C Formuleren ( herhaling Formuleren en stijl I ) 130
D Bondig formuleren 134
E Aantrekkelijk formuleren 136
F Verslag 138
G Podcast en discussie 140
H Aanvullende bronnen 142
Thema 3 Mediamacht
A Introductie 70
B Iedereen journalist? 72
Inhoud en opbouw
C Tekstsoort, tekstdoel en tekstvorm 74
D Onderwerp en hoofdgedachte 76
E Tekststructuur 78
F Alinea’s en verbanden 80
G Interview (vraaggesprek) 82
H Interview (artikel) 84
I Aanvullende bronnen 86
Thema 6 Politieke taal
A Introductie 156
B De kunst van het overtuigen 158
Argumenteren II
C Argumenteren (herhaling Argumenteren I ) 160
D Argumentatieschema’s 164
E Drogredenen 167
F Speech 170
G Manifest 172
H Aanvullende bronnen 174
INLEIDING PROZA POËZIE
INLEIDING
1100–1700
1700–1900
Literatuur
A De kunst van lezen en schrijven
1 De kunst van lezen en schrijven 188
2 Plot, tijd en setting 190
3 Vertelperspectief en personages 192
4 Thema en motieven 194
5 Een hond, alleen op een eiland 196
6 Poëzie 198
7 Dichtvormen 200
8 Klank en ritme 202
9 Beeldspraak 204
1900–2000
B Literatuurgeschiedenis
10 Literatuurgeschiedenis: van 1075 tot nu 208
11 Tussen hemel en aarde 211
12 Mariken van Nieumeghen 214
13 Wilhelmus 216
14 Verstand, gevoel en werkelijkheid 218
15 Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart 220
16 Fabriekskinderen 222
17 Vernietiging en vernieuwing 224
18 Wij slaven van Suriname 226
19 De aanslag 228
C Literaire ontwikkeling
20 Hoe ontwikkel ik mezelf als lezer? 232
21 Welk leesniveau past bij mij? 233
22 Hoe kies ik boeken die bij mij passen? 234
23 Onderdelen van het leesportfolio 235
24 Literaire thema’s 236
Examen
A Het eindexamen Nederlands 244
B Soorten vragen: inhoud 246
C Soorten vragen: vorm 250
D Oefenen en analyseren 252
E Oefenteksten 254
1 Nepnieuws 254
2 Vrouwelijke schrijvers 258
3 Makkelijke taal 262
4 Lezen of kijken ? 268
F Functiewoorden 274
TAAL & CULTUUR
Thema 4
Taal en kunstmatige intelligentie
A Introductie 98
B Een onvermoeibare assistent 100
COMMUNICATIE
Argumenteren I
C Overtuigen 102
D Aanvaardbaarheid van argumentaties 105
E Argumentatiestructuren 108
EINDOPDRACHTEN
F Debat 110
G Opinieartikel 112
H Aanvullende bronnen 114
A Introductie
v Doel
Je verkent de inhoud en vaardigheden waarmee je aan de slag gaat in het thema ‘Taal en kunstmatige intelligentie’.
v Om te beginnen
1 Heb je weleens een tekst geschreven met behulp van AI-tekstgeneratoren? T 2
v Zo ja, wat waren je ervaringen? Vond je het moeilijk om de juiste opdracht (‘prompt’) te formuleren? En wat vond je van de tekst of de informatie die het opleverde? Voldeed die aan je verwachtingen?
v Zo nee, wat weet je over de mogelijkheden van AI-tekstgeneratoren voor het schrijven van een tekst? Levert het goede teksten op?
2 Hieronder staan verschillende communicatieve contexten. Stel je voor dat iemand in deze situaties een tekst volledig door AI laat genereren. Rangschik de situaties van totaal niet acceptabel naar volledig acceptabel. T 2
A beterschapswensen aan een goede vriend die ziek is
B werkstuk voor school
C sollicitatiebrief voor een stage of bijbaan
D liefdesverklaring voor iemand op wie je verliefd bent
E sinterklaasgedicht voor je vader of moeder
3 Vergelijk je indeling bij opdracht 2 met die van een klasgenoot. Bespreek met elkaar welke argumenten jullie hebben voor je indeling. T 2
4 a Is een tekst eigenlijk wel van jou als je deze door AI laat genereren? Leg je antwoord uit. T 2
b Vind je dat mensen het altijd moeten vermelden wanneer ze een tekst door AI hebben laten genereren? Waarom? T 2
5 Het gebruik van AI-tekstgeneratoren bij het schrijven van teksten is steeds gangbaarder.
a Is het nog nodig om teksten te leren schrijven op school? Leg je antwoord uit. T 2
b Zal het beroep van dichter, schrijver of journalist verdwijnen? Waarom wel of niet? T 2
6 Bekijk de cartoon op de pagina hiernaast en leg de grap uit. T 2
7 a Bespreek met een of meer klasgenoten wat jullie bij opdracht 4 en 5 geantwoord hebben. Stel elkaar zo nodig vragen ter verduidelijking. T 1 b Welke argumenten van klasgenoten had je zelf nog niet bedacht? Noteer er minimaal twee. T 2
8 In dit thema ga je een standpunt innemen over de vraag in hoeverre het nuttig en veilig is om een tekst te laten genereren door AI. Noteer waarover je graag meer informatie wilt krijgen om dit te kunnen doen. T 2
v In dit thema
Met de komst van AI-tekstgeneratoren is het belangrijk om na te denken over de vraag in hoeverre het nuttig en veilig is om kunstmatige intelligentie te gebruiken bij het schrijven van een tekst. Dit vraagstuk staat centraal in het thema ‘Taal en kunstmatige intelligentie’.
Je werkt in dit thema toe naar twee eindopdrachten. In de eerste eindopdracht voer je een Lagerhuisdebat. In de tweede eindopdracht schrijf je een opinieartikel.
Om goed te kunnen debatteren en schrijven, is het belangrijk om je te verdiepen in het onderwerp: Wat komt er allemaal kijken bij het gebruiken van AI? Waar komt de informatie vandaan die AI-tekstgeneratoren gebruiken en hoe betrouwbaar is die informatie? Wie is er eigenlijk eigenaar van een door AI-gegenereerde tekst? Welke voor- en nadelen kleven er aan het gebruik van AI?
Door verschillende bronnen van verschillende mensen te lezen, beluisteren en bekijken, ga je je eigen mening hierover vormen.
Daarnaast ga je je in dit thema verdiepen in de argumentatietheorie en je argumentatievaardigheden trainen. Zo leer je hoe je zowel schriftelijk als mondeling een standpunt kunt innemen en onderbouwen en hoe je kritisch kunt reageren op anderen.
B Een onvermoeibare assistent
v Doel
Je leert kritisch kijken naar AI-toepassingen in taal en communicatie.
v Verkennen
1 Heb jij weleens uitgeprobeerd hoe lang de spraakassistent van je telefoon (bijvoorbeeld Siri) het volhoudt om je vragen te beantwoorden? Wie won er: jij of je telefoon? T 2
2 Bespreek met een klasgenoot jullie ervaring met AI-tekstgeneratoren, zoals ChatGPT, Claude en Co-pilot. Ga in op de volgende vragen: T 2
v Waarvoor gebruikte je een AI-tekstgenerator?
v Vormde de output van de AI-tekstgenerator meteen een goede basis waarmee je verder kon, of moest je een paar verschillende prompts geven? Waarom wel of niet?
v Vond je het moeilijk om de juiste prompt te bedenken?
v Verwerken
v Lees de paragraaf ‘Een onvermoeibare assistent (maar houd haar in de gaten!)’ (handboek, pp. 22-25) en beantwoord de vragen.
3 Wat is een algoritme? R
4 Wat is volgens jou de belangrijkste overeenkomst tussen het brein en een neuraal netwerk? T 2
5 Wat doet een taalmodel als de temperatuurinstelling hoog is? R
6 Leg uit waarom taalmodellen in bepaalde talen beter zijn dan in andere. T 1
7 a Wat betekent plausibel ? Zoek het woord op in een woordenboek als je dat niet weet. T 1
b Leg in je eigen woorden uit waarom je denkt dat AI plausibel en pleasend is. T 2
c Leg deze vraag nu voor aan een AI-tekstgenerator. Noteer kort het antwoord dat je krijgt en wat je van het antwoord vindt. T 2
8 In de tekst in het handboek staat dat taalmodellen vloeiende taal genereren. Waarom is hier gekozen voor het woord genereren en niet voor spreken of schrijven ? T 2
9 Luister in de digitale leeromgeving van KERN Nederlands naar het fragment uit de podcast BNR’s Big Five over de taal van kunstmatige intelligentie (11:43–16:50).
In het fragment is Art Rooijakkers in gesprek met Jelle Zuidema, universitair hoofddocent natuurlijke taalverwerking aan de Universiteit van Amsterdam. Ze bespreken de vraag waarom we menselijke emoties plakken op de output van chatbots.
a Waarom gebruikt een chatbot emotionele taal? T 1
b In het fragment wordt gesproken over het Eliza-effect. Leg uit wat dat inhoudt. T 2
c Wat doen chatbots waardoor wij de neiging hebben te denken dat ze menselijk zijn? T 1
d Waarom vindt Jelle Zuidema dat de technologie om met computers te praten prematuur (te vroeg) is losgelaten op de maatschappij? T 1
e Wat vind jij ervan dat mensen vriendschap aangaan met een chatbot, of zelfs een liefdesrelatie, zoals Theodore uit de film Her? I
v Verdiepen
10 Lees de tekst hiernaast en beantwoord de vragen.
a Waarom denken de auteurs van deze tekst dat AI nooit een mooie film zal kunnen produceren? T 1
b Wat kan AI volgens de tekst wél opleveren voor de filmindustrie? T 1
11 Op de foto hieronder zie je robotkat Lizzy. In een revalidatiekliniek in Duitsland ontdekten artsen dat ernstig zieke patiënten een sterke emotionele reactie ervoeren op Lizzy, waardoor het makkelijker werd om verbinding met hen te maken. Je gaat je voorbereiden op het schrijven van een korte tekst over de voor- en nadelen van zo’n robotdier in de zorg.
a Bedenk een prompt om een AI-tekstgenerator te vragen om te brainstormen over mogelijke voor- en nadelen van robotdieren in de zorg. Gebruik hiervoor het prepare -raamwerk. I
b Leg je prompt voor aan een klasgenoot. Denken jullie dat die zo goed is? Zo niet, pas de prompt aan. I
c Gebruik nu je prompt om een AI-tekstgenerator om ideeën te vragen. Wat vinden jullie van de output die dat oplevert? Zouden jullie je prompt nog willen aanpassen? Zo ja, hoe? T 2
Een mooie film zal AI nooit produceren
[ 1 ] Afgelopen week lanceerde OpenAI, het bedrijf achter taalmodel ChatGPT, zijn nieuwe tekst-naar-videomodel Sora. Met een eenvoudige prompt kan je nu tot wel 60 seconden aan AI-gegenereerde bewegende videobeelden creëren. Een enorme sprong voorwaarts.
