Извештај од анализата на е-трговијата: “Е-трговијата во Република Северна Македонија 2022“

Оваа публикација е подготвена за целите на Асоцијацијата за е трговија на Македонија, а финансирана од Mastercard. Мислењата и ставовите наведени во оваа содржина не ги одразуваат секогаш мислењата и ставовите на Mastercard.

Издавач: Асоцијација за е трговија на Македонија

Уредници: Нина Ангеловска, Јулијана Ангеловска и Виктор Стојкоски

Автори: Нина Ангеловска и Јулијана Ангеловска

Дизајн: Искра Мартиновска

Рецезенти: Сандра Томановиќ и Дамјан Дано

Печат: Винсент Графика

Тираж: 100 примероци

Место на издавање: Скопје Година на издавање: 2022 година Бесплатeн/комерцијален примерок CIP Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека "Св Климент Охридски", Скопје 339:004 738 5(04731)ʺ2022ʺ 339:004.738.5(497.7:497)(047.31)ʺ2022ʺ АНГЕЛОВСКА, Нина Е трговијата во Република Северна Македонија и споредба со регионот и европските земји, 2022 година / [автори Нина Ангеловска и Јулијана Ангеловска] Скопје : Асоцијација за е трговија на Македонија, 2022 151 стр. : граф. приказ. ; 28 см Библиографија: стр.151

ISBN 978 608 66223 7 4 1 Ангеловска, Јулијана [автор] а) Електронска трговија Македонија 2022 Истражувања б) Електронска трговија Компаративен преглед Македонија Балкански држави 2022 Истражувања

COBISS MK ID 58527237

Извештај од анализата на е-трговијата:

“Е-ТРГОВИЈАТА ВО РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА И СПОРЕДБА СО РЕГИОНОТ И ЕВРОПСКИТЕ ЗЕМЈИ, 2022 ГОДИНА” Асоцијација за е-трговија на Македонија, АЕТМ Скопје

Автори: Доц. д р Нина Ангеловска, Универзитет за туризам и менаџмент, Скопје Претседател, Асоцијација за е трговија на Македонија (АЕТМ) и Алијанса за родова еднаквост (ГЕА) Директор за интернационален бизнис развој, Ananas E commerce

Проф. д-р Јулијана Ангеловска, Универзитет за туризам и менаџмент, Скопје Оваа публикација е изработена за потребите на Асоцијацијата за е трговија на Македонија и претставува четврто издание, поддржано од Mastercard Извештајот од анализата „Е трговијата во Република Северна Македонија и споредба со регионот и европските земји, 2022“ како и претходните изданија има за цел мапирање на состојбата со е трговијата во Република Македонија, идентификување на бариерите за раст и развој на е трговијата во земјата и формирање на препораки Анализата дава слика за остварениот раст и развој во е трговијата во Република Северна Македонија,

Поминаа речиси три години од почетокот на Covid 19, а она што може едногласно да заклучиме е дека дигиталната трансформација стана императив за сите на глобално ниво Бизнисите, владите, образовните институции и поединците, сите брзо ги мигрираа своите процеси на интернет во пресрет на рестриктивните мерки и забрани за движење, односно ‘lockdowns’ Преминот преку ноќ кон виртуелно живеење и работа ја зголеми зависноста од дигиталните технологии и ја зголеми побарувачката за мрежна инфраструктура, доверливо поврзување и дигитална писменост. Големото дигитално забрзување дојде како благодет за развој на е трговијата особено за пазарите во развој бидејќи ја турна напред дигитализацијата на нивните економии за неколку години. Е трговијата како продажен канал одигра исклучително важна улога во општеството, овозможувајќи безбеден пристап на потрошувачите до стоки и услуги во време кога беа воспоставени ограничувања и рестриктивни мерки за заштита на здравјето на луѓето. Истовремено е трговијата претставуваше значаен потик за адаптација на бизнисите со цел да го одржат бизнисот, да компензираат за падот во продажбите на физичките локации и да придобијат нови клиенти Како резултат на тоа, онлајн продажбата забележа исклучителен раст во 2020 година кој продолжи и во 2021 и 2022 година Како македонска асоцијација која ја претставува и застапува е трговијата во Република Северна Македонија, заедно со сите засегнати страни се залагаме за трасирање и олеснување на патот кон поголем раст и развој на овој значаен и просперитетен сектор За таа цел на иницијатива на Aсоцијацијата, а со поддршка од Mastercard се изготвуваат извештаи од анализата за состојбата со е трговијата во Република Северна Македонија. Извештаите даваат слика за движењата на е трговијата во земјата, за постигнатиот прогрес, за предизвиците и бариерите кои стојат на патот, и со тоа претставуваат основа за запознавање на јавноста и засегнатите страни, за информирани одлуки и делување, за креирање на политики и преземање на активности и иницијативи од страна на одличниот и динамичен тим на АЕТМ Е трговијата има навистина голем потенцијал, а кај нас сѐ уште тој потенцијал не е доволно искористен. Овогодинешниот извештај ни покажува токму тоа дека и покрај растот остварен во претходните години сепак во споредба со другите земји тоа не е доволно Потребно е да се работи на зајакнување и унапредување на дигиталните вештини, едукација на пазарот, кревање на свеста, градење на доверба, намалување на неформалната економија која креира нелојална конкуренција, дигитализирање на процесите, унапредување на доставата и платежните солуции и сл. Имаме многу работа како на страната на побарувачката (населението) така и на страна на понудата (македонските компании и институции) која треба да се унапредува Сработеното, улогата и придонесот на АЕТМ уште повеќе дојдоа до израз за време на пандемијата, но иако сме горди на постигнатото, имаме уште многу предизвици пред нас. Екосистемот на е трговијата е комплексен, ако се стремиме кон побрз напредок и развој на истиот, потребна е интердисциплинарност, холистички пристап и придонес од сите засегнати страни вклучително од владините институции, од компаниите, од сите поврзани сектори, од невладините

Извештајот е подготвен од тим составен од доц д р Нина Ангеловска (ко автор и лидер на тимот), проф. д р Јулијана Ангеловска (ко автор главен аналитичар), Виктор Стојкоски (уредување и спроведување на анкетни прашалници), Марија Ристовска и Бојана Ѓорѓиева (спроведување на анкетни прашалници) Асоцијацијата за е трговија на Македонија изразува благодарност на сите членки кои ја препознаваат работата и придонесот на Асоцијацијата кон подобрување на климата за водење е трговија, кон кревање на свеста за значајноста и потенцијалот на е трговијата, кон идентификување на бариерите и постојано вложување напори за нивно отстранување, како и кон креирање на содржини и ресурси за информирање и едукација на сите засегнати страни Благодарност и до интернационалните развојни агенции и донори кои ја препознаа и поддржаа работата на АЕТМ USAID кои преку нивниот Проект за развој на деловниот екосистем ја поддржаа иницијативата „Е трговија за сите” (анг. “Ecommerce4All” www.ecommerce4all.mk) и овозможија да се креира сеопфатна платформа, чија потреба произлезе од мапирањето на бариерите во е трговија (дел од препораките во Извештајот од анализата на е трговијата во Република Македонија, 2018 година) која на едно место ги сублимира сите потребни информации за започнување и водење е трговија во Република Северна Македонија, како и да се организираат обуки т н Learn a thons за зајакнување на вештините на е трговците и да се отворат 40 нови е продавници во текот на 2020 година; GIZ (Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit) овозможија ширење на платформата E commerce4all во CEFTA регионот преку поддршката на новиот проект на АЕТМ т н „Регионална платформа Е трговија за сите” (анг “Regional Ecommerce4all Platform”); IME (Програмата за зголемување на пазарната вработливост) кои ги поддржуваат иницијативите на АЕТМ во главно насочени кон зајакнување на дигиталните вештини; како и Swiss EP (Швајцарската програма за претприемништво) коja овозможува поддршка преку поврзување со странски експерти и реализирање едукативни активности за развој на дигиталните вештини; и УНКТАД (Конференција на ОН за трговија и развој) и нивнијата иницијатива Е трговија за жени (анг. “eTrade for Women”) во која Претседателката на АЕТМ, д р Нина Ангеловска беше назначена за жена амбасадор и со која АЕТМ ги ко организираше регионалните настани за вмрежување и унапредување на дигиталните вештини на жените претприемачи т.н. “eTrade for Women Masterclasses for the Balkans”. АЕТМ е благодарна на е трговците кои земаа учество во анкетата и придонесоа за оценување на

и активности на интернет споредбена анализа 20 Интернет поврзаност на домаќинствата 20 Употреба на интернет 21 Интернет активности на Македонците, споредба со европскиот просек и по пол во 2021г 23 Активности на интернет во споредба со 2020г и европските земји, со посебен фокус на земјите од регионот 25 Aнализа на е трговијата во Република Северна Македонија и споредба со претходната година и европските земји со посебен фокус на замјите од регионот 33

Колку од Македонците купуваат онлајн? 33

Колку често купуваат Македонците онлајн? 34

Колку трошат Македонците по нарачка? 35

Каде купуваат македонските е купувачи? 36 Што купуваат Македонците најмногу онлајн? 37 Проблеми при онлајн купување, бариери за купување онлајн

за е трговија на

трговија

Банкомат

Државен завод за статистика

трговија

трговци Електронски трговци

Европска централна банка ИКТ Информациско комуникациска технологија НБРСМ Народна Банка на Република Северна Македонија ФЛ Физички лица ПЛ Правни лица ПОС Продажно место со физичка локација (POS point of sale) ПС Персонален комјутер С2C Потрошувач кон Потрошувач е трговија (Consumer to consumer e commerce)

B2B Бизнис кон Бизнис е трговија (Business to business e commerce)

B2C Бизнис кон Потрошувач е трговија (Business to consumer e commerce)

GIZ Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit

IME

Increasing Market Employability Programme

ITU Меѓународна телекомуникациска унија (International Telecommunication Union)

LPI Индекс на логистички перформанси (Logistics Performance Index)

NRI Индекс на подготвеност за мрежно поврзување (Networked Readiness Index)

OECD Организација за економска соработка и развој (Organisation for Economic Co operation and Development)

UNCTAD Конференција за трговија и развој на Обединети Нации (United Nations Conference on Trade and Development)

USAID United State Agency for International Development

4G Четврта генерација на безжична мобилна телекомуникациска технологија

ВОВЕД

На иницијатива на Асоцијацијата за е трговија на Македонија, а поддржана од Mastercard изготвен е извештајот од анализата на: „Е трговијата во Република Северна Македонија и споредба со регионот и европските земји, 2022“, која врз база на примарни и достапни секундарни податоци го анализира растот и развојот на е трговијата во Република Северна Македонија во 2021 година и првото шестомесечие од 2022 година. Извештајов е четврто издание и претставува продолжение на претходните извештаи, особено на последните два кои ја анализираа е трговијата во новонастанатите услови предизвикани од COVID 19 пандемијата Пандемијата COVID 19 го забрза растот на е трговијата на глобално ниво и придонесе кон отклучување на потенцијалот на е трговијата како дел од дигиталната економија Здравствената

побарувачка на производи и услуги директно од својот дом Во такви услови, за многу жители е трговијата не беше избор туку неопходност

намирници, но исто така затворањето на трговските центри значеше дека е трговијата беше единствен начин за продавање на производи Извештаите имаат за цел да дадат слика за состојбата во е трговијата во Република Северна Македонија преку анализата на примарни и секундарни податоци и да ни даде основа за донесување правилни одлуки и преземање активности, односно со анализата на постигнатиот раст и развој се детектираат предизвиците и може соодветно да се делува Во анализата на напредокот на е трговијата во период 2017 2019 година со посебен осврт на влијанието на COVID 19 врз развојот на е трговијата во 2020 година, земени беа за анализа последните податоци за 2019 година, но и првото шестомесечие од 2020 година согласно достапните податоци во споредба со минатите години, но и во споредба со европските земји. Анализата за растот и развојот на е трговијата во првото шестомесечие од 2020 година покажа значајно придвижување во динамиката на раст по вредност и број на направени трансакции со платежни картички во Република Северна Македонија. Уште позначајно е дека во структурата на местото на купување од голема важност е промената на зголемено учество во онлајн купувањата на Македонците кон домашните е трговци Главно прашање на кое се бара одговор не само

во е трговијата Најнапред е дадена анализа на напредокот на подготвеноста за вршење е трговија односно интернет пристап во домаќинствата, користење на интернетот и интернет активности Потоа е анализирано купувањето онлајн: колку, што, колку често, од каде и во колкав износ од страна на поединците се врши За согледување на вистинскиот напредок, покрај во споредба со претходната година направена е и споредбена анализа со европските земји и европскиот просек, а посебен фокус е ставен на споредбата со балканските земји Споредбените рангирани графички прикази на местото на Република Северна Македонија со европските земји ни го покажуваат постигнатото во 2021 година во однос на претходната година, но и дали е тоа доволно во споредба со европските земји и ЕУ (27) просекот. Споредбата со балканските земји, за тие за кои има достапни податоци: Албанија, Босна и Херцеговина, Црна Гора и Србија е особено важно да видиме како стоиме во однос на нашето опкружување. Според анализираните податоци е направен профил на македонскиот и балканскиот интернет корисник, како и македонскиот и балканскиот е купувач Податоците за пријавените проблеми при онлајн купување, бариерите за не купување онлајн, како и податоците за поседување дигитални вештини не се достапни за секоја година, а и се менува методологијата, па затоа споредбената анализа е само во однос на европските земји со посебен фокус на земјите од регионот. Направена е анализа на пријавените проблеми од страна на онлајн купувачите, бариерите на оној дел од населнието кое не купува онлајн, како и поседувањето на дигитални вештини на основно и надосновно ниво како процент на вкупното население според најновите достапни податоци. На крајот на овој дел направена е и анализа на онлајн трансакциите спред дефиницијата за е трговија во потесна смисла на зборот, каде нарачките треба да се платени онлајн За таа цел се анализира состојбата со е трговијата во 2021 година и тоа обем и вредност по трансакции со податоците на НБРСМ. Покрај анализа на податоците за 2021 година направена е анализа и на податоците за првото шестмесечие на 2022 година Во вториот дел направена е анализа на е трговијата од аспект на понудата. Во првата подсекција анaлизирани се компаниите од аспект на подготвеност за вршење на е трговија според податоците на ДЗС и Eurostat и се разгледуваат податоци за користењето на интернетот,

дел

потенцијалот

развој кој

обезбеди понатамошен раст

трговијата преку Индексот на подготвеност за мрежно поврзување (The Networked Readiness Index NRI), за 2021 година. NRI ја оценува подготвеноста на земјите за искористување на придобивките од новите технологии и за капитализирање на можностите што ги претставува дигиталната револуција и пошироко. Напредокот направен од Република Северна Македонија се анализира преку споредба на индексите и индикаторите кои го сочинуваат индексот во 2021 година во споредба со европските земји Индексот Бизнис кон Потрошувач на електронска трговија (E commerce B2C Index) на UNCTAD кој ја мери подготвеноста на една држава за е трговија, како и Индексот на логистички перформанси (LPI logistic performance index) кој ја покажува компаративната предност на земјата во однос на логистичка подршка не се анализирани бидејќи нема понови податоци од истите опфатени со „Преглед на е трговијата во Република Северна Македонија и споредба со регионот и европските земји 2021” (за последните достапни податоци од 2020 година за E commerce B2C Index) и „Анализа на напредокот на е трговијата во период 2017 2019 година со посебен осврт на влијанието на COVID 19 врз развојот на е трговијата во 2020 година” (за последните достапни податоци за LPI logistic performance index) Во четвртиот дел на овој извештај сублимирани се сите заклучоци од анализата на понудата и побарувачката, како и потенцијалот на земјата за подготвеноста на земјите за искористување на придобивките од новите технологии и за капитализирање на можностите што ги претставува дигиталната револуција и пошироко, мерен преку Индексот на подготвеност за мрежно поврзување во заклучните согледувања. Потоа е даден преглед на статусот на сите преземени иницијативи и проекти за унапредување на е трговијата преземени од Асоцијацијата за е трговија на Македонија Претходните објавени анализи во 2018, 2020 и 2021 година содржат низа препораки за забрзан раст и натамошен развој на е трговијата во земјата кои се групирани во три главни групи и тоа препораки насочени кон понудата во е трговија, кон побарувачката (население) и заеднички препораки кои ги засегаат и понудата и побарувачката Сите овие групи содржат повеќе сетови на препораки како едукативни мерки, мерки за законската регулатива, мерки за евиденција и следење, мерки за финансиска поддршка, за зголемување на извозот, за финансиската инфраструктура, за намалување на готовината и нелојалната конкуренција, за даночни поттикнувања и промотивни мерки Препораките кои за прв пат беа објавени како дел од анализата во 2018 година, а кои произлегуваат од спроведената анaлиза и мапираните слабости и бариери претставуваа појдовна основа за преземање дејствија и истите се наменети да им послужат на владините институции, донаторите, невладините организации и сите засегнати кои сакаат да преземаат иницијативи и да имплементираат

За изработка на анализата користени се секундарни податоци, како: објавени статистички податоци, интерни податоци, публикации од различни институции и автори, домашна и странска литература и интернет страници За подобро разбирање и интерпретација на податоците потребно е да се спознае методологијата за прибирање на податоците. Исто така користени се и примарни податоци преку спроведена анкета

трговците од страна

(ДЗС) ја спроведува анкетата за ИКТ од домаќинствата и поединците според методологијата на Eurostat За рамка на примерокот се користи пописот на населението, домаќинствата и становите од 2002 година Метод на собирање: доброволно, самостојна анкета, лице в лице интервју. Податоците за деловните субјекти се прибираат со пополнување на прашалник (образец ИКТ1) До 2014 година, прашалникот до избраните деловни субјекти се испраќаше во хартиена форма (пo пошта), а од 2015 година, тој се пополнува електронски во естат системот. Примерокот е стратифициран случаен примерок. Стратификацијата

примерокот е по групи на дејности и по групи на вработени Рамката за примерокот е Статистичкиот деловен регистар со состојба на крајот на претходната година Од 2012 година, како единици на набљудување се исклучени деловните субјекти под 10 вработени. Прикажаните податоци се оценка на добиените одговори од деловните субјекти Пондерирањето на добиените одговори од деловните субјекти е направено со Хорвиц Томсоновиот (HT) проценувач на обратни веројатности, по стратуми, при што се користени статистички процедури на САС [Stat.gov.mk, 2022]. При тоа во однос на прашањата од прашалникот за е трговија се однесуваат на нарачани/купени производи што значи ја опфаќа е трговијата во поширока смисла според дефиницијата на е трговијата, односно важно е само нарачката да биде направена онлајн, а не задолжително и плаќањето да биде направено онлајн. Она што е особено значајно за прибирањето на податоците од страна на ДЗС е дека тоа е првиот квартал од годината и одговорите се однесуваат на последните 3 месеци, односно на првото тромесечие од годината Методологијата е усогласена со Eurostat и заради споредливост со други земји за анализата се користени податоците на Eurostat [Ec europa eu, 2022] Исто така, Eurostat секоја година прави измена на некои индикатори, па истите не можат да се споредат со минатите години Направена е и промена во просекот на ЕУ односно заради Брегзит просекот се пресметува од 27 земји. [2] НБРСМ Податоците на месечна основа во однапред дефинирани рокови преку електронска апликација ги доставуваат сите

