Język polski. Kalendarz szóstoklasisty by Darmowe E-booki

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment pełnej wersji całej publikacji. Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj. Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu. Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie internetowym E-ksiazka24.pl.

Konsultacja: prof. dr hab. Edward Łuczyński, mgr Aleksandra Stawiszyńska, mgr Wojciech Witkowski Redakcja: Jacek Foromański, Anna Herzog, Aleksandra Golecka-Mazur Okładka: Leszek Jakubowski Ilustracje: Grażyna Rigall, Magdalena Bryczkowska, Sławomir Kilian, Adam Pękalski Grafika komputerowa: Sławomir Kilian Skład (TEX): Lech Chańko

Mapka ze str. 72 na podstawie „Wydarzeń 2002” (dodatek do „Rzeczypospolitej” 31.12.2002–1.01.2003)

ISBN 978-83-7420-002-8 c Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 2004 Wydawca: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 80-309 Gdańsk, al. Grunwaldzka 413 Gdańsk 2008. Wydanie piąte Druk i oprawa: Interak, Czarnków Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe 80-876 Gdańsk 52, skr. poczt. 59 tel./fax 0 801 643 917, 058 340 63 00 tel. 058 340 63 60, 058 340 63 63 e-mail: gwo@gwo.pl http://www.gwo.pl

SPIS TREŚCI Wykaz ważniejszych zagadnień Wstęp

.........................................................

4–7

................................................................................................

Do ucznia. Jak pracować z Kalendarzem szóstoklasisty? Tygodnie 1–22 Odpowiedzi

............................

...........................................................................

..............................................................................

8 9

10–151

152–166

WYKAZ WAŻNIEJSZYCH ZAGADNIEŃ PONIEDZIAŁEK odbiór tekstów kultury

Tydzień

WTOREK historia i społeczeństwo

wiersz

czas w historii

anegdota historyczna

starożytny Egipt

opis odróżnianie opowiadania od opisu 3

mit

fragment biografii

starożytna Grecja

starożytny Rzym pierwsi chrześcijanie

legenda

początki państwa polskiego i przyjęcie chrześcijaństwa

notatka encyklopedyczna

czasy Bolesława Chrobrego tekst źródłowy

tekst słownikowy

Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki

rysunek i plan budowli

państwo krzyżackie bitwa pod Grunwaldem

wiersz

renesans

ŚRODA gramatyka i ortografia

CZWARTEK ścieżki edukacyjne i plastyka

PIĄTEK ćwiczenia w pisaniu

pisownia u i ó

zdrowe żywienie

kolejność alfabetyczna

przechowywanie żywności

słownik ortograficzny

zachowanie przy stole

głoska a litera

historia pisma

list prywatny

terminologia związana z teatrem

kartka pocztowa

przepis kulinarny

funkcja i

akcent wyrazowy różnica między wymową a pisownią

pisownia rz i ż

zasady zachowania się w teatrze miedzioryt D¨ urera Adam i Ewa

zawiadomienie z zachętą

Biblia a mitologia grecka pisownia wyrazów wielką i małą literą, np. w nazwach geograficznych

symbole narodowe, hymn państwowy

argumentowanie

wyrazy pokrewne i bliskoznaczne

posługiwanie się encyklopedią

zaproszenie

dzielenie wyrazów przy przenoszeniu do następnego wersu

odbiór rysunku satyrycznego i określanie intencji tekstu

tekst zachęcający

pisownia nie z rzeczownikiem, przymiotnikiem i przysłówkiem

historia książki – następstwo wydarzeń

opis miejsca

czasownik, formy czasownika

rodzaje muzeów

opowiadanie twórcze

wyrazy podstawowe i pochodne, formant, podstawa słowotwórcza

zasady zachowania się w muzeum

PONIEDZIAŁEK odbiór tekstów kultury

Tydzień 10

WTOREK historia i społeczeństwo

komiks

odczytywanie mapy

symbole na mapie

polskie zabytki

sprawozdanie z uroczystości

odsiecz wiedeńska

fraszki

prawa i obowiązki ucznia i obywatela

bajka prozą

rozbiory Polski, odczytywanie informacji z osi czasu

anegdota

wiek XIX w Polsce i na świecie, tworzenie zestawienia chronologicznego

przenoszenie informacji z anegdoty do komiksu 15

tekst popularnonaukowy

pierwsza wojna światowa, odczytywanie informacji ze schematu

wspomnienia

dwudziestolecie międzywojenne

opowiadanie

druga wojna światowa tekst źródłowy odczytywanie mapki historycznej

wiersz

skutki wojny

przysłowia dzielenie przysłów na grupy tematyczne

zróżnicowanie regionalne Polski, zwyczaje ludowe związane ze świętami

powieść dla młodzieży

wynalazki

list z poczty elektronicznej – fragment powieści

praktyczne zastosowania komputerów – tekst popularnonaukowy

wiersz

zawody dawne i współczesne

ŚRODA gramatyka i ortografia

CZWARTEK ścieżki edukacyjne i plastyka

PIĄTEK ćwiczenia w pisaniu

pisownia nie z czasownikami

określanie wiarygodności źródła informacji na przykładzie dwóch tekstów

dialog

rzeczownik

wyszukiwanie źródeł informacji

sprawozdanie

odmiana przez przypadki pisownia tytułów książek i czasopism

czasopisma – określanie adresata tekstów

tekst przeprosin

przymiotnik

pomaganie innym w różnych sytuacjach

notatka na podstawie dialogu

przysłówek

porównywanie tekstów – informacji prasowej i baśni

baśń

liczebnik

dni świąteczne

życzenia

wyrazy określane i określające

biblioteczny katalog alfabetyczny i rzeczowy

ogłoszenie

podmiot i orzeczenie

zasady obchodzenia się z niewybuchami i niewypałami

streszczenie

przydawka

miejsca pamięci narodowej

zadawanie pytań

dopełnienie i okolicznik

stroje ludowe – porównywanie tekstu z ilustracją

opis stroju

zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące

bezpieczne używanie urządzeń domowych

ostrzeżenie

zdanie pojedyncze i złożone, przecinek w zdaniu złożonym

świadome spędzanie czasu przed telewizorem

tekst reklamy

najczęściej popełniane błędy stylistyczne

spędzanie czasu wolnego

podział tekstu na akapity

wykorzystanie źródeł informacji

WSTĘP Kalendarz szóstoklasisty jest przeznaczony dla uczniów przygotowujących się do sprawdzianu w klasie szóstej. Umożliwia kształcenie umiejętności w zakresie przedmiotów humanistycznych: języka polskiego, historii i społeczeństwa oraz plastyki. Uwzględnia również podstawy programowe ścieżek edukacyjnych: edukacji czytelniczej i medialnej, edukacji prozdrowotnej, wychowania do życia w społeczeństwie. Książka ma charakter uniwersalny; służy pomocą wszystkim uczniom, niezależnie od tego, z jakich korzystają podręczników i jakie programy nauczania realizują w szkole. Podział na tygodnie i dni tygodnia ułatwia systematyczne przygotowywanie się do sprawdzianu. Kalendarz może być wykorzystywany przez ucznia do samodzielnej pracy, ale można z niego także korzystać na lekcjach, gdyż każdy tydzień stanowi tematyczną całość. Kalendarz pozwala kształcić umiejętności zawarte w standardach wymagań. Szczególną uwagę poświęcono umiejętności odbioru różnych tekstów kultury, logicznego myślenia i redagowania tekstów. W książce znajdują się wszystkie rodzaje zadań, z którymi uczeń może się zetknąć podczas sprawdzianu. Wykaz zagadnień zawartych w Kalendarzu znajduje się w tabeli zamieszczonej na poprzednich stronach.

