Abecadło dla najmłodszych ks. Jan Twardowski O eto Wybrała i opracowała Aleksandra Iwanowska Zilustrowała Elżbieta Kidacka
Nihil obstat: Za zezwoleniem Kurii Prowincjalnej Towarzystwa Świętego Pawła ks. Witold Wiśniowski SSP, Częstochowa, 27 maja 2022 r. ISBN 978-83-8131-471-8
© Teksty ks. Jana Twardowskiego i wybór: Aleksandra Iwanowska, 2022 © Edycja Świętego Pawła, 2022 ul. Św. Pawła 13/15 • 42-221 Częstochowa tel. 34.362.06.89 • e-mail: edycja@edycja.com.pl Dystrybucja: Centrum Logistyczne Edycji Świętego Pawła ul. Hutnicza 46 • 42-263 Wrzosowa k. Częstochowy tel. 34.366.15.50 • e-mail: dystrybucja@edycja.com.pl Księgarnia internetowa: www.edycja.pl
Redakcja i korekta: Katarzyna Smardzewska Ilustracje, opracowanie graficzne, skład: Elżbieta Kidacka
Wprowadzenie
„A gdyby tak uczyć dzieci alfabetu, wykorzystując słowa klucze z twórczości księdza Jana Twardowskiego?” – zaproponowali nauczyciele w jednej ze szkół, których patronem jest ksiądz poeta. Spróbujmy. Bogata twórczość księdza Twardowskiego dla dzieci przynosi wiele takich słów. Wybrane i ułożone od A do Ż tworzą słownik pojęć ułatwiających nie tylko przyswajanie alfabetu*. Od A do Żet. Abecadło dla najmłodszych bawi i wzrusza. Autor słowami dziecka przybliża otaczający świat, ten widzialny, ale i ten, który można zoba czyć oczyma wiary. Mówi o domu, rodzinie, koleżankach, kolegach, świętach, wakacjach. Wprowadza w świat wiary w Boga. Pokazuje, że aniołem można być także na ziemi, że cud można zobaczyć na własne oczy, a niebo „jest wszę dzie tam, gdzie kogoś kochamy, gdzie komuś przebaczamy, gdzie chcemy się poprawić” i wcale nieba nie trzeba szukać wysoko, zadzierając głowę.
* Pierwszą tego typu próbą była publikacja: J. Twardowski, Abecadło. Wybór tek stów A. Iwanowska, Wrocław, Wydawnictwo Emaus 2002; książka ukazała się wraz z płytą CD.
3
** Zob. wypowiedzi Autora zebrane w rozdziale Patyki i patyczki, w: J. Twardowski, Autobiografia. Myśli nie tylko o sobie. Oprac. A. Iwanowska. T. 2: Czas coraz prędszy. 1959-2006, wyd. 2 popr. Kraków, Wydawnictwo Literackie 2010, s. 129.
Od A do Żet. Abecadło dla najmłodszych – jak wszystkie książki księdza Jana dla dzieci – zachęca do stawiania pytań i do rozmów dzieci z rodzicami, wnuków z dziadkami, uczniów z nauczycielami. Rozmów nie tylko o literach.
Aleksandra Iwanowska
Także, a może przede wszystkim, o tym, co pomaga widzieć innych ludzi i świat przyrody. Bo ksiądz Twardowski – jak podkreślił Grzegorz Leszczyń ski, wybitny znawca literatury dziecięcej: „Starał się patrzeć na świat w dzie cięcy sposób, dostrzegać to, co najprostsze i najważniejsze: okruszyny do bra, miłości i serdeczności. W tych okruszynach widział uśmiech człowieka i uśmiech Pana Boga. (…) Nie lubił pouczać, moralizować, dawać rad, wolał podpowiadać, sugerować, zadawać pytania, wspólnie z dziećmi powoli do chodzić do prawdy”*.
Niniejsza publikacja wprowadza w świat pojęć i adresowana jest do dzie ci rozpoczynających edukację szkolną.
W Edycji Świętego Pawła ukazują się dwa Abecadła księdza Twardow skiego. Drugie, zatytułowane Od awantury do zgody. Abecadło dla każ dego (2023), wprowadza w świat zachowań oraz relacji międzyludzkich –adresowane jest do dzieci starszych, ale treści w nim zawarte przekraczają granice wieku. Są dla każdego.