трансакции со платежни картички според типот на уредот подетално се содржани следните типови на трансакции: 1 трансакции на уредите во земјата со картички издадени во земјата; 2 трансакции на уредите во земјата со картички издадени надвор од земјата; 3. трансакции на уредите надвор од земјата, со картички издадени во земјата. Податоците за платежна статистика на Народната банка ја опфаќаат дефиницијата во потесна смила на зборот односно само реализираните трансакции со платежни картички. Заради споредливост на податоците анализата е направена во однос на претходните години заклучно со 2016 година Исто така треба да се истакне дека во виртуелни (интернет) продажни места влегуваат сите виртуелни места кои вршат е наплата вклучително и платформите на провајдерите на телекомуникациски услуги, електрична енергија, владини услуги и други услуги, што значи дека опфатот вклучува многу повеќе од е продавници (малопродажба) Тоа значи дека во направените трансакции на виртуелни продажни места вклучени се и плаќањата на сметки, владини услуги и други трансакции реализирани преку овие терминали Исто така мора да се нагласи постојаното ревидирање на податоците од страна на НБРСМ, од каде што може да има несогласување во некои од податоците изнесени во анализите од претходните години. Имено податоците за известувачкиот период 2016 2018 год , се ревидирани во март 2019 год ; податоците за известувачкиот период 2020 2021 год , се ревидирани во март 2022 год ; Податоците за известувачкиот период 2021 год , се ревидирани во јуни 2022 год. [3] Светски економски форум (World Economic Forum) создаде посебна непрофитна организација Портуланс Институт (Portulans Institute) за поддршка на истражувањето на индексот на подготвеност за мрежно поврзување (The Networked Readiness Index NRI) До 2016 година Извештајот за глобалната информатичка технологија (Global Information Technology Report (GITR)) беше издаван од Светски економски форум, на Универзитетот Корнел (Cornell University и INSEAD). Индексот за 2019 година се одликува со обновена рамка која ги проценува факторите, политиките и институциите што и овозможуваат на земјата целосно да ги искористи информатичките и комуникациските технологии (ИКТ) за инклузивен, одржлив раст, конкурентност и благосостојба. Основниот модел на NRI сменет од 2019 година се разликува во неколку аспекти наспроти NRI од 2016 година. Според тоа, резултатите од двете рангирања не се директно споредливи, но сепак постои висока позитивната корелација помеѓу двете рангирања (ρ = 0,97), а и неколку земји се наоѓаат во приближно иста позиција, особено на екстремните позиции на рангирањето. Како главни извори за околу половина од индивидуалните индикатори користени за пресметка на NRI се користени

изменета методологијата, три се нови показатели, два показатели се исфрлени, шест индикатори се воведени за замена на претходните индикатори и еден индикатор ја смени шифрата. [Portulans Institute, 2021]. Индексот за подготвеност за мрежно поврзување е повеќедимензионален концепт NRI затоа е композитен индекс кој е конструиран врз основа на неколку нивоа. Првото ниво се состои од четири столба кои ги сочинуваат основните димензии на подготвеноста на мрежата: технологија, луѓе, управување и влијание Секој од овие столбови е поделен на три под столба кои го сочинуваат второто ниво:

● Технологија: пристап, содржина, идни технологии

● Луѓе: поединци, бизниси, влади

● Управување: доверба, регулација, вклучување ● Влијание: економија, квалитет на живот, придонес на SDG (цели за одржлив развој) Третото и последно ниво се состои од индивидуални индикатори кои се дистрибуирани низ различните под столбови и столбови Било кој даден индикатор припаѓа на столб и под столб Од таа причина, секој индикатор се идентификува со три цифри, каде што првата цифра се однесува на столбот, втората цифра се однесува на под столбот, а третата цифра го означува индикаторот На пример, индикаторот 1 2 4 се однесува на третиот индикатор (Развој на мобилни апликации) што е поставен во вториот под столб (содржина), кој, пак, му припаѓа на првиот столб (технологија). Вкупно 60 индикатори се идентификувани за NRI 2021 година Од овие индикатори, 33 се квантитативни податоци, 11 се индексни податоци / композитни индикатори и 16 се податоци од анкетни / квалитативни податоци Пресметката на целокупниот NRI се добива со последователно агрегирање на резултатите, односно поединечните индикатори се агрегирани за да се добијат резултатите од столбовите, што потоа се комбинираат за да се добијат подиндексите Подиндексите потоа се комбинираат за да се добие вкупниот NRI резултат на земјата. [4} Примарни податоци со прашалник наменет за е трговците со цел да се откријат предизвиците со кои се соочуваат е трговците. Прашалникот се спроведува по трет пат, но обновен и адаптиран на новите кризни услови Прашалникот се состои од 5 секции од кои првата се состои од прашања за демографски прашања на учесниците во анкетата, втората секција се однесува на прашања во врска со тековните предизвици, третата се состои од прашања за соработката со банките, четвртата секција се однесува само на компаниите кои продаваат производи и се состои од прашања за доставата и последната секција е посветена на прашања за маркетингот

спроведување на прашалник за ИКТ од домаќинствата, поединците и деловните субјекти Она што е особено значајно за прибирањето на податоците од страна на ДЗС е дека тоа е првиот квартал од годината и одговорите се однесуваат на последните 3 месеци, односно првото тромесечие од годината Со цел да се добие подобра слика за направениот прогрес во подготвеноста за вршење е трговија, интернет пенетрација, користење на интернетот, интернет активностите, како и купувањето онлајн: колку, што, колку често, од каде и во колкав износ од страна на поединците покрај во споредба со претходната година направен е и споредбен рангиран графички приказ на местото на Република Северна Македонија со европските земји за да се види постигнатото во 2021 година во однос на претходната година, но и во однос на другите европски земји и ЕУ (27) просекот Посебен фокус е ставен на споредбата со балканските земји, за тие за кои има достапни податоци: Албанија, Босна и Херцеговина, Црна Гора и Србија Податоците за пријавените проблеми при онлајн купување, бариерите за купување онлајн не се достапни за секоја година, а и се менува методологијата, па затоа споредбената анализа е само во однос на европските земји со посебен фокус на земјите од регионот Најнапред во овој дел се анализирани податоците за интернет пристап во домаќинствата и употреба на интернетот од населението на возраст од 16 74 години, колку често се користи и родова структура на користењето на интернетот. Ако подетално се разгледа што прават интернет корисниците кога се онлајн се забележува дека постојат заеднички активности како праќање и примање на е маилови, телефонирање преку интернет/видео повици, онлајн барање на информации, читање на вести и секако учество во социјалните мрежи Според анализираните податоци

трансакциите според

треба да

онлајн

на НБРСМ. Покрај анализа на податоците за 2021 година направена е анализа и на податоците за првото шестмесечие на 2022 година Интернет поврзаност на домаќинствата, употреба на интернет и активности на интернет - споредбена анализа Во овој дел се анализира состојбата со интернет поврзаноста на домаќинствата во Република Северна Македонија, користењето на интернетот: колкав процент од населението, колку често, кои активности ги прави на интернет, како и родова структура во 2021 година во споредба со претходната година и со европските земји, со посебен фокус на земјите од регионот. За таа цел користени се податоци од Eurostat на база на спроведена анкета од Државниот завод за статистика. Интернет поврзаност на домаќинствата Според податоците на Државниот завод за статистика, во првото тримесечје од 2021 година, 83 7 % од домаќинствата во Република Северна Македонија имаат интернет пристап спрема 79 9 % во 2020 година. За споредбена анализа се користат податоците на Eurostat и процентот на домаќинства со интернет пристап е заокружен на 84% и Република Северна Македонија, во споредба со европските земји е подобра само од соседните земји: Србија, Црна Гора и Босна и Херцеговина Во Албанија 91% од домаќинствата имаат интернет пристап (Слика 1.1). ДОМАЌИНСТВАТА ИМАЛЕ ПОВИСОК ПРОЦЕНТ НА ИНТЕРНЕТ ПРИСТАП ВО 2021 ГОДИНА (84%) СПОРЕДЕНО СО 2020 ГОДИНА (79%). СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА МЕЃУ ПОСЛЕДНИТЕ ЗЕМЈИ ВО ЕВРОПА ПО ПРОЦЕНТ НА ДОМАЌИНСТВА СО ИНТЕРНЕТ ПРИСТАП, НО ПРЕД СРБИЈА, ЦРНА ГОРА И БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА. ВО АЛБАНИЈА 91% ОД ДОМАЌИНСТВАТА ИМААТ ИНТЕРНЕТ ПРИСТАП.

Во првото тримесечје од 2021 година, интернет користеле 86 4%, спрема 81 4% во 2020 година На Слика 1 2 се гледа дека според употребата на интернет Република Северна Македонија е подобро рангирана споредено со европските земји отколку на Слика 1.1 за интернет пристап на домаќинствата. Сепак, имајќи ја потребата од интернет и скоро целосна употреба од населението на возраст 16 74 во развиените земји ова не е доволно Во споредба со земјите од регионот Република Северна Македонија е најдобра во користење на интернет, додека интернет во Црна Гора користи 82%, Србија 81%, Албанија 79% и најмалку во Босна и Херцеговина 76% од населението на возраст 16 74 години 86% ОД МАКЕДОНСКОТО НАСЕЛЕНИЕ НА ВОЗРАСТ ОД 16 74 ГОДИНИ КОРИСТИ ИНТЕРНЕТ ВО 2021, И ИМА ПОРАСТ СПРЕМА 81% ВО 2020 ГОДИНА. ИАКО ПОДОБРО РАНГИРАНА ОД ПОВЕЌЕ ЗЕМЈИ РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА Е ПОД ПРОСЕКОТ НА ЕУ (89%). РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА Е НАЈДОБРА ВО КОРИСТЕЊЕ НА ИНТЕРНЕТ ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ, А БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА Е НА ДНОТО.

на возраст 16 74, наспроти 85% од женската популација на иста возраст Тоа не е случај во развиените земји каде е постигната еднаква употреба на интернет од страна на мажите и жените или минорна во корист на мажите (Слика 1 3) На ниво на ЕУ (27) исто така во 2021 година мажите и жените користеле еднакво интернет (89%) Слична е состојбата и во другите балкански земји, во Црна Гора е најмала разликата каде 83% од мажите и 82% од жените користеле интернет. МАЖИТЕ ПОВЕЌЕ КОРИСТАТ ИНТЕРНЕТ ОД ЖЕНИТЕ, ОДНОСНО 88% НАСПРОТИ 85%. СЛИЧНА Е СОСТОЈБАТА СО ДРУГИТЕ БАЛКАНСКИ ЗЕМЈИ, ОСВЕН ВО ЦРНА ГОРА КАДЕ РАЗЛИКАТА Е 1 ПРОЦЕНТЕН ПОЕН ВО КОРИСТ НА МАЖИТЕ.

интернет, 85% учествуваат во социјалните мрежи и 82% разменуваат инстант пораки 72% од македонските интернет корисници читаат онлајн вести/весници/списанија исто како просечниот европски интернет корисник Значително под европскиот просек, Македонците го користат интернетот за наоѓање информации за производи и услуги (66%), за праќање меил (56%), интернет банкарство (31%), онлајн учење (15%) и продажба на производи и услуги и др. (6%). МАКЕДОНЦИТЕ НАЈМНОГУ ГО КОРИСТАТ ИНТЕРНЕТОТ ЗА ТЕЛЕФОНИРАЊЕ И ВИДЕО ПОВИЦИ, ЗА УЧЕСТВО ВО СОЦИЈАЛНИТЕ МРЕЖИ И РАЗМЕНУВАЊЕ НА ИНСТАНТ ПОРАКИ И СЕ НАД ЕВРОПСКИОТ ПРОСЕК ЗА ОВИЕ АКТИВНОСТИ. ПОМАЛКУ ОД ЕВРОПЈАНИТЕ ГО КОРИСТАТ ИНТЕРНЕТОТ ЗА ПРАЌАЊЕ МАИЛ, НАОЃАЊЕ ИНФОРМАЦИИ ЗА ПРОИЗВОДИ, Е-БАНКАРСТВО.

НА FACEBOOK. ЖЕНИТЕ СЕ ПОАКТИВНИ

ОД

КОГА СТАНУВА ЗБОР ЗА ТЕЛЕФОНИРАЊЕ, ВИДЕО ПОВИЦИ И БАРАЊЕ ИНФОРМАЦИИ ЗА ЗДРАВЈЕ. Слика 1.6: Активности на интернет во последните 3 месеци [како процент од оние кои користеле интернет во последните 3 месеци] по пол во Р.С. Македонија во 2021г. Извор: ДЗС Активности на интернет во споредба со 2020г. и европските земји, со посебен фокус на земјите од регионот Македонците во 2021 година го користат интернетот за телефонирање и видео повици исто како и претходната година односно 91% од оние кои користеле интернет во последните 3 месеци. Рангот на ниво на Европа е предводен од земјите од нашето соседство со Албанија на чело или 98% од интернет корисниците зборуваат на телефон, во Црна Гора 97%, а потоа се Кипар, Србија, Босна и Херцеговина, па Северна Македонија и Турција (Слика 1 7) Просекот на Европската Унија (27) е покачен

на интернет исто така ги става македонските интернет корисници на горниот ранг на графикот после Исланд (94%), Норвешка (89%), а од земјите од Балкан само Црногорците (87%), се пред Македонците, додека Србија (74%) и Босна и Херцеговина (66%) се подолу рангирани, но сепак над или на ниво на просекот на ЕУ (27) кој изнесува 66% (Слика 1 8) 85% ОД МАКЕДОНЦИТЕ ГО КОРИСТАТ ИНТЕРНЕТОТ ЗА УЧЕСТВО ВО СОЦИЈАЛНИ МРЕЖИ (КРЕИРАЊЕ КОРИСНИЧКИ ПРОФИЛ, ИСПРАЌАЊЕ ПОРАКИ ИЛИ ДРУГИ ПРИЛОЗИ НА FACEBOOK, TWITTER ИТН.) И СЕ ВО ГОРНИОТ РАНГ. ОД БАЛКАНОТ, ЦРНОГОРЦИТЕ НАЈМНОГУ СЕ НА СОЦИЈАЛНИТЕ МРЕЖИ, А НАЈМАЛКУ КОРИСНИЦИТЕ ВО БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА. Слика 1.8: Употреба на интернет за учество во социјални мрежи (креирање кориснички профил, испраќање пораки или други прилози на Facebook, Twitter итн.) во 2020 и 2021г. [како процент од оние кои користеле интернет во последните 3 месеци ] Извор: Еurostat

а кога станува збор за пишување, па дури и инстант пораки веќе се намалува ранкингот 82% од македонските интернет корисници разменуваат инстант пораки кога се онлајн, на исто ниво со Босна и Херцеговина и малку над просекот на ЕУ од 79% (Слика 1.9). Во Црна Гора најмногу се користи интернетот за оваа активност (98%), а најмалку во Босна и Херцеговина и Северна Македонија 82% ОД МАКЕДОНСКИТЕ ИНТЕРНЕТ КОРИСНИЦИ РАЗМЕНУВААТ ИНСТАНТ ПОРАКИ КОГА СЕ ОНЛАЈН, НА ИСТО НИВО СО БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА И МАЛКУ НАД ПРОСЕКОТ НА ЕУ ОД 79%

Слика 1.9: Употреба на интернет за инстант-пораки, т.е. размена на пораки, на пример, преку Skype, Messenger, WhatsApp, Viber во 2020 и 2021г. [како процент од оние кои користеле интернет во последните 3 месеци.] Извор: Еurostat Кога станува збор за читање онлајн вести, весници, списанија, 72% од Македонците читаат онлајн што е повеќе од минатата година кога тоа го правеле 59% од интернет корисниците Во развиените земји, онлајн вести читаат 95% од интернет корисниците, како на пр во Исланд и Норвешка Иако сме на ниво на европскиот просек по оваа активност, помалку од нас во нашето опкружување читале онлајн вести само Албанците (Слика 1 10)

се под европскиот просек во долунаведените активности како барање на информации поврзани со производи/услуги, барање информации за здравје и др 66% од македонските интернет корисници барале информации за производи/услуги и има пораст од 8 процентни поени во однос на минатата година. Од нашите соседи подобри во користење на оваа категорија на услуги се Србија (73%) и Босна и Херцеговина (67%) Најмалку барале информации за производи/услуги Албанците (58%) (Слика 1 11)

интернет корисниците барале информации поврзани со здравјето Сите наши соседи повеќе бараат информации поврзани со здравјето, а најмногу Србија (69%) (Слика 1.12). 58% ОД МАКЕДОНСКИТЕ ИНТЕРНЕТ КОРИСНИЦИ БАРАЛЕ ИНФОРМАЦИИ ПОВРЗАНИ СО ЗДРАВЈЕТО ВО 2021 ГОДИНА СПРЕМА 50% ВО 2020 ГОДИНА. Слика 1.12: Употреба на интернет за барање информации поврзани со здравјето (повреда, болести, исхрана, подобрување на здравјето итн.) во 2020 и 2021г. [како процент од оние кои користеле интернет во последните 3 месеци ] Извор: Еurostat Во Република Северна Македонија и во 2021 година малку се користи интернетот за праќање и примање на е маил, односно само 56% од интернет корисниците кои употребиле интернет во последните 3 месеци, исто како и минатата година Во развиените земји скоро сите корисници на интернет комуницирале со е маилови односно 98% од корисниците во Холандија, 97% во Данска и Норвешка. Помалку од Македонците праќале е маилови во Србија, Босна и Херцеговина, Романија, Турција и Албанија (Слика 1 13) Просекот за употреба на интернет за праќање и примање е маилови во Европската Унија (27) е 85% Од нашите соседи подобра во користење на оваа категорија на услуги е само Црна Гора со намалено учество од 64% во однсо на минатата година (68%). МАКЕДОНЦИТЕ ИСТО КАКО И МИНАТАТА ГОДИНА ГО КОРИСТАТ ИНТЕРНЕТОТ ЗА ПРАЌАЊЕ/ПРИМАЊЕ НА Е МАИЛОВИ, САМО 56% И СЕ ПОД ЕВРОПСКИОТ ПРОСЕК КАДЕ ШТО 40% ПОВЕЌЕ СЕ КОМУНИЦИРА ПРЕКУ МЕИЛОВИ ВО РАЗВИЕНИТЕ ЗЕМЈИ.

го користеле за е банкарство во 2021 година спрема 19% во 2020 година Иако е порастот е значителен сепак Македонците се сè уште далеку под европскиот просек од 66% во 2021 година во практикување на е банкарството (Слика 1.14). Северна Македонија е подобра во користење на оваа категорија на интернет услуги само од балканските земји додека во развиените земји интернет банкарство користат 97% во Норвешка, 96% во Данска, Холандија и Финска СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА ИМА ЗНАЧИТЕЛЕН ПОРАСТ ВО КОРИСТЕЊЕ НА ИНТЕРНЕТОТ ЗА ИНТЕРНЕТ БАНКАРСТВО (Е-БАНКАРСТВО) НО ТОА НЕ ДОВОЛНО, ПОДОБРА Е САМО ОД СОСЕДНИТЕ ЗЕМЈИ. 66% ОД ЕВРОПЈАНИТЕ ГО КОРИСТАТ ИНТЕРНЕТОТ ЗА Е БАНКАРСТВО, ДОДЕКА ВО НОРВЕШКА 97%, А 96% ВО ДАНСКА И ФИНСКА.