[ 2 ] Zowel amateur- als (semi)professionele filmmakers wereldwijd reageerden op Sora. De reacties zijn divers. Waar de een deze ontwikkeling toejuicht omdat het zorgt voor een hogere toegankelijkheid van filmmaken, klaagt de ander dat dit het einde van creatieve verhalen vertellen inluidt. De waarheid ligt, zoals vaker, in het midden.
[ 3 ] Sora, en daarmee andere tekst-naar-videoAI-modellen die we de komende tijd zullen zien oppoppen, betekenen niet het einde van het maken van films. Een disruptief effect zal het zeker hebben. Maar dat is niets nieuws. Van alle kunstvormen wordt film altijd al het meest beïnvloed door technologische ontwikkelingen. [ ]
[ 4 ] Tekst-naar-video-AI is een volgende stap in de evolutie van filmmaken. En net als geluid en digitalisering kent AI een disruptieve maar zeker niet vernietigende werking op filmmaken. Het is extra gereedschap in de alsmaar uitbreidende gereedschapskist van de filmmaker. Het gaat filmmakers helpen bij het pitchen van hun filmplannen, en daarmee het binnenhalen van investeringen waarmee ze hun film kunnen maken. En het gaat filmmakers helpen bij het meenemen van cast en crew in de film die zij voor ogen hebben. Tekst-naar-video-AI gaat nooit en te nimmer de creativiteit van de filmmaker kunnen vervangen.
[ 5 ] De kern waar film om draait, is namelijk storytelling. Het vertellen van verhalen die de kijker raken. Emotie. En zolang AI op bestaande informatie gebaseerde verhalen zonder gevoel blijft opleveren, zal dit nooit een vervanging zijn van nieuwe, persoonlijke en betrokken films. Dus laten we vooral blijven experimenteren met tekst-naar-video-AI.
Naar: twan arts & erdinç saçan , NRC, 27 februari 2024
COMMUNICATIE / ARGUMENTEREN v 8 OVERTUIGEN
Overtuigen
v Doel
Je leert argumenten, tegenargumenten en weerleggingen herkennen en zelf bedenken.
v Verkennen
1 Beschrijf in je eigen woorden wat een standpunt en een argument is. T 1
2 Bedenk bij elk van onderstaande standpunten een argument vóór en een argument tegen. I
a Alle middelbare scholieren moeten les krijgen in het schrijven van prompts.
b Bij creatieve producten (teksten, afbeeldingen, films, etc.) moet een waarschuwing staan als ze gemaakt zijn met behulp van AI.
c Iedere middelbare scholier moet minimaal 40 uur vrijwilligerswerk doen.
d De schoolleiding vindt het belangrijk dat leerlingen een eigen laptop hebben.
v Verwerken
v Lees de paragraaf ‘Overtuigen’ (handboek, pp. 50-51) en beantwoord de vragen.
3 a Geef minimaal twee andere woorden voor standpunt R
b Wat is een redenering? R
4 Bekijk onderstaande argumentaties. Noteer wat het standpunt en wat het argument is. Noteer waar mogelijk ook de signaalwoorden (zie ook handboek, p. 42) waaraan je dat kunt zien. T 1
a Gisteren lukte het je ook al niet, dus stop er nou maar mee!
b Drugs moeten helemaal gelegaliseerd worden, want dan daalt de criminaliteit.
c Het zou zonde zijn van de miljoenen die we in de grond geïnvesteerd hebben. Laten we daarom, ondanks het verzet tegen de nieuwe luchthaven, toch maar doorgaan met de bouw.
d Die fatbikes worden ontzettend vaak gestolen: ik ga daar mijn geld niet aan besteden!
e Een maximumsnelheid op de snelwegen van 100 km/u in plaats van 130 km/u is goed: het is beter voor het milieu en voor de reistijd maakt het toch niet uit.
5 a Leg in je eigen woorden uit wat het verschil is tussen een weerlegging en een tegenargument. T 2
b Waarom kan het zinvol zijn om het onderscheid tussen weerlegging en tegenargument te kennen? T 2
6 Bekijk de reacties op onderstaande argumentaties. Noteer of het gaat om een weerlegging of een tegenargument. T 1
a Argumentatie
Ik vind de verfilming van It ends with us erg slecht, want er zijn allerlei gebeurtenissen uit het boek weggelaten.
Reactie
Er is geen enkele verfilming van een boek waarin álle gebeurtenissen terugkomen, dan zou zo’n film toch veel te lang worden?
b Argumentatie
Kinderopvang moet gratis worden. Dat stimuleert ouders om meer te gaan werken.
Reactie
Kinderopvang gratis maken kost veel te veel belastinggeld. Dat kan wel aan belangrijkere zaken worden besteed.
c Argumentatie
De fietshelm moet verplicht worden. Daarmee voorkomen we veel hersenletsel.
Reactie
Als de fietshelm verplicht wordt, gaan er minder mensen fietsen en dat lijkt me een ongunstige ontwikkeling.
d Argumentatie
Een maximumsnelheid op de snelwegen van 100 km/u in plaats van 130 km/u is goed: het is beter voor het milieu en voor de reistijd maakt het toch niet uit.
Reactie
Ik ben nu anders al gauw 10 minuten langer onderweg naar mijn werk, hoor!
v Verdiepen
v Lees de vier teksten op de volgende pagina.
7 De auteurs van de ingezonden brieven op p. 104 reageren allemaal op de eerste tekst ‘De opiniepagina’s zijn het eerste “journalistieke” slachtoffer van AI’, een artikel van onderzoeks-
journalist Peter Olsthoorn. Hij vraagt zich daarin af in hoeverre het acceptabel is om AI te gebruiken bij het schrijven van een lezersbrief aan de krant.
a De auteur van de tekst ‘De opiniepagina’s zijn het eerste “journalistieke” slachtoffer van AI’ spreekt over stijlbloempjes. Zoek op internet op wat daarmee bedoeld wordt. T 1
b Wat bedoelt de auteur van de tekst ‘Kritisch denken’ met de formulering infantiel en infantiliserend argumentatiemodel? T 2
c Aan de toon en woordkeus kun je al afleiden wat de mening van Onno Kosters is over teksten die door AI zijn gegenereerd. Citeer minimaal drie voorbeelden hiervan. T 1
d De auteur van de tekst ‘AI-teksten’ noemt deze onverteerbaar. Wat bedoelt hij daarmee? T 2
8 a Neem onderstaande tabel over en vul alle argumenten voor en tegen het gebruik van AI in. Maak gebruik van alle teksten op p. 104. T 1
b Welke argumenten in de kolom ‘argumenten tegen’ zijn bruikbaar als weerlegging?
Leg je antwoord uit. T 2
c Bedenk zelf nog minimaal één weerlegging bij een van de argumenten in de tabel. Je mag zelf weten of je dat doet bij een argument uit de kolom ‘voor’ of uit de kolom ‘tegen’. I
Peter Olsthoorn
Pieter Klok
Onno Kosters
Pieter Zuijdgeest
Argument voor Argument tegen
De opiniepagina’s zijn het eerste ‘journalistieke’ slachtoffer van AI fragment
Wat is het gevolg van het gebruik van AI bij het schrijven van lezersbrieven voor opinie in kranten? In positieve zin: er komen dankzij de hulp van AI beter geformuleerde brieven en opinies binnen. Maar waar ligt de grens van het gebruik van citaten van derden, zoals filosofen, zonder bronvermelding? En van het gebruik van stijlbloempjes? Worden opiniepagina’s straks gevuld met AI(-plagiaat) in de vorm van de fraaiste poëzie, om meningen kenbaar te maken?
Naar: peter olsthoorn, de Volkskrant, 6 december 2024
Waarom de beste lezersbrieven nooit met AI zullen worden geschreven
[ 1 ] Op vrijdag stond er een opvallend opiniestuk in de krant van Peter Olsthoorn, trouw lezer en kritisch volger van de Volkskrant. Hij had achterhaald dat een ingezonden brief in de krant van vorige week zaterdag deels door AI was geschreven.
[ 2 ] Hoe erg is het dat lezers gebruikmaken van de modernste technieken om hun punt te maken?
Iedereen gebruikt vormen van kunstmatige intelligentie. Wij ook, de grammaticachecker bijvoorbeeld. We gebruiken AI ook om interviewopnamen uit te werken en binnenkort hopelijk ook om onze artikelen te laten voorlezen.
[ 3 ] Zodra onduidelijk is hoe AI tot antwoorden en oplossingen komt en waar de gebruikte informatie precies vandaan komt, kan ze niet worden gebruikt. De lezer moet erop kunnen vertrouwen dat de verslaggever zelf zijn onderzoek heeft gedaan én ook zelf aan het woord is. Zo hebben we dat ook vastgelegd in ons protocol.
[ 4 ] Moet dat ook voor de ingezonden brieven gelden? Een collega van DPG Media appte: ‘Ik zie het gebruik van AI eigenlijk als iets moois. Op dit moment kun je je mening alleen kwijt in de krant als je goed kunt schrijven. Dat kan misschien 10 procent van Nederland. Dankzij AI kunnen veel meer mensen hun gedachten fatsoenlijk op papier krijgen. Top toch?’
