarny wtorek i wtedy wybuchła afera! Monice zginął piórnik! Nowiutki, czaderski piórnik! Kiedy w poniedziałek wróciła ze szkoły, nie było go w plecaku. Po prostu zdematerializował się na amen. A więc we wtorek o poranku Monika wpadła do szkoły jak chmura gradowa albo jeździec apokalipsy – gotowa spalić na stosie każdego, kto się przyczynił myślą, mową lub uczynkiem do piórnikowej zbrodni.

W klasie zapanowało radosne podniecenie, jako że nareszcie coś ciekawego się zaczęło dziać. Uczniowie naprędce zorganizowali amatorskie biuro detektywistyczne i zaplanowali akcję informacyjną typu: KTOKOLWIEK WIDZIAŁ – KTOKOLWIEK WIE. Martynka zabrała się za pisanie ogłoszeń, Monika wysłała do mamy SMS-a z pytaniem, czy może ufundować dla znalazcy nagrodę w postaci batonu Maxi King, a chłopcy skradali się po korytarzach, prowadząc prywatne dochodzenie. Śledzili głównie dziewczynki, i to te najbardziej popularne, więc do południa nie udało się znaleźć żadnych sensownych śladów. Ale wszyscy bawili się świetnie. Z wyjątkiem Moniki… Monika była coraz bardziej wściekła.

Kiedy Martynka skończyła pisać ogłoszenia, obie dziewczynki ruszyły od klasy do klasy, żeby je rozwiesić. W pracowni przyrodniczej akurat spędzała długą przerwę klasa III b. W pierwszej ławce siedziała Ania i jadła śniadanie. W lewej ręce trzymała nadgryzioną kanapkę, natomiast w prawej… W prawej ręce miała pachnącą gumkę, którą mazała jakiś szkic w zeszycie.

Na stoliku leżał czaderski piórnik. Monika zamarła z oburzenia, a po chwili spadła na Anię jak grom z jasnego nieba albo jastrząb na gołębicę! Zrobiło się w klasie prawdziwe piekło.

Określenia typu złodziejka, wariatka i kłamliwa jędza należały do tych najłagodniejszych. Gdyby nie interwencja Mateusza, 10

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 10

2017-02-14 16:48:40

prawdopodobnie doszłoby do rękoczynów, bo dziewczynki miały już zęby i pazury w stanie gotowości. Mateusz nakazał jednak rozdzielenie koleżanek i uruchomił w komputerze APD-ora, czyli Albercikowy Program Doradczy.

Oto przebieg wydarzeń zanotowany przez Martynkę:

11

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 11

2017-02-14 16:48:40

Alberciku!

Jesteś tam?

A gdzie mam być?

Jestem oczywiście.

To dobrze, bo jesteś nam pilnie potrzebny!

A co się stało?

Chodzi o kłótnię!

Ania i Monika bardzo się pokłóciły.

Nie wiem, co robić.

Krzyczą tylko i nikogo nie słuchają.

Chyba się zaraz złapią za włosy! Hi, hi…

12

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 12

2017-02-14 16:48:41

Najlepszy sposób na rozwiązanie takiego problemu to rozmowa.

Spokojna rozmowa.

Zapamiętajcie: Masz problem?

No właśnie! Trzeba pogadać.

Wystarczy ci głupstwo i kłótnia gotowa!

Od słowa do słowa – potrzebna rozmowa!

Przy dobrej rozmowie wnet złości mijają.

Gdy zgoda powraca, problemy znikają.

Poza tym, kiedy dziewczyny próbowały rozmawiać, było jeszcze gorzej.

Nawet mi już uszy spuchły od tego ich rozmawiania…

Ej! To nie głupstwo, tylko podejrzenie kradzieży!

Kłótnia to nie jest rozmowa! Żeby rozmowa pomogła, trzeba przestrzegać zasad! Jakie to zasady?

Najpierw słuchaj, potem gadaj, nie kłóć się, lecz opowiadaj!

Nim ocenisz – najpierw zrozum, po to właśnie masz swój rozum.

I nie chowaj urazy – przebacz tysiąc razy!

13

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 13

2017-02-14 16:48:41

?

Eee tam… Co to za gadka?!

Co to za rady?!

Bez sensu!

Nudy na pudy.

Ja mam lepszą radę!

Po co słuchać?!

Nie myśl wcale!

Wrzeeeeszcz!

