28
Marek Hetmański
W przypadku opisu epistemologicznego, na rzecz którego tutaj argumentuję, chodzi o taki jego rodzaj, który miałby za przedmiot rzeczywiste i faktyczne procesy poznawcze i ich wyniki, a nie brałby za swój obiekt tylko ich wyidealizowanych postaci i wzorców (jak jest w przypadku typowych normatywnych epistemologii). Opis epistemologiczny, mający za swój przedmiot coś, co jest (w sensie etymologicznym) z-obiekt-ywizowane, winien odwołać się przede wszystkim do wyników poznawczych (czyli efektów poznawania tego, czym jest poznanie) uzyskiwanych tak w doświadczeniach potocznych, jak i w naukach empirycznych, a także uzyskanych w ujęciach filozoficznych (stricte epistemologicznych). Winien zatem wziąć od nich obiekt w sensie dosłownym, tj. swoje ujęcie, tego, co jest obiektem w tych doświadczeniach i teoriach. Innymi słowy, opis epistemologiczny winien syntetyzować i uogólniać obiekt-owe ujęcia poznania i wiedzy z różnych źródeł. Epistemologiczny opis obiektu–poznania czy obiektu–wiedzy może być przez to bogatszy niż każdy ze szczegółowych, jednoaspektowych opisów dokonanych poza filozofią. Może odznaczać się wszystkimi metodologicznymi walorami eksplanacyjnych nauk zajmujących się poznaniem, a więc: dużą zawartością informacyjną twierdzeń, abstrahowaniem i idealizowaniem w stosunku do szerokiego spektrum zjawisk, formułowaniem praw ogólnych (względnie tzw. generalizacji historycznych) oraz zdolnością przewidywania i prognozowania przyszłych zjawisk poznawczych i procesów wiedzotwórczych. Jego istotą powinna być przede wszystkim, w znaczącej i nieprzypadkowej kolejności: (1) analiza genezy procesów poznawczych, (2) opis struktury czy kontekstu pozapoznawczego, w jakich się one ujawniają, oraz (3) analiza ich rozwoju. Te własności (aspekty) poznania i wiedzy zazwyczaj leżą poza kręgiem zainteresowania i możliwości badawczych wyłącznie normatywnych i apriorycznych teorii poznania. Tak pojęty opis cechuje przy tym, na co chcę teraz zwrócić uwagę, szczególne powiązanie z normatywnością epistemologii. Opis zjawisk i procesów poznawczych prowadzony w ramach epistemologii typu deskryptywnego nie musi zatem, a sądzę nawet, że nie powinien w ogóle, wykluczać jej normatywnego charakteru. Przy pewnym ujęciu tego, czym jest norma i powinność, a mianowicie jaka jest geneza normy czy wzorca epistemicznego (skąd one pochodzą, jakie czynności poznawcze powołują je do życia?) można je uzgodnić z tym, co jest faktyczne i co jako takie jest przedmiotem opisu. Trzeba tylko wskazać na warunkowania przyczynowo-skutkowe, jakie zachodzą w obrębie sytuacji i zdarzeń, w których człowiek przeprowadza określone wartościowania (tj. rozróżnia korzystne