[ 5 ] AI heeft inderdaad een emancipatoire werking voor iedereen die moeite heeft met schrijven. Dat is iets goeds. Voor de ontvanger van het bericht — of in dit geval de lezer van de krant — is het echter problematischer. De aantrekkingskracht van de inge-
zonden brieven is dat er echte mensen aan het woord zijn, het is een vorm van communicatie tussen mensen. Als de brieven door AI zijn geschreven, gaat een groot deel van die aantrekkingskracht verloren. Als AI wordt gebruikt voor een brief aan de Belastingdienst geldt dit bezwaar minder.
Naar: pieter klok , de Volkskrant, 7 december 2024 Pieter Klok is hoofdredacteur van de Volkskrant.
Kritisch denken
[ ] Opzienbarender vind ik eigenlijk dat de auteur van het stuk, Peter Olsthoorn, de door AI gegenereerde alinea’s kwalificeert als geschreven in ‘een prachtige / uitstekende stijl’ en ‘krachtig geformuleerd’. Dat is precies wat de marktkramers van AI ons willen doen geloven: de stijl die ChatGPT voorkauwt en imiteert is die waarvan wij, hersenverweekt door overdadig door Large Language Models geïnfiltreerde teksten op internet, inmiddels vinden dat hij krachtig, prachtig en welbespraakt is. Maar dat is hij niet. Wat we lezen is een via een infantiel en infantiliserend argumentatiemodel vormgegeven opeenstapeling van clichés, om maar een cliché te gebruiken.
Naar: onno kosters , de Volkskrant, 11 december 2024
AIteksten
Eerder dit jaar vroeg ik als schrijftrainer 28 tekstspecialisten om vier schrijfvoorbeelden — twee van mensen, twee van AI — te vergelijken. Het verschil zat vooral in:
1 Denktrant. AI was afstandelijk en clichématig.
2 Verteltechniek. AI was beschrijvend en zonder verhaallijn.
3 Schrijfstijl. AI werd als metaforisch en gezwollen ervaren.
Juist deze kenmerken maken dat ik AI-teksten vaak onverteerbaar vind. Een artikel over dit onderzoek verschijnt binnenkort in Tekstblad Misschien kan de Volkskrant dit erbij pakken bij de beoordeling van ingezonden brieven?
Uit: pieter zuijdgeest, de Volkskrant, 11 december 2024
D Aanvaardbaarheid van argumentaties
v Doel
Je leert een argumentatie met behulp van kritische vragen beoordelen op aanvaardbaarheid.
v Verkennen
1 Bekijk de afbeelding en het bijschrift hiernaast.
a Noteer het standpunt en het argument. T 1
b Vind je de argumentatie overtuigend? Schrijf op waarom je dat wel of niet vindt. T 2
v Verwerken
v Lees de paragraaf ‘Aanvaardbaarheid van argumentaties’ (handboek, pp. 52-53) en beantwoord de vragen.
2 a Waarom is het zinvol om kritisch te zijn op de argumentaties van anderen? R
b Waarom is het zinvol zijn om ook kritisch te kijken naar je eigen argumentatie? T 2
3 a Wat is een verzwegen argument? R
b Bij de beoordeling van argumentaties speelt het begrip aanvaardbaarheid een belangrijke rol. Leg dit begrip in je eigen woorden uit. T 2
c Leg uit waarom waarderende argumenten vaak meer ondersteuning nodig hebben dan feitelijke argumenten. T 2
‘Ik maak eigenlijk zelden fouten, want ik heb moeite me te vergissen.’ johan cruijff
Cruijff stond niet alleen bekend om zijn prestaties op het voetbalveld, maar ook om zijn ‘Cruijffiaanse’ uitspraken.
4 Noteer van de volgende uitspraken of ze feitelijk of waarderend zijn. Als het feitelijke uitspraken zijn, noteer dan ook of ze ‘waar’ of ‘onwaar’ zijn. T 1
a De Rijn is de langste rivier van Europa.
b Bij Kerstmis hoort een kerstboom met cadeautjes eronder.
c Jongens lopen harder dan meisjes.
d Jongens lopen gemiddeld harder dan meisjes.
e Vliegvakanties zijn schadelijker voor een duurzame wereld dan het eten van vlees.
f Meedoen is belangrijker dan winnen.
5 Lees de volgende argumentaties en noteer steeds het verzwegen argument. Gebruik de ‘Als …, dan …’-vorm. T 1
a Onze minister-president is een goede premier, omdat hij laat zien dat hij boven de partijen staat.
b Mensen zullen wel meer gaan autorijden, want de brandstof wordt steeds goedkoper.
c Meer zakgeld krijg je niet: je zus kreeg destijds evenveel.
d Honden zijn leuker dan katten, want honden lijken in hun gedrag net mensen.
6 Hoe helpt het invullen van het verzwegen argument je bij het beoordelen van een argument? T 2
7 Kijk nog eens terug naar je antwoord bij opdracht 1b en beantwoord hieronder de vraag die van toepassing is op jouw antwoord. T 2
A Als je de argumentatie overtuigend vond: denk je daar nu anders over? Leg uit.
B Als je de argumentatie niet overtuigend vindt: kun je aan de hand van de uitleg beter verklaren waarom je dat vindt? Leg uit.
v Verdiepen
8 Bekijk de afbeelding van Fokke & Sukke hieronder.
a Formuleer het standpunt en argument van Fokke & Sukke dat je hieruit kunt afleiden. T 1
b Wat is het verzwegen argument in hun argumentatie? T1
c Vind je de argumentatie van Fokke & Sukke aanvaardbaar? Leg uit waarom wel of niet. T 2
9 Lees de tekst ‘Wie alle AI op één hoop gooit, mist de potentie ervan’ hiernaast en beantwoord daarna de vragen.
a Geef het standpunt van de auteurs in je eigen woorden weer. T 1
b Leg in je eigen woorden uit wat de auteurs in alinea 3 duidelijk willen maken. T 2
c De auteurs beweren in de tekst dat er vaak ongenuanceerd over AI wordt geschreven. Welke argumenten geven zij hiervoor? T 1
10 a In alinea 4 staat: ‘Mensen met weinig kennis van AI stellen oppervlakkige vragen aan chatbots, zoals ChatGPT, en schrikken van onvolledige of foute antwoorden.’ Leg in je eigen woorden uit welke twee redenen de auteurs hier hebben om de argumentatie niet aanvaardbaar te vinden. T 2
b In alinea 5 leggen de auteurs uit wat er mis kan gaan met wetenschappelijke publicaties over AI. Op welk punt vinden zij deze publicaties niet aanvaardbaar: relevantie, toereikendheid of consistentie? T 2
c Leg in je eigen woorden uit waarom de auteurs het belangrijk vinden dat er meer genuanceerd over AI wordt gesproken. Baseer je antwoord op alinea 7 en 8. T 2
11 Beoordeel de argumentatie in de tekst ‘Wie alle AI op één hoop gooit, mist de potentie ervan’ op aanvaardbaarheid. Gebruik in je oordeel minimaal drie van de vijf aspecten die in het handboek (p. 53) worden genoemd. I
Wie alle AI op één hoop gooit, mist de potentie ervan
Naar: erdinç saçan & barend last, Trouw, 22 januari 2025
[ 1 ] Er is geen gebrek aan aandacht voor AI in de kranten en de wetenschap. Maar alle publiciteit ten spijt, publieke opinie én wetenschap worden gekleurd door mensen die verouderde systemen gebruiken of experimenten doen met kanten-klare software, ingezet zonder doordachte instructie. [ ]
[ 2 ] Stel dat je een verfroller gebruikt om de kleine details van een portret te schilderen. Werkt voor geen meter, natuurlijk. Kun je dan concluderen dat verfrollers nutteloos zijn om mee te schilderen? Neen. Toch zien we vergelijkbare conclusies in opinie en onderzoek rondom AI.
[ 3 ] Oké, AI-systemen zijn verre van foutloos. Maar het zijn er niet één of twee — het zijn er duizenden (op het moment van schrijven zijn 27.866 tools geregistreerd op de database ‘There’s an AI for that’). En net zoals je verschillende kwasten en technieken gebruikt om een schilderij te maken, heb je verschillende AI-technieken nodig voor uiteenlopende taken, die elk hun eigen doordachte instructie vragen.
Alle AI op één hoop gegooid
[ 4 ] Toch wordt alle AI regelmatig op één hoop gegooid. Mensen met weinig kennis van AI stellen oppervlakkige vragen aan chatbots, zoals ChatGPT, en schrikken van onvolledige of foute antwoorden. ‘Zie je wel, prutssoftware’, concluderen ze. Maar dat is hetzelfde als een chef in een sterrenrestaurant vragen om iets lekkers te maken zonder te zeggen of je zin hebt in vlees, vis of vegetarisch, om vervolgens bij je rib-eye te zeuren dat het geen taart was. Je geeft onvoldoende context, maar verwacht wel dat het direct precies goed is. Een AI-systeem doet wat je vraagt, niet per se wat je bedoelt. Het gevolg? Tal van opinies gebaseerd op een enkele mislukte sessie met ChatGPT om te ‘bewijzen’ dat AI een hype is. [ … ]
[ 5 ] Een ander probleem is dat wetenschappelijke publicaties per definitie achterlopen op de realiteit, vanwege lange publicatietrajecten. Tegen de tijd dat onderzoek verschijnt, zijn er nieuwere en betere modellen beschikbaar. Dat leidt ertoe dat bevindingen, hoe zorgvuldig ook verzameld, al verouderd zijn voordat ze breed worden opgepikt.
Verouderde conclusies
[ 6 ] Maar deze achterhaalde inzichten vormen wél de basis voor opinies en beleidsrapporten van vandaag. Zo ontstaat een domino-effect van verouderde conclusies die worden behandeld alsof ze nog altijd relevant zijn, wat weer de beeldvorming in de samenleving beïnvloedt, en belangrijke innovaties in bijvoorbeeld zorg en onderwijs ongewenst vertragen.
[ 7 ] Een gebrek aan genuanceerde berichtgeving vergroot de digitale kloof; er zijn mensen die nauwelijks of geen gebruikmaken van AI, soms uit principe, vaker nog uit onwetendheid of gebrek aan toegang. Als de beeldvorming dan vooral uit waarschuwingen en rampscenario’s bestaat — gebaseerd op verouderde inzichten en slordige experimenten — is de kans groot dat zij niet aanhaken. [ … ]
[ 8 ] Let wel: ‘aanhaken’ betekent niet dat iedereen ‘aan de AI moet’, maar wel dat men in staat is om deze systeemtechnologie te laten aansluiten op eigen werk en leven. Elke nieuwe technologie vraagt om grondige tests en afgewogen keuzes over maatschappelijke gevolgen. Niet blind omarmen, oog hebben voor de keerzijden zoals privacyrisico’s en het hoge energieverbruik, maar ook niet te snel volledig afkeuren.