(16), а најмалку во Албанија (1%) СЕ НАМАЛУВА КОРИСТЕЊЕТО НА ИНТЕРНЕТ ЗА ПРОДАВАЊЕ НА ПРОИЗВОДИ И УСЛУГИ ОНЛАЈН НА 6% ВО 2021 ГОДИНА ОДНОСНО НА НИВОТО ОД 2019 ГОДИНА. ЕВРОПСКИОТ ПРОСЕК ИЗНЕСУВА 20%, А РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА Е НА ДНОТО, ПОДОБРА

македонските интернет корисници го користеле секој ден или речиси секој ден, спрема 71% во 2020 година, и тоа 83% од мажите и 80% од жените Забележителен е порастот на користењето на интернет на дневна основа во 2021 година спрема 2020 година кога 73% од мажите и 69% од жените секојдневно биле на интернет. Од балканските земји, според фреквенцијата на користење на интернетот по пол постои разлика само во Црна Гора каде жените (76%) пофреквентно го користат интернетот од мажите (73%) Од компаративната анализа на онлајн активностите кои македонските интернет корисници ги прават се забележува дека најмногу сакаат да зборуваат, а помалку да пишуваат, да бараат информации, да продаваат онлајн или да учат и плаќаат онлајн. Македонците во 2021 година се значително над европскиот просек во користење на интернетот за телефонирање и видео повици, за учество во социјални мрежи (креирање кориснички профил, испраќање пораки или други прилози на Facebook, Twitter итн.) и за разменување на инстант пораки по Skype, Messenger, Whatsapp, Viber Дури 91% од корисниците на интернет, телефонираат преку интернет, 85% учествуваат во социјалните мрежи и 82% разменуваат инстант пораки 72% од македонските интернет корисници читаат онлајн вести/весници/списанија исто како просечниот европски интернет корисник Значително под европскиот просек, Македонците го користат интернетот за наоѓање информации за производи и услуги (66%), за праќање меил (56%), интернет банкарство (31%), онлајн учење (15%) и продажба на производи и услуги и др (6%) Интернет корисниците од женски пол сакаат да зборуваат и да бараат информации поврзани со здравје повеќе од мажите, додека сите други активности онлајн повеќе ги прават машките интернет корисници, вклучително и учество на Facebook, иако разликата е само 0,3%. Споредбата на балканските интернет корисници во најмногу од активностите следи слична шема. Сите балкански интренет корисници најмногу сакаат да зборуваат, а помалку да праќаат е маил и да практикуваат е банкарство Црногорците отскокнуваат во учество на социјални мрежи, праќање инстант пораки и читање онлајн вести, весници, списанија, додека Србите во барање информации за производи/услуги и барање на информации поврзани со здравјето, додека Босанците за продавање на производи и услуги онлајн иако во речиси сите други активности на интернет се на последно место

на е-трговијата во Република Северна Македонија и споредба со претходната година и европските земји со посебен фокус на замјите од регионот Во овој дел се анализира колку, што, колку често, од каде и во колкав износ купувало населението во Република Северна Македонија во 2021 година во споредба со претходната година и со европските земји, со посебен фокус на земјите од регионот За таа цел користени се податоци од Евростат на база на спроведена анкета од Државниот завод за статистика Исто така направена е и анализа на онлајн трансакциите, односно

анализира состојбата со

со податоците на НБРСМ Покрај вкупните трансакции, анализирана е и вредноста на трансакции на уреди опслужувани од страна на резидентни обезбедувачи на платежни услуги со картички издадени во земјата, вредноста на трансакции на уреди опслужувани од страна на резидентни обезбедувачи на платежни услуги со картички издадени надвор од земјата и вредноста на трансакции на уреди опслужувани од страна на нерезидентни обезбедувачи на платежни услуги со картички издадени во земјата Покрај анализа на податоците за 2021 година направена е анализа и на податоците за првото шестмесечие на 2022 година. Колку од Македонците купуваат онлајн? Во Република Северна Македонија и во 2021 година има пораст во онлајн купувањето мерено како процент од поединците кои имаат интернет пристап Трендот на пораст на онлајн купувањето како процент од интернет корисниците е прикажан на Слика 1.16 и се забележува во сите европски земји со исклучок на Германија, Полска и Австрија Во Република Северна Македонија 46% од интернет корисниците нарачале онлајн во 2021, додека 40% во 2020, што во споредба со регионот ја става за две места повисоко спрема минатата година, односно е подобра од Романија и Бугарија, покрај од Босна и Херцеговина, Црна Гора и Албанија. Балканските земји и понатаму се на дното на рангираната табела со европските земји Од земјите во регионот, Србија е најдобро рангирана каде 53% од интернет корисниците направиле онлајн нарачки. СПОРЕДЕНО СО ЗЕМЈИТЕ ОД ЗАПАДЕН БАЛКАН, СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА Е ПОСЛЕ СРБИЈА, А ПРЕД БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА, ЦРНА ГОРА И АЛБАНИЈА ВО ПРОЦЕНТ НА НАСЕЛЕНИЕ КОЕ КУПУВА ОНЛАЈН.

Еurostat

често купуваат Македонците онлајн?

процент од тие што купиле производ или услуга во последните 3 месеци (28%) во Република Северна Македонија тоа го направиле само еднаш до два пати или 67% во 2021 година спрема 72% во 2020 година. Во споредба со 2020 година се зголемува учеството на купувањето од 3 до 5 пати од 20% на 28% и по еден процентен поен купувањето од 6 10 и над 10 пати Слика 1 17 ја покажува фреквенцијата на купување онлајн на Република Северна Македонија и европските земји и повторно е на врвот после Албанија, заедно со балканските земји на рангираниот графикон во најретко онлајн пазарење или еднаш до два пати, односно најголем дел од е купувачите прават нарачки еднаш до два пати во 3 месеци СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА ЗАЕДНО СО СОСЕДИТЕ СЕ РАНГИРАНИ НА ВРВОТ ВО НАЈРЕТКО ОНЛАЈН ПАЗАРЕЊЕ .

(72%),

(70%)

Еurostat

споредбена анализа на купувањето на производи и услуги како процент на интернет корисници, на графиците подолу прикажани се избрани категории на производи и услуги, во 2021 година споредено со претходната година и европските земји Она што се забележува на Слика 1 21 е дека во скоро сите земји во 2021 година е зголемено учеството на купување на облека во споредба со 2020г Албанскиот е купувач е на врвот на рангираниот график со дури 89%, а црногорскиот 78% од онлајн нарачките направени за оваа категорија, додека 60% од е купувачите во Босна и Херцеговина . СПОРЕДЕНО СО СОСЕДНИТЕ ЗЕМЈИ, АЛБАНИЈА Е НА ПРВО МЕСТО ВО ЕВРОПА ИЛИ 89% ОД ОНЛАЈН КУПУВАЧИТЕ КУПУВААТ ОБЛЕКА, ПОТОА ЦРНА ГОРА 78%, ДОДЕКА СРБИЈА Е НА НИВО НА ЕВРОПСКИОТ ПРОСЕК. ВО СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА 67% ОД ОНЛАЈН КУПУВАЧИТЕ КУПИЛЕ ОБЛЕКА.

(7%) и Албанија (4%)

храна и угостителски услуги и се на последно место во рамки на европските земји односно само 3% добиле испорака на храна во 2021 година што претставува намалување во однос на претходната година. Од земјите во регионот, во Црна Гора најмногу се нарачувало храна (25%), потоа во Албанија, Босна и Херцеговина и Србија Северна Македонија е на дното на европскиот ранг (Слика 1 24) МАКЕДОНЦИТЕ СЕ НА ДНОТО ВО ЕВРОПА КОГА СТАНУВА ЗБОР ЗА ОНЛАЈН НАРАЧУВАЊЕ ХРАНА ИЛИ САМО 3%, ДОДЕКА 25% ОД НАРАЧКИТЕ ОНЛАЈН ВО ЦРНА ГОРА СЕ ЗА ДОСТАВА НА ХРАНА.

прави

најмногу нарачува од домашни е трговци. Најмногу купува облека онлајн, а најмалку мебел и храна Споредено со соседните земји може да се каже дека во главно сите земји од Западен Балкан го следат истиот “патерн” (шема) Сите балкански е купувачи купуваат поретко споредено со европските земји, односно еднаш до два пати во 3 месеци Најдобро од балканските земји е рангирана Босна и Херцеговина, каде што 34% од е купувачите купуваат 3 5 пати во 3 месеци. Исто така, сите балкански е купувачи прават онлајн нарачки до 50 евра, а најмногу Албанија Разлика се забележува единствено кај рангирањето според потеклото на продавачот, односно Србија и Албанија отскокнуваат со 98% и 93% од онлајн купувањата од домашни продавачи Во Република Северна Македонија 83% од нарачките се од домашни продавачи, во Црна Гора 72% и во Босна и Херцеговина 70%. Постои разлика и во поглед на тоа што купуваат балканските

Проблеми при онлајн купување, бариери за купување онлајн и дигитални вештини Во овој дел направена е компаративна анализа на пријавените проблеми од страна на онлајн купувачите, бариерите на оној дел од населението кое не купува онлајн, како и поседувањето на дигитални вештини на основно и над основно ниво како процент на вкупното население Овие податоци не се достапни за секоја година, а и се менува методологијата, па затоа споредбената анализа е само во однос на европските земји со посебен фокус на земјите од регионот. Проблеми при

онлајн помалку пријавуваат проблеми при купувањето онлајн во споредба со европскиот просек Според податоците објавени од Eurostat, 8 од 10 од македонските онлајн купувачи не пријавиле никаков проблем при купувањето или нарачување на производи или услуги 3 месеци пред спроведувањето на анкетата, додека европскиот просек е 6.4 од 10 е купувачи Малку повеќе од 1 од 10 онлајн купувачи пријавиле некој проблем додека Европјаните повеќе од 3 од 10 е купувачи Најчести проблеми кои ги пријавиле и македонските (5%) и европските (21%) е купувачи се однесуваат на доставата која доцнела во однос на времето наведено при купувањето Додека 9% од европските купувачи се пожалиле на потешкотии со веб страницата за употреба или незадоволително работела, македонските е купувачи не пријавиле таков проблем. 3% од македонските, а 8 % од европските пријавиле проблем со погрешен или оштетен производ или услуга По 2% од македонските е купувачи пријавиле проблем со потешкотии да се најдат информации за гаранција и други правни работи за производот или услугата и други проблеми, а Европјаните 6% и 3% соодветно. По 1 % од македонските онлајн купувачи пријавиле проблеми со упатување на поплаки или биле незадоволни од одговорот, проблеми со измама (не примиле производ или услуга или им била злоупотребена платежната картичка) и со повисоки трошоци во финалната цена од назначената, додека европските пријавиле 5% и 3% соодветно. Од европските е купувачи, 4% се соочиле со проблем дека странски продавачи не продавале во нивната земја, а македонските не пријавиле таков проблем (Слика 1 25) МАКЕДОНСКИТЕ ОНЛАЈН КУПУВАЧИ ПОМАЛКУ СЕ ЖАЛАТ НА ПРОБЛЕМИ КОИ ГИ ИМАЛЕ ПРИ ПАЗАРЕЊЕТО ОНЛАЈН ОД ЕВРОПСКИОТ ПРОСЕК. 8 ОД 10 НЕ ПРИЈАВИЛЕ НИКАКОВ ПРОБЛЕМ. НАЈМНОГУ ПРОБЛЕМИ БИЛЕ ПРИЈАВЕНИ ОКОЛУ ДОСТАВАТА И ОД МАКЕДОНСКИТЕ И ОД ЕВРОПСКИТЕ Е КУПУВАЧИ.

месеци

2021г. Извор: Еurostat Од европските земји најмногу проблеми пријавиле Норвежаните или 7 од 10 онлајн купувачи пријавиле некој проблем, а најмалку Португалците Од балканските земји најмногу проблеми пријавиле Црногорците (18%), потоа Србите (14%), па Босанците (13%), Македонците 11%, а најмалку Абанците (6%) (Слика 1.26). НАЈМНОГУ ПРОБЛЕМИ ПРИЈАВИЛЕ НОРВЕЖАНИТЕ, А ОД БАЛКAНСКИТЕ ЗЕМЈИ ЦРНОГОРСКИТЕ Е КУПУВАЧИ. Слика 1.26: Поединци кои пријавиле проблем при купување производи и услуги за приватна употреба во европските земји и ЕУ (27) просекот изразено како % од тие што порачале услуги/производи во последните 3 месеци во 2021г. Извор: Еurostat

Македонија (5%), Албанија (3%) и најмалку во Босна и Херцеговина (2%) (Слика 1.27). ЗА СИТЕ ОНЛАЈН КУПУВАЧИ НАЈМНОГУ

од страна на странски продавач каде што Исланд е на врвот на рангираниот графикон. Слична е шемата на пријавените проблеми и од страна на балканските е купувачи со најмногу пријавени проблеми покрај доставата и за проблем со повисоки финални од наведените трошоци од страна на Црна Гора и Босна и Херцеговина (3%), потоа Србија со проблеми со погрешен или оштетен

го видат производот, лојални се на продавниците или по навика (42%); потоа дека немаат потреба да купуваат онлајн (29%), други причини навеле 17%, загриженост за плаќањето и приватноста 9%, загриженост околу враќање на производот и обештетување 7%, загриженост околу сигурноста и брзината на доставата 7%, потребни вештини 5%, загриженост за трошоците на доставата 1% Сите одговори/причини се под европскиот просек освен други причини кои се на исто ниво (Слика 1.29). ГЛАВНА ПРИЧИНА

а најмалку во Унгарија. Од балканските земји Црна Гора (77%), Албанија (71%) и Босна и Херцеговина (71%) најмногу ја навеле оваа причина додека Северна Македонија и Србија најмалку (42%) (Слика 1 30) ИНТЕРНЕТ КОРИСНИЦИТЕ САКААТ ЛИЧНО ДА КУПУВААТ НАЈМНОГУ ВО ШВАЈЦАРИЈА И ХОЛАНДИЈА, А НАЈМАЛКУ ВО УНГАРИЈА. ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ ЦРНОГОРЦИТЕ НАЈМНОГУ, А МАКЕДОНЦИТЕ И СРБИТЕ НАЈМАЛКУ КАКО ПРИЧИНА

во 2021г. Извор: Еurostat Немањето потребни вештини за купување онлајн ја навеле најмногу во Малта (43%), а најмалку во Србија (1%), а од балканските земји најмногу во Црна Гора (26%), потоа во Албанија (17%), Босна и Херцеговина (13%), Северна Македонија (5%) и најмалку Србија (Слика 1 31) ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ НАЈМНОГУ ВО ЦРНА ГОРА (26%), ПОТОА ВО АЛБАНИЈА (17%), БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА (13%), СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА (5%) И НАЈМАЛКУ СРБИЈА (1%) СМЕТААТ ДЕКА НЕМААТ ПОТРЕБНИ ВЕШТИНИ ЗА КУПУВАЊЕ ОНЛАЈН.

1 Digital Skills Indicator derived from Eurostat survey on ICT usage by Individuals, Methodological note 2015

број активности, за да се обезбеди вистинска обука, соодветни вештини и вистинска поддршка за луѓето во ЕУ, така што тие ќе бидат опремени со вештини кои се потребни во современо работно опкружување, вклучително и промовирање на дигитални вештини. Во 2021 година се направени измени и новиот композитен индикатор за дигитални вештини се користи и во конструкцијата на Индексот за дигитална економија и општество (DESI), кој е годишен извештај објавен од Европската комисија кој го следи напредокот на земјите членки на ЕУ во дигиталната област Овој извештај вклучува профили на земји, кои им помагаат на земјите членки да ги идентификуваат областите за приоритетни активности, и тематски поглавја што

активности

интернет или софтвер што

лицата на возраст од 16 74 години во пет специфични области (информациска и податочна писменост, комуникација и соработка, создавање дигитална содржина, безбедност и Решавање проблеми). Се претпоставува дека поединците кои извршиле одредени активности ги имаат соодветните вештини Затоа, индикаторите може да се сметаат како прокси на дигиталните вештини на поединците Според разновидноста на извршените активности, се пресметуваат две нивоа на вештини за секоја од петте области („основно“ и „над основно“) Конечно, врз основа на показателите за компонентите за секоја област, се пресметува вкупен индикатор за дигитални вештини како прокси на дигиталните вештини на поединците („без вештини“, „ограничени“, „тесни“, „ниски“, „основни“, „ над основни“ или „барем основните вештини“). 1. Вештини за информациска и податочна писменост Дефиниција во Рамката за дигитални компетенции 2 0: Да се артикулираат потребите за информации, да се лоцираат и да се преземат дигитални податоци, информации и содржина; Да се суди за релевантноста на изворот и неговата содржина; За складирање, управување, организирање дигитални податоци, информации и содржина Активности што се користат за пресметување на вештините за информациска и податочна писменост:

соработнички вештини

2.0: Да комуницирате и да соработувате преку дигитални технологии додека сте свесни за културната и генерациската различност; Да се учествува во општеството преку јавни и приватни дигитални услуги и партиципативно граѓанство; Да се менаџира дигитален идентитет и углед. Активности што се користат за пресметување на вештините за комуникација и соработка: Испраќање/примање е пошта (IUEM);

● Телефонирање/видео повици преку интернет (IUPH1);

● Инстант пораки (IUCHAT1); ● Учество во социјалните мрежи (IUSNET); ● Изразување мислења за граѓански или политички прашања на веб страници или на социјалните медиуми (IUPOL2); ● Учество во онлајн консултации или гласање за дефинирање на граѓански или политички прашања (IUVOTE)

Нивоа на комуникациски и вештини за соработка Основно: една активност (I DSK2 CC B); Над основните: повеќе од една активност (I DSK2 CC AB); Најмалку основни: основни или над основните вештини (I DSK2 CC BAB)

3. Вештини за создавање дигитална содржина Дефиниција во Рамката за дигитални компетенции 2.0: Да се креира и уредува дигитална содржина; Да се подобрат и интегрираат информациите и содржината во постоечкото тело на знаење, истовремено разбирајќи како треба да се применуваат авторските права и лиценците; Да знае да дава разбирливи инструкции за компјутерски систем. Активности што се користат за пресметување на вештините за создавање дигитална содржина:

(CPRES2);

● Користење на напредни функции на софтверот за табеларни пресметки (функции, формули, макроа и други функции на програмери) за организирање, анализа, структура или менување податоци (CXLSADV1); ● Пишување код на програмски јазик (CPRG2) Нивоа на вештини за создавање дигитална содржина Основни: една или две активности (I DSK2 DCC B); Над основните: 3 или повеќе активности (I DSK2 DCC AB); Најмалку основни: основни или над основните вештини (I DSK2 DCC BAB).