DO UCZNIA Jak pracować z Kalendarzem szóstoklasisty? Z Kalendarzem szóstoklasisty możesz pracować samodzielnie w domu lub na lekcji pod kierunkiem nauczyciela. Pracuj systematycznie. Więcej skorzystasz, poświęcając na przygotowanie się do sprawdzianu 15 minut dziennie, niż zasiadając do pracy raz w tygodniu na 2 godziny. Byłoby najlepiej, gdybyś rozwiązywał zadania po kolei. Dzięki temu systematycznie będziesz sobie przypominał wiadomości z historii. Do znajdujących się na końcu książki odpowiedzi zaglądaj dopiero po wykonaniu ćwiczeń. Jeśli nie będziesz mógł sobie poradzić z jakimś zadaniem, zwróć się o pomoc na przykład do starszego kolegi, nauczyciela lub rodziców. Polecenia przewidziane na każdy piątek wykonuj szczególnie starannie. Kształcą one umiejętność posługiwania się różnymi formami wypowiedzi – każda z nich może się pojawić na sprawdzianie. Poproś o ich sprawdzenie nauczyciela lub jedno z rodziców. Do zadań sprawiających ci problemy powróć następnego dnia. Upewnij się, czy opanowałeś dane zagadnienie. W razie trudności skorzystaj z podręczników szkolnych lub poproś o pomoc nauczyciela. Życzymy ci satysfakcji z wykonywania zadań. Mamy nadzieję, że świetnie poradzisz sobie na sprawdzianie. Autorki

TYDZIEŃ

W tym tygodniu między innymi: starożytna Grecja

akcent wyrazowy różnice między pisownią a wymową kartka pocztowa – pozdrowienia

W GRECJI data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

Hermes, syn Dzeusa i Mai, urodził się nad ranem na górze Kyllene w Arkadii. Przespawszy się parę godzin, wstał i wyszedł z pieczary [. . .]. Około południa zakradł się do obory króla Admeta w Tesalii1 i wyprowadził z niej trzodę powierzoną opiece Apollina. Aby zmylić ślady, wiódł bydło krętymi ścieżkami, wciąż zmieniając kierunek [. . .]. Nad Alfejosem2 wypoczął trochę, rozpalił ogień, zabił wołu i upiekł sobie kawał wybornego mięsa. Zaczem zgasił ogień, rozmiótł popiół na wszystkie strony, popędził krowy i ukrył je wśród gór. Miało się już pod wieczór, gdy wrócił do Kyllene. Cicho i lekko, niby powiew letni, wsunął się do swej pieczary przez dziurkę od klucza, wśliznął się do kołyski i zasnął jak małe dziecko. Ale nazajutrz przybiegł Apollo i narobił wielkiego hałasu. Wtedy Maja zaprowadziła go przed kołyskę, w której spał Hermes. Mówiła, że chyba Apollo nie podejrzewa jej syna, który jest malutki i nie tylko nie mógłby ukraść stada bydła, lecz nawet nie wie jeszcze, co znaczy krowa. Słysząc to, chłopak nie wytrzymał i zaśmiał się głośno. Od razu się wszystko wydało i Hermes, aby przebłagać rozgniewanego brata, ofiarował mu cytrę3 ze skorupy żółwia [. . .]. Wszyscy bogowie lubili Hermesa, choć niejednemu wypłatał takiego figla jak Apollinowi [. . .]. Dzeus [. . .] mianował Hermesa swoim ambasadorem, posłem i gońcem. Wybór był doskonały, albowiem szybkonogi bożek w mig spełniał wszelkie rozkazy, był sprytny, orientował się w każdym położeniu i umiał być 1

Tesalia – kraina w środkowej Grecji. Alfejos – rzeka przepływająca przez Grecję. 3 Cytra – strunowy instrument muzyczny. 2

w potrzebie dyskretny. Powoli i inni bogowie oraz boginie zaczęli korzystać z jego usług i Hermes musiał sobie sprawić małe skrzydełka u nóg, aby się wywiązać ze wszystkich zadań. Fragment książki Jana Parandowskiego Mitologia

1. Powyższy tekst jest: A. legendą

B. baśnią

C. mitem

D. bajką

C. Admetem

D. Mają

C. 15.00

D. 18.15

2. Hermes nie był spokrewniony z: A. Dzeusem

B. Apollinem

3. Hermes skradł woły około godziny: A. 9.00

B. 11.30

4. Zapisz, ile czasu (w przybliżeniu) upłynęło od narodzin Hermesa do momentu uprowadzenia wołów. .....................................

5. Napisz, z ilu akapitów składa się tekst.

.....................................

6. Ponumeruj podane punkty planu zgodnie z następstwem wydarzeń w tekście. Ukrycie trzody. Narodziny Hermesa. Posiłek przy ognisku. Wyjście z domu. Powrót do kołyski. Kradzież. 7. Napisz, której części tekstu dotyczy powyższy plan. .................................................................

8. Rysunek przedstawia Hermesa. Pominięty został jednak jeden istotny element wizerunku bożka. Uzupełnij rysunek na podstawie wiadomości z tekstu.

data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

9. Narysuj drzewo genealogiczne bogów greckich. Wykorzystaj podane w ramce informacje.

Ares – brat Hefajstosa i Hebe, bóg wojny Demeter – siostra Hery i Hadesa, bogini urodzaju Hades – brat Zeusa, władca świata podziemnego Hebe – córka Zeusa i Hery, bogini młodości Hefajstos – syn Zeusa i Hery, bóg ognia i sztuki kowalskiej Hera – siostra i żona Zeusa, siostra Hestii, matka Aresa, Hefajstosa i Hebe, najpotężniejsza bogini grecka Hestia – córka Kronosa i Rei, patronka ogniska domowego Kronos – mąż Rei, ojciec sześciorga bogów greckich Posejdon – brat Zeusa i Hadesa, władca mórz Rea – żona Kronosa, matka trzech bogiń i trzech bogów greckich, m.in. Zeusa Zeus – syn Kronosa i Rei, mąż Hery, ojciec Aresa, Hefajstosa i Hebe, najpotężniejszy z bogów greckich

10. Zapisz nazwę góry, na której – zgodnie z grecką mitologią – mieszkali bogowie. .....................................

11. Uzupełnij tekst. ROZRYWKI STAROŻYTNYCH GREKÓW Teatry w starożytnej Grecji budowano na

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

Siedzenia

dla widzów wykuwano w kamieniu. Publiczność oglądała przedstawienia, siedząc pod gołym niebem. Aktorami mogli być wyłącznie którzy występowali w

............................

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .,

na twarzy. Grali oni także role ko-

biece. W tym samym czasie przed widownią mogło występować najwyżej trzech aktorów. Z okazji świąt religijnych rozgrywano zawody sportowe nazywane

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

Startujących w nich zawodników obowiązywały ściśle określone zasady, których złamanie uważano za świętokradztwo. Zwycięzcy otrzymywali

.....................

z gałązek oliwnych.

W dzisiejszych czasach co cztery lata organizuje się zawody zwane

...............................

na pamiątkę najsłynniejszych greckich igrzysk odbywających się w Olimpii. 12. Podpisz rysunki.

.......................

data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

W języku polskim akcent pada najczęściej na przedostatnią sylabę wyrazu. i|grzys|ka

Gre|cja

sta|ro|żyt|ny

zwy|cię|żać

W wyrazach obcego pochodzenia zakończonych na -yka, -ika akcentujemy trzecią sylabę od końca. sta|tys|ty|ka prak|ty|ka

13. a) Podane wyrazy pochodzenia greckiego podziel na sylaby.

fizyka

logika

matematyka

muzyka

b) Zaznacz sylaby akcentowane. c) Przeczytaj podane wyrazy z właściwym akcentem. 14. W poniższych wyrazach zaznacz sylaby akcentowane, a następnie kolejno wpisz je drukowanymi literami w puste kratki.

palec

teraz materac

nonsens

Ala

Monako

15. Podkreśl wyrazy, w których występuje różnica między wymową a pisownią (np. w wyrazie bóg piszemy g, a wymawiamy k). Mitologia to zbiór mitów.

Starożytni Grecy czcili wiele bóstw.

Wspólne wierzenia były źródłem poczucia jedności wszystkich Greków. 16. Uzasadnij pisownię poniższych wyrazów, dopisując inne formy gramatyczne tych wyrazów, np. bóg – bogowie (w wyrazie bóg zapisujemy literę g, gdyż w innej formie tego wyrazu – bogowie – wyraźnie słyszymy głoskę g). żółw –

ołtarz –

.......................................

powiew –

....................................

zakaz –

.......................................

pasterz –

.....................................

gniew –

.......................................

oliwka –

......................................

brzeg –

.........................................