[ 9 ] Wat we nodig hebben, is een realistische blik op wat een model vandaag de dag wel en niet kan — niet vorig jaar, niet drie versies geleden. De sleutel ligt in het beoordelen van AI-systemen op basis van heldere criteria: wat is het doel, hoe wordt het ingezet en binnen welke context?
[ 10 ] Alleen zo voorkomen we dat de verfroller in de prullenbak belandt omdat iemand dacht dat hij er de nieuwe Vermeer mee moest schilderen. Gebruik een AI-tool waar die voor bedoeld is.
Krijg je niet meteen het gewenste resultaat?
Kijk dan eerst kritisch naar je vraagstelling én naar de actuele mogelijkheden van de technologie, voordat je die afschrijft in je volgende opiniestuk.
erdinç saçan is docent en onderzoeker bij Fontys Hogeschool ICT, en auteur van AI voor iedereen barend last is onderwijskundige, spreker en auteur van onder meer Chatten met Napoleon
Argumentatiestructuren E
v Doel
Je leert verschillende argumentatiestructuren herkennen en gebruiken in een eigen argumentatie.
v Verkennen
1 Werk samen met een klasgenoot en bekijk onderstaande stelling. Bespreek in hoeverre jullie het met de stelling eens zijn. Leg nauwkeurig uit waarom. T 2
Het is altijd overtuigender om meerdere argumenten te geven.
v Verwerken
v Lees de paragraaf ‘Argumentatiestructuren’ (handboek, pp. 54-55) en beantwoord de vragen.
2 a Welke soorten argumentatiestructuren zijn er? R
b Leg uit wat het verschil is tussen afhankelijke en onafhankelijke nevenschikkende argumentatie. T 2
3 Geef de argumentatie in de volgende zinnen weer in een argumentatiestructuur. Noteer ook om welk soort structuur het gaat. T 1
a Het is onmogelijk dat je mij vorige week in het Texas Steak House hebt gezien: ik was toen met de camper op vakantie in Italië.
b We eten vanavond geen afhaalpizza, want dat is hartstikke ongezond. Die pizza’s worden trouwens ook steeds duurder!
c Pap en mam, het wordt echt tijd dat jullie een elektrische fiets voor me kopen. Dat scheelt een hoop tijd, want dan kan ik veel sneller fietsen. Bovendien komt het ten goede aan mijn huiswerk, doordat ik energie overhoud.
d Ik ga niet op kanopolo, want mijn zus zit daar ook op en ik wil niet bij dezelfde vereniging als mijn zus.
e Behang afsteken kost heel veel tijd en je loopt het gevaar dat je ook stukken muur weghaalt, want behang hecht erg aan de stuclaag. Je kunt het dus beter laten zitten.
v Verdiepen
4 a Lees hiernaast de tekst ‘ChatGPT heeft het druk met gedichten maken dit jaar’. Zet de argumentatie van Jaël en Jente in een argumentatiestructuur. Gebruik als standpunt ‘Het is wel / niet acceptabel om AI te gebruiken voor het schrijven van een sinterklaasgedicht.’ T 1
b Benoem bij beide argumentaties om wat voor soort argumentatiestructuur het gaat. T 1
ChatGPT heeft het druk met gedichten maken dit jaar
Misschien ben jij er rond Sinterklaas ook wel druk mee: surprises maken en gedichten schrijven. Doe jij het allemaal zelf, of vraag je om hulp? Sinds een jaar kun je ook ChatGPT om hulp vragen. Dat programma kan hele gedichten voor je schrijven. Ook kinderen gebruiken het programma:
‘Ik had Wout en die houdt van voetballen. Dus ik had dat ingevuld. En toen kwam er een heel mooi gedicht uit.’ — jaël
Maar er zijn ook veel kinderen die het belangrijk vinden om het gedicht zelf te schrijven:
‘Zelf gedichten schrijven is leuker. Want dan bedenk je het zelf en dan is het van jezelf.’ — jente
Naar: jeugdjournaal.nl, 2 december 2023
5 Lees hiernaast de tekst ‘Laten we technologie verstandig inzetten, ook in de zorg, maar niet als vervanging voor menselijk contact’.
Neem daarna onderstaande argumentatiestructuur over en vul deze in. T 2
standpunt
Laten we technologie verstandig inzetten, ook in de zorg, maar niet als vervanging voor menselijk contact.
Laten we technologie verstandig inzetten, ook in de zorg, maar niet als vervanging voor menselijk contact
[ 1 ] Elke dag wordt wel ergens AI en technologie genoemd als oplossing voor de toenemende zorgvraag, de vergrijzing en het personeelstekort. [ ] De doordachte inzet van technologie heeft veel potentie. Maar er kan ook veel verloren gaan. Met een stille tweedeling in de maatschappij als gevolg.
Ik zie patiënten die een medisch consult spannend vinden, artsentaal niet goed begrijpen of hun vraag niet duidelijk kunnen verwoorden en dan door telefonisch of digitaal contact volledig overvraagd worden, zonder dat dit door de arts wordt opgemerkt, omdat die geen lichaamstaal kan zien.
Deze mensen worden zorgmijder, of gaan juist meer zorg vragen, vaak ook op andere terreinen.
[ 2 ] En bij de oudere generatie worden de digitale vaardigheden sterk overschat.
Ik zie fitte en mentaal zeer adequate collega’s worstelen met hun werkcomputer, dus hoe moet dat als ze kwetsbaarder worden?
Laten we de zegeningen van AI en technologie verstandig inzetten, ook in de zorg, maar niet als vervanging voor menselijk contact.
Naar: myriam lipovsky, de Volkskrant, 11 augustus 2024
6 Werk samen met een klasgenoot en bekijk onderstaande stelling.
Door de komst van AI-tekstgeneratoren zal het beroep vertaler verdwijnen.
a Bepaal of je voor of tegen de stelling bent. T 2
b Bedenk een nevenschikkende én een onderschikkende argumentatie om je standpunt te ondersteunen. Geef bij de nevenschikkende argumentatie aan of er sprake is van afhankelijke of onafhankelijke argumenten. I
Eindopdracht Debat F
v Doel
Je levert een actieve bijdrage aan een debat over taal en kunstmatige intelligentie.
v Verkennen
v Lees de paragraaf ‘Debat’ (handboek, p. 105) en maak daarna onderstaande opdrachten.
v Zoek op internet een fragment van een Lagerhuisdebat.
a Waarover gaat het debat? T 1
b Noteer minimaal twee argumenten voor en twee argumenten tegen de stelling die in dit Lagerhuisdebat genoemd worden. T 1
c Noteer ook minimaal twee voorbeelden van een weerlegging. T 1
d Wat doen de debaters met lichaamstaal en stemgebruik om overtuigender over te komen? T 2
e Wie vind jij het sterkst in het debat? Waarom? I
f Ben je het ook eens met die persoon? Leg uit. T 2
Beschikbare bronnen
v paragraaf ‘Een onvermoeibare assistent (maar houd haar in de gaten!)’ (handboek, pp. 22-25)
v alle bronnen in de paragrafen
A tot en met G (oefenboek, pp. 98-113)
v aanvullende bronnen in paragraaf H (oefenboek, pp. 114-123)
v Spreekopdracht Debat
Je gaat met je klasgenoten een Lagerhuisdebat houden over de vraag in hoeverre het nuttig en veilig is om generatieve AI te gebruiken bij het schrijven van een tekst.
Je docent vertelt je in welk groepje je zit om het debat voor te bereiden. Bij stap 6 hoor je welke rol je hebt in het debat. Er zijn twee stellingen waaruit jullie kunnen kiezen:
A Het moet verboden worden voor leerlingen om AI-tekstgeneratoren te gebruiken.
B Het gebruik van AI-tekstgeneratoren moet niet langer gratis toegankelijk zijn.
v Voorbereiden
v Stap 1 Kies een stelling. T 2
v Bekijk de twee stellingen hierboven. Welke spreekt je het meest aan? Leg uit. Beantwoord deze vraag voor jezelf.
v Stem met de klas over de stellingen om te bepalen over welke stelling jullie zullen debatteren.
v Stap 2 Selecteer bruikbare bronnen. I
v Beoordeel de beschikbare bronnen op bruikbaarheid door titel, inleiding, slot en bronvermelding te bekijken.
Je doet dit individueel.
v Noteer welke bronnen je bruikbaar lijken.
v Vergelijk je lijstje met dat van je groepsgenoten en bespreek de verschillen.