средина на

за пресметување на безбедноста: ● Управување со пристапот до сопствените лични податоци со проверка дали веб локацијата каде што испитаникот ги дал личните податоци е безбедна (MAPS CWSC); ● Управување со пристапот до сопствените лични податоци со читање изјави за приватност пред да се обезбедат лични податоци (MAPS RPS);

● Управување со пристапот до сопствените лични податоци со ограничување или одбивање пристап до сопствената географска локација (MAPS RRGL);

● Управување со пристапот до сопствените лични податоци со ограничување на пристапот до профилот или содржината на сајтовите за социјално вмрежување или споделеното онлајн складирање (MAPS LAP); ● Управување со пристап до сопствените лични податоци со одбивање да се дозволи употреба на лични податоци за рекламни цели (MAPS RAAD); ● Промена на поставките во сопствениот интернет прелистувач за да се спречат или

средини; Да се користат дигитални алатки за да се иновираат процеси и производи; Да бидете во тек со дигиталната еволуција Активности што се користат за пресметување на вештините за решавање проблеми:

● Преземање или инсталирање софтвер или апликации (CINSAPP1);

● Промена на поставките на софтверот, апликацијата или уредот (CCONF1);

● Онлајн купувања (во последните 12 месеци) (IBUY=1 или IBUY=2);

● Продажба преку Интернет (IUSELL);

● Користени онлајн ресурси за учење (IUOLC или IUOLM);

● Интернет банкарство (IUBK);

● Барате работа или испраќате апликација за работа (IUJOB).

Нивоа на вештини за решавање проблеми Основни: една или две активности (I DSK2 PS B); Над основните: 3 или повеќе активности (I DSK2 PS AB); Најмалку основни: основни или над основните вештини (I DSK2 PS BAB) Вкупен индикатор за дигитални вештини Поединци со „над основно“ (I DSK2 AB) ниво на вештини: „над основно“ во сите 5 области. Поединци со „основно“ (I DSK2 B) ниво на вештини: ако сите 5 области се барем основно ниво (некои можат да бидат „основни“, а некои можат да бидат „над основно“, но не сите 5 области се „над основно“). Поединци со најмалку основно ниво на вештини: ако поединците спаѓаат или во „над основните“ или „основните“ категорија на вештини (I DSK2 BAB) Поединци со „ниско“ (I DSK2 LW) ниво на вештини: ако поединците имаат „основно“ или „над основно“ ниво во 4 области и „нема вештини“ во 1 област (4 од 5). Поединци со „тесно“ (I DSK2 N) ниво на вештини: ако поединците имаат „основно“ или „над основно“ ниво во 3 области и „нема вештини“ во 2 области (3 од 5)

Поединци со „ограничено“ (I DSK2 LM) ниво на вештини: ако поединците имаат „основно“ или „над основно“ ниво во 2 области и „нема вештини“ во 3 области

слабости

ниво на

вештини потребно е да ја согледаме состојбата по поединечен индикатор кој е составен дел на целокупниот индекс на дигитални вештини во компаративна анализа со другите европски земји, секако со посебен фокус на соседните балкански земји Според индикаторот “Вештини за информациска и податочна писменост” која ги опфаќа активностите: Наоѓање информации за стоки или услуги; Барање информации поврзани со здравјето; Читање онлајн сајтови за вести, весници или новински списанија; Активности поврзани со проверка на факти на интернет информации и нивни извори, Република Северна Македонија е во долниот дел на рангираниот график на европските земји, но на ист или подобар ранг од другите балкански земји Во Република Северна Македонија и Србија 75% од населението има основно

повици преку интернет; Инстант пораки; Учество во социјалните мрежи; Изразување мислења за граѓански или политички прашања на веб страници или на социјалните медиуми; Учество во онлајн консултации или гласање за дефинирање на граѓански или политички прашања Во Црна Гора 82%, Албанија и Србија 79% и најмалку во Босна и Херцеговина 74% го имале ова ниво на коминикациски и соработнички вештини (Слика 1.35). НА НИВО НА ЕВРОПСКИОТ ПРОСЕК Е РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА СПОРЕД ПРОЦЕНТОТ НА НАСЕЛЕНИЕ КОЕ ПОСЕДУВА ОСНОВНО ИЛИ НАД ОСНОВНО НИВО НА “КОМУНИКАЦИСКИ И СОРАБОТНИЧКИ ВЕШТИНИ” (86%), ПОТОА Е ЦРНА ГОРА (82%), АЛБАНИЈА И СРБИЈА (79%) И БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА (74%).

Кога станува збор за индикаторот “Вештини за создавање дигитална содржина” кој се пресметува со следните активност: Користење на софтвер за обработка на текст; Користење на софтвер за табеларни пресметки; Уредување фотографии, видео или аудио датотеки; Копирање или преместување датотеки (како документи, податоци, слики, видео) помеѓу папки, уреди (преку е пошта, инстант пораки, USB, кабел) или на облак; Креирање датотеки (како што се документи, слики, видеа) кои вклучуваат неколку елементи како што се текст, слика, табела, графикон, анимација или звук; Користење на напредни функции на софтверот за табеларни пресметки (функции, формули, макроа и други функции на програмери) за организирање, анализа, структура или менување податоци; Пишување код на програмски јазик, Република Северна Македонија е во долниот дел на графиконот на трето претпоследно место со 43% од населението кое има основно

над основно ниво на безбедносни вештини (Слика 1.37). СПОРЕД ИНДИКАТОРОТ “БЕЗБЕДНОСНИ ВЕШТИНИ” ИАКО ПОД ЕВРОПСКИОТ ПРОСЕК, МАКЕДОНЦИТЕ СЕ НАЈДОБРИ ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ СО 61% ОД НАСЕЛЕНИЕТО СО ОСНОВНО ИЛИ НАД ОСНОВНО НИВО. ВО ЦРНА ГОРА 58%, ВО АЛБАНИЈА 54%, И НАЈМАЛКУ ВО СРБИЈА И БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА 46% ОД НАСЕЛЕНИЕТО ИМА ОСНОВНО ИЛИ НАД

население

безбедносни

Еurostat

до индикаторот “Вештини за решавање проблеми” кој се пресметува со следните активности: Преземање или инсталирање софтвер или апликации; Промена на поставките на софтверот, апликацијата или уредот; Онлајн купувања (во последните 12 месеци); Продажба преку Интернет; Користени онлајн ресурси за учење; Интернет банкарство; Барате работа или испраќате апликација за работа, Република Северна Македонија е во долниот ранкинг на 5 претпоследно место со 59%, пред Босна и Херцеговина со 53% и Албанија на последното место со 40% од населението поседува основно или

пред спроведувањето на анкетата, додека европскиот просек е 6.4 од 10 е купувачи. Најчести проблеми кои биле пријавени се однесуваат на доставата која доцнела во однос на времето наведено при купувањето При тоа сите пријавени проблеми од македонските онлајн купувачи се под европскиот просек Од европските земји најмногу проблеми пријавиле Норвежаните или 7 од 10 онлајн купувачи пријавиле некој проблем, а најмалку Португалците Балканските онлајн купувачи воглавно најмалку се жалат, а најмногу проблеми од нив пријавиле Црногорците, а најмалку Албанците. Што се однесува до причините зошто Македонците не купиле/нарачале нешто онлајн во 2021 година 3 месеци пред анкетата, најголем дел одговориле дека сакаат лично да пазарат и да го видат производот, лојални се на продавниците или по навика. Сите одговори/причини се под европскиот просек освен други причини кои се на исто ниво Како главна причина за оние кои не купуваат онлајн во европските земји се наведува дека сакаат лично да купуваат и ја навеле најмногу во Швајцарија и Холандија, а најмалку во Унгарија. Од балканските земји Црногорците најмногу ја навеле оваа причина, додека Македонците и Србите најмалку Немањето потребни вештини како причина што не купуваат онлајн ја навеле најмногу во Малта, а најмалку во Србија, а од балканските

само од Босна и Херцеговина и Албанија. Србија е лидер од балканските земји, но далеку од европскиот просек и од развиените земји Од компонентите на вкупниот индикатор на дигитални вештини на основно и над основно ниво, Македонците во споредба со балканските соседи се најдобри во индикаторот “Вештини за информациска и податочна писменост”, во “Kомуникациски и соработнички вештини” и во ”Безбеднoсни вештини”, додека за “Вештини за создавање дигитална содржина” и “Вештини за решавање проблеми” најдобра е Црна Гора. Албанија е најслаба според индикаторот “Вештини за информациска и податочна писменост”, “Вештини за создавање дигитална содржина” и “Вештини за решавање проблеми”, а Босна и Херцеговина е најслаба според индикаторот “Комуникациски и соработнички вештини” и “Безбедносни вештини”

да се платени онлајн Состојбата со е трговијата во Република Северна Македонија во 2021 година и споредба со претходните години, по обем и вредност на онлајн трансакции се следи со податоците на НБРСМ. За подетална анализа на направените онлајн трансакции користени се податоци за направените трансакции кон интернет продавниците кои согласно методологијата на НБРСМ ги делат трансакциите на трансакции кон домашни е трговци и кон странски, а направени од картички издадени во земјата или од странство. Исто така, анализирано е користењето на платежните картички: домашни и странски по уред (банкомат, ПОС терминал и интернeт продажно место), дома и во странство На крај даден е преглед на бројот на сметки за вршење плаќање и депоненти, како и бројот на платежни картички. Покрај анализа на податоците за 2021 година направена е анализа и на податоците за првото шестмесечие на 2022 година НБРСМ врши ревизија на податоците и секоја разлика на вредностите во однос на минатата година се резултат на извршената ревизија и тоа: податоците за известувачкиот период 2020 2021 година, се ревидирани во март 2022 година, а податоците за известувачкиот период 2021 година, се ревидирани во јуни 2022 година Дополнително, важно е да се нагласи и дека според методологијата на НБРСМ во трансакции со платежни картички кон виртуелни продавници (интернет продажни места) не се издвоени трансакциите за купување на производи и услуги од е продавници, туку се вклучени сите трансакции направени онлајн, вклучително и трансакции за плаќање на сметки и други е услуги

денари. При тоа растот на просечната вредност е поголем кај правните лица каде просечната трансакција се зголемува за 20 5% и изнесува 2,324 4 денари, додека кај физичките лица е помал порастот на просечната трансакција (12.2%) и изнесува 1,693.3 денари (Табела 1.1). ПРОДОЛЖУВА РАСТОТ ВО ВКУПНО РЕАЛИЗИРАНИТЕ ОНЛАЈН ТРАНСАКЦИИ И ВО 2021 ГОДИНА

вкупни онлајн трансакции по квартали и споредба со претходната година. Земени се во предвид трансакциите со домашни и странски картички кон домашни и странски виртуелни места на продажба Имајќи во предвид дека почетокот на пандемијата која потикна галопирачки раст почна во вториот квартал од 2020 година, најголем пораст на вкупната вредност на онлајн трансакции се забележува во првиот квартал од 2021 година од 105.2%, кога се реализирани 107.5 милиони евра. Она што е охрабрувачки

и кон странски, а направени од картички издадени во земјата или од странство На Слика 1 40 е дадено движењето на вредноста на реализираните трансакции во е трговијата според потеклото на картичката по месеци во 2021 година, но и според местото на направената трансакција, дома и во странство. Исто така е прикажан уделот по месеци во вкупната вредност реализирана онлајн Вкупните онлајн трансакции се движат во вредност од 34 5 милиони евра во април 2021 година до 42 9 милиони евра остварени во декември 2021 година Она што се забележува е дека учеството на домашните картички кон домашни е трговци на почетокот на годината изнесува дури 81% од вкупните онлајн трансакции Со почетокот на пролетта и олабавување на мерките и можноста да се патува, учеството на е трансакциите кон домашни трговци од страна на македонските иматели на платежни картички се намалува во корист на плаќања кон странство Во летните месеци учеството на е трансакции кон домашни е трговци е најниско и тоа во август, кога изнесува 67%, а за сметка на тоа се зголемува учеството кон странски е трговци на 29%. Учеството на

Вредност

2021г. според

вредност (по месеци)

НБРСМ

Слика 1.41 прикажана е вредноста на онлајн трансакциите по квартали реализирана кон домашни е трговци со домашни и странски картички и со домашни картички кон странски е трговци за 2020 и 2021 година и остварениот раст Јасно се гледа драстично зголемување на вредноста на онлајн трансакциите кон домашните е трговци, во однос на првиот квартал кога почна пандемијата и се оствари раст од 134% кон домашните е продавачи. Растот продолжи и во однос на останатите квартали кои минатата година забележаа висок пораст Во вториот квартал има пораст од 45%, во третиот 43% и во четвртиот 9% заради високиот обем на остварени онлајн трансакции во истиот период минатата година. COVID-19 ПАНДЕМИЈАТА ПОТТИКНА ТРИЦИФРЕН РАСТ ВО ВРЕДНОСТА НА РЕАЛИЗИРАНИ ОНЛАЈН ТРАНСАКЦИИ КОН ДОМАШНИТЕ Е ПРОДАВНИЦИ, НО ВАЖНО Е ДЕКА, ИАКО СО НАМАЛЕН ИНТЕНЗИТЕТ, РАСТОТ ПРОДОЛЖИ И ВО 2021 ГОДИНА.

трансакциите од 2016 до 2021 година по место на реализација и растот на истата во однос на претходната година Она што може да се забележи е дека динамиката на пораст на вредноста на реализирани трансакции кон домашни е трговци (од домашни и странски иматели на картички) во 2020 е особено засилена од пандемијата и во 2020 година има драстичен раст од 199% спрема 2019 година Она што е важно е дека растот на остварените е трансакции кон домашните е трговци расте и во 2021 година и тој раст изнесува 47% Вредноста кон странски е трговци (од македонски иматели на картички) бележи пад од 52% на годишно ниво во 2020 година, но со олабавување на мерките во 2021 година вредноста на остварените онлајн трансакции кон странски е трговци расте 117% ВО 2021 ГОДИНА ВРЕДНОСТА НА РЕАЛИЗИРАНИ ОНЛАЈН ТРАНСАКЦИИ КОН ДОМАШНИТЕ Е-ПРОДАВНИЦИ ПРОДОЛЖИ И ИЗНЕСУВА 47%, НО ВРЕДНОСТА НА НАПРАВЕНИ ОНЛАЈН ТРАНСАКЦИИ ВО СТРАНСТВО ЗАБЕЛЕЖУВА ПОРАСТ ОД 117%.

Вредност

онлајн

трансакцијата и остварен

2021г. според

Извор: НБРСМ Каде и колку купуваат онлајн Македонците со платежните картички во странство? Македонците потрошиле околу 103 653 милиони евра за купување производи и услуги во странство во 2021 година, и претставува 24% од вредноста на вкупните онлајн трансакции Ослободувањето на мерките поврзани со пандемијата секако се одрази на е трансакциите во странски земји, посебно поврзани со патувања и трансакции за авио билети и резервации на хотели онлајн Вредноста на е трансакциите кои Македонците ги оствариле во странство во 2021 година е зголемена за 116.8% во однос на 2020 година. Физичките лица учествуваат со 68% во остварената вредност на онлајн купување во странство и имаат поголем пораст (132 5%) во однос на претходната година отколку правните лица (89 3%) Бројот на трансакции кои ги направиле Македонците купувајќи онлајн во странство исто така е зголемен и изнесува 2 96 милиони во 2021 спрема 1 74 во 2020 година и има пораст од 701% Заради поголемиот пораст вредноста на направените трансакции отколку на бројот на направени трансакции во странство во 2021 година се зголемува износот на просечната трансакција која од 2748 евра во 2020 година се зголемува на 35 02 евра

Обединето Кралство, Ирска, Унгарија, Холандија, САД, Луксембург, Грција, Германија, Литванија и Турција. При тоа, од остварената вредност на онлајн трансакции, 23% е остварена во Обединетото кралство, 16% во Ирска, 14% во Унгарија, 12% во Холандија (Слика 1 43) СПОРЕД ВРЕДНОСТА НА НАПРАВЕНИТЕ ТРАНСКАЦИИТЕ МАКЕДОНЦИТЕ НАЈМНОГУ ПОТРОШИЛЕ ВО ОБЕДИНЕТОТО КРАЛСТВО, А СПОРЕД БРОЈОТ НА НАПРАВЕНИТЕ Е ТРАНСАКЦИИ ВО ЛУКСЕМБУРГ.

Слика 1.43: Удел на земјите во вредноста на реализирани онлајн трансакции со домашни картички кон странство во 2021г.

Извор: НБРСМ

кои остваруваат 76% од вредноста и 80% од бројот на е трансакции во странство. Од анализата се забележува дека Македонците во 2021 година потрошиле најмногу пари во Обединетото Кралство (17.3 милиони евра), додека во Луксембург направиле најголем број на трансакции (693 илјади). Просечната вредност на направена трнсакција во Унгарија изнесува најмногу односно 129 5 евра, додека во Луксембург Македонците направиле најниска просечна трансакција и истата изнесува 11.1 евра Во глобалниот

ако

има предвид дека од овие земји потекнуваат Amazon UK, ASOS (Обединето Кралство), WizzAir (Унгарија) и Facebook, Google (Ирска). Така, ако се има предвид дека во Луксембург е регистрирана европската филијала на Amazon преку која се одвиваат трансакциите за најголемиот дел од европските земји, без Обединетото Кралство, постои веројатност да плаќањата за нарачаните производи од Кина се вршат во Обединетото Кралство и Луксембург Реализираните трансакции со повисока просечна вредност најверојатно се должат на уплата на авионски карти во Унгарија (седиштето на Wizzair), резервирање хотелски услуги во Холандија (пр. Booking.com) и сл. Ако се анализира пак порастот на направените е трансакции од страна на Македонците во странство може да се забележи дека најголем пораст во 2021 година е остварен во Литванија, па Турција и Грција како по вредност така и по број на трансакции ВРЕДНОСТА НА ПРОСЕЧНИТЕ Е ТРАНСАКЦИИ КОИ МАКЕДОНЦИТЕ ГИ НАПРАВИЛЕ ВО СТРАНСТВО

Користење на платежните картички: домашни и странски по уред, дома и во странство Вредноста на вкупните трансакции (трансакции на домашни и странски картички кон домашни уреди и македонски картички кон странство) со платежни картички во 2021 година изнесува 316 9 милијарди денари, што е за 23.5% повеќе од минатата година. Во вкупните трансакции со платежни картички по уреди опфатени се повлекување и депонирање готовина на АТМ уредите, плаќање на ПОС терминали на физички места на продажба и виртуелни места или интернет продажни места Картичките воглавно биле користени за повлекување пари од АТМ, па потоа за купување од ПОС терминали на физички места на продажба. Повлекувањето на готовина бележи раст од 12.9% во однос на претходната година, а депонирањето на готовина на банкомат бележи пораст од 53 1% Вредноста на трансакциите на физички места на продажба бележи раст од 33 9%, а најмногу вредноста на трансакциите на интернет продажни места (59%) (Слика 1.44). ГОДИШЕН РАСТ ОД 23.5% НА ВКУПНАТА ВРЕДНОСТ НА ТРАНСАКЦИИ СО КАРТИЧКИ ВО 2021 ГОДИНА. НАЈГОЛЕМ РАСТ 59% ВО ВРЕДНОСТА НА ВКУПНИТЕ ТРАНСАКЦИИ СО ПЛАТЕЖНИ КАРТИЧКИ БЕЛЕЖАТ ОНЛАЈН ТРАНСАКЦИИТЕ.