........................................

data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

17. Rozwiąż diagram (dla ułatwienia podano pierwsze litery haseł). Wpisane hasła podziel na sylaby pionowymi kreskami. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Postać z utworu scenicznego odtwarzana przez aktora. Dźwięk oznaczający koniec przerwy między częściami przedstawienia teatralnego. Artysta grający rolę w przedstawieniu. Miejsce gry aktorów w teatrze. Dekoracje i kostiumy będące plastyczną oprawą sztuki teatralnej. Osoba podpowiadająca aktorom tekst podczas przedstawienia teatralnego. Utwór przeznaczony do wystawiania w teatrze, zwykle podzielony na akty i sceny. Strój, w którym występuje aktor podczas przedstawienia teatralnego. Ruchoma zasłona oddzielająca scenę od widowni. Osoba nadzorująca przygotowanie przedstawienia, odpowiedzialna za jego kształt artystyczny. 11. Przerwa między aktami przedstawienia teatralnego. 12. Ogół utworów granych przez dany teatr w określonym czasie. 13. Przedmioty używane na scenie podczas przedstawienia teatralnego.

18. Marek wybiera się z klasą do teatru. Nie wie jeszcze, w co się ubierze, więc przygotował sobie dżinsy, białą koszulę, adidasy, bluzę sportową, spodnie wizytowe oraz ciemne półbuty. Zapisz, co – twoim zdaniem – powinien włożyć. ..............................................................................................................

Chłopiec zaplanował też, że weźmie do teatru kilka drobiazgów: chipsy

chusteczki higieniczne

bilet na przedstawienie

cukierki

Wykreśl dwie rzeczy, których nie powinien ze sobą zabierać.

data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

Pozdrowienia i życzenia często przesyła się na kartkach pocztowych. Kartkę pocztową należy poprawnie zaadresować – podać imię i nazwisko adresata, nazwę ulicy i numer domu, kod pocztowy i miejscowość. Przed imieniem i nazwiskiem adresata zapisuje się skróty grzecznościowe, np. Sz.P. (Szanowny Pan, Szanowna Pani) Kol. (Kolega, Koleżanka)

19. Napisz kartkę pocztową z wycieczki. Brakujące dane wymyśl sam.

TYDZIEŃ

W tym tygodniu między innymi: zwyczaje ludowe

dopełnienie i okolicznik opis stroju

OD KULTURY LUDOWEJ DO MŁODZIEŻOWEJ data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

1. Podziel podane przysłowia na grupy tematyczne. Wpisz numery przysłów w odpowiednich kolumnach tabeli. Dwóm grupom tematycznym nadaj brakujące tytuły. 1. W marcu jak w garncu. 2. Bez pracy nie ma kołaczy. 3. Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie. 4. Cudze zawsze lepsze. 5. Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje. 6. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. 7. Chciwego nie nasycisz. 8. Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki. 9. Kwiecień plecień, bo przeplata: trochę zimy, trochę lata. 10. Chytry dwa razy traci. 11. Jak ty komu, tak on tobie. 12. Idzie luty, szykuj buty. 13. Oszczędnością i pracą ludzie się bogacą.

.......................

126

.......................

Relacje międzyludzkie

Zachłanność

2. Połącz kreskami właściwe części przysłów. Co kraj,

nie opuszczaj starego.

Jaka praca,

ma chleb w komorze. to obyczaj.

Kto dobrze orze,

zawsze po obiedzie.

Dla przyjaciela nowego

taka płaca.

U skąpego

data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

3. Wpisz nazwy miast we właściwych miejscach na mapce. Zakopane

Katowice

Poznań

Warszawa

Kraków

Wrocław

127

4. Pod każdym tekstem napisz, z jakimi świętami (dniami w roku) są związane przedstawione obyczaje ludowe. Uwaga: niektóre święta mogą się powtarzać. PODHALE Wieczerzę [. . .] rozpoczynało dzielenie się opłatkiem, ale umoczonym w miodzie. Na stole nie mogło zabraknąć kapusty z grzybami, zupy grzybowej, grochu, bobu, gałusek – czyli kładzionych klusek – i oczywiście kompotu z suszonych owoców [. . .]. Opłatek i resztki jedzenia z wieczerzy dostawały przede wszystkim konie i krowy. Psy i koty nie dostawały niczego, ponieważ uważano, że nie było ich w betlejemskiej stajence. ..............................................

WIELKOPOLSKA Wróżyły sobie najczęściej dziewczęta. Najbardziej zaś interesowała je odpowiedź na pytanie: która pierwsza wyjdzie za mąż? Dowiedzieć się tego mogły, kładąc na ziemi kromki chleba i przyprowadzając do nich psa. Dziewczyna, której kromkę chwycił najpierw, mogła być pewna, że jako pierwsza stanie u ołtarza. ..............................................

KASZUBY Zamiast oblewać panny wodą, chłopcy smagali je gdzie popadło gałązkami jałowca lub brzozy. Taka zieleniejąca się dopiero gałązka, przez uderzenie, miała przekazać swą tajemniczą moc – siłę budzącej się do życia przyrody. ..............................................

ŚLĄSK Wszystkie potrawy ustawiano na stole od razu, bowiem istniał przesąd, że nie można od stołu wstać przed ukończeniem wieczerzy [. . .]. Przygotowywano jedno dodatkowe nakrycie dla wędrowca, który mógł zapukać do drzwi, dla kogoś biednego albo na pamiątkę tych, którzy odeszli. Potraw [. . .] miało być 9 lub 12. ..............................................

Fragmenty książki Zapisane w pamięci. Opowieści o polskiej kulturze ludowej, pod red. Krzysztofa Brauna

128

data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

Dopełnienie i okolicznik to części zdania określające czasownik. Dopełnienie dostarcza niezbędnych informacji o czynności. Odpowiada na pytania wszystkich przypadków oprócz mianownika. Marek poznał (kogo? co?) zwyczaje ludowe. dopełnienie

Okolicznik nazywa dodatkowe okoliczności czynności, np. sposób jej wykonywania, przyczynę, czas, miejsce itp. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? dokąd? po co? dlaczego? Karol pojechał (dokąd?) do muzeum. okolicznik

5. Podkreśl dopełnienia linią prostą, a okoliczniki – falistą. W murowanej piwnicy tańcowali zbójnicy. Jak ten pierwszy skoczył w górę – to w suficie wybił dziurę. Jak ten drugi tupnął nogą – to się znalazł pod podłogą. Jak ten trzeci się zawinął – wyleciały drzwi z futryną. [. . .] Jak ten szósty zaczął tupać – zawaliła się chałupa. A ten siódmy to był baca – skoczył w górę i nie wraca. Pewnie siedzi na Giewoncie I rozmyśla o remoncie. Wanda Chotomska, Zbójnicki (fragmenty)

6. Napisz, z którym regionem Polski jest związany powyższy utwór. .................................................................

129

7. Wpisz we właściwych miejscach podane okoliczniki i dopełnienia. okoliczniki: wtedy, do dziś, wówczas, najsłabiej dopełnienia: Kaszub, Stwórcy, pagórki, krainie, jeziora, lasy, świat, nią

Każdy region Polski ma swoje legendy. Jedna z takich opowieści dotyczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

Podobno kiedy Bóg stworzył

dopełnienie

każdej

dał

dopełnienie

............................

anioła, który się

dopełnienie

............................

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .,

............................

opiekował.

dopełnienie

anioł – opiekun Kaszub, poskarżył się

okolicznik

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., dopełnienie

że na jego ziemi znajdują się tylko nieurodzajne pola. Jest to teren ............................

obdarowany.

okolicznik

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dopełnienie

Bóg dał Kaszubom

............................

dopełnienie

najcenniejszym darem stał się jednak bursztyn.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

Jego

dopełnienie

............................

Kaszuby

okolicznik

słyną z malowniczych krajobrazów. 8. Zamień okoliczniki w podanych zdaniach, tak aby wypowiedzi zawierały prawdziwe informacje. a) Dożynki obchodzi się w miastach. ..............................................................................................................

b) Zabawy dożynkowe rozpoczynają się przed żniwami. ..............................................................................................................

c) Wieńce dożynkowe wykonuje się szybko i niestarannie. .......................................................... ..........................................................

9. Na rysunku przedstawiony jest wieniec dożynkowy. Napisz w jednym zdaniu, z czego jest wykonany. Użyj co najmniej jednego dopełnienia. .......................................................... ..........................................................