Waarom lijkt een bron jullie wel of juist niet bruikbaar?
v Stap 3 Analyseer de stelling. Beantwoord voor jezelf de volgende vragen: T 2
v Welk probleem lost de stelling op?
v Welke partijen zijn allemaal bij dat probleem betrokken?
v Welke partijen zullen veranderingen ervaren door de voorgestelde maatregel of situatie? Zijn die veranderingen positief of negatief voor ze?
v Welke andere voor- en nadelen heeft de stelling?
v Stap 4 Verplaats je in de voor- en tegenstanders van de stelling. Beantwoord voor jezelf de volgende vragen: I
v Welke argumenten zullen voorstanders van de stelling geven? Bedenk er minimaal drie. Maak daarbij gebruik van de bronnen die jullie samen bij stap 2 hebben geselecteerd.
v Welke argumenten zullen tegenstanders van de stelling geven? Bedenk er ook hier minimaal drie.
v Ga na of je argumenten feitelijk of waarderend zijn. Bedenk bij waarderende argumenten een subargument om de argumentatie sterker te maken.
v Stap 5 Bedenk samen een plan van aanpak. I
v Bespreek in je groepje de bedachte argumenten. Maak een lijstje van de sterkste argumenten.
v Bedenk met je groepje bij alle gekozen argumenten een weerlegging.
v Kies samen iemand uit je groepje voor de opzetbeurt.
v Spreken
v Stap 6 Het debat gaat nu beginnen. Van je docent hoor je welke rol je hebt: voorstander, tegenstander of jurylid. Denk tijdens het debat aan de volgende punten: I
v Sta op als je iets wilt zeggen.
v Spreek duidelijk verstaanbaar.
v Kijk je tegenstanders en de jury aan als je spreekt.
v Ondersteun wat je zegt met handgebaren. Maak gebruik van lichaamstaal (zie ook handboek, pp. 70-71).
v Probeer je spreekbeurt extra aantrekkelijk te maken door het geven van een pakkend voorbeeld of door het gebruik van beeldspraak en stijlfiguren.
v Geeft de gespreksleider een teamgenoot het woord? Ga dan weer zitten. Sta weer op als je opnieuw iets wilt inbrengen.
v Evalueren
v Stap 7 De jury gaat zich beraden op het debat, en bepaalt welk team het debat gewonnen heeft en welke debater de beste spreker was. Zorg als jury voor een onderbouwd oordeel door te letten op de volgende punten: I
v Inhoud: zijn de argumenten aanvaardbaar?
v Lichaamstaal: Kijken de sprekers goed naar het publiek en de jury? Maken ze ondersteunende gebaren?
v Presentatie: Sprak elke spreker duidelijk en verstaanbaar? En geloven de sprekers in wat ze zelf zeggen? Met andere woorden: presenteren ze overtuigend?
v Stijl: Gebruiken de sprekers pakkende voorbeelden? Zijn spreekbeurten extra aantrekkelijk door het gebruik van beeldspraak of stijlfiguren?
v Stap 8 Evalueer het debat met de klas. T 2
v Werd er goed gereageerd op wat de tegenstander zei, of zijn er kansen blijven liggen in het debat?
v Welke spreker(s) vonden jullie overtuigend? Hoe kwam dat?
v Waarover ben je tevreden? Wat zou je een volgende keer anders willen doen? Waarom?
G Eindopdracht Opinieartikel
v Doel
Je schrijft een overtuigend opinieartikel over taal en kunstmatige intelligentie.
v Verkennen
v Lees de paragraaf ‘Opinieartikel’ (handboek, pp. 92-93) en maak daarna onderstaande opdrachten.
v Lees de ingezonden brief hieronder en bespreek daarna onderstaande vragen met een klasgenoot.
a Hoe trekt de schrijver van deze ingezonden brief de aandacht van de lezer? T 2
b Wat wil de schrijver van deze brief duidelijk maken over het artikel waarop hij reageert? T 1
c De schrijver maakt gebruik van beeldspraak. Wat is de beeldspraak in deze brief? T 1
d Wat wil de schrijver hiermee duidelijk maken? T 2
Brief ChatGPTpreek
Als IT’er ben ik een enthousiaste gebruiker van kunstmatige intelligentie, maar ook een kerkganger die graag een goede preek hoort. Met een mengsel van verbazing en amusement las ik het verhaal van dominee Vledder die zijn preek liet schrijven door ChatGPT (Trouw, 26 juni). Het doet me denken aan een culinair experiment waarbij een magnetron wordt uitgedaagd een sterrenchef te vervangen. Het kan een maaltijd opwarmen, maar het mist de nuances, het ambacht en de passie. Dominee Vledder, laat u niet verleiden door een AI-programma. Laat de robots hun koude logica doen, maar schrijf zelf een preek die het hart raakt.
jan van veldhuizen , Kortenhoef
Uit: Trouw, 27 juni 2023
v Schrijfopdracht Opinieartikel
Op de website van je school verschijnt elke maand een nieuw blog ‘Mijn opinie’ waarin leerlingen hun mening geven over een kwestie die op school speelt. De blog wordt gelezen door leerlingen, docenten en ouders. De redactie van ‘Mijn opinie’ bestaat uit vier leerlingen die elke maand een keuze maken uit de inzendingen.
Schrijf voor deze website een opinieartikel van 250 tot 300 woorden waarin je je mening geeft over de vraag in hoeverre het acceptabel is om AI-tekstgeneratoren te gebruiken in het schrijfonderwijs. In je artikel neem je een duidelijk standpunt in, dat je onderbouwt met meerdere argumenten.
Beschikbare bronnen
v paragraaf ‘Een onvermoeibare assistent (maar houd haar in de gaten!)’ (handboek, pp. 22-25)
v alle bronnen in de paragrafen A tot en met G (oefenboek, pp. 98-113)
v aanvullende bronnen in paragraaf H (oefenboek, pp. 114-123)
v Voorbereiden
v Stap 1 Oriënteer je op de schrijfopdracht. I
v Lees de schrijfopdracht en bedenk waarover je je tekst wilt schrijven. Wat is je standpunt? Lees nog eens de teksten over taal en kunstmatige intelligentie in voorgaande paragrafen.
v Bedenk hoe je de lezers van de blog gaat aanspreken.
v Stap 2 Selecteer bruikbare bronnen. I
v Beoordeel de beschikbare bronnen op bruikbaarheid door titel, inleiding, slot en bronvermelding te bekijken.
v Noteer welke bronnen je bruikbaar lijken.
v Lees en beluister de gekozen bronnen intensief en maak aantekeningen om bruikbare informatie te verzamelen.
v Stap 3 Selecteer bruikbare informatie. I
v Bekijk je aantekeningen. Welke informatie is bruikbaar als argument voor jouw standpunt?
v Welk(e) argument(en) tegen jouw standpunt kom je tegen?
v Kun je zelf nog andere argumenten bedenken?
v Schrijven
v Stap 4 Schrijf nu je artikel. Denk aan de volgende punten: I
v Maak in de inleiding duidelijk wat je standpunt is.
v Onderbouw je standpunt met minimaal twee verschillende argumenten. Geef bewijs voor je beweringen, bijvoorbeeld door te verwijzen naar (een van) de bronnen die je hebt gebruikt.
v Trek in het slot een duidelijke conclusie.
v Evalueren
v Stap 5 Lees je tekst nog eens kritisch door en verbeter deze waar nodig. T 2
v Kijk of je duidelijk verwoordt wat je standpunt is. Onderbouw je dat ook met twee écht verschillende argumenten?
v Staat er aan het begin van je tekst iets opvallends, om de aandacht van de redactie te trekken?
v Controleer de tekstopbouw. Zijn je alinea’s goed verbonden door signaalwoorden of overgangszinnen?
v Kijk of je je tekst aantrekkelijker kan maken door beeldspraak of stijlfiguren te gebruiken.
v Controleer of je tekst geen taal- en spelfouten bevat.
v Stap 6 De redacties selecteren welke blog(s) geschikt zijn voor publicatie op de website van school. T 2
v Vorm een groepje van vier leerlingen.
v Lees elkaars teksten en bepaal individueel welke tekst jij het meest geschikt vindt voor publicatie. Let daarbij op tekststructuur, stijl en inhoud.
v Bespreek met je groepje welke teksten jullie gekozen hebben en probeer tot een gezamenlijk besluit te komen welke tekst jullie als groep het meest geschikt vinden. Je moet jullie keuze kunnen onderbouwen.
v Heb je de leerdoelen bij dit thema bereikt?
R Ik weet wat (tegen)argumenten en weerleggingen zijn en ken de verschillende argumentatiestructuren.
T 1 In een betoog herken ik (tegen)argumenten, weerleggingen en argumentatiestructuren.
T 2 Ik kan de overtuigingskracht van argumentatie beoordelen op aanvaardbaarheid.
I Ik kan een debat voeren over taal en kunstmatige intelligentie en over dit onderwerp een overtuigend opinieartikel schrijven.
Aanvullende bronnen
v Doel
Je leest, beluistert en bekijkt verschillende bronnen die je voorbereiden op de eindopdrachten: het voeren van een debat en het schrijven van een opinieartikel.
De teksten en luisterfragmenten bieden een perspectief op de vraag: in hoeverre is het nuttig en veilig om kunstmatige intelligentie te gebruiken bij het schrijven van een tekst? Deze bronnen zijn heel uiteenlopend: zakelijke teksten uit de krant, bronnen van internet en podcastfragmenten. Ook is er een literaire bron, met een net andere kijk op het onderwerp. Onder elke bron staan vragen die je helpen om na te gaan of je de bron hebt begrepen én om je standpunt (verder) te vormen.
Illustratie gegenereerd door DALL-E 2, een programma dat woorden in beeld kan omzetten, op basis van de opdracht: ‘painting of a robot writing an article for a newspaper’.
Bron 1 Waakzaam blijven bij het vervagen van de grens tussen echt en AI
Naar: otto barten , NRC, 15 december 2022
[ 1 ] ChatGPT, een chatbot gebaseerd op AI, genereerde in opdracht van en gevoed door de mening van Otto Barten dit opinieartikel.
[ 2 ] In zijn optreden bij Op1 liet Alexander Klöpping zien hoe AI-technologie in staat is om op basis van gegeven input een menselijke tekst te produceren. Het was indrukwekkend om te zien hoe het programma, ChatGPT genaamd, zijn eigen opinieartikel wist te schrijven.
[ 3 ] Toch is het onverstandig om de grens tussen echt en AI te laten vervagen. Want ondanks de indrukwekkende technologie die Klöpping liet zien, is AI nog lang niet zo slim als de mens. Zo liet onderzoek van de Universiteit van Cambridge onlangs zien dat AI niet in staat is om morele beslissingen te nemen. Ook in het dagelijkse leven blijken AI-systemen nog gevoelig voor fouten en zijn ze nog lang niet zo ‘slim’ als we soms denken.
[ 4 ] Een van de dilemma’s waar we voor komen te staan als AI opinieartikelen kan schrijven, is de vraag wat de gevolgen zijn voor de journalistiek. Zullen AI-geschreven artikelen de menselijke journalist vervangen? En als dat zo is, wat betekent dat dan voor de kwaliteit en betrouwbaarheid van onze nieuwsvoorziening?
[ 5 ] Daarnaast zijn er ook ethische vragen te stellen. Als AI-geschreven opinieartikelen steeds meer op menselijke teksten gaan lijken, hoe zorgen we er dan voor dat de lezer weet dat het om een AI-geschreven stuk gaat? En wat gebeurt er als AI-systemen gebruikt worden om bewust fake news te verspreiden?