на физички места на продажба (3 процентни поени), депонирање на готовина (1 прецентен поен) и интернет купување (1 процентен поен) (Слика 1 45) ИАКО ДОМИНАНТНО КОРИСТЕЊЕТО НА ПЛАТЕЖНИ КАРТИЧКИ ЗА ПОВЛЕКУВАЊЕ НА ГОТОВИНА, ВО 2021 ГОДИНА СЕ НАМАЛУВА УЧЕСТВОТО ВО СТРУКТУРАТА НА ВКУПНИТЕ

и направиле трансакции со картички во вредност од 488.7 милиони евра или 66.5% повеќе одколку во 2020 година кога реализирале трансакции вредни 293 5 милиони евра Што се однесува до структурата, иако вкупната потрошена вредност е значајно зголемена, во учеството на вкупно направената вредност доминираат трансакциите за повлекување готовина. Сепак, учеството на вредноста на трансакциите за вадење готовина од страна на странци во 2021 година е намалено во однос на 2020 година за 7 процентни поени во

потрошиле 309 милиони евра, додека во 2020 година 171 милиони евра што преставува пораст од 45% При тоа, расте вредноста на трансакциите со платежни картички на сите уреди За 15% повеќе Македонците повлекувале готовина на банкомати во странство, за 44% повеќе пазареле на физички места на продажба и 54% повеќе направиле трансакции на интернет продажни места (Слика 1.48). МАКЕДОНЦИТЕ ВО СТРАНСТВО ВО 2021 ПОТРОШИЛЕ ЗА 45% ПОВЕЌЕ ОД 2020 ГОДИНА. РАСТ Е ОСТВАРЕН НА СИТЕ УРЕДИ, НО НАЈМНОГУ НА ИНТЕРНЕТ ПРОДАЖНИТЕ МЕСТА. Слика 1.48: Вредност на трансакции

Учество по уреди во вредноста на трансакциите со домашни картички кон странство и споредба на 2021 со 2020 година Извор: НБРСМ Сметки за вршење плаќање, депоненти и платежни картички На крајот на 2021 година во Република Северна Македонија 1,862,943 депоненти поседуваат вкупно 3,777,495 сметки Од нив, 95% припаѓаат на физички лица Од Табела 1 4 се гледа дека најмногу сметки имало на крајот од 2019 година, а во 2021 година бројот на сметки и понатаму има тенденција на намалување забележана минатата година Истата тенденција се забележува и кај активните4 трансакциски сметки кои на крајот на 2021 година изнесуваат

3,866,918 3,673,823 193,095 3,621,430 3,481,991 139,439 1,608,289 1,524,841 83,448

3,860,229 3,671,611 188,618 3,624,713 3,481,526 143,187 1,641,130 1,555,082 86,048

3,952,690 3,765,106 187,584 3,715,829 3,571,508 144,321 1,670,148 1,583,607 86,541

3,965,436 3,778,485 186,951 3,733,451 3,587,220 146,231 1,700,088 1,612,027 88 061

3,818,317 3,633,806 184,511 3,595,929 3,449,795 146,134 1 740,875 1,651,494 89,381

3,777,495 3,592,858 184,637 3,553,963 3,405,881 148,082 1,759,346 1,668,721 90,625

98%

физички лица Дебитна функција имаат 82.5% од издадените платежни картички во декември 2021 година, а 17.5% имаат кредитна функција Од издадените платежни картички најзастапени се брендовите Виза и Мастеркард, со учество од 54% и 43% на крајот на 2021 година (НБРСМ) Бројот на издадени платежни картички е еден индикатор кој укажува на исполнувањето на првиот предуслов за вршење на онлајн трансакција, но многу поважен индикатор е активното користење на платежните картички односно како се користат, колку имателите на картичките ги користат за вршење на плаќања Анализа на остварените трансакции со платежни картички во првото шестмесечие од 2022 година Главно прашање е

страна на компаниите

одговор на предизвиците настанати со наложените мерки од страна на државата, земајќи ги предвид и препораките за заштита на своето здравје ќе траат и луѓето и понатаму ќе продолжат да купуваат онлајн, да плаќаат сметки онлајн, а компаниите ќе продолжат со зголемување на понудата. За да се согледа дали трендот продолжува и во 2022 година, кога веќе и покрај присуството на вирусот состојбата во секојдневниот живот и работа е на некој начин нормализирана достапни официјални податоци за вредноста и бројот на направените трансакции за првите шест месеци од 2022 година имаме од НБРСМ.5 Анализирани се податоците за првото шестмесечие во периодот од 2016 до 2022 година, за вредноста на направените трансакции со платежни картички по уреди и направениот пораст во однос на истиот период во претходната година. Покрај вкупните трансакции, анализирана е и вредноста на трансакции на уреди опслужувани од страна на резидентни обезбедувачи на платежни услуги со картички издадени во земјата, вредноста на трансакции на уреди опслужувани од страна на резидентни обезбедувачи на платежни услуги со картички издадени надвор од земјата и вредноста на трансакции на уреди опслужувани од страна на нерезидентни обезбедувачи на платежни услуги со картички издадени во земјата Вредноста на вкупните трансакции

COVID 19 пандемијата поттикна трицифрен раст во вредноста на реализирани онлајн трансакции, но она што е охрабрувачки е дека тој раст продолжува и во 2021 Вредноста на вкупните трансакции направени кон интернет продавниците од Македонци дома и во странство, како и од иматели на странски картички во Р.С.Македонија во 2021 година изнесува 436 милиони евра и има пораст од 59% во однос на 2020 година Доминираат физичките лица со 71% учество во вкупно направените онлајн трансакции на виртуелни места на продажба. Се зголемува и бројот на вкупните онлајн трансакции, но со помал интензитет на пораст односно 38 2% во однос на 2020 година и тоа кај правните лица за 50%, а кај физичките лица со 38 3% и се зголемува просечната вредност на една трансакција во 2021 година на 1,838 денари спрема 2020 година кога била 1,600 денари. Вкупните онлајн трансакции по месеци се движат во вредност од 34.5 милиони евра во април 2021 година до 42 9 милиони евра остварени во деќември 2021 година Учеството на

Mакедонците најмногу потрошиле во Oбединетото Kралство а според бројот на направените е трансакции во Луксембург. Остварен е годишен раст од 23.5% на вкупната вредност на трансакции со платежни картички во 2021 година Повлекувањето на готовина бележи раст од 12 9% во однос на претходната година, а депонирањето на готовина на банкомат бележи пораст од 53 1% Вредноста на трансакциите на физички места на продажба бележи раст од 33.9%, а најмногу вредноста на трансакциите на интернет продажни места (59%) Македонците најмногу ги користат платежните картички дома за вадење готовина Иако има поместување во структурата на остварените трансакции, сепак 58% од вкупните трансакции со домашни платежни картички кон дома се остварени за повлекување готовина од банкомати. Со отварањето на границите и отсранување на забраните за патување и во Република Северна Македонија во 2021 година дошле повеќе странци и направиле трансакции со картички во вредност од 488.7 милиони евра или 66.5% повеќе од 2020 година. Странците во Република Северна Македонија потрошиле за 66 4% повеќе со нивните картички во 2021 година во споредба со 2020 година 55% од вкупно направените трансакции со платежни картички се на банкомати. Македонците во странство во 2021 година потрошиле 309 милиони евра, 45% повеќе од 2020 година За 15% повеќе Македонците повлекувале готовина на банкомати во странство, за 44% повеќе пазареле на физички места на продажба и 54% повеќе направиле трансакции на интернет продажни места. Бројот на активни депоненти на крајот на 2021 година изнесува 1,759,346, од кои 95% се поседувани од физички лица, а во просек еден активен депонент поседува две активни трансакциски сметки 42% од вкупниот број на трансакциски сметки имале пристап преку ПС или друг уред за извештаи, а 40% од овие сметки имаат и опција за плаќање на крајот на 2021 година. Бројот на платежни картички во циркулација со платежна функција во декември 2021 година изнесува 2,125,888 и претставува 99% од вкупно издадените картички со функција за повлекување/депонирање на готовина Од издадените платежни картички најзастапени се брендовите Виза и Мастеркард, со учество од 54% и 43% на крајот на 2021 година Вредноста на вкупните трансакции (трансакции на домашни и странски картички кон домашни уреди и македонски картички кон странство) со платежни картички во првите шест месеци од 2022 година изнесува 173 53 милијарди денари и е за 20 3% повеќе отколку

првата половина на 2022 споредено со првото полугодие 2021 година е зголемена за 66.4%. Расте и вредноста на направените трансакции со платежни картички од странци и тоа за 53% во однос на истиот период лани, а вредноста на трансакции кои ги реализирале кон домашните е трговци расте за 43%. Просечно месечно по 32 милиони евра Македонците купувале од домашните е трговци, а во странство просечно месечно трошеле по 11.8 милиони евра во првата половина од 2022 година. Странците потрошиле просечно по 1 8 милиони евра месечно во првите шест месеци од 2022 година

поседување

функционалности на веб страницата и онлајн продавање и купување кај македонските компании Според методологијата објаснета од Државниот завод за статистика во анкетата се опфатени деловни субјекти со повеќе од 10 вработени без финансискот сектор. Во 2021 година во Република Северна Македонија има вкупно 72.922 деловни субјекти. При тоа со нула вработени или без податок се 5 980 субјекти, а 59796 се со вработени од 1 до 9 Ако од вкупниот број ги извадиме овие деловни субјекти и 482 од финансикиот сектор резултатот е 6 664 деловни субјекти со повеќе од 10 вработени без финансики сектор, кои се предмет на собирање на подотоци од ДЗС и релативното учество на компаниите е пресметано во однос на овој број на компании За споредбена анализа користена е Eurostat датабазата и од балканските земји достапни податоци има само за Босна и Херцеговина, Црна Гора, Србија и за некои индикатори за Албанија. Во втората подсекција на овој дел се преставени бројот на трговци, продажни места и уреди кои прифаќаат платежни картички според податоците објавени во извештаите на НБРСМ. Во третата подсекција направена е анализа на резултатите од спроведениот прашалник кон е трговците од страна на АЕТМ.

земји во 2020 и 2021г. Извор: Еurostat Само 37% од вработените во деловните субјекти со 10 и повеќе вработени, во 2021 година користеле компјутер и имале пристап до интернет, што ја рангира Република Северна Македонија на дното на европскиот ранкинг само пред Албанија со 26%. Европскиот просек изнесува 58%, а во развиените земји тој е 85% (Финска) Од нашите соседи компаниите од Црна Гора се над европскиот просек односно на 59% од вработените им обезбедуваат компјутер со пристап до интернет, додека Србија на 50%, а Босна и Херцеговина на 43% од вработените во компаниите со над 10 вработени без финансиски сектор (Слика 2 2) САМО 37% ОД ВРАБОТЕНИТЕ ВО КОМПАНИИТЕ

Веб страници, функционалности на веб страницата и социјални медиуми Со оглед на фактот дека расте бројот на корисници кои бараат онлајн информации за производи и усуги, бизнисите треба да го зголемат интернет присуството со веб страница, користење на социјални мрежи и таргетирано рекламирање Компаниите ја користат веб страницата да обезбедат најразлични информации и функционалности за своите производи и услуги наменети за корисниците или бизнис партнерите. Во 2021 година опаѓа процентот на компании со веб страница и изнесува само 49% спрема 55% од компаниите (10+ вработени) во 2020 година Република Северна Македонија е далеку под просекот на Европската Унија (27) од 78%, а во развиените земји над 90% од компаниите имаат веб страници Во Србија 85% од компаниите имаат веб

резервација

(кошничка

купување) Во Република Северна Македонија само 12% од компаниите со над 10 вработени имаат ваква функционалност на својата веб страница. На Слика 2.5 прикажан е рангот на европските земји и Република Северна Македонија е подобра само од Турција Европскиот просек е 22%, а во Србија 16% и Босна и Херцеговина 13% од компаниите обезбедуваат онлајн резервација

САМО 12% ОД КОМПАНИИТЕ 10+ ВРАБОТЕНИ ИМААТ МОЖНОСТ ЗА РЕЗЕРВАЦИИ И НАРАЧКИ НА ВЕБ СТРАНИЦАТА, А ВО СРБИЈА 16%. Слика 2.5: Процент на компании (10+

САМО 5% ОД КОМПАНИИТЕ 10+ ВРАБОТЕНИ ВО РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА ИМААТ ОПЦИЈА ЗА СЛЕДЕЊЕ НА НАРАЧКАТА ОНЛАЈН, А 9% ВО СРБИЈА. Слика 2.6: Процент на компании (10+ вработени, без финансиски сектор) кои на веб страницата обезбедуваат следење на нарачката онлајн во европските земји во 2020 и 2021г. Извор: Eurostat Покрај веб страниците, технолошките промени обезбедуваат бизнисите да ги користат каналите на социјалните медиуми за да ја рашират својата информација и да пристапат до своите корисници односно да имаат онлајн маркетинг и промоција. Во Република Северна Македонија само 38% од компаниите имаат веб страница и користат социјални мрежи, и е на дното на европскиот ранкинг подобра само од Турција, Романија и Бугарија Во Црна Гора 62%, во Србија 47%, а во Босна и Херцеговина 43% од компаниите имаат веб страница и користат социајлни медиуми (Слика 2.7). 38% ОД КОМПАНИИТЕ 10+ ВРАБОТЕНИ ВО РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА КОРИСТАТ СОЦИЈАЛНИ МЕДИУМИ И ИМААТ ВЕБ СТРАНИЦА, 62% ВО ЦРНА ГОРА, А 47% ВО СРБИЈА.

Република Северна Македонија искористиле некој социјален медиум (Слика 2 8) Во Босна и Херцеговина 55% од компаниите користеле социјални медиуми, а во Србија 46% за маркетинг активности. 49% ОД МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ СО 10+ ВРАБОТЕНИ КОРИСТАТ НЕКОЈ СОЦИЈАЛЕН МЕДИУМ. ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ НАЈМНОГУ, ОДНОСНО 55% ОД КОМПАНИИТЕ ВО БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА КОРИСТАТ НЕКОЈ СОЦИЈАЛЕН МЕДИУМ, А НАЈМАЛКУ ВО СРБИЈА (46%). Слика 2.8: Употреба на социјални медиуми (Facebook, LinkedIn, Xing, Viadeo, Yammer, etc.), како процент на компании (10+ вработени, без финансиски сектор) во европските земји во 2021г. Извор: Eurostat Македонските компании многу малку користат мултимедијални веб страници (пр YouTube, Flickr, Picasa, SlideShare, итн ) и се на последното место во Европа, односно само 11% од компаниите, како и блогови и микроблогови односно само 4% и се на последните места на ранкингот со европските земји (Слика 2 9 и 2 10) Од балканските земји компаниите од Црна Гора најмногу ги користат овие канали (29%; 21%), потоа Србија (13%; 7%) и Босна и Херцеговина (12%; 5%) 11% ОД МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ 10+ ВРАБОТЕНИ КОРИСТАТ МУЛТИМЕДИЈАЛНИ ВЕБ-СТРАНИЦИ, А 4% БЛОГОВИ И МИКРОБЛОГОВИ. МУЛТИМЕДИЈАЛНИ ВЕБ-СТРАНИЦИ ОД БАЛКАНСКИЕ ЗЕМЈИ НАЈМНОГУ СЕ КОРИСТАТ ВО ЦРНА ГОРА (29%), А ИСТО ТАКА И МИКРОБЛОГОВИ (21%).

Слика 2.11: Компании со е продажба, како процент на компании (10+ вработени, без финансиски сектор) во европските земји во 2020 и 2021г. Извор: Eurostat На Слика 2.12 прикажан е рангираниот графикон на компании со веб продажба преку веб страници, апликации и маркетплејс и преку сопствена веб страница или апликација Процентот на компании кои продаваат преку своја веб страница или апликација и процентот на веб продажба преку веб страници, апликации и маркетплејс кај македонските компании е еднаков. Тоа може да значи дека не користат маркетплејс Европскиот просек е 19%, односно 19% од компаниите вршат продажба преку веб страници апликации и маркетплејс, а 17% само преку сопствени веб страници апликации. Во Србија тој однос е 27% спрема 22%, додека во Босна и Херцеговина 18% спрема 9%. МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ СО 10+ ВРАБОТЕНИ ИМААТ ВЕБ ПРОДАЖБА САМО ПРЕКУ СВОИ ВЕБ СТРАНИЦИ ИЛИ АПЛИКАЦИИ ЕДНАКВО СО КОРИСТЕЊЕ НА МАРКЕТПЛЕЈС (9%). ВО СРБИЈА ТОЈ ОДНОС Е 27% СПРЕМА 22%, А ВО БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА 18% СПРЕМА 9%. Слика 2.12: Компании со веб продажба (преку веб страници, апликации

(трговци)

(независно

КОИ ПРИФАЌААТ ПЛАТЕЖНИ КАРТИЧКИ СЕ НАМАЛУВА, НО СЕ ЗГОЛЕМУВА БРОЈОТ НА ТРГОВЦИ СО ВИРТУЕЛНИ МЕСТА НА ПРОДАЖБА ЗА 11% ВО 2021 СПРЕМА 2020 ГОДИНА.