130

data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

10. Połącz postaci w pary, wykorzystując informacje o strojach ludowych. 1.

.....

a) Najczęściej Krakowiak przedstawiany jest w białej sukmanie, prążkowanych biało-czerwonych spodniach, wysokich skórzanych butach. Na głowie ma czerwoną rogatywkę ozdobioną pawim piórem, opasany jest ozdobnym skórzanym pasem z brzękadłami i schowkiem – trzosem.

b) W stroju męskim rzucają się w oczy zakończone frędzlami, wełniane, czerwone pasy [. . .]. Kujawianin nosił szafirową lub granatową kamizelę. Na nią zakładał długi, sukienny płaszcz z peleryną, zazwyczaj w tym samym kolorze [. . .]. Charakterystyczne dla Kujaw są męskie wysokie buty z cholewami, zmarszczonymi w harmonijkę. c) Wspólne dla wszystkich górali były i są białe sukienne spodnie [. . .]. Ozdabiają je pięknymi, barwnymi haftami w kształcie serca. Są to parzenice, jeden z najbardziej lubianych przez górali wzorów [. . .]. Ważną częścią góralskiego stroju jest peleryna [. . .]. Całość stroju dopełniają kapelusze.

d) Czapa barania, którą ma na głowie [. . .] Kaszub, nazywa się muca lub kapuza. Typowa dla świątecznego stroju męskiego jest wełniana sukmana z czerwonymi wypustkami na kołnierzu i rękawach. Pod nią młodzi mężczyźni nosili liwkę (kamizelkę) [. . .]. Dwa rzędy srebrnych guzików przechodziły w spadku z kamizeli ojca na liwkę syna. Fragmenty książki Zapisane w pamięci. Opowieści o polskiej kulturze ludowej

131

data: .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .

Aby dokładnie coś opisać, należy dobrze zaplanować pracę. We wstępie trzeba napisać, co jest przedmiotem opisu. Jeśli przedmiotem opisu jest strój, w rozwinięciu należy umieścić informacje o: najważniejszych częściach stroju oraz o dodatkach, materiałach, z których uszyto poszczególne części ubrania (np. bawełniany, sztruksowy, jedwabny, zamszowy, dżinsowy), oraz cechach tych materiałów (np. gruby, cienki, delikatny), kolorach i ich odcieniach; oraz ocenę doboru poszczególnych elementów stroju (np. współgra, pasuje, kontrastuje, razi). W zakończeniu można zawrzeć ocenę opisanego stroju.

11. Jak się ubiera dzisiejsza młodzież? Opisz ubranie typowego nastolatka.

132

ODPOWIEDZI

1. C

2. A

3. C

4. A

5. D 6. „bez kuka pływać sztuka” do mierzenia upływu czasu 8. A – 3, B – 1, C – 2 9.

7. klepsydra – służyła

kwadrans .tydzień ..................... .miesiąc ..................... .kwartał ..................... .rok ..................... .półwiecze ..................... .wiek ..................... .tysiąclecie .....................

......................

10. 966 – X wiek, 1025 – XI wiek, 1683 – XVII wiek, 2002 – XXI wiek 11. 1101, 1200 12. a) 776 r. p.n.e. b) 508 r. p.n.e. c) 1410 r. 13. A 14. B 15. boczek, bułki, chleb, cukier, jajka, kakao, masło, mleko, pieprz, pomidor, sól, szczypiorek 16. wątróbka duszona, surówka z porów, zapiekanka z makaronu i grzybów, drożdżówka z kruszonką

17. poziomo: 1 – cebula, 3 – kukurydza, 6 – wiórki, 7 – kapusta, 9 – budyń, 10 – surówka, 12 – ogórek, 13 – rosół; pionowo: 1 – cukier, 2 – buraki, 4 – zupa, 5 – miód, 7 – kluski,

18. Należało skreślić zdania: Podczas spożywania posiłków w towarzystwie innych osób dopuszczalne jest czytanie książki. Po posiłku można wstać od stołu, bez względu na to, czy inni skończyli jeść. Rozmrożony produkt spożywczy może być ponownie zamrożony. Najzdrowsze są potrawy smażone. Najwięcej witamin mają gotowane warzywa. Można zacząć jeść, nie czekając, aż wszyscy przy stole otrzymają swoje porcje. Wędliny przechowuje się w temperaturze pokojowej. Kolacja powinna być najbar-

8 – twaróg, 11 – sól; hasło: brukselka

dziej kalorycznym posiłkiem w ciągu dnia. 19. Przykładowe zdania: Stają się biernymi palaczami. Dym z papierosa jest dla nich szkodliwy.

1. D 2. C 3. C 4. A 5. B 6. Przykładowe zdania: niebieski – Taki kolor nadaje Egiptowi zalewająca cały kraj rzeka Nil. zielony – Ziemia egipska pokryta jest wiosenną roślinnością. złoty – Powierzchnię Egiptu pokrywają dojrzewające zboża. szary – Szara barwa jest skutkiem suszy i pokrywającego wszystko pyłu. 7. B 8. B 9. . obfite . . . . . . . . . .deszcze ...................

152

.wylewy . . . . . . . . .Nilu ........

.dostarczanie . . . . . . . . . . . . . . . . . ziemi . . . . . . . wilgoci ................. .nanoszenie . . . . . . . . . . . . . . .urodzajnej . . . . . . . . . . . . . ziemi .............

10. ciała balsamowano (sporządzano mumie) 13. wyraz

11. C

12. a) faraonowie b) kapłani

litery

głoski

faraon

f-a-r-a-o-n

Cheops

C-h-e-o-p-s p-i-r-a-m-i-d-a

Ch-e-o-p-s , p -i-r-a-m ,-i-d-a

s-u-s-z-a

s-u-sz-a

piramida susza

14. m-u-m’-a, E-g’-i-p-c-j-a-n’-e, ś-w’-ą-t-y-n’-e, k-a-p-ł-a-n’-i

15. a) dwiema literami: przyjeżdża, wielu, świata; trzema literami: dzięki b) za pomocą kreski: świata; za pomocą 16. a) pismo b) alfabet c) papirus litery i: dzięki, piramidom, Egiptu, wielu, świata

d) hieroglify e) druk f) gliniana tabliczka g) przepisywanie h) deska i) pergamin j) biblioteka k) gęsie pióro

1. C 2. C 3. B 4. Przykładowa odpowiedź: około sześciu godzin, pół dnia 5. trzech 6. 1 – Narodziny Hermesa. 2 – Wyjście z domu. 3 – Kradzież. 4 – Posiłek przy ognisku. 5 – Ukrycie trzody. 6 – Powrót do kołyski. 7. pierwszego akapitu 8. Należało dorysować skrzydła u nóg Hermesa. 9.

10. Olimp 11. wzgórzach (stokach gór), mężczyźni, maskach, igrzyskami, wieniec, olimpiadami 12. maska teatralna, znicz olimpijski 13. fi-zy-ka, lo-gi-ka, ma-te-ma-ty-ka, mu-zy-ka 14. pa-lec, te-raz, non-sens, A-la, ma-te-rac, Mo-na-ko; hasło: Partenon w Atenach 15. Należało podkreślić: mitów, bóstw, wspólne, wszystkich, Greków 16. Przykładowe wyrazy: żółwia, powiewu, pasterza, brzegu, ołtarza, zakazu, gniewu, oliwek

17. 1 – ro|la, 2 – gong, 3 – ak|tor, 4 – sce|na, 5 – sce|no|gra|fia, 6 – suf|ler, 7 – dra|mat, 153

8 – kos|tium, 9 – kur|ty|na, 10 – re|ży|ser, 11 – an|trakt, 12 – re|per|tu|ar, 13 – re|kwi|zy|ty;

hasło: przedstawienie 18. Marek powinien włożyć białą koszulę, spodnie wizytowe i ciemne półbuty. Należało wykreślić: chipsy, cukierki