* G. Leszczyński, Dzieciom…?, w: Ksiądz Twardowski dzieciom. Opowiadania Warszawa, Nasza Księgarnia 2014, s. 3.
Żadna książka dla dzieci w zamiarze jej autora, księdza Jana Twardowskie go, nie była – co podkreślał wielokrotnie w rozmowach z czytelnikami i dzien nikarzami – „wykładem religii, a raczej nauką dobroci, życzliwości, wierności Panu Bogu i rodzicom”. Celem zawsze było „pokazać, jak żyć”. O swoich książ kach dla dzieci, pełnych uśmiechu, ale i smutku, humoru, ale i poważniejszej refleksji, autor Patyków i patyczków mówił, że są „lekcją religii podaną w poga dankach, wychowujących dziecko do miłości, dobroci, życzliwości ludzkiej”**.
A jak ANIOŁ
Pan Jezus wyrzucił diabła i niczego od niego nie przyjął. Dia beł tyle Mu obiecywał, a On nie przyjął niczego. Potem, kiedy diabeł odszedł, przyszli aniołowie i służyli Jezusowi: jeden Anioł Stróż, drugi, trzeci...
– Czy przyjąłbyś bułkę z masłem od diabła?
Pewna mała dziewczynka powiedziała, że chce być aniołem, ale nie stróżem: 7
– Nigdy w życiu! Bułkę z masłem przyjąłbym tylko od mamusi i tatusia.–Agdyby ci diabeł podał banana?
Pewnego dnia zapytałem jednego z chłopców:
Zapomniał, że diabeł jest diabłem.
– O, to bym wziął. Faraonowi śniło się siedem krów, a mnie się śni siedem tabliczek czekolady.
Anioł i stróż
– Na pewno nie! – powiedział. – Banany przyjmuję tylko od cioci. Ona mi je kupuje.
– A gdyby podał ci tabliczkę czekolady z orzechami?
Anioł jest taki piękny i nie wstydzi się być stróżem. 8
Anioł prawdziwy jest tak mądry, że jest aniołem, ale równocze śnie jest stróżem. Anioł usługuje, bo jest aniołem.
Możewodę.Gowachlowali
skrzydłami, gdy było gorąco na pustyni? Może Mu wspominali Boże Narodzenie? Może Mu kolędę śpiewali: „Chwała na wysokości Bogu”, by mógł sobie przypo mnieć Betlejem, osiołka, Matkę Boską, Świętego Józefa?
Jak aniołowie mogli służyć Jezusowi?
Ale Jurek, jej kolega, nie wiedział o tym, i takie wierszyki wpi sał jej do albumu: Zosiu z lokami, mój ty aniele, klęczysz w kapturku w zimnym kościele. Czy smutna, czy wesoła, podobna do anioła. Choć ma brodawkę – nie zbrzydła, bo ma anielskie skrzydła.
Kiedy był głodny, spragniony, pewnie przynieśli Mu na tacy chleb i
Czy potrafisz komuś usługiwać? Być aniołem w domu, ale i słu żyć mamusi, tatusiowi? Czy pomagasz siostrzyczce, gdy tego potrzebuje? Czy potrafisz po sobie posprzątać, zetrzeć okruchy ze stołu, wynieść śmieci, babci przynieść okulary?
– Jak anioł, to nie stróż! Chcę być aniołem, mieć białą sukien kę. Chcę, żeby wszyscy mnie podziwiali i zachwycali się. Taka dobra anioł. Nie chciała jednak służyć.
jak GODZINA
Co wiemy o godzinie?
Pewna dziewczynka powiedziała, że najważniejsza jest godzina ósma rano, kiedy w jej szkole zaczynają się lekcje. Ileż trzeba zrobić, żeby na ósmą zdążyć!
Trzeba obudzić się, wyskoczyć z łóżka, zmówić pacierz, umyć się, ubrać, sprawdzić, czy w torni strze są wszystkie książki, pożegnać się z mamusią. 55
Godzina
Godzina ma sześćdziesiąt minut. Każda godzina jest niby taka sama, ale czasem jest długa, czasem krótka. Kiedy boli ząb albo brzuch, albo nie można wybiec na po dwórko, bo chlapie, wtedy godzina bardzo się dłuży. Długa godzina.Kiedyw czasie wakacji chodzimy po lesie, zbieramy jago dy, patrzymy, jak rosną grzyby, jak dzięcioł puka w korę drzewa, wtedy tak szybko przemija godzina! Nie obej rzysz się, a już godzina minęła. Krótka godzina. Która godzina w życiu jest najważniejsza?