На крајот на 2021 година се зголемува бројот на виртуелни продажни места за 19 5% во однос на 2020 година. И во структурата на вкупно уреди кои прифаќаат платежни картички се зголемува учеството на виртуелни места на продажба од 4.5% на крајот на 2020 година на 5.1% на крајот на 2021 година на сметка на намалување на учеството на останатите уреди за прифаќање на платежни картички. БРОЈОТ НА УРЕДИ КОИ ПРИФАЌААТ ПЛАТЕЖНИ

на зголемување на бројот на уреди кои примаат платежни картички на виртуелни места на продажба и на ПОС терминалите Во јуни 2022 година има 1762, односно 110 нови уреди за виртуелна продажба што преставува раст од 7% во однос на декември 2021 година Истиот тренд на зголемување го следи и бројот на ПОС терминали за физички локации Во јуни 2022 година има 30,220 ПОС терминали, односно 345 повеќе отколку во декември 2021 година. Бројот на банкомати изнесува 1,009 и е за 28 повеќе од декември, 2021 година (Слика 2 13)

тие практикуваат е продажба. Македонските компании во 2021 година се на дното од европскиот ранкинг само пред Романија во обезбеување интернет пристап на вработените Европските земји обезбедуваат интернет пристап на сите свои вработени Поразителни се податоците и во однос на земјите од регионот, каде Србија е на ниво на развиените земји каде компаниите обезбедуваат 100% интернет пристап на своите вработени, а Црна Гора и Босна и Херцеговина 99% При тоа само 37% од вработените во компаниите имаат компјутер и пристап до интернет Македонија е на дното на европскиот ранкинг само пред Албанија (26%). Од нашите соседи компаниите од Црна Гора се над европскиот просек односно на 59% од вработените им обезбедуваат компјутер со пристап до интернет, додека Србија на 50%, а Босна и Херцеговина на 43% од вработените во компаниите со над 10 вработени без финансиски сектор. Во 2021 година опаѓа процентот на компании со веб страница и изнесува само 49% спрема 55% од компаниите (10+ вработени) во 2020 година Република Северна Македонија е далеку под

Македонија имаат опција за следење на нарачката онлајн и е на исто ниво со Босна и Херцеговина, а подобра само од Кипар Во Србија 9% од компаниите можат да ја следат нарачката Во Република Северна Македонија само 38% од компаниите имаат веб страница и користат социјални мрежи, а подобра е само од Турција, Романија и Буграија. Во Србија 48%, а во Босна и Херцеговина 43% од компаниите имаат веб страница и користат социјални медиуми 49% од компаниите во Република Северна Македонија користат некој социјален медиум. Во Босна и Херцеговина 55% од компаниите користеле социјални медиуми, а во Србија 46% за маркетинг активности. Македонските компании многу малку користат мултимедијални веб страници (пр YouTube, Flickr, Picasa, SlideShare, итн ) и се на последното место во Европа односно само 11% од компаниите, како и блогови и микроблогови односно само 4% и се на последните места на ранкингот со европските земји. Од балканските земји компаниите од Црна Гора најмногу ги користат овие канали, потоа Србија и Босна и Херцеговина Во текот на 2021 година, 10% од деловните субјекти со 10 или повеќе вработени, биле инволвирани во е трговија, односно купувале или продавале стоки или услуги онлајн Иако во однос на 2020 година има пораст, Република Северна Македонија е на последно место во Европа Во Србија 27%, а во Босна и Херцеговина 20% од компаниите направиле е продажба. Само 6% од македонските компании направиле е продажба поголема од 1% од обртот Процентот на компании кои продаваат преку своја веб страница или апликација и процентот на веб продажба преку веб страни апликации и маркетплејс, кај македонските компании е еднаков. тоа може да значи дека не користат маркетплејс. Европскиот просек е 19% од компаниите вршат продажба преку веб страници, апликации и маркетплејс а 17% само преку сопствени веб страници и апликации Во Србија тој однос е 27% спрема 22%, додека во Босна и Херцеговина 18% спрема 9%. Според податоците објавени во извештаите на НБРСМ за бројот на уреди кои што прифаќаат платежни картички, на крајот на 2021 година во Република Северна Македонија имало 12 885 деловни субјекти (трговци) кои прифаќаат платежни картички (независно од функцијата на картичката). Бројот на трговци кои прифаќаат платежни картички се намалува, но се зголемува бројот на трговци со виртуелни места на продажба за 11% Бројот на уреди кои прифаќаат платежни картички на виртуелни места на продажба бележи пораст од 19 5% На крајот на 2021 година имало 1,652 уреди за виртуелна продажба

од

се

од прашања за демографијата на учесниците во анкетата, втората секција се однесува на прашања во врска со тековните предизвици, третата се состои од прашања за соработката со банките, четвртата секција се однесува само на компаниите кои продаваат производи и се состои од прашања за доставата и последната секција е посветена на прашања за промоцијата Прашалникот се разликува од испитаник до испитаник зависно дали е трговецот продава производи или услуги, односно дали нуди достава, со што, доколку одговори позитивно, добива дополнителен сет на прашања поврзани со доставата на производите. Испитаниците имаа можност да одговараат на прашања со повеќекратен избор, прашања со матрица од одговори и прашања со рангирање, а за оценување на поединечни прашања беше користена Ликерт скалата од 1 до 5. Прашалникот беше спроведен во временска рамка од 13 09 2010 2022 година Овој анкетен прашалник беше испратен од Асоцијацијата за е трговија до е трговците кои добиваат редовен неделен email newsletter од АЕТМ, до е трговците кои се членови на АЕТМ, до е трговците кои отворија е продавници во рамки на инцијативата “e commerce4all” во 2020 година, до агро производителите кои почнаа да ги продаваат своите производи на локалните маркетплејс платформи, до датабазата на верификувани е трговци, како и датабазата на е трговци кои аплицирале во изборот за најдобар е трговец за 2021 година Дополнително, прашалникот беше проследен и од 5те банки кои нудат е трговија до сите виртуелни места за продажба кои имаат платежен процесор преку соодветната банка и е трговецот Grouper.mk (и Paopao.mk) испрати персонализиран директен мејл до е трговците кои ги нудат своите производи за онлајн продажба преку

трансакција

2022 година.

04.10.2022

мејл со

на е трговците кои отворија е продавници во рамки на инцијативата “e commerce4all” во 2020 година (вкупно 40) и на агро производителите кои почнаа да ги продаваат своите производи на локалните маркетплејс платформи ( вкупно 15). ● На 05.10.2020, е трговецот Grouper.mk испрати персонализиран директен мејл со прашалникот до 150 компании кои се дел од Grouper Shopping Mall, односно кои ги нудат своите производи за онлајн продажба преку оваа маркетлјес платформа ● На 06 10 2022 им беше испратен email newsletter до датабазата на верификувани е трговци (78 контакти), како и датабазата на е трговци кои аплицирале во изборот за најдобар е трговец за 2021 година (129 контакти) ● На 2010 2022 беше испратен финален email newsletter со потсетување за последен ден за пополнување на прашалникот до 1074 контакти (е трговците кои добиваат редовен неделен email newsletter од АЕТМ, Верификувани е трговци, E трговци што аплицирале за Аwards, Е трговци од проект Дигитални вештини за раст и до сите членови на АЕТМ) Прашалникот беше одговорен од 81 е трговец. По пречистување на добиените одговори за елиминирање на повеќекратно одговарање од исти е трговци добиени се 80 валидни одговори Демографија на е трговците кои одговориле на прашалникот Компаниите кои одговориле на прашалникот се во индустријата убавина, нега, здравје и модни додатоци (19%), прехрамбени производи (ресторани, достава на храна, супермаркети) (16%), производи за домаќинство (мебел, електроника) (13%), едукација (академии, обуки, книги) (6%), ИКТ (хостинг, дигитални производи, софтвер итн.), (6%), облека, опрема и обувки (спортска облека, опрема, детска облека и облека за возрасни) (6%), туризам (туристички агенции, хотели и мотели) (4%) и најмногу друго (30%) Структурата на нивно учество е прикажана на Слика 2 14 Слика 2.14: Индустрија /Сектор

од онлајн продавниците се со број на работници од 51 до 100 и 9% со над 100 работници Од е трговците кои одговориле на прашалникот, 22% почнале со онлајн продажба пред 2015 година, 39% почнале пред 2020 година, 19% во 2020 година и 20% после 2020 година. Е трговците користат комбинирани канали на продажба, но 60% од нив дали самостојно или комбинирано користат своја веб страница, 29% социјални медиуми, 8% маркетплејс и 3% мобилна апликација. 65% од е трговците учесници во анкетата нудат само оналјн продажба додека 35% нудат и онлајн и традиционална продажба во физички продавници 50% од трговците кои одговориле на прашалникот

и последователно поскапување на цените на сите производи и услуги како во Република Северна Македонија, така и глобално се однесува и на работењето во е трговијата На Слика 2 17 дадена е средната вредност на одговорите на прашањата поврзани со тековните предизвици и тоа во ранг од 1 што означува “воопшто не” до 5 што означува “многу” Од е трговците кои го одговориле прашалникот како најголем предизвик го сметаат одржувањето на цените на ниво како во претходните години со средна вредност од 3.8, а на второ место е предизвикот со наоѓање на соодветен кадар со средна вредност од 3.5, а следен е нелојалната конкуренција со 3.4. Предизвикот со наоѓање на соодветен кадар и нелојалната конкуренција се долгогодишни предизвици со кои се среќаваат е трговците, додека предизвикот со неможноста на одржување на цените е тековен проблем наметнат од војната во Украина. Следениот предизвик исто така е (поврзан со Covid 19 / инфлацијата / војната во Украина итн ) е и намалена побарувачка со средна вредност од 3 Останатите предизвици се со средна вредност помала од 3 како недостаток на капацитети, предизвици од техничка природа, испорака на производи и справување со кориснички поплаки ПРЕДИЗВИКОТ СО НАОЃАЊЕ НА СООДВЕТЕН КАДАР И НЕЛОЈАЛНАТА КОНКУРЕНЦИЈА СЕ ДОЛГОГОДИШНИ ПРЕДИЗВИЦИ СО КОИ СЕ СРЕЌАВААТ Е-ТРГОВЦИТЕ, ДОДЕКА ПРЕДИЗВИКОТ ОДРЖУВАЊЕ НА ЦЕНИТЕ КАКО ВО ПРЕТХОДНИТЕ ГОДИНИ Е ТЕКОВЕН, ПРЕДИЗВИКАН ОД ВОЈНАТА ВО УКРАИНА.

волја на институциите да ги променат и адаптираат истите, потоа потреба од системски промени во инспекциските и царинските служби, како и напуштање на конзервативна политика на банкарскиот сектор и немање речиси никаква волја за финансиско поддржување на фирми во развој, односно наметнување на застарени и нефлексибилни услови за кредитирање Елинда Стојанова од А1 го нaведува како предизвик во е трговијата стравот на луѓето да остават кредитна картичка онлајн Исто така, како доплнителни предизвици

И ПОНАТАМУ ОСТАНУВААТ КАКО НАЈГОЛЕМИ БАРИЕРИ ДИГИТАЛНАТА ПИСМЕНОСТ НА НАСЕЛЕНИЕТО, СИВАТА ЕКОНОМИЈА, НИСКОТО НИВО НА СВЕСНОСТ ЗА ОНЛАЈН КУПУВАЊЕТО, ГЕНЕРАЛНАТА НЕДОВЕРБА ВО ОНЛАЈН КУПУВАЊЕТО. Слика 2.18: Средна вредност на одговорите на прашањето: Во која мера сметате дека следните бариери влијаат на развојот

од страна на инспекциите, што отвара можност за избегнување на исполнување на одредени законски прописи. Заради тоа купувачот не може да биде секогаш сигурен во потеклото на производите, автентичноста на производите, складирањето на производите (козметиката подлежи на посебни санитарни прописи), исто така неиздавањето на фискална сметка за наплата во

одговорат на прашањето: Дали променивте нешто поради Covid 19, што влијаеше на вашата онлајн продажба и на Слика 2.20 прикажана е средната вредност на одговорите во ранг од 1 = “Не направивме промени”; 5 = “Променивме многу” Е трговците одговориле дека најмногу промената односно зголемувањето на асортиманот на производите влијаело на продажбата со средна оценка од 3.2, потоа на стратегијата во маркетингот со 3.17. Е трговците промените во доставата, буџетот за маркетинг и зголемените попусти ги оцениле со средна оценка под 3 во однос на влијанието на продажбата НАЈГОЛЕМО ВЛИЈАНИЕ НА Е ПРОДАЖБАТА ИМАЛЕ ПРОМЕНИТЕ НАПРАВЕНИ ВО ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА АСОРТИМАНОТ НА ПРОИЗВОДИ И СТРАТЕГИЈАТА ВО МАРКЕТИНГОТ.

КАКО ПРИОРИТЕТИ ЗА СЛЕДЕН ПЕРИОД Е-ТРГОВЦИТЕ ЌЕ ГИ ИМААТ ГРАДЕЊЕТО НА СВЕСНОСТА ЗА БРЕНДОТ И ПОДОБРУВАЊЕ НА ИСКУСТВОТО НА КОРИСНИЦИТЕ СО ФОКУС НА ДОМАШНИОТ ПАЗАР. Слика 2.22: Средна вредност на одговорите на прашањето: Кои се вашите приоритети за следниот период? 1=Воопшто не; 5= Многу; Е-плаќања и банки Во Република Северна Македонија, од вкупно 13 банки само 5 ја нудат услугата е трговија со картички односно се јавуваат како “acquiring” банка. Од нив, три банки Комерцијална Банка, Стопанска Банка и Уни Банка го користат Casys како картичен платежен процесор и согласно нивниот веб платежен портал т.н Cpay. Халк Банка користи сопствен картичен процесор за процесирање на трансакциите (in house), а како платежен портал за е трговија го користи Nestpay на Asseco НЛБ Банка го користи картичниот платежен процесор Bankart dd. и нивниот платежен портал IXOPAY. Табела 2 3 ги прикажува основните услови на петте банки, а Табела 2 4 ги мапира нивните функционалности поврзани со е трговија.

Да (1 200 ден еднократен трошоок) Не Дали трговецот плаќа

од договорот со трговецот

payments)

кои ги нудат банките и може да се забележи дека сите понудени функции се користат многу малку, а најчесто користена е функцијата прилагодување кон смарт уреди за прилагодување на изгледот на екранот за плаќање. Дури 55% од е трговците кои одговориле на прашалникот воопшто не ја користеле фунцијата: месечни автоматски наплати (Recurring payments), 50% од е трговците не ја искористеле воопшто функцијата: зачувување на картичката за идни плаќања односно "Card on file", 41% функцијата: приспособувања на страната за плаќање со свој брендинг, 38% функцијата: API за поврзување на системот со системот на банката за полесно процесирање и работење и 30% функцијата: прилагодувања за смарт уреди на изгледот на екранот за плаќање. Од друга страна од некои е трговци постои потреба и од додатни функции како на пр API поврзување со процесорот; Delegated 3DS authentication ФУНКЦИИТЕ

mk, 2022] постојат 42 даватели на поштенски услуги, што е повеќе за 2 во однос на 2020 година, и повеќе

ДелЦо ДООЕЛ Скопје

ДЕЛИВЕРИ СЕРВИС ИНТЕРНЕШЕНЕЛ ДООЕЛ СКОПЈЕ

ЕКО ЛОГИСТИК СЕРВИС ДООЕЛ Скопје

Интернешенел меил деливери ИМД ДООЕЛ Скопје М Достава ДООЕЛ Скопје Пошта ПЕШТАН ЕКСПРЕС ДООЕЛ Охрид

ВИП ПОШТА ДООЕЛ Скопје

АНФИЛЕНД ДООЕЛ увоз извоз за подружница БРЗА ПОШТА број еден Скопје

МЕКС ПОШТА ДОО СКОПЈЕ

ФАЛКОН ЛОГИСТИК КУРИР СКОПЈЕ План Експрес ДООЕЛ ГЕНИКИ ТАХИДРОМИКИ СМ ДОО Скопје

БЕ ДА ГРОУП ДООЕЛ увоз извоз Скопје Подружница БЕ ДА ЕКСПРЕС Скопје

УРБАН ДЕЛИВЕРИ СЕРВИС ДООЕЛ Скопје

МГС ДЕЛИВЕРИ ДООЕЛ Скопје Нарачај ДОО Скопје

ЕУРО ЕНЕРЏИ ДООЕЛ Подружница ЕУРО КАРГО Тетово

Колпортер ДОО Скопје

ВИА ПОСТ ДООЕЛ Скопје POSTBOX ДООЕЛ Прилеп

Извор: Агенција за пошти Република Северна Македонија, 2022 Од е трговците кои одговориле на прашалникот, скоро 81% испорачуваат само на домашниот пазар, додека 16 2% испорачуваат и дома и во странство Како главна причина за неиспорачување во странство е трговците ја навеле: скапата испорака со средна вредност на одговорите од 3 3 Другите причини се со средна вредност под 3 како бавна испорака (2.7), недоволно познавање на процедурата и трошоците (2 5), немање на доволно ресурси (2 3), немање интернационална

Билјана Божиновска од Анифарм наведува потреба од дополнителна функција: „Потврда дека нарачката е во ред и доколку има потреба истата да може веднаш да ја врати нарачателот по истиот доставувач“ Александра Гилевска од Рефан истакна: „Би сакала кога има враќање на пратката да ме контактира пред да ми ја врати“. Дарко Видовски од Petland истакнува потреба од допoлнителна функција: „поврзување на нашиот систем, со системот на

е трговци сметатаат дека со плаќање со фактура или онлајн, а не во кеш при достава може да се избегне сивата економија На Слика 2.28 се претставени средните вредности на одговорите на прашањето: колку овие предизвици ви претставуваат потешкотии во доставувањето. Најголем предизвик на е трговците во врска со доставата е несоодветниот кадар на доставувачи со средна вредност од 3 4, проследен со предизвиците со враќања на производи (3 1) Останатите предизвици како: несоодветен систем за интеграција со е продавницата, потешкотии во водење / следење на статусот на нарачката и скапата испорака се со средна вредност под 3 (Слика 2 30) НАЈГОЛЕМ ПРЕДИЗВИК НА Е ТРГОВЦИТЕ ВО ВРСКА СО ДОСТАВАТА

Промоција Скоро сите е трговци кои одговориле на прашалникот ги користат најмногу социјалните медиуми На Слика 2.29 се прикажани средните одговори на прашањето: колку го користите секој од каналите за промоција во ранг од 1 = “Воопшто не” до 5 = “Mногу” Средната оцена за користење на социјалните медиуми како канал за промоција е 4 7, што значи скоро сите ги користат многу, и тоа Facebook (4.2) и Instagram (4). Сите останати канали за промоција се користат малку односно имаат средна вредност под 3, а најмалку се користи Twitter како канал за промоција (1 1) (Слика 2 31) СКОРО СИТЕ Е-ТРГОВЦИ КОИ ОДГОВОРИЛЕ НА ПРАШАЛНИКОТ ГИ КОРИСТАТ НАЈМНОГУ СОЦИЈАЛНИТЕ

работење, Асоцијацијата за е трговија на Македонија AETM во јануари 2021 година воведе „Беџ за верификуван е трговец”, кој овозможува јасна дистинкција на онлајн продавниците кои се регистрирани субјекти и ги исполнуваат основните законски услови од останатите онлајн продавници кои не ги исполнуваат основните законски услови или пак воопшто не се регистрирани и се дел од сивата економија. Беџот е визуелна ознака која се поставува на веб страниците на домашните е продавници, која им помага на купувачите полесно да проценат дека станува збор за регистриран правен субјект кој во периодот на проверка пред издавање на беџот за верификација ги исполнува основните законски услови за обавување на дејноста е трговија. Беџот се поставува само кај е трговците кои самостојно аплицираат за ваков беџ за верификација,

дејности од наброените (30%), од индустријата убавина, нега, здравје и модни додатоци (19%), прехрамбени производи (ресторани, достава на храна, супермаркети) (16%), производи за домаќинство (мебел, електроника) (13%) Повеќето од учесниците во анкетата продавале производи (66%), само услуги нуделе 10% од е трговците, додека и производи и услуги 24% 65% од е трговците учесници во анкетата нудат само оналјн продажба додека 35% нудат и онлајн и традиционална продажба во физички продавници 50% од трговците кои одговориле на прашалникот генерираат од 0 до 20% од вкупната продажба оналјн, а 21% од е трговците 100% продажбата ја прават онлајн. 49% од е трговците кои одговориле на прашалникот продаваат само преку своја веб страница, додека останатите комбинирано, сите канали или само еден канал користат за онлајн продажба како на пр социјални медиуми: Facebook, Instagram и др., мобилна апликација или онлајн маркетплејс. Старите долгогодишни предизвици како наоѓање на соодветен кадар и нелојална конкуренција остануваат најголеми предизвици за е-трговците, но тековната состојба поврзана со енергетската