1. Przykładowe uzupełnienia: Najpierw prosił o litość dla chłopca, potem rozbił kryształowe wazy, aby uświadomić Wediuszowi, jak niewielką poniósł stratę. Wyraz cesarz zastąpiono w tekście słowami August, pan Rzymu. Wediusza najlepiej można określić przymiotnikiem okrutny. 2. umrzeć jak człowiek 3. Koloseum – w starożytności w tym amfiteatrze odbywały się igrzyska; wilczyca – według legendy wykarmiła Romulusa, legendarnego założyciela Rzymu, oraz jego brata Remusa 4. Należało wykreślić zdania: Niewolnicy mieli w Rzymie prawa takie jak inni obywatele. Poganami nazywano ludzi wierzących w Chrystusa. Najważniejszym rzymskim bogiem był Zeus. 5. a) krzew, chrzest, drzewo b) cesarz, gladiatorzy, gorzki c) Rzym, rzeźba, rządy, barbarzyńca d) poważny, boży e) starożytność, wąż, żal 6. a) może – występujące w tym wyrazie ż wymienia się na g, np. w wyrazie mogę, morze – wymienia się na morski b) każę – wymienia się na kazać, karzę – wymienia się na karać 7. Adam i Ewa 8. Przykładowe odpowiedzi: grzech, szatana, zło 9. roślinność, zwierzęta, góry 10. Przykładowa odpowiedź: Na miedziorycie widać dużo drzew i wiele gatunków zwierząt. 11. najpierw – rycie rysunku na miedzianej płycie, później – wypełnianie rowków farbą, na końcu – odbijanie rysunku na papierze. 12. Stary Testament, 13. Mitologia grecka: Syzyf, Olimp, Dedal i Ikar, Prometeusz, wiara Nowy Testament w wielu bogów; Biblia: syn marnotrawny, pokłon trzech króli, Mojżesz, Piłat, arka Noego, wiara w jednego Boga

2. D 3. A Ruś (Rosja) 11.

4. C

5. A

6. C

7. C

8. A

W iśl an

Po la ni e

1. B

154

9. C

10. Polska, Czechy,

12. a) Należało zaznaczyć zadania oznaczone cyframi (9), (6) i (6) b) 966, chrzest Polski, Mieszko I 13. Skutki przyjęcia chrześcijaństwa przez Polskę 14. język polski, język 15. Wyrazy pisane małą literą: gdańszczanin, gnieźnieński, niemiecki, język angielski gdański, rosyjski, cieszynianin, krakowianin, czeski, cieszyński; wyrazy pisane wielką literą: Noteć, Gniezno, Kujawy, Małopolska, Ślązak, Mazowszanin, Wielkopolanin, Cieszyn, Warta, 16. flaga, godło 17. Józef Wybicki Rosjanin, Ruś, Gdańsk, Niemcy, Wisła, Czechy 18. Przykładowe odpowiedzi: międzynarodowe zawody sportowe, uroczystości związane z rocznicami wydarzeń historycznych, święta państwowe 19. Polska, przemoc, Dąbrowski, włoskiej, Polski, narodem, Wisłę, Wartę, Polakami, Bonaparte 20. Przykładowe zasady: zachować powagę, stać na baczność 21. Należało wykreślić: nosi najmodniejsze ubrania, potrafi ładnie rysować, mieszka niedaleko szkoły

1. a, b, c, e, g, i, j

2. a) biskupem pochodzącym z Czech b) zamierzał nawracać pogan 3. a) Otton był cesana wiarę chrześcijańską c) został zamordowany przez Prusów

rzem. b) Otton przybył do Polski, aby się modlić przy grobie świętego Wojciecha i poznać Bolesława. c) Otton był pełen podziwu dla potęgi i bogactwa Bolesława. 4. 1000 r. 5. Wielkopolska 6. a) A b) B 7. Wyrazy bliskoznaczne: król – władca, monarcha, misja – zadanie, posłannictwo, kapłan – ksiądz, duchowny; wyrazy pokrewne: król – królestwo, królewna, misja – misjonarz, misyjny, kapłan – kapłański, kapłaństwo 8. Gniezno, korona, biskup, encyklopedia, tworzyć, łączyć 9. a) królowa, koronacja, cesarstwo, gnieźnieński, cesarski, pokojowy, kościelny b) wyjechać, zaufać, przemówić, powitać c) droga, kościół, kapłan, berło, cesarz, król 10. A–F, N–R 11. 1 – bojkot, 2 – Bolechowska Alina, 3 – bolero, 4 – Bolesław I Chrobry, 5 – Bolesław II Śmiały, 6 – Boliwia 12. – patrz, ok. – około, pol. – polski, czes. – czeski 13. W notatkach encyklopedycznych stosuje się skróty, aby hasła nie były zbyt rozbudowane i nie zajmowały dużo miejsca. 14. a, d, e

155

2. koledze lubiącemu poznawać nowe miejsca, wyżynnym, różnorodny, białego, wiele 3. „borach olsztyńskich”, „jarach olsztyńskich” 4. „sośnina i dąbrowa” 5. „Jak Wenus pachnie szałwia” 6. „tęcza mosty rozstawia”, „komar płacze w promieniu”, „niebo się zaśmiewa” 7. Władysław Łokietek

Kazimierz Wielki

Zjednoczył Polskę po rozbiciu dzielnicowym. Zawdzięczał swój przydomek niskiemu wzrostowi. W 1320 roku koronował się na króla Polski.

Mówi się o nim, że zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. Założył w Krakowie pierwszy w Polsce uniwersytet. Był ostatnim królem z dynastii Piastów. Wzniósł wiele zamków warownych.

8. Za pa|no|wa|nia Ka|zi|mie|rza Wiel|kie|go w Pol|sce za|kła|da|no no|we wsie, mia|sta się bo|ga|ci|ły, wy|bu|do|wa|no o|ko|ło pięć|dzie|się|ciu zam|ków o|bron|nych. 9. król, miał, od, był 10. Przykładowe odpowiedzi: a) niższy od towarzyszących mu osób b) najwyższy 11. Przykładowa odpowiedź: Malarz chciał przypodobać się królowi. 12. Tekst powstał po to, aby zachęcić do zwiedzania Jury Krakowsko-Częstochowskiej. 13. Należało podkreślić: powinien odwiedzić, wspaniałe, szczególnie pięknie i tajemniczo, powinien zobaczyć, malownicze, najsłynniejsze, warte odwiedzenia

2. Przykładowe odpowiedzi: grube i wysokie mury, fosa, obfite zapasy żywności 3. Przykładowe objaśnienia: 1. Dawna stolica państwa zakonnego. 2. Król Polski, zwycięzca spod Grunwaldu. 3. Miejsce najsłynniejszej bitwy Polaków z Krzyżakami. 4. Imię królowej

156

Polski, żony Władysława Jagiełły. 5. Rycerz należący do zakonu krzyżackiego. 7. Państwo połączone unią z Polską. 4. niezgoda, nieporządek, nieprawda, nieprzyjaciel, niepunktualny, niełatwy, niewesoły (nieszczęśliwy), niepotrzebny, niedaleko, niegłośno, nieładnie, niemłodo 5. niepalenie, niewchodzenie, niewprowadzanie 6. Drogę w labiryncie wyznaczają kolejno wyrazy: nieprzyjaźnie, nieosiągalny, niepodejrzliwy, nieprzeciętny, nierówno, nieprzytulny, nieoficjalnie 7. W połowie XV wieku Niemiec Jan Gutenberg wynalazł druk. Dzięki wynalezieniu druku książki stały się tańsze. Książki mogli kupić już nie tylko najbogatsi. Wynalazek pozwolił na powielanie książki w wielu egzemplarzach. 8. 1 – Tabliczki z wypalonej gliny. 2 – Zwój papirusu nawinięty na rolki. 3 – Książka przepisywana ręcznie w okładce z drewna powleczonego skórą. 4 – Druk na papierze z formy wykonanej z desek pokrytych farbą. 5 – Tekst odbijany na papierze dzięki użyciu ruchomych czcionek wynalezionych przez Gutenberga. 6 – Wykorzystywanie komputera podczas przygotowywania książki do druku.

1. B

2. D

3. D

4. B

5. A

6. C

7. B

8. kolejno: Krzysztof Kolumb – po-

dróżnik, Mikołaj Kopernik – uczony, Zygmunt I Stary – władca, Leonardo da Vinci – artysta

9. Krzysztof Kolumb, Zygmunt I Stary, XV, XVI 10. Należało zaznaczyć: zegarek, balonik, telefon komórkowy, rower, deskorolkę 11. Należało podkreślić: spytał, tworzy, odparł, biorę, odrąbuję, jest 12. spytał – spytać, tworzy – tworzyć, biorę – brać, odrąbuję – odrąbywać, jest – być 13. cztery, dwa 14. Kolejność wpisywania czasowników do diagramu: przyjdzie, zawiniemy, goniliśmy, odrobicie, stworzyli; hasło: odrodzenie 15. wyrzeźbić – wyrzeźbi, stworzyć – stworzy, namalować – namaluje; rzeźbić – będzie rzeźbić (będzie rzeźbił/rzeźbiła/rzeźbiło), tworzyć – będzie tworzyć (będzie tworzył/tworzyła/tworzyło), malować – będzie malować (będzie malował/malowała/malowało) 16. Gdybym był na Wawelu, zobaczyłbym arrasy. Gdybyś pojechał do Fromborka, obejrzałbyś pamiątki po Mikołaju Koperniku. 17. W muzeum zobacz eksponaty związane z życiem szlachty. Wybierz się do Włoch i obejrzyj rzeźby Michała Anioła. 18. 1 – i, 2 – d, 3 – j, 4 – e, 5 – c, f, 6 – a, 7 – b, g, 8 – h (można także wpisać f) 19. Należało skreślić: jedzenie lodów, siadanie na gablotach, bieganie, dotykanie eksponatów, głośne zachowywanie się

1. Tytus spadł na grzbiet konia

Uniknął obrażeń.