Poczujesz się wspaniale!

Kłóć się, złość się – będzie miło!

Nieważne, o co komu chodziło!

No właśnie! Racja!

Z Anką nie da się rozmawiać, a skoro tak, to powiem ci, co o niej myślę!

To taka jesteś?

Czekaj!

Ja też ci powiem, co o tobie myślę!

Chcecie słuchać złych rad? Proszę bardzo! Pamiętajcie tylko!

Gdy dobry przyjaciel we wroga się zmienia, gdy zamiast zabawy, obraza i żale…

No… nie wiem, czy warto… To nie brzmi wspaniale.

Ja już swoje powiedziałem!

Wylogowuję się. Game over…

14

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 14

2017-02-14 16:48:42

Zmęczyły mnie te kłótnie.

Może jednak Albercik ma rację?

To oczywiste!

Tylko, czy pamiętacie zasady, o których mówił…

Zasada pierwsza:

SŁUCHAJ

oznacza chyba wysłuchanie drugiej osoby.

Musimy więc po kolei opowiedzieć, co się stało.

Zasada druga: OPOWIADAJ, czyli trzymaj się faktów i mów o sobie, a nie o koleżance. A więc najpierw ja opowiem, a ty słuchaj i nie przeszkadzaj. Potem ty opowiesz swoją wersję, a ja też wysłucham cię do końca, bez przerywania i obrażania.

No dobrze. Tylko jeszcze pamiętaj, że jest zasada trzecia: ZROZUM, zanim ocenisz. Pomyśl, co byś zrobiła na moim miejscu, i nie oceniaj mnie pochopnie!

Ok, czyli zaczynamy.

Monika, opowiadaj.

15

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 15

2017-02-14 16:48:42

Przygoda czaderskiego piórnika cz. 2 Monika opowiedziała ze szczegółami historię swojego piórnika – świadkowie tej akcji zaczęli już ziewać i gdyby nie interwencja Mateusza, pewnie by się rozeszli po korytarzu. Monika zaczęła się streszczać i Ania wreszcie zrozumiała, o co właściwie chodzi.

Z emocji poczerwieniał jej nos i zanim przeszła do swojej wersji wydarzeń, musiała złapać głęboki oddech.

– Sorry, Monika, ale ja nic nie wiedziałam o twoim piórniku.

– Ej, Anka, nie kłam! Każdy wiedział! – wtrąciła Monika z pasją.

– Miałaś nie przerywać tylko słuchać. Siadaj i milcz – polecił Mateusz. Spojrzał tak wymownie, że w klasie zrobiło się cicho jak na cmentarzu.

– No bo ja… byłam chora na ospę i dwa tygodnie siedziałam w domu… – wyjąkała Ania. – Dziś pierwszy dzień jestem w szkole.

Jeszcze mam strupki.

Faktycznie, miała strupki. Ten motyw wywołał w klasie ożywienie i wydawał się nawet bardziej interesujący niż sprawa piórnika. Ale Mateusz zarządził dokończenie opowieści i Ania musiała trzymać się tematu.

– Rano w szatni wkładałam buty pod ławkę i wtedy zauważyłam ten piórnik. Nie wiedziałam, czyj jest, więc wrzuciłam do plecaka i chciałam zgłosić to pani Basi. Ale było późno, dlatego pobiegłam na lekcje, potem zapomniałam i na długiej przerwie wyjęłam piórnik na ławkę, żeby już na pewno nie zapomnieć.

Przy okazji pożyczyłam twoją gumkę… Sorki, Monika… I wtedy wpadłaś, i… A dalej już wiecie…

– Mam ci uwierzyć? A skąd niby piórnik znalazł się w szatni pod ławką? – Monika się skrzywiła.

16

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 16

2017-02-14 16:48:42

– Ej, dziewczyny, chyba wiem… – odezwał się nagle Wojtek – Monika, ty wczoraj na chwilę wyszłaś z szatni do toalety, a my zaczęliśmy rzucać do siebie butami… Ktoś potrącił twój plecak i wszystko się wysypało. Głupio nam się zrobiło, więc szybko pozbieraliśmy twoje rzeczy. Myślałem, że wszystkie…

– No tak… To chyba już sprawa jest jasna… – odetchnęła Ania.