фокус на домашниот пазар Исто така како високи приоритети ги оцениле и автоматизацијата на процесите и лансирање на нови производи, и лансирање на дополнителни услуги. Што се однесува за раст на странски пазар е трговците го сметаат најмалку за приоритет и го оцениле со просечна оцена од 3.3. Што се однесува до каналите за плаќања, 88% од компаниите нуделе плаќање со картичка, 59% од компаниите нудат плаќање во готово при достава и 64% нудат плаќање со банкарски трансфер (фактура или уплатница). Забележително е дека наплатата во најголем дел (од 51% до 99%) доминантно се извршува во готово при испорака За процесирање на трансакциите најмногу од е трговците ги користеле услугите на НЛБ Банка, потоа на Комерцијлна банка, Халк Банка, Стопанска банка и Уни Банка. Некои од е трговците навеле дека користат услуги од повеќе банки, а 6 е трговци наплатата ја вршат со логистичкиот партнер при достава Задоволството од соработката со банките е на задоволително ниво и е трговците кои одговориле на прашалникот најмногу се задоволни од целокупната соработка со банките, потоа од брзината и времето на одговарање и од системот и техничките можности кои ги нуди банката Најмалку се задоволни од условите кои ги нуди банката Што се однесува до користењето на понудените функции од страна на банката може да се каже дека е трговците многу малку ги користат, а најчесто користена е функцијата прилагодување кон смарт уреди за прилагодување на изгледот на екранот за плаќање Скоро 15% од е трговците кои одговориле на прашалникот се соочиле со fraud (злоупотребени) трансакции, а искуството со решавање на злоупотребата е различно, во главно случаите ги презема банката и е трговците добиле решение, но во некои случаи

Најголем предизвик на е трговците во врска со доставата е несоодветниот кадар на доставувачи, проследен со предизвиците со враќања на производи. Скоро сите е-трговци кои одговориле на прашалникот за промоција ги користат најмногу социјалните медиуми и тоа Facebook и Instagram. Сите останати канали за промоција се користат малку, а најмалку се користи Twitter како канал за промоција. Од резултатите од платеното рекламирање на социјалните медиуми е трговците задоволството го оценија со

за мрежно поврзување ја оценува подготвеноста на земјите за искористување на придобивките од новите технологии и за капитализирање на можностите што ги претставува дигиталната револуција и пошироко, ги проценува факторите, политиките и институциите што и овозможуваат на земјата целосно да ги искористи информатичките и комуникациските технологии (ИКТ) за инклузивен, одржлив раст, конкурентност и благосостојба Напредокот направен од Република Северна Македонија се анализира преку споредба на индексите и индикаторите кои го сочинуваат индексот во 2021 година, со претходните години, но и во споредба со европските земји, со посебен акцент на земјите од нашето опкружување Индексот за Бизнис кон Потрошувач електронска трговија (E commerce B2C Index) на UNCTAD кој ја мери подготвеноста на една држава за е трговија, како и Индексот на логистички перформанси (LPI logistic performance index) кој ја покажува компаративната предност на земјата во однос на логистичка подршка, а го објавува Светската банка и е исто така важен за е трговијата за обединување на потенцијалот за вршење на ефикасна достава на нарачаните пратки, особено за развивање на меѓународни нарачки не се анализирани, бидејќи нема понови податоци од истите опфатени во „Преглед на е трговијата во Република Северна Македонија и споредба со регионот и европските земји 2021” (за последните достапни податоци од 2020 година за E commerce B2C Index) и „Анализа на напредокот на е трговијата во период 2017 2019 година со посебен осврт на влијанието на COVID 19 врз развојот на е трговијата во 2020 година” (за последните достапни податоци за LPI logistic performance index)

Индекс на подготвеност за мрежно поврзување (The Networked Readiness Index NRI) Индексот на подготвеност за мрежно поврзување (The Networked Readiness Index NRI), ја оценува подготвеноста на земјите за искористување на придобивките од новите технологии и за капитализирање на можностите што ги претставува дигиталната револуција и пошироко, а во својата 14 та верзија и третото издание под обновена методологија, извештајот на NRI одразува како технологијата и луѓето треба да се интегрираат во ефективна структура на управување за да имаат вистинско влијание врз нашата економија, општество и животна средина. Во изданието за 2021 година, извештајот помага да се открие како економиите ја прифатија дигиталната трансформација, со што се утврдува детален патоказ за владите да започнат и да го забрзаат дигиталното патување кое обезбедува еднакви економски и социјални придобивки за сите. Индексот меѓу другото опфаќа различни аспекти

регулаторни

иницијативи

фаза од својата еволуција, каде влијанието на технологијата сега е поголемо од кога било и дигитализацијата суштински ги менува нашите животи За светот колективно да расте, засегнатите страни економиите, бизнисите и општествата ќе мора да се засилат и да ги прифатат дигиталните технологии со побрзо темпо. Извештајот на NRI ги открива можностите и предизвиците што претстојат за да се случи тоа [Portulans Institute, 2021]. Оваа можност максимално треба да ја искористиме како општество и се што нуди технологијата да биде искористено од секој бизнис и поединец. Оваа година индексот е прилагоден и се изменети вкупно 15 индикатори. На три индикатори е изменета методологијата, три се нови показатели, два показатели се исфрлени, шест индикатори се воведени за замена на претходните индикатори и еден индикатор ја смени шифрата [Portulans Institute, 2021] На Сликата 3 1 е покажан ранкингот на NRI индексот за 2021 година (130 земји вклучени на светско ниво) во рамки на Европа Балканските земји за кои постојат податоци на европско ниво се последни. Република Северна Македонија е на повисоко ниво од Молдавија, Албанија и Босна и Херцеговина, а Србија и Црна Гора се на малку повисоко ниво Србија е рангирана на 57 место, Црна Гора на 62, Република Северна Македонија на 64 место и Албанија и Босна и Херцеговина на 80 и 86 место. БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ

Западен Балкан Србија

столбот „Технологија” каде Црна Гора е пред Србија Република Северна Македонија во однос на балканските земји најдобро е рангирана кај столбот „Влијание”, а најлошо кај столбот „Технологија” ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ ЦРНА ГОРА Е НАЈДОБРА ВО СТОЛБОТ ТЕХНОЛОГИЈА, СРБИЈА ВО СТОЛБОВИТЕ ЛУЃЕ И УПРАВУВАЊЕ, А РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА ВО СТОЛБОТ ВЛИЈАНИЕ. Слика 3.2: Вредности за столбот ТЕХНОЛОГИЈА од NRI Индексот за 2021г.

место

Извор: Portulans Institute (2021): Network Readiness Index. 2021, Washington D.C., USA.

на NRI со вредностите како и рангирањето на сите индикатори на потстолбовите кои ги формираат столбовите на индексот за Република Северна Македонија за 2021 година се прикажани во Табела 3.1. Во 2021 година најдобро е рангиран столбот “Влијание” и тоа на 43 место на светско ниво, а за одбележување е и дека има голем напредок во однос на минатата година кога рангот беше 78. Најлошо е рангиран столбот “Tехнологија”, на 85 то место односно за 20 места подолу во однос на минатата година (65) И понатаму е најлошо е рангиран подстолбот “Идни технологии” и тоа индикаторот “Инвестиции на компанијата во најнови технологии” со ранг 122, само едно место нагоре во однос на минатата година. Вториот столб “Луѓе” исто така има надолно поместување на рангот на 72 место спрема минатата година (70) Без некое поместување во однос на минатата година, најлошо е рангиран подстолбот “Влади” (80), индикатор “Владини промоции за инвестирање во најнови технологии” (94). Забележително е подобрувањето на рангирањето на индикаторот „ИКТ вештини“ на 48 место спрема минатата година (101), за сметка на намлување на ранкингот на „Употреба на виртуелни социјални мрежи“ на 82 во 2021 година спрема 68 место минатата година При тоа индикаторот активни претплати за мобилен широкопојасен интернет е најлошо рангиран на 112 место во 2021 година спрема 42 место минатата година Во третиот столб “Управување” (61), најлошо е рангиран подстолбот “Регулатива” (70) и тоа индикаторот: “Прилагодливост на правната рамка кон најновите технологии” (91). Кај четвртиот столб “Влијание” (43), најлошо е рангиран подстолбот „Придонес кон одржливи развојни цели” на 57 место, и тоа индикаторот „Квалитет на образование“ на 65 место Најдобро е рангиран подстолбот “Економија” (22) со индикаторот „Средна и високотехнолошка индустрија“ (22), додека најлош во овој подстолб е индикаторот “Стапка на раст на БДП по вработен “ (83). Заради променетата методологија кај некои индикатори, како и воведување на нови индикатори за пресметка на овој композитен индекс споредбата на сите подстолбови со минатата година, фокус ќе ставиме на компаративната анализа и нотирање на индикатори кои претставуваат слабост и индикатори кои претставуваат силна страна на земјата од страна на изготвувачот на индексот Така во првиот столб “Tехнологија” силни страни се индикаторите “Опфат на 3G мобилна мрежа” (нов индикатор) и “Eдитирање на Википедија”, додека слаби страни на кои треба да се делува се “SMS пратени од население 15 69”, (нов индикатор на местотото на 4G мобилна покриеност) “Интернационален

на новите технологии и капитализирање на можностите на дигиталната револуција и пошироко Србија е најдобро рангирана од балканските земји (57), потоа Црна Гора (62), Република Северна Македонија (64), Албанија (80) и најлошо Босна и Херцеговина (86). Од балканските земји Црна Гора е најдобра во столбот “Технологија”, Србија во столбовите “Луѓе”

во однос на минатата година кога рангот беше 78. Најлошо е рангиран столбот “Tехнологија”, на 85то место односно за 20 места подолу во однос на минатата година (65) И понатаму најлошо е рангиран подстолбот “Идни технологии” и тоа индикаторот “Инвестиции на компанијата во најнови технологии” со ранг 122, само едно место нагоре во однос на минатата година. Вториот столб “Луѓе” исто така има надолно поместување на рангот на 72 место спрема минатата година (70) Без некое поместување во однос на минатата година, најлошо е рангиран подстолбот “Влади” (80), индикатор “Владини промоции за инвестирање во најнови технологии” (94) Забележително е подобрувањето на рангирањето на индикаторот „ИКТ вештини“ на 48 место спрема минатата година (101), за сметка на намлување на ранкингот на „Употреба на виртуелни социјални мрежи“ на 82 во 2021 година спрема 68 место минатата година При тоа индикаторот “Активни претплати за мобилен широкопојасен интернет” е најлошо рангиран на 112 место во 2021 година спрема 42 место минатата година Во третиот столб “Управување” (61), најлошо е рангиран подстолбот “Регулатива” (70) и тоа индикаторот: “Прилагодливост на правната рамка кон најновите технологии” (91). Кај четвртиот столб “Влијание” (43), најлошо е рангиран подстолбот „Придонес кон одржливи развојни цели” на 57 место, и тоа индикаторот „Квалитет на образование“ на 65 место. Најдобро е рангиран подстолбот “Економија” (22) со индикаторот „Средна и високотехнолошка индустрија“ (22), додека најлош во овој подстолб е индикаторот “Стапка на раст на БДП по вработен “ (83) Помеѓу забележаните слаби страни е законодавството за е трговија.

подготвеност

мрежно поврзување (The Networked Readiness Index NRI)

даден преглед

статусот

сите преземени иницијативи и проекти од страна на АЕТМ и дадени се предлози за идни иницијативи и проекти. Заклучни согледувања Анализата на состојбата со е трговијата во Република Северна Македонија сублимирана во оваа публикација со наслов: „Е трговијата во Република Северна Македонија и споредба со регионот и европските земји, 2022“, изработена на иницијатива на Асоцијацијата за e трговија на Македонија, а поддржана од Mastercard, опфаќа година која е обележана сo сè уште присутниот вирус COVID 19, но без рестриктивни мерки и враќање на економијата и животот во нова COVID 19 нормала Во оваа публикација се презентирани резултатите од анализата за 2021 година и тоа од аспект на побарувачката и понудата, а исто така и посебен дел е посветен на индексот за подготвеност за мрежно поврзување, кој ја мери подготвеноста на земјата за искористување на придобивките од дигиталната револуција Во првиот дел од извештајот е анализирана побарувачката во е трговијата според достапните податоци

Тоа не е случај во развиените земји каде е постигната еднаква употреба на интернет од страна на мажите и жените или минимална разлика во корист на мажите Расте и употребата на интернетот на дневна основа и во 2021 година 80% од македонските интернет корисници го користеле секој ден или речиси секој ден, спрема 71% во 2020 година, и тоа 83% од мажите и 80% од жените. Забележителен е порастот на користењето на интернет на дневна основа во 2021 година спрема 2020 година кога 73% од мажите и 69% од жените секојдневно биле на интернет Од балканските земји според фреквенцијата на користење на интернетот по пол постои разлика само во Црна Гора каде жените (76%) пофреквентно го користат интернетот од мажите (73%) Од компаративната анлиза на онлајн активностите

прават се забележува

најмногу сакаат да зборуваат, а помалку да пишуваат, да бараат информации, да продаваат онлајн или да учат и плаќаат онлајн. Македонците во 2021 година се значително над европскиот просек во користење на интернетот за телефонирање и видео повици, за учество во социјални мрежи (креирање кориснички профил, испраќање пораки или други прилози на Facebook, Twitter итн.) и за разменување на инстант пораки по Skype, Messenger, WhatsApp, Viber. Дури 91% од корисниците на интернет, телефонираат преку интернет, 85% учествуваат во социјалните мрежи и 82% разменуваат инстант пораки 72% од македонските интернет корисници читаат онлајн вести/весници/списанија исто како и просечниот европски интернет корисник. Значително под европскиот просек, Македонците го користат интернетот за наоѓање информации за производи и услуги (66%), за праќање меил (56%), интернет банкарство (31%), онлајн учење (15%) и продажба на производи и услуги и друго (6%). Интернет корисниците од женски пол сакаат да зборуваат повеќе од мажите и повеќе од мажите бараат информации поврзани со здравје, додека сите други активности онлајн повеќе ги прават машките интернет корисници, вклучително и учество на Facebook, иако разликата е само 0,3%. Балканските интернет корисници во најмногу од активностите следат слична шема. Сите балкански интернет корисници најмногу сакаат да зборуваат, а помалку да праќаат е маил и да практикуваат е банкарство Црногорците отскокнуваат во учество на социјални мрежи, праќање инстант пораки и читање онлајн вести, весници, списанија, додека Србите во барање информации за производи/услуги и барање на информации поврзани со здравјето, додека Босанците за

Разлика се забележува единствено кај рангирањето според потеклото на продавачот, односно Србија и Албанија отскокнуваат со 98% и 93% од онлајн купувањата од домашни продавачи. Во Република Северна Македонија 83% од нарачките се од домашни продавачи, додека во Црна Гора 71% и во Босна и Херцеговина 70% Постои разлика и во поглед на тоа што купуваат балканските е купувачи. Албанија е на врвот во купување облека (89%), потоа Црна Гора (78%), додека Србија и Република Северна Македонија се околу просекот, а Босна и Херцеговина е последна од балканските земји Од компаративната анализа на балканските земји може да заклучиме дека во Србија има најмногу онлајн купувачи (53% од интернет корисниците нарачале онлајн во последните 12 месеци), Босанците најчесто купуваат (34%) од 6 до 10 пати во период од 3 месеци, Албанците најмногу трошат по нарачка (4%) од 500 до 999 евра, а најмногу од домашни е продавачи купуваат Србите (98%). Најмногу облека купуваат Албанците (89%), најмногу спортска опрема Србите (30%), мебел Албанците (19%), а најмногу храна од ресторани нарачуваат Црногорците (25%). Проблеми, бариери и вештини на македонскиот и балканскиот е-корисник Македонците кои купуваат онлајн, помалку пријавуваат проблеми од европските онлајн купувачи 8 од 10 од македонските онлајн купувачи не пријавиле никаков проблем при купувањето или нарачување на производи или услуги 3 месеци пред спроведувањето на анкетата, додека европскиот просек е 6 4 од 10 е купувачи Најчести проблеми кои биле пријавени се однесуваат на доставата која доцнела во однос на времето наведено при купувањето При тоа сите пријавени проблеми од македонските онлајн купувачи се под европскиот просек. Од европските земји најмногу проблеми пријавиле Норвежаните или 7 од 10 онлајн купувачи пријавиле некој проблем, а најмалку Португалците Балканските онлајн купувачи во главно најмалку се жалат, а најмногу проблеми од нив пријавиле Црногорците, а најмалку Албанците. Што се однесува до причините зошто Македонците не купиле/нарачале нешто онлајн во 2021 година, најголем дел одговориле дека сакаат лично да пазарат и да го видат производот, лојални се на продавниците или по навика Сите одговори/причини се под европскиот просек освен други причини кои се на исто ниво. Како главна причина за оние кои не купуваат онлајн во европските земји се наведува дека сакаат лично да купуваат и ја навеле оваа причина најмногу во Швајцарија и Холандија, а најмалку во Унгарија Од балканските земји Црногорците најмногу ја навеле оваа причина, додека Македонците и Србите најмалку. Немањето потребни вештини како причина за тие што не купуваат онлајн ја навеле најмногу во Малта, а најмалку во Србија, а од балканските земји најмногу во Црна Гора,

безбеднoсни вештини, додека за вештини за создавање дигитална содржина и вештини за решавање проблеми најдобра е Црна Гора. Албанија е најслаба според индикаторот вештини за информациска и податочна писменост, вештини за создавање дигитална содржина и вештини за решавање проблеми, а Босна и Херцеговина е најслаба според индикаторот комуникациски и соработнички вештини и безбедносни вештини. Трансакции со платежни картички Covid 19 пандемијата поттикна трицифрен раст во вредноста на реализирани онлајн трансакции, но она што е охрабрувачки е дека тој раст продолжува и во 2021. Вредноста на вкупните трансакции направени кон интернет продавниците од Македонци дома и во странство, како и од иматели на странски картички во РС Македонија во 2021 година изнесува 436 милиони евра и има пораст од 59% во однос на 2020 година. Доминираат физичките лица со 71% учество во вкупно направените онлајн трансакции на виртуелни места на продажба Се зголемува и бројот на вкупните онлајн трансакции, но со помал интензитет на пораст, односно 38 2% во однос на 2020 година и тоа кај правните лица за 50%, а кај физичките лица за 38.3% и се зголемува просечната вредност на една трансакција во 2021 година на 1.838 денари, спрема 2020 година кога била 1.600 денари. Вкупните онлајн транскации по месеци се движат во вредност од 34,5 милиони евра во април 2021 година до 42 9 милиони евра остварени во декември 2021 година Учеството на домашните картички кон домашни е трговци на почетокот на годината изнесува дури 81% од вкупните онлајн трансакции, а во летните месеци е најниско учеството на е трансакции кон домашни е трговци (67%), а за сметка на тоа се зголемува учеството кон странски е трговци на 29% Учеството на странските картички кон домашни е трговци во 2021 година има константно ниво од 4%. Во 2021 година растот на вредноста на реализирани онлајн трансакции кон домашните е продавници продолжи и изнесува 47%, но вредноста на направени онлајн трансакции во странство забележува пораст од 117% со ослободувањето на рестриктивните мерки. Исто така се зголемува и вредноста и бројот на направените е трансакции од Македонците во странство Македонците во текот на 2021 година потрошиле 102 милиони евра за онлајн пазарење во странство Според вредноста на направените транскации, Mакедонците најмногу потрошиле во Oбединетото Kралство, а според бројот на направените е трансакции во Луксембург Остварен е годишен раст од 23 5% на вкупната вредност на трансакции со платежни картички во 2021 година Повлекувањето на готовина бележи раст од 12 9% во однос на претходната година, а депонирањето на готовина на банкомат бележи пораст од 53.1%. Вредноста на трансакциите на физички места на продажба бележи раст од 33 9%, а најмногу вредноста на трансакциите на интернет продажни