Koń nagle ruszył z miejsca, pociągając za sobą wóz. Powiał wiatr.

Koń się wystraszył.

Skrzydło wiatraka się poruszyło.

Uzyskali informację o miejscu znalezienia cegieł.

Zadali gospodarzowi pytanie o cegły.

Okoliczni mieszkańcy zniszczyli średniowieczny zabytek.

Okoliczni mieszkańcy nie znali

historycznej wartości ruin.

157

2. wiatrak, ruiny zamku z XIV wieku

3. Przykładowa odpowiedź: Tytus narażał się na 4. Pojazd służy do latania, a kształ-

niebezpieczeństwo, a poza tym niszczył zabytek. tem przypomina żelazko. – teatr,

– most

– kościół,

– zamek,

– zakład przemysłowy,

6. Gdańsku, południe, południowy wschód 7. Gdańsk, War8. a) potop szwedzki b) XVII wiek

szawa, Wieliczka, Kraków, Częstochowa, Malbork

9. nieumiejętność – nie umieć, niezdecydowanie – nie zdecydować, niedotrzymywanie – 10. Przykładowy regulamin: Nie biegaj po budynku. Nie krzycz. Nie

nie dotrzymywać

śmieć. Nie niszcz roślin. Nie ślizgaj się po posadzkach. Nie przesuwaj mebli ani innych znajdujących się w pałacu przedmiotów.

11. nie opierają się, nie padną, nie dostrzega,

nie odróżniając, nietrwałe, niedługi, niewiele, nietrwałe, nie liczyć, nie pozostało, nie ma

12. Obydwa źródła wyjaśniają pochodzenie nazwy miasta.

13. źródło A

14. w źró-

dle B; przykłady: notowana w źródłach, przyrostkiem, staropolskich, imion złożonych

1. a) „o godzinie dziewiątej” b) „przedstawioną na reprodukcjach słynną polską husarię” c) „cesarz Leopold I poprosił króla Jana III Sobieskiego o pomoc, bo wojska tureckiego wezyra Kara Mustafy obległy miasto”

d) „przyjście z pomocą oblężonemu miastu”

można powiedzieć, że jego apel odniósł całkowity skutek” przeciwnikiem

4. XVII wiek

2. Austria

e) „nie

3. sojusznikiem,

5. 1 – Jan III Sobieski zostaje wybrany na króla Polski.

2 – Wezyr turecki Kara Mustafa oblega Wiedeń. 3 – Cesarz Leopold I prosi króla Jana III

Sobieskiego o pomoc. 4 – Jan III Sobieski wyrusza ze swoją armią na odsiecz. 5 – Wojska dowodzone przez Jana III Sobieskiego pokonują Turków. 6 – Turcy wycofują się spod Wiednia, a ich obóz wpada w ręce zwycięzców.

6. C

7. a) bitwą, Wiedniem, historia, wezyr,

Kara Mustafa, Janowi III Sobieskiemu, garnek, makiem, symbol, potęgi, liczebności, wojsk, król, odpowiedzi, ilość, pieprzu, armia, prawdziwości, historyjki b) Wiedeń, Kara Mustafa, Jan III Sobieski

8. mianownik (kto? co?) król, dopełniacz (kogo? czego?) króla, celownik

(komu? czemu?) królowi, biernik (kogo? co?) króla, narzędnik (z kim? z czym?) z królem, miej-

9. miastem – N. lp., r.n., muzyki – D. 10. wiedeńczyk, warszawiak (warszawianin) 11. „Historii

scownik (o kim? o czym?) o królu, wołacz – królu! lp., r.ż., kawy – D. lp. r.ż.

dla kl. VI”, „Słownik języka polskiego”, „Atlasie historycznym”, „Słowniku ortograficznym”, „Atlas geograficzny”

12. a) encyklopedia powszechna b) słownik ortograficzny

1. wesoły – szkoły, czas – las 2. Wszystkie utwory są tematycznie związane ze szkołą. 3. żartobliwy, krótki, rymowany 4. P: świecić przykładem, pójść po rozum do głowy; N: nauka poszła w las 5. mądry: ma olej w głowie, ma głowę nie od parady, ma głowę 158

na karku; głupi: kapuściana głowa, ma sieczkę w głowie, nie grzeszy mądrością, niespełna rozumu

6. Uczeń ma prawo

Uczeń ma obowiązek

znać odpowiednio wcześnie terminy prac klasowych

odrabiać prace domowe

korzystać z biblioteki szkolnej

przychodzić punktualnie na zajęcia

odpoczywać na przerwach

dbać o sprzęt szkolny

uważać w czasie lekcji

wypowiadać swoje poglądy

7. Przykładowe pytania: a) Do czego mają prawo wszyscy ludzie? b) Kto ma prawo wyboru 8. a) „Porad-

posłów, senatorów i prezydenta? c) Jaki obowiązek ma każdy człowiek?

niku Dobrej Gospodyni”, „Poradnika Dobrej Gospodyni” b) Należało skreślić: nie odmienia

9. a) „Robinson Kruzoe”, b) „W pustyni i w puszczy” c) „Księżniczka na ziarnku grochu” 10. a) „Wakacje z duchami”, „Ślady rysich pazurów”, „Głowa na tranzystorach”, „Kwiat kalafiora” b) „Przegląd Sportowy”, „Młody Technik”, „Wokół współczesności”, „Matematyka w Szkole”, „Świat Języka Angielskiego”, „Mój Pies”, „Poznaj swój kraj”

11. a) dla intere-

sujących się futbolem b) dla interesujących się przyrodą (biologią) c) dla interesujących się komputerami d) dla interesujących się medycyną (zdrowiem)

1. (a) chodziła

(b) wiatr

(h) gołębiowi (i) swych (j) obietnicę szym.

(d) łaskę

(e) mizerota

(f) ziaren

(g) właśnie

2. Przykładowa odpowiedź: Należy pomagać słab-

3. Należało podkreślić: zniszczenie kraju po wojnach toczonych przez Polskę w XVII

i na początku XVIII wieku, wtrącanie się sąsiednich państw w sprawy polskie, nieliczna i źle wyposażona armia, liberum veto

4. XVIII, 23, 123, 1791

5. mały – duży, ubogi – bo-

gaty (zamożny), wysoki – niski, ciemny – jasny, szeroki – wąski, obszerny – ciasny (wąski)

6. koń – kary, wierzchowy, pociągowy, gniady; człowiek – łaskawy, kłótliwy, rudy, wyrozumiały, pogodny, hojny; samochód – luksusowy, sportowy, czerwony 7. Należało podkreślić: najsłynniejszym, biblijnym, słabym, niewysokim, brutalną 8. Przykładowe odpowiedzi: a) silniejszy, sprytniejszy b) najsłynniejsza 9. Przykładowe odpowiedzi: a) Jacek mógł dostać złą ocenę ze sprawdzianu, bo nie nadrobił zaległości. Poza tym obaj chłopcy mogli być ukarani za nieuczciwość. b) Tomek mógłby pomóc Jackowi w nauce matematyki, na przykład wspólnie z nim rozwiązując zadania. 10. Przykładowe odpowiedzi: a) Można zrobić zakupy lub wynieść śmieci. Można również zaproponować pomoc w załatwieniu innych spraw wymagających wyjścia z domu.

b) Można pomóc w przygotowaniu posiłku

albo w sprzątaniu mieszkania.

159

1. Przykładowe pytania: Kiedy żył H. Ch. Andersen? Z jakiego kraju pochodził H. Ch. Andersen? 2. skromnie ubrany, wychudzony 3. encyklopedia 4. Przykładowy dialog: Andersen – Chciałbym zostać aktorem w pańskim teatrze. Dyrektor – Nie mogę przyjąć do pracy kogoś, kto tak wygląda. Andersen – Kiedy dostanę wysoką pensję, z pewnością utyję. Dyrektor – Powtarzam, że nie mogę przyjąć pana do pracy.