– I jeszcze jedno. Ostatnia zasada: PRZEBACZ. Wygląda na to, że musicie się przeprosić… – zauważył Wojtek – Na to wygląda… Przepraszam, Aniu! A więc zgoda? – Monika niepewnie wyciągnęła rękę, którą Ania zaraz uścisnęła.

– ZGODA! Nareszcie! No i dzięki za pożyczenie gumki…

Mało brakowało, a zapomniałabym ci oddać! Fajnie pachnie.

Czaderska… Nie zapomnij włożyć do piórnika! Ej, ale czy to na pewno twój piórnik? Masz jakieś dowody? Spoko, żartuję…

17

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 17

2017-02-14 16:48:43

Zapamiętajcie!

Słuchaj, opowiadaj, staraj się zrozumieć, przebacz.

Jeśli od dzisiaj będziecie ze sobą rozmawiać – zamiast się kłócić lub dyskutować – to z pewnością świat zmieni się na lepsze.

Cały świat?!

Tak! Zmieniając siebie – zmieniamy świat!

Zawsze! Tylko chodzi o to, żeby go zmieniać na lepsze!

18

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 18

2017-02-14 16:48:43

O Autorce

Beata Kołodziej Autorka wierszy, bajek i opowiadań dla dzieci. Jej debiut książkowy, Listek od Pana Boga, został wydany w 1997 roku. Od tego czasu opublikowała ponad 70 książek, a kolejne są przygotowywane do druku. Pisze również teksty piosenek, scenariusze do filmów, spektakli, gier. Współpracowała z wieloma czasopismami dla dzieci oraz przy tworzeniu telewizyjnego programu Ziarno. Wspólnie z Kopalnią Soli „Wieliczka” na podstawie swoich książek z serii „Solilandia” stworzyła podziemną krainę dla dzieci. Promuje głośne czytanie dzieciom i wspiera czytelnictwo. Otrzymała medal fundacji „Cała Polska czyta dzieciom”, a w roku 2015 zaszczyt116

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 116

2017-02-14 16:49:04

Fot. Archiwum RTCK

ny tytuł Ambasadora Polszczyzny Literatury Dziecięcej i Młodzieżowej, przyznawany przez Radę Języka Polskiego PAN. Prowadzi także konferencje i warsztaty na temat kobiecości oraz budowania dobrych relacji.

Jej twórczość przypomina młodszym czytelnikom o takich wartościach, jak: przyjaźń, uczciwość, odwaga, współpraca, szacunek, odpowiedzialność i praca nad sobą. W każdej książce dobro, pomimo różnych trudności, ostatecznie odnosi zwycięstwo.

W Edycji Świętego Pawła opublikowała m. in.: Opowieść biblijną. Na ścieżkach Ewangelii; Kogo Pan Bóg kocha?; Czy z wiercipięty może być święty?; O aniołach i urwisach. Wiersze dla dzieci.

117

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 117

2017-02-14 16:49:05

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 118

2017-02-14 16:49:05

Spis treści Od Autorki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Temat 1: Rozmowa czy kłótnia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Temat 2: Upór czy wytrwałość?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Temat 3: Dyskusje o gustach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Temat 4: Narzucanie czy proponowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Temat 5: Wdzięczność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Temat 6: Dobroć a asertywność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Temat 7: Strzelanie focha, czyli manipulacja. . . . . . . . . . . . . . . 65 Temat 8: Mieć czy być. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Temat 9: Wojna na słowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Temat 10: Uczucia: dobre czy złe?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 DODATEK: O słowach jak pieski… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 O Autorce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

497A_Czy slowa moga ugryzc_inside.indd 119

2017-02-14 16:49:05

Czy wiesz, że

słowa są jak pieski?

BEATA KOŁODZIEJ

Potrafią być milutkie i kochane, ale potrafią też boleśnie ugryźć.

czy SŁOWA mogą

Pewnie nieraz w szkole czy w domu brałeś udział w wojnie na słowa. Kłótnie, oskarżenia, obrażanie czy wyśmiewanie – to smutna szkolna rzeczywistość.

Tak jednak nie musi być!

Albercik w zabawny sposób wyjaśni ci, jak posługiwać się słowami, żeby obronić siebie i nie zrobić krzywdy innym.

Zapamiętajcie!

Słuchaj, opowiadaj, staraj się zrozumieć, przebacz.

www.edycja.pl

497A_Czy slowa 497A_Czy slowa moga moga ugryzc_inside.indd ugryzc_okladka.indd 120 1

2017-02-14 16:49:05