Вредноста на вкупните трансакции (трансакции на домашни и странски картички кон домашни уреди и македонски картички кон странство) со платежни картички во првите шест месеци од 2022 година изнесува 173,53 милијарди денари и е за 20.3% повеќе отколку во истиот период 2021 година. Најголем пораст во однос на истиот период минатата година е забележан кај трансакциите на ПОС терминали на физички места на продажба (34.2%), при користењето на картичките за интернет купување (31.7%), како и за депонирање на готовина (31.4%), а најмал пораст има кај повлекување на готовина (101%) Вредноста на трансакциите направени на виртуелни места на продажба од страна на Македонците во првите шест месеци од 2022 година со платежни картички кон домашните интернет продавници изнесува скоро 12 милијарди денари и е за 22% повеќе во однос на истиот период во 2021 година Македонците и во странство го зголемуваат користењето на платежните картички во првата половина на 2022 кај сите уреди за 61%, а вредноста на трансакции кои Македонците ги реализирале кон странските е трговци во првата половина на 2022 споредено со првото полугодие во 2021 година е зголемена за 66 4% Расте и вредноста на направените трансакции со платежни картички од странци и тоа за 53% во однос на истиот период лани, а вредноста на трансакции кои ги реализирале кон домашните е трговци расте за 43%. Просечно месечно по 32 милиони евра Македонците купувале од домашните е трговци, а во странство просечно месечно трошеле по 11 8 милиони евра во првата половина од 2022 година Странците потрошиле просечно по 1.8 милиони евра месечно во првите шест месеци од 2022 година. Во вториот дел од овој извештај направена е анализа на е трговијата од аспект на понудата Во првата подсекција анализирани се компаниите од аспект на подготвеност за вршење и вршење на е трговија според податоците на ДЗС и Eurostat и се разгледуваат податоци за користењето на интернетот, поседување на веб страница, функционалности на веб страницата и онлајн продавање и купување кај македонските компании. За споредбена анализа користена е Eurostat датабазата и од балканските земји достапни податоци има само за Босна и Херцеговина, Црна Гора, Србија и за некои индикатори за Албанија Во втората подсекција на овој дел се претставени бројот на трговци, продажни места и уреди кои прифаќаат платежни картички според податоците објавени во извештаите на НБРСМ. Во третата подсекција направена е анализа на резултатите од спроведениот прашалник кон е трговците од страна на АЕТМ Подготвеност на деловните субјекти за вршење е-трговија

просекот на Европската Унија (27) од 78%, а во развиените земји над 90% од компаниите имаат веб страници. Во Србија 85% од компаниите имаат веб страница. Од вкупниот број на деловни субјекти 10+ во 2021 година, само 36% нуделе опис на производи и услуги и ценовник на својата веб страница Европскиот просек е 62% од компаниите, a во Србија 72% од компаниите ја обезбедуваат оваа функционалност. Она што уште повеќе е важно за е трговијата е процентот на компании кои обезбедуваат на нивната веб страница онлајн резервација или букирање (кошничка за купување) Во Република Северна Македонија само 12% од компаниите со над 10 вработени имаат ваква функционалност на својата веб страница Европскиот просек е 22%, во Србија 16% и во Босна и Херцеговина 13% од компаниите обезбедуваат онлајн резервација. Само 5% од компаниите во Република Северна Македонија имаат опција за следење на нарачката онлајн и е на исто ниво со Босна и Херцеговина, а подобра само од Кипар Во Србија 9% од компаниите можат да ја следат нарачката. Во Република Северна Македонија само 38% од компаниите имаат веб страница и користат социјални мрежи Подобра е само од Турција, Романија и Бугарија Во Србија 48%, а во Босна и Херцеговина 43% од компаниите имаат веб страница и користат социајлни медиуми Во Република Северна Македонија, 49% од компаниите користат некој социјален медиум. Во Босна и Херцеговина 55% од компаниите користеле социјални медиуми, а во Србија 46% за маркетинг активности Македонските компании многу малку користат мултимедијални веб страници (e g YouTube, Flickr, Picasa, SlideShare, etc.) и се на последното место во Европа, односно само 11% од компаниите користат мултимедијални веб страници, како и блогови и микроблогови, односно само 4% и се на последните места на ранкингот со европските земји Од балканските земји компаниите од Црна Гора најмногу ги користат овие канали, потоа Србија и Босна и Херцеговина. Е продажба кај деловните субјекти Во текот на 2021 година, 10% од деловните субјекти со 10 или повеќе вработени, биле инволвирани во е трговија, односно купувале или продавале стоки или услуги онлајн Иако во однос на 2020 година има пораст, Република Северна Македонија е на последно место во Европа Во Србија 27%, а во Босна и Херцеговина 20% од компаниите направиле е продажба. Само 6% од македонските компании направиле е продажба поголема од 1% од обртот Процентот на компании кои продаваат преку своја веб страница или апликација и процентот на веб продажба преку веб страници апликации и маркетплејс, кај македонските компании е еднаков. Тоа значи дека не користат маркетплејс Европскиот просек покажува дека 19% од компаниите вршат продажба преку веб страници, апликации и маркетплејс, а 17% само преку сопствени веб страници

трговците 80

одговорија

во 5 секции кои се однесуваат на демографски прашања, прашања во врска со тековните предизвици, соработката со банките, доставата и промоцијата. 60% од е трговците кои учествуваа во анкетата имаат од 1 до 9 вработени, а 61% почнале со работа пред 2020 година Најмногу застапени се е трговците кои се занимаваат со други дејности од наброените (30%), од индустријата убавина, нега, здравје и модни додатоци (19%), прехрамбени производи (ресторани, достава на храна, супермаркети) (16%), производи за домаќинство (мебел, електроника) (13%). Повеќето од учесниците во анкетата продавале производи 66%, само услуги нуделе 10% од е трговците, додека и производи и услуги 24% 65% од е трговците учесници во анкетата нудат само онлајн продажба, додека 35% нудат и онлајн и традиционална продажба во физички продавници. 50% од трговците кои одговориле на прашалникот генерираат од 0 до 20% од вкупната продажба онлајн, а 21% од е трговците 100% продажбата ја прават онлајн 49% од е трговците кои одговориле на прашалникот продаваат само преку своја веб страница, додека останатите комбинирано, сите канали или само еден канал користат за онлајн продажба како на пр. социјални медиуми: Facebook, Instagram и др , мобилна апликација или онлајн маркетплејс Старите долгогодишни предизвици како наоѓање на соодветен кадар и нелојална конкуренција остануваат најголеми предизвици за е трговците, но тековната состојба поврзана со енергетската криза и последователни економски последици го извадија како најголем предизвик во моментот неможност да се одржат цените како во минатите години Како најголема бариера за развој на е трговијата за е трговците учесници во анкетата е дигиталната писменост на населението проследено со сивата економија, ниското ниво на свесност на населението за купување онлајн, како и генералната недоверба во онлајн купувањето, грижата за можна злоупотреба на личните податоци и условите на банките, платежниот систем и недоволното користење на платежните картички. Е трговците одговориле дека најмногу Covid 19 влијаел на вкупното работење и на продажбата, потоа на профитот, на посетите на веб, како и на бројот на нови купувачи Што се однесува до промените и адаптациите за золемување на продажбата кои е трговците

раст

продажбата оценките

просечна оцена од 3.2. Што се однесува до каналите за плаќања, 88% од компаниите нуделе плаќање со картичка, 59% од компаниите нудат плаќање во готово при достава и 64% нудат плаќање со банкарски трансфер (фактура или уплатница) Забележително е дека наплатата од 51 до 99% доминантно се извршува во готово при испорака. За процесирање на трансакциите најмногу од компаниите ги користеле услугите на НЛБ Банка, потоа на Комерцијлна банка, Халк Банка, Стопанска банка и Уни Банка Некои од е трговците навеле дека користат услуги од повеќе банки, а 6 е трговци наплатата ја вршат со логистичкиот партнер при достава. Задоволството од соработката со банките е на задоволително ниво и е трговците кои одговориле на прашалникот најмногу се задоволни од целокупната соработка со банките, потоа од брзината и времето на одговарање и од системот и техничките можности кои ги нуди банката. Најмалку се задоволни од условите кои ги нуди банката. Што се однесува до користењето на понудените функции од страна на банката може да се каже дека е трговците многу малку ги користат, а најчесто користена е функцијата прилагодување кон смарт уреди за прилагодување на изгледот на екранот за плаќање Скоро 15% од е трговците кои одговориле на прашалникот се соочиле со fraud (злоупотребени) трансакции, а искуството со решавање на злоупотребата е различно, во главно случаите ги презема банката и е трговците добиле решение, но во некои случаи тоа била комплицирана и трауматична постапка Скоро 81% од е трговците кои одговориле на прашалникот испорачуваат само на домашниот пазар, додека 16 2% испорачуваат и дома и во странство Како главна причина за неиспорачување во странство е трговците ја навеле скапата испорака Доставата на производите до купувачите на домашниот пазар е во најголем процент бесплатна за одредени нарачки или за нарачки над одреден износ и тоа скоро 74% од трговците кои испорачуваат производи Бесплатна за сите производи/вклучена во цената нудат 8% од е трговците учесници во прашалникот кои доставуваат производи, а доставата секогаш е на сметка на купувачот за 18% од е трговците. Е трговците кои одговориле на прашалникот и вршат достава во најголем дел (81%) тоа го прават преку надворешна компанија за достава, 8 2% имаат своја достава, додека останатите имаат своја достава за Скопје, додека за другите градови користат надворешна компанија. 69% од компаниите за достава или интерните служби за достава на домашен пазар имаат т н tracking број за следење на нарачките, а 95%

револуција и пошироко, ги проценува факторите, политиките и институциите што и овозможуваат на земјата целосно да ги искористи информатичките и комуникациските технологии (ИКТ) за инклузивен, одржлив раст, конкурентност и благосостојба. Напредокот направен од Република Северна Македонија се анализира преку споредба на составните индекси и индикатори со претходните години, но и во споредба со европските земји, со посебен акцент на земјите од нашето опкружување. Балканските земји и во 2021 година се на дното во Европа според индексот на подготвеност за мрежно поврзување (NRI), кој ја оценува подготвеноста на земјите за искористување на новите технологии и капитализирање на можностите на дигиталната револуција и пошироко во 130 земји Србија е најдобро рангирана од балканските земји (57), потоа Црна Гора (62), Република Северна Македонија (64), Албанија (80) и најлошо Босна и Херцеговина (86) Според вредностите во 4те основни столба кои го сочинуваат NRI индексот (технологија, управување, луѓе, влијание), споредени со земјите од Западен Балкан може да се види дека Црна Гора е на водечко место освен кај столбот “Tехнологија”, Србија е најдобро е рангирана кај столбот “Управување” и “Луѓе”, а Република Северна Македонија

година Во третиот столб “Управување” (61), најлошо е рангиран подстолбот “Регулатива” (70) и тоа индикаторот: “Прилагодливост на правната рамка кон најновите технологии” (91). Кај четвртиот столб “Влијание” (43), најлошо е рангиран подстолбот „Придонес кон одржливи развојни цели” на 57 место, и тоа индикаторот „Квалитет на образование“ на 65 место Најдобро е рангиран подстолбот “Економија” (22) со индикаторот „Средна и високотехнолошка индустрија“ (22), додека најлош во овој подстолб е индикаторот “Стапка на раст на БДП по вработен“ (83). Помеѓу забележаните слаби страни е индикаторот “Законодавство

кои се однесуваат на е трговијата Постигнатото не е доволно и треба забрзано да се работи на детектираните предизвици и бариери како на страната на побарувачката, така и на страната на понудата. Претходните објавени анализи во 20187 , 20208 и 20219 година содржат низа препораки за забрзан раст и натамошен развој на е трговијата во земјата Препораките се производ на сеопфтна анализа, спроведено мапирање на состојбата, бариерите и предизвиците кои постојат на пазарот и истите беа категоризирани во две главни групи, и тоа: препораки насочени кон компаниите учесници на пазарот односно кон подобрување и зголемување на понудата во е трговијата и препораки насочени кон побарувачката, односно крајните корисници во е трговијата (населението) И покрај постигнатиот напредок со адресирање на мапираните предизвици и бариери, сепак и понатаму во овогодишната анализа на секундарните податоци и анализата на прашалникот од е трговците и понатаму се посочени како главни предизвици и бариери на кои и понатаму ќе се фокусираме, следниве: несоодветниот кадар, нелојалната конкуренција, недоволното ниво на дигитална писменост, особено во доменот на вештините за создавање дигитални содржини и вештини за решавање на проблеми, сивата економија, ниското ниво на свесност за онлајн купување и генералната недоверба во онлајн купувањето Нов детектиран предизвик е неможноста да се одржат цените кој е заeднички за сите компании

организирана во декември 2021. Оваа иницијатива претставува реализација

една од препораките од Извештаите за анализа на е трговијата од 2018, 2020 и 2021 година чија цел е да ги препознае и награди најдобрите домашни е трговци, за да се подигне свеста за е трговијата во јавноста од една страна, и од друга страна да се поттикне унапредување на работата и зголемување на понудата во е трговија По првата успешна организација, “E commerce Awards” станува дел од традиционалните годишни активности на АЕТМ

“Најдобри

“Најдобри

трговци

на онлајн продавање” и “Шампиони во е трговија”. Натпреварот се организираше во неколку фази по внимателно дизајниран процес и методологија. Е трговците кои ги исполнуваа условите беа ставени на гласање од јавноста и во текот на јануари и февруари 2022 над 5 000 гласачи го дадоа својот глас за своите омилени е трговци По гласањето од јавноста се формираа

главни компоненти и тоа: (1) развој на едукативна веб платформа за е трговија; (2) одржување на learn a thon тренинзи за унапредување на дигиталните вештини на постоечките е трговци на различни релевантни теми поврзани со е трговија; и (3) поддршка на 40 ММСП да отворат дополнителен канал за продажба своја е продавница, а дополнително, во рамки на иницијативата

Мастеркласа за жени од е трговија на Балканот во 2019 и 2021 година, на кои главен домаќин беше УНКТАД Амбасадорот за е трговија на Балканот и воедно Претседател на АЕТМ Нина Ангеловска. Проектот “Agri E-commerce”, поддржан од Швајцарската Програма за зголемување на пазарната вработливост (ИМЕ), каде што 15 домашни агро производители ги зајакнаа своите дигитални вештини и добија поддршка за пласирање на нивните производи за онлајн продажба; Организација на првиот виртуелен хакатон „Хакирај ја сивата економија во е трговија“, за изнаоѓање на решенија за намалување на сивата економија, каде што 10 студентски тимови работеа на концепти за креативни решенија одговарајќи на еден од двата предизвици

модулот “Податоци за е трговија”, во втората беа развиени модулите: “Регулатива во е трговија” и “Успешни приказни во е трговија”, додека во третата фаза која трае до април 2023 година ќе се развиваат модулите: “Е плаќање” и “Достава во е трговија” Преку имплементацијата на оваа регионална платформа, е продавачите од регионот, кои планираат да ги прошират своите бизниси за е трговија надвор од нивните пазари во годините што следат, имаат на располагање унифицирана точка од која ќе можат да ги обезбедат сите потребни релевантни информации поврзани со е трговијата за сите пазари во регионот Регионалната веб платформа за е трговија, од мај 2022 е достапна во сите ЦЕФТА пазари, на англиски јазик и на локалниот јазик за секој пазар Покрај оваа нова голема иницијатива, во мај 2022, АЕТМ ја лансираше Алијансата за родова

на сопругата на Претседателот на Република Северна Македонија, г ѓа Елизабета Ѓорѓиевска. Во рамки на оваа конференција

економија која креира нелојална конкуренција, дигитализирање на процесите, унапредување на доставата и платежните решенија, како и да се работи на ревидирање на легислативата за е трговија и усогласување со ЕУ регулативата и поради тоа и во текот на 2023 година Асоцијацијата за е трговија ќе работи на имплементација на започнатите проекти и иницијативи во 2022 година, односно проектот за воспоставување на регионална платформа за е трговија за земјите во ЦЕФТА регионот ecommerce4all.eu т.н “Regional E commerce4all Platform”, поддржан од GIZ, како и на реализација на бројни активности поврзани со етаблирање на новоформираната Алијанса за родова еднаквост и подигнување на свеста во јавноста за еднаквост на работното место

Portulans Institute (2019): Network Readiness Index 2019, Washington D C , USA

Portulans Institute (2020): Network Readiness Index. 2020, Accelerating Digital Transformation in a post COVID Global Economy Washington D C , USA

Portulans Institute (2021): Network Readiness Index 2021, Accelerating Digital Transformation in a post COVID Global Economy Washington D C , USA

UNCTAD (2017). Information Economy Report 2017: Digitalization, Trade and Development

UNCTAD (2019) B2C E COMMERCE INDEX 2019, Technical Notes on ICT for Development, N˚14

UNCTAD (2020) The UNCTAD B2C E commerce Index 2020, Spotlight on Latin America and the Caribbean N˚17 Ангеловска, Н и Ангеловска Ј (2018) Изветашј од анализата на е трговијата: Подготвеност, потенцијал, фактичка состојба,бариери и прпораки во РМакедонија, АЕТМ ISBN 978 608 66223 9 8 а) Електронска трговија Македонија Извештаи, COBISS.MK ID 107522826 Ангеловска, Н. и Ангеловска Ј. (2020). Извештај од „Анализа на напредокот на е трговијата во период 2017 2019 година со посебен осврт на влијанието на COVID 19 врз развојот на е трговијата во 2020 година” АЕТМ ISBN 978 608 66223 9 8 Електронска трговија Македонија Извештаи, COBISS MK ID 107522826 Ангеловска, Н и Ангеловска Ј (2021) Преглед на е трговијата во Република Северна Македонија и споредба со регионот и европските земји 2021. АЕТМ. ISBN 978 608 66223 7 4. Електронска трговија Македонија Истражувања, COBISS.MK ID 55397893 ДЗС (2021). Државен завод за статистика, Информатичко општество. НБРСМ (2022) Народна Банка на Република Македонија, Извештаи за платежна статистика

Веб страници Eurostat, http://ec europa eu/eurostat/data/database НБРСМ, http://www nbrm mk/platiezhna statistika nspx ДЗС, http://www.stat.gov.mk/