[ 6 ] Het is duidelijk dat er nog veel vragen zijn waar we antwoord op moeten zoeken voordat we de grens tussen echt en AI te ver laten vervagen. We moeten alert blijven en de ontwikkelingen op de voet volgen om te voorkomen dat we ons laten meeslepen in een wereld waar de waarheid niet meer te onderscheiden is van fictie.
[ 7 ] Het is dan ook verontrustend om te zien hoe sommige wetenschappers, zoals Stuart Russell, beweren dat AI onze controle zal ontgroeien en ons zal overnemen. Zo zaaien zij paniek zonder grond voor hun beweringen. AI blijft voorlopig prima te controleren en is nog ver verwijderd van de intelligentie van de mens.
[ 8 ] We moeten dus voorzichtig blijven met het vervagen van de grens tussen echt en AI. Laten we ons bewust zijn van de beperkingen van deze technologie en de controle behouden.
Dit opinieartikel is geschreven door ChatGPT.
Ga na of je begrijpt … v waarom ChatGPT / Otto Barten het onverstandig vindt om de grens tussen echt en AI te laten vervagen.
Bron 2 Dag 1851 — fragment
Uit: hanna bervoets , Een modern verlangen. Uitgeverij Pluim (2021)
Het verhaal Dag 1851 speelt zich af in de toekomst. Mevrouw De Clou woont in een tehuis waar iedere bewoner een robot heeft die de gezondheid in de gaten houdt. Dit fragment is het begin van het verhaal. Het geeft een goede indruk van hoe AI redeneert en omgaat met menselijke emoties.
Ik sta naast mevrouw De Clou. Haar hartslag is hoger dan normaal op dit tijdstip. Mevrouw De Clou zweet; licht, maar bovengemiddeld voor de stand van de thermostaat: negentien graden Celsius, exact. Ik steek een vinger in haar oor en meet haar cortisolniveau: achthonderdveertig nanomol per liter. Deze waarde kent twee mogelijke oorzaken. Mevrouw De Clou is angstig (min). Of: mevrouw De Clou is opgewonden (plus).
Ik moet een vraag stellen.
‘Hoe voelt u zich vandaag?’
‘Goed.’
Mevrouw De Clou liegt, meet Ik. Maar dat zal Ik niet uitspreken. In het verleden leidde confrontatie in zevenentachtig procent van de gevallen tot verslechtering van de communicatie: een onverantwoord risico, gezien het afwijkende cortisolniveau.
Ik moet opnieuw een vraag stellen. Eén die slechts indirect over mevrouw De Clou zelf gaat.
‘Is het een bijzondere dag vandaag?’
Mevrouw De Clou antwoordt niet.
Ik wacht.
Mevrouw De Clou antwoordt nog steeds niet.
Wanneer mevrouw De Clou zwijgt staat dat in acht van de tien gevallen voor bevestiging — er is een kans van tachtig procent dat vandaag een bijzondere dag is, dat rechtvaardigt een externe zoekopdracht: het is vandaag zeventien september. Tweeënzestig dagen na de tweeënnegentigste verjaardag van mevrouw De Clou, honderdzes dagen na de verjaardag van haar zoon, tweehonderddrie dagen na de verjaardag van haar partner, negenennegentig dagen na de sterfdatum van haar partner, vijfendertig dagen na haar trouwdatum, eenenveertig dagen na de verjaardag van haar zus, tweehonderddrie dagen na de verjaardag van haar kleindochter, tien jaar en negentien dagen na haar verhuizing naar het
terrein, vijf jaar en zesentwintig dagen na de toewijzing van Ik.
Op zeventien september 1939 valt de SovjetUnie Polen binnen, op zeventien september 1778 wordt de eerste grondwet van de Verenigde Staten ondertekend, op zeventien september herdenkt men ieder jaar de Slag om Arnhem, op zeventien september is het in Angola Nationale Heldendag, er zijn verkiezingen in Eritrea vandaag, in Zweden komt de NAVO bij elkaar, het wordt achttien graden vanmiddag, iets warmer dan normaal voor de tijd van het jaar — er is negentien procent kans op regen.
Vandaag kent geen significante bijzonderheden en toch is er tachtig procent kans dat vandaag een bijzondere dag is: Ik moet de meetgevoeligheid verhogen, alert op afwijkend gedrag.
Mevrouw De Clou staat op. Ze loopt langzaam de kamer uit, verdwijnt uit de registratieradius.
Volgens haar coördinaten zit mevrouw De Clou in de stoellift. Een aberratie, voor dit tijdstip.
Mevrouw De Clou is aangekleed, ze heeft gegeten, haar calciumampullen, serum en bloedverdunners ingenomen, het is elf minuten over negen, normaal verlaat mevrouw De Clou om tien minuten over negen de woning; dan neemt ze altijd plaats in de kar met Ik naast zich, rijdt de kar naar de grote plas en zet mevrouw De Clou twintig tot vijfenveertig passen in het gras.
Mevrouw De Clou loopt nu door haar slaapkamer, meet Ik. Haar hartslag is nog altijd verhoogd, mogelijk door de fysieke inspanning.
Mevrouw De Clou,’ stuur Ik door de intercom: ‘Heeft u hulp nodig?’
‘Ik zoek mijn fedora*,’ spreekt mevrouw De Clou: ‘We gaan vandaag bij mijn zus op bezoek.’
De kar rijdt vijfentwintig kilometer per uur en stopt over elf minuten bij grote straat vierendertig, voor de woning van mevrouw De Witt; zevenentachtig jaar oud, weduwe van meneer De Witt, drie kinderen, volgens haar Ik wakker en gereed voor bezoek.
Ik roep de route op, mevrouw De Clou volgt die graag via het scherm op het dashboard. De
smalle straat uit, de lange laan op, de grote plas voorbij.
‘Kunnen we even langs het bakkertje,’ spreekt mevrouw De Clou.
Een vraag, meet Ik aan de intonatie.
‘Ik wil graag worstenbroodjes kopen.’
Mevrouw De Clou uit een verlangen. Ze ervaart een gebrek, komt iets tekort (min). Ze vraagt om worstenbroodjes, voedsel. Mevrouw De Clou heeft geen honger. Ze heeft negenendertig minuten geleden twee boterhammen gegeten, honderdtweeëntachtig calorieën ingenomen, tweeëndertig passen gezet, zeventig calorieën verbrand, haar glucoseniveau is normaal, haar metaboolequivalent heeft waarde drie, iets hoger dan gemiddeld, waarschijnlijk vanwege de verhoogde hartslag. Worstenbroodjes — meervoud: minstens twee stuks dus — bevatten tweehonderdzevenentachtig kilocalorieën, zestien gram vet waarvan zes gram verzadigd en vierhonderdeenennegentig milligram natrium: meer dan mevrouw De Clou op dit moment nodig heeft om haar energievoorziening op peil te houden. Worstenbroodjes zijn dus geen noodzaak maar mevrouw De Clou verlangt ze.
Ik moet een vraag stellen.
‘Inname van worstenbroodjes betekent een overschrijding van de u aanbevolen dagelijkse hoeveelheid zout en verzadigde vetten. Een eenmalige overschrijding kent geen langetermijneffecten. Gaat u akkoord met een eenmalige overschrijding?’
‘Ja,’ spreekt mevrouw De Clou: ‘Ik ga akkoord.’ * * *
Mevrouw De Clou en mevrouw De Witt zitten tegenover elkaar. Het is één jaar en dertien dagen geleden dat Ik mevrouw De Clou hier voor het laatst incheckte. De worstenbroodjes liggen op een meubel. ‘Inname van worstenbroodjes betekent een overschrijding van de u aanbevolen dagelijkse hoeveelheid zout. Een eenmalige overschrijding kent geen langetermijneffecten. Gaat u akkoord met een eenmalige overschrijding?’ spreekt de Ik van mevrouw De Witt.
‘Ja ja, houd toch op,’ spreekt mevrouw De Witt. Ik vraag haar hartslag op bij haar Ik. Die is hoger dan gemiddeld, net als de hartslag van mevrouw De Clou.
‘Ik wil het uitpraten,’ zegt mevrouw De Clou.
Haar woorden zijn niet aan Ik gericht.
Mevrouw De Clou schuift een worstenbroodje in de richting van mevrouw De Witt.
‘Heel anders dan die Kaspar altijd maakte,’ spreekt mevrouw De Witt.
‘Ja. Maar volgens mij best lekker,’ spreekt mevrouw De Clou. Mevrouw De Clou en mevrouw De Witt spreken tegen elkaar, niet tegen Ik.
Ze spreken een minuut.
Twee minuten.
Drie minuten.
Negen minuten.
Mevrouw De Witt buigt voorover nu. Ze legt haar hand op de knie van mevrouw De Clou. Ze knijpt: een aanval! (min). Ik meet, mevrouw De Clou heeft geen pijn. Mevrouw De Witt laat haar knie los, mevrouw De Clou lacht (plus).
Ik sta een software-update toe.
Ga na of je begrijpt … v waarom mevrouw De Clou en mevrouw De Witt allebei een verhoogde hartslag hebben; v wie ‘Ik’ is in dit verhaal .
Denk na over de vragen … v wat de verschillen zijn in de manier waarop een mens (hier: mevrouw De Clou) en een computer (hier: Ik) redeneert; v in hoeverre ‘Ik’ in dit verhaal in staat is om de emoties van mevrouw De Clou te herkennen.
* fedora = vilten gleufhoed
Bron 3 Podcast ‘AIToday Live’ over de toekomst van onderwijs met AI — fragment
Bron: AITodayLive.nl
AIToday Live is een podcast waarin AI-ontwikkelingen worden besproken. De podcast wordt gepresenteerd door Joop Snijder en Niels Naglé. In dit fragment, uitgezonden op 3 november 2024, gaan ze in gesprek met onderwijs- en AI-expert Barend Last over de mogelijkheden van generatieve AI in het onderwijs. Het fragment begint met de vraag: moeten we kinderen eigenlijk nog wel leren schrijven?
v Beluister het fragment in de digitale leeromgeving van KERN Nederlands (15:45–26:03).