5. a) Należało wpisać wydarzenia oznaczone datami: Polska – 1807, 1810, 1830, 1863; Świat – 1804–1815, 1875, 1879 b) Należało podkreślić wydarzenia oznaczone datami:

6. Prawidłowa kolejność wyrazów: konno, najwyraźniej, przypad1807, 1830, 1863 kowo, samotnie, uważnie, wysoko, dalej, szybko, wyraźnie, pusto, ponuro 7. Należało podkreślić: niezbicie, szczególnie, bohatersko, bardzo ciężko 8. A

9. Przykładowa odpowiedź: Praca Antka jest namalowana ładnie, schludnie, porządnie. Praca Jacka jest namalowana niechlujnie, niestarannie, niedbale. 10. „Pożar Biblioteki Aleksandryjskiej”; przykładowe uzasadnienie: tekst został opublikowany w gazecie, utrzymany jest w stylu informacyjnym – wymienia fakty i liczby, podaje informacje ogólnie znane lub dostępne w innych źródłach, w tekście nie ma wydarzeń fantastycznych, nieprawdopodobnych 11. wieże zamku sięgające do nieba, smok ziejący ogniem 12. a) „Brzydkie kaczątko” b) „Królowa śniegu” c) „Dziewczynka z zapałkami”

1. Należało podkreślić: Zwyczaj wysyłania kart świątecznych trafił do Polski od naszych zachodnich sąsiadów. W XIX wieku na polskich kartkach często znajdowały się treści patriotyczne. Do urzędów wysyłano karty świąteczne z żeliwa. Najstarsza zachowana kartka

160

świąteczna pochodzi z XV wieku. Dzisiejsze kartki świąteczne zawierają powtarzające się motywy zdobnicze. Powyższy tekst mówi o kartkach świątecznych. 2. cztery, koloniach, 3. liczebniki: jeden, pierwszy; odzyskanie niepodległości, Józef Piłsudski, 11 listopada

4. ile: dwa; który (które): pierwsze, drugie, trzecie 5. Należało pytania: ile? który? podkreślić: odczytywanie daty z kalendarza, zapisywanie życzeń świątecznych i adresu na kartce pocztowej, sprawdzanie wydruku z kasy sklepowej, zapisywanie przepisu na babkę wielkanocną 6. pięćdziesiąt, dziewiętnaście, sześćset, dziewięćset 7. 1 I – Nowy Rok, 1 V – Święto Pracy, 3 V – rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja, 26 V – Dzień Matki,

8. Przykładowe odpowiedzi: np. 1 VI – Dzień Dziecka, 11 XI – Święto Niepodległości a) ubieranie choinki, uroczysta wieczerza, dzielenie się opłatkiem, śpiewanie kolęd, obdarowywanie się prezentami b) topienie Marzanny c) lanie wosku, wróżby andrzejkowe

1. C

2. A

3. C

4. D

5. B

6. B

7. A

8. B

9. 1918

10.

Zagrożenia w rozwoju niepodległej Polski

Szanse w rozwoju niepodległej Polski

zacofanie rolnictwa na wschodzie i południu kraju bezrobocie zniszczenia w kraju po I wojnie światowej różnice w poziomie gospodarki będące skutkiem podziału ziem między trzech zaborców

budowa portu i miasta Gdyni entuzjazm społeczeństwa spowodowany odzyskaniem niepodległości budowa nowych zakładów przemysłowych wprowadzenie powszechnego i bezpłatnego nauczania

11. albo wracasz do domu drogą

. dokąd? . . . . . . . . . . . .którędy? ...........................

Może to był ktoś całkiem nieznany?

. jaki? .......................................

Może zacny, a może ktoś bliski?

. jaki? .......................................

Z jego pracy wszyscy korzystamy,

. czyjej? .......................................

bo każda praca – dla wszystkich.

. która? .......................................

I pamiętaj czasami o tym,

. kiedy? ..........o . . . czym? ..........................

wszyscy dla ciebie swoją zrobili robotę

. czyją? .......................................

i dla wszystkich jest twoja praca.

. czyja? .......................................

161

12. Przykładowe zadania: Na lekcjach historii uczniowie uczą się o odbudowie kraju po wojnie. Nauczyciel chętnie opowiada swoim uczniom o Ignacym Paderewskim. 13. Mad-Nar 14.

autor

tytuł miejsce wydania

liczba stron wydawnictwo

rok wydania

15. 1 – „Awantura o Basię”, 2 – „Bezgrzeszne lata”, 3 – „Panna z mokrą głową”, 4 – „Szaleństwa panny Ewy”, 5 – „Szatan z siódmej klasy” 16. Historia Polski

1. (1) Konspiracyjna działalność Basi, Leszka i matki. (2) Wizyta staruszki. (3) Prawda o tajemniczym pakunku. (4) Przenoszenie niebezpiecznych paczek. (5) Spotkanie z nie2. Akcja rozgrywa się podczas drugiej mieckim patrolem. (6) Odważna decyzja Basi. 3. Przykładowe odpowiedzi: Basia przenosiła z matką konspiracyjne wojny światowej. 4. Adolf Hitler gazetki i granaty. Schowała się do bramy, zabierając ze sobą granaty. był przywódcą III Rzeszy, doprowadził do wybuchu drugiej wojny światowej. 5. a) „Nasza przewaga techniczna załamie nerwowo Polaków”. b) „Bądźcie bez litości. Bądźcie brutalni”. „Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem”. „wojna ma być wojną wyniszczenia”. 6. Przykładowa odpowiedź: We wrześniu 1939 r. Polska została zaatakowana z północy 7. 6, 1945 8. Podmioty: i zachodu przez Niemców, a ze wschodu – przez ZSRR. wojna, obywatele, walki, wojska, Polacy; orzeczenia: trwała, pochłonęła, uczestniczyli, toczyły się, okupowały, rozpoczęli; hasło: polski ruch oporu 9. Przykładowe zdanie: Walczyli za ojczyznę. 10. Przykładowe dokończenie: Na podwórku nastąpiła eksplozja. Dzieci zostały dotkliwie poranione i znalazły się w szpitalu. 11. a) powinni nie dotykać znaleziska i poinformować o nim rodziców b) powinni zawiadomić policję

162

1. Wersy należało wpisać w następującej kolejności: Szarych Szeregów szary bohaterze? Słyszę, jak w biegu wołasz jednym tchem: Tobie historia dodała wieki –

2. Należało podkreślić: „Widzę cię – biegniesz, podtrzymując hełm,/Pod którym niknie śmiesznie mała głowa. . .” 3. Przykładowe uzupełnienia: Szarych Szeregów, wolność (Warszawę), ojczyznę (Polskę), następne pokolenia (potomni), zwrotek (strofek), wersy 4. lat – padł, żołnierzem – bohaterze, głowa – Mokotowa, wieki – zasieki 5. dawnych, szary, mała 6. Przykładowe odpowiedzi: śmierć żołnierzy na froncie, okupacja kraju przez obce wojska, cierpienia więźniów w obozach, zburzenie wielu miast, kalectwo i śmierć milio7. Należało podkreślić: każdej, niewinni, mieszkalne, inne, cywilnej, podnów ludzi 8. Przykładowe przydawki w tekście: zrozpaczony (chłopiec), stawowych, zrujnowany opuszczona (głowa), zakryta (twarz), zburzony (dom), wybita (szyba), płonące (ruiny), pęknięty (mur) 9. Pomnik upamiętnia bohaterską obronę Westerplatte we wrześniu 1939 r. 10. Przykładowa odpowiedź: W każdym kraju pamięta się o ważnych wydarzeniach z przeszłości. Należy pamiętać o drugiej wojnie światowej, aby podobna tragedia już się nie powtórzyła.

1. Pogoda (Miesiące): 1, 9, 12, Praca: 2, 5, 8, 13, Relacje międzyludzkie: 3, 6, 11, Zachłanność: 4, 7, 10 2. Co kraj, to obyczaj. Jaka praca, taka płaca. Kto dobrze orze, ma chleb w komorze. Dla przyjaciela nowego nie opuszczaj starego. U skąpego zawsze po obiedzie. 3.