Pewien chłopiec powiedział mi, że dla niego najważniejsza jest godzina druga po połu dniu, bo wtedy jest obiad i można się najeść.
Która więc godzina w życiu jest najważniejsza? Myślę, że każda, bo o każdej godzinie można komuś pomóc i kogoś przeprosić.
Jedna z mamuś powiedziała mi, że dla niej najważ niejsza jest godzina jedenasta wieczorem, bo nareszcie może położyć się spać i nie musi już iść po zakupy, nosić siatek jak wielbłąd, przyszywać guzików, smarować bułek masłem.
N jak NIEBO
Można wcale nie zadzierać głowy i szukać wysoko nieba, bo nie bo jest wszędzie tam, gdzie kogoś kochamy, gdzie komuś prze baczamy, gdzie chcemy się poprawić. Jeżeli chłopiec biegnie do mamusi, żeby ją przeprosić, i po stanawia, że zawsze będzie dobry, to tak, jakby jej przynosił ka wałek nieba, choćby na dworze się ściemniło, deszcz chlapał, a wszystkie drzewa stały się podobne do olchy (bo jak liście olchy spadają jesienią, to nie są ani żółte, ani czerwone, tylko czarne). 121
Gdzie jest niebo?
Każdy, kto patrzy w niebo późnym wieczorem albo w nocy, widzi, że księżyc podobny jest do trzech dużych liter. Czasem podobny jest do dużej litery C. Czasem do dużej litery D, a czasem do wielkiego O. Kiedy jest podobny do litery O, jest pełnia i tak widno, że można zobaczyć na ścieżce ogonek myszy, jak chudy warkoczyk dziewczynki. Księżyc poza tym jest bardzo obowiązkowy, solidny. Tylko przez trzy dni nieobecny jest na niebie. A teraz krótki wierszyk na jego cześć: Kolego śpiących – szanowny Księżycu! Poeci robią marzyciela z ciebie. A ty zwykłe litery piszesz wciąż na niebie.
Księżyc
Pomyśl Pomyśl czy przyszło ci kiedy do głowy że błękit jest czasem siny czasem granatowy bywa jak lazur lub jak kraska modry cieszą się święci w górze na dole pies z pieskiem że nawet niebo nie bywa niebieskie
• Kubek z jednym uchem. Wybór i oprac. A. Iwanowska, wyd. 2 zm., Poznań, Wydawnictwo Święty Wojciech 2011: Księżyc, O biedronce, O fidze, O kubku z wodą, O najważniejszej książce, Pokochać świat, Święta i kolory.
• Módl się za nami, czyli o tym, gdzie mieszka niezwykła Królowa. Wybór i oprac. A. Iwanowska, Częstochowa, Edycja Świętego Pawła 2009: Radosna niespodzianka (w tomie źródłowym pt. W rodzinie, fragm.), W rodzinie (fragm.).
• Nie tylko o jeżach. Myśli i opowieści o przyrodzie. Zebrała, opracowała i wstępem opatrzyła A. Iwanowska, Warszawa, Państwowy Instytut Wydaw niczy 2000: Co wiemy o aniołach? (w tomie źródłowym pt. Aniołowie i zwie rzęta, fragm.), Figa, Zwiastun wiosny, Zwierzęta uczą ( w tomie źródłowym pt. Aniołowie i zwierzęta, fragm.). 218
Publikacje księdza Jana Twardowskiego:
• Ile słońca w słoneczniku, powiedz, drogi mój chłopczyku? Wiersze i pro za dla dzieci 1973-1998. Zebrała i opracowała A. Iwanowska, cz. 2, Warsza wa, Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej 2000: O imieniu Pana Jezusa, O mowie zwierząt.
Źródła tekstów Fragmenty homilii dla dzieci wygłoszonych przez księdza Jana Twardow skiego (1915-2006) w kościele pod wezwaniem Świętego Józefa Oblubień ca w Warszawie (znanym jako kościół Sióstr Wizytek) w latach: 1966, 1969, 1970, 1971, 1982, 1985, 1994, 1997, 1998, które publikowane są po raz pierw szy: Gdzie jest niebo?, Kubek na mleko (fragm.), Nie tylko za budyń, O cho rym chłopcu, kochającym tatusiu i dobrych sąsiadach, Piotr i Paweł, Prosi o ciszę, Święta łza, Wielka cisza.