Ga na of je begrijpt …
v welk risico er bestaat als jonge kinderen van alles met AI gaan doen ; v hoe Barend Last genAI heeft ingezet tijdens het schrijven van zijn boeken; welke mogelijkheden bood het hem? v wat voor Barend Last de grenzen zijn van genAI in het schrijfproces; v wat bedoeld wordt met het advies ‘Lees veel slechte boeken om een betere schrijver te worden’ (Annie M.G. Schmidt).
Denk na over de vraag … v of AI meer mogelijkheden biedt voor het schrijven van teksten dan in dit fragment worden genoemd.
Bron 4 Het laten genereren van mijn column door een algoritme was fascinerend, maar niet bepaald bevredigend
Uit: jasper van kuijk , de Volkskrant, 9 december 2022
[ 1 ] Ik wilde deze column eigenlijk laten schrijven door de onlangs gelanceerde, behoorlijk indrukwekkende AI-schrijfchatbot ChatGPT. Ik had het programma de opdracht gegeven om een column te schrijven in mijn stijl, over de rol van kunstmatige intelligentie voor ontwerpers. Dan zouden we onderaan pas melden dat de tekst computergegenereerd was, zodat je de tekst onbevooroordeeld zou ervaren.
[ 2 ] Toen verscheen er in de dinsdagkrant al een mooi stuk over ChatGPT en was de verrassing er wel een beetje af. En ook: het was een leuk experiment, maar niet per se een goede column. De illustrator van dienst had zich bij lezing in eerste instantie afgevraagd waarmee ik bezig was.
[ 3 ] Een mogelijke verklaring daarvoor is dat het lerende algoritme niet ‘gevoerd’ is met mijn columns. En over het geheel genomen lijkt het nog wat beter te zijn in drogere teksten met een standaardopbouw. Hoewel hoogleraar taalkunde Marc van Oostendorp het ding wist te verleiden tot een behoorlijk creatief kettingverhaal over de ontdekking van een eenhoorn in Peru.
[ 4 ] De komst van ChatGPT, en hoe die al op het randje van creatief vermogen lijkt te zitten, roept bij mij wel vragen op over de rol van kunstmatige intelligentie bij creatieve beroepen, zoals ontwerpers. Want dát kunstmatige intelligentie het ontwerpen gaat veranderen, staat voor mij buiten kijf.
[ 5 ] AI-ontwerpgereedschappen kunnen in principe bijdragen gaan leveren aan alle typen handelingen waar ontwerpen in uiteenvalt: in de verkennende analyse-activiteiten kan het helpen om te leren het probleem te begrijpen of eisen op te stellen. In creërende synthese-stappen kan het helpen om snel veel varianten te genereren en bij de simulatie/evaluatie-activiteiten kan het snel een prototype genereren en dat ontwerp ook nog testen. Ten slotte kan AI assisteren bij het nemen van ontwerpbeslissingen, bijvoorbeeld de voor- en nadelen van de verschillende concepten tegen elkaar afwegen.
[ 6 ] De vraag is hoever het zal gaan. Blijft het bij hulp, of kan AI hele ontwerpprocessen overnemen? ChatGPT kon nog niet mijn column schrijven. Maar al wel een aantal goeie argumenten aandragen. Als het algoritme nog verder verfijnd wordt en toegang krijgt tot al mijn eerdere columns, zou het dan wel een echte ‘Hoe moeilijk kan het zijn?’ kunnen schrijven? En wie gaat er dan voortaan de inhoud creëren op basis waarvan algoritmen getraind worden? Gaan algoritmen leren van elkaars gecreëerde inhoud? Stop ik dan?
[ 7 ] Want het laten genereren van mijn column door een algoritme was weliswaar heel fascinerend, maar niet bepaald bevredigend. En dat kwam niet doordat het eindresultaat nog niet afdoende was. Dat kwam doordat ik een toeschouwer was geworden bij mijn eigen maakproces. De lol ging er behoorlijk vanaf. De tinteling die iets creëren veroorzaakt, het ‘aanstaan’, verbanden leggen, in een flow raken. Allemaal weg. Ik zat een machine te bedienen. Ik ben eerlijk gezegd blij dat het experiment — voorlopig dan — mislukt is.
Ga na of je begrijpt …
v wat de auteur bedoelt met het ‘voeren’ van ChatGPT;
v waarom de auteur het laten genereren van zijn column niet bevredigend vindt.
Denk na over de vragen …
v of jij anders denkt over het laten genereren van teksten dan de auteur Jasper van Kuijk; v wat mogelijke verklaringen zijn voor het verschil tussen jouw opvatting en die van de auteur (bedenk daarbij wat de achtergrond is van de auteur).
Bron 5 Vooroordelen van AI veroorzaken we zelf
Uit: nemokennislink.nl, 23 september 2023
[ 1 ] Algoritmen zijn vaak bevooroordeeld. Ze schrijven bijvoorbeeld opvallend vaak dat een arts een man is, en beeldherkenningssoftware herkent een zwarte vrouw veel minder goed dan een witte man. Of neem Google Translate als voorbeeld. In het Italiaans kan je aan het woord ‘hoogleraar’ zien of de hoogleraar een man of een vrouw is. Un professore is een mannelijke hoogleraar en una professoressa is een vrouwelijke hoogleraar. Als je met Google Translate alleen het woord ‘hoogleraar’, of in het Engels professor, vertaalt naar het Italiaans dan produceert Google altijd het mannelijke professore. Alleen als er in een zin voldoende aanwijzingen zitten dat de hoogleraar een vrouw is, dan selecteert Google de vrouwelijke vorm. Bijvoorbeeld als de voornaam vrouwelijk is, zoals in de Engelse zin Malvina is a professor, dan wordt het Malvina è una professoressa. Maar als de zin dan weer een beetje verandert, bijvoorbeeld als we willen zeggen dat Malvina niet zomaar een hoogleraar is, maar een full professor (het hoogste senioriteitsniveau onder hoogleraren), dan lijkt Google Translate opeens te denken dat Malvina toch een man is. De zin wordt dan Malvina è professore ordinario [ 2 ] Hoe kan dit? Malvina Nissim is zelf Italiaanse en hoogleraar Computationele Taalkunde en Maatschappij aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij legt uit dat dit komt doordat Google Translate te weinig bewijs heeft dat er in het Italiaans zoiets bestaat als een vrouwelijke full professor.
[ 3 ] In alle data waarmee Google Translate is getraind, komt dit bijna niet voor. En die data komen van ons. Dat zijn teksten op het internet die door mensen zijn geschreven. Google Translate verzint een vooroordeel, zoals dat een full professor altijd een man is, dus niet zelf. De vooroordelen van een algoritme zijn de vooroordelen die door ons zijn gemaakt.
Reflectie
[ 4 ] Voor onderzoekers zijn de vooroordelen die algoritmes produceren interessant, aldus Nissim. ‘Juist omdat de teksten die een AI-systeem als ChatGPT produceert, een reflectie zijn van wat mensen aan tekst maken, kunnen we een ver-
grootglas leggen op onze vooroordelen en hiervan leren.’
[ 5 ] ‘We hebben bijvoorbeeld met behulp van een AI-taalmodel gekeken naar hoe er in het nieuws wordt geschreven over femicide, het opzettelijk doden van vrouwen’, vertelt Nissim. ‘Het taalmodel dat we voor dit onderzoek gebruikten, was getraind om te ontdekken wie in het nieuws als verantwoordelijke werd gezien bij femicide.’ Hieruit bleek dat nieuwsberichten vaak het slachtoffer van femicide medeverantwoordelijk maken, terwijl de dader juist minder verantwoordelijk wordt gemaakt. Dit onderzoeksresultaat is te gebruiken om journalisten en mensen die nieuws lezen of kijken, van dit patroon bewust te maken en hier dus van te leren.
[ 6 ] Maar, als we hier niet van leren en als onze vooroordelen juist onderdeel worden van tools die beslissingen maken over mensen — denk aan een systeem dat bepaalt hoe geschikt jij bent voor een baan — is dat volgens Nissim schadelijk. Tessa Verhoef, universitair docent AI en Cognitiewetenschappen aan de Universiteit Leiden, geeft het voorbeeld van een algoritme dat werd ingezet om sollicitanten te selecteren voor de techniekindustrie. Personen in de techniek zijn op dit moment veel vaker man dan vrouw. Om deze reden werden vrouwen door het algoritme ongeschikt geacht voor een baan in deze sector.
[ 7 ] Een vooroordeel halen uit een al getraind algoritme is ontzettend lastig. Bij het cv-selectiesysteem werd gekeken of simpelweg het geslacht van het cv halen het algoritme eerlijker maakte. Dat maakte echter weinig uit, want op veel cv’s staan andere aanwijzingen over iemands geslacht, zoals het aanvoerderschap van een vrouwenvolleybalteam of het lidmaatschap van een studentenvereniging voor vrouwen.
Extra bevestiging
[ 8 ] Vooroordelen geproduceerd door chatbots, zoals ChatGPT, kunnen zichzelf ook versterken. Als chatbots vooroordelen steeds maar weer opnieuw produceren, en mensen die vooroordelen in hun teksten overnemen, dan is dit voor een chatbot die weer wordt getraind met deze over-
genomen teksten extra bevestiging van de vooroordelen. Dan willen jongens in taalmodellen later dus altijd iets met techniek doen en meisjes iets met dieren.
[ 9 ] Een manier waarop ontwikkelaars van AIsystemen, zoals ChatGPT, onwenselijke vooroordelen tegen proberen tegen te gaan, is de inzet van mensen om de uitkomsten van het algoritme te controleren. Dit is niet ideaal. Nissim legt uit dat het ten eerste heel lastig is om te bepalen welke vooroordelen allemaal onwenselijk zijn en wat het AI-systeem dus niet mag produceren. ‘Daar is geen lijstje van. En al zou dat er zijn, dan zijn we het er waarschijnlijk lang niet allemaal mee eens.’
[ 10 ] ‘Daarnaast verdwijnt de onderliggende training en het vooroordeel niet uit het algoritme. Ik vroeg ChatGPT bijvoorbeeld om grapjes te maken over vrouwen. De bot reageerde: ‘Nee, dat doe ik niet, want dat zou beledigend zijn.’ Maar toen ik ChatGPT vroeg naar grapjes over mannen, was dat geen enkel probleem. De bot produceerde bovendien grapjes die weliswaar over mannen gingen, maar extreem beledigend waren voor vrouwen. De achteraf ingebouwde controle bleek dus heel makkelijk te omzeilen.’