163

4. Podhale – Wigilia, Wielkopolska – andrzejki, Kaszuby – śmigus-dyngus, Śląsk – Wigilia 5. Dopełnienia: dziurę, nogą, tupać, o remoncie; okoliczniki: w piwnicy, w górę, w suficie, pod podłogą, w górę, na Giewoncie 6. z Podhalem 7. Właściwa kolejność: Kaszub, świat, krainie, nią, wówczas/wtedy, Stwórcy, najsłabiej, wtedy/wówczas, jeziora, lasy, pagórki, do dziś 8. Dożynki obchodzi się na wsi. Zabawy dożynkowe rozpoczynają się po 9. Przykładowe zdanie: żniwach. Wieńce dożynkowe wykonuje się powoli i starannie. Wieniec dożynkowy wykonuje się z kłosów zbóż, kwiatów i wstążek. 10. 1 – b, 2 – a, 3 – d, 4 – c

1. B 2. D 3. D 4. A 5. D 6. C 7. A 8. B 9. A – 5, B – 1, C – 3, D – 4, E – 2 10. 1 – ognisko, 2 – lampa wykonana z wyżłobionego kamienia wypełnionego tłuszczem zwierzęcym, 3 – świeca, 4 – lampa naftowa, 5 – żarówka elektryczna 11. Przykładowe odpowiedzi: a) pozytywny – ludzie mogą się szybko przemieszczać; negatywny – na drogach dochodzi do wielu wypadków b) pozytywny – praca w wielu biurach przebiega sprawniej; negatywny – zbyt częste spędzanie czasu przed komputerem ma niekorzystny wpływ na wzrok 12. Oznaczenia literowe należało wstawić w następującej kolejności: P, O, O,

13. Przykładowe zdania: Na czym polega odkrycie? Co nazywamy wynaO, O, O, R lazkiem? Jaką funkcję pełnią wynalazki w życiu codziennym? 14. Przykładowe zdania: Używaj tylko sprawnego roweru. Na ulicy bądź uważny. Przestrzegaj znaków drogowych. 15. Należało podkreślić: Chroń małe dzieci przed dostępem do kuchenki, kiedy piekarnik jest rozgrzany. Zapal płomień natychmiast po uruchomieniu dopływu gazu. Nie baw się pokrętłami. Zadbaj, aby kuchenkę do sieci gazowej podłączył uprawniony do tego specjalista. Przed wyjściem z domu upewnij się, że gaz jest wyłączony. 16. Przykładowe wskazówki: a) Wyłączaj żelazko z prądu po zakończeniu prasowania. b) Nie używaj suszarki podczas kąpieli w wannie.

2. Ty, Twój

3. nadawca: Marta, adresat: Marek 4. za pomocą poczty elektronicznej 5. nagłówek, podpis, postscriptum 6. spędzający przy komputerze bardzo dużo czasu, niemogący się od niego oderwać i zająć czymś innym 7. rodziciele, kasa, główkować, koleś 8. Przykładowe wypowiedzi: a) Ma negatywny wpływ na graczy, gdyż

(e-maila)

uczy brutalności, okrucieństwa. b) Ma pozytywny wpływ na użytkownika, gdyż w atrakcyjny sposób rozwija jego umiejętności. 9. Przykładowe odpowiedzi: pilot – komputer informuje go o położeniu samolotu, policjant – może szybko uzyskać ważne informacje, np. podczas przeprowadzania kontroli drogowej, architekt – wykorzystuje komputer przy projektowaniu budynków, uczeń – może się uczyć, korzystając z internetu i programów multimedialnych

164

10. Przykładowe odpowiedzi: zaleta – informacje w systemie komputerowym zajmują mniej miejsca niż informacje zapisane na papierze, wada – gdy zabraknie prądu, trudniej dotrzeć do informacji przechowywanych w systemie komputerowym 11. Orzeczenia: spędza, ułatwiają, dostarczają, służy, używa się, wykorzystują, chcą, dociera, przyswaja, wymaga; zdania złożone: Komputer służy nie tylko do zabawy, ale przede wszystkim używa się go jako podstawowego narzędzia pracy w wielu zawodach. Producenci reklam wykorzystują telewizję i internet, bo chcą dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. Za pośrednictwem telewizji i sieci komputerowej do przeciętnego człowieka dociera tak dużo informacji, że przyswaja on tylko część z nich – dlatego oglądanie telewizji wymaga dokonywania wyboru. 12. Na świecie jest coraz więcej komputerów i stają się one coraz tańsze. Już teraz można dokonywać zakupów za pośrednictwem komputera – wystarczy, że klient wybierze towar i zapłaci za niego kartą kredytową. Komputer może sterować różnymi urządzeniami domowymi, dzięki czemu o określonej godzinie włącza się ogrzewanie lub zaczyna grać muzyka. Obecnie w prawie każdym domu znajduje się telewizor, jednak kilkadziesiąt lat temu na to urządzenie mogli sobie pozwolić tylko najbogatsi. Różne stacje telewizyjne prowadzą badania oglądalności programów i wycofują te najmniej popularne. 13. Agrobiznes, 14.30, Gość programu (Panorama, Wiadomości), Gotowanie na ekranie, Śpiewające fortepiany, 19.00, 19.30, Zakochany listonosz, Noc w mieście 14. Przykładowa odpowiedź: Wiersz mówi o zbyt długim przesiadywaniu przed telewizorem. 15. Zdrowie – brak ruchu fizycznego może prowadzić do schorzeń kręgosłupa; intelekt – taki sposób spędzania wolnego czasu nie pozwala uczyć się nowych rzeczy

1. D

2. B 3. C 4. C 5. B 6. A 7. D 8. Przykładowe epitety: „indiańskich ścieżkach”, „słonecznymi promieniami”, „strzały złote”; porównania: „lato smagłe jak Indianin”; przenośnie: „lato po indiańskich chodzi ścieżkach”, „lato przez zarośla idzie z nami”, „lato w wigwamie z nami mieszka”, „lato patrzy”, „lato puszcza strzały”; rymujące się wyrazy: Indianin – nami – promieniami, ścieżkach – mieszka, totem – złote 9. a) kołodziej 10. Przykładowe odpowiedzi: kelner, bileterka, przeb) bednarz c) kowal d) bartnik wodnik, producent namiotów, kierowca autokaru 11. Zawody istniejące od kilkuset lat: pisarz, murarz, garncarz, szklarz, stolarz, młynarz; zawody istniejące od XX wieku: muzyk rockowy, pilot wycieczek, kosmonauta, pilot, informatyk, reżyser filmowy 12. Nadmierne opalanie źle wpływa na skórę, może nawet powodować raka. Skoki do wody w niedozwolonym miejscu są niebezpieczne, mogą spowodować złamanie kręgosłupa i kalectwo. 13. Przykładowy tekst: Bardzo chcieliśmy pojechać nad morze. Na początku wakacji nareszcie się tam wybierzemy. Tata zamierzał wyruszyć w drogę samochodem, ale mama zdecydowała, że pociąg będzie lepszy. Podróż autem jest zbyt męcząca. Sprawdziliśmy rozkład jazdy i już wiemy, że będziemy na miejscu o 18.00. 14. Przykładowe poprawki: żarcie – jedzenie (posiłki), belframi – nauczycielami, ciuchów – ubrań, rozwalił się – popsuł się 15. a) Biegi można polecić informatykowi, a oglądanie telewizji – listonoszowi. 165

b) Dokonując wyboru, należy się kierować ilością ruchu fizycznego podczas wykonywania pracy zawodowej. 16. Przykładowa wypowiedź: Ten chłopiec wypoczywał biernie, miał zbyt mało ruchu. 17. Przykładowe wypowiedzi: jazda na rowerze, gra w piłkę, biegi przełajowe 18. Należało wstawić kreski przed zdaniami rozpoczynającymi się od wyrazów: Bieszczady zachowały. . ., Część Kaszub. . ., Na południe od Kaszub. . . 19. Należało wstawić kreski przed wersami: „Nad morzem, w górach – rozrywek tyle”, „Lecz po miesiącach naszej rozłąki”

166

Wszystkie książki Wydawnictwa są dostępne w sprzedaży wysyłkowej. Zamówienia prosimy nadsyłać pod adresem: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe skrytka pocztowa 59 80-876 Gdańsk 52 tel./fax 0 801 643 917, fax 058 340 63 61 tel. 058 340 63 60, 058 340 63 63 e-mail: gwo@gwo.pl http://www.gwo.pl