• Ksiądz Twardowski dzieciom. Wiersze. Wybór i oprac. A. Iwanowska, Warszawa, Nasza Księgarnia 2015.
• Najnowszy zeszyt w kratkę. Rozmowy z dziećmi i nie tylko z dziećmi, oprac. A. Iwanowska, wyd. 2, Kraków, Wydawnictwo Znak 2000: Najpierw źdźbło, a potem kłos, O wydawaniu pieniędzy, Przypomnienie.
• Na ostatni guzik. Rok z księdzem Janem Twardowskim. Wybrała i oprac. A. Iwanowska, Poznań, Wydawnictwo Święty Wojciech 2015: Czy widzisz cud?, Gdy kochamy, Jaki wielki jest Bóg!, O wakacjach, kubku i wodzie (fragm.), Prawdziwa mamusia
• Nagle sfrunął anioł biały, czyli o tym, dlaczego są anioły. Wybór i oprac. A. Iwanowska, M. Wilk, Częstochowa, Edycja Świętego Pawła 2009: Ku po mocy (w tomie źródłowym: Ku pomocy oraz Oczy Pana Jezusa, fragm.).
• Nowe patyki i patyczki. Zebrała i oprac. A. Iwanowska, Poznań, Wy dawnictwo Święty Wojciech 2009: Bądź pochwalona, mamusiu, Co wiesz o swojej rodzinie?, Cud, Dwa święta (fragm.), Kubek na mleko (w tomie źródłowym pt. O dobrym pasterzu, fragm.), Niebo, O cezarze i monecie czynszowej (fragm.), O chłopcu na pustyni, O jednym ziarnie, O jedzeniu, O kościołach, O kubku, O ptakach niebieskich, O osiołku, O owocu i liście stokrotnym, O śpiącym Jezusie i o delikatnej burzy, Zagadka, Życzenia.
• Przez dziurę w płocie, czyli o tym, że święci to także ludzie. Wybór i oprac. A. Iwanowska, Poznań, Wydawnictwo Święty Wojciech 2017: Jak dostać się do nieba?, Patron, Zwierzęta i święci.
• Wesoły nam dzień dziś nastał, czyli o tym, kim jest wielkanocny bara nek. Wybór i oprac. A. Iwanowska, Częstochowa, Edycja Świętego Pawła 2009: Bezradny i zwycięski, O baranku, Osiołek i baranek, „Oto Baranek Boży”, Radosne święta.
• Serce za serce, czyli co to znaczy kochać. Wybór i opracowanie A. Iwa nowska, Poznań, Wydawnictwo Święty Wojciech 2016: Czy umiesz kochać?, Dom rodzinny, Gdy zabraknie, Miłość za nic, Na skrzydłach (fragm.), O ro dzinie, Otwarte niebo, Serce za serce, Skarbiec serca, Sługa i przyjaciel.
• Nowy zeszyt w kratkę, Poznań, Wydawnictwo Pallottinum 1986: Najważ niejsze słowo (w tomie źródłowym pt. Ziarna, fragm.), Ziarna (fragm.).
• Od ucha do ucha, czyli o uśmiechu i radości. Wybór i oprac. A. Iwanowska, wyd. 2 zm., Poznań, Wydawnictwo Święty Wojciech 2013: Czy umiesz szukać uśmiechu?, Najważniejsze, O baranku i uśmiechu, O łzie i uśmiechu, O radości w rodzinie, O różnych buziach (fragm.), Od ucha do ucha, Różnie bywa.
• Nie tylko wrona chodzi zdziwiona. Wybór i oprac. A. Iwanowska, wyd. 2 zm., Poznań, Wydawnictwo Święty Wojciech 2012: Anioł i stróż, Anioł be tlejemski, Błogosławieni, którzy płaczą, Godzina, Kto to wymyślił?, Na waka cjach, Nie krzycz!, O cudach, O Duchu Świętym i duszy, O kozłach i owcach, O siódmej godzinie, O tęsknocie i listach z wakacji, O uśmiechu, O zegarach, Pięciu braci, Prezenty, Trochę o aniołach i trochę o zwierzakach, Wesołe jajko.
• Siedem łyżeczek. Rozmowy o rodzinie. Wybór i oprac. A. Iwanowska, Poznań, Wydawnictwo Święty Wojciech 2017: O tatusiach, O życzeniach.