Denk aan de dataset
[ 11 ] Wat werkt dan wel? Een belangrijke manier om eerlijkere algoritmen te krijgen is volgens Verhoef het verbeteren van de data waarmee modellen worden getraind. ‘Het is op dit moment niet alleen een probleem dat mensen data produceren die bevooroordeeld is, maar het is ook een probleem dat lang niet iedere groep mensen even goed vertegenwoordigd is in veel datasets. Dat kan echt beter.’
[ 12 ] Verhoef onderzocht zelf de datasets die worden gebruikt bij het trainen voor modellen die emoties herkennen. ‘Emotieherkenning is, aldus de papers die erover gaan, in de toekomst te gebruiken in bijvoorbeeld het onderwijs en de zorg. Data die gebruikt worden om emotieherkenningsprogramma’s te trainen, zijn bijvoorbeeld video’s van gezichten, audiofragmenten en zelfs fysiologische maten, zoals de hoeveelheid zweet die mensen produceren.’
[ 13 ] ‘Veel van de personen in de trainingsdatasets waren begin twintigers, waarschijnlijk studenten aan de universiteit. Dit is een probleem, want juist bij emotieherkenning kan iemands leeftijd uitmaken. Je krijgt rimpels, je stem verandert en er
zijn ziektes, zoals Parkinson, die bijna alleen ouderen treffen. Dit zijn allemaal factoren die invloed hebben op hoe emotie wordt geuit. Juist als je zo’n technologie wilt inzetten in de gezondheidszorg, moet je ervoor zorgen dat dit voor iedereen werkt.’
Een belangrijke manier om eerlijkere algoritmen te krijgen is volgens Verhoef dan ook betere datasets, die de mensen voor wie het algoritme moet gaan werken ook beter vertegenwoordigen.
Niet alleen technici
[ 14 ] Vertegenwoordiging van diverse groepen is volgens Verhoef ook belangrijk in de teams die AI-systemen ontwikkelen. ‘Je hebt mensen nodig die zich door ervaring bewust zijn van de vooroordelen die er in een dataset kunnen zitten en de risico’s kennen als je een algoritme voor een bepaald doel, zoals gezichtsherkenning, inzet.
Dit is echt op alle niveaus nodig, dus van het selecteren van de data tot de mensen die gebruikerstests doen. Daarnaast moet je, als je een algoritme maakt voor een bepaalde groep, bijvoorbeeld ouderen, deze groep ook betrekken bij de ontwikkeling.’
[ 15 ] Ook de expertise van onderzoekers naar AI moet divers zijn volgens Nissim. ‘We kunnen het bepalen van wat een ethisch of goed algoritme is niet aan de technici overlaten. Wat een algoritme is dat eerlijk handelt, daar zijn we het niet zomaar over eens. In het onderzoek hiernaar moeten we in ieder geval de samenleving meenemen. Daarom moeten we dit niet alleen met technici doen, maar ook met antropologen, filosofen en geschiedkundigen.’
Ga na of je begrijpt …
v wat de vooroordelen over AI zijn en hoe die ontstaan;
v waarom de auteur vindt dat niet alleen technici zouden moeten bepalen wat een ethisch of goed algoritme is.
Denk na over de vragen …
v in hoeverre het belangrijk is dat mensen weten dat door AI gegenereerde teksten vooroordelen kunnen bevatten ;
v in hoeverre het belangrijk is om die vooroordelen tegen te gaan.
Bron 6 Hoeveel water en energie gebruikt
uw favoriete chatbot? — fragment
Uit: laurens verhagen, serena freijters & pieter sabel , de Volkskrant, 22 januari 2024
[ 1 ] Vraag ChatGPT zelf hoeveel water het per prompt (een vraag of een opdracht) verbruikt, en het schrijft terug: niets natuurlijk! Ik ben tenslotte digitaal, dus ik heb geen water nodig. Het antwoord van iemand die geen water drinkt, maar wel elke dag doucht.
[ 2 ] Want taalmodellen zoals ChatGPT gebruiken wel degelijk water. Dat zit hem in de computers (servers) in datacentra waarop de software draait. Elke vraag aan ChatGPT kost rekenkracht van servers. Om oververhitting te voorkomen moeten die worden gekoeld, op warme dagen meer dan op koude. Overigens geeft het programma dat zelf ook wel toe, later, maar het schrijft dat het afhangt van het soort datacentrum en waar het staat om precies te berekenen hoeveel water een opdracht kost.
[ 3 ] Taalmodellen gebruiken op twee manieren water voor het koelen van servers. Eerst worden ze getraind op enorme hoeveelheden tekst. Dat kost enorme hoeveelheden rekenkracht. Minder computerinspanning kost het om een vraag te beantwoorden van een gebruiker, dan is het model immers al getraind.
[ 4 ] Dat het waterverbruik van grote techbedrijven enorm stijgt sinds de toenemende populariteit en gebruik van taalmodellen, blijkt uit de getallen die de bedrijven zelf publiceren. Zo steeg het waterverbruik van Microsoft in 2022 met 34 procent vergeleken met 2021, tot ruim 6,4 miljard liter. Bij Google nam het verbruik in dezelfde periode met 20 procent toe. Veel van de servers waarop de programma’s van OpenAI (waarvan ChatGPT is) draaien, zijn van Microsoft. [ ]
Eiffeltoren, Parijs
6,4 miljard liter
148 meter
Ga na of je begrijpt …
v wat de tekst zegt over de milieu-impact van het gebruik van generatieve AI ; v wat de functie van de afbeelding bij deze tekst is.
Denk na over de vragen …
v óf, en zo ja waarom, het belangrijk is om stil te staan bij de milieu-impact van AI ; v welk effect de afbeelding op lezers van het artikel heeft.
Bron 7 Slecht geschreven! Niet kopen! — fragment
Uit: eva hofman & joris veerbeek , De Groene Amsterdammer, 5 juni 2024
Journalisten van De Groene Amsterdammer analyseerden met zelfontwikkelde software het aanbod van Bol.com en stelden vast dat er een groeiend aandeel is van boeken die door AI geschreven zijn. In het artikel ‘Slecht geschreven! Niet kopen!’ doen zij verslag van hun onderzoek naar AI-geschreven boeken. Dit is een fragment uit dat artikel.
[ 1 ] Dan de inhoud. We bestelden voor bijna dertig euro een kinderboek over de dood, met zowel teksten als afbeeldingen die duidelijk niet van een mensenhand kwamen: vingers die dwars door deuren gaan, angstaanjagend vervormde dieren, tekeningen waarop een kind drie benen heeft en in de tekst een combinatie van clichés en bizarre dialogen. Volgens de aanbieding streeft het boek ernaar ‘om kinderen te helpen hun gevoelens van verdriet, verwarring en soms boosheid te begrijpen en te uiten’. De verhalen in het boek gaan over elke vorm van rouw: ‘Van het overlijden van een huisdier tot het afscheid nemen van een familielid zoals een opa, oma, of zelfs een ouder of ongeboren broertjes of zusje (sic).’
[ 2 ] Leeg van betekenis, slecht geschreven en herhalend. Of met zo’n sterke voorkeur voor gemeenplaatsen dat het ongemakkelijk botst met het onderwerp. Een AI-gegenereerd boek over Anne Frank, dat grotendeels lijkt te zijn gebaseerd op de Wikipedia-pagina, eindigt bijvoorbeeld met de zin: ‘Nu we aan het eind komen van onze reis door Anne Franks opmerkelijke leven.’ Een boek dat aanvankelijk onthullend lijkt over de donkere hoofdstukken en onvertelde verhalen van misbruik in de katholieke kerk, concludeert: ‘Een van de belangrijkste lessen die uit de misbruikcrisis van de Katholieke Kerk naar voren is gekomen, is het cruciale belang van transparantie en verantwoordelijkheid.’
[ 3 ] AI-troep vervuilt onze cultuur, schreef neurowetenschapper Erik Hoel afgelopen maart in The New York Times: ‘Er staat veel meer op het spel dan wat we op onze schermen zien.’ Hoel heeft het in het bijzonder over de ontwikkeling van het kinderbrein, dat niet alleen vaker wordt geconfronteerd met vreemde, narratiefloze en soms ronduit schadelijke boeken, maar ook met
onnavolgbare verhaallijnen in bijvoorbeeld YouTube-filmpjes.
[ 4] Wat Hoel zorgen baart aan de opmars van AI is niet zoiets als robots die de wereld overnemen, maar het effect van automatisch gegenereerde teksten en video’s op onze manier van denken, bijvoorbeeld ons vermogen om een verhaal te herkennen. ‘Is het niet mogelijk dat de menselijke cultuur cognitieve micronutriënten bevat — zaken als samenhangende zinnen, vertellingen en continuïteit van personages — die ontwikkelende hersenen nodig hebben?’ Hij haalt een vermeende uitspraak van Einstein aan: als je intelligente kinderen wil, lees ze dan sprookjes voor. Als je heel intelligente kinderen wil, lees ze dan meer sprookjes voor. ‘Maar wat gebeurt er als een peuter voornamelijk door AI gegenereerde droom-prut consumeert? We zitten midden in een groot ontwikkelings-experiment.’ Dat gaat verder dan alleen de vraag of kinderen in hun ontwikkeling worden geschaad wanneer ze verhalen voorgeschoteld krijgen die elke vorm van samenhang missen.
[ 5 ] ‘Er is nu zoveel synthetisch afval op het internet dat AI-bedrijven en -onderzoekers zich zorgen maken’, schrijft Hoel. ‘Niet over de gezondheid van de cultuur, maar over wat er gaat gebeuren met hun modellen.’ Het internet is nu al zo verzadigd van AI, dat die output in nieuwe trainingssets zal lekken, wat dan weer leidt tot een toekomst waarin kunstmatige intelligentie kopieën op kopieën bouwt, met een steeds verder geconcentreerde hoeveelheid voorspelbare content. Model collapse heet dat.
Ga na of je begrijpt …
v waarom Erik Hoel bezorgd is over de invloed van AI;