• Wielkanocne idą święta. Wybór i opracowanie A. Iwanowska, Poznań, Wydawnictwo Święty Wojciech 2013: Kubek na mleko (w tomie źródłowym pt. Święto baranka, fragm.). A.Iw. 219
Spis treści pis treści Wprowadzenie /3 (Aleksandra Iwanowska) C jak CUD O chłopcu na pustyni /27 O cudach /29 Czy widzisz cud? /31 O wydawaniu pieniędzy /33 A jak ANIOŁ Anioł i stróż / 7 Co wiemy o aniołach? /9 Anioł betlejemski /10 Trochę o aniołach i trochę o zwierzakach /11 Ku pomocy /13 Na skrzydłach /14 Zmieniły się czasy /15 B jak BARANEK Zagadka /17 „Oto Baranek Boży” /19 O baranku /21 O baranku i uśmiechu /22 Owieczka i baranek /23 Bezradny i zwycięski /24 D jak DOM W rodzinie /35 Pięciu braci /36 Gdy zabraknie /37 Malina /38 Dom rodzinny /39 E jak EWANGELIA O najważniejszej książce /43 Czy umiesz kochać? /45 O cezarze i czynszowejmonecie/ 47 220
F jak FIGA O fidze /51 Zwiastun wiosny /52 Figa /53 Gdy kochamy /67 Patron /69 Piotr i Paweł / 70 O imieniu Pana Jezusa / 72 G jak GODZINA Godzina /55 O siódmej godzinie /57 H jak HAŁAS Nie krzycz! /61 Wielka cisza /63 O śpiącym Jezusie i o delikatnej burzy /65 J jak JEDZENIE O jedzeniu / 75 Cud / 78 Chleb / 79 Nie tylko za budyń /80 K jak KUBEK Kubek na mleko /83 O kubku z wodą /84 O wakacjach, kubku i wodzie /86 O kubku /88 Kubek /90 221
L jak LIST O owocu i liście stokrotnym /93 Radosna niespodzianka /96 O tęsknocie i listach z wakacji /98 N jak NIEBO Gdzie jest niebo? /121 Księżyc /122 Pomyśl /123 Otwarte niebo /124 Jak dostać się do nieba? /126 Niebo /128 Błogosławieni, którzy płaczą /101 Święta łza /103 O łzie i uśmiechu /104 Różnie bywa /104 Pokochać świat /106 *** (Ile słońca w słoneczniku) /108 M jak MAMA Prawdziwa mamusia /111 Sługa i przyjaciel /113 Bądź pochwalona, mamusiu /115 Matka dla wszystkich /118 Mamusia /119 O jak OSIOŁEK Osiołek i baranek /131 Uparciuch /132 O osiołku /133 Dwa osiołki /135 222
P jak PRZYRODA Kto to wymyślił? /137 Kraska /139 O ptakach niebieskich /140 O biedronce /143 Ś jak ŚWIĘTA Święta i kolory /163 Dwa święta /164 Przypomnienie /166 Prezenty /168 Radosne święta /170 O Duchu Świętym i duszy 171 Prosi o ciszę /173R jak RODZINA O radości w rodzinie /145 O rodzinie /147 Co wiesz o swojej rodzinie? /149 Najświętsza Rodzina /151 S jak SERCE Skarbiec serca /153 Serce za serce /156 Miłość za nic /158 Najważniejsze /160 T jak TATA O tatusiach /175 O chorym kochającymchłopcu,tatusiu i dobrych sąsiadach /177 Najważniejsze słowo /181 223
Ź jak ŹDŹBŁO Ziarna /205 O jednym ziarnie /207 Najpierw źdźbło, a potem kłos /208 U jak UŚMIECH O różnych buziach /183 O uśmiechu /184 Od ucha do ucha /185 Czy umiesz szukać uśmiechu? /187 W jak WAKACJE Na wakacjach /189 Jaki wielki jest Bóg! /191 O kościołach /192 Z jak ZWIERZĘTA Zwierzęta uczą /195 Czekanie /196 Czy wiesz, że... /197 O mowie zwierząt /198 O kozłach i owcach /199 Zwierzęta i święci /200 O aniołach i zwierzakach /202 Ż jak ŻYCZENIA O życzeniach /211 Życzenia /212 Wesołe jajko /214 Życzenia wakacyjne /216 Źródła tekstów /218
